Museum Boerhaave, jaarverslag 2006

Dit is een interactief document.Klik in marges om te bladeren.Museum BoerhaaveJaarverslag 2006‘Het was een bijzonder, ja zelfs historisch jaar. In 2006, omprecies te zijn op 5 juni, was het vijfenzeventig jaar geledendat het museum zijn deuren voor het publiek opende.’

VoorwoordOpnieuw beleefde Museum Boerhaave een goedjaar als het om het aantal bezoekers gaat: 34 859,ruim boven het gestelde doel van gemiddeld 32000 voor de periode 2005 tot en met 2008. Tenopzichte van het voorafgaande jaar daalde hetgroepsbezoek licht, zowel absoluut als relatief.In groepsverband kwamen 13 121 personenhet museum binnen, 37,6 % van het totaal. Eengemiddelde groepsgrootte van 15 personen betekentdat 874 groepen het museum bezochten,eveneens aanzienlijk meer dan de afgesproken800. In Museum Boerhaave is groepsbezoek eenander woord voor bezoek van scholieren enstudenten. Die nemen dan deel aan een serieus,educatief programma. Recreatieve schoolreisjesbereiken het museum niet. Het museumbedient alle niveaus en typen van onderwijs, aleerder beschreven in het jaarverslag 2005. Bij detijdelijke tentoonstelling Medische techniek inopmars was een speciaal programma voor hetmiddelbaar beroepsonderwijs (mbo) gemaakt.Het ROC Leiden levert het museum de meestembo-scholieren. Met die school bestaat inmiddelseen hecht samenwerkingsverband. Volgensplan zal die school in 2007 over een ‘Boerhaavelokaal’ beschikken, een project waaraan enigejaren gewerkt is.Het was een bijzonder, ja zelfs historisch jaar.In 2006, om precies te zijn op 5 juni, was hetvijfenzeventig jaar geleden dat het museum zijndeuren voor het publiek opende. Toen gebeurdedat nog onder naam van Het Nederlandsch HistorischNatuurwetenschappelijk Museum en delocatie was de bovenverdieping van het voormaligeBoerhaave Laboratorium aan de Steenstraat.Gaat het hier om het vijftiende lustrum, preciesvijftien jaar, maar dan is 25 maart de datum, kanhet publiek terecht in de huidige huisvesting, hetvoormalige Sint Caeciliagasthuis, in de Leidsevolksmond beter bekend als de Boerhaavezalen.Een tweede reden waarom 2006 gedenkwaardigis, berust op het ongewoon hoge aantalpersoneelswisselingen. Te beginnen met hetdirectoraat. Op 1 april pensioneerde dr GerritA.C. Veeneman, sinds 1984 museumdirecteur.Per 1 september werd hij opgevolgd door drDirk van Delft, overigens pas de vijfde directeur.Laatstgenoemde was jarenlang verbonden aanNRC Handelsblad, als redacteur en chef van deredactie wetenschappen. Hij is gepromoveerd opeen proefschrift over Heike Kamerlingh Onnes.In de tussenliggende periode nam dr MarianFournier het directoraat waar.Per 1 juli werd mw Marion C. van Hamersveldhoofd van de afdeling Algemene Zaken alsopvolger van J.P.B. (Koos) Straathof. Op dezelfdedatum werd haar eerdere functie van assistentAlgemene Zaken ingenomen door mw Ank T.Brokaar. Op 1 september traden mw. Mieneke teHennepe en mw. Marieke J. Meijers in dienst alswetenschappelijk medewerker en coördinatorpresentatie respectievelijk. Mw. A.K. (Pien) BrocadesZaalberg verliet het museum op 1 februari.In 2006 kreeg de gevel van de gehoorzaal enhet restauratieatelier een totaal nieuw uiterlijk.Was de parterre eerder hermetisch gesloten, nuis deze uiterst transparant. Vanaf de straat heefteen ieder een goed zicht op de activiteiten inde gehoorzaal. Een geslaagd resultaat volgensvrijwel iedereen. Het gaat om een ontwerp vanir Martien Jansen van Studio M10 in Eindhoven.Dezelfde architect was indertijd verantwoordelijkvoor de inrichting van het museum.Het Auzouxproject, in het jaarverslag 2005uitgebreid besproken, werd voortgezet met derestauratie van veertien modellen van hersenenen zenuwstelsels. Daarna begon de behandelingvan twaalf modellen die de zwangerschapverbeelden.

De collectieLiefst 106 verworven voorwerpen konden in 2006 worden ingeschreven. Daar was ook een witte raafbij. Via een particuliere schenking kwam het museum in het bezit van een barometer van Daniël GabriëlFahrenheit, voor zover bekend één van de nog bestaande vier. Op zich zijn barometers eenvoudiger tevervaardigen dan thermometers, waarbij de capillair over de gehele lengte dezelfde diameter dient te bezitten.Fahrenheits roem is dan ook vooral op diens thermometers gebaseerd. De zeldzaamheid maakt ditinstrument toch wel heel bijzonder. Deze barometer is trouwens voorzien van een thermometer, eveneensvan Fahrenheits hand. Dat is dan de vijfde nog bestaande, de derde in Boerhaave.Bijzonder was ook de schenking van een kwikthermometerdie rond 1790 vervaardigd is door Antonio Cetti ofCotté waarop zes schalen staan aangegeven.Van een geheel andere orde, maar zeker zo bijzonder, isde acquisitie van de eerste laser van Nederland, in 1970gemaakt door Union Carbide en op afdeling fysischechemie van de Universiteit Leiden gebruikt.Het museum kon bij Christie’s in Londen een fraaie serievan zes didactische bloemmodellen verwerven. Alle zijnin de tweede helft van de negentiende eeuw vervaardigddoor de firma Brendel in Berlijn. Ze bestaan uit polychroompapier-maché op een ebbenhouten voet met eengedrukt etiket waarop de Latijnse classificatie vermeldstaat: Orchis, Geranium, Fumaria, Taxus, Vitis en SalviaOp de valreep van 2006 kon Museum Boerhaave bijChristie’s in Amsterdam vijf vroege Nederlandse apothekerspottenkopen uit de voormalige collectie van defarmaceutisch historicus D.A. Wittop Koning. MuseumBoerhaave bezit al een collectie Nederlandse apothekerspottenvan internationaal topniveau, zoals ook afgeleidkan worden aan de catalogus Delft Apothecary Jars diehet museum in 2005 uitgaf. Maar de nu aangeworvenNoord- en Zuidnederlandse potten uit de vroege periode(eind 16de eeuw-eerste helft 17de eeuw) voegen ietswezenlijk toe omdat ze juist het ontstaan van het voorNederland zo typerende blauw gedecoreerde fayenceapothekersgoed in beeld brengen.

ProjectenAuzouxprojectIn het kader van het Auzouxproject stond de inhoud vantwee vitrines op het programma. Eerst gingen de modellenvan verschillende zenuwstelsels en hersenen naar hetrestauratieatelier van Elizabet Nijhoff Asser in Amsterdam.Op zich verkeerden deze modellen in goede staat,maar ze waren wel aan een grondige schoonmaakbeurttoe. Het ging dus om een relatief eenvoudige klus zodatvoor het eerst tijdens dit project een gehele serie tegelijkertijdkon worden behandeld. Na reiniging kwamenprachtige witte zenuwstelsels en hersenen tevoorschijnmet soms verbazend veel tot dan toe onopgemerktedetails.De tweede vitrine die de ontwikkeling van de zwangerschaptoont, is een ander verhaal. Van deze modellen warendelen beschadigd of zelfs verloren gegaan waarbij degescheurde vliezen het meest in het oog sprongen. Voorde restauratie daarvan kwam de kennis die opgedaan wasbij de behandeling van de kalkoen goed van pas. Opnieuwwerd gebruik gemaakt van geprepareerde buikvliezenvan varkens. We verwijzen naar het Jaarverslag 2004.Waren de modellen van de zenuwstelsels en de hersenenredelijk simpel te reinigen, de zwangerschapsmodellenzorgden voor meer problemen. Tijdens de restauratiekwam aan het licht dat op de ruggetjes van de foetussenen van de baby dunne haartjes zitten waardoor extravoorzichtigheid geboden was. Opnieuw bleek dat Auzouxzijn modellen uiterst fijnzinnig vervaardigde.AA-projectEen zowel collectie- als publieksgericht project dat in2006 van start is gegaan, is het AA-project. De werktitelvan dit project heeft niets te maken met alcoholproblemenbinnen de gelederen van Museum Boerhaave.AA slaat op de kwaliteit van de voorwerpen die in ditprogramma beschreven en gefotografeerd zullen worden:namelijk de A-kwaliteit onder de voorwerpen die binnenonze collectie de cultuurhistorische A-status hebben.Deze objecten met dubbele A-kwalificatie zijn de objectenuit de vaste presentatie van het museumDe bedoeling van het AA-project is dat alle voorwerpendie in de museumzalen van Boerhaave te zien zijn, meteen foto en een objectbeschrijving op de website vanhet museum raadpleegbaar worden. Een aantal van dievoorwerpen – zo’n twee a drie per vitrine – zullen vergezeldworden van een uitgebreider verhaal met wetenswaardighedenover context, maker of gebruiker van hetobject. Het AA-project zal per museumzaal op het webgepubliceerd worden: telkens als er een zaal volledig isbeschreven wordt hij op het web gezet. Naar verwachtingzal eind 2007 de bovenverdieping van het museum met deperiode 1600-1850 op internet beschikbaar komen. Aanhet eind van de huidige contractperiode moet het projectvoltooid zijn.

Bibliotheek en informatiecentrumOngeveer 160 personen bezochten de bibliotheek en hetaantal boekuitleningen bedroeg ongeveer 60. In totaal verwierfde bibliotheek 145 boeken, separaten en archieven, waarvan 31door aankoop en 114 door schenking.In 2006 heeft de bibliothecaris Harry Leechburch Auwersbesprekingen gevoerd met dhr Maarten Steenhuis van deUniversiteitsbibliotheek Leiden met het doel de boekencatalogusvan het museum (opnieuw) op te nemen in die van deUB. De verwachting is dat dit project eind januari 2007 zal zijnafgerond en dat de Boerhaave-titels in het Lokaal BibliotheekSysteem (LBS) zullen zijn opgenomen en via het internet teraadplegen zijn.Eindelijk werd de inventarisatie en registratie van de aanzienlijkehoeveelheid instrumentencatalogi, overgenomen vande Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging, ter handgenomen.Vanaf 13 november was mw Marieke Huisman, tweedejaarsstudenteaan de Reinwardt Academie, als stagiaire vier dagen perweek in het informatiecentrum werkzaam. Deze stage heefteen oriënterend karakter. Zij heeft zich voornamelijk beziggehoudenmet de registratie van negentiende-eeuwse portretfoto’s.Zo zijn ze individueel genummerd en terugvindbaar.Bijzondere aanwinstenMorland, S. The description and use of two arithmetick instruments.Together with a short treatise, explaining and demonstratingthe ordinary operations of arithmetick … London,1673 (plaatsingscode: f 17380)Besson, J. Theatre des instruments mathematiques & mechaniquesde Jaques Besson Dauphinois. Lyon, 1579(plaatsingcode: f 17452)Zumbag de Koesfelt, C. Aan de wyze, voorzienige en agtbarevaderen des vaderlands … word deze korte en nadereverklaring over het gebruik van het horologium autobarum …opgedraagen ende overgegeeven door Conradus Zumbag deKoesfelt. 1752 (plaatsingscode: f 17466)Ritter, F. Instructio instrumentalis quadrantis novi. Das istBeschreibung und unterricht, eines newen quadranten, mit welchemman allerlen Gebäw, Thürn, höhe und Lenge … Nuremberg,(ca. 1650) (plaatsingscode: f 17511)

PublicatiesMuseumpublicatiesHans Hooijmaijers. Spelen met licht. Leiden, 2006 (tentoonstellingscatalogus,Mededeling Museum Boerhaave314)Who needs scientific instruments. Conference on scientificinstruments and their users 20-22 October 2005. Ed.by Bart Grob, Hans Hooijmaijers. Leiden, 2006 (CommunicationMuseum Boerhaave 315)75 Jaar Museum Boerhaave. Leiden, 2006 (MededelingMuseum Boerhaave 316)Medische techniek in opmars. Leiden, 2006 (tentoonstellingscatalogus,Mededeling Museum Boerhaave 317)Jaarverslag 2005. Leiden, 2006 (Mededeling MuseumBoerhaave 318)Wetenschappelijke en vakpublicatiesDirk van Delft, Albert Einstein in Leiden, in: Physics Today,2006, April, pp. 57-62Dirk van Delft, Leiden: het Kamerlingh Onnes Laboratorium,in: Jan Bank en Marita Mathijsen (eds), Plaatsen vanherinnering: Nederland in de negentiende eeuw, Amsterdam,2006, pp. 376-387Dirk van Delft, The blue collar boys. The school of instrument-makersat the Leiden physics laboratory of HeikeKamerlingh Onnes, in: Who needs scientific instruments,Leiden, 2006, pp.151-156Dirk van Delft, A Coffe-Cup Full of Helium, The Lowcountries, 14, 2006, pp. 293-295Dirk van Delft, De toppen van het kunnen. Nederlandsewetenschappers over hun drijfveren en werk, Amsterdam,Bakker, 2006Dirk van Delft, Een zevenhoek te Isfahan, NRC Handelsblad,W&O, 2 september 2006 (n.a.v. Lorentz Centerworkshop Geometric Patterns in Islamitic Art)Marian Fournier, From the laboratory to the factory. LePoole and the electron microscope, in: Who Needs ScientificInstruments, Leiden, 2006, pp. 247-251Marian Fournier, Revolver for the microscope, in:NAWCC Bulletin, vol. 48 (2006) afl. 2, pp. 140-142. Herdr.in Engelse vertaling van een artikel uit NRC Handelsbladvan 29 juni 1995Marian Fournier, Trienke van der Spek, Het instrumentop een voetstuk. Natuurwetenschap en geneeskunde inMuseum Boerhaave, in: Verbeelding van kennis, JaarboekKenisSamenleving, 2006, pp. 83-96Bart Grob, Willem Einthoven and the development ofthe string galvanometer. How an instrument escaped thelaboratory, in: History and Technology, vol. 22(2006) afl. 4,pp.369-390Mieneke te Hennepe, Dame Blanche, in: Fashion DNA,Amsterdam, Rijksmuseum, 2006, p. 46-48Tim Huisman, Delftse apothekerspotten in Museum Boerhaave,in: Foliolum, vol. 19(2006)afl. februari, pp. 15-19Tim Huisman, The Leiden Theatrum Anatomicum. Aninstrument of encyclopaedic knowledge in a changingworld, in: Who needs scientific instruments, Leiden, 2006,p. 107-113Ad Maas, Helios and Helium. On the demystification ofthe sun and its glorious resurgence, in: Sun enlightenment,eds. Alex Vermeulen and Frans Snik, 2006, pp. 109-113Ad Maas, Koud zout. Leidse kouderecords in de jaren dertig,in: Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde, vol. 72afl. 8, 2006, pp. 264-267Trienke van der Spek, Selling a theory. The role of molecularmodels in J.H. van ‘t Hoff’s stereochemistry theory, in:Annals of Science, vol. 63 afl.2, 2006, pp.157-177.BoekbesprekingenDirk van Delft, Laat maar schuiven, over Rudi Mattthee,The Pursuit of Pleasure: drugs and Stimulants in IranianHistory, 1500-1900, Princeton University Press 2005, in:NRC Handelsblad, W&O, november 2006Ad Maas, over D. van Delft, Heike Kamerlingh Onnes.Een biografie, in: Tijdschrift voor Economische en SocialeGeschiedenis 3, 2006, pp. 128-130Ad Maas, over D. Baneke, De Groningse eeuw van denatuurweteschappen, in: Geweina 4, 2005, p. 243Ad Maas, over S.I. Rispens, Einstein in Nederland. Eenintellectuele biografie, in: Gewina 3, 2006, pp. 181-183

VoordrachtenDirk van Delft, Nobele hoofden: de big science van HeikeKamerlingh Onnes, ministerie van OC en W, Den Haag,18 januariDirk van Delft, Dat mag in de krant, gastcollege AcademischeJaarprijs, Eindhoven, 20 aprilDirk van Delft, Science in the Newspaper, aio-school statistischefysica van de gecondenseerde materie, Driebergen,18 meiDirk van Delft, Beelden van bèta’s: Faust, Frankenstein,nerd, Eurekalezing op de NWO-manifestatie ‘Bessensap’,Amaterdam, 23 meiDirk van Delft, Wetenschap in de krant, gastcollege in hetkader van de cursus wetenschapscommunicatie van Josvan den Broek, Leiden, 12 septemberDirk van Delft, Dat mag in de krant!, college in de serieWetenschap en Samenleving, Leiden, 29 septemberDirk van Delft, Willem de Sitter en Albert Einstein overkosmologie, lunchlezing Leidsche Flesch, Leiden 6 decemberDirk van Delft, Fit to print: science in the newspaper,fysisch colloquium Radboud Universiteit, Nijmegen, 12decemberMieneke te Hennepe, Preserve the skin in good order:Microscopical depiction and cleanliness in Erasmus Wilson’sHealthy skin (1853). Universiteit Maastricht, 14-16septemberMieneke te Hennepe, The colours of life: Early photographyof skin diseases 1860-1900, Durham University, UK, 11decemberHans Hooijmaijers, The true method of finding the longitudeat sea, 25th Scientific Instrument Symposium, Krakau,13 septemberAd Maas, Mesmerized by Onnes, 25th Scientific InstrumentSymposium, Krakau, 12 septemberAnton Wiechmann, mededocent cursus museologie, DaVinci Instituut (Centrum voor wetenschapscommunicatie),VU Amsterdam, november-december

PresentatieIn 2006 bezochten 34 859 personen het museum. Dit is ruimschoots meer dan het beoogde gemiddeldevan 32 000 per jaar. Het zijn er ook ruim 400 meer dan in 2005. De vergelijkende onderstaande tabel laatzien hoe het bezoek over de verschillende categorieën en doelgroepen verdeeld was. Grote verschuivingenwaren er niet. Wel is opvallend dat voor het eerst sinds jaren het groepsbezoek dat voornamelijk hetonderwijs behelst, zowel absoluut als relatief daalde en het bezoek van individuele personen steeg.Duidelijk is dat aan de winst ten opzichte van vorigjaar twee categorieën fors hebben bijgedragen: demuseumkaarthouders en de personen die gratistoegang hadden. Voor de laatste categorie is eeneenvoudige verklaring te geven. Immers voor heteerst sinds jaren nam het museum deel aan de OpenMonumentendagen. De daaraan gekoppelde vrijebezichtiging leverde het museum ruim 1300 bezoekersin één weekend op. Verheugend is het dat deintensieve reclamecampagne voor de (vernieuwde)Museumkaart kennelijk zijn vruchten afwerpt. Na hethistorische dieptepunt in 2002 toen precies 2096Museumkaarthouders geteld werden, groeide hunaantal daarna elk volgend jaar. We moeten daarbijechter niet vergeten dat het ooit om zo’n tienduizendpersonen ging. Ten slotte valt op te merken datde groep senioren als bezoekersweliswaar groeit, maar zoals altijd zwaar ondervertegenwoordigdis. In Boerhaave gaat om 2,2% waarsommige andere musea ruim boven de 50% scoren.Bedenk daarbij echter wel dat deze cijfers de werkelijkheidonderschatten. Niet elke vijfenzestigplussertoont zijn seniorenkaart. Het (anonieme) publieksonderzoeklevert andere cijfers: in 2006 was 11% vande bezoekers ouder dan 65 jaar, tegen 5% in 2005.2006 2005Categorie Aantal Percentage Aantal PercentageVolwassenen 5105 14,6 5542 16,3Junioren (t/m 18 jaar) 1783 5,1 1978 5,8Senioren (65+) 760 2,2 498 1,5CJP 101 0,3 163 0,5Museumkaart/ICOM/ 5748 16,5 3746 11,0Museumkaart junior 1319 3,8 1094 3,2Kortingsregelingen 993 2,9 2093 6,1Gratis 5929 17,0 5045 14,8Totaal individueel 21738 62,4 20159 59,2Groepsbezoek 13121 37,6 13907 40,8Totaal 34859 100,0 34066 100,0

WebsiteHet totaal aantal bezoekers vande website steeg met circa 5% totruim 46 000. De toename van hetaantal bezoekers van het ANWdeelen de activiteitenpagina wasaanmerkelijk groter: meer dan 50%.Numerieke gegevens ICT 2006 2005Aantal bezoekers op de website 46 495 44 299Aantal bezoekers op ANW-deel 3 655 2 117Aantal bezoekers op activiteitendeel 3 236 1 977

Educatie en doelgroepen2006 2005Aantal % rel. % abs. Aantal % rel. % abs.Basisscholieren 2914 22,2 8,4 2883 20,7 8,4vmbo 565 4,3 1,6 895 6,4 2,6ROC1 (mbo) 1007 7,7 2,9 956 6,9 2,8ROC2 (18+) 10 0,1 0,0 131 0,9 0,4HAVO/VWO 1-3 1970 15,0 5,6 2544 18,3 7,5HAVO/VWO 4-6 1713 13,1 4,9 1134 8,2 3,3ANW 1396 10,6 4,0 1330 9,6 3,9HBO/Universiteit 1517 11,6 4,4 1548 11,1 4,6buitenland 241 1,8 0,7 261 1,9 0,8overig / onbekend 1282 9,7 3,6 1854 13,3 5,4workshop (BSO) 506 3,9 1,5 371 2,7 1,1Museum Boerhaave handhaaft een karakteristiekeigen bezoekersprofiel datop twee punten sterk afwijkt van anderemusea, die van Leiden in het bijzonder.Onverkort blijft de gemiddelde leeftijdvan de bezoeker uiterst laag, achter inde twintig, en bij weinig andere museais het groepsbezoek, lees onderwijs, zomassaal. Beide gegevens zijn natuurlijktwee zijden van dezelfde medaille: degrote aantrekkingskracht van het museumop het onderwijs leidt als vanzelftot een lage gemiddelde leeftijd. Deonderstaande tabel geeft weer hoe hetbezoek over de diverse typen onderwijsverdeeld was.Totaal 13121 100,0 37,6 13907 100,0 40,8Evenmin als bij de generale bezoekcijfers zijn ook hier zijngeen grote veranderingen te constateren met als uitzonderingde verschuiving in de populatie van de HAVO enhet VWO. Van de klassen één tot en met drie, de basisvorming,daalde het bezoek met bijna 600 leerlingen. Datwerd echter geheel goed gemaakt door de klassen viertot en met zes, de tweede fase. Overigens is de groepscholieren van de tweede fase nog groter dan aangegeven,want tot dezelfde categorie horen de leerlingen die despeciaal voor het ANW-programma (algemene natuurwetenschappen)komen, en apart geregistreerd worden. Intotaal gaat het dus om ruim 3100 leerlingen!De basisscholieren kwamen vrijwel allen in het kader vanhet project Museum & School dat landelijke bekendheidgeniet en in 1998 gestart is. Vanwege het succes blevende programma’s die in vorige jaarverslagen al uitvoerigbeschreven zijn, onveranderd.Museum Boerhaave kan elk type onderwijs bedienen. Inhet jaarverslag 2005 is het programma Puur Natuur! datgericht is op de basisvorming van havo en vwo uitgebreidbesproken. In maart is het getest door de twee eersteklassen van het Rijnlands Lyceum uit Oegstgeest. Na dezetest is het programma grondig aangepast. Het kreeg ookeen nieuwe naam: Museumreporter. Vervolgens is hetprogramma met succes in oktober opnieuw beproefddoor twee brugklassen (gymnasium en havo/vwo) van hetBonaventuracollege uit Leiden.

Tijdelijke tentoonstellingenDe Zon, een eeuwig mysterieSpelen met LichtMedische techniek in opmarsTot en met 2 april was de tentoonstelling De zon,een eeuwig mysterie te zien die op 13 oktober 2005geopend was. Daarin werd een overzicht gegeven vanhet zonneonderzoek in de westerse wereld met denadruk op Nederland vanaf het midden van de zestiendeeeuw tot de dag van vandaag. Tot de hoogtepunten dieer te zien waren behoorden de eerste drukken van DeRevolutionibus orbium coelestium van Copernicus ende Istoria e dimonstrazioni intorno alle macchie solari eloro accidenti van Galileo Galilei. Gaandeweg trok dezetentoonstelling steeds meer bezoekers: in 2006 ging hetom een gemiddelde van 695 per week.Spelen met licht was de titel van de tentoonstelling dievanaf 20 april tot en met 24 september in het museumstond opgesteld. Tien thema’s kwamen daarin aan bod:lichtbronnen, de aard van licht, lichtsnelheid, breking,spiegeling, polarisatie, kleuren, absorptie en emissie, hetmenselijk oog en lichtbeelden. De voornaamste doelgroepwaren middelbare scholieren. Elk thema bestonduit een historisch verhaal met bijbehorende voorwerpen.Daarnaast was er een moderne uitleg met een verhelderendspel. Deze tentoonstelling was met een gemiddeldevan 667 bezoekers per week redelijk succesvol.Op 11 oktober ging de tentoonstelling Medische techniekin opmars feestelijk open. Drie categorieën medischetechniek waren er te onderscheiden: kunstmatige organen,beeldvormende technieken en het klinisch laboratorium.In andere woorden: de bionische, de transparante en dechemische mens. Bij de tentoonstelling was een op hetmbo gericht educatief programma gemaakt in samenwerkingmet ROC Leiden, de Mondriaan Onderwijsgroepvoor bovenbouw havo/vwo en mbo Zorg en Welzijn. Erkwamen gemiddeld 584 bezoekers per week op af: eenresultaat dat enigszins teleurstelde.

Kleinere presentatiesKlokken vanMuseum BoerhaaveIn 2006 was het 350 jaar geledendat Christiaan Huygens zijnslingerklok bedacht. Het vormdeeen aanleiding in de foyer de tentoonstellingKlokken van MuseumBoerhaave in te richten. Vanaf 14december 2005 tot en met 20augustus 2006 waren er alle tijdmetersdie gewoonlijk in het depotverblijven, te zien. Daarnaast hadHans Hooijmaijers een rondleidinggeschreven langs de tijdmeters inde permanente presentatie.De kunst van hetoud wordenOp 22 april ging de manifestatieDe kunst van het oud worden vanstart. Een groot aantal Leidse cultureleinstellingen nam eraan deel:de universiteit, het LUMC, museaen galerieën. Aanleiding was hetemeritaat van prof. dr D.L. Knookals hoogleraar in de gerontologie.In de permanente presentatiewaren op toepasselijke plaatsenvierentwintig vanen opgehangenmet portretten van geleerden, onderzoekersof instrumentmakersdie niet alleen oud geworden zijn,75 jaarMuseum BoerhaaveOp 28 augustus, tijdens de officiëleafscheidsreceptie van GerritVeeneman, ging in de foyer detentoonstelling 75 jaar MuseumBoerhaave open. Het was eenbescheiden presensatie die welduidelijk maakte hoe veelzijdig decollecties van het museum zijn. Bijdie gelegenheid verscheen ook hetboekje 75 jaar Museum Boerhaavemet bijdragen van prof. drW.Otterspeer, mw drs M. Scharloo,dr R.G.W. Anderson en dr J.A.Bennet.Speelgoed van vroegervoor jonge enoude kinderenOp 13 december werd de tentoonstellingSpeelgoed van vroegervoor grote en kleine kinderengeopend. Het ging daarbij om eenfoyerpresentatie van automaten enander bewegend speelgoed uit hetbezit van de Vereniging ExpositieOuderwets Speelgoed (Veos).Met technisch speelgoed als eenhoutzagerij of een stoommachineketelis aansluiting gezocht met demuseumcollectiesEvenbeeldEvenals in vorige jaren was in deVilla Wielbergen te Angerlo depresentatie Evenbeeld te zien. Hetgaat hierbij om een samenwerkingtussen de Stichting PhiladelphiaZorg en Museum Boerhaave.Evenbeeld is grotendeels ingerichtmet objecten uit de collecties vanBoerhaave en Villa Wielbergenis derhalve als een dependancevan het museum te beschouwen.In 2006 trok Evenbeeld 1064bezoekers. Mede vanwege ditteleurstellende aantal is het planopgevat deze presentatie geheel temaar vooral ook nog op hoge leef-vernieuwen. In de nieuwe opzet zaltijd actief waren. Ook hierbij wasmeer aandacht geschonken wor-een geschreven rondleiding voorden aan het werk van de cliënten,de bezoekers beschikbaar. Op 15mensen met een verstandelijkeapril gaf Anton Wiechmann in eenbeperking die op het dagcentruminterview in het radioprogrammahun creatieve dagbesteding heb-Cappuccino een toelichting opben. Verschillende voorwerpen uitdeze manifestatie die tot 11 junide collecties van het museum zul-duurde.len de thema’s waarnemen en ordenenvan een wetenschappelijkecontext voorzien. Naar verwachtingzal de nieuwe expositie in hetnajaar van 2007 gereed zijn.

Bijzondere activiteitenSinds jaar en dag organiseert het museum in de schoolvakantieeen kinderwerkplaats. Welkom zijn daarbijzes- tot twaalfjarigen. Het komt zelfs wel voor dat nogjeugdiger persoontjes proberen binnen te glippen. Inde ochtenduren staat de werkplaats op afspraak openvoor de buitenschoolse opvang (BSO’s), in de middagvoor individuele kinderen, maar dan juist zonderreservering. Het onderwerp van de tijdelijke tentoonstellingis vaak in de knutselproducten terug te vinden.Zo maakten de kinderen in januari een lampje met huneigen sterrenbeeld, in februari een mobile bestaandeuit de planeten, in mei een bril als het insectenoog, injuli, augustus en oktober werkten ze met fotografischpapier en in december was het een springende kikker.Hoewel bij warm weer in de grote vakantie de deelnamewel eens tegenvalt, is de werkplaats doorgaansgoed bezet. Alleen al via de BSO’s kwamen er meerdan 500 kinderen, het aantal individuelen is zeker tweekeer zo groot, maar exacte cijfers ontbreken.Tijdens het Museumweekend op 8 en 9 april trad Rinoop met de show Freezing Physics. Rino bestaat uiteen groep natuurkundestudenten van de UniversiteitLeiden die geregeld demonstraties verzorgen metvloeibare stikstof. Het Museumweekend trok 1382bezoekers.had de organiserende stichting het museum uitgenodigddeel te nemen. Misschien vanwege de wijsheid,want weelde en wandluizen zijn hier ver te zoeken. Inhet Anatomisch Theater verzorgde Theatergroep Fezeen anatomische les. Ook de kinderwerkplaats wasopen. De kinderen maakten er een maquette van hetAnatomisch Theater. Precies 1296 bezoekers kwamener op af.Kunstshot is een jaarlijks terugkerend CKV-festivalvoor middelbare scholieren, dit jaar op vrijdag 15 september.Science Theater Pandemonia uit Amsterdamtrad als elk jaar op in het Anatomisch Theater. In totaal171 scholieren waren aanwezig bij drie voorstellingen.Ten slotte was ook dit jaar weer een kerstpuzzel voorde jeugd. De vaste en vooral vlotte bedenkster PienBrocades Zaalberg had het museum inmiddels verlaten.Haar opvolgster Marieke Meijers zette al even snel eenpuzzel in elkaar die ze zelf ook nog eens vorm gaf, tottevredenheid van iedereen.Op 9 en 10 september waren de Open Monumentendagen.Het thema was De Gouden Eeuw: weelde,wijsheid en wandluizen. Voor het eerst sinds lange tijd

PublieksonderzoekOok in 2006 onderzocht het museum wie de bezoekers zijn, wat ze in het museum doen en hoe ze hetbezoek waarderen. Doorgaans gebeurt dat op twee manieren: via het gecomputeriseerde MUSeum InformatieSysteem (MUSIS) en via de MuseumMonitor: een enquête op papier van TNS NIPO. Echter, in 2006 hadMUSIS voortdurend met storingen te maken die niet goed te verhelpen waren: een nadeel van computersdat wel eens meer voorkomt. Bruikbare, significante gegevens heeft MUSIS in ieder geval niet kunnen leveren.Vervolgens is in overleg met de leverancier, de besloten geheel nieuwe software te ontwikkelen. Naar verwachtingzal MUSIS begin 2007 weer operationeel zijn. De uitkomsten van de MuseumMonitor verschildenweinig van die van eerdere jaren. Dat het aantal vijfenzestigplussers is gegroeid van 5% tot 11% is al vermeld,maar ook de 50-64 jarigen kwamen in groter getale. Hun aandeel ging van 24% naar 30%. De gemiddelde leeftijdvan de bezoeker is iets toegenomen, maar blijft laag ten opzichte van andere musea. Opvallend is wel debezoekers de bewegwijzering naar het museum significant hoger waardeerden: van 6 naar 7,1, mogelijk eengevolg van het Rembrandtjaar.

Algemene ZakenPersoneelszakenIn 2006 had Museum Boerhaave met zesendertigpersonen een arbeidscontract voor vierentwintig uurof meer per week. Verder hadden zestien personeneen contract voor één dag of minder. Het betreft hiervoornamelijk hulpsuppoosten en rondleiders. Alles bijelkaar waren er contracten afgesloten voor 34,4 FTE.Ook zijn er ter ondersteuning van de bewaking en deafdeling Algemene Zaken via uitzendbureaus contractenafgesloten voor 4,9 FTE.Van de werknemers met een contract van vierentwintiguur of meer waren er eenentwintig van hetmannelijk geslacht en vijftien van het vrouwelijk. Bij dekortwerkenden waren er vijf man en elf vrouw.Het ziektepercentage lag dit jaar op 8,5%, maar gecorrigeerdvoor zwangerschap en langdurige ziekte washet 1,9%.Ondernemingsraad (OR)In 2006 bestond de ondernemingsraad uit mevrouwA.T. Brokaar (voorzitter) en de heren C.H.W. Böskeren drs B.W.J. Grob. De raad heeft viermaal metde directie vergaderd en vijf keer intern. In februarivolgden de heren Bösker en Grob een cursus overarbeidsvoorwaarden voor ondernemingsraadledenvan musea en in oktober de cursus ‘Beter omgaanmet adviesrecht’.Raad van ToezichtDe Raad van Toezicht bestond uit prof. ir W. Dik(voorztter), drs. D.J.M.G. baron Van Slingelandt, Ph.van Tijn, prof dr R.S. Reneman en mw. C. Lemmens.Laatstgenoemde is in 2006 toegetreden en zij heeftmuseologie als speciaal aandachtspunt. De Raad heeftdit jaar tweemaal vergaderd. In de voorjaarsvergaderingwerd de Jaarrekening 2005 en het Jaarverslag2005 goedgekeurd. In de najaarsvergadering werdde Begroting 2007 vastgesteld. Verder heeft de Raadintensief bemoeienis gehad met de benoeming van drD. van Delft tot directeur.Vrienden van het Museum(Caeciliastichting)Per 31 december 2006 waren er 435 donateurs vande Caeciliastichting en dertien bedrijfsdonateurs.OrganisatieoverzichtMuseum Boerhaave per 31 december 2006dr D. van Delft (directeur), mw dr M. Fournier (adjunct-directeur),mw. drs T.M. van der Spek (onderdirecteur)en mw J.F. Parmentier (directie-secretaresse)Afdeling Wetenschap: mw drs T.M. van der Spek(onderdirecteur), drs B.W.J. Grob, drs K.S. Grooss,mw drs M. te Hennepe, drs J.M.M. Hooijmaijers, drs T.Huisman en dr A.J.P. Maas (wetenschappelijk medewerkers)Informatiecentrum: mw G. van den Dool, H.J.F.M.Leechburch Auwers, mw M. van Rossum, mw M.E.Schelings en mw D.M. WalléAfdeling Algemene zaken: mw M.C. van Hamersveld(hoofd Algemene Zaken), mw A.T. Brokaar en mw A.JilderdaBewaking: E.S. Braam (senior chef bewaking), C.H.W.Bösker, A.M.M. Cooijmans, mw A.J. Koolloos, M. MorisJousef, Mw M.M. van Rooy en P.D. de VriesAfdeling Restauratie: G. Vis (hoofdrestaurator), R. deBruyn, B. Molenaar, V. Scheerman, P.C. Steenhorst enF.R. van ZelstAfdeling Presentatie: drs A.H.C.A. Wiechmann (hoofdPresentatie), mw drs R.T.M. Blom, G.J. Kreeftmeijer,mw drs J.P. Los en mw drs M.J. Meijers (coördinatoren)

Financiën: balansBalans per 31 december 2006 (na bestemming exploitatietekort)Activa 2006 2005Vaste activaMateriële activa 833.350 976.544Vlottende activaVoorraden 23.669 26.060VorderingenDebiteuren 13.019 9.407Belastingen 51.848 47.791Overige vorderingen 39.604 93.374Overlopende activa 45.383 47.488149.854 198.060Liquide middelen 1.645.683 1.183.8141.819.206 1.407.934Totaal activa 2.652.556 2.384.478PassivaEigen vermogenAlgemene reserve 495.231 495.231Reserve OC&W CuNo -379.703 39.087Bestemmingsfondsen OC&W projecten 602.038 259.300Bestemmingsreserves 581.874 586.6521.299.440 1.380.270Voorzieningen 930.177 612.099Kortlopende schuldenSchulden aan leveranciers 131.700 123.751Belastingen en premies sociale verzekeringen 56.084 17.000Overige schulden 119.220 136.035Overlopende passiva 115.935 115.323422.939 392.109Totaal passiva 2.652.556 2.384.478

Financiën: exploitatierekeningCategorale en functionele exploitatierekening over 20062006 publieksfunctie 2006 2005Vaste presentatieTijdelijke presentatieBatenOpbrengstenDirecte opbrengsten 148.508 126.232 22.276 148.054Indirecte opbrengsten 5.020 4.267 753 5.946Totaal opbrengsten 153.528 130.499 23.029 154.000BijdragenSubsidie OC&W CuNo* onderdeel huren 1.144.678 577.719 95.008 1.124.449* onderdeel exploitatiebijdrage 3.035.434 1.223.887 523.005 3.016.658Subsidie Gemeente CuNo 15.469 13.149 2.320 15.937Overige subsidies/bijdragen 346.290 0 0 485.862Totaal bijdragen 4.541.871 1.814.755 620.333 4.642.906Som der baten 4.695.399 1.945.254 643.362 4.796.906LastenSalariskosten 2.474.314 644.683 225.760Afschrijvingen 233.658 114.493 49.068werd in het jaar 2005Huur 1.206.841 609.070 100.223anders toegekendAankopen 31.449 0 0Overige lasten 863.947 143.919 157.774Som der lasten 4.810.209 1.512.165 532.825 4.300.711Saldo uit gewone bedrijfsvoering -114.810 433.089 110.537 496.195Rentebaten en -lasten 33.980 15.783 4.687 11.467Saldo uit bedrijfsvoering -80.830 448.872 115.224 507.662Toerekening algemeen beheer 0 -477.666 -122.659 0Exploitatieresultaat -80.830 -28.794 -7.435 507.662

MUSEUM BOERHAAVELange St. Agnietenstraat 102312 WC LeidenTelefoon (071) 5214224www.museumboerhaave.nlinformatie@museumboerhaave.nlCOLOFONUitgaveMuseum Boerhaave, LeidenVormgevingwww.infofilm.nlFotografieTom Haartsen, Ouderkerk a/d AmstelErik de Vries, Den Haag