download - Urban Unlimited

Milieudifferentiatielangs de Stedenbaan1

Colofonmilieudifferentiatie langs de StedenbaanRotterdam mei 2004door Urban Unlimited, RotterdamLuuk BoelensWies Sandersin opdracht van provincie Zuid HollandReUrbAHans Draaismawww.reurba.orgwww.urbanunlimited.nl2

Inhoud31 Vooraf en overwegingen 05Eerste overwegingen 072 Nadere afbakening 11Mogelijke eerste prioriteitslocaties 11Mogelijke tweede prioriteitslocaties 15Mogelijke eerste prioriteitslocaties 173 Mogelijke voorbeeldlocaties 193.1 Leiden de Vink | de Mors 193.2 Den Haag Laakhaven | Schilderswijk 233.3. Rotterdam Spangen 273.4 Rotterdam Lombardijen 293.5 Dordrecht West 334 Conclusies en aanbevelingen 37

S-bahn Berlijn4

Stedenbaan en verdichtingsmogelijkheden (uit: Stedenbaan rapportage)6

Eerste OverwegingenIn deze rapportage wordt ingezoomd op de tweede lijn:de mogelijke verstedelijkingspotenties en kwalitatieveherstructurering langs de bestaande lijn. Hiertoe heeftde provincie Urban Unlimited gevraagd een eersteverkenning te doen welke voorbeeldlocaties daarvoor inaanmerking zouden kunnen komen. Naast de betrokkengemeenten (die deels ook al eerder gepolst waren) isvoornamelijk gesproken met betrokken stakeholders, zoalsgrondeigenaren, projectontwikkelaars en woningcorporaties.De reden daarvoor is dat deze partijen (naast de gemeenten)vaak doorslaggevend zijn in het al dan niet uitvoeren van eensuccesvolle pilot. Daarnaast is bij de meest perspectiefrijkeprojecten met betrokken partijen al gekeken in hoeverreen op welke wijze een dergelijke voorbeeldlocatie in dekomende anderhalf jaar tot uitvoering zou kunnen komen.Een mogelijk trekkerschap én de relevantie van een bijdragevan provinciale zijde waren daarbij nadrukkelijk aan de orde.Tevens kwam de volgende nadere afbakening al spoedig naarvoren:1. In deze rapportage hebben wij ons vooral geconcentreerdop de oude noord-zuid lijn van Hoofddorp/Haarlem tot aanDordrecht. Mogelijke lokaties aan de zogenoemde Goudselijnen vanaf Rotterdam en Den Haag CS zijn hier buitenbeschouwing gebleven. De reden daarvoor is dat dezerapportage in een zeer kort tijdbestek van 4 weken tot standmoest komen teneinde nog voor de manifestatie van 10mei jongstleden enige uitkomsten te kunnen presenteren.Daarbij is de Noord-Zuidlijn het meest exemplarisch,aangezien hier zeer nadrukkelijk de relatie met de aanlegvan de Hoge Snelheidslijn speelt, vanwege de daarmee terealiseren vrijkomende capaciteit op de oude lijn.2. In de noord-zuid lijn lijkt voorts, een onderscheid gemaaktte kunnen worden in het deel ten noorden en het deelten zuiden van Rotterdam. Vooral op het bestaande trajecttussen Rotterdam CS en Hoofddorp/Haarlem/AmsterdamCS lijkt er immers sprake van vrijkomende capaciteit alsgevolg van de aanleg en binnenlands medegebruik van denieuwe HSL Zuid. Ten zuiden van Rotterdam CS lopen debetreffende lijndiensten tot aan Barendrecht evenwel parallel,dan wel zo nu en dan zelfs over hetzelfde spoor. Inpassingvan meerdere treinmodellen ten opzichte van elkaar is dannodig. Bovendien zullen over dit traject (en zeker ook overde bestaande lijn richting Dordrecht en Roosendaal e.v.) nogsteeds gevaarlijke stoffen via het goederenverkeer tussende Rotterdamse en de Antwerpse (cq. deels Amsterdamse)haven vervoerd worden. Het is nog onduidelijk in welkemate dit zal gebeuren na de ingebruikneming van deBetuwelijn. Nu al kan echter voorspeld worden dat dit eenextra complicerende factor voor een voorbeeldlocatie is.Later komen we daar verder op terug.7

Leefstijlen en milieudifferentiatie8

3. Ten derde lijkt het weinig zinvol een voorbeeldprojectStedenbaan-ReUrbA te starten op majeure spoorlokaties,zoals bijvoorbeeld op de nationale sleutelprojecten (DenHaag en Rotterdam CS) of zelfs de regionale sleutelprojecten(zoals bijv. Leiden Leeuwenhoek, Delft Centrum, SchiedamSchieveste of Dordrecht Spoorzone). De reden daarvooris dat herstructurering en verdichting hier al voorzienzijn, in sommige gevallen zelfs al in uitvoering en dat hetStedenbaan concept daaraan weinig of nog nauwelijks ietstoevoegt. In relatie tot Stedenbaan lijkt het derhalve beterom voorbeelden te kiezen, die zonder Stedenbaan niet ofzeker niet in de voorgestelde mogelijke aangepaste vorm totontwikkeling zouden kunnen komen. Zoals gezegd is de inzetgericht op beter benutten van dreigende te missen kansen.Dat versterkt de wederzijdse complementariteit van hetStedenbaan en ReUrbA initiatief.5. Tenslotte hebben voorbeeldlocaties pas zin als deze ineen visie passen van een kwalitatieve regionale herstructureringsstrategie. Uitgangspunt hierbij is om te komentot die voorbeeldlocaties die een zo breed mogelijkscala van te realiseren woonmilieus in afstemming op deverwachte vraag te zien geven. De locaties moeten eenkwaliteitssprong kunnen maken die verder rijkt dan alleeneen kwantitatieve verdichting. Urban Unlimited heeft inde gesprekken met de voornoemde stakeholders daartoeeerdere uitgevoerde studies voor ReUrbA, pilots in hetkader van het Streekplan Zuid Holland West, uitwerkingLeiden Noord en de Verdichtingsstudie Zuidvleugel,alsmede de positioneringstudie voor Haagwonen en deverdichtingsstudie voor de gezamenlijke corporaties vanLeiden betrokken.4. In vergelijkbare zin lijkt het thans, ook voor eenvruchtbare onderhandeling met de NS, weinig zinvol om nuvoorbeeldlocaties te kiezen op plekken die in het kader vande toekomstige verstedelijkingsstrategie nog behoorlijk indiscussie zijn. Naast de Zuidplaspolder geldt dit ook voor deverstedelijkingsopties in Zuidelijk Haarlemmermeer en in deBollenstreek. De algemene verstedelijkingsdiscussie die hiernog gaande is verschaft vooralsnog geen gemeenschappelijkeuitgangsbasis voor een goede overtuigingskracht overanderhalf jaar.9

BollenstreekZuidelijke HaarlemmermeerpolderLeiden Merenwijk | NoordLeiden CS | LeeuwenhoekLeiden de Mors | de VinkVoorschotenLeidschendam | De ZijdeDen Haag Mariahoeve10

2 Nadere afbakeningDeze overwegingen impliceren dat Urban Unlimited zichvervolgens voornamelijk heeft geconcentreerd op devolgende mogelijke voorbeeldlocaties. Daarbij zijn uit degesprekken (van noord naar zuid redenerend en van oostnaar west redenerend) de volgende afwegingen gemaakt:Mogelijke 1e prioriteitslocaties:tussen Haarlemmermeer en RotterdamBollenstreek | Zuidelijke HaarlemmermeerpolderVooralsnog geen prioriteit ivm. voornoemde overweging 4Leiden Merenwijk | NoordMet de realisatie van de uitbreidingslocatie Nieuw Poelgeesten de afgelopen reconstructie Merenwijk is herstructureringrondom deze mogelijke nieuwe stationslocaties voorlopigvoltooid. Herstructurering is mogelijk weer aan de ordewanneer de zuiveringsinstallatie Leiden Noord verplaatstkan worden. Dit is de komende 10 jaar niet aan de orde. Ditneemt niet weg dat ook al de huidige situatie aanleiding geefttot een nieuw stedenbaanstation. Dit is vooralsnog echtervooral een vervoersmatige afweging.Leiden CS | LeeuwenhoekNaast Leiden Oost één van de prioriteitslocaties voor degemeente en de regio. Uitwerking is al aan de orde. Zieverder voornoemde afweging 3.11Leiden De VinkVoorgestelde voorbeeldlocatie, zie volgende paragraaf.VoorschotenIvm. het groene bufferbeleid en de nog relatief jongeaangrenzende bebouwing slechts een beperkte reconstructie/verdichting mogelijk en voorzien. Derhalve geen aangewezenvoorbeeldlocatie.Leidschendam | De ZijdeIvm. het groene bufferbeleid en de nog relatief jongeaangrenzende bebouwing slechts een beperkte reconstructie/verdichting mogelijk en voorzien; alleen op afstand mogelijkeherstructurering van de complexen De Heuvel en Prinsenhofen dan op langere termijn. Impact is vooralsnog onduidelijk,alsmede betreft het ook dan nog slechts een ‘halve’ locatie.Derhalve geen aangewezen voorbeeldlocatie.Den Haag MariahoeveWordt door betrokken grondeigenaar en corporaties alseen interessante herstructurerings- en verdichtingslocatiegezien. Vooralsnog lijkt de gemeente evenwel vast te houdenaan een groene ecologische verbindingszone langs het spoor.Allereerst is hier meer duidelijkheid over nodig, alvorens toteen vruchtbare voorbeeldlocatie besloten kan worden.

Den Haag Laan van NOIDen Haag CarréDen Haag HSDen Haag Vaillantlaan | MoerwijkRijswijk CSRijswijk ZuidDelft CSDelft ZuidSchiedam Spaland12

Den Haag Laan van NOIIn de nabijheid vooralsnog geen majeure herstructureringen verdichting voorzien. Derhalve geen aangewezenvoorbeeldlocatie.Den Haag CarréIs onderdeel van het nationale/regionale Sleutelproject HoogHaage, zie verder voornoemde overweging onder 3.Den Haag HSIs reeds onderdeel geweest van herstructurering enverdichting, zie verder voornoemde overweging 3.Den Haag MoerwijkVoorgestelde voorbeeldlocatie, zie volgende paragraaf.Rijswijk CSDe omgeving rondom het station en het winkelcentrum deBoogaerd is recent reeds onderwerp geweest van verdichtingen herstructurering. Verichting is thans aan de orde langs/boven de Prinses Beatrixlaan. Dit is echter op enige afstandvan het station en zal ook plaatsvinden zonder Stedenbaan.Verdere plannen onduidelijk. Derhalve geen aangewezenvoorbeeldlocatie.Rijswijk ZuidVoorgenomen nieuwbouw/herstructurering aan de zuidzijdeheeft slechts een beperkte invloed.Delft CSIs onderdeel van het nationale/regionale Sleutelprojectspoorzone Delft, zie verder voornoemde overweging onder3.Delft ZuidHerstructurering/verdichting is reeds voorzien en inbestemmingsplan vastgelegd. Eerste contracten wordengetekend. Verwacht wordt dat een en ander vanaf 1 januari2007 in uitvoering komt. Alhoewel het derhalve wel eengoed voorbeeld is, is het voor een nog nader te stimulerenvoorbeeldlocatie niet geschikt (wordt reeds uitgevoerd). Welis op termijn afstemming met de herstructurering Poptahof,Voorhof en de herstructurering Schieoevers/TU-Delftgewenst.Schiedam SpalandHerstructurering/uitbreiding is reeds gerealiseerd cq. in zijnlaatste fase. Voor een voorbeeldlocatie derhalve minderopportuun. Wel is vanuit de huidige situatie reeds een nieuwehalte gewenst. Dit is echter eerder een vervoersmatigeafweging. Daarnaast lijkt in de omgeving op het eerstegezicht wel verdere ontwikkeling en verdichting van hetomliggende groengebied mogelijk, maar dit wordt bij naderebeschouwing ernstig belemmerd door de geluidhinder- engevarencontouren rond de luchthaven Zestienhoven.13

Schiedam | SchievesteRotterdam SpangenRotterdam CSRotterdam BlaakRotterdam Zuid |ParkstadRotterdam LombardijenBarendrechtDordrecht BakensteinSpoorzone DrechtstedenDordrecht West | Leerpark14Dordrecht Amstelwijck

Schiedam | SchievesteOntwikkeling is reeds voorzien. Zie verder voornoemdeoverweging 3.Rotterdam SpangenVoorgestelde voorbeeldlocatie, zie volgende paragraaf.Rotterdam CSIs een nationaal sleutelproject Zie verder overweging 3.Mogelijke 2e prioriteitslocaties tussenRotterdam en Hollands DiepRotterdam BlaakVerdichting boven het station is fysiek/technisch mogelijk,maar vooralsnog uit veiligheidsoverwegingen niet toegestaan,dan wel vrijwel onbetaalbaar.Rotterdam-Zuid | ParkstadOverwogen wordt om het station Rotterdam Zuid inzuidelijke richting op te schuiven, zodat het beter zoukunnen aansluiten bij de beoogde herstructurering van dewijk Feyenoord richting een parkstad. Vooralsnog is evenwelonduidelijk wanneer dit wordt voorzien en/of de beoogdeherstructurering verdichting of verdunning oplevert. Ook denieuwe stadsbrug zou op zijn best pas op termijn mogelijkzijn. Voordat deze locatie als voorbeeldlocatie wordtoverwogen, dient derhalve meer duidelijkheid te ontstaanover deze zaken.15Rotterdam LombardijenVoorgestelde voorbeeldlocatie, zie volgende paragraaf.BarendrechtUitbreiding van VINEX is reeds voorzien. Herstructureringvan het aanliggende bedrijventerrein is (mede gelet opde spoordoelgroep) te marginaal om een exemplarischevoorbeeldlocatie te rechtvaardigen. Dit neemt niet weg datde halte vanuit de bestaande structuur reeds een frequentedienstregeling rechtvaardigt.Dordrecht BakensteinDe locatie ligt in het invloedsbereik van Kijfhoek. Metde ingebruikneming van de Betuwelijn zal de functie vandit rangeerterrein gehandhaafd blijven en waar mogelijkversterkt. Verdichting rond Bakenstein is derhalve aanrestricties gebonden.Spoorzone DrechtstedenHerontwikkeling rondom deze zone is reeds enige tijdvoorzien. Het is onderdeel van de majeure regionalesleutelprojecten in de Zuidvleugel. Vanwege de economischeterugval is enige vertraging in de uitvoering van het projectmerkbaar. Uitvoering blijft evenwel gewenst. Zie verdervoornoemde overwegingen 3.Dordrecht West | Leerpark |GezondheidsparkVoorgestelde voorbeeldlocatie, zie volgende paragraaf.

Dordrecht AmstelwijckDit betreft een reeds lopend traject. Opening van eenstation was voorzien in 2006 en vooral gericht op stedelijkeuitbreiding (voor de kantorenmarkt) ipv. binnenstedelijkevernieuwing. Naast de optredende stagnatie ivm. de terugvalin de kantorenvraag, is deze locatie derhalve minder geschiktals voorbeeldlocatie in het kader van het ReUrbA proces.Mogelijke 3e prioriteitslocaties aan de Oost-WestlijnenZoals eerder aangegeven zijn in deze rapportage vooralsnoggeen voorbeeldlocaties geïnventariseerd op de oostwestlijnen(Den Haag resp. Rotterdam richting Gouda),op basis van de voornoemde overwegingen onder 1 en 4.Andere overwegingen (bijv. de noodzaak tot herstructureringvan Zoetermeer of Capelle a/d IJssel) kunnen echteraanleiding geven een voorbeeldlocatie alhier alsnog teheroverwegen. Dit zal dan mede gevoed moeten worden hetalgemeen herstructureringsbeleid binnen de provincie.17

De MorstransformatiebestaandPortaalDe SleutelsZijl en VlietSLSOns DoelDe VinkLammenschansVan Gend & Loos terreinbezit NS Vastgoedmogelijk verder te ontwikkelenRijn Gouwe lijnStedenbaanbestaande halteRijn Gouwe haltemogelijke nieuwe halte18

3 Mogelijke voorbeeldlocatiesNaast de voorgaande uitgangspunten om te komen totvoorbeeldlocaties ligt de nadruk op een kwalitatievedifferentiatie van de halteomgevingen. Deze differentiatiewordt als volgt opgebouwd:- een differentiatie naar programma en thema,- een differentiatie naar mobiliteitsmotieven of aansluitendtransport en- een specifi catie van mogelijke doelgroepen.Nadere studie zal de differentiatie in een regionale strategiemoeten verduidelijken. Hier wordt echer vooralsnog naarde concrete verdichtingsmogelijkheden gekeken en slechtszijdelings naar de kwalitatieve differentiatie.3.1 Leiden De Vink/CSLeiden De Vink is thans een onderbenut station. In de directomgeving van het staion zijn echter ook weinig verdichtingsmogelijkhedenvoorhanden. Aan de westkant van hetstation is een nog relatief jonge wijk Stevenshof gelegen, metweinig verdichtingsmogelijkheden. Aan de oostkant ligt dewijk Noord-Hofl and op het grondgebied van de gemeenteVoorschoten met een relatief dun, maar overwegend privaatbezit. Ook de relatie naar de verder gelegen omliggendewijken is beperkt en marginaal.Dit neemt niet weg dat de iets verder gelegen wijk LeidenZuid-West één van de 56 prioritaire wijken van Kamp is.Het is een woonwijk gebouwd in de jaren zestig en thansaan partiële revitalisering toe. Alle Leidse woningcorporatieshebben bezit in Leiden Zuid-West, en deels hebben zij ookreeds besloten tot vernieuwing van dat bezit. In sommigegevallen gaat het hier om sloop/nieuwbouw, in anderegevallen om vernieuwing en in nog weer andere gevallen omafstoten en/of verkopen. Onder supervisie van de gemeentewordt thans een wijkontwikkelingsplan gemaakt. Slechteervaring met herstructurering van enkele onderdelen vande wijk in een vers geheugen, leiden echter tot eersteconcepten van deze visie die eerder naar verdunning, dannaar verdichting neigen.Dit neemt niet weg dat Leiden Zuid-West fantastischekansen tot verdichting heeft.• Dwars door de wijk loopt de Churchilllaan, met aande stadskant een markante en extensief gebruiktesportstrook. Deze strook kan een grote vernieuwingsslagkrijgen, waarbij verdichting gerealiseerd kan wordeneventueel in combinatie met een gedeeltelijkeoverkapping van de Churchilllaan en/of in combinatie metde huidige functie.19

Spoorhaven (links) grenzend aan Leiden Zuid West (rechts)20

• Aan de noordkant van de wijk zijn herstructureringspotentiesvoorzien langs de Oude Rijn. Deze potentieszijn echter ook aanwezig aan de andere kant van deRijn en kunnen ook aldaar aanleiding geven tot eenopmerkelijke verdichting.• Ten noorden van de wijk ligt De Mors, die eveneensonderdeel is van stedelijke en architectonischerevitalisering van enkele woningcorporatie objecten.• De aansluiting van Leiden Zuid-West op het station DeVink is marginaal. Dit komt wellicht mede omdat dezeaansluiting over het grondgebied van de buurgemeente(Voorschoten) loopt. Hier is een meer recent gebouwdegroene laagbouwwijk (jaren zeventig/tachtig) gelegen,waar geen revitalisering thans is voorzien. Niettemin geeftStedenbaan wellicht wel aanleiding om het stationspleinte verbeteren, alsmede te komen tot een herontwikkelingvan de westrand van Leiden Zuid-West. Verbetering vande verbindingsweg kan dan tevens meegenomen worden.• Aan de Oostrand van de wijk is de Van Gend & Looslocatie gelegen, dat thans reeds in plannen kent totherontwikkeling. Ingeval de Rijn Gouwelijn vanaf hetstation Leiden Lammeschans getraceerd zal worden doorde Leidse binnenstad, ontstaan er ook nieuwe kansenvoor de herontwikkeling van de gronden die in bezit bijNS Vastgoed.Op het eerste gezicht dreigen kansen gemist te worden.Naast de Rijn Gouwelijn, kan echter vooral Stedenbaan eenbelangrijke aanjager zijn voor een betere benutting van dezekansen. Dit kan nog sterker worden wanneer de relatie vande wijk met de halteplaatsen van de Rijn Gouwelijn en/ofhet station De Vink aanzienlijk wordt verbeterd. Dit geldttemeer wanneer op termijn wellicht besloten zou wordentot opening van een additionele (eventueel alternerende)halteplaats bij Leiden De Mors, passend bij de halteafstandenzoals die ook in de Duitse Stadt-Bahn gebruikelijk zijn.VoorbeeldlocatieVoorgesteld wordt een ontwikkelingsscenario op te stellen,waarin deze additionele mogelijkheden als gevolg vande invoering van het Stedenbaanconcept nader wordenonderzocht. De gemeente Leiden lijkt bereid dit scenariovanaf 1-1-2005 op te stellen, met eindrapportage rondomde zomer van 2005. Bij het perspectief dienen dan tevens deplannen van de Leidse corporaties, de ontwikkelingskansenvan NS Vastgoed en de gemeente Voorschoten betrokkenworden. Resultaat is een opmaat voor een gefaseerdeverdichtingsstrategie.Flankerend daaraan zou dan onderzocht kunnen worden watde mogelijkheden zijn van een gefaseerde inpassing van eenmogelijk extra (alternerende) hatelplaats Leiden De Mors inhet Stedenbaanconcept, dan wel in de ontwikkeling van eenextra station Leiden Zuid-West langs de Rijn-Gouwe lijn,ingeval deze niet door de binnenstad geleid wordt.21

3.2 Den Haag Laakhaven/Schilderswijk(Aangepaste of verschoven Moerwijk)Het station Moerwijk is thans sterk onderbenut. Maar netals bij de Leiden De Vink zijn ook hier de verdichtingsmogelijkhedenin de omgeving beperkt. Zeer recent nogis de revitalisering van Spoorwijk opgeleverd met eenvoor een stationsomgeving zeer magere dichtheid enfunctiemenging. Ook de plannen voor Moerwijk zelf neigengelet op de beoogde marktversterking eerder in de richtingvan verdunning dan verdichting. Daarnaast is de interactietusen de HTM en het Spoor beperkt. Dit neemt niet wegdat ook hier in de ruimere omgeving betere mogelijkhedenvoorhanden zijn.De Laakhaven bijvoorbeeld is al enige tijd een belangrijkeconomisch binnenstedelijk herstructureringsgebied vande regio Den Haag. Thans is het meest zuidelijke deel aande orde. Herstructurering alhier stagneert momenteelvanwege de dalende economische conjunctuur. Teneindehet proces weer op gang te helpen heeft Kristal NV (deprojectontwikkelaar van de woningcorporatie Haagwonen)met Johan Matsers een verkennende studie ontwikkeld voorhet samengaan van wonen en werken in dit gebied. Dezestudie lijkt nieuwe perspectieven op te leveren met nameook voor nieuwe gewenste toekomstige interacties tussenwonen en werken.Daarnaast is de Schilderswijk nog onlangs onderwerpvan aandacht geweest in een algemene evaluatie van deontwikkelings-, beheer- en exploitatiestrategie van decorporatie Haagwonen zelf. Erkend wordt dat delen vande in de jaren zeventig en begin jaren tachtig uitgevoerdestedelijke vernieuwing in de wijk minder geslaagd zijn.Bovendien zijn de wensen ten opzichte van zo’n dertigjaar geleden veranderd. Er is steeds meer sprake vangoed opgeleide 2e en 3e generatie allochtonen, dienaast een goed woonproduct ook een goede woon- enleefomgeving wensen. Bovendien kan multiculturaliteitook meer positief, als een aantrekkelijk bezoek met eenmeer toeristisch perspectief geprofileerd worden. Naastde herpositionering van de gehele wijk in dit perspectief,is Haagwonen voornemens om in de komende tijd vooralde herstructurering van Schilderswijk West (tussen deVaillantlaan en de Haagse markt) ter hand te nemen.Een eventuele herpositionering van het station Moerwijkin deze ruimere omgeving kan beide processen versterken.Hierbij kan wellicht gedacht worden aan een verlenging vande perrons en/of een gedeeltelijke verlegging van het staionaMoerwijk, in combinatie met een verbeterde ontslutiing innoord-westelijke en noord-oostelijke richting. Mogelijk kandaarmee dan ook een nieuw perspectief worden gebodenvooor een herstructurering en revitalisering van het relatiefverouderde bedrijfsterreinengebied rond de Fruitweg,inclusief de woonwagelokatie.23

Beelden uit de Schilderswijk24

VoorbeeldlocatieVoorgesteld wordt in het komende jaar te komen totde opstelling van een mogelijk ontwikkelingsperspectiefvoor het gebied rondom een mogelijk aangepaste en/ofverschoven halte Moerwijk, met de volgende kenmerken• Het ontwikkelingsperspectief zal worden opgestelddoor Haagwonen met Kristal NV en Johan Matsersprojectontwikkeling;• In een klankbordgroep zal de gemeente en de provinciedaarbij betrokken worden;• Daarbij zullen dan tevens de mogelijkheden van eeneventuele ruimere revitalsiering van het gebied rondomde fruitweg en verbeterde aansluiting op het staionMoerwijk aan de orde komen.• Het ontwikkelingsperspectief zal uiteindelijk eenfaseringsschema bevatten welke mogelijke verdichtingin de komende 10 à 15 jaar te bereiken is, voor welkedoelgroepen, met zicht op een daarbij te bereikenopenbaar vervoerpotentieel;• Tevens zal het ontwikkelingsperspectief aangeven welkemogelijke multiplier voor een ruimere omgeving daarmeebereikt kan worden;• Daarmee zal het ontwikkelingsperspectief uiteindelijkaangeven, wanneer een mogelijke nieuwe stedenbaanhalteuitvoerbaar kan zijn.• Resultaat wordt voorzien in het voorjaar van 2005Als tegenprestatie zal in het voornoemde spoor- envervoertechnisch onderzoek, bezien kunnen worden inhoeverre een onder welke kosten een mogelijk verschuivingen/of aanpassing van het station Moerwijk aan de orde kanzijn, op een zodanige wijze dat deze tevens kan werkenals een belangrijke aanjager voor de herontwikkling in hetnoord-westelijke en noord-oostelijke deel van het station.Gewenst is dat een dergelijke mogelijke aanpassing ook in dekomende tijd wordt onderzocht, teneinde medio zomer aante kunnen geven of en wanneer deze (vernieuwde) halte inde dienstregeling van Stedenbaan aan de orde kan zijn.25

Schieveste420.000 m 2 kantoren, onderwijs, recreatie, wonenVan Nelle FabriekSportcomplexenMoskeeSchievesteSpaanse polder ZuidSpangenTe reconstrueren/verdichten wijkengrondgebied NS Vastgoednog verder te ontwikkelenSpangenStedenbaanBestaande halteMogelijk nieuwe halteMetroBushalte voor Van Nelle ontwerpfabriek26

3.3 Rotterdam SpangenDe wijk Spangen ligt thans met de rug naar het spoor. Hetwordt aan de noordkant geflankeerd door de SpoorlijnSchiedam-Rotterdam en een goederenlijn naar de haven, diethans nog voor één bedrijf via het spoor hoogstens eenmaalper dag wordt ontsloten. In het kader van Stadshavens wordtevenwel overwogen te komen tot een herontwikkeling vande haven, waarbij ook dit goederenspoor overbodig kanworden.Aan de noordkant van het spoor, is de gemeente (het OBR)thans doende te komen tot een revitalisering van de Spaansepolder. Onderdeel daarvan is al een herontwikkeling geweestvan de Van Nelle fabriek tot ontwerpfabriek ten behoevevan ontwerpateliers, creatieve industrieën, multimedia enaanverwante bedrijven. Het bedrijfsterrein wordt echter nogsteeds als achterkant naar het spoor ontwikkeld.Dit neemt niet weg dat in het kruis Van Nelle Fabriek-Moskee, Spartastadion-Neptunes honkbalstadion, (periodiek)een toenemend bezoekerspotentieel verwacht en verderontwikkeld kan worden. NS Vastgoed is bereid hierover nate denken, zeker wanneer het goederenspoor gesaneerdkan worden. Aan de Westkant is bovendien het projectSchieveste (gefaseerd) in ontwikkeling, waardoor de helestrook van Schieveste tot aan de driehoek met het spoorrichting Utrecht cq. Amsterdam (HSL) in beeld komt. Hetgebied is potentieel tevens zeer goed ontsloten vanaf de27rijksweg A20 en heeft daarmee enorme ontwikkelings- enherstructureringskansen, die tevens de achterstandswijkSpangen ten goede kunnen komen. De hier voorgenomen endeels reeds in gang gezette revitalisering kan daarmee eennieuwe impuls krijgen.Op dit moment mist men evenwel een trekker die dezemogelijke ontwikkeling ter hand kan nemen. Daarnaast staathet thans ook niet op de beleidsagenda van de gemeente,dan wel de deelgemeente.VoorbeeldlocatieGelet op het potentieel exemplarisch en voorbeeldigkarakter van datgene wat met Stedenbaan wordt beoogd,alsmede de verdichting die hier bereikt kan worden, wordtvoorgesteld van deze locatie toch een voorbeeldlocatiete maken. Vanuit de provincie kan de gemeenteverzocht worden om dit op te pakken. Samenwerkingmet NS Vastgoed, de deelgemeente Delfshaven, hetStadshavensproject, OBR en eventueel ontwikkelaars ofwoningcorporaties is daarbij nodig. Zonodig kan de provinciezelf als trekker optreden. In elk geval dient zij daarbij danwel de mogelijkheid van de opening van een station, mogelijkmede in combinatie-financiering en exploitatie van deherontwikkeling verder te onderzoeken.

3.4 Rotterdam LombardijenRotterdam Lombardijen is thans een sneltreinstation. Metde verdere ontwikkeling van Parkstad Feyenoord dreigteen verlaging van die status. Niettemin wordt thans reedsvoorzien in de bouw van het Medisch Centrum RotterdamZuid (het MCRZ) ontstaan uit de fusie van het KlaraZiekenhuis en het Zuidziekenhuis, pal naast het station. Hierzal 100.000 m 2 voor de kernziekenhuisfuncties gerealiseerdworden, alsmede een medi-mall en enkele medischeopleidingsinstituten. Daarvoor is o.a. een Shell-station en eenpolitiepost gesaneerd en een middelbare school verplaatstnaar een locatie aan de andere kant van de weg. Start bouwvan het ziekenhuis is voorzien in 2005, oplevering in 2008.Daarnaast kan gedacht worden aan de volgende additioneleontwikkelingen:• In het wijkplan van IJsselmonde zijn er nog driestrategische locaties: de sportvelden ten noorden vanhet ziekenhuis, het braakliggend Thialf terrein en devolkstuintjes ten zuiden van het ziekenhuis, eventueelin combinatie met de herstructurering van hetbedrijfsterrein langs de IJsselmondse weg. Deze locatieskunnen aangewend worden voor centrumstedelijkeen economische voorzieningen. Thans is er nog geenaanstalten gemaakt met de invulling van deze terreinen.• Het wijkplan voor Lombardijen (aan de westkant van hetstation) wordt momenteel afgerond en naar verwachtingbinnenkort door de deelraad goedgekeurd. Uitwerking29en concretisering van het wijkplan is vervolgens vanafseptember 2004 aan de orde. Daarin wordt ook eenreconstructie van de wijk en een verdere verdichtingop strategische locaties voorzien (in orde grootte vanmogelijk 1000 extra woningen).• Met de ingebruikneming van de Betuwelijn, komt deoude havenspoorlijn, die de wijk Lombardijen scheiddevan het ten zuiden gelegen bedrijventerrein, te vervallen.Hierdoor ontstaan nieuwe mogelijkheden voor eenherstructurering van dit bedrijventerrein in combinatiemet een verbeterde interactie tussen de thans gescheidenstadsdelen.• Tenslotte kunnen al deze ontwikkelingen ook aanleidingzijn om te komen tot een herontwikkeling van hetrangeerterrein ten noorden van het station Lombardijen.Zeker wanneer een aanliggend recycle bedrijf (De Klok)en het aanliggend bedrijventerrein geherstructureerdwordt. NS Vastgoed, bezitter van een deel van degronden, is bereid hierover te praten.De verdere ontwikkeling en versterking van het station methet Stedenbaanconcept, kan deze mogelijke ontwikkelingenverder in gang helpen en/of aanjagen.

station Rotterdam Lombardijen30

VoorbeeldlocatieVoorgesteld wordt om de gemeente en deelgemeente teverzoeken te komen tot een projectaanpak waarin hetkomende jaar de bovenbeschreven ontwikkelingen enkansen gecoördineerd worden opgepakt. Daarbij dienen dantevens NS Vastgoed, aangewezen ontwikkelaars, corporaties,bedrijvenverenigingen en zorgverleners betrokken te worden.De provincie van haar kant zou kunnen helpen met hetzoeken naar vervangende ruimte voor de uit te plaatsen(milieuhinderlijke) bedrijven, alsmede uitsluitsel te geven overde toekomstige status van het station in het van 2007 in tevoeren stedenbaanconcept. Tevens dient helderheid verschaftte worden over de te hanteren veiligheidscontouren rondhet spoor, na de ingebruikneming van de Betuwelijn.31

Oud Krispijn120 woningen + 20 woonwagensherstructurering/verdichting ThureborghNieuw KrispijnLeerparkverdichting boulevard KrispijnLeerparkGezondheidspark322 woningen, 41.000 m 2 onderwijs, bedrijven100.000 m 2 zorg, sport, wonen, commercieZuidhovenStedenbaanbestaande halteWielwijkCrabbehofGezondheidsparkCrabbehofnieuwe halteherstructurering/verdichting wijkenmogelijke verdere ontwikkeling32

3.5 Dordrecht West (Dordrecht CS, Zuid,Leer-/gezondheidspark)Dordrecht West omvat de buurten Oud- en Nieuw Krispijn,Wielwijk en Crabbehof. Het gebied ligt in de oksel vande bestaande spoorlijn Dordrecht-Breda en wordt goedontsloten via de bestaande spoorhaltes Dordrecht CS enDordrecht Zuid en de verbindingsweg N3-A16. Het totalegebied is thans één van de 56 prioritaire wijken van Kampin het kader van het herstructureringsprogramma vanhet ministerie van VROM. Daarnaast is (Nieuw) Krispijnreeds onderdeel van aandacht geweest in het kader vande eerste fase van het internationale project RestructuringUrban Areas (ReUrbA I). Oogmerk was te komen toteen herstructurering/verdichting van de omgeving vanhet verzorgingstehuis Thureborgh/Weizigtpark, teneindeop deze wijze een doorstroming mogelijk te maken enherstructurering van Krispijn voor starters en doorstarters.In het verleden is overigens ook al eens bedacht omhet Weizigtpark zelf te verstedelijken en voor het parkcompensatie te zoeken in de wijk Krispijn zelf. Verdichtingvan het station en opwaardering van de status van Krispijnzouden daarbij gediend kunnen zijn. Wellicht is te overwegendit plan wederom uit de kast te halen.de Zuidoostzijde) voorzien, met voorzieningen en functiesdie een hoog openbaar vervoerpotentieel opleveren.De eventuele opening van een nieuwe Stedenbaanhalte alhier,biedt ook nieuwe kansen voor de herontwikkeling van decentrale as door Oud Krispijn tussen deze Leerparkhalte enhet station Dordrecht CS. Tenslotte is reeds op dit momentde herontwikkeling van enkele sportvelden voorzien nabijhet station Dordrecht Zuid ten behoeve van binnenstedelijkeverdichting en vernieuwing (circa 120 woningen en 20woonwagens extra) met op termijn ten zuiden daarvan eenverdere invulling van de strook langs het spoor.Belangrijk obstakel voor de plannen wordt echter nog steedsgevormd door de vereiste veiligheidsnormering voor hetspoorgoederenvervoer langs het traject. Herpositioneringvan de lijnvoering van het passagiers- en goederenvervoer,het daarmee weghalen van risicoverhogende wissels,optrekken en afremmen cq. de rangeercapaciteit bijDordrecht zou deze normering mogelijk echter aanzienlijkkunnen verminderen.Daarnaast wordt op het kruispunt van Zuidhoven/ Land vanValk/ Sterrenburg de ontwikkeling van het Leerpark (aan denoordwestzijde) en Gezondheidspark/ Sportboulevard (aan33

Achterzijde Dordrecht CS (links) en Leerpark ontwerp (rechts)34

VoorbeeldlocatieHet voorstel voor deze voorbeeldlocatie StedenbaanDordrecht West behelst dan ook eveneens twee lijnen:- Enerzijds het nader onderzoeken van de mogelijkheidtot de ‘herlijning’ van het passagiers- en goederenvervoermet het oog op de inperking van de veiligheidscontouren.Deze lijn zou in het kader van de voornoemdespoor- en vervoertechnische verdieping op provinciaalniveau dienen plaats te vinden. Dit wordt reeds naderbeschouwd in de pilots van KIEV en VER van de regio.(Tussen)resultaat wordt door de provincie geleverd voorde zomer van 2005 of zoveel eerder als mogelijk.- Anderzijds het ontwikkelen van een kansenkaart voorde herstructurering van Dordrecht West vanuit hetperspectief van Stedenbaan en de herpositioneringvan het ontsluitingsperspectief vanuit drie locaties(Dordrecht CS, Dordrecht Leerpark, Dordrecht Zuid),met de volgende kernelementen:- De kansenkaart kan ingezet worden vanuit vierdeeltrajecten (herstructurering Crabbehof-Sportterreinen, Leerpark en Gezondheidspark/Sportboulevard gecombineerd met de tunnel onderde Laan der Verenigde Naties, centrale as Krispijn enherontwikkeling Thureborgh) en de mogelijke kansendaarvan voor de herpositionering van de rest van dewijk;35- Bij de ontwikkeling van de kansenkaart wordtdan tevens het project Dordrecht Leerpark enGezondsheidspark/Sportboulevard betrokken;- De kansenkaart levert uiteindelijk de basis voor devertaling van het perspectief in (eventueel gefaseerd)te bereiken additioneel openbaar vervoerpotentieelter onderbouwing van het Stedenbaanconcept. c.q.een eventueel nieuw te openen station Dordrecht-Leerpark. Dit eventueel additionele station wordt dannadrukkelijk in relatie tot de herstructurering van degehele wijk bezien.- Bij de op te stellen kansenkaart zijn (vooralsnogop zijn minst) de gemeentelijke projectorganisaties,betrokken woningcorporaties, zorginstellingenen eventueel projectontwikkelaars Leer-Gezondsheidspark betrokken, teneinde zicht op demogelijke uitvoerbaarheid te vergroten.- Resultaat van de voorbeeldlocatie wordt geleverd(door de gemeente ism. de corporaties) voor dezomer van 2005.

4 Conclusies en aanbevelingenWij bevelen aan de hiervoor beschreven vijf locaties alsvoorbeeldlocatie op te nemen in de milieudifferentiatie vande Stedenbaan. Uit de korte vooranalyse lijken deze locatieshet meest exemplarisch voor wat men met Stedenbaanbeoogd, alsmede ook een aanzienlijk binnenstedelijkekwaliteits- en kwantiteitswinst te kunnen halen conform deReUrbA principes. De voorbeeldlocaties raken mogelijk aaneen gedifferentieerd palet van potentiële doelgroepen:• Leiden - Zuid-West: de (door)starters, nieuwe huurdersin een thema van sport en welzijn• Den Haag - Vaillantlaan: 2e/3e generatie allochtonen metnieuwe woon-werkmilieu’s• Rotterdam - Spangen: starters, nieuwe vormen vancreatieve industrie en evenementen• Rotterdam - Lombardijen: ouderen enzorgappartementen gecombineerd met herstructureringvan verouderde bedrijventerreinen• Dordrecht - West; doorstroming van ouderen tenbehoeve van (door)starters met nieuwe educatie.Ten behoeve van deze voorbeeldlocaties zal de provinciede gemeente Leiden, Rotterdam en Dordrecht dienen teverzoeken voor deze locaties een scenario-uitwerking,kansenkaart, dan wel verdichtingsstudie uit te werken in het37komende jaar (voor medio 2005). Waar nodig en/of gewenstkan de provincie mogelijk voor Spangen zelf als trekkerfungeren. Daarnaast kan de provincie met de combinatieHaagwonen/Kristal/Matsers proberen nadere afspraken temaken over de gebiedsgerichte uitwerking van de Haagselocatie-opties. Daarbij dient dan tevens de gemeente tebetrokken te worden.Als tegenprestatie zal het bestuurlijk platform Zuidvleugeldan zelf de mogelijkheid moeten onderzoeken of, wanneeren onder welke merites een verbeterde aanslutiing vande voornoemde gebieden op (gedeeltelijk verschoven,aangepaste en/of nieuwe) stedenbaanhaltes mogelijk is.Daarnaast dient bekeken te worden of deveiligheidsmaatregelen rond de locaties Dordrecht-Westen Rotterdam Lombardijen met passende maatregelengeminimaliseerd kunnen worden.Tenslotte zou de provincie kunnen bijdragen door voor delocatie Lombardijen met de gemeente te onderzoeken welkelocaties voor de uit te plaatsen milieuhinderlijke bedrijvengeschikt zouden kunnen zijn.