BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN - EUPAVE

© A. NullensWegen, paden en pleinen zijn altijd al meer geweest dan communicatiemiddelen in dienst vande mens. Ze waren vaak het concrete en duurzame voorbeeld van de artistieke en ambachtelijkecapaciteiten van een volk. Denken we maar aan de prachtige wegen in de oudheid, aan de statigepleinen en lanen in de steden.Wegen hadden hun eigen karakter, de aard en het materiaal van de verhardingen verschilden perregio. Het einde van de 19e eeuw zou het wegbeeld ingrijpend wijzigen. De komst van de auto brachtimmers een snelle ontwikkeling van het wegennet teweeg, met als gevolg dat nieuwe materialenter vervanging van de oude straatstenen noodzakelijk werden. De wegen werden geasfalteerd ofgebetonneerd. Deze evolutie hield echter geen rekening met twee essentiële functies van elke weg:• de straat is een leefruimte waar mensen elkaar moeten kunnen treffen en kinderen moetenkunnen spelen;• behalve dat ze steden, dorpen of wijken verbindt, is de straat ook een zone die toegang biedt totde aanpalende terreinen.Deze functies zijn niet alleen voorbehouden voor auto’s; de straat moet ook worden aangelegd infunctie van voetgangers, fietsers, ruiters...Vanaf de jaren ’80 kreeg herstelden de ontwerpers de rol van de straat als ontmoetingsplaats inere. De eerste voetgangerszones dateren uit die tijd. Voetgangerszones, verkeersbeperkingen en eenherwaardering van de omgeving zijn drie factoren die aan de basis lagen van de heropleving vanstraatstenen en tegels. Terwijl straatstenen in de decennia ervoor bijna uitsluitend werden gebruiktvoor de verharding van trottoirs, parkeerplaatsen of -terreinen, zijn er vandaag ondertussen helestraten mee bedekt. Straatstenen en tegels gaven uitdrukking aan de wens om af te stappen vanhet traditioneel gebruikspatroon van het wegennet. In winkelstraten creëert de bestrating sfeer,in zones met beperkt verkeer zet ze de bestuurder ertoe aan waakzaam te blijven. Deze moet zicheerst afvragen of hij effectief op deze plaats mag rijden en vervolgens moet hij die plaats delenmet de andere weggebruikers.coverfoto : BIM2 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

1. Betonwegen in woonwijken en verkavelingenDe aandacht voor een aangename, sfeervolleleefomgeving en het toenemende bewustzijnmet betrekking tot duurzame ontwikkelingzijn twee factoren die er de voorbije jaren toehebben geleid dat opnieuw gebruik wordtgemaakt van ter plaatse gestorte betonverhardingenbij de herinrichting van stratenen pleinen of voor de aanleg van nieuweverkavelingen. Hierna volgen enkelevoorbeelden ter illustratie.1.1. Oostende / Mariakerkephoto: LREOntwerp : ‘Autonoom Gemeentebedrijf StadsvernieuwingOostende’ (AGSO)i.s.m. ‘Grontmij Vlaanderen‘In 2010 werd aangevangen met de herinrichtingvan de wijk ‘Nieuwe Koers’ inMariakerke-Oostende. Het betreft deheraanleg van riolering en wegenis in eenreeks van straten (o.a. Schermplantenstraat,Wilgenlaan, Esdoornlaan). Voor een aantalstraten wordt voorzien in een rijweg en eenparallel ‘kindlint’ dat de functie van voetenfietspad vervult. Aanliggende parkeerplaatsenen toegangen worden gerealiseerdmet ‘stapstenen’. Alle verhardingen wordenuitgevoerd in uitgewassen beton op basisvan zeegrind : de rijweg en het kindlintin monolithisch beton, de stapstenen metprefab elementen. Op de kruispuntenwerd gefigureerd beton toegepast met eengeribbeld zandkleurig motief. De keuze vande granulaten en het printmotief verwijstuiteraard naar het uitzicht van het nabijeNoordzeestrand.© A. Nullens4 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

VoorontwerpTypedwarsprofiel© Grontmij Vlaanderen5 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Betonnen wegverhardingin wijk ‘De Biesten’,aangelegd in 1990.1.2 Nazareth-Eke – « DeBiesten » en « Kouter »Aansluitend aan de bestaande woonwijk‘De Biesten’ te Eke-Nazareth werd een nieuwwoonproject ontwikkeld bestaande uitde aanleg van nieuwe straten en de bouwvan passiefwoningen. De wegen werdenuitgevoerd in heldergrijs dwars gebezemdbeton voor de straten, en in zwart en rooduitgewassen beton voor de kruispunten enverkeersdrempels. Naast de lange onderhoudsvrijelevensduur biedt beton ook het voordeelrobuust te zijn en bestand tegen het zwarebouwplaatsverkeer tijdens de intensievebouwfase van de nieuwe huizen.Nieuwe verkaveling‘Kouter’.1.3 Sint-Niklaas –« Clementwijk »Ontwerp : ‘Grontmij Vlaanderen’en ‘Fris in het Landschap’De ambitie van dit project wordt door deontwerpende bureaus als volgt uitgedrukt:“een woonwijk ontwikkelen met een aantrekkelijkepublieke ruimte die de woonkwaliteitvan de wijk en zijn omgeving optimaliseerten tegelijkertijd een identiteit en herkenbaarheidgeeft aan de Clementwijk in de stadSt. Niklaas”.Het betreft de bouw van ongeveer 695woningen en een park van 4,2 ha op een totaleoppervlakte van bijna 29 ha. Er werd gekozenvoor een duurzame publieke ruimte met eenminimale ecologische voetafdruk. Dit manifesteertzich o.a. in volgende punten :• compacte bouwwijze voor de lage-energiewoningen;• gebundelde groenstructuur;• autoluwe verkeersafwikkeling;• waterbeheer door grachten en wadi’s, enwaar mogelijk waterdoorlatende verhardingen.© A. Nullens6 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Type dwarsdoorsnede:straat met grachtTYPE WEG VERHARDING AFWERKING DE SURFACEHoofdontsluitingswegenen busbaan• Rijweg• VoetpadenWoonstratenTer plaatse gestort beton metslemlaag als fietssuggestiestrookBetonstraatstenen 22 x 22 x 8/10 cmDwars gebezemd – grijze kleur• Rijweg Ter plaatse gestort beton Uitgewassen - gekleurd• Greppel• Zone nutsleidingenDwarspleintjesBetonstraatstenenBetonstraatstenenTer plaatse gestort betonuitgevoerd in afzonderlijke strokenmet voegstroken in waterdoorlatendebetonstraatstenenUitgewassen - gekleurdWandel en fietspromenade Ter plaatse gestort beton Dwars gebezemd – grijze kleurOp vlak van wegenis zijn er twee hoofdontsluitingswegen,aangevuld met ‘leefstraatjes’voor de bereikbaarheid van de huizen en‘dwarspleintjes’, waar de verblijfskwaliteitprimeert. Met het oog op het beperkenvan het autoverkeer voorziet het plan in eenbusbaan en een netwerk van fiets-, wandelenspeelroutes. De materiaalkeuzes voor deverschillende types wegverhardingen staanin bovenstaande tabel.Beton is hier prominent aanwezig als verhardingsmateriaal,zowel in monolithischeuitvoering als in elementenverhardingen,en dit voor wegenis, boordstenen en watergreppels.Zo wordt immers voldaan aan decriteria van kwaliteit van de leefruimte en vanduurzaamheid.De bouw van het project wordt aangevat in2012 en zal duren tot ca. 2022.© Grontmij Vlaanderen7 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

2. Betonwegen in landelijke gebieden enwandelnetwerken2.1 Twee-sporenwegenLandwegen met verharde rijsporen zijnbijzonder geschikt voor landbouwverkeer,maar kunnen ook worden opgenomen inwandelnetwerken. De verharding in betonwordt uitsluitend voorzien waar de wielenrijden. De strook tussen de sporen blijftonverhard. De weg wordt op die manierperfect in het landschap geïntegreerd.Dergelijke wegen in beton worden in Belgiësinds het einde van de jaren 1990 toegepast.In veel Zwitserse kantons vond deze vorm vanverharding echter reeds ingang in de jaren1980, toen bij de bevolking een ecologischebewustwording plaatsvond.Twee-sporenwegen worden aangelegd op een20 tot 25 cm dikke steenslagfundering. Dezefundering beslaat de volledige breedte vande weg. Idealiter zijn de rijsporen minstens100 cm breed, teneinde de verhardingte beschermen tegen de randeffectenveroorzaakt door landbouw voertuigen. Watoverblijft van de totale breedte van de wegwordt ingenomen door de middenstrook. Diemoet minstens 80 cm breed zijn en wordtingezaaid. Als een groter ontradend effectvoor het sluipverkeer wenselijk is, kan eeniets bredere middenstrook worden voorzien,terwijl de minimale breedte van beide rijsporen(100 cm) behouden blijft. Als voorbeeld wordthier het dwarsprofiel gegeven van de tweesporenwegdie in 2004 werd aangelegd inhet kader van een ruilverkaveling in Lincent.De verharding bestaat uit betonplaten,22 cm dik en 2 m lang. De dwarsvoegen, dieniet gedeuveld zijn, worden gerealiseerddoor het beton in te zagen tot op een dieptegelijk aan ⅓ van de dikte van de verharding.Bijzondere aandacht moet worden besteedaan kruispunten, aan bochten met een kleinestraal en aan de toegangen tot de percelen, ditom te vermijden dat de wielen van de landbouwmachinessporen veroorzaken in demiddenstrook. Ook uitwijkplaatsen moetenworden voorzien. In al deze zones wordt deverharding over de volledige breedte van deweg aangelegd.Voor de middenstrook wordt meestalteelaarde gebruikt, die vervolgens wordtingezaaid. In constant vochtige of sterkhellende zones wordt nochtans aanbevolengeen teelaarde te gebruiken, maar eenmengsel van aarde en steenslag.Voorbeeld van eendwarsprofiel voor eentweesporenweg (bron:Lincent, 2004, SPW).8 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Voorbeeld van eenuitwijkplaats.Ze wordt van veraangekondigddoor een boom.Uitwijkplaatsen, bochten met een kleine straal enkruispunten worden over de volledige breedte gebetonneerden dit over een voldoende lange afstand.Zo wordt schade aan de niet verharde middenstrookvoorkomen. Merk op dat de betonplatendaar de gebruikelijke lengte van 4 à 5 m hebben.Twee-sporenwegen vormen een compromis tussen deeisen met betrekking tot de exploitatie van een terrein ende eisen betreffende milieu en ecologie. De ecologischevoordelen kunnen als volgt worden samengevat:• verhard rijoppervlak met 25 % gereduceerd;• minder verstoring van de watercyclus;• kleiner barrière-effect voor de fauna;• bescherming van kwetsbare gebieden, door ontradendeffect : de begroeiing op de middenstrook vormteen obstakel voor ongewenst verkeer.9 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Aanleg van eentwee-sporenweg.In 2007 realiseerde het Brussels Instituut voorMilieubeheer (BIM) een twee-sporenweg ineen groene ruimte met volkstuintjes gelegenaan de Carré Tillens te Ukkel. De rijsporen zijnuitgevoerd in gekleurd uitgewassen beton. Zehebben een breedte van één meter en wordengescheiden door een strook bestaande uiteen mengsel van aarde en gebroken lava.Dit concept werd gekozen omwille van deplaatselijk steile hellingen en omdat dienstvoertuigentoegang moeten hebben (fotogenomen in 2011).10 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

2.2 Wegen in walsbetonMet als belangrijkste eigenschappen eencontinue korrelverdeling, een maximumkorrelgrootte van 20 mm, een laag watergehalteen een relatief hoog cementgehalte (200– 250 kg/m 3 ), houdt walsbeton het middentussen schraal beton en klassiek wegenbeton.Het wordt inderdaad verwerkt als schraalbeton, maar zijn mechanische eigenschappenkomen in de buurt van die van rijk beton. Hetkan worden gebruikt als funderingsmateriaal,maar ook als verharding van landbouwofboswegen, of van wandelwegen voorfietsers en ruiters.Walsbeton is een mengsel dat wordt gefabriceerdin een betoncentrale. Het wordt in éénenkele laag van 15 tot 25 cm dik aangebrachtmet behulp van een afwerkmachine of eengrader. Het moet statisch en door trillingworden verdicht met zware verdichters. Dezebewerkingen moeten ten laatste twee uur nahet aanmaken van het mengsel beëindigdzijn. Na verdichting en bescherming tegenuitdroging is de verharding vrijwel meteenberijdbaar.In een verharding in walsbeton moeten devoegen worden uitgevoerd over een dieptegelijk aan van de dikte en met tussenafstandenvan maximaal 4 m.De materialen die voor walsbeton wordengebruikt, moeten voldoen aan dezelfdevereisten als de materialen voor schraalfunderingsbeton. De granulometrie isechter beperkt tot 20 mm, eventueel zelfs14 mm. Om een onvervormbare structuurte realiseren, wordt bij voorkeur gebruikgemaakt van grind en brekerzand.In België bestaan er sinds de tweede helft vande jaren 1990 algemene bestekvoorschriftenvoor walsbeton. Er wordt een onderscheidgemaakt tussen walsbeton voor funderingenen walsbeton voor verhardingen. Degemiddelde druksterkte na 90 dagen bedraagtrespectievelijk 20 en 30 N/mm 2 .Walsbeton is door zijn stijfheid verwerkbaarin alle weersomstandigheden. Bij groenewegen in walsbeton gaat de verharding doorzijn natuurlijke kleur op in het landschap.Het resultaat lijkt immers meer op een goedgestabiliseerde aardeweg of een grindweg.Weg in walsbetonte Diepenbeek,aangelegd in 1998.Rechts: dezelfdeweg in 2011.11 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

2.3 De Groene Wandeling in het Brussels Hoofdstedelijk GewestDe Groene Wandeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een project dat beheerd wordtdoor Leefmilieu Brussel. Opdrachtgevers zijn de Federale Overheidsdienst Mobiliteit en Vervoer– Beliris voor wat de werken betreft, en het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) voorde studieopdrachten. Het betreft een lus van meer dan 60 km wandel- en fietswegen die hetGewest volledig omspannen. De rijkdom ervan wordt voornamelijk gevormd door zijn grotediversiteit aan landschappen. Nu eens verrassen bucolische landschappen de wandelaar, eldersis het een aaneenschakeling van parken, bosjes en broeken die zich voor zijn ogen ontvouwt.De Groene Wandeling maakt plaatsen opnieuw zichtbaar die niet voor het grote publiek toegankelijkwaren. Een deel van de wegen bestond al en werd enkel aangepast. Een ander deel vande route moest volledig worden aangelegd. Zonder in details te treden voor wat het ontwerpen de uitvoering betreft, vermelden we hierna enkele werken in beton die de landschappelijkekwaliteit helpen vergroten of het gebruikscomfort voor wandelaars en fietsers verbeteren.2.3.1 Brug in gekleurd betonDe fiets- en wandelbrug ligt op de beddingvan de oude spoorlijn L 160 Brussel-Tervurendie de stations Delta en Stockel verbindt. InOudergem biedt ze een toegang tot de GroeneWandeling. Ze maakt deel uit van een trajectvan 6 km dat Spoorwegwandeling wordtgenoemd. De brug bestaat uit een lange plaatin gewapend beton – een monolithisch geheelvan 58 x 4,50 x 0,30 m gegoten in een enkelefase – die gedragen wordt 37 “willekeurig”geplaatste houten palen (Douglas). Dehorizontale stabiliteit wordt verzekerd doortwee betonnen landhoofden; de palen zijnaan beide uiteinden scharnierend en nemenenkel verticale belastingen op.Het studiebureau Dessin et Constructionstelde zich bij het ontwerp tot doel eenduurzaam beton te realiseren. De vorstbestendigheidevenals de bescherming vande wapeningen tegen eventuele corrosiedienden bijgevolg gecontroleerd te worden.Deze twee pathologieën zijn in onze strekeninderdaad de belangrijkste oorzaken vanschade aan bouwwerken in gewapend beton.Het duurzaamheidsobjectief is essentieel, hetbetonnen brugdek vervult immers in eenenkele operatie alle functies: het is tegelijkertijdstructuur, verharding en dagvlak.Het gebruikte beton kan worden gekwalificeerdals hoge-sterktebeton. Het cementgehaltebedraagt 450 kg/m 3 (CEM III/A 42,5 NLA), de water-cementfactor ligt om en bij0,40. De grove toeslagmaterialen hebbeneen gelijkmatige okertint en de mortelfractievan het beton is bovendien gekleurd doortoevoeging van een okerpigment. Eigenlijkhebben bijna alle betonwerken van de GroeneWandeling deze okerkleur omwille van degoede integratie in het landschap. Op basisvan tijdens de werken uitgevoerde controles,kan het beton worden ondergebracht insterkteklasse C50/60.Aan het begin van de werken werdenverschillende monsters genomen. Zij warenin veronderstelde aantallen gevraagd inhet Bijzonder Bestek. Zo was het mogelijkde samenstelling en de verwerking van hetbeton te valideren en konden de prestatiesen gewenste criteria inzake uitzicht zo goedmogelijk worden benaderd.Om de uiteindelijke verwerkingsvoorschriftente checken, werd ook ter plaatseeen definitieve test op « ware grootte »uitgevoerd in dezelfde omstandigheden alsbij het storten van het uiteindelijke brugdek(d.w.z. eveneens boven op een stelling).12 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Uitvoerige maatregelen werden genomen omkrimp en dus elke ongewenste scheurvormingvan het beton te beheersen. De ontwerper vanhet project citeert in dit verband professorPierre-Claude Aïtcin van de Universiteitvan Sherbrooke: «Normaal beton krimptniet als het voortdurend onder water rijpt:integendeel, het zet uit.” (Aïtcin, 1999).Het beton werd daarom onmiddellijk na deverwerking, vanaf het begin van de bindingvan het cement, en gedurende 28 kalenderdagenna het gieten van de plaat nat gehouden.Het geïnstalleerde rijpingssysteem is dubbel:• een eerste systeem betreft het betonoppervlaken bestaat uit een kokosmat dieautomatisch bevochtigd wordt door eenwaterverstuiver;• een tweede systeem dient om de zijkantenen de onderkant te laten rijpen. Aanweerskanten van de verharding wordt eenmet water gevulde langsgoot voorzien, terwijlde onderkant wordt bevochtigd door eenmembraan bestaande uit een drainerendefilterlaag van polypropyleenvezels. Membraanen langsgoten zijn met elkaar verbondenzodat de vochtaanvoer verzekerd is.De definitieve oppervlakbehandeling vanhet brugdek na deze rijpingsperiode bestonduit zandstralen. De inwerkingsdiepte werdbepaald op basis van monsters. Hierbijwerd de variatie van de granulometrie envan het gebruikte type zand onderzocht,evenals de druk, de afstand en de doorlooptijdvan de straalpijp. Noteer dat ook de tweelandhoofden van de brug op dezelfde manierzijn afgewerkt.© Dessin et Construction13 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

2.3.2 Beton voorwegverhardingen• Gekleurd uitgewassenbetonDe verhardingen die voor de GroeneWandeling werden gekozen zijn aangepastaan de lokale omgeving. Ze zijn van uiteenlopendeaard: dolomiet, dolomiet gestabiliseerdmet cement, gebroken porfier... Op heelwat plaatsen is een okerkleurig uitgewassenbeton toegepast. Dit is o.a. het geval waar deweg langs woonwijken loopt of een sterkhellend traject volgt. Een rigide betonverhardingmaakt de weg inderdaad gebruiksvriendelijker.Er werd gekozen voor okerkleuriguitgewassen beton, dit met het oog op eenbetere integratie en een discretere inpassingin de semi-stedelijke omgeving. De kleurwordt verkregen door middel van een beigekleurstof in combinatie met homogeenbeige gekleurde granulaten (rivierzand enzandsteen uit Fontenoille).Een steile hellingvormt de toegang tothet deel van de GroeneWandeling dat het tracévan de oude spoorlijnL 160 Brussel-Tervurenvolgt in Oudergem,in Sint-Pieters-Woluwe en in Sint-Lambrechts-Woluwe.Uitgewassen gekleurd betonoppervlak.16 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

De Vuursteendreef inWatermaal-Bosvoorde.• Drainerend betonEen ander type beton dat voor de wegverhargingwerd toegepast, is gekleurd drainerendbeton. Het beoogde doel was het stabiliserenvan een sterk hellende aardeweg inhet Zoniënwoud. Het in de massa gekleurddrainerend beton (okerkleurig) werd naverwerking bedekt met een dun laagje aardeen zand, zodat het opgaat in de bestaandeomgeving. Dit punt is belangrijk omdat hethier gaat om een site beschermd door deCommissie Monumenten en Landschappen.Drainerend beton heeft een discontinue korrelverdeling.Het bevat immers grove toeslagmaterialen8/22, maar geen zand. De mechanischeweerstand is hier relatief laag. Die varieert van5 tot 10 N/mm 2 , maar dit is voldoende voor eenstabiele en duurzame structuur, zelfs onderafstromend water. De verwerking gebeurtdoor manueel aandammen. Het laagje zanden aarde wordt aangebracht na verdichtingvan het beton.Groene Wandeling terhoogte van de Engelandstraatte Ukkel,langs het Kinsendaalnatuurgebied.17 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

De Pinnebeekdreef teWatermaal-Bosvoordevormt een toegangswegtot het Zoniënwoud.Op het sterk hellendeeerste stuk werd eenverharding aangelegdin drainerend beton.Foto’s tijdens de werkenin het voorjaar 2006. Zieook coverfoto. (© BIM)Foto onderaan links enp. 23: situatie in april 2011.18 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

2.3.3 ‘Stampbeton’Adobe (FR: ‘pisé’) is een bouwtechniek op basisvan onbewerkte aarde, zoals leemmortel ofpleisterklei. Het materiaal wordt verwerktdoor het aan te dammen in een bekisting.Idealiter is de aarde grindhoudend enkleiachtig (het mengsel bestaat meestaluit 30 % klei en 70 % zand en grind), maarvaak wordt ook gewerkt met fijne aarde. Hetgaat om een oude techniek, die opnieuwinteresse opwekte in de westerse werelddoor de publicaties van François Cointeraux(17 e eeuw). Ze werden vertaald en verspreidover de hele wereld. In Frankrijk zijn inhet gebied Rhône-Alpen een groot aantallandelijke gebouwen in adobe te vinden diedateren uit de 18 e , 19 e en begin 20 e eeuw. Dekennis is nochtans bijna verdwenen, ondanksde zekere belangstelling voor het materiaalen zijn uitzonderlijke milieuprestaties. Inadobemuren die niet met pleisterkalk werdenbedekt, zijn in Frankrijk vaak de mortellagente zien die dienen om de cohesie tussen deverschillende lagen te verbeteren. In anderestreken worden geen degelijke bindmortelstussen de lagen toegepast (zoals bijvoorbeeldin Marokko). Op sommige adobemuren volgende zichtbare mortellagen elkaar met kleineretussenafstanden op, nl. minder dan 50 cm.Hier hebben ze een andere functie: de mortelwordt tijdens het vullen van de bekistingenkel in de buitenzone aangebracht, dicht bijde bekisting, en is bedoeld om de erosieweerstandvan het muuroppervlak te verhogen ofde hechting van de bepleistering te verbeteren.De ontwerpers hebben zich hier door ditbouwsysteem laten inspireren voor derealisatie van steunmuren of kleinere werkenin beton : het zgn. ‘stampbeton’ is een gekleurdbeton waarvan het oppervlak gelijkenisvertoont met een muur in aangedamdegestabiliseerde aarde en bovendien bestandis tegen de klimaatinvloeden in onze streken.Op de volgende pagina staan typedoorsnedesvan dergelijke bouwwerkjes. Er wordtslechts weinig wapening voorzien en het gaatuitsluitend om keermuren. Het beton bestaathoofdzakelijk uit gerolde grove granulatenin verschillende kleuren; bovendien wordthet gekleurd door toevoeging van eenokerkleurstof. Zijn sterkteklasse komt overeenmet beton C25/30. Het wordt in zeer drogetoestand verwerkt en manueel of machinaalverdicht in lagen van ongeveer 20 cm, maarzonder trillen. De gebruikte bekistingenbestaan uit glad hout. Per laag ontstaat alsgevolg van de verdichtingsgradiënt eenruwe zone onderaan en een glad oppervlakbovenaan. Het ontkisten gebeurt vrij snel omde ontkiste oppervlakte te kunnen reinigenen zo de granulaten in de ruwe gedeeltenvan de muur enigszins zichtbaar te maken.Het spreekt vanzelf dat door het bijzonderekarakter van deze techniek enkele proefstukkenmoesten worden gemaakt, ondermeer om het uitvoerende werfpersoneel opte leiden.De ontkisting vindtvrij snel plaats naverdichting. Dit biedtde mogelijkheid hetontkiste oppervlak afte borstelen en zo degranulaten gedeeltelijkzichtbaar te maken.19 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

in vol mortelbed-cementDwarsdoorsnedevariabelLangsdoorsnede© Dessin et Constructionverticale20 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

Onmiddellijk na depassage van de glijbekistingsmachinewordthet betonoppervlakvlak gestreken met eenstrijkspaan met eendubbele scharnier. Eenontkistingsproductwordt op het oppervlakverneveld, zodat hetverse beton niet aan dedrukrol blijft kleven.Het bedrukken vanhet betonoppervlakgebeurt met een rol.Realisatie van eenweg in gefigureerdbeton met een glijbekistingsmachine.Dadelijk na hetdrukken wordt hetbeton tegen uitdrogingbeschermd door eennabehandelingsproductaan te brengen.22 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

BESLUITBeton wordt vaak beschouwd als een ruw, koud materiaal, dat niet de minste creativiteit mogelijkmaakt. Nochtans kan beton in de meest diverse vormen worden aangelegd. Zijn robuustheid en zijnduurzaamheid gecombineerd met het economische aspect maken van beton het meest universelebouwmateriaal. Zonder beton hadden talrijke werken, zoals bruggen, gebouwen, dammen, zuiveringsstationsniet kunnen bestaan. Beton past daarom perfect in de context van duurzame ontwikkeling.Bovendien maakt zijn bijna onbeperkt aanpassingsvermogen, o.a. dankzij het momenteelbeschikbare gamma aan bestanddelen, een reële esthetische verbetering en herwaardering vanonze leefomgeving mogelijk. De verschillende voorbeelden in deze publicatie illustreren dit opovertuigende wijze.De auteurs bedanken volgende personen voor hun waardevolle medewerking :Philippe De Staercke (BIM – Leefmilieu Brussel, Afdeling Groene Ruimten)Yvon Mosseray (Bureau d’Etudes, Architecture, Urbanisme et Stabilité – Dessin & Construction)Frédéric Robinet (Service Public de Wallonie / Comité de Remembrement de Lincent)Florian Parent (Service Travaux et Environnement de la Ville d’Ottignies-Louvain-La-Neuve)Maarten Herbots (Grontmij Vlanderen)Sophie Watelle (AGSO)© foto achtercover : A. Nullens23 BETON VOOR WOONWIJKEN EN WANDELWEGEN | ONTWERP – WAPENINGEN – UITVOERING

I-5Dit bulletin is een publicatie vanFEBELCEMFederatie van de Belgische CementnijverheidVorstlaan 68 – 1170 Brusseltél. 02 645 52 11 – fax 02 640 06 70www.febelcem.beinfo@febelcem.beAuteur :ir. C. Ployaert(i.s.m. ir. L. Rens)Wettelijk depot :D/2011/0280/09Verantw. uitgever : A. JasienskiBibliografie[1] PLOYAERT C., Fietspaden in beton, Dossier Cement, bulletin I-1,Febelcem, 2008[2] RENS L., Verhardingen in gekleurd uitgewassen beton Dossier Cement,bulletin I-3, Febelcem, 2010[3] ROBINET F., Concrete roads constructed on the Lincent LandReparcelling Site, 10th International Symposium on Concrete Roads,Brussels, 2006[4] MOSSERAY Y., The cyclo-pedestrian footbridge over the former L160railway line in Brussels 11th International Symposium on ConcreteRoads, Sevilla, 2010[5] MOSSERAY Y., TOUSSAINT M., Les bétons de la promenade Verteà Bruxelles Journée d’information «Les revêtements routiers enbéton, recherches et applications pour des réalisations durables»georganiseerd door Febelcem, FEBELCEM, 2010[6] Le béton et l’espace public, Ministerie van het Waals Gewest, 2006[7] HERBOTS M., VAN DEN ABEELE J.F., motivatienota ontwerp « Opmaakwegen- en rioleringsontwerp en inrichting pleintjes en stadsdeelparkin het woonproject uitbreiding Clementwijk», Grontmij Vlandereni.s.m. Fris in het Landschap v.o.f., 2011