Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug - Goois Natuurreservaat

Uitvoeringsprogrammanoordelijke Heuvelruggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug

Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelruggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugHilversum oktober 2003

VoorwoordDe noordelijke Heuvelrug vormt een natuurrijk gebied van formaat, omgeven door de meren, plassen, veengebiedenen kleipolders van Eemland,Vechtstreek en voormalige Zuiderzee.Waar anders in Nederland vind je,op fietsafstand van elkaar, een zo grote variatie aan typisch Nederlandse landschappen evenals het unieke gevoelvan rust en ruimte, binnen een zo sterk verstedelijkt gebied.Dit Uitvoeringsprogramma voor de noordelijke Heuvelrug vormt, samen met het Nationaal Park in hetzuidelijk deel van de Heuvelrug en in het centrale deel het project 'Hart van de Heuvelrug', een eerste stap inhet ontwikkelen van een uitvoeringskader voor de gehele Heuvelrug, als vervolg op de visie ‘Heel de Heuvelrug’uit 1999. De samenwerkende terreinbeheerders, de initiatiefnemers van dit rapport, leggen hiermee een hoogambitieniveau neer om de eenheid binnen de Heuvelrug en tussen de Heuvelrug en de aangrenzende landschappenveilig te stellen en vooral ook om een kwaliteitsimpuls te geven aan het gebied.Vanuit hun eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden om dit Uitvoeringsprogramma te realiseren, vragenzij ook een grote bijdrage van alle betrokken overheden en maatschappelijke organisaties. Dit alles onder het motto:Gezamenlijk werken aan ‘Heel de Heuvelrug’, een grote uitdaging voor de toekomst!P.J.M. Poelmannvoorzitter Stichting Gooisch Natuurreservaat

Inhoudsopgave1 Inleiding 9Gebiedsplan2 Beknopte gebiedsbeschrijving 132.1 Landschap en natuur vanHeuvelrug en flanken 132.2 Bedreigingen en kansen 153 Gebiedsvisie 213.1 Heel de Heuvelrug 213.2 Thematische uitwerking 213.3 Wensbeeld voor natuur,landschap en recreatie 33Projectenprogramma4 Ambitieniveau en thema’s projecten 405 Beschrijving projecten 435.1 Poort Naardermeer 45gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug5.2 Heideverbinding Crailo 495.3 Poort Eemland 535.4 Heidebrug Westerheide 575.5 De Groene Schakel 615.6 Verbinding Hoorneboeg 675.7 Poort Egelshoek 715.8 De Vuursche 755.9 De Kust 795.10 De Laagte van Pijnenburg 836 Zicht op uitvoering 876.1 Uitvoeringsaspecten 876.2 Tot slot 897

Beleidsmatige contextgebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug8Uitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugSinds geruime tijd wordt op Rijksniveau enprovinciaal niveau gewerkt aan een actualisatie vanhet ruimtelijk beleid waarbij getracht wordt in tespelen op de veranderende samenleving.Vanzelfsprekend is deze beleidsontwikkeling ookvan groot belang voor de (noordelijke) Heuvelrug.Op Rijksniveau betreft het de Vijfde NotaRuimtelijke Ordening, die overigens vooralsnog nietverder is gekomen dan beleidsvoornemen en waarvan,mede vanwege politieke ontwikkelingen, het vervolgtrajectal enige tijd volledig stagneert. Op basis van dehuidige inzichten wordt verwacht dat gemeenten enprovincies een grotere rol zullen gaan spelen bij deuitwerking van de beleidsvoornemens. Op provinciaalniveau betreft het de Streekplannen Noord-HollandZuid en Utrecht.In de afgelopen periode is, veelal gezamenlijk, doortal van ‘groene’ organisaties inbreng geleverd voor derichting en inhoud van deze plannen. De visie‘Heel de Heuvelrug’ maar bijvoorbeeld ook de voorlopervan dit uitvoeringsprogramma (het IntegraalGebiedsplan voor het noordelijk deel van deHeuvelrug, fase 1) en de Groenblauwe Visie Noord-Holland Zuid dienden daarbij als inhoudelijke enstrategische bouwstenen. De hoofdpunten van deinbreng van de ‘groene organisaties’ zijn:• Het contourenbeleid, gericht op de balans tussenverstedelijking en duurzaam landelijk gebied.• Versterking van de ruimtelijke en hydrologischeeenheid binnen de hele Heuvelrug en aangrenzendegebieden.• Het streven naar een status Nationaal of(Inter)Provinciaal Landschap van de heleHeuvelrug, niet als doel maar als middel voorveiligstelling en verbetering van de gewensteeenheid.• Een ontwikkelingsgerichte offensieve aanpakgericht op concrete uitvoering.

1 InleidingIn deze inleiding wordt kort ingegaan op de achtergrondenen de opzet van dit uitvoeringsprogrammavoor de noordelijke Heuvelrug.AanleidingHet besef, dat onze huidige welvaart grote offersheeft gevraagd waar het gaat om de kwaliteit van natuuren landschap en daarmee de leefbaarheid van ons land,is niet nieuw. Met dit besef is in de loop der tijd ook deaandacht in het beleid sterk toegenomen.Toch dreigen,ook aan het begin van de 21e eeuw, enerzijds economieen anderzijds ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid nogte vaak haaks op elkaar te staan.De basis van deze visie wordt gevormd door hetstreven naar vooruitgang op alle fronten, dus niet alleeneconomische vooruitgang. Dit kan worden bereikt dooronontkoombare ruimtelijke ontwikkelingen zoals stedelijkeontwikkelingen en ontwikkeling van infrastructuuronlosmakelijk te verbinden met herstel en uitbreidingvan de mogelijkheden voor natuur, landschap enrecreatie. Dit gedachtegoed heeft ook zijn weerslaggevonden in diverse gebiedsgerichte visies zoals ondermeer ‘Heel de Heuvelrug’ maar bijvoorbeeld ook in deRijksnota ‘Natuur voor mensen, mensen voor natuur’uit 2000. In ‘Heel de Heuvelrug’ staat de noodzaak totherstel van samenhang binnen de hele Heuvelrug, vanGooimeer tot Nederrijn, centraal.Een eerste aanzet voor het uitvoeringsprogramma isop 21 november 2001 uitgebracht onder de titel‘Integraal gebiedsplan voor het noordelijk deel van deHeuvelrug, fase 1’. Dit rapport is grotendeels ongewijzigdopgenomen als het onderdeel gebiedsplan in dituitvoeringsprogramma. Directe aanleiding voor hetuitbrengen van voornoemd rapport was het door deVereniging van Vrienden van het Gooi i.s.m. het GooisNatuurreservaat georganiseerde Vijfde Gooicongres‘Gooi naar de toekomst’. Dit werd gevolgd door eenHeuvelrugsymposium op 27 maart 2002, waarbij ookde gedeputeerden Ruimtelijke Ordening van Utrechten Noord-Holland aanwezig waren. Bij deze gelegenheidwerd de wenselijkheid van een ontwikkelingsofuitvoeringsprogramma voor Heel de Heuvelrug,gekoppeld aan de streekplannen van beide provincies,van harte onderschreven. Het voorliggende uitvoeringsprogrammavoor de noordelijke Heuvelrug kanhiervoor als bouwsteen worden beschouwd.AchtergrondenIn 1990 werd met de Ecologische Hoofdstructuur(EHS) een belangrijke stap voorwaarts gezet in hetdenken over de toekomst van de groene ruimte inNederland.Vanuit de tot dan toe vooral defensieveinvalshoek - ‘redden wat er te redden valt’ – werd voorhet eerst een offensieve ruimtelijke strategie neergezet,in dit geval primair op ecologische grondslag. Sindsdienis de aandacht verbreed. Naast het natuurbehoud is ookde aandacht voor integrale landschappelijke kwaliteit,behoud van het cultuurhistorisch erfgoed (Belvedère),het belang van duurzame watersystemen en de behoefteaan groene ruimte om te recreëren sterk toegenomen.Daarbij is de aandacht niet beperkt gebleven tot deEHS, maar heeft deze zich uitgebreid tot het gehelelandelijk gebied en, niet in de laatste plaats, ook tot hetgroen in en om de stad. Met deze aandacht in hetbeleid is er echter zeker geen eind gekomen aan dekwetsbaarheid van natuur, landschap en ruimtelijkekwaliteit in het algemeen. Zowel op landelijke alslokale schaal blijven er initiatieven ontplooid worden,die een grote weerslag kunnen hebben op onze leefomgeving.De noodzaak om deze bedreigingen te onderkennenen te streven naar duurzame oplossingen is dusook nu nog groot.Vanuit deze zorg zijn in de loop derjaren door een groot aantal maatschappelijke organisatiesvisies en strategieën ontwikkeld die hieropinspelen, zoals het manifest ‘Nederland natuurlijk’ ende visie ‘Heel de Heuvelrug’ uit 1999. Deze laatstevormt de basis voor dit uitvoeringsprogramma voor denoordelijke en uiteindelijk de gehele Heuvelrug.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug9Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

Plangebied Heel de HeuvelrugDeelgebied NoordDeelgebied MiddenDeelgebied Zuid10

1 InleidingPlangebiedDe uitwerking van ‘Heel de Heuvelrug’ vindt uitpraktische overwegingen plaats voor drie deelgebieden(zie kaart). In alle gevallen geldt dat zowel de Heuvelrugals de relaties met de aangrenzende landschappen inbeeld worden gebracht. Het noordelijk deelgebiedbestaat derhalve, buiten het noordelijk deel van deUtrechtse Heuvelrug en het Gooi, uit de aangrenzendedelen van de Vechtstreek, Eemland, IJmeer enGooimeer.Voor de begrenzing zijn ruimtelijkekenmerken en relaties bepalend geweest, het plangebiednoord heeft daardoor een provinciegrensoverschrijdendkarakter.Vanzelfsprekend worden relaties tussen de driedeelgebieden bij de uitwerking meegenomen.Doelstelling en uitgangspuntenHoofddoel is het ontwikkelen van een uitvoeringsprogrammavoor het noordelijk deelgebied, als nadereuitwerking van de visie ‘Heel de Heuvelrug’.Op termijn kan dit uitvoeringsprogramma een geheelgaan vormen met vergelijkbare programma’s voor deoverige twee deelgebieden.Het uitvoeringsprogramma vormt de basis voor:• uitvoering van concrete maatregelen en projectenvoor het oplossen van knelpunten en het benuttenvan potenties en kansen. Daarvoor wordt ookingegaan op de uitvoeringsstrategie.• samenwerking tussen de terreinbeheerders engemeenten onderling, ter vergroting van deeffectiviteit van individuele beheerinspanningen;• het versterken van het politiek-bestuurlijk draagvlakvoor het gedachtegoed van ‘Heel de Heuvelrug’,met als uiteindelijk doel verankering hiervan inhet toekomstig ruimtelijk beleid;Werkwijze en aanpakUitgangspunten voor het plan zijn een integraleaanpak en een brede en vroegtijdige betrokkenheid vanmaatschappelijke organisaties bij de planvorming. Ompraktische redenen hebben de terreinbeherende organisatiesin het noordelijk deel van de Heuvelrug, GooisNatuurreservaat, Het Utrechts Landschap,VerenigingNatuurmonumenten en Staatsbosbeheer afgesprokengezamenlijk opdracht te geven voor de opstelling vandit deelplan. De trekkersrol wordt vervuld door hetGoois Natuurreservaat.Er is gestart met een selectieve (nadere)consultatie van de volgende organisaties:• Vereniging van Vrienden van het Gooi;• Het Utrechts Landschap• Vereniging Natuurmonumenten;• Staatsbosbeheer;• Goois Natuurreservaat;• IVN Vereniging voor natuur- en milieueducatie;• Provincie Noord-Holland;• Provincie Utrecht;• Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht.Daarnaast hebben workshops plaatsgevonden met dedirect betrokken beheerders en heeft afstemming plaatsgevondenmet de opstellers van de deelplannen voor decentrale en zuidelijke Heuvelrug. In het verdere trajectvan het planproces voor ‘Heel de Heuvelrug’ zal hetoverlegtraject worden uitgebreid met andere belanghebbenden,zoals de betrokken ministeries van Landbouw,Natuur en Voedselkwaliteit en van Defensie,Rijkswaterstaat, de betrokken gemeenten, waterschapVallei & Eem, vertegenwoordigers van de particulieregrondeigenaren, de Milieufederatie Noord-Holland, deNatuur- en Milieufederatie Utrecht, ProRail, de ANWB,de waterleidingbedrijven en de belangengroeperingen ophet gebied van natuur, milieu, landbouw en recreatie.Opbouw rapportDit rapport bestaat uit twee onderdelen, namelijkeen gebiedsplan en een projectenprogramma.Het onderdeel gebiedsplan bestaat, naast deze algemeneinleiding, uit een beknopte gebiedsbeschrijving(hoofdstuk 2) en een gebiedsvisie (hoofdstuk 3). Dezevormen de basis voor het uitvoeringsgerichte onderdeelprojectenprogramma, dat bestaat uit een toelichting ophet ambitieniveau en een aantal inhoudelijke thema’s(hoofdstuk 4), de uitwerking van projecten (hoofdstuk5) en een beschrijving van de uitvoeringsaspecten(hoofdstuk 6). Aan het begin van ieder hoofdstuk wordtkort de inhoud van dat hoofdstuk beschreven.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug11Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

Plangebied deelgebied NoordGooimeerNaardenHuizenBussumA1BlaricumLarenEemnesHilversumBaarnA27Soest© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-1212

Gebiedsplan2 Beknopte gebiedsbeschrijvingIn dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de belangrijkstekenmerken, kwaliteiten, bedreigingen enkansen voor landschap, natuur en recreatie in het plangebied.Vooreen meer uitgebreide gebiedsbeschrijvingwordt verwezen naar de diverse bestaande nota’s enplannen voor het plangebied, zoals de provinciale nota’sm.b.t. natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatie,de visie ‘Heel de Heuvelrug’ (1999), de ‘Beheervisie enbeheerplan Goois Natuurreservaat 1998-2007’ (1998)en de ‘Natuur- en landschapsvisie voor het Gooi’(Vereniging van Vrienden van het Gooi, 1992).2.1 Landschap en natuur vanHeuvelrug en flankenHet landschapsbeeld wordt op grote delen van deHeuvelrug gedomineerd door uitgestrekte naald- enloofbossen. Deze worden plaatselijk afgewisseld metlandgoederen, engen, zanderijen en open heidegebiedenmet vennen en restanten stuifzand. Kenmerkend voorhet noordelijk deel van de Heuvelrug is dat de meestgave afwisseling te vinden is in het Gooi, tevens hetmeest verstedelijkte deel. Het aangrenzende deel vande Utrechtse Heuvelrug, met name de uitgestrektebossen van de Vuursche, is minder afwisselend maarvertegenwoordigt door de uitgestrektheid eveneensbelangrijke kwaliteiten.Veel van de huidige bossen zijn een eeuw geledenaangeplant voor de productie van mijnhout. De maatschappelijkefunctie van deze bossen is intussen verschovenvan eenzijdige houtproductie naar multifunctionaliteit.Daarbij zijn natuurbehoud en natuurgerichterecreatie de belangrijkste ‘nieuwe’ functiesvan het bos. Ondanks de hoge mate van menselijkebeïnvloeding herbergen de uitgestrekte bos- en heidegebiedenvan de Heuvelrug belangrijke natuurwaarden.Te denken valt aan diersoorten zoals Levendbarendehagedis, Hazelworm, Havik, Boomvalk,Wespendief,Bosuil, Zwarte specht en Groene specht. Meer zeldzaamzijn bijvoorbeeld Zandhagedis en Boommarter.Op de Heuvelrug komt vanouds niet veel landbouwvoor.Veel van de oorspronkelijke landbouwgebieden,met name de engen en meenten, zijn door stedelijkeuitbreidingen verdwenen. Fraaie engen resteren inNaarden, Huizen, Blaricum en Laren. Deze engen,welke grotendeels als natuurgebied worden beheerd,vormen mede vanwege de cultuurhistorische waardeneen belangrijk erfgoed.Behalve de uitgestrekte Heuvelrug zelf herbergen ookde flanken grote kwaliteiten. Hier wordt wel op enigeschaal intensieve landbouw, met name veehouderij,bedreven maar ook is veel natuur- en landschapsschoonbewaard gebleven. Met name de overgangen tussenhoog en droog en laag en nat zijn verantwoordelijkvoor de diversiteit. Das en Ree zijn hiervoor kenmerkendmaar bijvoorbeeld ook Kamsalamander enRingslang. Daarnaast komen veel kenmerkendevegetatietypen voor.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug13Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

2 Beknopte gebiedsbeschrijvinggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug14Uitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugKenmerkend voor de westflank van de Heuvelrugis ’s-Graveland met de aan het Spanderswoud en hetCorversbos grenzende landgoederenzone.Ten westenvan deze landgoederen begint het Vechtplassengebiedmet veenweidepolders, plassen en moerassen.De noordflank van de Heuvelrug wordt gekenmerktdoor de scherpe grens tussen Heuvelrug en Gooimeer.Met name de kleinschalige afwisseling in grondgebruikop de Heuvelrug, de smalle moeraszone langs de kusten de landgoederen zijn kenmerkend. Zo ook de openheidvan de Naardermeent en de Kampen, de laatstegave restanten van de vroegere meentgronden.Het landschap van de overgang met de oostelijk gelegenEemvallei wordt in sterke mate bepaald door de noordzuidverlopende lijnen zoals de Gooiergracht, de A27en de lintbebouwing van Eemnes. De poldergebiedenten oosten van Eemnes hebben een zeer weids en openkarakter, in tegenstelling tot de zone tussen Eemnes ende A27 die een meer besloten karakter heeft.Hieronder zijn de belangrijkste kwaliteiten van hetplangebied samengevat.De belangrijkste landschappelijke kwaliteiten• Het landschap van de noordelijke Heuvelrug enaangrenzende gebieden wordt gekenmerkt doorgrote contrasten. Deze diversiteit aan landschapstypenen bijbehorende natuur en cultuurhistorievormt, in relatie tot een sterk verstedelijkteomgeving, hetgeen dat de noordelijke Heuvelrugen zijn omgeving in Nederland uniek maakt.• Het samenspel tussen natuur en cultuurhistorie isondanks de verstedelijking op een aantal plaatsengoed bewaard gebleven.Voorbeelden zijn de overgangentussen ‘woeste grond’ en de eeuwenoudecultuurgronden (engen en meentgronden) en devele landgoederen en buitenplaatsen.• De verstedelijking in de laatste helft van de negentiendeeeuw en de eerste helft van de twintigsteeeuw heeft geleid tot het ontstaan van inmiddelslandschappelijk en cultuurhistorisch waardevollevillaparken en buitens (‘stadslandschap’).• Er zijn nog steeds goede mogelijkheden om desamenhang tussen de landschappen te herstellen.De belangrijkste natuurkwaliteiten• De uitgestrektheid van de Heuvelrugnatuur is oplandelijke schaal misschien niet uniek (de Veluwevormt een groter aaneengesloten bos- en natuurgebied)maar wel uitzonderlijk te noemen.Er is sprake is van hoge natuurwaarden, die metname in een zo sterk verstedelijkte omgeving,uniek in ons land te noemen zijn.• Het samenhangend ruimtelijk en hydrologischsysteem Vechtstreek-Heuvelrug-Eemland is weliswaarsterk beïnvloed en versnipperd, maar vormtactueel en vooral ook potentieel de ‘motor’ achterde natuur in de regio. Zowel in ruimtelijk alshydrologisch opzicht zijn nog steeds goedemogelijkheden aanwezig voor herstel enduurzaam behoud.• De relatie natuur-cultuurhistorie komt totuitdrukking in natuurwaarden die de resultantezijn van menselijke ingrepen in het verleden.Voorbeelden zijn de natuurwaarden die karakteristiekzijn voor de landgoederen, zanderijenen ‘traditioneel’ beheerde schraalgraslandenen akkers.

De belangrijkste recreatieve kwaliteiten• Het unieke karakter qua uitgestrektheid enafwisselende landschappen maken het gebiedsinds lang een belangrijk ‘recreatiegebied’ voorzowel de lokale bevolking als voor randstedelingenuit bijvoorbeeld Amsterdam en Utrecht.• Een rijke natuur nabij de stad betekent een uitgelezenkans voor extensieve natuurgerichte vormenvan recreatie, zoals wandelen, fietsen enpaardrijden.Waar kun je direct tegen de stad overde heide en/of door de bossen dolen.• Het recreatief uitloopgebied van de steden begintin feite aan de stadsrand. Daar kunnen de watintensievere vormen een plek krijgen (maneges,hondensportterreinen, volkstuinen, stadsparkjes, etc.)• De mogelijkheden om de ruimtelijke samenhangbinnen de Heuvelrug en de aangrenzende gebiedente herstellen, bieden ook goede perspectieven voorde recreant. Zo kan er b.v. een recreatieve fiets- enwandelverbinding gerealiseerd worden tussen hetstation Bussum-Zuid en het Naardermeer.2.2 Bedreigingen en kansenDe grote kwaliteiten van landschap en natuur vormende basis voor het uitstekende vestigingsklimaat op deHeuvelrug en de aangrenzende gebieden.Wonen, werkenen recreëren kunnen binnen één landschappelijkeeenheid plaatsvinden. Deze grote kwaliteit van hetgebied is daardoor tevens de achillespees.Voor wonen,werken, infrastructuur, sportvelden, recreatievoorzieningen,etc. is veel ruimte nodig. De kwaliteit van hetgebied staat daardoor onder permanente druk en dreigterdoor te verdwijnen. Bij voortgaande verstedelijkingverdwijnt hiermede niet alleen een fantastisch landschap,maar ontstaat ook grote economische schade.De kwaliteit van de Heuvelrug vraagt daarom om eenjuridisch beschermingsniveau van eveneens hogekwaliteit. In het Gooi is daartoe voor een groot aantalterreinen de beschermende werking van de natuurbeschermingswetvan toepassing. Daarnaast genieteneen vijftigtal archeologische objecten de beschermingvan de monumentenwet. De Gooise situatie is in dezeuniek. Nergens anders in Nederland zijn zoveel terreinengelegen in dicht bevolkt gebied onder de werking vande natuurbeschermingswet gebracht.Hieronder zijn de belangrijkste bedreigingen enkansen samengevat.De belangrijkste bedreigingenVerstedelijking• Verdergaande verstedelijking leidt uiteindelijk tothet verdwijning van de uitzonderlijke kwaliteit vande leefomgeving: het ‘slachten van de kip met degouden eieren’.Te denken valt aan de aantasting vankarakteristieke natuur- en cultuurlandschappenmaar bijvoorbeeld ook het karakter van groenevillawijken en een verdergaande aantasting van desamenhang binnen het gebied en de mogelijkhedendeze te herstellen. In het verlengde hiervan nemenook de recreatieve potenties van het gebied af.Versnippering• De bestaande doorsnijding door grote infrastructuurlijnenis een kenmerk van het noordelijk deel vande Heuvelrug en omgeving. Deze infrastructuurlijnenvormen, net als bestaande bebouwing engebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug15Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

2 Beknopte gebiedsbeschrijvinggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug16Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrugandere intensieve vormen van ruimtegebruik, voorveel dieren, planten maar ook recreanten onneembarebarrières. Door deze barrières verdwijnt deecologische, landschappelijke en recreatieve samenhangbinnen de Heuvelrug en de samenhang metaangrenzende gebieden.Verzuring, vermesting, verdroging en verbossing• De voedselarme zandbodems op de Heuvelrug zijnrelatief gevoelig voor toevoer van meststoffen enzuurvormende stoffen via neerslag. Het gaat voornamelijkom stikstof- en zwavelverbindingen.Dit heeft tot gevolg dat kwetsbare vegetaties zoalsschrale graslanden en heide en de daarin thuishorendeplantensoorten zonder maai- ofbegrazingsbeheer snel verdwijnen en er bos voorin de plaats treedt.• Kwel vormt een buffer tegen met name verzurendeinvloeden. Door een complex aan oorzaken isechter het oorspronkelijke grondwatersysteem vanHeuvelrug en flanken verstoord. Dit vormt vooraleen groot probleem voor de kwelafhankelijkenatuurwaarden langs de flanken van de Heuvelrugen in de Vecht- en Eemvallei.Verstoring• Een toename van de bevolking op de Heuvelrugbetekent, naast een toename van het stedelijk ruimtebeslag,ook een toename van de recreatie in deresterende groene gebieden. Hoewel het kunnenbeleven van de Heuvelrug een basiskwaliteit van hetgebied is, kan een ongecontroleerde toename vande recreatieve druk op het gebied als ongewenstworden beschouwd. Gevolgen zijn vooral verstoringvan flora en fauna die daardoor onder grotedruk komen te staan. Ook de natuurbeleving van degebruikers zelf kan worden aangetast omdatverschillende gebruikersgroepen elkaar in eenaantal gevallen in de weg staan.• Behalve recreatie vormen ook overtredingen van debouw-, milieu- en natuurwetgeving, clandestiengrondgebruik, overtreding van de toegangsregelsvan de natuurterreinen en een gebrek aan socialeveiligheid bronnen van verstoring.De belangrijkste kansenBenutten ecologische potenties• De ontwikkeling van grote, aaneengesloten, ruimtelijkeeenheden biedt de beste garanties voor hetduurzaam behoud van populaties planten en dierenwaaronder de vele karakteristieke en zeldzamesoorten. Dit geldt behalve voor het heide-, stuifzand-en boscomplex op de Heuvelrug ook voor deontwikkeling van andere aaneengesloten natuurlijkeeenheden, zoals het moerascomplex Vechtplassen,het laaglandmerencomplex Gooi- en IJmeer aande westzijde en noordzijde van de Heuvelrug enhet graslandengebied Eemland aan de oostzijdevan de Heuvelrug.• Daarnaast bieden ook de overgangsgebieden tussendeze complexen grote kansen voor het realiserenvan aaneengesloten natuur. Bijkomend aspect indeze zones zijn de bijzondere omstandighedenzoals kwel die mede de grote potenties voor hogenatuurwaarden bepalen.Te denken valt aan de

ontwikkeling van soortenrijke natte vegetaties.Mogelijk kan lokaal zelfs weer veenvorming langsde flanken van de Heuvelrug optreden.• Binnen de natuurgebieden zelf kan ook wordenbijgedragen aan de natuurkwaliteit. Zo kan in hetbos- en natuurbeheer ruimte worden gegeven aannatuurlijke processen. Daarnaast zijn echter ook dehalfnatuurlijke levensgemeenschappen zoals heideveldeneen belangrijk aandachtspunt. In het geheleplangebied is het is van groot belang dat de achteruitgangals gevolg van de verzuring, vermesting enverdroging tot staan wordt gebracht. Het landelijkeproject Overlevingsplan Bos en Natuur biedt mogelijkhedenaan de terreinbeheerder om middelsintensivering van het beheer deze effecten te lijfte gaan. Dat gebeurt onder meer middels (kleinschaligen gedifferentieerd) plaggen, maaien,opslag verwijdering en in begrazing nemen vande heide, openmaken van stuifzanden en herstelvan de heidevennen.• Op korte termijn is een soortbeschermingsbeheervoor een aantal bedreigde soorten noodzakelijk.Het gaat hierbij onder meer om zandhagedis,das en boommarter.Versnippering infrastructuur verzachten/opheffen• De grote infrastructuurlijnen die het noordelijkdeel van de Heuvelrug doorsnijden kunnen passeerbaargemaakt worden voor dieren. Dit kan middelsde aanleg van passages, ecoducten, wildwissels etc.Op deze manier ontstaan grotere aaneengeslotenleefgebieden voor planten en dieren.Door waar mogelijk een koppeling met recreatieveontsnippering te realiseren wordt een grotemaatschappelijke meerwaarde gecreëerd.Benutten recreatieve potenties• Kwaliteitsverbetering van het recreatief productis mogelijk door het op elkaar afstemmen vande voorzieningen, de inrichting, het beheer ende voorlichting in de verschillende deelgebieden,zoals Gooi,Vechtstreek en de Vuursche.Daartoe zouden de beheerders een gezamenlijkrecreatie- en voorlichtingsplan kunnen ontwikkelen.• Ook kan de sociale veiligheid in de terreinenworden verbeterd. Er zijn verbeteringsmogelijkhedendoor het toezicht door de verschillendebeheerders (groene handhaving) gezamenlijkgebiedsgericht te gaan organiseren.Daarnaast liggen er mogelijkheden in de herinrichtingvan terreinen, de beperking van detoegankelijkheid voor auto’s en het afsluitenvan zandwegen.• Een goed functionerend openbaar vervoernetdraagt bij aan de bereikbaarheid binnen het gebied.Dit zorgt ervoor dat recreanten eerder geneigdzijn de auto te laten staan en met het openbaarvervoer naar de Heuvelrug en omgeving tekomen. Zij zullen in hun gaan en staan nietbelemmerd worden door slechte openbaarvervoersverbindingen.• Bij het benutten van de recreatieve potentiesstaat centraal dat de basiskwaliteiten van hetgebied niet onevenredig worden aangetast.Een goede zonering van ontsluiting envoorzieningen is derhalve een voorwaarde.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug17Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

18Groeve Oostermeent,‘t Harde en de Blaricummer Meent.Voormalige meentgronden van de Erfgooiers.

2 Beknopte gebiedsbeschrijvingKwaliteiten cultuurlandschap versterkenen verbreden landbouw• Een verbreding van de landbouw, waarbij wordtingespeeld op de ecologische, landschappelijke,cultuurhistorische en recreatieve potenties, kanzowel bijdragen aan de gebiedskwaliteit als aan deperspectieven voor de sector.Tegenover de maatschappelijkeinspanningen die de landbouw, bijvoorbeeldop het vlak van agrarisch natuurbeheer levert,dient wel een realistische financiële vergoeding testaan, bijvoorbeeld in de vorm van passendebeheerovereenkomsten. Behalve het stimuleren vanindividuele ondernemers kunnen met name ookagrarische natuurorganisaties hierbij een belangrijkerol spelen.• Kansen voor verbetering van de landschappelijkekwaliteit liggen met name in versterking van deidentiteit van en de contrasten tussen de velekenmerkende landschapstypen in het plangebied,zoals het bos- en heidelandschap van de Heuvelrug,de landgoederenzones, het kustlandschap en hetverveningslandschap van de Vechtstreek met nederzettingenop de zandopduikingen. In een aantalgevallen, met name in het Gooi, is ook hetontbreken van storende elementen zoals hoogbouwin aangrenzend stedelijk gebied van belang voorbehoud van de landschappelijke kwaliteit. Actiefbehoud en waar mogelijk herstel van cultuurhistorischeelementen en patronen binnen deze landschappenis eveneens van groot belang.Te noemenzijn bijvoorbeeld de brinkdorpen, villawijken,heidevelden, stuifzanden, meenten en engen op enlangs de Heuvelrug en de nieuwe Hollandse waterlinie,de vesting Naarden en de meren, polders endroogmakerijen in de aangrenzende Vechtstreek.Teneinde het engenlandschap te behouden zal eenvoortgezet beheer van verwerving, reconstructieen duurzaam akkerbeheer noodzakelijk zijn.• Het meer onder de aandacht brengen van cultuurhistoriebij bestuurders en het afspreken van(regionale) regels tot het behoud en herstel vande cultuurhistorisch bezien belangrijke bebouwingzijn enkele voorbeelden van de gewenste aanpak.Duurzaam waterbeheer• Om een natuurlijker peilbeheer te realiseren doorde gevolgen van peilverlagingen te mitigeren enverdere peilverlaging te voorkomen kan gebiedseigenwater worden vastgehouden en inzijgingvan gebiedseigen water worden bevorderd.Peilverlaging kan ook worden tegengegaan dooroppervlaktewater te gaan winnen ten behoeve vande (openbare) watervoorziening in plaats vangrondwater.• Andere mogelijkheden zijn de aanpak van milieuverontreiniging,het saneren van (water)bodemsen grondwater, vuilstorten e.a.Ontwikkeling rode functies & rood voor groen• Herschikking en transformatie van bestaande rodefuncties kan in een aantal gevallen sterk bijdragenaan verbetering van de beeldkwaliteit en aan hetversterken van de samenhang binnen de Heuvelrug.• De ontwikkeling van hoogwaardige rode functieskan tevens zorgen voor een kostendrager voorevenredige investeringen in natuur, landschap enrecreatie.Vanzelfsprekend is daarbij de balans tussenrood en groen van groot belang.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug19Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

20Ecologische verbindingszones

3 GebiedsvisieDe gebiedsvisie borduurt voort op het gedachtegoeduit het rapport ‘Heel de Heuvelrug’ waarnaar kortwordt verwezen. Daarnaast worden de thema’s uit‘Heel de Heuvelrug’ m.b.t. natuur, landschap enrecreatie verder uitgediept waarmee de basis wordtgelegd voor het wensbeeld voor de noordelijkeHeuvelrug beschreven. Dit wensbeeld bestaat uit eenschets van het perspectief voor de Heuvelrug in 2015en een ruimtelijke vertaling daarvan in een gebiedskaartmet toelichting.3.1 Heel de HeuvelrugIn de visie ‘Heel de Heuvelrug’ (1999), opgestelddoor Stichting Het Utrechts Landschap in samenwerkingmet Goois Natuurreservaat, Utrechts ParticulierGrondbezit, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten enDGW&T van het ministerie van Defensie, wordt deHeuvelrug als een samenhangende eenheid beschreven.Dit gegeven, een eenheid die de ruggengraat vormt vanUtrecht en het Gooi, vormt ook de basis voor de nadereuitwerking van de gebiedsvisie in voorliggende uitvoeringsprogramma.De visie wordt afgesloten meteen oproep voor bestuurlijke visie en daadkracht,gericht op een duurzaam behoud van de Heuvelrugals erfgoed van natuur en cultuur.‘Heel de Heuvelrug’ bestaat, naast een algemenebeschrijving van de wordingsgeschiedenis en de natuurvan rug en flanken, vooral uit een thematische visie opnatuur, landschap en recreatie. De visie sluit naadloosaan bij de Beheervisie en beheerplan 1998-2007 van hetGoois Natuurreservaat. In ‘Heel de Heuvelrug’ wordtook aandacht geschonken aan enkele belangrijkethema’s.3.2 Thematische uitwerkingDe verschillende thema’s uit ‘Heel de Heuvelrug’worden in deze paragraaf nader uitgewerkt voor hetnoordelijk deel van de Heuvelrug in de vorm van kortebeschrijvingen.Tevens worden vanuit de thema’s eenaantal uitgangspunten en aandachtspunten geformuleerdvoor het projectenprogramma.De belangrijkste thema’s voor de noordelijkeHeuvelrug zijn:a Samenhang versterken;het versterken van de interne samenhang vanGooimeer tot Nederrijn voor natuur, landschapen recreatie;b Ecologische relaties met de omgeving;het versterken van de ecologische relaties metde omgeving, o.a. door het benutten van kansenbij gradiënten;c Herstel watersysteem;herstel van het watersysteem en duurzaam waterbeheer,waarbij de relatie tussen de Heuvelrug ende aangrenzende lage gebieden centraal staat;d Naar meer natuurlijk bos;het streven naar meer natuurlijk bos binnen hetbestaande bosareaal via natuurlijke verjongingen geïntegreerd bosbeheere Open natuur;behoud en versterking van open natuur zoalsheide, stuifzand en schrale graslanden, o.a. via derealisatie van ecologische stapstenen en corridors.f Behoud en herstel cultuurhistorie;behoud en herstel van cultuurhistorie (engen,meenten, zanderijen), waaronder ook natuurontwikkelingen behoud van het cultureel erfgoedin de vorm van historische landschappen,landgoederen,villawijken, archeologische waardenen waardevolle bebouwing.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug21Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

De groene pijl geeft aan waar in de Zanderij Crailo de Natuurbrug wordt aangelegd.Aan de linkerzijde het Spanderswoud, rechts ligt de Bussummerheide.Op de achtergrond is Bussum zichtbaar.>>3 Gebiedsvisiegebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug22Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelruga Samenhang versterkenZowel voor planten en dieren als de recreant is deonderlinge samenhang van natuurgebieden binnen deHeuvelrug van groot belang. Binnen deze gebiedendragen met name (spoor)wegen bij aan de ruimtelijkeisolatie van bos en natuur. In dat kader kan een onderscheidgemaakt worden tussen de snelwegen, die vanwegede breedte en het intensieve gebruik de grootstebarrières vormen, drukke lokale wegen en spoorwegendie eveneens een grote prioriteit hebben bij ontsnipperingen de overige lokale wegen die een minder grootprobleem vormen. Behalve ontsnippering door middelvan faunavoorzieningen is ook het terugdringen vansluipverkeer binnen deze gebieden een aandachtspunt.Veel van de in dit uitvoeringsprogramma voorgesteldeprojecten en maatregelen voor natuur en landschapzijn eveneens van belang voor de recreatieve mogelijkheden.Dit geldt zeker ook voor de toename van desamenhang binnen de Heuvelrug door ontsnippering.Vanzelfsprekend dient daarbij een goede balans teworden gehandhaafd tussen recreatie en natuur.Ontsnippering en biodiversiteit:voorbeeldproject NatuurbrugZanderij CrailoIn 2001 zijn de plannen voor natuurontwikkeling eneen natuurbrug in de Zanderij Crailo door onderzoeksinstituutAlterra getoetst op nut, noodzaak eneffectiviteit. Uit het advies kwamen de volgendepunten naar voren:• Door de aanleg van de natuurbrug wordt eenzware, zo niet onneembare barrière geslecht voordiersoorten met een gering verspreidingsvermogen.• Door de natuurbrug worden zowel bos- als heideecosystemenmet elkaar verbonden. Met name deverbinding tussen de relatief grote bos- en heidekernen(brongebieden) met kleine versnipperderestanten die door de natuurbrug mogelijk wordt,is gunstig voor de biodiversiteit in het gebied.• Voor grotere, mobielere diersoorten zoalsBoommarter, Das en Adder is de aanleg van denatuurbrug gunstig, maar niet voldoende omdatgeen voldoende groot aaneengesloten leefgebied

kan worden gecreëerd. Hiervoor dient op eengroter schaalniveau te worden gestuurd.• Voor duurzame populaties grote grazers als Wildzwijn en Edelhert ontstaat eveneens een onvoldoendegroot aaneengesloten leefgebied.Welbehoort een kleine intensief beheerde populatieEdelherten tot de mogelijkheden.• De natuurbrug vergroot de routemogelijkhedenvoor fietsers, wandelaars en ruiters. De directeverbinding tussen de natuurgebieden versterkt debeleving van een aaneengesloten Heuvelrug sterk.• Er zijn weinig belemmeringen qua draagvlak ofaantasting van bestaande waarden.Vanuit het thema ‘samenhang versterken’ zijnde volgende uitgangs- en aandachtspunten vanbelang voor het wensbeeld:• Het ambitieniveau voor het versterken van desamenhang door ontsnippering is zeer hoog.Dit thema vormt in veel opzichten de kern vande gebiedsvisie Heel de Heuvelrug, waaraan veelandere zaken ter verbetering van natuur, landschapen recreatie kunnen worden gekoppeld, zoalsbehoud van biodiversiteit, beschermde gebiedenen beschermde soorten.De gezamenlijke beheerders verkennen parallelaan dit uitvoeringsprogramma de ontsnipperingsbehoefteop de noordelijke Heuvelrug in de vormvan een concreet maatregelenprogramma vooronder andere kleine faunavoorzieningen, waarbijvanzelfsprekend ook naar mogelijke winstsituatiesgekeken wordt voor de recreant.• De beheerders staan een pragmatische aanpakvoor. De knelpunten in ecologisch opzicht zijn inde meeste gevallen reeds bekend en dienen voortvarendte worden opgepakt.Het onderzoek van Alterra voor de Zanderij Crailogeeft voor zowel die locatie als in bredere zinduidelijk aan wat de te verwachten meerwaarde isvoor de heuvelrugnatuur.• Bij het streven naar samenhang is een goede balanstussen natuur en recreatie, zeker bij een toenemenderecreatieve behoefte, van groot belang. Een goederecreatieve zonering is daarvoor het middel.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug23Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

3 Gebiedsvisiegebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug24Uitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugBiodiversiteit en soortenbeleidDe aandacht voor biodiversiteit is recent sterktoegenomen. Dit heeft onder meer geleid tot eenherziening van de subsidiestructuur in de vorm vanhet Programma Beheer mede onder druk vanEuropese regelgeving, de nationale natuurwetgeving.Uiteindelijk is het doel de Europese Vogel- enHabitatrichtlijn te vervangen door met name deNatuurbeschermingswet en de Flora- en faunawet.De wetgeving kent daarbij twee sporen, namelijkde bescherming van gebieden en de beschermingvan soorten.Voor zowel de betrokken overheden als debeheerders op de Heuvelrug ligt er een grote uitdagingom een bijdrage te leveren aan de implementatie vandeze nieuwe regelgeving.Van belang zijn onder meerhet verkrijgen van helderheid over te beschermenwaarden (wat komt waar voor) en de manier waarop.Waar ruimtelijke ingrepen door een juiste locatie eninvulling tevens een meerwaarde kunnen krijgenvoor natuur, landschap en recreatie dienen geenkansen te worden gemist.b Ecologische relaties met omgevingNaast de samenhang binnen de Heuvelrug is ookde samenhang tussen de Heuvelrug en de aangrenzendegebieden van groot belang. Enerzijds vormen degevarieerde overgangen tussen de zandgronden vande Heuvelrug en de veen- en kleigronden van hetVechtplassengebied en Eemland een op zichzelfinteressante situatie. Op veel plekken zijn kansenaanwezig om het oorspronkelijke watersysteem geheelof grotendeels te herstellen waardoor zich bijvoorbeeldinteressante kwelvegetaties kunnen vestigen.Anderzijds is het voor veel dieren zoals dassen enreeën van belang om zich tussen de droge bossen vande Heuvelrug en de lagere graslanden en moerassen tekunnen bewegen.Tot slot kan ook aan de beleving vande recreant een extra dimensie worden toegevoegdwanneer deze ongestoord de verschillende landschappenkan doorkruisen en zodoende de samenhang tussen degebieden ook echt kan beleven.Het 'open' houden van de poortgebieden naar deVechtplassen, het Eemland en het Gooimeer is vangroot belang omdat het veelal de laatste plekken zijnwaar gebieden met elkaar kunnen worden verbonden.Met name verdergaande verstedelijking vormt hiervooreen bedreiging. Naast de planologische veiligstelling isook een actieve ontwikkeling gewenst. Behalve doorontsnipperende maatregelen kan ook door landschapsbouwen natuurontwikkeling een grote bijdrage worden

geleverd aan het functioneren van de poortgebieden.Ook de inrichting van het aangrenzend stedelijk gebiedis van belang. In de zogenaamde ‘transformatiezones’liggen kansen voor het in samenhang ontwikkelen vangroene en rode functies, in een aantal gevallen aansluitendop een poortgebiedVanuit het thema ‘ecologische relaties metde omgeving’ zijn de volgende uitgangsenaandachtspunten van belang voorhet wensbeeld:• Het veiligstellen en kwalitatief ontwikkelen vande poortgebieden heeft een grote prioriteit.In veel gevallen gaat het om de laatste mogelijkhedenom landschappelijke eenheden duurzaammet elkaar te verbinden.• Benutting van de ecologische potenties hangtvooral samen met de bijzondere milieuomstandighedenzoals bodemgradiënten en de waterhuishouding.c Herstel watersysteemVeel van de kwaliteiten van natte natuurgebiedenop en rond de Heuvelrug hangen samen met het schonewater dat vanuit de Heuvelrug opkwelt. Zowel doorontwikkelingen op de Heuvelrug zelf als in de nattegebieden is het natuurlijk watersysteem sterk verstoord.Daarbij kan een onderscheid worden gemaakt tusseningrepen met een regionale impact zoals grondwaterwinningenen droogmakerijen en ingrepen met een meerlokaal effect zoals begreppelingen en slotenstelsels.Zowel op lokale als regionale schaal kunnen maatregelenworden genomen om de negatieve effecten te verminderenten behoeve van natuur en recreatie.Drinkwaterwinning is in het Gooi reeds sterkgereduceerd.Wel is de waterwinning van Hydron inpompstation Nieuw-Loosdrecht een aandachtspunt.In het Gooi verdienen in de voormalige zanderijenhet peilbeheer en de ecohydrologische potenties aandacht.In de randgebieden van de Heuvelrug vormende (lage) polderpeilen en de diepe polders, die veelkwelwater wegtrekken, nog steeds een knelpunt.Vanuit het thema ‘herstel watersysteem’ zijnde volgende uitgangs- en aandachtspunten vanbelang voor het wensbeeld:• Herstel van het natuurlijk watersysteem is vangroot belang voor de integrale waterkwaliteit enbelangrijke processen zoals infiltratie en kwelen de daarmee samenhangende potenties voornatuur, landschap en recreatie.• Zowel regionale als lokale maatregelen kunnen,in samenhang, aan dit herstel bijdragen. Hier ligteen belangrijke taak voor de provincies en waterschappendie verantwoordelijk zijn voor het beheeren herstel van de kwaliteit en kwantiteit van grondenoppervlaktewater.Vanzelfsprekend werken debeheerders hier waar mogelijk aan mee.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug25Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

3 Gebiedsvisiegebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug26Uitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugMaatregelen op regionaalen lokaal niveauIn het waterbeheer en zeker ook in de verdrogingsbestrijdingen herstel van natte natuur is er eenduidelijke relatie tussen regionale en lokale maatregelen.Dit blijkt onder meer uit diverse Midden Nederlandsestudies en het project Goed Water Centraal.In het algemeen is het effect van regionale maatregelenzoals het stopzetten of verminderen van grondwaterwinningengering, wanneer niet gelijktijdig ookop lokale schaal maatregelen worden genomen.Lokale maatregelen kunnen daarentegen ook op zichzelfstaand een groot effect sorteren. Bij lokale maatregelenwordt vooral gedacht aan het tegengaan van snellewaterafvoer via sloten en watergangen ofwel hetvasthouden van gebiedseigen water in gebieden diegrote potenties hebben voor natte natuur, zoals deflanken van de Heuvelrug.Voor het realiseren van nieuwe natte natuur, maarook voor het herstel van het watersysteem in bestaandenatuurgebieden, is het van belang dat tot samenhangendeeenheden gekomen kan worden.In versnipperde kleine natuurelementen temidden vansterk ontwaterd cultuurland is het bereiken van een'gezonde' hydrologische situatie nagenoeg onmogelijk.Dit vraagt met name om een strategisch aankoopbeleidvoor natuurontwikkeling. Daaraan kan naar verwachtingmet het instrument landinrichting een grote bijdrageworden geleverd.d Naar meer natuurlijk bosDe bosgebieden zijn zowel in ecologisch opzichtals voor de beleving van het gebied van groot belang.Daarbij is ook de rol in het zogenaamde ‘illusielandschap’een belangrijk aandachtspunt. In grote delen vandeze bosgebieden wordt al lange tijd ervaring opgedaanmet de omvorming van éénvormige productiebossennaar meer gevarieerde bossen, zoals bijvoorbeeld in hetSpanderswoud en in delen van De Vuursche.Voorheen werd bij de beschrijving en bestemmingvan de bossen vaak het (beleidsmatige) onderscheidgehanteerd tussen natuurbos enerzijds en multifunctioneelbos anderzijds. Deze tweedeling sluit echterniet meer goed aan bij de huidige praktijk. In nagenoegalle bossen zijn immers natuurwaarden aanwezig ofworden zij nagestreefd. Daarnaast is in nagenoeg allebossen sprake van een combinatie van functies en dusvan multifunctionaliteit, waarbij in de praktijk met nameaccentverschillen in de combinaties van functies endoelstellingen voorkomen.In de natuurdoelenkaart van de provincie Noord-Holland zijn grote delen van de bos- en heidegebiedenin het Gooi aangegeven als begeleid-natuurlijke eenheid.Dit betekent dat binnen dit gebied het toelaten vangrootschalige natuurlijke processen zoals begrazingwordt nagestreefd. De menselijke invloed wordt daarbijzoveel mogelijk beperkt. Op termijn kan wordenbekeken of een verdere uitbreiding van de eenheidmogelijk en gewenst is. Zoekrichtingen zijn daarbij metname het noordelijk deel van het Gooi en de aangrenzendedelen van de Utrechtse Heuvelrug. Daarbijis verregaande ontsnippering een absolute voorwaarde.

Het illusielandschapEen bijzonder belevingsaspect van de bossen, dat metname binnen de meer verstedelijkte gebieden op deHeuvelrug speelt en dus vooral ook in het Gooi, is debijdrage die zij leveren aan het zogenaamde ‘illusielandschap’.De bossen zorgen ervoor, in samenspel met deboomrijke villawijken van bijvoorbeeld Bussum,Blaricum, Laren en Hilversum, dat de stedelijke gebiedensnel aan het zicht onttrokken worden. Daardoor ontstaatbij een wandeling of fietstocht al snel het gevoel omringdte zijn door rust, ruimte en ongerepte natuur en dat allesbinnen een sterk verstedelijkt gebied. Dit vormt eenbelangrijke kwaliteit van de Gooise natuur, met nameook voor de op rust en natuurbeleving gerichte recreant.Behoud van het illusielandschap betekent enerzijds datbeheerders hiermee rekening houden bij het beheer.Dit kan plaatselijk zorgen voor concessies aan anderedoelstellingen zoals het streven naar een zo groot mogelijkenatuurlijkheid en zo min mogelijk beheer. Anderzijdsvraagt dit een permanente aandacht van de betrokkenoverheden bij de inrichting van stedelijke gebieden endan met name waar het hoogbouw betreft.Vanuit het thema ‘naar meer natuurlijk bos’zijn de volgende uitgangs- en aandachtspuntenvan belang voor het wensbeeld:• Het ambitieniveau voor meer natuurlijk bos is hoogvanwege de grote rol die boslandschappen spelenop de Heuvelrug. De beheerders verkennen inde komende periode gezamenlijk de concretemogelijkheden om de natuurlijke potenties binnende bosgebieden verder te benutten.• Benutting van de ecologische potenties heeftbinnen het bosbeheer een duidelijke relatie metde uitgestrektheid van de boslandschappen.Met name hierdoor zijn er goede kansen omnatuurlijke processen zoals begrazing volop deruimte te geven.Op lange termijn biedt dit perspectieven voorduurzaam behoud van robuuste natuur en soortenrijkdom.Zeker op korte termijn zullen somssoortgerichte maatregelen nodig blijven voor hetbehoud van belangrijke kwetsbare soorten.• Samenwerking op het vlak van bosbeheer bestaatmet name op het waar mogelijk meer afstemmenvan beheerinspanningen in aangrenzende terreinen.Vanuit het hoge ambitieniveau zullen de gezamenlijkebeheerders hiervoor de praktische mogelijkhedenverder verkennen.Vanzelfsprekend vanuithun eigen identiteit en doelstellingen.• Meer natuurkwaliteit in bossen kan praktischgezien op verschillende manieren wordennagestreefd en in combinaties met verschillendeandere functies. Dit draagt bij aan de verscheidenheidbinnen de Heuvelrug.• Voor het bereiken van ‘meer natuurlijk bos’is een op het gewenste beheer toegesnedentoepassing van de Boswet noodzakelijk.De verantwoordelijkheid voor de beleidsontwikkelingen uitvoering van de Boswet ligtbij de beide provincies. Zij zijn dan ook eenbelangrijke partner bij de realisatie van hetgewenste beheer.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug27Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

3 Gebiedsvisiegebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugAccenten in bosbeheerBos met accent natuur:Dit betreft bossen waar houtteelt geen beduidenderol (meer) speelt. Dit geldt met name voor veel bossenin het Gooi en daarnaast ook lokaal in delen van de aangrenzendeUtrechtse Heuvelrug. In het algemeen vindtnatuurgericht beheer plaats waarbij gestreefd wordtnaar gevarieerde structuurrijke bossen. Binnen debossen met het accent natuur is in veel gevallenrecreatief medegebruik mogelijk.Bos met accent natuur/houtteelt:Zoals reeds vermeld is er op de noordelijkeHeuvelrug met name in een groot deel van deBoswachterij de Vuursche sprake van houtteelt.Ook deze ‘productiebossen’ zijn, mede vanwege deuitgestrektheid en de veelal vrije toegankelijkheid,van groot belang voor natuur, landschap en recreatie.Moderne beheermethoden zoals geïntegreerd bosbeheerzorgen er nu op veel plaatsen al voor dat de verschillendefuncties van de bossen naast elkaar en insamenhang met elkaar worden ontwikkeld.e Open natuurIn de open natuurgebieden zoals heidevelden, schraalgraslandenen stuifzandrelicten wordt in de eerste plaatsgestreefd naar behoud van de aanwezige waarden.Daarbij zijn ook de gevarieerde overgangen naar aangrenzendebossen en cultuurgronden van belang.Net als in de bosgebieden is in veel gevallen recreatiefmedegebruik mogelijk.Behalve de bestaande open natuurgebieden zijn,vooral in het Gooi, ook een aantal zones (zoekgebieden)binnen de bosgebieden aangegeven, waar goede mogelijkhedenbestaan voor de kleinschalige uitbreiding vanhet areaal heide en schraal grasland vanuit bestaanderelicten en voor het creëren van uitwisselingsmogelijkhedenvan de karakteristieke flora en fauna tussende bestaande open natuurgebieden ('heidecorridors').In het zoekgebied ligt ook de akker in het MaartensdijkscheBosch die in het Ontwerp NatuurgebiedsplanUtrechtse Heuvelrug is aangegeven als mogelijk natuurontwikkelingsprojectwaarbij heide en schraal grasland(buiten het bestaande bosgebied) worden nagestreefd.28Bos met accent natuur/cultuurhistorie:Waar eigenlijk alle bosgebieden een bijdrage leverenaan de kwaliteit van natuur, landschap en recreatie,zijn sommige bosgebieden met name in cultuurhistorischopzicht extra van belang. Dit geldt voorspecifieke elementen binnen de bosgebieden zoalsgrafheuvels, maar vooral ook voor grotere gebiedenen structuren zoals parken, landgoedbossen en bossenen houtopstanden binnen oude kleinschalige cultuurlandschappen.Net als bij de bossen is de begeleid-natuurlijke eenheidin het Gooi als provinciaal natuurdoel aangegeven.De hier nagestreefde beheerstrategie die zich richt ophet toelaten van grootschalige natuurlijke processenzoals begrazing door grote grazers is zeer geschikt voorhet instandhouden en ontwikkelen van een gevarieerdbos-, heide- en graslandgebied. Sturing vindt uitsluitendplaats op landschapsschaal in de vorm van reguleringvan de begrazingsdruk.Overgangsbeheer is mogelijk waarbij bos actief wordtomgezet in heide of grasland. Een mogelijke uitbreiding

naar het noordelijk deel van het Gooi en de aangrenzendeUtrechtse Heuvelrug is als nader te onderzoeken optiebeschreven bij de bosgebieden in de vorige paragraaf.Boswet en compensatieEen belangrijk aandachtspunt bij herstel van opennatuur binnen bestaande bosgebieden is de relatie metde Boswet. Ook op natuurherstel gerichte maatregelenkunnen een herplantplicht tot gevolg hebben diesamenhangt met de hoofddoelstelling van de wet,namelijk behoud van het bosareaal. Bij de tot dusverregehanteerde interpretatie van de Boswet betekent dit inveel gevallen een extra praktische en financiële drempelvoor de gewenste maatregelen. De zoekruimte buitende EHS voor de aanleg van compensatiebos is in deregio immers zeer beperkt en daarnaast zijn de kostenvoor grondaankoop en inrichting hoog.De gezamenlijke beheerders pleiten bij de provincialeoverheden, die intussen de uitvoering van de Boswetin handen hebben gekregen, voor een meer flexibeleinterpretatie van de wet wanneer dit vanuit goedonderbouwde natuurbeheerdoelstellingen gewenst is,zodat de doelstellingen van meer open natuur op deHeuvelrug kunnen worden gerealiseerd.Vanuit het thema ‘open natuur’ zijn de volgendeuitgangs- en aandachtspunten vanbelang voor het wensbeeld:• Voor de Heuvelrug is versterking van de kwaliteitvan de open natuurgebieden, net als van deboslandschappen, belangrijk voor zowel natuur,cultuurhistorie als beleving en recreatie.De beheerders verkennen in de komende periodegezamenlijk de concrete mogelijkheden om depotenties voor een samenhangend stelsel vanopen natuur op de Heuvelrug te realiseren.• Benutting van de ecologische potenties richt zichvoor de open natuur met name op herstel van desamenhang tussen gebieden waardoor kenmerkendesoorten van open en halfopen heidelandschappenbetere overlevingskansen krijgen.• De ambitie voor uitbreiding van het areaal opennatuur varieert en is sterk plaatsgebonden.Op de hogere delen van de Heuvelrug, waarherstel van open natuur nagenoeg in alle gevallenbinnen bestaande bossen plaatsvindt, wordt vooralgedacht aan kleinschalig herstel en ontwikkeling.Enerzijds is de kwaliteit van de bosgebieden tehoog voor grootschalige omvorming naar opennatuur, anderzijds bestaan er ook vanuit beleiden wetgeving belangrijke obstakels.• Het onderling verbinden van open natuurgebiedenis met name in het Gooi kansrijk vanwege hetgrote areaal bestaande open natuur.Grensoverschrijdende samenwerking tussen debeheerders bestaat in eerste instantie uit eengezamenlijke verkenning van aanvullendemaatregelen. Daarbij gaat het vooral om kleinschaligeontwikkelingen in de vorm van stapstenenen/of corridors op kansrijke plekken, bijvoorbeeldvanuit bestaande heide- en stuifzandrelicten.Ook een rondtrekkende schaapskudde kan totde mogelijkheden behoren.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug29Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

3 Gebiedsvisiegebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrugf Behoud en herstel cultuurhistorieWaar in sommige gevallen natuurlijke processenrichtinggevend zijn bij het wensbeeld voor deHeuvelrug, wordt in andere gevallen nadrukkelijkrekening gehouden met cultuurhistorische kenmerken.In die gevallen gaan natuurwaarden, cultuurhistorieen zeker ook de beleving daarvan hand in hand.In het noordelijk deel van de Heuvelrug zijn metname de landgoederenzones en buitenplaatsen, de oudeakkergebieden (engen), de zanderijen en de cultuurhistorischeelementen zoals met name grafheuvels vanbelang.Vanzelfsprekend staat behoud van de locatiesvoorop en dus dient de planologische bescherminggewaarborgd te zijn.Voor de landgoederen, engen enconcentraties grafheuvels geldt daarbij speciaal ookdat de visuele en ruimtelijke samenhang behoudendient te blijven.De cultuurgronden, met name de engen en meenten,worden naast het cultuurhistorisch belang ook gekenmerktdoor specifieke natuurkwaliteiten die daarmeesamenhangen.Te denken valt aan akkerkruiden op deengen die eveneens van belang zijn voor veel vogelsoorten.Bloemrijke graslanden waren onder meer vanbelang voor veel insecten maar bijvoorbeeld ook als foerageergebiedvoor Dassen. Een deel van de cultuurgrondenwordt al beheerd met het oog op de voorkomendenatuurkwaliteiten. Deels is dit echter nog niet het geval.Met name hier kan nog veel winst worden geboekt.Daarbij kan zowel gedacht worden aan verwerving door30

‘s-Gravelandse landgoederen.Landgoederen Sperwershof,Boekesteijn, Schaep, Burgh en Swaenenburgh.natuurbeherende organisaties als aan beheerslandbouw.Beide vormen kunnen elkaar aanvullen.Een specifieke combinatie van cultuurhistorie ennatuur doet zich voor in de zanderijen. Met natuurontwikkelingop deze locaties is in het noordelijk deel vande Heuvelrug, met name in het Gooi, al veel ervaringopgedaan. Projecten zoals de Groeve Oostermeent ende Zanderij Crailo hebben laten zien dat er goedemogelijkheden zijn voor ontwikkeling van 'nieuwe'natuurwaarden, met name natte natuur.Vanuit het thema ‘behoud en herstelcultuurlandschappen’ zijn de volgendeuitgangs- en aandachtspunten van belangvoor het wensbeeld:• Natuurwaarden in het cultuurlandschap vormen eenbelangrijke component van de Heuvelrugnatuur.• De cultuurhistorie vormt naast natuurkwaliteit éénvan de belangrijkste kernkwaliteiten van deHeuvelrug.• Waar mogelijk worden natuur en cultuurhistorie insamenhang behouden en ontwikkeld. Dit kan zoweldoor terreinbeheerders worden vormgegeven alsdoor beheerslandbouw.• Natuurontwikkeling in de zandgroeves biedt mogelijkhedenvoor veel planten en dieren en draagt bijaan de interne samenhang van de Heuvelrugnatuur.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug31

3 Gebiedsvisie3.3 Wensbeeld voor natuur,landschap en recreatieHet perspectief:‘Heel de Heuvelrug compleet in 2015’De Heuvelrug heeft zich in 2015 verder ontwikkeld totéén van Nederlands grootste aaneengesloten natuurgebieden.Robuuste verbindingen met de in een aantal opzichtenvergelijkbare Veluwe en anderzijds met de aangrenzende‘lage’ gebieden zoals de Vechtstreek, het Eemland en hetGooimeer, dragen bij aan het belang van de Heuvelrug alsnatuurkern binnen zowel de Nederlandse als Europeseecologische hoofdstructuur. Daarnaast is het gebied meerdan ooit van belang voor de op rust en natuur gerichterecreant die de hectiek van alledag even wil ontvluchten.Uitgestrekte boslandschappen vormen nog steeds dehoofdmoot van de Heuvelrugnatuur, van eentonigheid isechter geen sprake. Het overgrote deel van de bossenbestaat in 2015 weer uit gevarieerd loofbos, waar de helereeks van natuurlijke verjonging tot eeuwenoude bomenmaar ook dood hout aanwezig is. In een deel van debossen zijn natuurlijke processen richtinggevend, eldersworden houtteelt en natuur duurzaam gecombineerd.Met name binnen de landgoederen worden cultuurhistorischeelementen behouden, zoals oude laanstructurenen hakhout.Gemeentegrenzen en provinciegrenzen zijn, net alsgrenzen van eigendommen, vooral nog te vinden opde kaart, niet in het veld. Ook andere onnatuurlijkeobstakels zoals hekken, rasters en niet passende bestemmingenen bebouwing zijn waar mogelijk opgeruimd.De doorsnijding door drukke openbare wegen is door‘slimme’ oplossingen, zoals vernieuwende vormen vanbundeling van infrastructuur, niet toegenomen.Investeringen in infrastructuur hebben er toe geleiddat waar nodig voorzieningen zijn getroffen om wegenpasseerbaar te maken voor plant, dier en de recreant.Het meest aansprekend zijn in dit kader misschien wel deecoducten ofwel natuurbruggen, die de brede verkeersinfrastructuur– voorheen onneembare obstakels -overbruggen. Hierdoor kunnen mobiele soorten zoals bijvoorbeeldree, das en boommarter zich vrijuit verplaatsenbinnen de totale Heuvelrug, van Nederrijn tot Gooimeer.Wie weet geldt dit in 2015 ook voor het Edelhert, misschienweer terug van weggeweest.Met name op de hogere delen van de Heuvelrug wordende bosgebieden afgewisseld met uitgestrekte heideenstuifzandgebieden. Behalve reeds lange tijd bestaandegebieden, zoals de Leusderheide en de Gooise heideterreinen,heeft op kansrijke plekken, meestal vanuitbestaande relicten, een uitbreiding en herstel plaatsgevonden.Populaties van sommige kenmerkende plantenen dieren zoals de Zandhagedis hebben zich daardoor uitkunnen breiden. Door de fijnmazige structuur van heidecorridors,schrale bermen en open plekken in de bossen,die ook over de ecoducten is voortgezet, is de heleHeuvelrug ook voor de karakteristieke planten en dierenvan de heide bereikbaar geworden. Ook voor de recreantheeft deze afwisseling een grote toegevoegde waarde.Bos, heide en stuifzand worden zoveel mogelijk alssamenhangende natuurrijke landschappen beheerd, waarbijstructurerende processen en beheermaatregelen zoalsbegrazing centraal staan. Dit gaat echter niet ten kostevan de bijzondere aandacht voor specifieke plekken waarextra beheerinspanningen nodig zijn.Werden bij de landgoederenal de laanstructuren en hakhout genoemd,binnen de heidevelden zijn met name de vennen, zoalsde beide Gooise Wasmeren en het Pluischmeer, deleemkuilen, de vele grafheuvels en de eeuwenoudewegstructuren van groot belang.Vanzelfsprekend zijn bij dit alles de bewoners enrecreanten niet vergeten. Hoewel hier en daar vanuitbehoudsdoelstellingen beperkingen zullen blijven gelden,is beleefbaarheid van al het moois dat de Heuvelrug tebieden heeft de regel. Dit betekent dat het accent ligtop recreanten die komen om te genieten van bos, natuur,landschap, rust en ruimte.Voor vormen van recreatie diejuist afbreuk doen aan deze kwaliteiten, worden geenmogelijkheden geboden.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug33Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

Wensbeeld voor de noordelijke Heuvelrugsla open voor een overzicht van het wensbeeld voor de noordelijkeHeuvelrug en de daarbij behorende toelichting

GooimeerDe KustNaardenHuizenBussumHeideverbinding CrailoBlaricumPoort EemlandPoort NaardermeerLarenHeidebrug WesterheideEemnesDe Groene SchakelHilversumBaarnDe VuurschePoort EgelshoekVerbinding HoorneboegDe Laagte van PijnenburgSoest35

3 GebiedsvisieStedelijk gebiedStedelijk gebied; accent groengebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugToelichting op de kaart ‘wensbeeld’Voor de realisatie van het hiervoor geschetste perspectiefzijn twee belangrijke zaken nodig. Enerzijdsde beleidsmatige verankering van de noodzakelijkebescherming van belangrijke waarden en kwaliteiten,anderzijds het versterken van deze kwaliteiten door hetactief oppakken en realiseren van concrete projecten.Hieronder worden de gewenste beschermings- en ontwikkelingsrichtingenvoor het plangebied beschreven:Stedelijk gebiedVoor het stedelijk gebied is het in algemene zinwenselijk om enkele beleidslijnen zoals inbreiding, hetbehoud van robuuste groenstructuren en het tegengaanvan hoogbouw op daarvoor vanuit landschappelijk oogpuntongeschikte plekken, te continueren. De cultuurhistorischbelangrijke dorpsstructuren, zoals van debrinkdorpen, dienen een optimale bescherming tekrijgen.Vanzelfsprekend zijn hierbij de algemeneuitgangspunten zoals kwaliteit, duurzaamheid enleefbaarheid van belang.Contour stedelijk gebiedTransformatiezoneLandelijk gebied; accent natuur & recreatieLandelijk gebied; accent verwevinglandbouw, natuur, landschap & recreatieRelatie landelijk-stedelijk groenGroen-recreatieve verbindingPoortgebiedNatte as36Stedelijk gebied; accent groenEen specifiek accent dat in het beleid tot uitdrukkingzou moeten komen is de kwaliteit van de groene villawijkenen de bedreiging daarvan door ‘interne verstening’.De lage bebouwingsdichtheid, de hoge architectonischekwaliteit en vooral ook het groene karaktervan deze woongebieden dient te worden veiliggesteld.Contour stedelijk gebiedIn het Streekplan Noord-Holland Zuid (2003) en hetStreekplan Provincie Utrecht (1994) zijn reeds contourenvoor het stedelijk gebied vastgelegd. Deze contouren,de duurzame grens tussen stad en land, vormen debasis voor zowel de groene als de rode contouren vande Vijfde Nota en dienen integraal te worden overgenomenin het nieuwe streekplan.Van balansgebieden tussende rode en groene contouren is in het plangebiedgeen sprake.

TransformatiezoneMet name binnen, soms grenzend aan, de bestaande stedelijkecontouren uit de vigerende streekplannen, zijn een beperkt aantalzones onderscheiden waarbinnen een transformatie van hetbestaande gebruik wordt voorzien. Hiervoor zijn of worden in demeeste gevallen reeds plannen ontwikkeld. Meer dan in het huidigebeleid zou daarbij de ontwikkeling van hoogwaardige rodefuncties maar ook van groene functies of van functiecombinatiesnagestreefd moeten worden.Vanwege de grote verschillen tussende gebieden zal ook geen sprake zijn van een uniforme invulling,met name in de balans tussen groene en rode functies.Te ontwikkelen woon- en werkfuncties dienen te passen in eenhoogwaardig vestigingsklimaat en te voldoen aan randvoorwaardenvanuit bijvoorbeeld een duurzaam watersysteem.Tevens dienen bijkomende ruimteclaims (bijvoorbeeld vaninfrastructurele aard) nadrukkelijk te worden meegewogen.Ook bestaande initiatieven dienen op deze aspecten naderte worden onderzocht en getoetst.verbreding van de A27, de aanleg van een (ondergrondse) wegtussen de A1 en het Hilversumse Mediapark, de omlegging vande N201/Diependaalselaan over de Hoorneboegsche heide,de aanleg van de Randweg ten zuiden van Huizen over deHuizereng, de aanleg van Hoogwaardig Openbaar Vervoer-busbanenof –lightrail door het gehele Gooi, een spoorverbindingtussen Utrecht en Almere langs de A27 ten oosten vanHilversum langs, zijn voornemens die ernstige zorgen baren.Het is uiterst noodzakelijk daar waar mogelijk de bestaandeinfrastructuur allereerst volledig te optimaliseren, alvorensbesluiten tot de aanleg van nieuwe wegen te nemen. Het is vangroot belang bij de discussie en mogelijke planvorming hierovereen gebiedsgerichte benadering te kiezen, waarbij de belanghebbendenin het buitengebied van meet af aan worden betrokken.Alleen dan, kunnen bij de aangetoonde onontkoombaarheid vandeze nieuwe wegen de best denkbare oplossingen wordengekozen, zodat de recreatieve mens, de natuur en het landschaper ook nog beter van kunnen worden.Landelijk gebied; accent natuur & recreatieOp basis van het huidige beleid lijkt een definitieve veiligstellingreeds een feit. In de praktijk bestaat er de nodige twijfelover de hardheid van deze veiligstelling.Voor een duurzaam functionerenin zowel ecologisch als recreatief opzicht, is een actieveaanpak van bestaande knelpunten nadrukkelijk gewenst.Sluipende ontwikkelingen, zoals nieuwe ruimteclaims voorinfrastructuur, staan haaks op het behoud van de grote kwaliteitenbinnen dit gebied.Beleidsmatig dient een heldere en stringente lijn te wordenvastgelegd. Inzet dient te zijn dat ‘rode knelpunten’ binnen derode contouren worden opgelost, ook wanneer dit innovatieveen/of kostbaardere oplossingen vraagt. Noodzakelijke capaciteitsvergrotingenvan infrastructuur dienen binnen het huidigeruimtebeslag plaats te vinden en onder strikte voorwaarde vaneen integrale ruimtelijke kwaliteitsverbetering (ook in landschappelijk,ecologisch en recreatief opzicht).In dat kader vormt infrastructuur een belangrijk aandachtspunt.Het plangebied verdraagt eigenlijk de aanleg niet meer vannog meer wegen en spoorwegen. De verbreding van de A1 zoalsin de CRAAG-studie voorgenomen, de mogelijk toekomstigeBehalve de nadruk op bescherming dient het beleid zicheveneens te richten op een doelgerichte oplossing van bestaandeknelpunten en de daarvoor benodigde middelen en instrumenten.Het betreft een scala aan gewenste ingrepen die zich richten opherstel van het watersysteem, natuurlijk bos, open natuur,cultuurhistorie en in meer algemeen opzicht rust, ruimte,duisternis en samenhang. Met name de aaneenkoppeling van‘losse’ maatregelen is daarbij van groot belang.Landelijk gebied; accent verweving landbouw, natuur,landschap & recreatieOok hier dient beleidsmatig een heldere en stringente lijnte worden vastgelegd. De inzet dient ook hier te zijn dat ‘rodeknelpunten’ binnen de rode contouren worden opgelost, ookwanneer dit innovatieve en/of kostbaardere oplossingen vraagt.Noodzakelijke capaciteitsvergrotingen en eventuele beperktezoekruimte voor extra ruimtebeslag dienen plaats te vindenonder strikte voorwaarde van een integrale ruimtelijke kwaliteitsverbetering,dus ook in landschappelijk, ecologisch enrecreatief opzicht (zie ook bij ‘Landelijk gebied; accentnatuur & recreatie’).37

Behalve de nadruk op bescherming dient het beleidzich eveneens te richten op een doelgerichte oplossingvan bestaande knelpunten en de daarvoor benodigdemiddelen en instrumenten. Bij de reeds eerdergenoemde zaken als herstel van het watersysteem,natuur en cultuurhistorie is daarbij de verweving metlandbouw een nadrukkelijk aandachtspunt.Relatie landelijk-stedelijk groenBehoud van deze relaties in de vorm van groenewiggen en zachte overgangen is van groot belang.In het beleid dient hieraan nadrukkelijk aandacht teworden besteed. Met name functiecombinaties groenrooden duurzaam waterbeheer zijn aspecten diemeer benadrukt en gestimuleerd moeten worden.Ecologische en recreatieve verbindingQua behoudsdoelstellingen geldt hetzelfde alsvoor het landelijk gebied met accent bos en natuur.Aanvullend hierop dient in deze gebieden actief teworden ingezet op sanering van ongewenste functiesen ontsnipperings-maatregelen. Aandachtspunten zijnde doelgerichte inzet van middelen en instrumenten,een integrale aanpak (bijvoorbeeld voor en natuur enrecreatie) en de aaneenkoppeling van ‘losse’ maatregelen.PoortgebiedOok hier geldt qua behoudsdoelstellingen hetzelfde alsvoor het landelijk gebied met accent bos en natuur.Aanvullend hierop dient in deze gebieden actief teworden ingezet op sanering van ongewenste functies,op ontsnipperingsmaatregelen en op het benutten van deaanwezige potenties voor natuurontwikkeling zoals kwel.Ook hier vormen de doelgerichte inzet van middelen eninstrumenten, de integrale aanpak en de aaneenkoppelingvan ‘losse’ maatregelen de aandachtspunten.Natte asIn de ‘natte as’ staat de ontwikkeling van een robuustsamenhangend systeem van natte natuurgebiedencentraal. In het plangebied vormt de samenhang tussende natte as en de Heuvelrug in zowel hydrologisch alsruimtelijk opzicht eveneens een belangrijke kwaliteit.Binnen het gewenste beleid voor de natte as kan eenonderscheid worden gemaakt in korte en lange termijn.Op korte termijn zullen een aantal bestaande knelpuntenniet kunnen worden opgelost.Wel dient veelnadruk te worden gelegd op het voorkomen van eenverdere vergroting van de problematiek. Met namehet tegengaan van functies op (vanuit hydrologischperspectief) niet duurzame plekken is van groot belang.Dit betekent ook dat bestaande beleidsvoornemens enzelfs concessies beoordeeld en eventueel heroverwogendienen te worden tegen de achtergrond van eenduurzaam functionerend hydrologisch systeem alssturend principe.M.b.t de infrastructuur is met name de voorgenomenaanleg van de (deels ondergrondse ) rijksweg tussen deA6 en de A9 een voorbeeld van een initiatief daternstige zorgen baart. Ook hier is het uiterst noodzakelijkdaar waar mogelijk de bestaande infrastructuurallereerst volledig te optimaliseren, alvorens besluitentot de aanleg van nieuwe wegen te nemen. Het is vangroot belang bij de discussie en mogelijke planvorminghierover een gebiedsgerichte benadering te kiezen,waarbij de belanghebbenden in het buitengebied vanmeet af aan worden betrokken.Alleen dan, kunnen bij de aangetoonde onontkoombaarheidvan deze nieuwe wegen de best denkbareoplossingen worden gekozen, zodat de recreatievemens, de natuur en het landschap er ook nog betervan kunnen worden.Op langere, soms zeer lange termijn dienen nietduurzame functies, die de doelstelling van de natteas in de weg staan, te worden verplaatst of indienmogelijk gesaneerd. Bij eventuele saneringen dientin de eerste plaats gedacht te worden aan functies meteen geringe maatschappelijke meerwaarde en eengrote verwachte bijdrage aan de doelstellingen vande natte as.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug38

Projectenprogramma4 Ambitieniveau en thema’s projectengebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugIn dit hoofdstuk wordt het ambitieniveau van hetprojectenprogramma beschreven.De projecten in het volgende hoofdstuk vormen depraktische uitwerking van de visie in het gebiedsplan.Daarbij worden de volgende algemene uitgangspuntengehanteerd:• Het ambitieniveau van dit uitvoeringsprogrammavoor de noordelijke Heuvelrug en aangrenzendegebieden is hoog. De kenmerkende kwaliteiten,die het reeds lang een gewild woon-, werk- enrecreatiegebied maken, dienen niet alleen behoudente worden. Een herstel en verdere ontwikkelingzijn nodig om ook op lange termijn een duurzaamevenwicht te kunnen bewaren tussen wonen,werken en mobiliteit enerzijds en een prettigegroene omgeving waar het goed toeven is voordier, plant en recreant anderzijds.• De projecten richten zich, naast de ‘groene’ thema’s(zie par. 3.2), ook op verkeer, vervoer en andererode thema’s waar zij een duidelijke relatie hebbenmet natuur, landschap en recreatie (bijvoorbeeldontsnipperende maatregelen bij infrastructuuronder het thema ‘versterken samenhang’).• De projecten sluiten op hoofdlijnen volledig aan bijbestaand beleid zoals dat onder meer in de diversestreekplannen is neergelegd. In dit uitvoerings-40

programma wordt extra de nadruk gelegd opconcrete maatregelen.• Vanuit de visie kunnen veel gewenste maatregelendoor de beheerders zelf worden opgepakt, metname de specifiek op terreinbeheer gerichte zakenmet een relatief kleinschalig karakter.Voor eenaantal complexere zaken kan dit echter niet.Deze zijn als projecten uitgewerkt en vormen despeerpunten bij de verwezenlijking van de visie.De projecten omvatten een aantal belangrijkelocaties waar verschillende knelpunten aanwezigzijn en dus ook een pakket aan maatregelen gewenstis. Daarbij is sprake van veel belanghebbenden,complexe (beleidsmatige) randvoorwaardenen/of hoge kosten. De projecten kunnen alleensuccesvol worden gerealiseerd door een gezamenlijkeaanpak door de beheerders en de betrokkenoverheden, instanties en belangengroepen.Van de overheden vraagt dit dat zij het doel enambitieniveau ondersteunen, waar nodig in beleidsnota’sverankeren en daarnaast ook actief deconcrete projecten stimuleren.• Het projectenprogramma heeft niet de intentie omuitputtend of onnodig star te zijn.Wel is gestreefdnaar een zo groot mogelijke mate van concreetheiden praktische bruikbaarheid.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug41

5 Beschrijving projectenHet werk dat gedaan moet worden om het in par. 3.3beschreven perspectief ‘Heel de Heuvelrug compleet in2015’ dichterbij te brengen, vraagt om een forsegezamenlijke inspanning van overheden, organisatiesen particulieren. Het motto voor deze uitdaging is:‘Gezamenlijk werken aan ‘Heel de Heuvelrug’,een grote uitdaging voor de toekomst!’Op basis van het beleid van de verschillende overhedenen actuele inzichten in de belangrijkste ruimtelijkeknelpunten zijn de volgende projecten geselecteerd:1 Poort Naardermeerovergang Gooi – Naardermeer2 Heideverbinding Crailoverbinding centrale Gooise heide metnoordelijke heidevelden3 Poort Eemlandovergang Gooi – Eemland6 Verbinding Hoorneboegverbinding Utrechtse Heuvelrug - Gooi-zuid7 Poort Egelshoekovergang Gooi – Noorderpark en Loosdrecht8 De Vuurschevergroten samenhang binnen het natuurgebiedtussen de Vuursche en Hilversum9 De Kustovergang Vechtstreek – Gooimeer –Eemmeer - oude Zuiderzeekust10 De Laagte van Pijnenburgverbinding centrale Heuvelrug – noordelijkeHeuvelrug; overgang Heuvelrug – Eemdalen NoorderparkDe projecten zijn in de volgende paragraven uitgewerktin de vorm van overzichtskaarten en een kortebeschrijving van de belangrijke projectonderdelen zoals:gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug4 Heidebrug Westerheideverbinding Westerheide – Zuiderheide5 De Groene Schakelverbinding Utrechtse Heuvelrug –centrale Gooise heide• de ligging van het project;• het doel / de doelen van het project;• de activiteiten binnen het project;• de thema’s van het project;• de trekker en betrokken partijen;• de termijn waarop het project speelt.43

Poort NaardermeerNaardermeera. Bescherming groene, open zonestussen Gooi en Vechtstreekh. Landschappelijke inpassingecologische verbindingBussuma. Bescherming groene, open zonestussen Gooi en VechtstreekOndermeentHilversumseMeentf. NatuurontwikkelingZanderij Cruysbergene. Herstel en ontwikkelingkwelrijke situatiesj. Landschappelijke aankledingbedrijventerreing. Transformatie Mobilisatiecomplex e.o.N236k. Realisatie recreatieve wandelverbindingStation NS -Naardermeerb. Aanleg faunapassagesBussummerenWesterheidei. Verdichting/verschuivingkampeerterreinN524Natuurbrug Zanderij Crailoc. Omvorming bosSpanderswoudd. Realiseren heidestapstenenHilversum© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-01

5 Beschrijving projecten5.1 Poort NaardermeerDe overgang tussen het Gooi en het Naardermeerwordt gekenmerkt door de nagenoeg aaneengeslotenbebouwing van Naarden, Bussum en de HilversumseMeent. Slechts enkele mogelijkheden voor een open verbindingtussen beide natuurlandschappen resteren. Deprovinciale weg Bussum - Weesp (N236), enkele lokalewegen en een aantal ongunstig gelegen functies, waarondereen mobilisatiecomplex, zorgen voor versnippering.Door de aanleg van faunavoorzieningen en herinrichtingvan enkele terreinen kunnen barrières voor zowel faunaOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Poort Naardermeerals recreant worden geslecht.De overgang is in hydrologisch opzicht van groot belang.Met name in de voormalige Zanderij Cruysbergen biedtdit perspectieven voor ontwikkeling van kwelwaterafhankelijkenatuur. Op termijn geldt dit evenzeer voor hetweidegebied van de Hilversumse Boven- en Ondermeent.Het poortgebied maakt deel uit van de ecologische verbindingszonerichting Spanderswoud en Heuvelrug via deNatuurbrug Zanderij Crailo. Een goede rood - groenkoppeling kan de (her)ontwikkeling van het gebied voorwonen, recreatie, natuur en water goed faciliteren.Dit project ligt in de gemeenten Bussum en Hilversum en omvat de gebieden Spanderswoud (vanaf NatuurbrugZanderij Crailo), Fransche Kampheide, Zanderij Cruysbergen en Hilversumse Boven- en OndermeentOntwikkeling van een open, landschappelijk en ecologisch ingerichte overgang van het Gooi naar deVechtstreek (poortgebied) en herstel van de (natuurlijke) waterhuishoudinga. Planologische en feitelijke bescherming groene, open zones tussen het Gooi en de Vechtstreekb. Aanleg van faunapassages (fietstunnel / faunatunnel) in de provinciale weg Bussum - Weesp (N236)c. Omvorming van bos naar meer natuurlijk bos, open bos en heided. Creëren van heideplekken als stapstenen in bosgebiede. Herstel en ontwikkeling van kwelrijke situatiesf. Natuurontwikkeling Zanderij Cruysbergen door het vasthouden van gebiedseigen water, herstelovergang van droge heide naar natte heide, verschraling en ontwikkeling plas-dras zonesg. Transformatie mobilisatiecomplex, caravanopslagterrein en terrein Nierstichting naar duurzamecombinatie rode en groene functiesh. Landschappelijke inpassing ecologische verbindingen richting Naardermeer langs Koedijk enLaegieskamp en door de Hilversumse Ondermeenti. Verdichting/verplaatsing kampeerterrein De Fransche Kamp ten behoeve van ecologischeverbindingsfunctiej. Landschappelijke aankleding bedrijventerrein aan de Franse Kampwegk. Realisatie recreatieve wandelverbinding Station Bussum-Zuid - Naardermeerl. Verwerving 5-10 ha grond voor realisatie overgangen en verbindingenDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatie metomgeving, herstel watersysteem, meer natuurlijk bos en open natuur, behoud en herstel cultuurhistorieGoois Natuurreservaat (voortouw), Rijk (Dienst Domeinen), Provincie Noord-Holland,Hoogheemraadschap AGV, Gemeenten Bussum en Hilversum en NatuurmonumentenDit project speelt op redelijk korte termijn (Zanderij Cruysbergen e.o.) en op langere termijn(Hilversumse Ondermeent)Relatie met Gebiedsplan Gooi en Vechtstreek (uitwerking programma beheer) en Landschapsvisie Bussum Vooruitgebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug45

Poort NaardermeerDe Hilversumse Ondermeent; poortgebied tussen het Gooi en de Vechtstreek. Rechts de woonwijk Hilversumse Meent,links de ’s-Gravelandse Vaart. Op de voorgrond het landhuis Swaenenburgh, het meest noordelijke van de ’s-Gravelandselandgoederen. Op de achtergrond liggen het Naardermeer en het IJmeer.46

De Zanderij Cruysbergen met rechts de bebouwing van Bussum (’t Spieghel) en links de woonwijk Hilversumse Meent.Op de achtergrond ligt het Naardermeer.47

Heideverbinding CrailoLimitischeHeideHuizenNaardenNieuwBussummerheideVliegheideN527g. Behoud historischewegenstructuurA1Tafelberg- enBlaricummerheideBussumf. Aanleg faunapassagesN526d. Concentratie / transformatiemilitair complexe. Realiseren heidestapstenena. Aanleg ecoduct A1/Naarderstraatc. Concentratie / transformatie AZCb. Omvorming bos naar natuurlijkbos, open bos en heideLarenBussummer- enWesterheide© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-02

5 Beschrijving projecten5.2 Heideverbinding CrailoDe centrale en noordelijke Gooise bossen, heidegebiedenen engen herbergen belangrijke natuur- en landschapswaarden.Met name de doorsnijding door infrastructuurzorgt echter voor een gebrek aan samenhangwaardoor het voortbestaan van natuurwaarden en debeleving van het landschap onder druk staan. Zowelvoor de A1 als voor de provinciale wegen Bussum –Blaricum (N526) en Bussum – Huizen (N527) en voorOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Heideverbinding Crailode lokale wegen geldt dat ontsnipperende maatregelenin de vorm van ecoducten / faunapassages noodzakelijkzijn. Nabij de A1 kunnen door concentratie en transformatiehet Asielzoekerscentrum Crailo (AZC) en hetmilitair complex een belangrijke bijdrage leveren aande realisatie van de ecologische verbindingszone.Verder zijn een aantal beheersmaatregelen gewenst,onder meer gericht op de samenhang binnen heideenbosgebieden.Dit project ligt in de gemeenten Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen en Laren en omvat de gebiedenCrailo, Blaricummerheide,Tafelbergheide, landgoederen ’t Raboes en Larenberg, IJzeren veld,Bikbergen,Vliegheide, Nieuw Bussummer Heide en Limitische HeideVersterking ecologische en recreatieve samenhang bos- en heidegebieden van de centrale Gooise heideen de noordelijke heidevelden en bossen (ontsnippering, groen - recreatieve verbinding)a. Aanleg van één doorgaand ecoduct over de A1 en de Naarderstraat (Laren – Bussum), desgewenstvia duurzame combinatie met geplande kantoorontwikkeling ter plaatseb. Omvorming bos naar natuurlijk bos, open bos en heidec. Concentratie / transformatie Asielzoekerscentrum Crailo via duurzame combinatie rood - groend. Concentratie / transformatie militair complex Crailo via duurzame combinatie rood - groene. Verbinding heideterreinen via open bos, heidestroken en (heide)wegbermenf. Aanleg faunapassages in de provinciale wegen N526 Bussum – Blaricum en N527 Bussum – Huizeng. Behoud historische wegenstructuurh. Bevordering ecologisch wegbermbeheer (heidestapstenen / heidecorridors)i. Bevordering ecologisch tuin- en parkbeheer landgoederen en villa’s en het doorlaatbaar makenvoor de fauna van hekwerkenj. Verwerving 5-10 ha grond voor realisatie overgang en aanloop naar ecoductDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatie metomgeving, meer natuurlijk bos en open natuur, behoud en herstel cultuurhistorieRijkswaterstaat (voortouw ecoduct A1 en Naarderstraat), Provincie Noord-Holland (voortouw AZC enmilitair complex, provinciale wegen), Goois Natuurreservaat (voortouw heidestapstenen, faunapassages),Rijk (Min. van Defensie), Gemeenten Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen en Laren, particulierelandgoedeigenaren, zorginstellingen, particuliere grondeigenarenDit project speelt op redelijk korte termijnProject past in Streekplan Noord-Holland Zuidgebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug49

Heideverbinding CrailoBussummer- en Westerheide met op de voorgrond het streekziekenhuis en het Landgoed Larenberg.Aan de overzijde van de rijksweg A1 ligt het asielzoekerscentrum Crailo.50

Op de voorgrond liggen Limitische heide, Nieuw Bussummerheide en Vliegheide.Op de achtergrond is de Tafelberg- en Blaricummerheide te zien.51

Poort EemlandGooimeerHuizend/e. Aanleg faunapassagesc. Kwaliteitsverbeteringecologische verbindingA27g. NatuurontwikkelingGroeve OostermeentTafelberg- enBlaricummerheide‘t Hardea. Aanleg ecoduct A27f. Behoud en herstelBlaricummer engBlaricumb. LandschapsherstelEempolder© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-03Eemnes

5 Beschrijving projecten5.3 Poort EemlandTussen Huizen en het oude dorp Blaricum ligt delaatste open ruimte op de overgang tussen Gooi enEemland. Evenals aan de westflank bij de HilversumseMeent is ook hier sprake van versnippering door infrastructuur,zoals de A27 en door een aantal ongunstiggelegen functies. Door de aanleg van faunapassagesOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Poort Eemlandvoor de A27 en voor lokale wegen, alsmede doorverdichting en herinrichting van een aantal locatieskunnen bestaande barrières worden geslecht.Gebieden zoals de Groeve Oostermeent, ’t Harde enWarandebergen bieden perspectief voor de verdereontwikkeling van natuurwaarden en herstel van deecologische samenhang.Dit project ligt in de gemeenten Blaricum, Eemnes en Huizen en omvat de gebieden Huizerhoogt,Warandebergen, Blaricummer Eng, Groeve Oostermeent, ’t Harde en Noordpolder te VeenOntwikkeling van een landschappelijke en ecologische overgang van het Gooi naar Eemland(poortgebied)a. Aanleg hoogwaardige faunapassage in de A27, bij voorkeur een ecoductb. Landschappelijk geleding poortgebied Eempolder - Gooi (aan weerszijden Blaricummerweg,Goyergracht Noord en A27) en herstel landschappelijke kwaliteitc. Kwaliteitsverbetering ecologische verbindingsfunctie kampeerterrein De Woensbergd. Ecologische verbinding aan weerszijden van Steenfabriek en over terreindrinkwaterpompstation PWNe. Aanleg faunapassage Blaricummerstraat ( Blaricum - Huizen)f. Behoud en herstel landschap Blaricummer Engg. Natuurontwikkeling Groeve Oostermeenth. Verwerving 5-10 ha grond voor realisatie overgangen en ecologische verbindingenDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, herstel watersysteem, open natuur, behoud en herstel cultuurhistorieRijkswaterstaat (voortouw) en Goois Natuurreservaat (voortouw), Provincies Noord-Holland enUtrecht, Agrarische Stichting Blaricum, Stichting Zon en Vrijheid (verblijfsrecreatie De Woensberg),Waterleidingbedrijf PWN (drinkwaterpompstation), de gemeenten Blaricum, Eemnes, Huizen,Natuurmonumenten, particuliere grondeigenarenDit project speelt op korte (beheer) tot langere termijn (ontwikkeling)-gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug53

Poort EemlandGroeve Oostermeent en ’t Harde, gelegen tussen het dorp Blaricum en de Bijvanck.De Warandebergen met kampeerterrein de Woensberg liggen op de voorgrond.Op de achtergrond zijn de Eempolders en het Eemmeer te herkennen.54

Huizer eng ten zuiden van het dorp Huizen en de Tafelbergheide met op de voorgrond de steenfabrieken het pompstation Huizerhoogt van het waterleidingbedrijf Noord- Holland PWN.55

Heidebrug WesterheideBussumLarenBussummer- en Westerheidef. Verplaatsen manegee. Handhaven schaapskooia. Aanleg ecoductc. Bosvorming ronddagrecreatieterreinb/d. Omvorming bosnaar open bos en heideN525A1ZuiderheideHilversumA27© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-04

5 Beschrijving projecten5.4 Heidebrug WesterheideDe centrale Gooise heidevelden en bossen(Bussummer- en Westerheide, Zuiderheide en LaarderWasmeer) worden van elkaar gescheiden door deHilversumse- / Larenseweg (N525 Hilversum - Laren).OnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Heidebrug WesterheideVerder zijn ‘scheidende ’ functies aanwezig in de vormvan een manege, drinkwaterpompstation van Hydron endagrecreatieterrein Westerheide. Aanleg van een ecoductin samenhang met een sanering van functies en gedeeltelijkeherinrichting van een aantal locaties kunnen beidegebieden weer duurzaam met elkaar verbinden.Dit project ligt in de gemeenten Hilversum en Laren en omvat de gebieden Westerheide,Zuiderheide, St. Janskerkhof en het drinkwaterpompstation Laren van HydronVersterking van de landschappelijke, ecologische en recreatieve samenhang tussen enkelegrote heidegebieden binnen het Goois Natuurreservaat (ontsnippering in combinatie met eengroen-recreatieve verbinding)a. Aanleg breed ecoduct over weg Hilversum - Laren, zo mogelijk in combinatie met eenmogelijke verdieping / ingraving van deze wegb. Omvorming bos naar open bos en heidec. Bosvorming rond dagrecreatieterrein Westerheided. Verbetering ecologische verbindingsfunctie van het terrein van het pompstation doorbosomvorming aan de noordoostzijde van het station naar bos en heidee. Handhaving en restauratie voormalige schaapskooi e.o. aan Hilversumsewegf. Verplaatsing manegeDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken,meer natuurlijk bos en open natuur, behoud en herstel cultuurhistorieProvincie Noord-Holland (voortouw), Goois Natuurreservaat (voortouw),Gemeenten Hilversum en Laren, Hydron, pachter manegeDit project speelt op redelijk korte termijnDe gemeenten Bussum, Hilversum, Laren en de provincie Noord-Holland onderzoeken demogelijkheden voor een betere wegverbinding tussen de A1 en het Mediapark.Wanneer deN525 uit dit onderzoek naar voren komt, zal bij eventuele planvorming op een integrale engebiedsgerichte wijze met de doelen van dit project rekening moeten worden gehouden.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug57

Heidebrug WesterheideDe Westerheide met op de voorgrond de Hilversumseweg en het Pompstation Laren van hetwaterleidingbedrijf Hydron. Op de achtergrond ligt de woonbebouwing van Bussum.58

Op de voorgrond ligt de Westerheide en het Pompstation Laren van het waterleidingbedrijf Hydron.Op de achtergrond ligt de Zuiderheide. Het stuifzandgebied grenzend aan de Zuiderheide is duidelijk herkenbaar.59

De Groene SchakelLarenA1A27ZuiderheideHilversumk. Landschappelijke inpassingwoningbouw en rioolzuiveringi. Bodemsanering enecohydrologisch herstela/b. Ecologische passagesA27 en lokale wegenm. Herstellen slagenlandschaph. Recreatieve inrichtingp. Verwerving en sloop bebouwingl. Transformatie/verplaatsingcongrescentrum en zorginstellingeng. Ecoduct Weg overAnna’s Hoeven. Verbetering van de toeristisch -recreatieve infrastructuurd. Ecologische passages spoorlijnc. Realiseren heidestapsteneno. Bevordering kwele. Verschralend wegbermbeheer A27N415De VuurscheA27© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-05

5 Beschrijving projecten5.5 De Groene SchakelDaar waar de Utrechtse Heuvelrug overgaat in het Gooi ligt destad Hilversum. Het enige "dorp" op de Heuvelrug dat nietalleen op één van de flanken is gebouwd, maar ook boven op destuwwal. De resterende, onbebouwde groene corridor op deflank van de Heuvelrug aan de oostzijde van de stad is daardoorrelatief smal. Juist hier raken de natuurgebieden van de centraleGooise heide (Bussummerheide,Westerheide, Zuiderheide,Laarder Wasmeer) en van de Utrechtse Heuvelrug (Boswachterijde Vuursche, Landgoed Pijnenburg) elkaar. De Heuvelrug wordthier doorsneden door de Rijksweg A27, welke weer wordtgekruist door de spoorlijn Hilversum - Baarn,de Soestdijkerstraatweg / Hilversumseweg (N 415) en door delocale Weg over Anna’s Hoeve / Zandheuvelweg tussen Hilversumen Baarn. Deze infrastructuur vormt een forse barrière voor defauna in het gehele gebied.Aan de Hilversumse zijde van de A27 liggen het beschermdnatuurmonument Laarder Wasmeer, de rioolwaterzuiveringsinrichting(RWZI), sportpark Anna’s Hoeve, natuur- en parkgebiedAnna’s Hoeve en het kloosterlandgoed De Monnikenberg. Dewaterbodems en een deel van de landbodems zijn sterk vervuild.De Weg over Anna’s Hoeve zorgt voor versnippering, zowel voorde natuur als voor de recreatie. De gemeente Hilversum bereidteen herinrichting van het gebied voor, waarbij de landbodemsworden gesaneerd en de RWZI wordt verplaatst binnen hetgebied ten gunste van de bouw van ca. 750 woningen.Het Hoogheemraadschap AGV bereidt de sanering van de waterbodems en de bouw van een nieuwe RWZI voor. Uitgangspuntdaarbij is de productie van een hoogwaardig effluent dat bij voorkeurin dit gebied zal worden geïnfiltreerd. De infiltratie van(licht)verontreinigd hemelwater zal uit het gebied verdwijnen.Aan de Baarnse zijde van de A27 liggen het overgangsgebiedZandheuvel, het kasteellandgoed Groeneveld, de zorginstellingenEemeroord en Amerpoort, een conferentieoord en een kampeerterrein.Het gebied Zandheuvel wordt gekenmerkt door de aanwezigheidvan agrarische functies, enkele grote kwekerijen entuincentra en vestigingen van diverse andere functies. Er is in ditgebied sprake van versnippering door de Zandheuvelweg en deparallel aan de A27 lopende Oude Eemnesserweg. Het tegengaanvan verdere verstening van het gebied en het treffen van ontsnipperingsmaatregelenis van belang, zowel voor de natuur als voorde recreatie. De beide zorginstellingen bereiden samen met degemeente Baarn en de provincie Utrecht een herinrichting vanhun gezamenlijke terreinen voor. Daarbij wordt gedacht aan concentratieen herschikking van bebouwing, in samenhang metnatuurontwikkeling en heroverweging van de verkeersfunctie vande Zandheuvelweg in relatie tot de Oude Eemnesserweg.Alleen een uitgekiende rood-groen koppeling kan de (her)ontwikkelingvan het gehele gebied voor natuur, recreatie, water enwonen tot stand brengen. Daarmee zal het gebied de rol van eenrobuuste groene schakel tussen de Utrechtse Heuvelrug en hetGooi op een duurzame wijze kunnen vervullen.OnderdeelUitwerking Project De Groene SchakelLiggingDoelDit project ligt in de gemeenten Baarn, Eemnes, Hilversum en Laren en omvat de gebieden Laarder Wasmeer,Anna’s Hoeve, Monnikenberg, Drakenburgh en ZandheuvelVersterking van de landschappelijke, ecologische en recreatieve samenhang tussen de Utrechtse Heuvelrugen het Gooi, versterking en open houden van de landschappelijke en ecologischeovergang van het poortgebied Zandheuvel, alsmede herstel van vennen en natte heideLees verder op volgende pagina >>61

Vervolg vorige pagina >>GewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOveriga. Optimalisatie van de ecologische passages onder de A27 bij de viaducten Heidelaan,Zandheuvel, Drakenburgh, Monnikenberg en Groenendaalb. Passeerbaar maken voor de fauna van de parallelwegen aan de A27, de spoorlijn,de Zandheuvelweg, de Weg over Anna’s Hoeve en de Soestdijkerstraatwegc. Creëren van heideveldjes als heidestapstenen binnen bosgebied en landgoederend. Aanleg ecologische passages (groene overgangen / onderdoorgangen) in de spoorlijne. Verschralend wegbermbeheer A27 ter bevordering heidef. Verwerven 5-10 ha grond voor de ecologische en recreatieve verbindingenSpecifiek voor het gebied aan de Hilversumse zijde van de A27:g. Opheffen of verlegging en tegelijkertijd verdieping tracé van de Weg over Anna’s Hoevemet aanleg hoogwaardige ecologische passage, bij voorkeur ecoducth. Hoogwaardig inrichting van het gebied voor rustige recreatie (uitloopgebied)i. Sanering vervuilde bodems en natuurinrichting Laarder Wasmeren en Anna’s Hoevej. Inrichting voorzieningen voor de infiltratie van zuiver regenwater en schoon effluentk. Zonodig treffen van inrichtingsmaatregelen voor de landschappelijke inpassing van hetwoningbouwplan en de nieuwbouw RWZISpecifiek voor het gebied aan de Baarnse zijde van de A27:l. Eventuele transformatie / verplaatsing congrescentrum Drakenburgh en (delen van) dezorginstellingen (Nieuwenoord, Amerpoort), mede in relatie tot de ontsluiting van dezecomplexen.Waar mogelijk een meer natuurlijk beheer van buitenterreinenm. Herstellen slagenlandschap Zandheuvel en waar mogelijk een transformatie naar meer aan hetbuitengebied gebonden activiteiten, extra verstening actief tegengaann. Verbetering van de toeristisch - recreatieve infrastructuur (aansluiting, ontsluiting, inrichtingrecreatieve poort), bijvoorbeeld vanuit het Gooi door het viaduct Heidelaan, van noord naarzuid door het gebied Zandheuvel langs de boomkwekerij naar de Lage Vuurscheo. Benutten van kwelwater en kwelpotenties in de oostflank van de Heuvelrugp. Verwerving en sloop van de in de ecologische verbinding gelegen woningen(nabij viaduct Drakenburgh), de kiosk (Zandheuvelweg) en het kampeerterrein de MolshoopDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, herstel watersysteem, behoud en herstel cultuurhistorieProvincies Noord-Holland en Utrecht (voortouw), Goois Natuurreservaat (voortouw),Staatsbosbeheer (voortouw), Rijkswaterstaat, Spoorwegen (ProRail), HoogheemraadschappenAGV en Vallei en Eem, gemeenten Baarn, Eemnes, Hilversum en Laren, Het Utrechts Landschap,Natuurmonumenten, zorginstellingen, particuliere eigenarenDit project speelt zowel op korte termijn (verbindingen) als op lange termijn(transformatie, de overgang van de Heuvelrug naar Eemland)Eventuele woningbouw, verplaatsing RWZI, infiltratie van effluent en regenwater, milieu-saneringen,herschikking van de locaties van de zorginstellingen en ecologische- en recreatieve inrichting insamenhang uitvoeren. De optimalisaties van de ecologische passages onder de A27 bij de viaductenmaken deel uit van het RWS-project Ontsnippering A27. Ook het doorlaatbaar maken van afrasteringenvoor de fauna is voor dit project van belanggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug62

Sla open voor project De Groene Schakel >>

De Groene SchakelHet oostelijke deel van Hilversum met het rechts de vennen van het Laarder Wasmeer en de Zuiderheide.Tegen de bebouwing van Hilversum liggen zichtbaar de accumulatievijver, de rioolwaterzuiveringsinstallatieen de sportvelden van Anna’s Hoeve.64

Aan de rechterhelft van de foto liggen de zorginstellingen Eemeroord en Amerpoort met opde voorgrond de spoorlijn Hilversum - Baarn. De rijksweg A27 doorkruist de Heuvelrug.Links ligt het Laarder Wasmeer en op de achtergrond de Zuiderheide.65

Verbinding HoorneboegHilversumN417A27Hoorneboegse heideHilversums Wasmeerf. Herinrichting dagrecreatieterreinDe Zuida. Aanleg ecoductd. Creëren heidestapstenenb. Aanleg faunapassagesc. Verplaatsen parkeerplaatsDe Bosberg© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-06

5 Beschrijving projecten5.6 Verbinding HoorneboegDe A27 met de parkeerplaats De Bosberg, de spoorlijnen de Utrechtseweg (N 417) vormen hier barrièresvan formaat tussen de bosgebieden ten oosten en tenOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Verbinding Hoorneboegwesten van de snelweg. De aanleg van een ecoduct biedthier uitkomst.Verder kunnen binnen het terreinbeheerinrichtings- en beheermaatregelen worden getroffen,onder meer gericht op herstel en vergroting van hetheideareaal.Dit project ligt in de gemeente Hilversum en omvat de gebieden Hoorneboegse Heide,Laapersveld, Laapersbos, Erfgooiersbos, De Zuid en de landgoederen Uytwyck en ZwaluwenbergVersterking van de landschappelijke, ecologische en recreatieve samenhang tussen het Gooi tenzuiden van Hilversum en de Utrechtse Heuvelruga. Aanleg van één doorgaand ecoduct over de A27 en de spoorlijn (pal ten noorden van deaanwezige fietsbrug waar weg en spoorweg verdiept liggen)b. Aanleg van faunapassages, bijvoorbeeld vee- / faunatunnels, onder Utrechtse weg en /of een herinrichting van de weg met snelheidsbeperking en oversteekplaatsenc. Verplaatsing van de parkeerplaats De Bosbergd. Creëren van heideplekken als stapstenen in bosgebiede. Verbeteren verbinding tussen woongebied en foerageergebied dasf. Herinrichting dagrecreatieterrein Zwarte Berg ten behoeve van ecologische verbindingsfunctieg. Verwerven 5-10 ha grond voor realisatie verbindingDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, meer natuurlijk bos en open natuurRijkswaterstaat (voortouw) en Pro Rail (voortouw), Goois Natuurreservaat, Ministerie vanDefensie, Provincie Noord-Holland, Landgoed Uytwyck, gemeente Hilversum, NatuurmonumentenDit project speelt op middellange tot lange termijnHet project maakt deel uit van de RWS-projecten Ontsnippering A27 en verplaatsingparkeerplaats De Bosberggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug67

Verbinding HoorneboegDe rijksweg A 27 met op de voorgrond de parkeerplaats De Bosberg. Op de achtergrond ligt het LandgoedEinde Gooi, de Egelshoek en het vliegveld Hilversum.Aan de horizon liggen de Loosdrechtse plassen.68

Het Hilversums Wasmeer ligt op de voorgrond tegen de rijksweg A 27.Op de achtergrond liggen de Hoorneboegse heide en het Vechtplassengebied.69

Poort EgelshoekHilversumg. Landschapsherstelgebied Raawegf. Herstel historisch voetpada. Aanleg faunapassagesb. Inpassing kampeerterreine. Herstel Loosdrechtse engd. Ontwikkeling open bos enzichtassen landgoed ZonnestraalNieuwLoosdrechtHoorneboegse heidec. Sanering deel MOB-Complexen Protestants Militair Tehuisi. Bevordering kwelh. Extensieverbeheer vliegveldEgelshoekEinde GooiA27j. Herstel kleinschalig cultuurlandschap© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-07

5 Beschrijving projecten5.7 Poort EgelshoekDeze overgang tussen het Gooi en de laaggelegenpoldergebieden van de Vechtstreek wordt gekenmerktdoor versnippering door infrastructuur en een aantalongunstig gelegen functies.Vanwege de ligging van hetgebied op de flank van de Heuvelrug en in een hydrologischeovergangssituatie zijn de ecologische kwaliteitenzeer hoog en nog aanzienlijk te verbeteren.OnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project Poort EgelshoekDoor ontsnipperingsmaatregelen zoals faunapassagesbij lokale wegen en sanering en transformatie van ongewenstefuncties kan de samenhang worden hersteld.Een aangepast, meer natuurgericht beheer van hetvliegveld en van diverse percelen in de Egelshoek kanhieraan eveneens bijdragen. Een goede rood - groenkoppeling kan de (her)ontwikkeling van het gebied voorwonen, recreatie, natuur en water goed faciliteren.Dit project ligt in de gemeenten Hilversum en Wijdemeren en omvat de gebieden HoorneboegseHeide, Zonneheide, landgoed Zonnestraal,Vliegveld Hilversum, landgoed Einde Gooi en EgelshoekOntwikkeling landschappelijke en ecologische overgang van het Gooi naar de polders in de Vechtstreek (poortgebiedbij Nieuw-Loosdrecht) en instandhouding groene buffer tussen Hilversum en Nieuw-Loosdrechta. Faunapassage Loosdrechtse weg (Hilversum - Nieuw-Loosdrecht)b. Verbeteren inpassing deel kampeerterrein Licht en Lucht voor ecologische verbindingc. Sanering deel MOB-Complex en Protestants Militair Tehuisd. Ontwikkeling open bos en zichtassen landgoed Zonnestraale. Herstel Loosdrechtse eng (akkers aan de Rading in Nieuw-Loosdrecht),o.a. herstel landschappelijke kwaliteit stadsrandzone hoek Rading / Noodwegf. Herstel historisch voetpad Hilversum - Nieuw-Loosdrecht (St. Annapad)g. Herstel landschappelijke en ecologische kwaliteit ecologische verbinding naar deKortenhoefse- en Loosdrechtseplassen langs de Raaweg en de sportveldenh. Omvorming naar natuurvriendelijk / extensiever beheer vliegveldterreini. Bevordering van de kwel in de Egelshoek en op het vliegveldterreinj. Herstel kleinschalig cultuurlandschap en extensivering grondgebruik voor onder meer de ontwikkelingvan schraallanden en het veiligstellen en verbeteren van het biotoop van de das conform degroene opgave in het Landinrichtingsplan en in de Gebiedsplannen (uitwerking Programma Beheer)k. Verwerving 20-25 ha grond voor realisatie overgangDit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, meer open natuur, behoud en herstel cultuurhistorie, herstel watersysteemGoois Natuurreservaat (voortouw), Provincie Noord-Holland, Gemeente Hilversum, GemeenteWijdemeren, Natuurmonumenten, Stichting Streekziekenhuis Hilversum, recreatieondernemers,Stichting Vliegveld HilversumDit project speelt op korte (beheer) en op lange termijn (sanering, verwerving)Aanvullende grondverwerving kan plaatsvinden uit de in het streekplan opgenomen voorzieningvoor verwerving gronden voor ontsnipperinggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug71

Poort EgelshoekHet Landgoed Einde Gooi nabij Hollandsche Rading met op de achtergrond het slagenlandschap van de PolderAchttienhoven. Diagonaal door de foto loopt de grens tussen Noord-Holland en Urecht: de Graaf Floris V Weg.72

Het bos- en enggebied van het Landgoed Zonnestraal, gelegen tussen Hilversum en Nieuw-Loosdrecht.Op de voorgrond en deel van het het Raaweggebied. Grenzend aan Zonnestraal ligt de Hoorneboegse heide.73

De VuurscheHilversumA27g. Zoneren recreatiefautoverkeerHilversums wasmeere. Optimalisatie venbiotoopc. Realiseren heidestapstenenDe VuurscheDe ZuidDe Stulpa/b. Omvorming bosLage Vuursche© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-08

5 Beschrijving projecten5.8 De VuurscheBinnen dit uitgestrekte en vooral bosrijke gebied kanveel winst worden behaald door te streven naar een opelkaar afgestemd beheer van verschillende terreinen.OnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project De VuurscheAandachtspunten bij de vorming van een grote beheereenheidzijn het bosbeheer, heideherstel, begrazing ende recreatieve structuur.Dit project ligt in de gemeenten Baarn, De Bilt en Hilversum en omvat de gebieden HilversumsWasmeer, De Zuid, Maartensdijksche Bos, Lage Vuursche en PijnenburgVersterking van de landschappelijke, ecologische en recreatieve samenhang tussen bos- en natuurterreinenop de Utrechtse Heuvelrug en in het Gooi ten zuidoosten van Hilversuma. Vorming grote eenheid bos- en natuurgebied (’Heel de Heuvelrug’)b. Omvorming bos naar natuurlijk bos, bijvoorbeeld natuurgebied "De Zuid",binnen het Goois Natuurreservaatc. Omvorming huidig bos naar meer open bos, alsmede uitbreiden heide via het inrichten vanheide - stapstenen (o.a. 5 ha heide in het Maartendijkse bos) en heideverbindingen(o.a. van Hoorneboegse heide, via het Hilversums Wasmeer naar de Stulp)d. Afstemming begrazing in bossen en invoering begrazing bij het ontwikkelen en instandhoudenvan open terreintypen en open verbindingszones in combinatie met de inzet van eenrondtrekkende schaapskuddee. Optimalisatie venbiotoop Hilversums Wasmeerf. Optimalisatie van de toeristisch - recreatieve infrastructuur (aansluiting, ontsluiting, inrichtingen zonering afgestemd op de verschillende natuurdoelen en recreatieve concentratiepunten)g. Recreatief autoverkeer zoneren (o.a. bij Lage Vuursche).Dit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, herstel watersysteem, meer natuurlijk bos en open natuurStaatsbosbeheer (voortouw), Goois Natuurreservaat (voortouw), Provincie Utrecht, GemeentenBaarn, De Bilt en Hilversum, particuliere landgoedeigenaren, particuliere grondeigenaren,Het Utrechts Landschap, recreatieondernemers, bewoners Lage Vuursche, NatuurmonumentenDit project speelt zowel op de korte termijn (de verbinding op de Heuvelrug) als op delange termijn (infrastructuur en bosomvorming)-gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug75

De VuurscheHet dorp Lage Vuursche bezien in zuidelijke richting.Op de voorgrond de Kloosterlaan en de boswachterij De Vuursche.76

De Heuvelrug bezien in noordelijke richting. Midden in de foto liggen het heidegebied De Stulp en het Pluismeer.Op de achtergrond ligt boswachterij De Vuursche, op de voorgrond het Landgoed Pijnenburg.77

De Kuste. Aanleg voetpada. Versterken natte asNaarderengc. Bevordering kwelDe Limietenf. Versterking ecologischeverbindingHuizenA1Naarden© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-09Gooimeere. Aanleg voetpada/b. Versterken natte as enopheffen ecologische barrièresHuizend. Realisatie natte ecologischeverbindingDode HondA27Eemmeerc. Bevordering kwel© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-10

5 Beschrijving projecten5.9 De KustIn dit overgangsgebied is sprake van bijzonderekwaliteiten die samenhangen met de overgang van deHeuvelrug naar de voormalige Zuiderzeekust, nu hetGooimeer en het Eemmeer. Daarnaast maken hetGooimeer en het Eemmeer en de kust deel uit van deOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project De Kustzogeheten ‘Natte As’; een aaneengesloten lint vanwateren tussen de Friese meren en de Biesbosch, eenspeerpunt van het rijksbeleid in de realisatie van deEcologische Hoofdstructuur van Nederland. Maar ookde kwaliteiten van de kust op zich vragen om een versterkingvan de samenhang tussen het Gooimeer enhet Eemmeer en tussen het ‘oude land’ en Flevoland.Dit project ligt in de gemeenten Eemnes, Huizen en NaardenBehouden en versterken van de landschappelijke en ecologische kwaliteiten van de overgang vande kust naar de Heuvelrug en het versterken van de landschappelijke, ecologische en recreatievesamenhang langs de kustlijna. versterken van de natte as met een ecologische verbinding langs de kustlijn, bijvoorbeelddoor aanleg en ontwikkeling van oeverzones en eilandenb. Waar mogelijk opheffen van ecologisch barrières, onder andere ter hoogte van het dorp Huizenc. Bevordering kwel in aangrenzende Meentgrondend. Realisatie natte ecologische verbinding tussen Flevoland en Eemland ter hoogte van deStichtse brug / eiland Dode Hond / De Kampene. Aanleg van een aantrekkelijk doorgaand voetpad langs de kust met in acht name van dewaarden van de plaatselijk aanwezige kwetsbare flora en faunaf. Versterking ecologische verbinding Naardermeer – Naarden – Gooimeer.Dit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, herstel watersysteemStaatsbosbeheer (voortouw), Rijkswaterstaat (voortouw), Provincies Flevoland, Noord-Hollanden Utrecht, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, de gemeenten Almere, Blaricum, Eemnes,Huizen en NaardenDit project speelt zowel op de korte termijn (beheer) als op de lange termijn (ontwikkeling)Dit project speelt met name in op het doortrekken van de natte as van de Vechtstreek richtingde randmerengebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug79

De KustDe kust van het Gooimeer nabij de Naarder eng. Rechts ligt het Landgoed Oud Naarden en links het dorp Huizen.Op de achtergrond zijn heidevelden waarneembaar als in bos gelegen open terreinen.80

Landgoed Oud Naarden met hierin gelegen de graslanden in de zanderij.Op de achtergrond ligt het dorp Huizen.Achter het Gooimeer is Flevoland zichtbaar.81

De Laagte van PijnenburgBaarnDe Vuurschea. Ecologische en hydrologischeverbindingf. Aanleg faunapassagesN221De Stulpc. Behoud landschappelijke openheidPijnenburgN234Soestg. Aanleg hoogwaardigefaunapassageb. Aanleg faunapassagesOp HeesSoesterduinen© Topografische Dienst Emmen, GNR 2003-11

5 Beschrijving projecten5.10 De Laagte van PijnenburgDe Laagte van Pijnenburg en de overgang tussen deHeuvelrug en het Eemdal worden plaatselijk gekenmerktdoor versnippering door infrastructuur en eenaantal ongunstig gelegen functies. Door ontsnipperingsmaatregelen,zoals faunapassages bij lokale wegen ensanering en transformatie van ongewenste functies,kan de samenhang worden hersteld. De bijzondereOnderdeelLiggingDoelGewenstresultaatThema’sPartnersTermijnOverigUitwerking Project De Laagte van Pijnenburgecohydrologische situatie van de laagte met plaatselijkzowel jong als oud kwelwater is deels verstoord, maarbiedt uitstekende kansen voor herstel. Het herstellenvan de overgang naar het Eemdal en van de kwel in deflanken en het openhouden van de poorten is noodzakelijkom de landschappelijke en ecologische kwaliteiten,alsmede de toeristisch - recreatieve potenties in hetgebied te behouden en verder te versterken.Dit project ligt in de gemeenten Baarn, De Bilt, Soest en ZeistHet ontsnipperen van de laagte van Pijnenburg, het herstellen en versterken van de water-huishoudkundigesamenhang en kwaliteiten en het openhouden en versterken van de ecologisch enlandschappelijk waardevolle poortgebiedena. Natte ecologische verbinding en ecohydrologische samenhang van brongebied naar de Eemvia het watersysteem van de Praamgracht, met kwel in de flankenb. Ontwikkeling van de ecologische verbinding tussen het particuliere Landgoed Pijnenburgen natuurgebied Ophees van Natuurmonumentenc. Het openhouden en versterken van de ecologische en landschappelijke overgang van deHeuvelrug naar het Noorderpark in het poortgebied bij Hollandsche Rading en van deHeuvelrug naar Eemland in het poortgebied Baarn - Soestdijkd. Zonodig transformatie / verplaatsing van niet aan het buitengebied gebonden functies enactiviteiten in de poortgebiedene. Verbetering van de toeristisch - recreatieve infrastructuur (ontsluiting, inrichting, zonering)f. Realisatie van faunapassages onder de N221 (Baarn - Soest) en onder diverse locale wegeng. Realisatie van een hoogwaardige faunapassage (bij voorkeur een ecoduct) in de N234(Bilthoven - Soest) ter hoogte van het Landgoed Pijnenburgh. Behouden en versterken van de beeldkwaliteit van de landgoederen (cultuurhistorie)Dit project heeft een relatie met de volgende thema’s: samenhang versterken, ecologische relatiemet omgeving, herstel watersysteem, behoud en herstel cultuurhistorieHet Utrechts Landschap (voortouw), Natuurmonumenten (voortouw), Provincie Utrecht,Gemeenten Baarn, De Bilt, Soest, Zeist, Staatsbosbeheer, particuliere landgoedeigenaren,Instellingen, particuliere grondeigenaren,Waterschap Stichtse Rijnlanden,Waterschap Vallei en EemDit project speelt zowel op de korte termijn (de verbinding op de Heuvelrug) als op de langetermijn (de overgang van de Heuvelrug naar de randgebieden)Ook het doorlaatbaar maken van afrasteringen voor de fauna is voor dit project van belanggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugUitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug83

De Laagte van PijnenburgOp de voorgrond liggen aan weerszijden van de provinciale weg Bilthoven - Soest (N234)de Ernst Sillemhoeve en het Landgoed Vijverhof. Het huis en het landgoed Pijnenburg liggenin het centrum van de foto. Op de achtergrond ligt boswachterij De Vuursche.84

Open poortgebied tussen Baarn en Soest. Centraal op de foto ligt de Praamgracht.De zichtas Koningslaan en het Paleis Soestdijk zijn herkenbaar.Op de voorgrond ligt het dorp Baarn en op de achtergrond het dorp Soest.85

6 Zicht op uitvoeringIn dit hoofdstuk worden de belangrijkste uitvoeringsaspectenbehandeld. Deze zijn van groot belang voor deverwezenlijking van de projecten. Het spreekt voorzich, dat waar door overheden of derden reedsinitiatieven worden ontplooid of ideeën wordenontwikkeld die aansluiten bij de visie, hierop met dituitvoeringsprogramma wordt aangehaakt.6.1 UitvoeringsaspectenVergroting draagvlakUit de eerste verkenning van knelpunten, kansen envooral ook wensen in het gebied komt het beeld naarvoren dat het gedachtegoed, zoals gepresenteerd in dituitvoeringsprogramma op een brede steun kan rekenen.Dit laat onverlet dat het uitdragen van deze ideeën veelaandacht moet blijven krijgen. Zowel politiek/bestuurlijkals beleidsmatig dienen bepaalde accenten explicieterte worden aangegeven, om bij te dragen aan dedoelstellingen van ‘Heel de Heuvelrug’. Dit is eengezamenlijke taak waarbij de terreinbeheerders ende betrokken overheden en belangenorganisatieselkaar duidelijk kunnen versterken.Afstemming en samenwerkingHet herstellen van de samenhang binnen deHeuvelrug en tussen de Heuvelrug en aangrenzendelandschappen kan mede bereikt worden doorafstemming van beheerinspanningen en gebundeldeinzet van middelen. Samenwerking vormt derhalve debasis voor het realiseren van dit uitvoeringsprogramma.In de eerste plaats door samenwerking tussen de terreinbeheerdersonderling, maar ook brede samenwerkingmet overheden en andere belanghebbenden. Alleen zokunnen integrale oplossingen worden gevonden meteen voldoende breed draagvlak voor concrete uitvoering.Vanzelfsprekendgaat het niet om ‘samenwerkingom het proces’, maar om zakelijke resultaatgerichtevormen van samenwerking, vanuit de diverse identiteitenen (rechts)posities van de betrokkenen.Vergroting status: Nationaal LandschapHoewel in de huidige beleidsvoornemens nog sterkonderbelicht, kan een nieuwe status voor de heleHeuvelrug sterk bijdragen aan de hiervoor genoemdepunten draagvlak en samenwerking. De status‘Nationaal Landschap’, conform de definiëring in de"Stellingnamebrief" van de minister van VROM, zoudaarvoor een goed kader kunnen zijn, gecombineerdmet inliggende Nationale Parken. Deze status sluit ookgoed aan bij het multifunctionele karakter van hetgebied, het daarvoor kenmerkende scala aan gebiedswaardenop ecologisch, landschappelijk en cultuurhistorischvlak en de bedreigingen door verstedelijkingen infrastructuur.Vanzelfsprekend maken ook de randgebiedenvan de Heuvelrug deel uit van dit Nationaalgebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug87Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

6 Zicht op uitvoeringgebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug88Uitvoeringsprogramma noordelijke HeuvelrugLandschap dat wordt begrensd op basis van het hydrologischsysteem. Dat het Eemland en de Vechtstreek integraalonderdeel hiervan moeten gaan uitmaken, is opbasis van deze benadering logisch, maar dient nader teworden onderzocht op haalbaarheid en wenselijkheid.Bundeling van geldstromenEen bundeling van bestaande en toekomstigeEuropese, nationale, provinciale en lokale middelen diegecoördineerd worden ingezet kan een grote bijdrageleveren aan realisatie van de visie. Ook sponsoring,publiek-private samenwerking (PPS-constructies) entoepassing van het profijtbeginsel bieden naar verwachtingperspectief. Een voorbeeld van dit laatste is hetconcept ‘rood voor groen’. Dit betekent dat een deelvan de inkomsten, die worden gegenereerd door deontwikkeling van rode functies zoals woongebieden enbedrijfsterreinen, worden gebruikt voor investeringenin de kwaliteit van natuur en landschap. Het gaatdaarbij nadrukkelijk om extra middelen naast regulierefinancieringsinstrumenten.Uitvoering via integrale aanpakVeel van de in dit uitvoeringsprogramma behandeldthema’s kunnen niet los van elkaar worden gezien.Dit geldt ook voor de geconstateerde kansen en knelpunten.In veel gevallen is een samenhangend pakketvan maatregelen nodig om tot een oplossing te komen.Een integrale aanpak met een open oog en oor voorandere belanghebbenden vormt dus de basis voor deuitvoering van de concrete projecten.Benoeming gebiedscoördinatorenVan groot belang is dat het uitvoeringsprogrammaeen vervolg krijgt in de vorm van nadere uitwerkingenvan projecten maar vooral ook echt de ‘schop inde grond’.Behalve middelen en menskracht voor de projectenzelf dient ook rekening te worden gehouden met denoodzaak voor één of enkele gebiedscoördinatoren diedeze projecten initiëren en begeleiden. Daarbij is metname de regierol vanuit de totale samenhang binnen deHeuvelrug belangrijk.

6.2 Tot slotDit uitvoeringsprogramma, en vooral de uitgewerkteprojecten, bieden grote kansen om het perspectief‘Heel de Heuvelrug compleet in 2015’ teverwezenlijken. Het motto daarbij is ‘Gezamenlijkwerken aan Heel de Heuvelrug, een groteuitdaging voor de toekomst’.Vanuit hun eigen verantwoordelijkheden en mogelijkhedenom de visie te realiseren, vragen de samenwerkendebeheerders ook een grote bijdrage van allebetrokken overheden en maatschappelijke organisaties.Zij vertrouwen erop dat dit rapport alle betrokkenpartijen zal inspireren en een actieve deelname aande uitvoering zal stimuleren.Van de betrokken overheden en bestuurders vraagtdit dat zij het doel en ambitieniveau van dit uitvoeringsprogrammaondersteunen, waar nodig in beleidsnota’sverankeren en daarnaast ook actief de concrete projectenstimuleren en waar mogelijk mee financieren.gebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug89Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrug

ColofonHet Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelrugkwam tot stand op initiatief van de samenwerkendeterreinbeheerdersDe totstandkoming van het Uitvoeringsprogrammanoordelijke Heuvelrug werd mede mogelijk gemaaktdoor financiële bijdragen van de Provincie Noord-Holland en van de Nationale Postcode LoterijTekstCroonen Adviseurs - RosmalenGoois NatuurreservaatKartografieCroonen Adviseurs - RosmalenGoois NatuurreservaatProvincie UtrechtVereniging NatuurmonumentenFoto’sGoois NatuurreservaatDe Jong Luchtfotografie – ZeistTopografische kaarten© Topografische Dienst – EmmenGrafische vormgevingIdea Industry – AmsterdamDrukDrukkerij Tesink – ZutphenUitgaveStichting Gooisch NatuurreservaatPostbus 1001 1200 BA Hilversumwww.gnr.nlOktober 2003

Uitvoeringsprogramma noordelijke Heuvelruggebiedsplan & projectenprogramma voor natuur, landschap en recreatiein het Gooi en het noordelijk deel van de Utrechtse HeuvelrugISBN: 90-806391-3-3