DE KOOLDRUK - Picto Benelux

Dit is een gewone camera film ― dus zeer lichtgevoelig ― daarom moest ikmijn vergroter aanpassen met een camera sluiter tussen het negatief en delens.(zie foto's 5, 6 en 7)Het vergrotings apparaat moet ook lichtdicht afgedekt worden want alles moetin volledige duisternis gebeuren.Deze grote negatieven ontwikkel ik in de schalen zoals fotopapier, of in eenzelfgebouwde ontwikkel-container waarin verschillende filmen te gelijk kunnen

ewerkt worden (zie foto 8).Door de concentratie en de ontwikkeltijd kan men hetcontrast aanpassen.Om gemakkelijk te kunnen werken heeft men op deprojectietafel van het vergrotingsapparaat eenbelichtingsraam nodig, liefst met registerpennenzodat men zeker is van de juiste plaatsing van defilm, want vergeet niet:men werkt in het donker.Ik heb twee dergelijkedrukramen gebouwd, hetene wat ingewikkelder danhet andere.Schets 2 geeft U meer infoover het eerste, dat bestaat uit een grondplankwelke men met pennen aan het vergroterbord kanbevestigen.Op deze plank zitten vier registerpennen waaropmen de maskers kan bevestigen. Het geheel wordtaangedrukt met een scharnierende glasplaat.In tegenstelling tot vergrotingspapier, moet filmbelicht worden op eenzwarte achtergrond inplaatsvan een witte. Bij het raam heb ik verschillendemaskers gesneden voor de verschillende formaten(zie foto 9).Met dit hulpmiddel kan men zeer gemakkelijk in hetdonker de filmen op de juiste plaats onder devergroter plaatsen.Ik gebruik ook een lichtdichte schuif om tijdens hetdrukken de belichte filmen op te slaan.Het tweede wat eenvoudiger drukraam bestaat uiteen grondplank waarop vier registerpennen zijngelijmd.De ondergrond van dit raam is zwart, om het beeldte kunnen scherpstellen gebruik ik een wit stuk pvcwelke op de registerpennen past.Naargelang het formaat, wordt het grote negatief inhet gepaste masker geplaatst waarmee het in kontaktkan worden belicht op het pigmentpapier. De maskersheb ik gesneden uit aluminium platen van 0,2 mmwelke men kan bekomen bij de drukker.Opmerking: De overdrachtpapieren afgebeeld op foto 9b zijnbewerkt met Gesso, hierdoor blijven ze perfect vlak.In plaats van pigmentpapier gebruik ik meestal heldere pvc foliewaarvan ik één zijde met de schuurmachine mat schuur; pvc heeft het voordeel dat men hetonbeperkt kan herbruiken, en dat het perfect vlak blijft.

Foto 10 toont een 6x6 negatief met goededetaillering in de lichte en donkere partijen. Foto 11toont de positieve afdruk van een Stouffer negatief;hierop kan men zien of de belichting en deontwikkeling juist zijn, men ziet duidelijk een verschiltussen nrs. 1 en 2 en ook tussen nrs. 20 en 21. Foto12 toont één van de positieven gemaakt metdezelfde belichtingstijd en ontwikkeling. Foto 13toont een gedeelte (origineel te groot voor scanner)van een groot negatief, gemaakt op ADOX CHS.2. HET LIJMEN VAN HET AQUARELLE PAPIER.Het door mij gebruikte papier is Arches aquarellehot pressed grain satiné van 300 gram/m2 (zie foto14).Om te voorkomen dat de pigmenten in depapiervezels dringen, met als resultaat grijze delen inplaats van witte, moetmen de papiervezels verzadigen met gelatine.Hiervoor gebruikt men gewone huishoud gelatine in de vorm van blaadjes.Om de gelatine te verharden zodat het bij devolgende baden niet van het papier stroomt,wordt de gelatine gehard met chroomaluin (ziefoto 15).Ik gebruik de volgende formule:– water 1 liter– gelatine 50 gram– chroomaluin 5 gram in 100 ml wateren hiervan meng ik 2 cc per 100 mlgelatine oplossing, dus 20 cc per liter.De gelatine wordt in koud water geweektgedurende 30 min. daarna wordt het au bain-marie verwarmd tot de gelatinevolledig gesmolten is. Ter zelfde tijd wordt de chroomaluinoplossing eveneensopgewarmd en daarna geroerd door de warme gelatine.

Om vlot een groot aantal papieren te gelatineren, gebruik ik een badverwarmer.Hierop plaats ik een aluminium schaal, met aan de voorzijde eenverende staaf. Hetvochtige papierwordt tussen dezestaaf en de schaaldoorgetrokken, opdie manier verwijdertmen luchtbellenen teveelaan gelatine (ziefoto's 16a en 16b).Het papier blijft een paar minuten in het gelatinebad en wordt er dan één na één uitgetrokken enopgehangen om te drogen (zie foto 18).Het gelatineren wordt tweemaal uitgevoerd omer zeker van te zijn dat de papiervezels overalgoed verzadigd zijn.MIJN GESSO METHODE.Bij het schilderen met olieverf op papier gebruikik een onderlaag van Gesso. Dit probeerde ik ook met het overdrachtpapiervoor de kooldruk, en het resultaat is verbluffend. De witte delen zijn heel mooiwit en de gelatine-pigmentlaag hecht zeer goedhierop. Een aquarellepapier wordt op eengeverniste plaat gelegd en langs één zijde meteen spons goed vochtig gemaakt. Men laat ditpapier rusten tot het zich volledig gestrekt heeft,de blazen in het papier worden telkens gladgestreken met de spons. Daarna bevestigt menhet papier aan de plank met speciaal hiervoorbestemde tape, die bij het vochtig maken kleeft(zie foto's A en B).Nu strijkt men hetvolledige bladpapier in metGesso: in allerichtingen met deborstel verdelen,en als men eengelijkmatige laagheeft wordt deGesso geëgaliseerdmet eenzachte borstel,ook hier weerstrijken in allerichtingen (ziefoto's C en D).

Schets 1 toont hoe ik het hulpstuk voor hetbreken van het pigment bouwde, het bestaat uiteen gezandstraalde glasplaat met daarop eenglasplaat van 8 mm. met een ronde opening van18 cm. welke afgekit zijn met silicone.GIETEN VAN DE PIGMENTLAAG.Om het pigment gemakkelijk op het papier tegieten, bouwde ik een hulpstuk, bestaande uiteen plexi plaat met daarop langs weerszijdeneen aluminium profiel dat de dikte van de tegieten laag bepaald. In het midden ligt eenwegneembare plexi plaat waarop het papiergelegd wordt (zie foto 27).Dit hulpstuk wordt op een schaalverwarmergeplaatst en eens alles op temperatuur is, kan met het gieten beginnen.Het papier waarop de pigmentlaag gegoten zalworden, wordt een paar minuten geweekt in koudwater. Daarna wordt het overtollige water afgezeemden het papier op de plaat gelegd en met eenafstrijker goed vlak gestreken.Door het vocht kleeft het papier goed aan de plexiplaat; de bovenzijde van het papier wordt afgedept(zie foto 28).Nu wordt de gelatine-pigmentmengeling over hetpapier gegoten en met een aluminium staaf in eenpaar bewegingen verdeeld.Door de warmte laat het zich zeer goed verspreiden.Onder het gegoten papier wordt een koude glasplaatgeschoven en het wordt opzij gezet in horizontalerichting om te stollen – zie foto 29. Op die manierbekomt men een mooie egaal spiegelende laag (ziefoto 30). Na het gieten worden alle vellen opgehangenom te drogen (zie foto 31).Met de hogervermeldehoeveelheidkan ik 8bladen A4 gieten.

4. LICHTGEVOELIG MAKENHet pigmentpapier wordt lichtgevoelig gemaaktmet 3% kaliumdichromaat.Het droge pigmentpapier wordt geweekt inwater tot het volledig gestrekt is (zie foto 32).Hierna wordt het overtollige water afgestreken(zie foto 33).Het dichromaatbad wordt op ongeveer 15°Cgebracht.Het papier wordt gedurende drie minutengebaad in de dichromaatoplossing (zie foto34).Daarna wordt het papier opnieuw afgestrekenzoals op foto 33.Nu worden de bladen opgehangen om tedrogen.Het droogproces wordt versneld door middel vaneen ventilator welke koude lucht blaast (zie foto35).5. BELICHTENEen kooldruk kan perfect belicht worden metdaglicht, maar dit licht kan zeer onstabiel zijn,met als gevolg steeds wisselendebelichtingstijden. Daarom is het beter tebelichten bij U.V. licht, dit kan gebeuren met eenPhilips HPR lamp van 120W. of door middel vaneen lichtbak metUV TL lampen.Ik bouwde zelf zulkeen lichtbak metzes lampen van20w. (zie foto’s 36 en37).

Persoonlijk gebruikik de HPR lamp metvoorgloeiinrichting.De belichting moetmet proeven gezochtworden.Om U een idee te geven: ik belicht 4 min. op eenafstand van 40 cm.Om gemakkelijk te werken heeft men eenkontact drukraam nodig met registerpennen,want hiermee kan men vlug het papier en de filmop zijn juiste plaats leggen voor belichting (ziefoto’s 38 en 39).Hier ziet U het belichten van het pigmentpapieronder de HPR lamp (zie foto 40).Vóór de belichting wordt het overdrachtpapier inkoud water geweekt gedurende een tientalminuten (zie foto 41).Na het belichten wordt het pigment papier inhetzelfde waterbad gelegd tot het vollediggestrekt is (zie foto 42).Onder water worden de twee papieren met devoorzijde naar mekaar toe gekeerd en samengedrukt op een plexi plaat met een afstrijker (ziefoto 43).

Met een roller wordt de sandwich zeer goedaangedrukt vanuit het midden naar de kanten toe(zie foto 44).Om een nog grotere druk op een klein oppervlak tebekomen, bouwde ik een afstrijker (zie foto 45).Hierna wordt de sandwich gedurende een vijftientalminuten onder een vlakke plaat gelegd welke met een gewicht verzwaardwordt (zie foto 46).6. ONTWIKKELENNa die tijd wordt de sandwich zonder kreuken ineen waterbad geschoven met een temperatuurvan ongeveer 40 °C.(zie foto’s 47 en 48)Het pigment papier ligt boven; na enige tijd zietmen de gelatine met het pigment rondom hetpigment papier smelten. Dit duurt enkeleminuten (3 tot 4).In één doorlopende beweging scheidt men debeide papieren (zie foto 49).Werp het pigment papier weg en laat hetoverdracht papier met de gelatine laag rusten inhet warme water.Beweeg voorzichtig het blad heen en weer enkeer het met de gelatine naar beneden.Laat het rustig enkele minuten rusten; dit kan15 minuten duren (zie foto 50).

Na deze tijd is alle nietverharde gelatine weggewassenen is hetbeeld in al zijn gloriezichtbaar (zie foto 51).7. DROGENHang het papier tegen een vertikaal vlak;wanneer er geen pigment meer afloopt is deontwikkeling volledig en kan het beeld gedroogdworden.(zie foto 52)René SmetsMei 2010Picto BeneluxPicto is een informele vereniging, open voor wie een actieve interesse heeft in de oudetechnieken, ontwikkeld en gebruikt sinds het ontstaan van de fotografie. De bedoeling is dezetechnieken opnieuw in het licht te stellen en te doen herleven, in het respect van een iederscreatieve benadering.http://www.picto.info/