onderzoek naar de invloed van telewerken op individuele ...

hoofdstuk 5. Vervolgens komen in hoofdstuk 6 de conclusies aanbod. In hoofdstuk 7 zullen ten slotte implicaties gegeven wordenvoor toekomstig onderzoek en voor praktisch gebruik van deresultaten van dit onderzoek.3. TELEWERKENIn dit hoofdstuk zal een antwoord gegeven worden oponderzoeksvraag 1. Allereerst zal het begrip telewerkengedefinieerd worden. Vervolgens zal beschreven worden watverstaan wordt onder een telewerker. Ten slotte komen deontwerpfactoren van telewerken aan bod.3.1 DefinitieEr is in de literatuur onenigheid over wat telewerken nudaadwerkelijk is [LIM02]. Is het een werkvorm, een manier omeen organisatie in te richten of is het thuiswerken? In dezediscussie komen een aantal gezamenlijke punten naar voren[LIM02]. Het is werken buiten de organisatie, dit wil zeggenfysiek op een andere plaats. Daarnaast mag de telewerker zelf zijntijd indelen (tijd onafhankelijk). Tenslotte is het vaak zo dat ICTingezet wordt om de afstand tussen de organisatie en detelewerker te overbruggen.Voor dit onderzoek heb ik ervoor gekozen de werkdefinitie, dieLimburg opgesteld heeft aan de hand van een analyse vanmeerdere definities en de plaats/tijd theorie, als basis te nemen.De definitie luidt als volgt [LIM02]:“Telework is a work situation in which the idea of changing thetime-and-space constraints of a traditional office has been usedas a framework for the design of an organisation – therebyallowing, stimulating or forcing employees to work, possibly parttime,from another location.”In deze definitie is het ICT aspect weggelaten, omdat in haarstudie ICT als ontwerpfactor en niet direct als cruciaal onderdeelgezien wordt. Omdat in vele telewerkontwerpen toch ICT aan deorde komt, en de medewerkers dus in staat moeten zijn met ICTom te gaan, heb ik ervoor gekozen om het ICT aspect toe tevoegen aan de definitie. Als definitie voor dit onderzoek wordtaangenomen:Telewerken is een werksituatie; waarbij als basis wordt genomenvoor het inrichten van de organisatie: het idee van plaats en tijdonafhankelijk werken van het fysieke kantoor. Hierdoor wordtmedewerkers de mogelijkheid geboden en worden ze gestimuleerdof verplicht te werken op een andere locatie dan op kantoor, metICT als hulpmiddel om deze afstand te overbruggen.3.2 TelewerkerDit onderzoek is gericht op de invloed van telewerken opcompetenties van de individuele medewerker. Als afbakeningvoor het onderzoek heb ik ervoor gekozen me te beperken totkenniswerkers, omdat zij de personen zijn die daadwerkelijk dekennis van de onderneming kunnen vergroten [KES01a]. Alsdefinitie van een telewerker geldt in dit onderzoek:Een telewerker is een gedeeltelijk thuiswerkende kenniswerkerbinnen een organisatie die ingericht is volgens een telewerkwerksituatie. (zie definitie telewerken)3.3 OntwerpfactorenWanneer telewerken als manier van werken wordt vormgegevenzijn er verschillende factoren waaraan gedacht moet worden.Limburg beschrijft in haar onderzoek een vijftal onderlingafhankelijke ontwerpfactoren waaraan invulling gegeven moetzijn bij een organisatie die telewerk als werkvorm beoefend. Dezevijf groepen van ontwerpfactoren zijn [LIM02]:- ICT: middel dat toegang tot informatie/applicaties moetverschaffen en communicatie met collega’s of klanten moetondersteunen- Taakverdeling: verdeling van taken binnen de organisatieover verschillende functieprofielen- Regelgeving: regels over voorwaarden waaraan moet zijnvoldaan voordat men mag telewerken. Daarnaast ook hettelewerkcontract (maatstaven aan op te leveren werk)- Afspraken: afspraken tussen collega’s, klanten of mensenthuis buiten het telewerken om- Locatie: Plaats waar werk wordt uitgevoerd. Hieronder valtook het interieurVerder wordt in haar onderzoek ook de nadruk gelegd op demanier van leidinggeven. Telewerken vereist in tegenstelling toteen traditionele beheersing op basis van gemaakte uren, eenbeheersing op basis van geleverd werk [LIM02]. Dit is eenbelangrijke eigenschap van telewerk en daardoor wordt deze alsontwerpfactor toegevoegd:- Management: de stijl van leidinggeven. Eentelewerkorganisatie vereist een meer op output gebaseerdemanier van beheersing.Deze zes ontwerpfactoren vormen het antwoord oponderzoeksvraag 1. De invulling van deze ontwerpfactoren kan opverschillende manieren worden gedaan. Limburg beschrijft inhaar onderzoek een aantal mogelijke invullingen, deze zijn alsinput genomen voor het raamwerk (H5) en verder uiteengezet inbijlage 1.4. COMPETENTIESIn dit hoofdstuk wordt het begrip competentie toegelicht.Allereerst zal uitgelegd worden wat een competentie is.Vervolgens zal een onderverdeling gemaakt worden vancompetenties in clusters (onderzoeksvraag 2). Daarna wordtuitgelegd hoe competenties gebruikt worden in het bedrijfsleven:competentiemanagement en competentieontwikkeling. Ten slottezullen specifieke competenties bepaald worden en zal hierdooronderzoeksvraag 3 beantwoord worden.4.1 DefinitieOver wat een competentie nu daadwerkelijk is, heerst een even zogrote discussie als over wat telewerken is [MUL00]. Binnen hetonderwijs- en arbeidssysteem heersen drie opvattingen over hetbegrip competentie [TOO03]:- Competentie als bevoegdheid: geformaliseerde bevoegdheidtot het handelen van bepaalde beroepsbeoefenaars enpersoneelsleden, al dan niet geëxpliciteerd infunctiebeschrijvingen.- Competentie als persoons- en gedragskenmerk: in zekeremate tijdstabiele en situatiestabiele (aangeboren)persoonlijkheidsfactoren of (aangeleerde) bekwaamhedendie ten grondslag liggen aan bepaalde handelingstendentiesen samenhangen met (excellente) arbeidsprestaties.

Tabel 1. Relatie tussen ontwerpfactoren telewerken en competenties (deel 1)

Tabel 1. Relatie tussen ontwerpfactoren telewerken en competenties (deel 2)

5.1 MethodeHet raamwerk bestaat uit een matrix van ontwerpfactoren vantelewerken en categorieën van competenties. De waarden komenuit de vorige twee hoofdstukken. Per ontwerpfactor zijn eenaantal opties aangegeven die bij een telewerk organisatie ingevuldkunnen zijn. Per competentiecategorie zijn de verschillendespecifieke competenties aangegeven. In de matrix ontstaan doordeze opdelingen verschillende kwadranten. Bijvoorbeeld ICT enmanagementcompetenties hebben een kwadrant waarbij deinvloed van ICT ontwerpfactoren op managementcompetentiesbekeken kan worden. De matrix is ingevuld aan de hand van devolgende schaalverdeling:[+] competentie wordt belangrijker door telewerken[ ] geen invloed van telewerken op competentie[--] competentie wordt minder belangrijk door telewerkenBij het invullen van het raamwerk is gekeken naar deveranderende manier van werken voor een telewerker zoalsomschreven in paragraaf 3.2, te weten een gedeeltelijkthuiswerkende kenniswerker.5.2 ResultaatZoals te zien is in het raamwerk zijn er geen competenties dieminder belangrijk worden door de telewerk ontwerpfactoren. Ditis zeker voor de werkcompetenties wel te begrijpen, immers hetwerk op zich verandert niet en het is niet zo door het werk op eenandere plaats te gaan doen dat er dan ineens minder competentiesvoor nodig zijn.Voor de leer- en loopbaancompetenties geldt in feite hetzelfde.Zoals eerder aangegeven in paragraaf 4.3, kan men tijdens hetwerk op drie manieren leren: leren van het werk zelf, leren vancollega’s en leren van informatie aanwezig op het werk. Door dekomst van telewerken ontstaat er een barrière tussen de telewerkeren zijn collega’s, waardoor de nadruk meer komt te liggen opleren van het werk zelf en leren van informatie aanwezig op hetwerk. Dit wil niet zeggen dat je competenties met betrekking totleren van collega’s hierdoor minder belangrijk worden, het is juistzo dat de andere leercompetenties meer benadrukt worden.Bij loopbaancompetenties geldt dezelfde redenering, een aantalcompetenties worden belangrijker omdat er minder contact istussen de telewerker en de organisatie, maar dit wil niet zeggendat de competenties die minder vaak nodig zijn niet ontwikkeldmoeten zijn.In het raamwerk is verder te zien dat de categorieën sociale,commercieel-sociale, cognitieve en computercompetenties meerbenadrukt worden als werkzaamheden die in een telewerkwerksituatie gedaan worden. De computercompetenties zijn directte verklaren door het gebruik van ICT als hulpmiddel om deafstand tot de organisatie te overbruggen. Hierbij komen ook detechnische competenties aan bod die vooral gericht zijn op hetzelf op kunnen lossen van problemen met deze ICTvoorzieningen.De overige categorieën die belangrijker worden zijn te verklarendoor een individuele positie die verkregen wordt als men werkt inde telewerker werksituatie. Het verkrijgen van de resources om jewerk goed te kunnen doen (cognitieve competenties), het zelfmoeten plannen van je werkzaamheden en daarbij inschatten ofhet toegevoegde waarde heeft voor het bedrijf (managementcompetenties) zijn hier aanwijzingen voor.De toenemende nadruk op de sociale competenties kunnenuitgelegd worden vanuit zowel de ICT als de individualisering.ICT-technieken zijn een middel om de communicatie met deorganisatie over te nemen, dit vereist een zwaardere belasting vande sociale competenties. De individualisering vereist meer hetafwegen van belangen en het opbouwen van vertrouwensbandenom een zo nuttig mogelijk programma van werkzaamheden voorzowel de persoon zelf als de organisatie op te stellen.Bij de leer- en loopbaancompetenties worden vooral, door dewellicht nieuwe verdeling van taken binnen de organisatie, denadruk gelegd op, of de functie nog wel interessant is voor depersoon en of hij beschikt over de juiste competenties voor defunctie. ICT is een technologie met vele ontwikkelingen. DoordatICT een belangrijker middel voor de telewerker wordt, is het vanbelang op de hoogte te blijven van deze nieuwe mogelijkheden.Daarnaast speelt ook hier de individualisering een grote rol, voortelewerkers is het bij het aannemen van een opdracht voor hetbedrijf van belang of voldoende geleerd kan worden van deopdracht en of er voldoende tijd voor is binnen de deadline.Tenslotte door de fysieke afstand tot het bedrijf, is het van belanggoed te zijn in het jezelf zichtbaar maken en het bouwen enonderhouden van een netwerk, zodat carrièremogelijkheden nietbelemmerd worden.6. CONCLUSIESIn dit onderzoek is gekeken naar de invloed van telewerken op debenodigde competenties van de telewerker. Uit de resultaten blijktdat er binnen alle acht de categorieën, competenties zijn diebelangrijker worden binnen een telewerk werksituatie. Degrootste oorzaken hiervoor zijn het gebruik van ICT om deafstand tot de organisatie te overbruggen, de individualisering vande telewerker binnen de organisatie en het minder contact hebbenmet de organisatie.Uit het raamwerk blijkt dat telewerken ervoor zorgt datcompetenties die verwantschap hebben met deze onderwerpenbelangrijker worden. Om de ontwikkeling van de medewerker tebevorderen, die voor zowel de organisatie als de medewerker zelfvan belang is, spelen de gevonden competenties een belangrijkerol. Ze kunnen gezien worden als voorwaarde om als telewerkerwerkzaamheden uit te kunnen blijven voeren voor de organisatieop een manier zodat de medewerker individueel, maar ook deorganisatie in zijn geheel kan blijven ontwikkelen.7. DISCUSSIE & PRAKTISCHETOEPASSINGEr zijn een aantal opmerkingen die geplaatst moeten worden bijdeze conclusie. Allereerst is het raamwerk niet getoetst aan dewerkelijkheid en voornamelijk gebaseerd op literatuur. Daarnaastzijn er een aantal ontwikkelactiviteiten die door telewerken inmindere mate mogelijk zijn, waardoor de nadruk komt te liggenop andere ontwikkelactiviteiten. Daardoor worden decompetenties voor deze ontwikkelactiviteiten meer benadrukt.Deze competenties zijn in dit onderzoek niet behandeld. Hetraamwerk zal heel anders ingevuld worden voor managers ofondersteunend personeel. Al deze opmerkingen maken de statusvan dit onderzoek tot een eerste opzet voor verder onderzoek.

De gevonden competenties die belangrijker worden binnen eentelewerk werksituatie zijn van grote praktische waarde. Ze kunnengebruikt worden voor bijvoorbeeld: het bepalen of een persoongeschikt is om te telewerken, het dienen als uitgangspunt bij hetvormgeven van onderwijsprogramma’s voor toekomstigetelewerkers of het als achtergrondinformatie dienen bij de adoptievan telewerken als werkvorm.REFERENTIES[BEL98] Bélanger, F., Webb Collins, R., Distributed WorkArrangements: A Research Framework. The InformationSociety, 14, (1998), 137-152.[KES01a] Kessels, J., Poell, R. (2001), Human ResourceDevelopment organiseren van het leren, Alphen aan deRijn: Samsom, Hoofdstuk 1[KES01b] Kessels, J., Poell, R. (2001), Human ResourceDevelopment organiseren van het leren, Alphen aan deRijn: Samsom, Hoofdstuk 2[KES01c] Kessels, J., Poell, R. (2001), Human ResourceDevelopment organiseren van het leren, Alphen aan deRijn: Samsom, Hoofdstuk 19[KES01d] Kessels, J., Poell, R. (2001), Human ResourceDevelopment organiseren van het leren, Alphen aan deRijn: Samsom, Hoofdstuk 22[LIM02] Limburg, D. (2003), Making Telework a Reality,Enschede: Twente University Press, Hoofdstuk 2[MUL00]Mulder, M.,(2000), Competentieontwikkeling in bedrijfen onderwijs. Achtergronden en verantwoording,Wageningen: leerstoelgroep Agrarische Onderwijskunde[PAL98] Pals, N., Mulder, J, Competentiegericht opleiden enontwikkelen, Opleiders in Organisaties/Capita Selecta,Deventer: Kluwer Bedrijfsinformatie,1998, 36, 1-19[PET04] Peters, P. Tijdens, K. G., Wetzels, C., Employee’sOpportunities, Preferences and Practices inTelecommuting Adoption, Information & Management,41, (2004), 469-482[PRO00] Projectteam Competentiemanagement DJI (2000),Coachen op gedrag en resultaat Dienst JustitiëleInrichtingen, Maarssen: PiMedia BV[RAG00] Raghuram, S., Garud, R., Wiesenfeld, B., Gupta, V.,Factors Contributing to Virtual Work Adjustment,Journal of Management, 27, 3 (May 2001), Pages 383-405.[REG04]http://www.regering.nl/regeringsbeleid/bronnen/regeerakkoord/index.jsp, bezocht (29-4-04)[TOO03] Toolsema, B., (2003), Werken met competenties naareen instrument voor de identificatie van competenties,Enschede: Universiteit Twente

Bijlage 1: Ontwerpfactoren telewerkOntwerpfactorenICThardwaresoftwareverkrijgen informatiecommunicatiemiddelendocumentbeheerTaakverdelingnieuwe banennieuwe takennieuwe taakverdelingRegelgevingfaciliterende regelgevingoutputcontractenbereikbaarheidAfsprakenwerkverdelingsociale contactenteamwerkLocatieverschillende locaties (doel)planning gebruik locatieshulpmiddelen aanwezigManagementoutput georienteerdvertrouwenTabel 2: Beschrijving ontwerpfactoren telewerk.BeschrijvingApparatuur nodig voor uitvoeren werk (PC,laptop,netwerk,telefoon,enz.)Tools/technieken ter ondersteuning van telewerk ontwerp:Toegang tot bedrijfsnetwerk, internetCommunicatietechnieken die gebruikt worden door bedrijf (Email, Instant Messaging, enz.)Tools ter ondersteuning van samenwerken en het beoordelen van elkaars werk (CSCW)Nieuwe banen die ontstaan om het telewerk te faciliterenNieuwe taken die gedaan moeten worden om het telewerk te faciliteren (helpdeskuitbreiding, typistes)Taken die binnen de organisatie gedaan moeten worden, worden geconcentreerdVerdeling van verantwoordelijkheden over werksituatie (verzekering,apparatuur)Condities waaronder een persoon mag telewerken (welke taken,individuele competenties,enz)Maatstaven voor het te leveren werkAfspraken over hoe de telewerker bereikbaar moet zijn voor de organisatie en klantVerdeling van taken tussen werknemers onderling(Periodieke) bijeenkomsten tussen de telewerker en de organisatie(Periodieke) bijeenkomsten tussen teams van telewerkers/werknemersVerdeling van locaties op basis van doel waarvoor ze gebruikt wordenTijd besteed op welke locatie. Vaste of flexibele werkplekkenVerdeling van hulpmiddelen en tools aanwezig op elke locatieBeoordeling en planning van processen op basis van outputRelatie op basis van vertrouwen.