Herstel (1941) nr. 20 deel 2 - Vakbeweging in de oorlog

een eendrachtige samenwerking in „bedrijfsschappen"tot stand te brengen en te bevorderen". En in no. 83worden die „bedrüfsschappen" omschreven als „weigeordendeorganen in het lichaam der maatschappij,waarby de mensen niet ingedeeld worden volgens deplaats, die zij op de arbeidsmarkt innemen, maarvolgens de functie, die ieder verricht in de maatschappij."In de tien jaren, welke sedert de verschijning vanQuadragesimo Anno verstreken zijn, heeft de NederlandseStaat meer dan één wettelijke bouwsteen aangedragen,waaruit de „bedrijfsschappen" kunnengroeien.Daar is vooreerst de Bedrijfsradenwet-1933 vanminister Verschuur — reeds in voorbereiding toenQuadragesimo Anno verscheen —, waarin lichamen,gevormd op de grondslag van het organisatie-wezenvan werkgevers en van werknemers, zijn geprojecteerdvoor gehele bedrijfstakken voor bedrijf se e n-heden. Door het amendement Hermans-Goseling isterstond in die wet het perspectief geopend naar verderewettelijke regeling, waardoor aan de bedrijfsraadverordenende bevoegdheid zou worden gegeven in hetbelang van het bedrijf.Vervolgens moet hier worden genoemd het sinds1938 in onze Grondwet voorkomende Hoofdstuk V„Van openbare lichamen voor beroep of bedrijf", waarvanhet eerste artikel bepaalt, dat de wet voor bepaaldeberoepen en bedrijven en groepen daarvan,alsmede voor het beroeps- en bedrijfsleven in hetalgemeen, lichamen kan instellen, teneinde regelendop te treden, en dat de samenstelling, inrichting enbevoegdheid dezer lichamen door de wet wordt geregeld.Mede aan de hand van de geschiedenis vandit stukje Grondwetsherziening moet ook in haar totstandkomingworden gezien een bevordering van dehervorming van het gemeenschapsleven van klassenmaatschappijnaar standen-samenleving.In de derde plaats is de wetgever zich zijn primairetaak, om leidend en stimulerend op te treden terverkrijging van een hervorming onzer instellingen,bewust geweest in een vier-tal wetten, welke de mogelijkheidbevatten, om op het initiatief vanuit eenbedrijfstak, door de medewerking van het Overheidsgezag,te komen tot regelingen voor die bepaaldebedrijfstak in zijn geheel, en daardoor de gedachteder bedrijfseenheid, zo nog niet altijd te verwerkelijken,dan toch te bevorderen. Het zijn, in chronologischevolgorde, de Ondernemersovereenkomstenwet1935, de Vestigingswet Kleinbedrijf 1937, de Wetop het algemeen verbindend en onverbindend verklarenvan bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten1937 en de Bedrijfsvergunningenwet 1938.Uit de vóór-oorlogse tijd zijn tenslotte van betekenisvoor een ontwikkeling in de richting van bedrijfsschappende uitvoeringsregelingen in een aantal onzersociale verzekeringswetten, en wel inzoverre daarinmeer en meer de mogelijkheid is geopend, bedrijfsorganenin te schakelen als dragers en uitvoerdersder sociale verzekering. Ik heb het oog op de, elkaaronderling niet dekkende„bedrijfsverenigingen" in deLand- en Tuinbouwongevallenwet, de Ziektewet en deKinderbijslagwet.In de jongste tfód schrijdt de Overheidsbemoeiingmet de organisatie van het bedrijfsleven voort. Vande regelingen van meer algemene strekking noem ikvoor de landbouw het Voedselvoorzieningsbesluit;voor het industriële- en handelsleven, wat de economischezijde daarvan betreft, het Besluit organisatiebedrijfsleven 1940; en wat aangaat de sociale zijde vanhet bedrijfsleven, de Verordening op de totstandkomingvan regelingen in zake lonen, salarissen enandere arbeidsvoorwaarden. Of en in hoeverre dezeontwikkeling gaat in de richting van bedrijfsschappen,is, in verband met de veelal nog vage contourendezer regelingen en de veelal nog open vraag van dewijze harer invoering, in het bestek van dit artikelniet na te gaan; belangstellenden moge ik verwijzennaar „Studiën" van Maart en April 1.1., waarin ik,althans met betrekking tot de twee laatstgenoemdemaatregelen, deze vraag aan een noodzakelijkerwijzemeer gedetailleerde beschouwing heb onderworpen.ROMME.„Dit alles heeft Onze Voorganger niet min ofmeer aangeduid, maar het luide en openlijkverkondigd, en thans willen Wij het in ditschrijven nog eens krachtig inscherpen; wantwordt niet krachtig en zonder uitstel de uitvoeringvan deze dingen ter hand genomen, danbehoeft niemand zich in te beelden, dat deopenbare orde, de vrede en de rust in de menselijkesamenleving nog met succes te verdedigenzijn tegen de machten der revolutie."(Pius XI in Quadragesimo Anno).De betekenis van Rerum Novarum en Quadragesimo Anno:voor nu enW HL het niet bewust meegeleefd heeft, kanzich thans, na vijftig jaren, met geen mogelijkheidvoorstellen, hoe diep en wijd de indrukwas, zowel bij niet-katholieken als bij katholieken,welke gemaakt werd door de lütvaardigingop 15 Mei 1891 van de encycliek RerumNovarum.Lange jaren had men, zowel met bange alsmet blijde verwachtingen, gewacht op het ogenblik,dat de Paus van Rome zijn gezaghebbendwoord zou spreken over het brandend arbeidersvraagstuk.Men voelde de tijd rijpen. Steedsfeller was de twist opgestoken tussen voorstandersen tegenstanders van staatsbemoeiing,tussen de aanhangers van de patriarchalepatroonsidee en die van de nieuwe vakverenigingsgedachte.Men kreet elkaar uit enerzijdsvoor socialisten, anderzijds voor liberalen, beiderzijdsten onrechte.Eindelijk, na lange en veelzijdige voorbereiding,verscheen de encycliek.Roma locuta.Onberekenbaar groot is de invloed, welke dezeencycliek heeft gehad op het lot der arbeiders.Vooral naar twee kanten had zij uitwerking:zij baande de weg voor de arbeidswetgeving enzij bereidde de opgang voor de vakorganisatie.Wanneer wij thans, na een halve eeuw, terugzienop wat in beide opzichten werd bereikt,en wanneer wij het lot der arbeiders beschouwenvóór het verschijnen dezer encycliek en thans,dan beseffen wij met grote dankbaarheid, hoeontzaglijk groot de invloed is geweest, doorLeo XIII uitgeoefend.Zijn gezagvol woord was geweest allereersteen slotwoord: hij besliste de strijdpunten. Maartevens was het een voorwoord: hij baande deweg voor een nieuwe tijd.Zo heeft Rerum Novarum gebracht zowel dehedendaagse arbeidswetgeving, als de opkomsten bloei der vakbeweging. Maar, zij het indirect,zij bracht meer: door de zuivere christelijkebeginselen vast te stellen, bracht zij een veranderingin veler mentaliteit. Die beginselenvonden toepassing niet alleen ten aanzien vanhet arbeidersvraagstuk, maar ook ten aanzienvan het landbouw- en het middenstandsvraagstuk.Bovendien, wat de Paus geleerd had overhet verenigingswezen der arbeiders, bleek devruchtbare kiem te bevatten voor een veelbreder uitwerking daarvan op velerlei gebied.Zijn heenwijzen naar het gildewezen der Middeleeuwendeed de corporatieve gedachte herleven.Steeds meer ook ging men beseffen, dat diezelfdebeginselen, welke Leo XIII in hoofdzaakop de voorgrond had gesteld als grondslagenvoor de oplossing van het arbeidersvraagstuk,ook toepassing konden en moesten vinden nietslechts op het sociale terrein, maar ook op economischgebied. Men ging begrijpen, dat het arbeidersvraagstukniet op zich zelf stond, maareen onderdeel was van een veel groter, van eenalgemeen maatschappelijk vraagstuk. Men ginginzien, dat de grondfout in de hedendaagsesamenleving was de doorwerking op sociaal,economisch en staatkundig gebied van het individualisme,door de Renaissance gebracht vooralop het gebied van het recht, door de Reformatieop dat van de godsdienst, door de Revolutie opdat van het sociaal-economisch leven en vervolgensook op staatkundig terrein. Men leerde hetSocialisme zien als een, zij het verkeerde, reactietegen het liberale individualisme, maar zagterecht, hoe alom de tweevoudige — immersvoorzowel individuele als sociale — natuur des mensenreageerde op alle gebied zowel tegenover datindividualisme als tegenover dat socialisme.Maar evenals voor 1891, zo ontstond ookthans strijd. Niet immer ging de reactie in dezuivere richting, nu eens al te eenzijdig slechtsde nadruk leggende op bepaalde zijden van hetzo gecompliceerde grote en algemene vraagstuk,dan weer door te veel op het sociale te letten,aan de waarachtige persoonlijkheidsidee te kortdoende, en zo sturende in de richting van eenverwerpelijk communisme of een evenzeer teverwerpen staatssocialisme of staatskapitalisme.En wederom was het Rome, dat sprak.Paus Pius XI vaardigde, precies veertig jarenna het verschijnen van de encycliek RerumNovarum, zijn grote encycliek QuadragesimoAnno uit.Zij scheen slechts te zijn een herdenkingsencycliek,bij gelegenheid van het veert ; gjarigjubilé van de uitvaardiging der encycliek vanLeo XIII Rerum Novarum.Maar in werkelijkheid was zij er een verduidelijkingvan en een uitbreiding.Een verduidelijking omtrent verschillende onderdelen,die in het verloop van tijd tot meningsverschillenhadden aanleiding gegeven, zo bijv.over de private eigendom.Een uitbreiding, omdat zij niet enkel het arbeidersvraagstuk,maar het gehele maatschappelijkevraagstuk behandelde. „Over de toestandder arbeiders" handelde Rerum Novarum. MaarQuadragesimo Anno overziet een veel breederterrein, zij handelt „over het herstel der maatschappelijkeorde en haar vervolmaking volgensde wet des Evangelies".Zo was Rerum Novarum de encycliek over dearbeiderswetgeving en het verenigingswezen derarbeiders. Quadragesimo Anno werd de encycliekover de sociale hervorming, over de wederorganisatieder maatschappij op cultureel, sociaalen economisch gebied.Rerum Novarum veroordeelde de practischetoepassing van het liberale individualisme op depositie der arbeiders. Quadragesimo Anno gaatveel verder, en verpordeelt de practische toepassingvan het liberale individualisme op het gehelemaatschappelijke terrein.Wij weten het uit de sociale geschiedenis derlaatste halve eeuw, dat Rerum Novarum eendiepgaande invloed heeft gehad op de toestandder arbeiders. Wij mogen verwachten, dat QuadragesimoAnno een nog veel breder invloed zalhebben op het gehele maatschappelijke leven.Hoever die invloed practisch zal gaan, hangtaf van de toekomstige omstandigheden en vande invloed, die in de verschillende landen de katholiekenop de staatkundige, sociale en economischeontwikkeling zullen kunnen uitoefenen.Om die invloed te kunnen uitoefenen zullenzij allereerst zich ten volle bewust moeten tonenvan de verre draagwijdte dezer encycliek entevens zich moeten realiseren, hoe de verhevenbeginselen, in die encycliek geleraard, in practijkkunnen en moeten worden gebracht. Maar vervolgensook zullen zij er naar moeten streven,