nucleaire technologie - Vlhora

Uittreksel uit het visitatierapport Industriële wetenschappen: nucleaire technologie, 8 juni 2010Het domeinspecifieke referentiekader van de master Industriële wetenschappen: nucleairetechnologie1.1 InleidingVoor iedere opleiding wordt een domeinspecifiek referentiekader ontwikkeld dat door de commissie gebruiktwordt bij de beoordeling van opleidingen. De visitatiecommissie is verantwoordelijk voor de opmaak van hetdomeinspecifiek referentiekader. De VLHORA als evaluatieorgaan geeft de procedure 2 aan voor de opstellingervan.Het referentiekader is niet bedoeld om een ideale opleiding te schetsen. Respect voor de eigenheid van eenopleiding en voor de diversiteit binnen eenzelfde opleiding over de instellingen heen, veronderstelt immers dat inde eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt haar eigen doelstellingen te realiseren en dit zowelinhoudelijk als procesmatig. Dit belet niet dat wordt nagegaan of elke opleiding aan een aantal minimumeisenvoldoet, die aan de betreffende opleiding worden gesteld vanuit het vakgebied en/of de relevante beroepspraktijk.1.2 Domeinspecifieke competenties1.2.1 Gehanteerde inputWettelijke bronnen- Decreet betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen (2003-04-04)(http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=13425)- Koninklijk besluit houdende het algemeen reglement op de bescherming van de bevolking, van dewerknemers en het leefmilieu tegen het gevaar van de ioniserende stralingen (2001-07-20)(http://www.fanc.fgov.be/nl/page/koninklijk-besluit-20-07-2001-samenvatting/30.aspx)Informatie vanuit de opleiding- Opleidingsprofiel Master Nucleaire Technologie (MA/NT) – XIOS Hogeschool Limburg(http://www.xios.be/portal/alias__Rainbow/lang__nl-BE/tabID__3827/DesktopDefault.aspx)Brondocumenten onderschreven door het werkveld- Beroeps- en opleidingsprofielen van de Sectorcommissie hogeschoolonderwijs van de VlaamseOnderwijsraad(http://www.vlor.be/sub_Publicaties.asp?cat=Publicaties&id=13&page=13&sublink=Beroeps%2D+en+opleidings%3C%21%2D%2Dvl%2D%2D%3Eprofielen)- Studie 77 – VLOR 1998: Beroepsprofiel ingenieur kernenergie. (D/1998/6356/16)- Studie 103 – VLOR 1998: Opleidingsprofiel kernenergie. (D/1998/6356/43)- Profiel Vlaamse Ingenieurskamer (VIK)Internationale referentiekaders- Joint Quality Initiative: Dublin descriptors for second cycle awards (http://www.jointquality.nl/)- A Framework for Qualifications of the European Higher Education Area2De procedure voor het opstellen van het domeinspecifiek referentiekader is beschikbaar op de website van de VLHORAwww.vlhora.be onder de rubriek visitatie & accreditatie.

Postgraduaat opleiding:- de postgraduaat opleiding stralingsdeskundige (XIOS-SCK•CEN). Een parallelle opleiding wordt aanFranstalige kant georganiseerd door IRE en ISIB. Deze opleiding heeft de bedoeling deskundigen in defysische controle te vormen en richt zich op hen die al professioneel actief zijn in de (medisch-) nucleairesector. Het diploma van MA/NT voldoet aan de toelatingsvoorwaarden voor de opleiding stralingsdeskundige.Het meest relevante vergelijkingspunt voor de opleiding MA/NT in de Hogeschool Limburg is de opleidingIngénieur industriel en Génie physique et nucléaire aan het Institut Supérieur Industriel de Bruxelles (ISIB),onderdeel van de Haute Ecole Paul-Henri Spaak. Deze opleiding bestrijkt in één enkele optie domeinen zoalsnucleaire energie, nucleaire veiligheid en radioprotectie, toepassingen van straling, medische fysica enmateriaalfysica. In tegenstelling tot de opleiding in Vlaanderen bestrijkt de opleiding tot industrieel ingenieur inISIB vijf jaar.De opleiding MA/NT maakt deel uit van het huidige academiseringsproces van de hogescholen in Vlaanderen,waarbij een inbedding van het onderwijs in wetenschappelijk onderzoek nagestreefd wordt. Dit impliceert deuitbouw van een onderzoeksomgeving rond de opleiding en een aangepast beleid voor de interactie van hetonderwijs met nucleair onderzoek en dienstverlening.Situering van de MA/NT in het werkveldDe nucleaire energiesector is traditioneel zeer belangrijk in België en in het licht van de huidige internationaleontwikkelingen in de energievoorziening zal deze sector belangrijk blijven voor Belgische nucleaire ingenieurs.Het zou nochtans een vergissing zijn het potentiële werkveld van de ingenieur Nucleaire Technologie te beperkentot de sector kernenergie. Het blijkt dat in België een overgrote meerderheid van de werknemers, die in hunberoepssituatie geconfronteerd worden met radioactiviteit en ioniserende straling, tewerkgesteld zijn buiten denucleaire energiesector. Naast energieproductie beslaat het nucleaire werkveld sectoren als nucleaireafvalverwerking, de geneeskunde, het wetenschappelijk onderzoek, de overheid (controleorganismen, milieu) ende commerciële wereld, die de nucleaire activiteiten in deze sectoren ondersteunen. Ook in niet-nucleaireindustriële sectoren als scheikunde, elektronica, staal, bouw en milieutechnologie wordt beroep gedaan op decompetentie van nucleair geschoolde ingenieurs.De werkomgeving van een nucleair ingenieur is in essentie hoog-technologisch en multi-disciplinair. Het isduidelijk dat men voor het beroep van nucleair ingenieur een uitstekende vakkennis nodig heeft. Maar dit is nietvoldoende, er worden in het moderne werkveld van een ingenieur ook andere vaardigheden en attitudes verwachtzoals sociale en relationele vaardigheden, zelfstandigheid en leidinggevende capaciteiten, mondelinge enschriftelijke communicatievaardigheid over de grenzen van de discipline heen, talenkennis, flexibiliteit, werken inteamverband, projectmatig werken, bedrijfseconomisch inzicht en kritisch denken.Deze vereisten vanuit het werkveld zijn niet exclusief voor ingenieurs MA/NT, maar eerder typisch voor alleingenieurs werkzaam in een moderne hoog-technologische werkomgeving. Wat onderscheidt voor het werkveldeen nucleair ingenieur van zijn collega’s uit aanverwante disciplines? In zijn werkomgeving behoort hij/zij inprincipe tot de hoogst gekwalificeerde stralingsdeskundigen. De term ‘stralingsdeskundige’ moet hier nietgeïnterpretereerd worden in zijn enge betekenis van ‘gekwalificeerd deskundige in de stralingsbescherming’.Gevorderde kennis van alle aspecten van de nucleaire technologie en stralingsfysica zijn belangrijk.Stralingsveiligheid is hierin een belangrijk (maar niet het enige) onderdeel. Vooral in de niet-nucleaire sectoren isde nucleair ingenieur soms de enige met deskundigheid op het gebied van de straling en radioactiviteit. Vanuitzijn uitgebreide wetenschappelijke achtergrond draagt hij, wat ook zijn positie is, een grote verantwoordelijkheidopdat binnen de werkomgeving op een bewuste en veilige manier wordt omgegaan met ioniserende straling ofradioactiviteit. Hij is daarom een belangrijke schakel in het creëren van een veiligheidscultuur in dewerkomgeving.

ReferentiekaderAlgemene competentiesEr wordt in een moderne hoogtechnologische werkomgeving veel nadruk gelegd op een reeks algemene attitudesof vaardigheidsaspecten die het mogelijk maken om de meer beroepsgerichte competenties efficiënt in te zetten.Deze algemene competenties zijn niet gebonden aan een vak of afstudeerrichting. Het hele opleidingstrajectmoet elementen bevatten die toelaten deze vaardigheden geleidelijk te ontwikkelen. Deze basisvaardighedenworden aangeleerd in een nucleaire context opdat zij later generiek toepasbaar zouden zijn. De algemenecompetenties van de afgestudeerde MA/NT kunnen onderverdeeld worden in vijf groepen:1. De afgestudeerde Master moet in staat zijn tot creatief wetenschappelijk denken en handelen. Dit impliceert:- een grondige kennis van de nucleaire wetenschappen, waarbij de inhoud van relevante cursussen in deafstudeerrichting raakt aan het voorfront van de kennis (nieuwe toepassingen, methoden en technieken).- laboratoriumvaardigheid in het omgaan met nucleaire meet- en testapparatuur.- vaardigheid om experimenten met voldoende nauwkeurigheid uit te voeren, de experimentele gegevens teanalyseren en op een aangepaste wijze te interpreteren.- het vermogen om wetenschappelijk nucleair onderzoek te verrichten op het niveau van een beginnendonderzoeker, met het doel nieuwe wetenschappelijke of technologische kennis te verwerven en, zo mogelijk,een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen van nieuwe ideeën en inzichten binnen dewerkomgeving. Daartoe moet hij/zij een onderzoeksvraag kunnen formuleren en een onderzoeksprojectkunnen plannen en uitvoeren.2. De afgestudeerde Master moet beschikken over probleemoplossend vermogen, zodat zijn/haar kennis eninzicht efficiënt binnen het werkveld kunnen toegepast worden. Daartoe moet hij/zij, op het niveau van eenbeginnend beroepsbeoefenaar:- de opgedane kennis kunnen toepassen in het kader van een hoogtechnologische werkomgeving.- vaardigheid hebben in het gebruik van computers en relevante programmatuur.- de bekwaamheid hebben om theoretische modellen te ontwikkelen en te gebruiken.- in staat zijn om zowel zelfstandig als in een multidisciplinair teamverband te werken.- vaardigheid hebben om beginnende managementtaken op zich te nemen.- problemen op het terrein van het nucleaire en aanverwante domeinen kunnen identificeren en omschrijven ener technisch en economisch verantwoorde oplossingen voor kunnen vinden. Hij/zij moet hierbij ook rekeningkunnen houden met relevante milieu- en veiligheidsaspecten.- noties hebben van relevante niet-technische aspecten, zoals juridische en bedrijfskundige aspecten.3. De afgestudeerde Master moet beschikken over aangepaste intellectuele basisvaardigheden zoalsaanpassingsvermogen, oordeelsvermogen en kritische geest. Hij/zij moet in staat zijn om:zowel zelfstandig als in een multidisciplinair teamverband te werken.- in een internationale context nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied te volgen en kritisch te evalueren.- inzicht te hebben in de maatschappelijke functie van de nucleaire technologie in een wereldwijde context, ende daarmee samenhangende sociaal-maatschappelijke en ethische aspecten.- een duidelijke kritisch onderbouwde visie te ontwikkelen op de plaats van de kernenergie in het toekomstigenergiebeleid.- zelfstandig kritisch te reflecteren op eigen denken en handelen, en zo nodig bij te sturen.- zijn eigen professionele en ethisch-maatschappelijke verantwoordelijkheid, verbonden aan de ontwikkeldekennis, goed in te schatten.

4. De afgestudeerde Master moet blijk geven van een goede communicatievaardigheid. Deze is essentieel in eenmoderne multi-disciplinaire werkomgeving, gekenmerkt door een verregaande internationalisering. Daartoe moethij/zij:- kunnen communiceren over de grenzen van de discipline heen. Dit betekent zijn/haar kennis, motieven enoverwegingen op een heldere manier te kunnen verwoorden en overbrengen zowel naar vakgenoten als naareen niet gespecialiseerd publiek.- moet in staat zijn om zijn/haar technische oplossingen op een adequate manier te 'vertalen' naar zijn/haarcollega's, ook al behoren zij niet tot hetzelfde vakgebied.- in staat zijn om in een technisch verslag bevindingen en conclusies duidelijk neer te schrijven.Dit vermogen om zich schriftelijk en mondeling vlot te kunnen uitdrukken is zowel belangrijk in de Nederlandse alsin de Engelse taal, en indien mogelijk ook in de Franse taal.5. De afgestudeerde Master moet, in een moderne context van levenslang leren, een methode beheersen dietoelaat om op een efficiënte manier kennis te verruimen en te actualiseren. Daartoe moet hij/zij deleervaardigheden bezitten die hem/haar:- toelaten om zelfstandig zijn/haar bestaande nucleaire en aanverwante kennis door zelfstudie verder uit tebreiden. Dit impliceert een vaardigheid in het omgaan met moderne wetenschappelijke communicatiemedia.- toelaten nieuwe technologieën of theorieën te leren kennen, assimileren, implementeren en toe te passen.- in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan (Master na Master, postgraduaat, doctoraat) met eengrotendeels autonoom karakter.Beroepsspecifieke competentiesZoals al aangehaald, is stralingsdeskundigheid de meest karakteristieke eigenschap van elke MA/NT. Vanuit diedeskundigheid moet de MA/NT, in welk nucleair domein hij later ook werkzaam is, een permanent oog hebbenvoor nucleaire of radiologische veiligheid. Het is dikwijls de verantwoordelijkheid van de nucleair ingenieur ombinnen een bedrijf of ziekenhuis een algemeen veiligheidsbewustzijn te genereren en te onderhouden. Naast eendoorgedreven relevante deskundigheid moet hij/zij beschikken over de vaardigheid om deze kennis adequaat tecommuniceren aan personen met een totaal verschillende opleiding. Deze competentie is cruciaal voor alleMA/NT, ongeacht de afstudeerrichting of specialisatie. Elk aspect van de nucleaire opleiding moet daarombijdragen tot het creëren van dit permanente veiligheidsbewustzijn.Bijgevolg moet de MA/NT:- de invloed van straling op levende wezens en de eraan verbonden risico’s kennen.- deskundig zijn op het gebied van de stralingsbescherming voor werknemers en bevolking in woningen, inbedrijven en in het milieu.- de nationale en internationale regelgeving kennen en kunnen implementeren.Naast deze algemene competenties zijn er andere meer beroepsspecifieke vereisten met betrekking tot dekennisdomeinen en vaardigheden. Zij zijn afhankelijk van de afstudeerrichting omdat zij de ingenieurvoorbereiden op de verschillende beroepen binnen het nucleaire werkveld. Zij moeten bijgevolg in het curriculumvan de respectieve afstudeerrichting aan de orde komen.1. Nucleaire Technieken/Medisch-Nucleaire TechniekenDe afgestudeerde MA/NT Nucleaire Technieken/Medisch-Nucleaire Technieken moet:- gevorderde kennis hebben in de nucleaire wetenschappen, in het bijzonder in deeldisciplines van denucleaire techniek, zoals nucleaire elektronica, stralingsdosimetrie en –bescherming, instrumentatie voorradiologie en radiotherapie, waarbij een voldoende evenwicht tussen breedte en diepgang is bereikt.- vaardigheid hebben in het ontwerpen en testen van systemen, componenten en processen die gerekendkunnen worden tot het domein van de nucleaire electronica.- nucleaire meet- en detectieapparatuur kunnen calibreren en toepassen voor nucleaire metingen, alsook hunsignaal- en gegevensverwerkende systemen kunnen gebruiken.- het aanbod van nucleaire meet- en detectiesystemen kritisch kunnen evalueren.

- nucleaire centrales en aanverwante installaties kunnen beschrijven, ontwerpen en analyseren (voor despecialisatie nucleaire technologie).- de toepassing van bestralingsapparatuur in de medische diagnose en therapie kunnen analyseren, alsookhun veilige werking en de betrouwbaarheid van hun gebruik kunnen evalueren (voor de specialisatiemedisch-nucleaire technologie).- de verdeling van stralingsdosissen kunnen berekenen en meten, en de relatie tussen beide kunneninterpreteren (voor de specialisatie medisch-nucleaire technologie).3.2.2. Milieutechnologie/RadiochemieDe afgestudeerde MA/NT Milieutechnologie/Radiochemie moet:- kennis hebben van een aantal deeldisciplines binnen het terrein van de milieutechnologie en radiochemiezoals radiobiologie, stralingsbescherming, chemie van het milieu en milieutechnieken, klassieke chemischedisciplines, afvalverwerking en procestechnologie, waarbij een voldoende evenwicht tussen breedte endiepgang is bereikt.- gespecialiseerde bemonsterings- meettechnieken in de sector van het milieu en afvalbeheer kunnentoepassen.- praktische vaardigheid hebben in technieken voor radiochemische analyse, decontaminatie en voor hetbeheer van radioactief afval.- inzicht in de risico’s van verontreiniging in het leefmilieu en in methodes om deze risico’s te voorkomen en tebeheren.- kennis van methodes voor de preventie, verwerking, bestrijding en het beheer van afval alsook voor dedecontaminatie van radioactief afval, en deze tot op zekere hoogte kunnen toepassen en bijdragen totnieuwe ontwikkelingen.- basiskennis van de nationale en internationale regelgeving in verband met het milieu kennen en kunnenimplementeren.1.3 besluitDit domeinspecifiek kader voor de MA/NT is gebaseerd op documenten uit het werkveld en op informatie vanuitde opleiding. De commissie heeft zich ook laten leiden door internationaal aanvaarde, disciplineonafhankelijkeomschrijvingen van academische opleidingsniveaus (zoals Dublin-descriptoren) en door internationale standaardsvoor ingenieursopleidingen (FEANI, ABET). Bovendien heeft de commissie de vereisten gehanteerd uit hetDecreet van 4 april 2003 (herstructurering van het hoger onderwijs) en rekening gehouden met de filosofie vanhet Koninklijk Besluit van 20 juli 2001 (bescherming tegen ioniserende stralingen).Bij de interpretatie van deze input heeft de commissie steeds voor ogen gehouden dat de opleiding MA/NT vande Hogeschool Limburg in Europa een uitzonderlijke positie bekleedt. De opleiding geeft de toekomstigeindustrieel ingenieur een polyvalente nucleaire vorming. Dit levert een aantrekkelijk profiel dat inzetbaar is ineen breed gamma van sectoren in de industrie, het wetenschappelijk onderzoek of de overheid.Bij de interpretatie van de omschreven competenties is ook rekening gehouden met enkele recente trends enaccentverschuivingen binnen de nucleaire wereld.De nucleaire opleidingen werden tijdens de voorgaande twee decennia gekenmerkt door relatief lagestudentenaantallen. Dit was gerelateerd aan een negatieve publieke perceptie van de kernenergie, politiekebeslissingen over haar toekomst en beperkte beroepsperspectieven in het nucleair wetenschappelijk onderzoek.Het debat rond de plaats van kernenergie in een toekomstgericht energiebeleid en meer algemeen in een globaalconcept van duurzame ontwikkeling is recent opnieuw in een stroomversnelling gekomen. Men spreekt nu inbevoegde kringen openlijk van een 'renaissance van de kernenergie', indien niet in België, dan toch binnenbepaalde delen van Europa en op wereldschaal. Daarnaast is de leeftijdsstructuur van specialisten tewerkgesteldin de nucleaire sectoren zo geëvolueerd, dat tijdens het komende decennium een hoog aantal werknemers depensioensgerechtigde leeftijd bereikt. Hierop antwoordt de nucleaire industrie met een sterk toenemende vraag

naar jonge afgestudeerden in de nucleaire sector. Aan deze vraag zal onvoldoende voldaan kunnen worden doorhet kleine aantal afgestudeerde nucleaire ingenieurs. Grote energieproductiebedrijven (zoals Suez of AREVA)werven daarom massaal ingenieurs aan uit diverse disciplines. Deze ingenieurs krijgen in een snel tempo eennucleaire basisopleiding. Wij kunnen dus veronderstellen de jonge nucleaire ingenieurs met een sterkdoorgedreven nucleaire opleiding zeer gegeerd zullen zijn. Zij zullen bovendien zeer vlug in hun carrière belastworden met verantwoordelijkheden, die vroeger enkel weggelegd waren voor ervaren ingenieurs. Dit impliceertvanaf het begin een hoge graad van zelfstandigheid en leidinggevende capaciteiten. Bedrijfseconomisch inzichten project management krijgen in deze context een steeds groter belang.Gezien het internationale karakter van de nucleaire discipline wordt mobiliteit en actieve kennis van de Engelsetaal een belangrijke vereiste binnen het professionele kader. Regelmatige en georganiseerde contacten metstudenten buiten Vlaanderen en/of een gedeelte van de technische opleiding buiten de eigen instelling zijn vooreen student MA/NT een noodzakelijk ingrediënt in zijn opleiding.De nucleaire wereld staat met zekerheid voor een reeks toekomstige uitdagingen, die op dit ogenblik moeilijk tevoorzien zijn en zeker nog niet in een opleiding kunnen geïncorporeerd worden. Daarom is in een snelevoluerende wereld 'levenslang leren' een must. De opleiding 'op het terrein' en overdracht van beschikbarenucleaire know-how in de werkomgeving zal, om redenen die hierboven geschetst werden, in de nabije toekomstzeker niet optimaal en aan een aangepast tempo verlopen. Een opleiding moet daarom aan de student eenmethode aanleren voor een zelfstandige efficiënte kennisvergaring. De student moet beschikken over hetvermogen om zelf actief op zoek te gaan naar kansen om te leren en om zichzelf steeds verder te ontwikkelen.De eisen die aan de toekomstige nucleair ingenieur gesteld zullen worden zijn ongekend hoog en een opleidingmoet hierop zoveel mogelijk inspelen. Voor het succesvol vervullen van zijn functie moet een afgestudeerdMA/NT nu, meer dan vroeger, beschikken over een volledige mix van technische, intellectuele en relationelecompetenties. Het is niet meer voldoende om de noodzakelijke vakinhoudelijke kennis te hebben. Een jongnucleair ingenieur moet, meer dan in het verleden, in staat zijn deze kennis zeer snel en op een functionele wijzein te zetten.