Architectuur bij de drempel - Siedle

Architectuur bij de drempel Moed24Voor dit soort op het eerste gezicht tegenstrijdige omstandighedenis het begrip “hybride” ingeburgerd geraakt, datwe tegenwoordig in de auto-industrie (“hybride aandrijving”)net zo goed aantreffen als in de handel, waar over“hybride consumenten” gesproken wordt – consumenten,die luxe producten zonder aarzelen met discountgoederencombineren. Hier ontstaan nieuwe markten.Spanningsvelden waaruit hybride zaken voortkomen, treffenwe in onze steeds complexere wereld steeds meer aan.Nemen we bijvoorbeeld de hang naar eenvoudigheid, diezich tegenwoordig evengoed in het succes van de gebruiksvriendelijkeproducten van Apple manifesteert als in dewaardering van gesimplificeerde politieke argumenten. Wijkunnen deze hang alleen begrijpen, wanneer wij die in hetcontrast met de megatrend complexiteit beschouwen: waarfinanciële systemen, de elektronische communicatie of hetonderwijssysteem steeds onbegrijpelijker worden, dorstenwij naar overzicht en begrip.Niet minder belangrijk is een ander spanningsveld. Zo’ntwee decennia geleden is er een ontwikkeling begonnen,die als randfenomeen eerst slechts een handjevol excentriekelingenbezighield, maar tegenwoordig de economie enmaatschappij op z’n kop zet: de toenemende digitaliseringvan informatie en de steeds betere verspreiding ervan viaelektronische netwerken. Wie had tien jaar geleden vermoed,dat Amazon ooit een van de grootste handelarenzou worden? Wie voorzag dat een door talloze vrijwilligersonderhouden online-encyclopedie ooit haar traditionelepapieren tegenhangers zou verdringen? Of dat een internetondernemingmet enkele honderden medewerkers bijnaeen miljard mensen met elkaar zou verbinden en daarvooraan de beurs met enkele miljarden dollars gewaardeerd zouworden?Er bestaat geen twijfel over, dat de technologische revolutiemomenteel veel zaken op z’n kop zet van hetgeen als zekergold, van eenvoudige bedrijfsmodellen tot en met onzebegrippen van ruimte en tijd. In dat kader worden ook detwee tegenhangers “transparantie” en “privésfeer” nieuwgedefinieerd. Bepaalde firma’s kennen ons beter dan onzemoeders, wij onthullen onze gedachtes en lichamen op eenongekende manier voor een haast eindeloos groot en onsnauwelijks bekend publiek – en zelfs het woord “vriend”betekent sinds Facebook niet meer hetzelfde.Onze privésfeer verandert zich en wel in tweeërlei opzicht.Aan de ene kant verdwijnt ze, worden de zones, die alleenaan ons toe behoren en waartoe niemand toegang heeft,steeds kleiner. De scan van je vingerafdruk op het vliegveldof de op internet en bij het winkelen nagelaten datasporenbemoeilijken ons de geheimhouding van persoonlijke informatieen bewegingen. Het prijsgeven van privégegevenslijkt de prijs voor veiligheid in een gevaarlijke wereld evenalsvoor gebruiksgemak dankzij technische innovatie.Maar tegelijkertijd breidt de privacy zich uit. Openbareen private mediakanalen worden overspoeld met intiemeen persoonlijke zaken. De permanente aanwezigheid vanprivékwesties in openbare ruimte, in realityformats op televisie,op online videoplatforms of, ouderwets, in roddelbladen,zorgt ervoor dat sommige getuigen van de huidigetijd over een “tirannie van intimiteit” spreken. Het nieuwevastgoed, zowel het particuliere als commerciële, heeft delaatste jaren voor openheid gekozen en heeft dat gedaanmet grote gevels vol vensters, transparante overgangenen desgewenst omgezet naar veel licht. Maar nu groeit devraag naar heldere afbakeningen en begrenzingen weer:met hulpconstructies als flexibele wanden of met plantenworden grenzen geïmiteerd.Complexe systemenDe computergegenereerdeillustraties van de Oostenrijkstekunstenares Lia zijn gebaseerdop een complex algoritme, datverrassende visuele resultatentot gevolg heeft.Ongetwijfeld inspireren deze twee schijnbaar tegenovergesteldeontwikkelingen elkaar: Hoe meer intieme kwestiespubliekelijk aan de orde komen, des te kleiner de ruimtes,waarin privacy daadwerkelijk geldt en gerespecteerd wordt.Het is de grensbepaling tussen persoonlijke en publiekeruimte die verandert en vervaagt.Maar het tegenwoordig zo vaak beklaagde verdwijnen vande privésfeer is wel een ideaal van de moderne tijd. In deoudheid en in de middeleeuwen was de overtuiging dat demens over een afgescheiden ruimte voor zichzelf zou moetenkunnen beschikken niet in de huidige vorm voorhanden.Zo kon een huwelijksnacht in de middeleeuwen zekerpubliekelijk plaatsvinden en openbare toiletten waren in deoudheid ook ontmoetingsplaatsen. Ook de polen “intimiteit”en “openbaarheid” zijn in de loop van de eeuwen duszichtbaar verschoven.Juist de laatste voorbeelden tonen duidelijk aan, hoe relatiefonze voorstellingen zijn en hoe zeer ze door hun sociale contextworden bepaald. Want de mens is een relationeel wezenen zijn waarden en wensen ontstaan door gedachtewisselingmet soortgenoten. “Intimiteit” en “openbaarheid”,“transparantie” en “privésfeer”, “eenvoudigheid” en “complexiteit”,“veiligheid” en “vrijheid” – berusten allemaal opsteeds veranderende conventies. En daartussen vormen zichtelkens nieuwe spanningsvelden. De wereld van de financiëntoont dat prachtig aan – vermogensbeheer, financieringsbeoordelingen.Tot voor kort was discretie een belangrijkewaarde, want die stond voor vrijheid en veiligheid tegelijkertijd.Tegenwoordig wordt er eerder de verdenking meegewekt, dat er dan sprake van niet-gedeclareerd geld is.Ons blijft alleen het leven binnen deze spanningsveldenover. Er is geen of.., of .., geen evenwichtige wisselwerking.Het als “flexicurity” bekend geworden Deense arbeidsmarktmodelmoge dit verduidelijken: arbeidsovereenkomstenkunnen hier relatief snel worden beëindigd, navenantis een groot percentage Denen per jaar een korte tijd werkloos.De staat zorgt voor zekerheid en een uitkering in detussenfases. Deze “hire and fire”-vrijheid van de bedrijvenlaat het bedrijfsleven floreren. En de Denen behoren in enquêtesregelmatig tot de “gelukkigste” staten van Europa.David BosshartDavid Bosshart is bedrijfsleider van het Gottlieb-Duttweiler-Institut fürWirtschaft und Gesellschaft (instituut “Gottlieb Duttweiler” voor deeconomie en maatschappij) in Rüschlikon/Zürich. Als auteur van allerleiinternationale publicaties is de gepromoveerde filosoof een gevraagdkeynote speaker in Europa, Amerika en Azië. Zijn belangrijkste arbeidspuntenzijn globalisering en politieke filosofie, de toekomst vande consumptie en de maatschappelijke verandering. Voor Siedle sprakDavid Bosshart exclusief voorafgaand aan de Light+Building over hetthema veiligheid.