Rapportage Kennis(in)kaart - Onderzoek naar ... - Innovatief in Werk

EindrapportageKennis(in)kaartSucces- en belemmeringsfactoren voor hetversnellen van opschaling ovan innovatiesDen Haag, 22 april 2010OpdrachtgeverZorginnovatieplatformE.M. Maat, MAReferentie 100422 ZIP ESAuteursdrs. R. van Oirschot MBAE. Soonieus MscJ. Bake MAR. Kroon MA

InhoudInhoudINHOUD ........................................................................................................................................................................................... IILIJST MET FIGUREN EN TABELLEN ..................................................................................................................................... III1. ZORGINNOVATIES .............................................................................................................................................................. 11.1. Aanleiding ................................................................................................................. 11.2. Vraagstelling ............................................................................................................. 11.3. Aanpak ...................................................................................................................... 22. EEN LITERAIRE BASIS......................................................................................................................................................... 42.1. Definitie van innovatie ............................................................................................... 42.2. Verspreiding van zorginnovatie .................................................................................. 42.3. Afhankelijkheden voor zorginnovatie ......................................................................... 52.4. De totstandkoming van de Kenniskaart ...................................................................... 63. ERVARINGEN UIT DE PRAKTIJK.................................................................................................................................... 93.1. Onderzoeksmethode: Praktijkstudies ......................................................................... 93.2. Belemmeringen en succesfactoren uit de praktijk ..................................................... 103.3. Aanvullingen vanuit praktijkstudie op de Kenniskaart 0.1 ......................................... 164. GETOETST BIJ DE DOELGROEP .................................................................................................................................. 194.1. Over de enquête ...................................................................................................... 194.2. De inhoudelijke bevindingen: getoetst en aangevuld ................................................ 204.3. Inzicht in de kenniskaart .......................................................................................... 295. AANBEVELINGEN VAN EXPERTS................................................................................................................................ 315.1. Over de expertinterviews ......................................................................................... 315.2. Aanbevelingen op knelpunten kenniskaart ............................................................... 32BIJLAGEN ...................................................................................................................................................................................... 40Bijlage 1 - Bronnen .......................................................................................................... 41Bijlage 2 – Voorbeelden zorginnovaties ............................................................................. 43Bijlage 3 - Achtergrond en grafieken Digitale Enquête ...................................................... 59Bijlage 4 - Betrokken experts/organisaties ....................................................................... 62Bijlage 5 - Website Kennisinventarisatie ............................................................................ 63© Alares 2010 II

Lijst met figuren en tabellenLijst met figuren en tabellenFiguur 1: Aanpak en leeswijzer van het onderzoek .................................................................... 2Figuur 2: De afhankelijkheden voor innovatie per kennisthema ................................................. 7Figuur 3 Print-Screen van de homepage van de website Kennisinventarisatie ........................... 63Tabel 1: De Kenniskaart versie 0.1 ............................................................................................ 8Tabel 2: Aanvullingen vanuit casestudies op de Kenniskaart 0.1 .............................................. 10Tabel 3: De Kenniskaart 0.2 .................................................................................................... 18Tabel 4: De Kenniskaart 1.0 .................................................................................................... 30© Alares 2010 III

Zorginnovaties1. ZorginnovatiesInnovatie in de zorg is noodzakelijk. Om de kwaliteit van de zorg te verhogen en om de zorg oplange termijn toegankelijk en betaalbaar te houden (ZIP inspiratie voor innovatie: 2009:17). HetZIP stimuleert innovatie waarbij zij zich in het bijzonder richt op chronisch zieken en ouderen.Voor deze twee doelgroepen is de kwaliteit van zorg – en leven - van groot belang en is derhalveinnovatie zeer gewenst. We stellen vast dat de komende jaren de zorgvraag en bijbehorendezorgkosten toenemen. Een belangrijke vraag voor het ZIP is: hoe kan het ZIP de zorgsector hetbest ondersteunen in het verspreiden en opschalen van innovaties?1.1. AanleidingDe zorgsector is druk bezig met vernieuwing. Innovaties moeten de patiënt dienen, de zorgverlenerondersteunen en/of leiden tot kostenbesparing. Er zijn veel initiatieven om de zorg te verbeteren.Het blijkt echter lastig om een zorginnovatie te vermarkten en (versneld) op te schalen.Het ZIP is aanjager van – verspreiding van - innovatie. Zij ontwikkelt zelf geen (zorg)innovaties,maar faciliteert mensen en organisaties in de zorg om te kunnen innoveren. De aanleiding voordit onderzoek komt voort uit de vraag hoe het ZIP innovators in de zorg het best kan ondersteunen.Het ZIP wil de kwaliteit van zorg verhogen zodat de sector nu en in de toekomst de zorgvraagkan blijven beantwoorden. Specifieke kennis over hoe zorginnovaties sneller opgeschaaldkunnen worden is daarbij essentieel. Dit onderzoek gaat daarom in op de achterliggende succes-en belemmeringsfactoren bij opschaling van zorginnovaties. Onder opschaling verstaan wij'het toepassen van een bestaande innovatie in veel grotere omvang'. Dit kan bijvoorbeeld door(a) het vergroten van het aantal zorginstellingen dat gebruik maakt van de betreffende innovatieof (b) door de uitbreiding van toepasbaarheid van de innovatie voor andere vakgebieden in dezorg.1.2. VraagstellingBij het onderzoek richt het ZIP zich op innovaties voor haar belangrijkste doelgroepen; chronischzieken en ouderen. Logisch, omdat met de verbetering van de gezondheid voor deze doelgroepde grootste maatschappelijke winst wordt behaald 1 . Het onderzoek beantwoord onderstaandeonderzoeksvraag:Welke afhankelijkheden en succesfactoren hebben invloed op de opschaling en mogelijkeversnelling van zorginnovaties met nadruk op chronisch zieken en ouderen in Nederland?We beantwoorden deze vraag door antwoord te geven op een drietal deelvragen:1) Welke afhankelijkheden, succes- en belemmeringsfactoren voor het versnellen van opschalingvan innovaties zijn er te identificeren vanuit de literatuur en eerder verricht onderzoek?2) Welke afhankelijkheden en succes- en belemmeringsfactoren voor het versnellen van opschalingvan innovaties zijn er te identificeren vanuit de ervaring van de zorginnovators?3) Welke aanbevelingen zijn er voor de ervaren afhankelijkheden, succes- en belemmeringfactorenvoor het versnellen van verspreiding en opschaling van innovaties?1Gebaseerd op de missie van het ZIP: ‘Innovaties versnellen en aanjagen die bijdragen aan een duurzaamgezondheidssysteem en daarmee het welzijn en de welvaart van de bevolking verhogen’.© Alares 2010 1

ZorginnovatiesDe vier kennisthema’s die het ZIP onderscheidt in haar visie op zorginnovatie 2 vormt het kadervan waaruit wij de succes- en belemmeringfactoren analyseren:1. De mens meer centraal: verbeteren positie van patiënten en professionals;2. Meer toepassen van mogelijkheden van ICT en technologie;3. Slimmer organiseren en meer ondernemerschap in de zorg;4. Intersectorale gezondheidskennis.1.3. AanpakDe aanpak voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag is gekoppeld aan de verschillendedeelvragen. Per hoofdstuk bespreken wij de antwoorden op de deelvragen met de invulling vaneen ‘Kenniskaart zorginnovaties’ (kortweg Kenniskaart). De Kenniskaart biedt een overzicht vande afhankelijkheden, succes- en belemmeringsfactoren die zorginnovators ervaren bij het opschalenvan hun innovatie. In de Kenniskaart komen de bevindingen uit de literatuur, een praktijkstudieen de ervaringen van zorginnovators samen. Aan de hand van de Kenniskaart heeft dezorginnovator - die zijn innovatie wil opschalen - inzicht in de geïdentificeerde aandachtspuntenvan de zorginnovators die hem voorgingen.Figuur 1 geeft een overzicht van de aanpak van het onderzoek en de totstandkoming van deKenniskaart. De nummers in het figuur komen overeen met het betreffende hoofdstuk waarinhet onderdeel behandeld wordt.GezondheidszheidszorgLiteratuuronderzoekTheoriePraktijkMens centraalBest Practice1.2.3.4.5.6.n.ICT/TechnologieBest PracticeOndernemerschapKenniskaartBest Practice2Zorginnovators4IntersectoralegezondheidskennisBest Practice3Experts5Innovators/ProfessionalsRegisseursin de regioManagers/bestuurdersPatiëntenorganisatiesZorgverzekeraarFiguur 1: : Aanpak en leeswijzer van het onderzoekEr is veel onderzoek gedaan naar innovatie in het algemeen en zorginnovatie in het bijzonder.Wij identificeren in hoofdstuk 2 vanuit de literatuur verschillende afhankelijkheden en succes-2Zoals beschreven in ‘Bijlage 1 toelichting kennisinventarisatie’ p2.© Alares 2010 2

Zorginnovatiesen belemmeringsfactoren bij het versnellen van opschalen van zorginnovaties (nummer 2). Opbasis van deze literatuur stellen wij een eerste concept van de Kenniskaart op.Naast de literatuur over opschaling van zorginnovaties zijn er veel praktische zorginnovatiesbeschreven. Deze casussen bieden een eveneens goed inzicht in succes- en belemmeringsfactorenbij het opschalen van innovaties. We vullen de literatuurstudie daarom aan met een casestudie.We bekeken vijfenveertig beschreven zorginnovaties waarvan de beschrijvingen eenaanvulling op de vastgestelde factoren uit de literatuur leveren. Met die extra inzichten maaktenwe een nieuwe versie van de Kenniskaart. Met hoofdstuk 2 en hoofdstuk 3 geven we daarmeeantwoord op de eerste deelvraag:Welke afhankelijkheden, succes- en belemmeringsfactoren voor het versnellen van opschalingvan innovaties zijn er te identificeren vanuit de literatuur en eerder verricht onderzoek?Het ZIP is op zoek naar de ervaren succes - en belemmeringsfactoren. De bevindingen uit deliteratuurstudie en de casestudie legden wij vervolgens voor - middels een digitale enquête -aan zorginnovators uit de praktijk. De enquête heeft zowel een toetsend als een aanvullend karakter:welke factoren spelen een rol bij de opschaling van uw innovatie? Hoofdstuk 4 beschrijftde analyse van de enquête en geeft de afhankelijkheden, succes- en belemmeringsfactoren weervoor het versnellen van opschaling van innovaties. Hiermee geven we antwoord op de tweededeelvraag:Welke afhankelijkheden en succes- en belemmeringsfactoren voor het versnellen van opschalingvan innovaties zijn er te identificeren vanuit de ervaring van de zorginnovators?Doelstelling van dit onderzoek is om ook praktische aanbevelingen te identificeren voor de zorginnovators.In de laatste stap van het onderzoek gaan wij daarom in gesprek met experts op devier eerder genoemde thema’s. Door middel van interviews toetsen wij de herkenbaarheid van deervaren knelpunten en succesfactoren bij het opschalen van innovatie. Wij doen in hoofdstuk 5aanbevelingen voor zorginnovators. Hiermee geven wij ook een antwoord op de derde deelvraagvan het onderzoek:Welke aanbevelingen zijn er voor de ervaren afhankelijkheden, succes- en belemmeringfactorenvoor het versnellen van verspreiding en opschaling van innovaties?De antwoorden op de deelvragen biedt het ZIP een Kenniskaart met een compleet overzicht vande (ervaren) succes- en belemmeringsfactoren. Op basis van dat overzicht sluiten we af metaanbevelingen voor zorginnovators voor het succesvol opschalen van zorginnovaties.© Alares 2010 3

Een literaire basis2. Een literaire basisOm een start te maken met de analyse naar mogelijkheden voor opschaling en versnelling vaninnovatie in de gezondheidszorg, scheppen wij eerst duidelijkheid over ‘wat zorginnovatie is’.Door een eenduidige definitie zorgen wij ervoor dat een constructief gesprek mogelijk is over deanalyse, de conclusies en aanbevelingen die wij in het vervolg beschrijven. Daarom geven wij inparagraaf 2.1 invulling aan de definitie voor innovatie die wij in dit onderzoek hanteren. Vervolgensgaan wij in paragraaf 2.2 dieper in op de verspreiding van innovatie. In paragraaf 2.3 makenwe een doorvertaling naar innovatie in de zorg en haar kenmerken. Paragraaf 2.4 geeft deconclusies van de literatuurstudie weer met een eerst versie van de kenniskaart.2.1. Definitie van innovatieInnovatie is een veelbeschreven onderwerp in de wetenschap. Innovatie kent vele vormen enhaast even zo veel definities. De definities van innovatie en innoveren zijn altijd perspectief gebonden.In dit onderzoek kijken wij naar innovaties in verschillende hoedanigheden binnen degezondheidszorg. De breedte van innovatiemogelijkheden binnen deze sector vraagt om eenbrede definitie. Wij houden voor dit onderzoek daarom de definitie van Rogers (2003) aan: ‘Eeninnovatie is een idee, praktijk of object dat door een individu of andere eenheid van adoptie alsnieuw wordt waargenomen’.2.2. Verspreiding van zorgrginnovatieDe onderzoeksvraag richt zich specifiek op het versnellen van opschaling van innovaties in degezondheidszorg. Om innovatie te versnellen of opgeschaald te krijgen is verspreiding nodig.Everett Rogers (1995) is een van de belangrijkste grondleggers van de theorie van verspreidingvan innovatie. In zijn theorie (Diffusion of innovations, 1995) behandelt hij de wijze waarop innovatieszich verspreiden tussen groepen en culturen. Centraal in de theorie staat de beschrijvingvan de levenscyclus van een innovatie, onderverdeeld in een aantal fasen. Rogers beschrijfthet proces van ontwikkeling en verspreiding van innovaties.De theorie van Rogers is veelgebruikt (o.a. door het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie 3 )en nog steeds actueel 4 wanneer het gaat om verspreiding en opschaling van innovaties. Hij lanceerdemet zijn theorie de term 'early adaptors' in relatie tot de verspreiding van innovaties.Early adaptors zijn de mensen die een innovatie snel omarmen. Dit is relatief gezien een zeerkleine groep. Toch moet een innovator het in eerste instantie van deze groep hebben. Zij kunnenzorgen voor de ‘kritieke massa’: een hoeveelheid gebruikers van een innovatie dat voldoende isom een innovatie rendabel te maken. Hier ligt voor de innovator een eerste uitdaging. De tweedeuitdaging bij opschalen van een innovatie ligt bij het winnen van een zo groot mogelijke markt.Dit betekent dat de rest van de markt daadwerkelijk ‘gewonnen’ moet worden. Voordat eenmaximaal marktaandeel is bereikt – als dit al gebeurt – verstrijkt in de praktijk een zeer langeperiode. Hoe lang deze periode duurt is moeilijk te bepalen door de afhankelijk van verschillendeaspecten.3Bekkers, V.J.J.M., Korteland, E.H., Müller, E.I., Simons, M.E. (2006), Diffusie en adoptie van innovaties in depublieke sector, Center for Public Innovation4De meest recente druk van het boek dateert uit 2003 en wordt nog steeds gezien als leidende literatuur ophet onderwerp. Center for Public Innovation (2006)© Alares 2010 4

Een literaire basis2.3. Afhankelijkheden voor zorginnovatieOp basis van de theorie van Rogers (1995) schreven Cain en Mittman (2002) 'The ten criticaldynamics of innovation diffusion'. Binnen deze studie richtten Cain en Mittman zich op de kritiekeaspecten voor verspreiding van innovaties binnen de gezondheidszorg. Hoe kom je nu vanuitde introductie van een innovatie tot groei en volwassenheid? Cain en Mittman stelden dat desnelheid van verspreiding in de basis afhankelijk is van tien aspecten:1) Meerwaarde van de innovatie: naarmate een innovatie een groter potentieel voordeelheeft boven de bestaande situatie, zal deze eerder ingang vinden.2) Mogelijkheid tot uitproberen: de mogelijkheid om ‘vrijblijvend’ en met minimale investeringeneen innovatie te kunnen uitproberen, vergroot de kans op succesvolle realisatie.3) Zichtbaarheid van de innovatie voor anderen: de mate waarin toekomstige gebruikers deinnovatie (bij anderen) kunnen gadeslaan, vergroot de kans op (en snelheid van) verspreiding.4) Compatibiliteit met sociale patronen en technologieën: naarmate een innovatie beterpast bij bestaande technologieën en sociale patronen komt de verspreiding sneller totstand.5) De mening van opinieleiders: de mening van individuen die aanzien binnen een betreffendvakgebied genieten (opinieleiders), speelt een belangrijke rol bij de snelheid vanverspreiding van een innovatie.6) Communicatie over de innovatie: de wijze waarop mensen communiceren over de innovatie,beïnvloedt het patroon en de snelheid van verspreiding. Voorbeelden van communicatiekanalenzijn (wetenschappelijke) tijdschriften, het internet en persoonlijk contact.Met name dit laatste kanaal blijkt een zeer krachtige stimulator te zijn.7) Homogene groepen: innovaties verspreiden zich sneller binnen homogene groepen danbinnen heterogene groepen. Doordat de groepen vaak over gelijksoortige kenmerkenbeschikken, worden innovaties eerder overgenomen.8) De normen, rollen en sociale netwerken: innovaties krijgen sneller vorm wanneer dezepassend zijn binnen de regels, formele hiërarchieën en informele netwerken van de socialesystemen waarbinnen zij zich verspreiden.9) Innovatie moet technisch passend zijn (infrastructuur): de toepassing van veel innovatiesis afhankelijk van een vorm van infrastructuur of technologie. Het niet passen binnen deinfrastructuur vormt een grote belemmering voor de toepassing – en verspreiding - vande innovatie.10) Aanpassing van innovaties: sommige innovaties kunnen niet of moeilijk aangepast worden:de innovatie moet of in zijn geheel en ongewijzigd toegepast worden of is helemaalniet toepasbaar. Met name procesgeoriënteerde innovaties kunnen vaak wel aangepastworden aan de lokale omstandigheden. Dit vergroot de kans op toepassing.2.3.1. Toepassing theorie van afhankelijkheden in de praktijkCain en Mittman (2002) baseerden hun bevindingen voornamelijk op literatuuronderzoek. Opbasis van de literatuur stelden zij de tien kritieke aspecten op. Ottes (2005) toetste deze aspectenvervolgens in de praktijk. Op basis van de tien aspecten voor een succesvolle en snelle verspreidingvan innovaties, deed Ottes (2005) onderzoek naar drie verschillende zorginnovaties: 1)MRI, 2) Laparoscopische operaties en 3) Telezorg.Uit het onderzoek van Ottes blijkt dat naast de tien kritieke aspecten van Cain en Mittman(2002), er nog 2 belangrijke – kritieke - onderdelen bestaan. Het elfde kritieke aspect raakt definanciële inpasbaarheid van de innovatie. Als een innovatie niet binnen de bestaande financiëlekaders past, bemoeilijkt dit de verspreiding van de innovatie. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren© Alares 2010 5

Een literaire basiswanneer een innovatie (nog) niet in het verzekerde zorgpakket is opgenomen of omdat de batenbij een andere partij liggen dan bij degene die investeert.Het twaalfde kritieke aspect dat Ottes benoemt is ‘competitie’. Als de toepassing van een innovatietot een competitief voordeel leidt, zal de adoptie van de innovatie sneller ingang vinden.Met deze twee extra kritieke aspecten (financiële inpasbaarheid en competitie) ontwikkelt de'The ten critical dynamics of innovation diffusion’ zich tot een uitgebreider model.Het onderzoek van Ottes formuleert twee extra afhankelijkheden voor innovatie:11) Financiële inpasbaarheid van innovatie12) Competitie2.3.2. Aanvulling op afhankelijkheden van innovatieVanuit het theoretische kader van Ottes deden wij aanvullend onderzoek naar een nadere specificatievan de succesfactoren voor opschaling van innovatie. De achterliggende – interne - organisatieis volgens Wensing, van der Weijden en Grol (1998) 5 van groot belang voor de snelheidvan acceptatie en verspreiding van innovaties. De wijze waarop een organisatie is vormgegevenheeft invloed op de intensiteit van de interne samenwerking, de ontwikkeling van ideeën en desnelheid waarmee een innovatie intern wordt geadopteerd. De achterliggende organisatie moetvolgens Wensing, van der Weijden en Grol (1998) verandering mogelijk maken om innovatiesversneld te kunnen verspreiden.Ook de mate van samenwerking noemen zij als belangrijke factor voor het ontstaan en verspreidenvan innovaties. Samenwerking tussen afdelingen binnen een organisatie, maar ook tussenprofessionals van andere organisaties, is hierbij van belang. Tot slot identificeren Wensing, vander Weijden en Grol (1998) de samenwerking met de patiënt als een belangrijk onderdeel. Doorde ervaring en kennis van de patiënt te gebruiken – bijvoorbeeld door feedback – kan de professionalde meerwaarde van een innovatie beter bepalen.Naast de afhankelijkheden Cain & Mittman en Ottes identificeren wij hiermee twee aanvullendeafhankelijkheden vanuit de literatuur:13) Achterliggende organisatie14) Mate van samenwerking met derden2.4. De totstandkoming van de KenniskaartDeze 14 afhankelijkheden geven inzicht in de snelheid - en het succes - waarmee innovatiesopgeschaald worden. Dit wetenschappelijk kader vormt de basis van de Kenniskaart.De 14 afhankelijkheden voor het opschalen van innovatie hebben op elk van de vier kennisthema’sinvloed. Afhankelijk van het thema zal de inhoud van de afhankelijkheid en het belang vande afhankelijkheid (kunnen) verschillen.5Wensing, M., Weijden, van der T., Grol, R., (1998), Implementing guidelines and innovations in generalpractice: which interventions are effective?, Universiteit Nijmegen en Universiteit van Maastricht, Nederland© Alares 2010 6

Een literaire basisMens centraal1. Meerwaarde van innovatieICT & Technologie1. Meerwaarde van innovatieIntersectorale gezondheidsheidskennis1. Meerwaarde van innovatieOndernemerschap1. Meerwaarde van innovatie2. Mogelijkheid tot uitproberen2. Mogelijkheid tot uitproberen2. Mogelijkheid tot uitproberen2. Mogelijkheid tot uitproberen3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderen3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderen3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderen3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderen4. Compatibiliteit met sociale patronen en4. Compatibiliteit met sociale patronen en4. Compatibiliteit met sociale patronen en4. Compatibiliteit met sociale patronen entechnologieëntechnologieëntechnologieëntechnologieën5. Mening van opinieleiders5. Mening van opinieleiders5. Mening van opinieleiders5. Mening van opinieleiders6. Communicatie over innovatie6. Communicatie over innovatie6. Communicatie over innovatie6. Communicatie over innovatie7. Homogene groepen7. Homogene groepen7. Homogene groepen7. Homogene groepen8. Normen, rollen en sociale netwerken8. Normen, rollen en sociale netwerken8. Normen, rollen en sociale netwerken8. Normen, rollen en sociale netwerken9. Innovatie moet technisch passend zijn9. Innovatie moet technisch passend zijn9. Innovatie moet technisch passend zijn9. Innovatie moet technisch passend zijn10. Aanpasbaarheid innovaties10. Aanpasbaarheid innovaties10. Aanpasbaarheid innovaties10. Aanpasbaarheid innovaties11. Financiële inpasbaarheid11. Financiële inpasbaarheid11. Financiële inpasbaarheid11. Financiële inpasbaarheid12. Competitie13. Achterliggende organisatie14. Mate van samenwerking met derden12. Competitie13. Achterliggende organisatie14. Mate van samenwerking met derden12. Competitie13. Achterliggende organisatie14. Mate van samenwerking met derden12. Competitie13. Achterliggende organisatie14. Mate van samenwerking met derdenFiguur 2: : De afhankelijkheden voor innovatie per kennisthemaDe theorie biedt een goed referentiekader voor de beïnvloedende factoren bij de opschaling vanzorginnovatie. De factoren zijn echter geïdentificeerd op een generiek niveau. Vanuit de generiekefactoren deden wij een nadere inventarisatie naar specificaties van de succes- en belemmeringsfactorenvoor innovatie. Fleuren, Paulussen en Wiefferink (2002) 6 deden uitgebreidonderzoek naar belemmerende factoren voor innovatie. Door goed invulling te geven aan dezebelemmeringen kan de zorginnovator de belemmering omzetten in een succesfactor. Fleuren(e.a.) benoemt 52 factoren die van invloed zijn bij succesvol innoveren in de zorg. In dit onderzoekrichten wij ons specifiek op de opschaling van innovaties. Door een analyse met een focusop opschaling selecteerden wij 39 factoren als succes- en belemmeringsfactoren voor zorginnovators.Om het overzicht te creëren voor de zorginnovator stellen wij de Kenniskaart op. Wij combinerenhierin de belemmeringen en succesfactoren van Fleuren e.a. met de 14 afhankelijkheden voorinnovatie. Hiermee ontstaat een eerste concept van de Kenniskaart.Afhankelijkheden voor innovatieBelemmeringen/succesfactoren voor innovatie1. Meerwaarde van innovatie vermogen van de gebruiker voor zelfstandig gebruik van de innovatie ethische vraagstukken bij de opschaling van de innovatie klinische relevantie van de innovatie de mate van beloning van de innovatie voor de (eind)gebruiker mate van belasting van de innovatie voor de patiënt2. Mogelijkheid tot uitproberenren inzicht in (nadelige/positieve) gevolgen wanneer de innovatie wordtopgeschaald3. Zichtbaarheid van innovatie mate van participatie van het netwerk van de innovatorvoor anderena4. Compatibiliteit met sociale bereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van de innovatiepatronen en technologieën aansluiting van de innovatie bij de algemene taakopvatting van deprofessional eenduidig doel voor het gebruik van de innovatie5. Mening van opinieleiders ervaren steun collega’s bij de opschaling van de innovatie ervaren steun andere zorgverleners bij de opschaling van de innovatie ervaren steun direct leidinggevende bij de opschaling van de innovatie ervaren steun hoger management bij de opschaling van de innovatie bereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van de innovatie formele bekrachtiging door de opinieleiders binnen de organisatie diede innovatie opschaalt6Fleuren, M.A.H., Paulussen, T.G.W.M., Wiefferink, C.H., (2002), Belemmerende en bevorderende factoren bijde implementatie van zorgvernieuwingen in organisaties, TNO-rapport. In te zien via:http://www.ghip.nl/ghip/_files/rapportfleuren/fleuren.pdf© Alares 2010 7

Een literaire basis6. Communicatie over innovatie zichtbaarheid van de uitkomsten van de innovatie wetenschappelijk gehalte van de uitkomsten van de innovatie7. Homogene groepen eenduidige wensen en/of eisen van de patiënt ten aanzien van de innovatie medewerking van de patiënt tevredenheid van de patiënt benodigde vaardigheid van de patiënt voor het uitvoeren van de innovatie8. Normen, rollen en sociale wetten en regels ten aanzien van de opschaling van de innovatienetwerken heldere procedures tijdens het opschalingsproces9. Innovatie moet technisch ondersteunende (logistieke) ICT-systemen van de innovatiepassend send zijn10. Aanpasbaarheid innovaties ruimte voor aanpassing van de innovatie aan de eigen situatie van depatiënt11. Financiële inpasbaarheid hoeveelheid geld dat beschikbaar is voor opschaling van de innovatie materiële voorzieningen voor de opschaling van de innovatie de mogelijkheid om de investering van de opschaling terug te verdienen12. Competitie beschikbare tijd van de innovators voor de opschaling van de innovatie ownership van de innovatie13. Achterliggende organisatie grootte van de organisatie die de innovatie opschaalt structuur van de organisatie die de innovatie opschaalt personeelsverloop bij de organisatie die de innovatie opschaalt hoeveelheid personeel werkzaam bij de organisatie die de innovatieopschaalt administratieve afhandeling door de organisatie die de innovatie opschaalt betrokkenheid van de coördinator / projectgroep bij de opschaling14. Mate van samenwerking gebruikers van de innovatie zijn betrokken bij de opschaling samenwerking tussen professionals/afdelingen met betrekking tot deinnovatieTabel 1: : De Kenniskaart versie 0.1Vanuit dit eerste concept van de Kenniskaart (versie 0.1) doen wij in hoofdstuk 3 door middelvan een casestudie nader onderzoek naar de ervaringen van gerealiseerde innovaties. Hiermeevullen wij de Kenniskaart aan tot een nieuwe versie 0.2.© Alares 2010 8

Ervaringen uit de praktijk3. Ervaringen uit de praktijkIn het voorgaande hoofdstuk bespraken wij de theorie over opschaling en verspreiding van innovaties.Hieruit destilleerden wij 14 afhankelijkheden die invloed hebben op de snelheid waarmeeopschaling plaatsvindt. Daaraan koppelden wij een reeks van factoren die een succes of belemmeringkunnen vormen voor zorginnovaties. In dit hoofdstuk bestuderen wij de ervaringen uit depraktijk waarmee wij de kenniskaart (0.1) aanvullen tot een nieuwe versie. Hiervoor doen wijonderzoek naar praktijkcases binnen de gezondheidszorg. Wij vullen de Kenniskaart verder aanmet nieuwe succes- of belemmeringsfactoren op basis van een analyse van deze praktijkcases.Paragraaf 3.1 geeft een korte beschrijving van de onderzoeksmethode en een overzicht van debevindingen. Paragraaf 3.2 geeft een onderbouwing van de bevindingen vanuit de cases. Paragraaf3.3 geeft tot slot een vernieuwd overzicht van de Kenniskaart.3.1. Onderzoeksmethode: PraktijkstudiesPraktijkervaring is een goede manier om meer helderheid te verschaffen over de toepasbaarheidover een innovatie. Daar waar theorieën abstract kunnen blijven, toetsten de praktijkcases dezeabstractheid. Robert K. Yin deed in 1984 al onderzoek naar de methode van case-studies 7 . Dezeonderzoeksmethode heeft als kenmerk dat het op overzichtelijke wijze een bepaald systeem ofproces beschrijft. Hierbij valt onder andere te denken aan een organisatie, een beslissing of eensituatie. De uitkomsten van de casestudies zullen niet op elke innovatie van toepassing zijn, weextraheren daarom uit de studies die factoren die minimaal in twee cases aan de orde waren.Hierbij blijkt dat de factor niet op zichzelf staat. Een toetsing op de relevantie van de factorenvindt doen we middels een enquête onder de zorginnovators (hoofdstuk 4).Voor dit onderdeel – de praktijkstudie - hebben wij 45 zorginnovaties geanalyseerd aan de handvan de huidige Kenniskaart (0.1). Bij de selectie van de cases hebben we naar een doorsnedegezocht van innovaties uit de vier thema’s (mens centraal, ICT/technologie, ondernemerschapen intersectorale gezondheidskennis). We identificeerden vervolgens een reeks factoren die aande huidige set toegevoegd kan worden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de geïdentificeerdesucces- en belemmeringsfactoren.Afhankelijkheden voor innovatieinovatieBelemmeringen/succesfactoren voor innovatie1. Meerwaarde van innovatie Aansluiting van de innovatie op demografische en geografischeomgevingsfactoren Maatschappelijk belang van de opschaling van de innovatie Urgentie van de opschaling van de innovatie Bewijs van de uitkomsten van de innovatie2. Mogelijkheid tot uitproberen Marktverkenning ter voorbereiding op de opschaling vande innovatie3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderena Mate van publiciteit ter promotie van de innovatie4. Compatibiliteit met sociale patronen en -technologieën5. Mening van opinieleiders Verantwoordelijkheid die de professional neemt voor deinnovatie6. Communicatie over innovatie Gerichte doelgroep voor de opschaling van de innovatie7. Homogene groepen Patiënt beslist over zijn eigen zorgproces7Robert K. Yin (2008) Case Study Research – Design and Methods, SAGE Publications© Alares 2010 9

Ervaringen uit de praktijk Eenduidige wensen / eisen zorgverlener ten aanzien vande innovatie Eenduidige wensen / eisen sociale omgeving patiënt tenaanzien van de innovatie8. Normen, rollen en sociale snetwerken Aanwezigheid van vergelijkbare innovaties9. Innovatie moet technisch passend zijn Open technische standaarden om de innovatie te ondersteunen. Standaardisatie van de technologie Mate van betrouwbaarheid van de techniek10. Aanpasbaarheid innovaties -11. Financiële inpasbaarheid Marktwerking tijdens de opschaling van de innovatie12. Competitie Bijdrage van de innovatie aan meer efficiëntere zorg13. Achterliggende organisatie Ervaring binnen de organisatie met opschaling van innovatie14. Mate van samenwerking Invloed van stakeholders bij opschalingTabel 2: : Aanvullingen vanuit casestudies op de Kenniskaart 0.13.2. Belemmeringen en succesfactoren uit de praktijkDe praktijkstudies die wij behandelen zijn een selectie uit een grote hoeveelheid zorginnovatiesdie momenteel in ontwikkeling zijn of in de afgelopen jaren zijn ontwikkeld. Op deze maniercreëren wij een breed overzicht van afhankelijkheden en succes- en belemmeringsfactoren voorhet versnellen van opschalen van innovaties. De cases zijn afkomstig van verschillende bronnen 8 .Bij een controle bleken meerdere innovaties ook beschreven en / of bekend bij het Zorginnovatieplatform,indien dit het geval was hebben wij als bron het Zorginnovatieplatform genoemd.3.2.1. Bijdrage van de innovatie aan meer efficiëntënte zorgEen belangrijk aspect bij het versnellen van opschalen van innovatie is de bijdrage die de innovatielevert aan meer efficiënte zorg. ICT is hierbij steeds vaker een belangrijke factor. Telemedicine,domotica en eHealth zijn vormen van zorg die zich de laatste jaren snel hebben ontwikkelden een belangrijke stempel drukken op zorginnovaties. Zij hebben veelal als doel om zorg efficiënterte maken. Videoconference is zo’n innovatie om efficiëntie te behalen. Onder andere in hetIntegraal Kankercentrum Zuid (IKZ) wordt videoconferentie ingezet. Eén van de voordelen is desnelheid en de flexibiliteit waarmee patiënten kunnen overleggen met hun consulent. Dit heefteen grote meerwaarde voor de patiënt zelf, maar ook voor de medische (mede)behandelaar. Dereistijd van de consulent en patiënt wordt tot nul gereduceerd.Efficiëntere zorg zien we niet alleen in technische middelen, ook efficiëntere zorgorganisatie iseen belangrijke ontwikkeling. Een voorbeeld is Buurtzorg waar op een meer efficiënte manierthuiszorg wordt verleend. Door kleine wijkgerichte teams met hoogopgeleide wijkverpleegkundigen,stelt Buurtzorg dat de zorg beter wordt met minder zorguren. De besparing op overheaden managementkosten is een belangrijk onderdeel. Een ander voorbeeld is de OOGbus die eerstelijnsoogzorg bij een zorginstelling of verzorgingshuis brengt. Cliënten, veelal hulpbehoevend,hoeven niet meer naar de opticien en krijgen de (oog)zorg toegespitst op wat zij nodighebben.8Een belangrijk deel van deze selectie is door het Zorginnovatieplatform aangedragen. Daarnaast betrokkenwij ook andere kennisbronnen waaronder het NCSI, Syntens, TNO, de Nieuwe Praktijk en nieuwsberichten en–websites gericht op zorg en zorginnovatie, zoals ICTzorg en Medicalfacts.© Alares 2010 10

Ervaringen uit de praktijkDe bijdrage die de innovatie levert aan meer efficiëntere zorg is van invloed op de opschalingvan de innovatie. Bewezen efficiëntie kan ervoor zorgen dat andere instellingen ook met dietechnologie of andere vorm van zorgorganisatie aan de slag willen.3.2.2. Mate van publiciteit ter promotie van de innovatieVeel innovaties zijn wat betreft het succes van realisatie en opschaling afhankelijk van de aandacht– of publiciteit - die zij krijgen. Dit geldt voornamelijk voor innovaties die een grote doelgroepaanspreken of die gericht zijn op lastig te bereiken doelgroepen. In de praktijk blijkt datpubliciteit een belangrijk element vormt om in korte tijd grote groepen te binden aan innovaties.Hierbij valt te denken aan online innovaties. Gezondheidscommunity.nl, wieismijnarts.nl enzoekdokter.nl zijn voorbeelden van innovaties die afhankelijk zijn van publiciteit. De keuze voorde vorm van publiciteit ligt bij de innovators. De keuze wordt veelal bepaald door factoren alsparticipatienetwerk en de beschikbare hoeveelheid geld. Zo koos Ketenplein - een besloten digitaleontmoetingsplaats voor zorgprofessionals – voor een impuls vanuit de initiatiefnemer in deaanloopfase van het project. Vervolgens laten zij het succes in belangrijke mate afhangen vanmond-tot-mond-reclame van de zorgprofessionals zelf.Ook om een financiële impuls te krijgen die opschaling en verspreiding van de innovatie versneltis publiciteit belangrijk. Het wordt voor investeerders aantrekkelijker wanneer een innovatiemeer aandacht krijgt in bijvoorbeeld de pers of onder de doelgroep, het trekt samenwerkingspartnersaan en door bekendheid wordt weer meer animo gecreëerd voor opschaling.Voor ziektespecifieke innovaties zoals Alzheimer Café - informele bijeenkomsten voor mensenmet Alzheimer en hun naasten - of de Reumamonitor – een online applicatie die zich richt opmensen met reumatoïde artritis met als doel betere ziektebeheersing door de patiënt zelf - ispubliciteit een factor die in belangrijke mate bepaalt of de innovatie een succes wordt. De doelgroepwordt aangesproken via de patiëntenverenigingen en zijn afhankelijk van de publiciteit diezij aan de innovatie geven.Is de innovatie niet bekend bij andere partijen waar de opschaling kan worden toegepast, dan isde kans uiteraard aanzienlijk klein dat opschaling plaatsvindt. Bekendheid en publiciteit rondomde innovatie is dus zowel voor de gebruiker, voor de mogelijke samenwerkingspartijen, als voormogelijke opschalers van belang.3.2.3. Gerichte doelgroep voor de opschaling van de innovatieAlle innovaties hebben een doelgroep, een groep op wie de innovatie is gericht. Dit zijn voornamelijkpatiënten, maar ook zorgverleners of de sociale omgeving van de patiënt. In het voorbeeldvan de Reumamonito richt de innovatie zich tot nu toe alleen op mensen met reumatoïdeartritis, omdat daarvan scores van ziekteactiviteit het beste wetenschappelijk onderbouwd zijn.De innovatie is zo ingericht dat deze goed te gebruiken is voor deze doelgroep. Deze specifiekefactoren (gekoppeld aan de doelgroepen) hebben echter wel invloed op de mate van opschaling.Doordat de innovatie gericht is op deze specifieke doelgroep, is het lastig om de innovatie integraalbeschikbaar te stellen voor een andere doelgroep. De technische middelen zijn mogelijkwel geschikt voor andere ziektebeelden, de technologie is daarmee wel opschaalbaar.Doelgroepgerichte innovaties die regionaal worden ingezet, hebben een goede potentie om landelijkopgeschaald te worden aangezien zij gericht zijn op een kleine selectie van een veel groteredoelgroep. Drie voorbeelden zijn 1) de Twentse COPD dot com gericht op coaching vanCOPD-patiënten in de thuissituatie, 2) het Medisch Centrum Leeuwarden waar hartfalenpatiëntenthuis onder controle kan worden gehouden met ICT Guided Telezorg en 3) GZ-instellingen Pameijeren St. ZorgBreed in regio Rotterdam waar de mogelijkheid is voor oudere cliënten met een© Alares 2010 11

Ervaringen uit de praktijkverstandelijke beperking om geïntegreerd te wonen in een V&V-instelling (verpleeg- en verzorgingsinstelling).3.2.4. Bewijs van de uitkomsten van de innovatieEen belangrijk element voor een succesvolle innovatie is de bewezen effectiviteit. Dit is ook vaakeen voorwaarde om de innovatie werkelijk in gebruik te mogen nemen. De ingebruikname gebeurtdan ook meestal pas na jaren ervaring en onderzoek. Voornamelijk met betrekking totopschaling hebben bewezen innovaties (evidence based) meer kans van slagen.Een tak waarin nu al veel ‘bewezen’ innovaties zijn terug te zien is in eHealth. Er zijn diverseonderzoeken naar eHealth/econsults gedaan waaruit blijkt dat deze laagdrempelige manier vanconsulteren en hulpverlening helpen in het behandelingsproces. Er zijn dan ook al diverse ‘spinoffs’ ontwikkeld in voornamelijk de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) van de succesvolle alcoholdebaas.nl,zoals gokkendebaas.nl, eetprobleemdebaas.nl , cannabisdebaas.nl, kleurjeleven.nl,gripopjedip.nl. De innovaties zijn bewezen en vervolgens opgeschaald. Toch is niet iedere bewezeninnovatie geschikt voor opschaling. Andere factoren (zoals in dit hoofdstuk benoemd) zijnook van invloed en kunnen zwaarder wegen, zoals demografische factoren of een specifiekedoelgroep.3.2.5. Patiënt beslist over zijn eigen zorgprocesDe patiënt wil steeds meer zelf controle voeren over zijn of haar zorgproces. Dat is te koppelenaan bredere maatschappelijke ontwikkelingen die we zien ontstaan waarin zelfmanagementsteeds meer wordt geaccepteerd in de zorg, door zowel patiënt als zorgverlener. Diverse initiatievenspelen hier op in, zoals samenkeuzesmaken.nl (een webapplicatie waarmee cliënt en behandelaargezamenlijk het behandelproces vormgeven binnen de geestelijke gezondheidszorg(GGZ)), en zoekdokter.nl (een website waarop patiënten artsen kunnen beoordelen en elkaarhelpen om een juiste arts te vinden). De input en zelfstandigheid van de patiënt staat centraal.Een zorgorganisatorisch voorbeeld van zelfmanagement is Mijnzorgnet, met specifiek als voorbeeldenParkinsonNet en de Digitale IVF Poli. Deze zorgnetwerken zijn ‘virtuele organisaties’ diebestaan uit patiënten en hun zorgverleners, waarin zorginstellingen facilitaire bedrijven wordendie een dienst verlenen aan het netwerk van patiëntengroepen. Ook telezorgtoepassingen kunnenervoor zorgen dat patiënten onafhankelijker en meer zelfstandig gebruik kunnen maken vanzorg.Naast een meer assertieve patiënt die graag zelf het heft in handen neemt, wordt ook een steedsmeer zelfstandige rol van de patiënt verwacht. Een ander type initiatief richt zich op het meerzelfstandig maken van de patiënt. Co-patiënt is een innovatie waarbij speciaal opgeleide verpleegkundigenen studenten medicijnen samen met de patiënt de ogen en oren vormen. Ditdoen zij met toestemming van de patiënt waarbij zij de gehele of gedeeltelijke behandelingmeelopen. Ze zorgen voor betere communicatie tussen patiënt en behandelaar, houden de behandelingin de gaten en signaleren verbeterpunten. Een vergelijkbaar initiatief is TinkerbellPatiëntencoach, met als belangrijk verschil dat wanneer de patiënt naar een andere instellingverwezen wordt de begeleider meegaat.Vanwege de trend en zichtbare behoefte is zelfmanagement een mogelijke succesfactor vooropschaling. Het geeft invulling aan een behoefte, zo laten de veel bestaande innovaties zien.Daarnaast is het een speerpunt van de overheid om dit te stimuleren - onder andere van het ZIPzoals in haar visie verduidelijkt wordt – wat opschaling versnellen.© Alares 2010 12

Ervaringen uit de praktijk3.2.6. Verantwoordelijkheid die de professional neemt voor de innovatieDe verantwoordelijkheid van de professional vertaalt zich in de verantwoordelijkheid die zij willennemen om een innovatie te adapteren. De betrokkenheid van de professional of zorgverleneris in veel gevallen noodzakelijk om de innovatie tot een succes te maken. Dit kent twee vertalingen.Ten eerste de zorgverlener die zelf de doelgroep vormt van een innovatie. Ten tweede dezorgverlener die aan de slag moet met de innovatie. Dit raakt beide een andere factor die uit deliteratuur is gebleken: bereidheid tot gedragsverandering. Deze factoren zijn zichtbaar bij onderandere ‘zorg op afstand’-initiatieven: coaching COPD-patiënten op afstand, videoconferentievan IKZ, alcholdebaas.nl (e.a.), Caring Home, of bij initiatieven gericht op een verandering vanhet zorgproces: Buurtzorg, Bedden in de buurt, Compleet Wonen.Beide vormen – participatie in de innovatie of gebruik maken van de innovatie - kunnen vaninvloed zijn op de opschaling van de innovatie. Innovaties die vanuit de professionals zelf in eenorganisatie zijn gestart kunnen vanwege het draagvlak een daverend succes zijn, terwijl het binnenandere organisaties mogelijk niet aanslaat doordat zij geen verbondenheid hebben met deinnovatie. De verantwoordelijkheid die de professional voelt, moet dus ook gelden voor de professionalsdie werken in de organisatie/afdeling waar de opschaling van toepassing is.3.2.7. Aanwezigheid van vergelijkbare innovatiesUit de analyse van de zorginnovaties komt naar voren dat veel initiatieven vergelijkbaar zijn. Zozijn er diverse initiatieven die een platform bieden voor zorgverleners: ketenplein, verwijskompas,mednet. In sommige gevallen zijn dit initiatieven die voortborduren op bestaande initiatieven(zoals we eerder al hebben laten zien bij eConsults/eHealth). Uit de analyse blijkt verder datmeerdere innovaties grote overeenkomsten vertonen. Diverse factoren kunnen hier de oorzaakvan zijn: het kan zijn dat op gelijktijdige momenten de innovatie wordt bedacht, of dat er teweinig onderzoek is gedaan naar wat er al op de markt is. Dit leidt tot een andere kritische succesfactormarktverkenning (zie hierna).Veel ICT initiatieven bieden vergelijkbare producten. Ook beweegprogramma’s hebben vaak eenovereenkomstige insteek en doel en zijn hierdoor vaak vergelijkbaar. Een onderscheidend vermogenis essentieel om je innovatie tot een succes te maken. Uit de analyse blijkt wel dat alleinnovaties inderdaad een uniek element hebben, maar in veel gevallen niet echt onderscheidendzijn. Een gevaar bij een uniek concept is wel dat de meerwaarde van de innovatie nog moet wordenbewezen. Wanneer dit echter is gedaan biedt dit veel mogelijkheid om op te schalen.3.2.8. Marktverkenning voor de opschaling van de innovatieOm niet in de valkuil te stappen van ‘het wiel opnieuw uitvinden’ en ‘een dienst aanbieden waargeen vraag naar is’ is de verkenning van de markt een belangrijke stap in de opstartfase van eeninnovatie. Uit de analyse blijkt dat bij veel innovaties een element is toegevoegd wat de innovatieuniek maakt. De voorgaande succesfactor laat zien dat een uniek concept een belangrijk elementis voor het realiseren en opschalen van de innovatie. Vervolgens is voor opschaling een herzieningvan de markt nodig. Ook inzicht in vraag en aanbod en bekendheid met doelgroepen inandere regio’s kunnen sterk van invloed zijn bij opschaling. Een analyse naar ziektebeelden ende wensen en verwachtingen van een specifieke doelgroep is daarom van belang. Er is bij degeanalyseerde innovaties geen goed zicht op welke een goede marktverkenning hebben gedaan.3.2.9. Marktwerking tijdens de opschaling van de innovatieDe zorgstructuren in Nederland zijn veranderlijk. Een tendens die uit de analyse blijkt zijn zorgverzekeraarsdie zich verbinden aan innovaties (online medicijnen van Ohra, Health Bridge insamenwerking met Menzis en de Oogbus van CZ). Daarnaast zien we ook steeds meer private© Alares 2010 13

Ervaringen uit de praktijkpartijen die investeren in zorginnovatie en ondernemingen zoals Thomashuizen – particulierinitiatief waarin zes tot acht verstandelijk gehandicapten wonen, verzorgd door zorgondernemersdie in hetzelfde huis wonen -. Thomashuizen is gestart door Hans van Putten die zelf eenzoon had met een verstandelijke beperking: Thomas. Uit onvrede met het reguliere aanbod bedachthij in 2001 het concept Thomashuizen. Ook Buurtzorg Nederland werd door zorgondernemeren voormalig wijkverpleegkundige Jos de Blok in 2006 met eigen geld opgestart. Door deaanwezigheid van marktwerking zijn particuliere initiatieven kansrijk. Kanttekening daarbij is datmarktwerking ook risico’s met zich meebrengen. Hiermee kan marktwerking zowel een succesalsfaalfactor zijn in de opstartfase en bij opschaling.3.2.10. Invloed van stakeholders bij opschalingDe hoogte van de investering van stakeholders in tijd, geld en energie is in belangrijke matebepalend voor de slagingskans van een innovatie en de opschaling. Deze afhankelijkheid is eengoede stimulans: zowel in organisatorisch als financieel opzicht. De afhankelijkheid betekentook dat de partners zeggenschap krijgen. Een interessante samenwerkingspartner die steedsmeer zichtbaar wordt is de zorgverzekeraar die zich verbindt aan initiatieven (zie hierboven). Bijopschaling blijkt het belangrijk om de invloed van de samenwerkingspartners te benutten. Ditkan echter ook nadelige invloed hebben op bijvoorbeeld het proces, zij kunnen belemmerendwerken door verschil in visie of door zich terug te trekken uit het project.3.2.11. Eenduidige wensen/eisenvan de zorgverlenerDiverse geanalyseerde innovaties zijn gericht op de zorgverlener of zorgorganisatie (ketenplein,nl,wieismijnarts.nl, artsenvisite, magneetziekenhuizen), in het overzicht van factoren zijnechter niet de wensen en/of eisen van de zorgverlener meegenomen. Dit is een relevante toevoegingomdat dit mede bepalend is voor welke innovaties worden geïmplementeerd en als succesvolkunnen worden beschouwd om vervolgens op te schalen.3.2.12. Eenduidige wensen/eisen van de sociale omgeving van de patiëntVeel ouderen en jonge chronisch zieken zijn afhankelijk van de steun die zij krijgen van hundirecte omgeving, familie, ouders, kinderen. Deze groep maakt in veel gevallen belangrijke beslissingenvoor de patiënt, omdat deze zelf niet instaat is dat te doen. Deze sociale omgeving isdan ook een belangrijke factor bij innovatieve ontwikkelingen en de acceptatie en implementatiehiervan. Net als de wensen / eisen van de zorgverlener voegen wij deze factor ook toe aan hetoverzicht om een zo’n compleet mogelijk beeld te krijgen van bepalende factoren voor het opschalenvan innovatie.3.2.13. Mate van betrouwbaarheid van de techniekTechnologie die in de zorg wordt toegepast moet betrouwbaar zijn gedurende de gehele levenscyclus(aanschaf, onderhoud, reparatie en vervanging). Daarnaast is betrouwbaarheid ook tekoppelen aan beschikbaarheid. Goede (vaak dure) apparatuur bij de patiënt thuis zijn essentiëleelementen voor veel telemedicine, zorg op afstand en domotica initiatieven. Health Bridge is eenvoorbeeld hiervan, het is een combinatie van e-Health en telemedicine toepassingen waarinhuisarts en specialist virtueel samenwerken. Of Caring Home een (Amerikaanse) technologischeinnovatie waarbij zelfstandig wonende cliënten met geavanceerde elektronica in huis wordenondersteund. Veel ICT en technologische projecten zijn afhankelijk van een technische verbindingen de technologie zelf. Dit vormt zowel een succesfactor als een afbreukrisico in de realisatiefaseen de verdere opschaling.© Alares 2010 14

Ervaringen uit de praktijk3.2.14. Open technische standaarden om de innovatie te ondersteunenDe technische haalbaarheid van een innovatie is een belangrijk element wanneer een nieuweinnovatie start. Hier wordt in vele mate onderzoek naar gedaan alvorens de innovatie op demarkt wordt gebracht. Voor opschaling betekent goed onderzoek vaak een goede basis.In de huidige technische ontwikkelingen is ‘open’ een onmiskenbaar begrip. Onder andere hetSint Antonius ziekenhuis in Nieuwegein werkt met open soucre software. Open source softwareheeft als voordeel dat er gemakkelijk gewerkt kan worden aan betere uitwisseling van gegevenswaarbij de kosten relatief laag blijven. Meest belangrijke voordeel is dat men niet afhankelijk isvan vaste softwareleveranciers. Interoperabiliteit (een open standaard waarop andere systemenkunnen aansluiten) is voor opschaling van technologische innovaties een mogelijke succesfactor.Softwareleveranciers zijn daarentegen niet altijd bereid om hun software ‘open’ te stellen uitangst voor verlies van klanten. Wanneer wordt opgeschaald moeten de leveranciers van betrokkeninstellingen ook hun software open willen en durven stellen.3.2.15. Standaardisatie van de technologieEen ontwikkeling binnen technologische innovaties is standaardisatie. Hiermee bedoelen wij hetuniformeren van de techniek om processen te versimpelen en makkelijker beschikbaar te stellen.Bij het koppelen van systemen en het uitwisselen van content valt zelf winst te behalen, als ereen gezamenlijke set van afspraken ligt. De noodzaak van deze interoperabiliteit is onder anderezichtbaar bij de invoering van het digitaal dossier voor de jeugdgezondheidszorg (JGZ). Hiervoorzijn afspraken gemaakt hoe de informatie gestructureerd is en geïnterpreteerd moet worden.Systemen kunnen hierdoor op elkaar worden aangesloten en informatie worden uitgewisseld,waardoor een landelijk dekkende innovatie mogelijk is.3.2.16. Aansluiting van de innovatie op omgevingsfactorenDe invloed van demografische en geografische omgevingsfactoren is in diverse innovaties terugte zien en daarmee bepalend voor het succes. In bepaalde delen van Nederland neemt bijvoorbeeldde vergrijzing sneller toe dan in andere (vaak dichterbevolkte) delen. Deze gebieden lateneen grote mate van ontwikkeling zien om deze veranderingen voor te blijven. In Friesland bevindtzich het MCLeeuwarden waar patiënten met hartfalen thuis onder controle kunnen wordengehouden met ICT Guided Telezorg. Of Compleet Wonen in Zwolle dat is ontwikkeld om seniorenlanger thuis te laten wonen.Een ander initiatief dat specifieke demografische en geografische omgevingsfactoren kent is hetKroonluchterproject. Dit is tot stand gekomen op initiatief van de huisartsen en fysiotherapeutenvan de Zuiderkroon in Rotterdam die constateerden dat het aantal COPD patiënten in het algemeenstijgend is (met name onder vrouwen), en dat de wijk Pendrecht in het bijzonder veel inwonerskent met klachten aan de luchtwegen. Dit zou zijn oorzaak kunnen vinden in de liggingvan de wijk ten opzichte van het havengebied, de wijkpopulatie die zich kenmerkt door 60%inwoners van allochtone afkomst, vaak sociaal-economisch minder krachtig, gecombineerd methet hebben van een minder gezonde levensstijl; rookgedrag, te weinig ventileren van de woning,te weinig beweging en in sommige gevallen sociaal isolement.De demografische en geografische specifieke kenmerken zorgen ervoor dat deze initiatieveninspelen op een vraag die aansluit op de behoefte (marktverkenning). Voor opschaling betekenendeze kenmerken dat ze leidend zijn in het succes van de innovatie. Alleen in regio’s waarvergelijkbare problemen of vragen spelen kan de innovatie succesvol worden opgeschaald.© Alares 2010 15

Ervaringen uit de praktijk3.2.17. Ervaring binnen de organisatie met opschaling van innovatieGoed voorbeeld doet goed volgen. Een aantal organisaties die veel met innovatie bezig zijn,lijken innovaties te blijven ontwikkelen. Opschaling is daarbij een logisch vervolg. De organisatieen haar medewerkers worden uitgedaagd mee te denken en innovatie wordt gestimuleerd. HetUMC Radboud is een goed voorbeeld van een organisatie die diverse projecten ondersteunt(Acute Zorg Platform, Health Bridge, AED’s in kaart en MijnZorgNet). Een ander interessant voorbeeldis Bedden in de buurt. De ZorgSaam Kliniek is een decentrale ziekenhuisafdeling gerichtop huisartsen-, ziekenhuis- en verpleeghuiszorg. Huisartsen uit de regio kunnen er zelf (vaakhoogbejaarde) patiënten opnemen en behandelen, die lichte tot matig complexe ziekenhuiszorgnodig hebben. De kliniek ligt op het terrein van het verpleeghuis en is verbonden aan het ziekenhuisin Terneuzen. Door de nauwe betrekkingen tussen de huisartsen, verpleeghuisartsen enhet ziekenhuis ontstaat ook op andere terreinen samenwerking. Zo houdt de verpleeghuisartsspreekuren in de huisartsenpraktijk en is er een multidisciplinair preventief ouderenspreekuuropgezet.3.2.18. Maatschappelijk belang van de opschaling ovan de innovatieEen belangrijke factor die we zien in de analyse van de zorginnovaties is het maatschappelijkbelang van de zorginnovatie. Een aantal grote maatschappelijke thema’s spelen momenteel eenbelangrijke rol in de zorg: vergrijzing, arbeidsparticipatie en wachtlijsten zijn belangrijke aanjagersvoor innovatie. De invloed op deze thema’s is ook van toepassing op opschaling van innovaties.Innovaties die aansluiten bij een thema dat van maatschappelijk belang is, vindtwaarschijnlijk meer draagkracht van partijen die willen opschallen of (financieel) ondersteunen.We zien een groei in intersectorale initiatieven die op het snijvlak zitten van deze maatschappelijkethema’s en de maatschappij breder raken. Een voorbeeld hiervan is de Zorgwacht inUtrecht. Langdurig werklozen worden opgeleid om relatief eenvoudige zorgtaken waar te nemenen de oren en ogen van professionele zorgverleners te worden op een vergelijkbare manier alsbij stadswachten in de wijk. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de participanten doorstromennaar betaald werk. Deze ontwikkeling raakt arbeidsparticipatie, werkdrukvermindering bij dezorgverlener en raakt het inhoudelijke zorgproces. Dit project is niet regio gebonden en geziende kenmerken is dit interessant voor andere (stedelijke)gebieden.3.2.19. Urgentie van de opschaling van de innovatieinovatieIn het verlengde van het maatschappelijk belang van zorginnovaties om deze te realiseren en opte schalen ligt urgentie. De urgentie – of noodzaak - dat een innovatie wordt ontwikkeld en opgeschaaldis de ultieme versneller. Deze urgentie kan liggen in het maatschappelijke belang,maar ook in de behoefte van de patiënt, eis van de zorgverlener of organisatorische noodzaakom een zorginstelling te laten voortbestaan. Een maatschappelijk thema dat vooral de komendejaren een belangrijke rol gaat spelen in de gezondheidszorg is arbeidsparticipatie 9 . Vanuit eenurgentie dat het aantal mensen, werkzaam in de zorg, sterk zal teruglopen zijn er verschillendeinnovaties die hier op inspelen zoals zorg op afstand/videoconferentie en efficiëntere vorm vanzorgorganisatie. Het opschallen van deze innovaties is in sommige gevallen urgent om de organisatieof zorgverlening op niveau te houden.3.3. Aanvullingen vanuit praktijkstudie op de Kenniskaart 0.1Wanneer wij de resultaten van de praktijkstudie naast het literatuuronderzoek leggen, ontstaateen verder aangevulde versie van de Kenniskaart:9In het advies van het ZIP ‘zorg voor mensen, mensen voor de zorg’ (november 2009).© Alares 2010 16

Ervaringen uit de praktijkAfhankelijkheden voor innovatieBelemmeringen/succesfactoren voor innovatie1. Meerwaarde van innovatie vermogen van de gebruiker voor zelfstandig gebruik van deinnovatie ethische vraagstukken bij de opschaling van de innovatie klinische relevantie van de innovatie de mate van beloning van de innovatie voor de(eind)gebruiker mate van belasting van de innovatie voor de patiënt aansluiting van de innovatie op demografische en geografischeomgevingsfactoren maatschappelijk belang van de opschaling van de innovatie urgentie van de opschaling van de innovatie2. Mogelijkheid tot uitproberenren inzicht in (nadelige/positieve) gevolgen wanneer de innovatiewordt opgeschaald marktverkenning ter voorbereiding op de opschaling van deinnovatie3. Zichtbaarheid van innovatie voor mate van participatie van het netwerk van de innovatoranderen mate van publiciteit ter promotie van de innovatie4. Compatibiliteit met sociale patro-nen en technologieën bereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van deinnovatie aansluiting van de innovatie bij de algemene taakopvattingvan de professional eenduidig doel voor het gebruik van de innovatie5. Mening van opinieleiders ervaren steun collega´s bij de opschaling van de innovatie ervaren steun andere zorgverleners bij de opschaling van deinnovatie ervaren steun direct leidinggevende bij de opschaling vande innovatie ervaren steun hoger management bij de opschaling van deinnovatie bereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van deinnovatie verantwoordelijkheid die de professional neemt voor deinnovatie formele bekrachtiging door de opinieleiders binnen de organisatiedie de innovatie opschaalt6. Communicatie over innovatie zichtbaarheid van de uitkomsten van de innovatie wetenschappelijk gehalte van de uitkomsten van de innovatie gerichte doelgroep voor de opschaling van de innovatie bewijs van de uitkomsten van de innovatie7. Homogene groepen eenduidige wensen en/of eisen van de patiënt ten aanzienvan de innovatie medewerking van de patiënt tevredenheid van de patiënt patiënt beslist over zijn eigen zorgproces benodigde vaardigheid van de patiënt voor het uitvoerenvan de innovatie eenduidige wensen en/of eisen van de zorgverlener tenaanzien van de innovatie eenduidige wensen en/of eisen van de sociale omgevingpatiënt ten aanzien van de innovatie8. Normen, rollen en sociale netwer-ken wetten en regels ten aanzien van de opschaling van de innovatie heldere procedures tijdens het opschalingsproces© Alares 2010 17

Ervaringen uit de praktijk aanwezigheid van vergelijkbare innovaties9. Innovatie moet technisch passendsend ondersteunende (logistieke) ICT-systemen van de innovatiezijn open technische standaarden om de innovatie te ondersteunen standaardisatie van de technologie mate van betrouwbaarheid van de techniek10. Aanpasbaarheid innovaties ruimte voor aanpassing van de innovatie aan de eigen situatievan de patiënt11. Financiële inpasbaarheid hoeveelheid geld dat beschikbaar is voor opschaling van deinnovatie materiële voorzieningen voor de opschaling van de innovatie de mogelijkheid om de investering van de opschaling terugte verdienen marktwerking tijdens de opschaling van de innovatie12. Competitie beschikbare tijd van de innovators voor de opschaling vande innovatie ownership van de innovatie bijdrage van de innovatie aan meer efficiënte zorg13. Achterliggende gende organisatie grootte van de organisatie die de innovatie opschaalt structuur van de organisatie die de innovatie opschaalt personeelsverloop bij de organisatie die de innovatie opschaalt hoeveelheid personeel werkzaam bij de organisatie die deinnovatie opschaalt administratieve afhandeling door de organisatie die de innovatieopschaalt betrokkenheid van de coördinator / projectgroep bij deopschaling ervaring binnen de organisatie met opschaling van innovatie14. Mate van samenwerking gebruikers van de innovatie zijn betrokken bij de opschaling samenwerking tussen professionals/afdelingen met betrekkingtot de innovatie invloed van stakeholders bij de opschalingTabel 3: : De Kenniskaart 0.2In het volgende hoofdstuk toetsen wij de afhankelijkheden en succes- en belemmeringsfactorenuit de Kenniskaart 0.2 bij de ervaringsdeskundigen: de zorginnovators.© Alares 2010 18

Getoetst bij de doelgroep4. Getoetst bij de doelgroepVeel verschillende prioriteiten, er moet heel veel tegelijk verbeterd/veranderd. Dus (te)weinig focus op echte innovatie, wij voeren eerder in wat elders succesvol bleek.Innovator in de realisatiefaseOm de bevindingen uit de literatuur en de casestudie te toetsen op de ervaren belemmeringenen succesfactoren in de praktijk, leggen wij deze voor aan de doelgroep: de zorginnovators vanNederland. Voor het onderzoek hebben wij gekozen om een digitale enquête uit te zetten onderde zorginnovators die zich hebben aangemeld op de website van het Zorginnovatieplatform. Dithoofdstuk beschrijft de bevindingen uit de enquête. Paragraaf 4.1 geeft een korte beschrijvingover opzet van de enquête. In paragraaf 4.2 bespreken we de inhoudelijke bevindingen die deenquête heeft opgeleverd. Paragraaf 4.3 geeft ons meer inzicht in de Kenniskaart: de ervaringenvan de zorginnovators.4.1. Over de enquêteDe digitale enquête is opgebouwd vanuit de verzamelde kennis uit het literatuuronderzoek en decasestudie. De enquête is uitgezet via de verschillende communicatiekanalen van het ZIP, waaronderde nieuwsbrief, de website en de LinkedIn-groep van het ZIP. De enquête is bekeken door100 zorginnovators. In totaal hebben N=37 respondenten de enquête volledig ingevuld. 16 hiervanhebben ervaring met opschaling. Deze resultaten bespreken wij in dit hoofdstuk uitgebreid.De overige 21 respondenten hebben geen ervaring met opschaling, maar wel met het realiserenvan een zorginnovatie. Ook deze doelgroep hebben wij gevraagd naar hun ervaringen bij hetrealiseren van zorginnovaties. Interessante resultaten hebben wij meegenomen in onderstaandeanalyse. Voor een totaal overzicht van de resultaten in grafiekvorm verwijzen wij naar bijlage 3.De N voor deze steekproef is helaas te klein om wetenschappelijk verantwoorde conclusies teformuleren. Inhoudelijk geven de 37 respondenten echter een goede indruk waar zorginnovatorstegen aan lopen bij het realiseren en opschallen van innovaties in de zorg. De inhoudelijk reactiesgeven daarbij een goed beeld van de visie van deze zorginnovators. De resultaten hebbenwij daarom kwalitatief verwerkt.4.1.1. Type innovatiesHet type innovatie kan een belangrijke kenmerk of voorwaarde zijn voor het succes. We hebbende innovaties onderverdeeld in 4 categorieën: mens centraal, ondernemerschap, ICT en technologieen crosssectorale gezondheidskennis. Deze corresponderen met de thema’s die het ZIPheeft onderscheiden. Mens centraal staat voor innovaties puur gericht op de gebruiker (patiënten/of professional). Onder het thema ondernemerschap zijn innovaties opgenomen waarbij hetzorgproces centraal staat in de innovatie. Gezien de grote hoeveelheid aan ICT-technische innovatieshebben wij deze groep losgekoppeld van (medisch) technologische innovaties. We hebbenvastgesteld dat er slechts één innovatie valt onder het type intersectorale innovaties. Een deelvan de innovaties ligt op een scheidingslijn:bijvoorbeeld een patiënt gerichteinnovatie (mens centraal) waarin ICT leidendis en vice versa.De grafiek geeft een weergave van alleinnovaties per thema. De verdelinglaat zien dat bijna de helft van© Alares 2010 19

Getoetst bij de doelgroepde innovaties op ICT gericht zijn. Daarnaast is een aanzienlijk deel van de innovaties gericht opde mens zelf. Ondernemersgerichte innovaties hebben circa een zesdedeel van de taart. Dit zijnbijvoorbeeld kostenbesparende innovaties of innovaties die managementprocessen beter inkaart brengen. Tot slot waren er een aantal medisch technologische innovaties, waaronder wasbaarincontinentiemateriaal en instrumenten voor het nemen van betere biopten bij kankerdiagnose.4.1.2. De doelgroepDe innovators die de enquête hebben ingevuld zijn zeer divers qua sector en functie, ongeachtde fase waarin de innovatie zich bevindt (realisatie of opschaling). Een aanzienlijk deel van degeënquêteerden is actief in mantelzorg en telemedicine/telehealth, Ook gaf een aantal aan datzij sectoroverstijgend werkzaam zijn. Zorginhoudelijk bleken de meeste innovaties gericht tezijn op geestelijke gezondheidszorg en ziekenhuiszorg.De functies van de innovators verschilden ook sterk. Relatief de kleinste groep waren inhoudelijkezorgprofessionals. Een iets grotere groep zijn externe adviseurs. Het aantal innovators datzichzelf als ondernemer ziet is vergelijkbaar met het aantal externe adviseurs. Dan is er nog eenvergelijkbare groep die een andere functie vervullen, variërend van directeur tot onderzoeker,stafmedewerker en projectcoördinator, De relatief grootste groep innovators die de enquêtehebben ingevuld zijn bestuurders/managers.4.2. De inhoudelijke bevindingen: ingen: getoetst en aangevuldIn de enquête zijn de 14 aspecten die invloed hebben op het succes van een zorginnovatie getoetst.Ook de hierbinnen geïdentificeerde succes- en belemmeringsfactoren uit de literatuurstudieen casestudie zijn voorgelegd aan de zorginnovator. De volgende paragrafen beschrijvende resultaten.4.2.1. De 14 afhankelijkheden in de praktijkIn de kenniskaart zijn 14 afhankelijkheden opgenomen die zijn voorgelegd aan alle innovators.Binnen de enquête is onderscheid gemaakt tussen zorginnovators met ervaring in opschalingvan innovatie en zorginnovators met ervaring in realiseren van innovatie. Wij vroegen de innovatorsper afhankelijkheid aan te geven in welke mate deze invloed had op het succesvol realiserenof versnellen van opschaling van de innovatie. Zij konden een van de volgende variabelen kiezen:niet, enigszins, redelijk, goed en optimaal.Bij de opgeschaalde innovaties stellen alle innovators dat hun innovatie meerwaarde bracht aande huidige situatie. Dit varieerde van redelijk tot optimaal. Bij de innovators die bezig zijn metrealisatie van de innovatie ligt de verhouding anders. Een klein deel stelde dat hun innovatie(nog) geen meerwaarde biedt aan de huidige situatie. Het gebrek aan ervaring met de innovatielijkt het meeste voor de handliggend als reden, de innovaties hebben zich nog niet bewezen.Realisatie van de innovatie is in de meeste gevallen niet mogelijk met minimale middelen. Eenaantal uitzonderingen daar gelaten: innovaties gericht op ICT en ondernemerschap. Alle opgeschaaldeinnovaties waren zichtbaar voor toekomstige gebruikers voorafgaand aan de opschaling.De mate waarin varieerde wel sterk van enigszins tot optimaal. Er is geen verband zichtbaarmet het type innovatie. De innovators geven aan een belangrijke mate van competitief voordeelte zien voor de organisatie die bezig is met opschaling van de innovatie. Voor een aantal is ditniet - of slechts enigszins - van toepassing. De beschikbare financiële middelen waren in veelgevallen enigszins tot redelijk aanwezig. Deze afhankelijkheid scoorde echter beduidend minderdan de andere afhankelijkheden onder alle innovators die bezig zijn met opschaling. Deze ana-© Alares 2010 20

Getoetst bij de doelgroeplyse is ook door te vertalen naar de innovators die zich richten op de realisatie van hun innovatie.De mate van aansluiting van de innovatieop huidige sociale patronenen technologieën is in veel gevallenoptimaal. Voor de acceptatie en embeddingvan de innovatie is dat positief.Wel kan de vraag worden gesteldin hoeverre er sprake is van een echteinnovatie als deze zo optimaalaansluit. Innovaties die verder afstaanvan deze patronen bieden mogelijkmeer toegevoegde waarde. De aansluiting op huidige regels, netwerken en structurenwordt minder optimaal bevonden: het gemiddelde hier ligt tussen redelijk en goed.Communicatie leverde in bijna alle gevallen een bijdrage aan de opschaling. De meeste innovatorsbestempelen dit als goed. Eén innovator stelt dat dit niet van toepassing is en een anderstelt dat dit niet heeft bijgedragen. Bij de innovators die bezig zijn met de realisatie van eeninnovatie ligt deze verhouding heel anders, hierbij geeft de helft aan dat de communicatie redelijktot goed heeft bijgedragen aan de realisatie. Een aanzienlijk deel van deze groep zegt dat ditnie tot enigszins heeft bijgedragen.Naast communicatie over de innovatie is ook gekeken naar samenwerking met derden (externepartijen, stakeholders, professionals, patiënt) en de bijdrage die zij hiermee leveren aan de opschalingvan de innovatie. Deze is goed tot optimaal in veel gevallen, wat betekent dat de samenwerkingeen positieve bijdrage heeft geleverd aan de opschaling. Een kwart van derespondenten zegt dat dit maar enigszins tot helemaal niet aan de orde was.De beschikbare technische infrastructuur is in de meeste gevallen positief, een grote groep beoordeeltdit met goed tot optimaal. Net als de beschikbare technische infrastructuur wordt deaanpassing van de innovatie aan de wens van de gebruiker goed tot optimaal bevonden in veelvan de gevallen.4.2.2. Ervaren succes- en belemmeringsfactoren door zorginnovatorsIn de enquête hebben wij naast de afhankelijkheden uit de kenniskaart ook de succes- en belemmeringsfactorengetoetst onder de innovators. Er is gevraagd of zij de gestelde factor eensucces, belemmering of niet van toepassing was voor de opschaling of realisatie van hun innovatie.In onderstaande uitwerking geven wij een selectie van de meest interessante en relevantebevindingen. In de bijlage is een overzicht gegeven van de grafieken met betrekking tot de opschalingsinnovaties.Algemene e bevindingen succes- en belemmeringsfactorenDe innovators die ervaring hebben met opschalen zien ongeveer tweederde van de factoren alseen succesfactor, bij de innovators nog in de realisatiefase ligt dit iets lager. Hiermee lijken destartende innovators minder positief. Echter het aantal factoren dat als een belemmering wordtgezien door deze groep licht iets lager dan de opschalers. Het verschil zit in de factoren die deinnovators als niet van toepassing zien. Dit ligt weer lager bij de innovators in de opschaalfase -ten opzichte van bij innovators in de realisatiefase.© Alares 2010 21

Getoetst bij de doelgroepBevinding:Tweederde van de factoren wordt als een succesfactor gezien onder innovators die ervaringhebben met opschaling.De factoren uit de literatuurstudie en de praktijkstudie waren allen herkenbaar voor de innovators(in beide fasen: opschaling en realisatie). Ondanks dat een deel van de factoren voor innovatorsniet van toepassing waren, isgeen van de factoren voor de innovatorsgeheel niet van toepassinggebleken. Allemaal waren ze dusvan waarde voor het innovatieprocesen zijn ze relevant om op te nemenin de kenniskaart.Een van de innovators zette in deenquête de kanttekening dat allefactoren als een belemmering kunnenworden gezien, maar dat de implementatie van de innovaties in verschillende organisatiesverschillend wordt opgepakt. Een belemmering in de ene organisatie kan een succes in een andereorganisatie zijn.Gebruiker/professional/patiënt centraalDe meeste factoren met betrekking tot de gebruiker, professional en patiënt werden als succesfactoraangeduid. Er is een opsplitsing gemaakt in deze drie groepen omdat in verschillendeinnovaties deze personen naast elkaar een rol kunnen spelen in de innovatie.De betrokkenheid van de ‘generieke’ gebruiker bij de opschaling van de innovatie wordt in driekwartvan de gevallen als een succes beschouwd. Twee innovators zien het echter als belemmering.Een bestuurder/manager met als innovatie een webapplicatie voor de planning enafstemming van de mantelzorggroep (betrokken mantelzorgers van de hulpbehoevende) stelt:“Het is niet de keuze van één persoon om de innovatie in gebruik te nemen, maar de helegroep moet het willen. De besluitvorming kan wel gefrustreerd worden door één persoon.”De potentiële gebruiker betrekken in de opschaling kan dus ook de doorgang van de innovatiebeperken. Hieraan is de bereidheid van gedragsverandering van de gebruiker van de innovatie tekoppelen. Een groot deel vindt dit een succesfactor, maar ook hier vinden twee innovators ditjuist een belemmering. Een van de twee is dezelfde innovator die de betrokkenheid van de gebruikerals belemmerend ervaart.Bevindinging:De potentiële gebruiker van de innovatie betrekken in de opschaling is voornamelijk een succesfactor,maar kan de doorgang van de innovatie ook beperken.Wanneer we kijken naar de professional zien we dat innovators de ervaren steun van collega’s enandere zorgverleners bij de opschaling van de innovatie, beide voor tweederde als een succesfactorzien. De ervaren steun van directe leidinggevende en hoger management bij de opscha-© Alares 2010 22

Getoetst bij de doelgroepling van de innovatie wordt minder (en ook minder positief) ervaren door iets meer dan de helft.Bij een kwart van de innovaties blijkt dit niet van toepassing. 10De verantwoordelijkheid die de professional neemt voor de innovatie is bij de meeste innovatieseen succesfactor. Bij een tweetal vooral medisch technologische innovaties wordt dit echter eerderals belemmering gezien. Samenwerking tussen professional en afdelingen wordt in de meestegevallen wel als een succesfactor beschouwd. Een aanzienlijk deel vindt de aansluiting van deinnovatie bij de taakopvatting van de professional een succesfactor. Opvallend is wel dat bijnaeen kwart dit ziet als een belemmering. Dit sluit voornamelijk aan bij het gebrek aan innovativiteitdie de innovators ervaren binnen de organisatie. De grote betrokkenheid van de professionalbij een innovatie werkt dus niet altijd in het voordeel van de innovatie en haar opschaling, maaris in de meeste gevallen essentieel. Een externe adviseur in de rol van innovator zegt daarbij:“Het is belangrijk om gebruikers goed te betrekken bij de innovatie door voorlichting,participatie en inspraak vooraf de invoering en tijdens het project. Klein starten met enkeleteams is handig.”Bevinding:Betrek gebruikers bij de innovatie door voorlichting, participatie en inspraak voor de invoering entijdens de uitvoering van het projectNet als de professional heeft de patiënt een belangrijke rol binnen veel zorginnovaties. Meestsuccesvol voor de opschaling wordt de medewerking en tevredenheid van de patiënt gezien,maar ook (a) de ruimte die er is om de innovatie aan te passen aan de eigen situatie van de patiënten (b) de mogelijk voor de patiënt om te beslissen over zijn eigen zorgproces zijn succesfactoren.De tevredenheid van de patiënt en mogelijkheid om over het eigen zorgproces tebeslissen worden alleen als succesfactor gezien en dus niet als belemmering, in sommige gevallenwel als niet van toepassing. Wanneer we kijken naar twee zorginhoudelijke factoren - matevan belasting van de innovatie voor de patiënt en benodigde vaardigheid van de patiënt voor hetuitvoeren van de innovatie – zien we iets andere cijfers. Bijna een kwart van de innovators gerichtop opschaling ziet beide factoren als mogelijke belemmering voor de opschaling van deinnovatie. Dit zijn wel innovators die bezig zijn met voornamelijk technologiegedreven innovaties.Bevindinging:De tevredenheid van de patiënt en mogelijkheid om over het eigen zorgproces te beslissen wordenals succesfactoren gezien en door niemand als belemmering ervaren.Tot slot kunnen we met betrekking tot de gebruiker van de innovatie nog iets zeggen over deeenduidige wens/eis van de gebruiker en de mate van invloed op de opschaling van de innovatie.Het blijkt dat het meest positief de eenduidige wens van de patiënt is. Bij de zorgverlener ligtde verhouding al iets anders: een gelijk aantal ziet dit als succes en bijna een kwart ziet dit alsbelemmering. Een van de innovators stelt:“De wens van de eindgebruiker moet leidend zijn in de keuze van het product.”10Mogelijke verklaring hiervoor zit in het feit dat ook zelfstandige zorginnovators en directeuren de enquêtehebben ingevuld. Voor hen is steun van de leidinggevende niet van toepassing.© Alares 2010 23

Getoetst bij de doelgroepTen slotte hebben we ook gevraagdnaar de sociale omgeving van de patient.Bij veel patiënten is er een betrokkensociale omgeving, denkbijvoorbeeld aan verzorgende vandementerende ouderen of ouders vanzieke kinderen. Deze factor is in vergelijkingtot de andere twee factorenmeest niet van toepassing. Maar eenkleinere groep vindt dit (in tegenstellingtot de wensen/eisen van patiënten zorgverlener) een succesfactor terwijl een kwart het een belemmering vindt. De wensen eneisen van deze groep zijn in veel gevallen dus niet van toepassing, maar worden ook vaak alsbelemmerend ervaren bij opschaling van innovaties.Eigenaar van de innovatieinovatieDe innovatie wordt vorm gegeven door een zorginnovator. Vaak is deze innovator werkzaam bijeen organisatie (zorgverlener of ondernemers). In de enquête hebben wij ook gevraagd naar defactoren die van invloed kunnen zijn binnen de organisatie waar de innovatie wordt ontwikkeld.Dit is niet voor alle innovaties van belang, diverse innovaties worden gestart door zelfstandigen.Ondanks een gemiddeld hoger aantal innovators die ‘niet van toepassing’ antwoordden in vergelijkingtot andere elementen, kan er wel iets worden gezegd over innovaties waarbij de organisatiewel relevant is.De grootte van de organisatie is voor een veel kleiner percentage van de innovaties een succes invergelijking met de structuur van de organisatie. Een relatief klein deel heeft voor structuur ‘nietvan toepassing’ aangegeven in tegenstelling tot iets minder van de helft bij de grootte van deorganisatie. Meerdere innovators geven aan dat grote organisaties meer moeite hebben metinnovatie. Een van de innovators,gericht op telemedicine, stelt:“Hoe groter de betrokken organisaties hoe moeizamer innovaties van de grond komen”.Zij stellen dat de beste innovaties plaatsvinden bij de kleinere bedrijven. Zij kunnen makkelijkeren sneller meedenken en inspringen op vragen uit de markt. Meer organisatorische kenmerkenvan de organisatie die de innovatie opschaalt, zoals hoeveelheid personeel werkzaam, personeelsverloopen administratieve afhandeling, worden meer als belemmerend ervaren dan als eensucces.Bevindinging:Grote organisaties hebben meer moeite met innovatie. Innovaties hebben meer kans bij kleinerebedrijven. Zij kunnen over het algemeen makkelijker en sneller meedenken en inspringen opvragen uit de marktInhoudelijke kennis in de organisatie wordt voornamelijk als een succesfactor gezien. Vergelijkbarecijfers zijn te zien bij de ervaring die de organisatie heeft met opschalen. De steun vanbetrokkenen bij de opschaling (zoals formele bekrachtiging door opinieleiders, betrokkenheidvan de coördinator / projectgroep en invloed van stakeholders), worden allemaal alleen als succesfactorbestempeld. Een van de innovators stelt dat het een succes is als een gedreven persoonlijkheidachter de innovatie gaat staan. Steun van directie en management tijdens veelprojecten is essentieel. Het wegvallen van de aanjagers of ondersteuners door bijvoorbeeld per-© Alares 2010 24

Getoetst bij de doelgroepsoneelsverloop kan het einde van een innovatieproject betekenen. Ownership van de innovatiewordt, ondanks dat driekwart dit als een succes ziet, door een aantal innovators ook als belemmerendervaren. Dit zijn voornamelijk managers/directeuren betrokken bij ICT gerichte innovaties.Bevindinging:Een gedreven persoonlijkheid achter de innovatie is een succesfactorOndernemerschapVoor het goed op de markt zetten van een innovatie is volgens de zorginnovators ondernemerschapnodig. Vanuit dit perspectief hebben wij de innovators ook een aantal hieraan gekoppeldefactoren voorgelegd. Marktverkenning ter voorbereiding op de opschaling en mate vanparticipatie van het netwerk van de innovator worden unaniem als succesfactor gezien. Ondankshet grote percentage dat publiciteit ter promotie van de innovatie als een succesfactor ziet, zieneen aantal innovators dit als een belemmering. Als onderdeel van publiciteit kunnen (wetenschappelijke)publicaties worden geschaard. Twee innovators zien het publiceren over de innovatieals belemmerend.Bevindinging:Marktverkenning is essentieel ter voorbereiding op opschaling van een innovatieIn de opmerkingen is een kritische noot voornamelijk het gebrek aan ondernemerschap in Nederlanden in de zorg. Daarbij willen ondernemers/investeerders graag snel resultaat. Een belangrijkebelemmering binnen zorginnovatie is de lange doorlooptijd die nodig is om bewezeneffectief te zijn. Een voorbeeld van een van de innovators gericht op een zorgpreventieprogramma:“Investeerders willen een rendabele business case in 2 jaar. Binnen ons model was 5 jaarhaalbaar. Hierdoor haakten investeerders af.”Bevindinging:Ondernemers/investeerders willen graag snel resultaat dit vormt een belangrijke belemmeringbinnen zorginnovatie waarbij vaak een lange doorlooptijd nodig is om bewezen effectief te zijn.Innovaties moeten veelal wetenschappelijk onderbouwd zijn om gebruikt te worden in het zorgproces.Dit wordt lang niet altijd als succes gezien. Het is niet voor iedere innovatie eenvoudigom een goede ‘wetenschappelijke’ onderbouwing te geven. De effecten van sociale innovatielaten zich bijvoorbeeld moeilijk tot niet vertalen in cijfers. Daarnaast maakt een van de innovatorsduidelijk dat de Nederlandse overheid erg strenge regels stelt als het gaat om wetenschappelijkeonderbouwing. Deze innovator stelt:“Juist Nederlandse wetenschappelijke onderbouwing is een belemmering geweest in Nederlandvoor invoering innovaties op gebied van Telecare en telehealth. Als dit in hetbuitenland gedaan is met veelal veel hogere eisen en uitgangspunten, zelfs volgens Europesenormen, wordt dit in Nederland eerst even overgedaan en eerder niet geaccepteerd.”Naast wetenschappelijke onderbouwing is er ook het bewijs dat de innovatie nuttig is, dit kan infacetten zitten als toename van gemak voor de gebruiker of een meer prettige werkomgeving© Alares 2010 25

Getoetst bij de doelgroepvan de professional. Bijna alle innovators vinden dit type bewijs, in tegenstelling tot wetenschappelijkbewijs, juist een succesfactor. Daarbij wordt op gelijk niveau de zichtbaarheid vandeze uitkomsten als succes gezien.BevindingingWetenschappelijke onderbouwing van de innovatie wordt door meer dan een derde van de innovatorsgezien als een belemmering. Daarentegen vinden bijna alle innovators het bewijs dat eeninnovatie nuttig is een succesfactorDe aanwezigheid van vergelijkbare innovaties sluit aan bij de eerder genoemde publiciteit enhierboven beschreven zichtbaarheid. Zes van de zestien innovators stelt bij dat dit niet van toepassingis voor zijn of haar innovatie. Hieruit kan worden geconcludeerd dat zij een uniek concepthebben waar geen vergelijkbare innovaties naast is ontwikkeld. Een aanzienlijk deel vindthet een succesfactor en een aantal ziet het als een belemmering. Wanneer we verder kijken naarde kenmerken van de innovatie zoals demografische en geografische omgevingsfactoren steltmeer dan tweederde dat dit een succesfactor is. Voor een kwart van de innovaties is dit niet vantoepassing. Voor twee innovators zijn deze omgevingsfactoren juist een belemmering. De innovatieszijn te divers om hier een inhoudelijke bevinding aan te verbinden.Naast de beoordeling van de opgegeven factoren bleek dat men vooral met betrekking tot ondernemerschapextra opmerkingen te hebben gemaakt. Ten gunste van ondernemerschap wordteen goede, open en liberale houding gewaardeerd. Uit andere reacties blijkt dat deze houdingnog vaak niet het geval is in de zorg. Zo is er nog vaak sprake van het 'old boys network', waarmoeilijk doorheen is te breken. Dit netwerk ziet te weinig ruimte voor nieuwe initiatieven, waardoorinnovaties lastig kunnen doorbreken. Een andere aangegeven belemmering is de weerstanddie er lijkt te zijn tegen commerciële partijen. Vaak is er een vooroordeel dat commerciële bedrijvenalleen op winst uit zijn. Dit wordt in de veelal gesubsidieerde zorg niet altijd gewaardeerd.Bevindinging:Een goed sociaal netwerk is belangrijk om een innovatie succesvol op te schalen. Zorginnovatorsmoeten doordringen tot de gevestigde ordeICT en technologieMet betrekking tot de technologie zijn voornamelijk de open technische standaarden en standaardisatieniet van toepassing op een belangrijk deel van de innovaties. Een kwart ziet opentechnische standaarden (open source) als belemmering.“Open source is veelal geen oplossing om tot kwalitatieve en betaalbare systemen tekomen. Ontwikkeling en service zullen betaald moeten worden en fabrikanten moeteninkomsten hebben uit hun product om geïnteresseerd te zijn in het bouwen van een ondersteunendsysteem of software die kwaliteit, betrouwbaarheid en toepasbaar is dat zevoldoende service kunnen leveren”En een andere innovator stelt juist:“Bestaande leveranciers maken de klant van hun afhankelijk.”Er wordt daarnaast gerefereerd aan een "not invented here"-syndroom. Hiermee wordt bedoelddat wat niet door de ICT-afdeling van de organisatie zelf is ontwikkeld, per definitie niet interessantis. Beide reacties komen van innovators die technische producten ontwikkelen.© Alares 2010 26

Getoetst bij de doelgroepBevinding:De gevestigde orde ziet open source als een belemmering om tot kwalitatieve en betaalbaresystemen te komenDe mate van betrouwbaarheid van techniek vindt een ruime meerderheid een succesfactor. Debelemmering die twee innovators ervaren komt naar waarschijnlijkheid voort uit het gebrek vanbetrouwbaarheid van de techniek. Het feit dat internet breed beschikbaar is, is logischerwijs eensucces voor ICT-innovaties. Zorgsystemen zoals epd’s worden als belemmerend beschouwd.FinanciënFinanciering voor innovatie is - in het algemeen en dus ook in de zorg - al jaren een punt vandiscussie. In de zorg heeft men te maken met subsidies en weten en regels die van invloed zijnop de financiering. Uit de enquête komen dan ook een paar pijnpunten met betrekking tot financiering.Ten eerste kunnen we vaststellen dat driekwart van de innovators wetten en regelsals belemmerend ervaart en slechts één innovator als een succes. Volgens een van de innovatorszijn de subsidies onoverzichtelijk en vindt de toekenning willekeurig en niet transparant plaats.Het doen van een aanvraag is tijdrovend en ingewikkeld, wat lastig wordt als het resultaat nietvoorspelbaar is. Dit laatste is te koppelen aan de eerder beschreven wetenschappelijke aantoonbaarheidwaar veel innovatiesmee te maken hebben.Een van de innovators dienog bezig is met realiseren,is een intersectorale innovatieaan het ontwikkelenop het snijvlak van zorg enonderwijs. Ondanks datdeze innovatie inhoudelijken financieel veel rendementkan opleveren, sluitdeze niet aan op beschikbaresubsidieregelingen.Bevindinging:Weten en regels worden door driekwart van de innovators als zeer belemmerend ervarenDe beschikbare hoeveelheid geld voor de opschaling van de innovatie is in slechts een kwart vande gevallen een succes en in meer dan tweederde van de gevallen een belemmering. Voor eenklein deel van de innovators is dit niet van toepassing. Wanneer we kijken naar de responses vaninnovators die nog in de realisatiefase zitten, ziet men de beschikbaarheid van geld als een groterebelemmering, driekwart van de ondervraagden ziet dit als een belemmering. Het ontbrekenvan vergoeding is een veel terugkerend antwoord. Een van deze innovators zegt in aanvulling:“Zodra je bij de bank het woord ZORG gebruikt, dan is de deur meteen op slot. Dit losstaandvan de crisis.”Natuurlijk bieden zorginnovaties ook de mogelijkheid om de investeringen die worden gedaan inde realisatie en opschaling terug te verdienen. Ondanks dat een kwart dit als een belemmeringziet, ziet een derde dit als een succesfactor. Mogelijk hebben deze innovators al ervaring met© Alares 2010 27

Getoetst bij de doelgroepbehaald rendement van een innovatie of zien ze dit op korte termijn gebeuren. In de realisatiefaseziet een aanzienlijk deel dit (nog) als belemmering.Bevinding:Beschikbare financiële middelen vormen een grote belemmering,zowel voor de innovaties in defase van opschaling als in de realisatiefase.Wanneer we de vergelijking door trekken tussen de fasen is een verschil zichtbaar bij de marktwerkingtijdens de realisatie en tijdens opschaling. Gedurende de realisatie ziet de helft van deinnovators dit als een succesfactor terwijl bij opschaling maar een kwart dit als succes ziet. Hetgrote verschil zit in het aantal mensen die dit niet van toepassing vinden voor hun innovatie. Eenaanzienlijk grotere groep van de opschalers vindt dit namelijk niet relevant in tegenstelling toteen kleiner groep innovators in de realisatiefase.Wanneer we kijken naar de beschikbare tijd voor het realiseren of opschalen van de innovatiezien we een vergelijkbaar verschil met financieel gerelateerde factoren. Voor opschaling is debeschikbare tijd voor meer dan tweederde een succes en voor slechts een derde een belemmering.Bij de realisatie is deze verhouding anders: bijna de helft ziet dit als een succesfactor, deandere helft als een belemmering.Bevinding:De beschikbare tijd die zorginnovators hebben om de innovatie op te schalen wordt minder alseen belemmering gezien dan in de realisatiefase .OverigeNaast de specifieke factoren hebben we ook een aantal meer algemene factoren getoetst bij deinnovators. De enige factor die een 100% score heeft behaald is het maatschappelijke belang vande opschaling van de innovatie. Daarnaast werd de urgentie van de opschaling zeker als succesgezien, al zag een van de innovators dit juist als een belemmering. Een gerichte doelgroep, inzichtin gevolgen van de opschaling (positief/negatief) en een bijdrage die de innovatie kan biedenaan meer efficiëntere zorg werden voornamelijk als een succes beschouwd.4.2.3. KennisbehoefteWij vroegen de innovators ook aan welke kennis zij meer behoefte hebben voor het versnellenvan opschaling. De behoefte ligt enerzijds bij verdere ontwikkeling van techniek en anderzijdsbij financiële steun.Meer bekendheid met ICT bij de doelgroep van de innovatie is een van de opmerkingen. Hetdoorvoeren van een innovatie valt of staat met de acceptatie van de gebruiker. Wanneer technologischeinnovaties een nieuw type handelingen vragen van de gebruiker - e-health bij een patiëntof het invoeren van een digitaal systeem bij professionals – moet de investering wordengedaan om hen hiermee te leren werken. Een opmerking die hier naadloos op aansluit is hetversimpelen van technologieën om de innovatie breder uit te kunnen rollen. Wanneer technologieëneenvoudig te gebruiken zijn verlaagt dit de drempel voor gebruikers.Vanuit een financiële optiek is er vooral behoefte aan meer kennis over het vinden van investeerders.Daarnaast is er behoefte aan meer zicht op businessmodellen van succesvolle innovaties.De wens werd uitgesproken dat er meer innovatiegelden moeten komen voor socialeinnovatie. Een voorbeeld hiervan werd gegeven door een andere innovator: een subsidie voorbeslissingen in de zorgorganisatie, dus meer beschikbare middelen voor het aanjagen van innovatiesen wegnemen van angsten.© Alares 2010 28

Getoetst bij de doelgroepOok bij de innovators in de realisatiefase is er het meeste behoefte aan meer inzicht en kennismet betrekking tot financiën. Zij stellen daarnaast dat ze ook meer zicht willen op hoe zorgstructurenlopen. Dit laatste punt zien we bij de opschalers niet terug. Dit zal voornamelijk liggenaan de ervaring van de innovators.4.3. Inzicht in de kenniskaartDe digitale enquête geeft inzicht in de ervaren succes- en belemmeringsfactoren. De innovatorslaten hiermee zien aan hun collega’s wat aandachtspunten zijn voor de toekomst.Om de belangrijkste factoren eenvoudig uit de Kenniskaart te kunnen destilleren passen wij deKenniskaart aan naar een (voorlopig) definitieve versie. Met nieuwe inzichten en invloeden zal deKenniskaart een product in ontwikkeling blijven.AfhankelijkheidBelemmeringen/succesfactoren voor innovatieMeerwaarde van innovatie vermogen van de gebruiker voor zelfstandig gebruik van de innovatie ethische vraagstukken bij de opschaling van de innovatie klinische relevantie van de innovatie de mate van beloning van de innovatie voor de (eind)gebruiker mate van belasting van de innovatie voor de patiëntMogelijkheid totuitproberenrenZichtbaarheid van innova-tie voor anderenCompatibiliteit met socialespatronen en technologieënaansluiting van de innovatie op demografische en geografische omgevingsfactorenmaatschappelijk belang van de opschaling van de innovatieurgentie van de opschaling van de innovatieinzicht in (nadelige/positieve) gevolgen wanneer de innovatie wordt opgeschaaldmarktverkenning ter voorbereiding op de opschaling van de innovatiemate van participatie van het netwerk van de innovatormate van publiciteit ter promotie van de innovatiebereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van de innovatieaansluiting van de innovatie bij de algemene taakopvatting van de professionaleenduidig doel voor het gebruik van de innovatieMening van opinieleiders ervaren steun collega´s bij de opschaling van de innovatie ervaren steun andere zorgverleners bij de opschaling van de innovatie ervaren steun direct leidinggevende bij de opschaling van de innovatie ervaren steun hoger management bij de opschaling van de innovatie bereidheid tot gedragsverandering bij de gebruiker van de innovatie verantwoordelijkheid die de professional neemt voor de innovatieCommunicatie over inno-vatieformele bekrachtiging door de opinieleiders binnen de organisatie die de innovatieopschaaltzichtbaarheid van de uitkomsten van de innovatiewetenschappelijk gehalte van de uitkomsten van de innovatiegerichte doelgroep voor de opschaling van de innovatiebewijs van de uitkomsten van de innovatieHomogene groepen eenduidige wensen en/of eisen van de patiënt ten aanzien van de innovatie medewerking van de patiënt tevredenheid van de patiënt patiënt beslist over zijn eigen zorgproces benodigde vaardigheid van de patiënt voor het uitvoeren van de innovatie eenduidige wensen en/of eisen van de zorgverlener ten aanzien van de innovatie eenduidige wensen en/of eisen van de sociale omgeving patiënt ten aanzien vande innovatieNormen, rollen en sociale wetten en regels ten aanzien van de opschaling van de innovatienetwerken heldere procedures tijdens het opschalingsproces aanwezigheid van vergelijkbare innovatiesErvaringring+-++-++++++++++++++++++++++--++++++++-+++++++++++++++----++-© Alares 2010 29

Getoetst bij de doelgroepInnovatie moet technisch ondersteunende (logistieke) ICT-systemen van de innovatie++passend zijn open technische standaarden om de innovatie te ondersteunen-- standaardisatie van de technologie- mate van betrouwbaarheid van de techniek++Aanpasbaarheid innovaties ruimte voor aanpassing van de innovatie aan de eigen situatie van de patiënt ++Financiële inpasbaarheid hoeveelheid geld dat beschikbaar is voor opschaling van de innovatie-- materiële voorzieningen voor de opschaling van de innovatie- de mogelijkheid om de investering van de opschaling terug te verdienen+ marktwerking tijdens de opschaling van de innovatie--Competitie beschikbare tijd van de innovators voor de opschaling van de innovatie+ ownership van de innovatie++ bijdrage van de innovatie aan meer efficiënte zorg++Achterliggende organisatie grootte van de organisatie die de innovatie opschaalt-- structuur van de organisatie die de innovatie opschaalt+ personeelsverloop bij de organisatie die de innovatie opschaalt-- hoeveelheid personeel werkzaam bij de organisatie die de innovatie opschaalt -- administratieve afhandeling door de organisatie die de innovatie opschaalt -- betrokkenheid van de coördinator / projectgroep bij de opschaling++ ervaring binnen de organisatie met opschaling van innovatie+Mate van samenwerking gebruikers van de innovatie zijn betrokken bij de opschaling++ samenwerking tussen professionals/afdelingen met betrekking tot de innovatie ++ invloed van stakeholders bij de opschaling++Tabel 4: : De Kenniskaart 1.0© Alares 2010 30

Aanbevelingen van experts5. Aanbevelingen van expertsDe succesfactoren en knelpunten voor opschaling van innovatie binnen de zorg zetten wij uiteenin de voorgaande hoofdstukken. De knelpunten die de zorginnovators middels de digitale enquêtebenoemden, legden wij voor aan experts op het gebied van zorginnovatie. Waar zien zijmogelijkheden en kansen voor het verminderen – of zelfs oplossen – van obstakels voor opschalingvan innovatie? We interviewden hiervoor in totaal zes experts binnen de vier thema’s die wijin dit onderzoek hanteren: ‘Mens centraal’, ‘ICT en technologie’, ‘Ondernemerschap’ en ‘Intersectoralegezondheidskennis.Paragraaf 5.1 geeft een korte beschrijving van de opzet van de interviews en introduceert deexperts. Paragraaf 5.2 geeft vervolgens de inhoudelijke aanbevelingen van de experts weer.5.1. Over de expertinterviewsWij spraken de experts over zorginnovatie in het algemeen en opschaling van zorginnovatie inhet bijzonder. De gevonden knelpunten toetsten wij op de ervaring van de experts en vroegenhen aanbevelingen – en oplossingsrichtingen - voor deze knelpunten. Hieronder introducereneerst de experts.5.1.1. Mens centraalBinnen het thema ‘Mens centraal’ spraken wij met mevrouw Josiane Boyne en de heer prof. dr.Bas Bloem. Mevrouw Boyne is nauw betrokken bij de realisatie en opschaling van de zorginnovatie‘Health Buddy’. Dit is een innovatie gericht op het verbeteren van de zorg voor mensen methartfalen. De innovatie is afkomstig uit Amerika en mevrouw Boyne werkte mee aan de vertalingvan de innovatie naar de Nederlandse situatie. Wij spraken met mevrouw Boyne omdat zij ervaringsdeskundigeis in het opschalen van een zorginnovatie waarbij zowel de patiënt als de zorgverlenercentraal staan. Mevrouw Boyne heeft hierdoor goed inzicht in de knelpunten uit depraktijk. De heer Bloem is onder andere betrokken bij de zorginnovaties ‘Mijn Zorgnet’ en ‘Parkinsonnet’.Mijn Zorgnet is een integraal zorgnetwerk waarin de patiënt de regisseur is. Niet alleenin het maken van de keus voor een zorgaanbieder is de patiënt regisseur, ook in hetbeheren van de eigen financiën. Vanuit deze filosofie is de heer Bloem betrokken bij tal van innovaties.Het concept achter Parkinsonnet schaalt zijn organisatie nu op naar andere ziektebeelden.5.1.2. ICT en technologieVoor het thema ‘ICT en technologie’ spraken wij met de heer drs. Ronald Mooij. De heer Mooijheeft een achtergrond in de fysiotherapie en heeft innovatie vanaf de werkvloer meegemaakt. Hijwas voornamelijk betrokken bij innovaties in de thuiszorg. Nu geeft de heer Mooij leiding aan desector ‘Zorginnovatie’ van TNO. TNO heeft als doelstelling balans te brengen tussen zorgaanboden zorgvraag.5.1.3. OndernemerschapBinnen het thema ‘Ondernemerschap’ spraken wij met mevrouw ir. Monique van der Hoeven ende heer Piet de Jong. Mevrouw Van der Hoeven is werkzaam bij Syntens als manager innovatievoor de gezondheidszorgsector en is uitvoerend adviseur voor zorginnovaties. Syntens stimuleerten begeleidt ondernemers in het midden- en kleinbedrijf via tal van innovatieprojecten.Mevrouw Van der Hoeven komt door haar werk veelvuldig in contact met zorginnovators dieondersteuning zoeken. Het vinden van oplossingen voor knelpunten behoort tot haar dagelijksewerk. De heer de jong is werkzaam bij het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) en is betrokken© Alares 2010 31

Aanbevelingen van expertsbij de Zorginnovatiewijzer. De Zorginnovatiewijzer is een samenwerkingsverband tussen CVZ,ZonMW en de Nederlandse Zorgautoriteit (NZA). De centrale taak die zij hebben is voorlichtinggeven over hoe zorginnovaties uitgerold en opgeschaald kunnen worden.5.1.4. Intersectorale gezondheidskennisVoor het thema ‘Intersectorale gezondheidskennis’ spraken wij met de heer Jan Wester. Hij is bijveel zorginnovaties betrokken vanuit zijn rol bij TNO. De expertise van de heer Wester ligt op deontwikkeling van strategische allianties tussen zorgverlenende partijen. Doelstelling hierbij isom de keten opnieuw te organiseren naar de behoefte van de patiënt. Realisering en opschalingvan innovatie zijn onderwerpen die hier veel raakvlakken mee hebben.5.2. Aanbevelingen op knelpunten kenniskaartMet de experts op de verschillende thema’s bespraken wij de knelpunten van de Nederlandsezorginnovators. In veel gevallen gaven de experts aan hoe zij zelf omgaan met knelpunten enwat zij als succesfactoren zien. Uit de interviews zijn verschillende aanbevelingen te destillerenvoor zorginnovators. Deze paragraaf geeft een overzicht van de aanbevelingen, onderverdeeldnaar de 14 afhankelijkheden voor zorginnovatie vanuit de theorie van Ottes.5.2.1. Meerwaarde van innovatieInnovatie moet invulling geven aan een behoefte die bestaat. Anders gezegd: het nut en denoodzaak moet duidelijk zijn bij zowel de zorgaanbieder als bij de patiënt. De innovator moetdaarom expliciet maken wie baat heeft bij de innovatie. Dit moet niet op een algemeen niveauzijn (‘chronisch hartfalen’) maar juist veel explicieter (‘mensen met chronisch hartfalen, tussende 60 en 70 jaar, lager opgeleid en in de afgelopen 3 maanden last van hartfalen hebben gehad’).AanbevelingDe innovator moet een specifieke doelgroep aanspreken en expliciet maken waarom deze doelgroepbaat heeft bij de innovatie.Daarnaast moet duidelijk onderscheid worden gemaakt in doelgroepen als de meerwaarde vaninnovatie wordt besproken. De innovator moet continu denken vanuit het ‘What’s in it for me’-concept voor de doelgroep. Een arts heeft een andere reden om een innovatie te gebruiken daneen patiënt. Het werken met ‘Value Cases’ kan hier een bijdrage aan leveren. In een Value Casewordt de toegevoegde waarde – in de meest brede zin - van een innovatie beschreven.AanbevelingDe innovator moet scherp in beeld hebben welke doelgroep met welke argumenten geënthousiasmeerd/overtuigdkan worden.Alle experts geven aan dat een wetenschappelijke onderbouwing voor een innovatie de opschalingversneld. Het verkrijgen van deze wetenschappelijke onderbouwing is een grote uitdaging.Het in een vroeg stadium aangaan van samenwerkingsverbanden met wetenschappelijke instellingenzorgt voor een versnelling in dit proces.AanbevelingHet aangaan van samenwerkingsverbanden met wetenschappelijke instelling bij de start van eeninnovatie versnelt het realisatie- en opschalingsproces.© Alares 2010 32

Aanbevelingen van expertsVoor verschillende innovaties is het echter lastig ‘juist’ wetenschappelijke onderzoek te doen. Erwordt veel gericht op bedrijfseconomisch onderzoek: ‘Wat levert de investering ons aan het eindop, gemeten in tijd-, geld- en energiewinst?’ Dit terwijl juist ook gekeken moet worden naar dekwaliteit van leven. Dit laatste is lastig te meten, maar wel noodzakelijk om mee te nemen in jeafweging voor opschaling.AanbevelingHet wetenschappelijk onderbouwen van de meerwaarde van een zorginnovatie moet breder wordenbekeken dan alleen tijdswinst, geldbesparing en energiebesparing. Het gaat ook om toegevoegdewaarde in kwaliteit van leven en dat is complex in parameters uit te drukken. Hier moetnader onderzoek op plaatsvinden.Het verkrijgen van bewijslast is ook financieel een uitdaging is. Zoals het nu is georganiseerddraagt de ondernemer namelijk de ‘verantwoordelijkheid’ voor de financiering van de bewijslast.Hier zou ook de overheid als overkoepelend orgaan een rol in kunnen spelen. Zij zouden deverbinding tussen wetenschap en bedrijfsleven een financiële impuls kunnen geven en de verantwoordelijkheiddragen.AanbevelingDe financiële verantwoordelijkheid voor het vinden van bewijslast moet niet sec bij de zorginnovatorliggen. De overheid kan hier ook een rol in vervullen.5.2.2. Mogelijkheid tot uitproberenOm innovaties uit te proberen bestaat de innovatieregeling: een regeling waarin innovaties vooreen periode van 3 jaar getoetst kunnen worden. Deze periode wordt door veel zorginnovatorsals (te) kort ervaren. Het is een grote uitdaging om in 3 jaar bewijslast verzameld te hebben dathet nut en de noodzaak van de innovatie sociaal en wetenschappelijk bevestigd. Het verlengenvan deze periode kan een oplossing bieden. Aan de andere kant ligt er een oplossing in het beterorganiseren van veel zorginnovatieprocessen. Het opstellen van een goede businesscase enhet vroegtijdig betrekken van wetenschappelijke instellingen kan de innovatiecyclus versnellen.AanbevelingDe innovator moet een sluitende businesscase opstellen voor de innovatie, waarin de benodigdepartners voor het bewijzen van de innovatie direct betrokken zijn.5.2.3. Zichtbaarheid van innovatie voor anderenHet is belangrijk dat innovaties zichtbaar zijn voor mensen: de boodschap moet verkondigdworden. De heer Bloem geeft als voorbeeld aan dat zijn functie als professor geholpen heeft bijde opschaling van de zorginnovatie Parkinsonnet. Door zijn functie wordt hij als belangrijkeopinieleiders gezien. Door het land in te gaan en ‘het woord’ te verspreiden vond opschalingversneld plaats.AanbevelingZorg voor een opinieleider die ‘de boodschap’ van een innovatie verkondigt. Deze ‘actieve referent’helpt in het versnellen van opschaling.5.2.4. Compatibiliteit met sociale patronen en technologieënEen succesvolle opschaling van innovatie is alleen mogelijk wanneer de innovatie overeenkomtmet de bestaande sociale patronen. Dit betekent dat de ‘mindset’ van bijvoorbeeld verplegers enartsen – maar ook patiënten - doorslaggevend is voor het succesvol opschalen. De innovatormoet hier aandacht voor hebben en zorgen dat de innovatie dus geadopteerd wordt door de© Alares 2010 33

Aanbevelingen van expertszorgaanbieders en patiënten. Het vinden van deze afstemming is een grote uitdaging voor deinnovator.AanbevelingZorg ervoor dat de innovatie aansluit op de dominante ‘mindset’ van de gebruikersgroep. Alleenwanneer dit het geval is kan opschaling succesvol zijn.In veel gevallen beschikken innovators niet over de competenties om een doelgroep te mobiliserenof enthousiasmeren. Wanneer een innovatie passend moet zijn binnen sociale patronen, kandit ook betekenen dat groepen mensen geïnspireerd moeten worden: dat de ‘mindset’ wordtaangepast. Dit betekent dat de innovator over deze competenties moet beschikken. Het zoekennaar – en vinden van – complementaire competenties is dus essentieel.AanbevelingZorg ervoor dat aanvullende competenties (cultureel, sociaal, commercieel) aangetrokken wordenin het projectteam. Dit is essentieel voor opschaling van innovaties.Verder is het belangrijk dat de afstemming tussen systemen wordt verbeterd. Nog teveel ontwikkelenleveranciers de techniek los van elkaar. Het is belangrijk om samen te werken gezien hetgezamenlijke doel dat de systemen hebben: kwaliteitsverhoging in de zorg. Alleen door meersamen te werken en betere afspraken te maken over de basisontwikkeling van systemen kaninteroperabiliteit (uitwisselbaarheid van gegevens) en daarmee de kwaliteit van de zorg wordenverhoogd.AanbevelingBij het ontwikkelen van een technische innovatie is het raadzaam om aan te sluiten bij een afgesprokenopen standaard om compatibiliteit en interoperabiliteit te waarborgen en zo opschalingte vereenvoudigen5.2.5. Mening van opinieleidersOm te innoveren moet een groep mensen structureel gemobiliseerd worden. Het enthousiasmerenvan mensen is niet de grootste uitdaging, het enthousiast houden van deze mensen wel. Hetis belangrijk om mensen structureel te mobiliseren omdat een innovatie anders in de opstartfaseblijft ‘hangen’. Het mobiliseren van de groep zorgt voor vaandeldragers die nodig zijn voor versnellingvan de opschaling van innovatie. Bij de opschaling van Parkinsonnet waren de twee innovatorsde vaandeldragers die de boodschap bleven verspreiden. Het succes van opschalingwas hier in grote mate van afhankelijk.AanbevelingZorg dat er vaandeldragers zijn voor een innovatie. Dit heeft een positief effect op de kansen ensnelheid van opschaling van zorginnovatie.5.2.6. Communicatie over innovatieOm een innovatie succesvol op te schalen is het belangrijk dat mensen overtuigd zijn van detoegevoegde waarde van de innovatie. Daarnaast is het van belang dat zij bereid zijn in sommigegevallen hun werkwijze te veranderen. Een innovatie kan namelijk tot gevolg hebben dat mensenanders moeten handelen. Om beide doelen te bereiken moet intern en extern goed gecommuniceerdworden. Een marketing/communicatie impuls (in welke vorm dan ook) kan hier een bijdrageaan leveren.© Alares 2010 34

Aanbevelingen van expertsAanbevelingStructurele aandacht voor zowel interne communicatie voor draagvlakstimulering als externecommunicatie voor marketing doeleinden is van belang voor het versnellen van opschaling.Het inzicht van de voordelen van innovatie moet voor de patiënt duidelijk zijn, maar ook voorandere betrokkenen zoals de arts en de zorgverzekeraar. In de praktijk heeft iedere doelgroepvaak andere redenen om een zorginnovatie op te schalen. Daarnaast is iedere doelgroep op eenandere wijze te benaderen. Welke toonzetting wordt gebruikt en welk kanaal wordt ingezet,verschilt per zorginnovatie en per doelgroep. Het is daarom noodzakelijk dat een communicatieplanwordt opgesteld.AanbevelingHet bewust zijn van de diversiteit in communicatiedoelgroepen is essentieel. Het opstellen vaneen communicatieplan is raadzaam om effectief te kunnen communiceren.5.2.7. Homogene groepenDe diversiteit van de doelgroepen binnen de gezondheidszorg is groot. Dit bemoeilijkt opschaling.Er bestaat diversiteit onder patiënten (leeftijd/geslacht/problematiek) en ook onder anderebetrokkenen bij een innovatie (rol in het geheel/belangen/opleidingsniveau/functie). Er kan inde meeste gevallen dus ook niet gesproken worden over één homogene groep bij een zorginnovatie.Zicht krijgen op de diversiteit binnen de doelgroep en hierop gericht acties ondernemenversnelt de opschaling. Het is momenteel een grote uitdaging om alle doelgroepen te overzien,laat staan deze te bereiken.AanbevelingOm innovatie te versnellen moet de diversiteit binnen de doelgroep inzichtelijk zijn waardoorgerichte acties ondernomen kunnen worden wat betreft overtuiging / enthousiasmering / verandering.5.2.8. Normen, rollen en sociale netwerkenHet onderscheid moet worden gemaakt tussen hoger en lager opgeleiden bij innovatie. Voorallager opgeleiden binnen de zorg willen namelijk uitsluitend mensen helpen. Wanneer zij dit nietdoen ontstaat ontevredenheid over hun eigen zorgverlening. Innovatie is hierdoor lastig te stimuleren.De noodzaak van innovatie en het tonen van de toegevoegde waarde voor de patiënt isvoor deze groep erg belangrijk.AanbevelingOnder laagopgeleiden moet innovatie meer gestimuleerd worden door het nut en de noodzaakvoor de patiënt te benadrukken.5.2.9. Innovatie moet technisch passend zijnDe techniek moet zo ver ontwikkeld zijn dat het volledig aansluit op de gewenste zorgverlening.Pas wanneer dit het geval is kan innovatie succesvol opgeschaald worden. Substitutie van zorgkan in het geval van ‘E-health’ bijvoorbeeld alleen plaatsvinden wanneer de techniek dermategeavanceerd is dat het de mens kan vervangen.AanbevelingDe innovatie kan pas effectief opgeschaald worden wanneer de gebruikte techniek dermate ontwikkeldis dat deze volledig aansluit op de gewenste zorgverlening.© Alares 2010 35

Aanbevelingen van expertsHet gebrek aan interoperabiliteit tussen systemen is daarbij een belangrijk knelpunt. ICT systemen‘praten’ onvoldoende met elkaar. Dit is vanuit een bedrijfsperspectief te verklaren (concurrentie),maar niet vanuit het zorgperspectief (kwaliteit van zorg voor de patiënt). Om de kwaliteitvan de zorg te verhogen moeten ICT systemen naast elkaar worden ontwikkeld. Dit betekentsamenwerking tussen leveranciers. Daarnaast is het belangrijk dat de gebruikers afspraken makenover de wijze waarop de techniek en het systeem worden gebruikt.AanbevelingOm de kwaliteit van de zorg te waarborgen moeten ICT systemen aan elkaar gekoppeld kunnenworden: ze moeten met elkaar kunnen praten. Daarbij moeten duidelijke afspraken over de techniekworden gemaakt evenals over het gebruik.5.2.10. Financiële inpasbaarheidOm een innovatie te realiseren of op te schalen is financiering nodig. Dit budget is in veel gevallenbeschikbaar, maar moeilijk vindbaar. Zowel op korte termijn is budget belangrijk om de innovatiete testen, als op langere termijn om de innovatie te realiseren en op te schalen. Er zijnverschillende instanties die informatie geven over mogelijke financieringsmiddelen (waaronderZorginnovatiewijzer en het Zorginnovatieplatform). Zorginnovators moeten meer gebruik makenvan deze instellingen.AanbevelingMaak gebruik van de kennis over financieringsmogelijkheden bij bestaande instellingen.De bekostiging van innovatie wordt nog teveel vanuit incidentele financiën georganiseerd. Het iseen bedrag dat eenmalig wordt toegekend. Een structurele financiering is vaak niet aanwezig.Het uitzicht op het einde van het project – en het budget – stimuleert mensen niet om met deinnovatie door te gaan. Incidenteel budget vrijmaken moet dan ook alleen plaatsvinden wanneerafspraken zijn gemaakt over structurele financiering op langere termijn. Dit kan met eenzorgaanbieder maar ook met zorgverzekeraars.AanbevelingNog teveel wordt innovatie gestart vanuit incidentele bekostiging zonder een structurele financieringvoor ogen te hebben. Het is raadzaam vooraf voorzieningen te treffen voor lange termijnfinanciering.Daarnaast geven de experts aan dat het huidige financierings-/beloningssysteem specialisten inhet ziekenhuis niet stimuleert tot innovatie. In de huidige financieringsstructuur nemen de inkomstenvan de specialist af, wanneer het aanbod van patiënten daalt. De specialist heeft dusgeen baat bij een innovatie waardoor mensen niet meer in de praktijk komen. Voor de specialistontbreekt het dus aan een prikkel om te innoveren. Wanneer innovatie in de zorg onder specialistengewenst is moet de specialist er financieel niet op achteruit gaan.AanbevelingDe specialist moet geprikkeld worden te innoveren. Nu wordt de specialist nog teveel financieelbenadeeld wanneer deze effectiever en efficiënter werkt.5.2.11. CompetitieConcurrentie en competitie kunnen de opschaling van innovaties stimuleren. Om sterk te staanin een competitief veld blijkt precompetitieve samenwerking belangrijk. Bij precompetitieve samenwerkingwerken ‘concurrenten’ gezamenlijk aan de ontwikkeling van een product. Vaak gaathet om afspraken over de ontwikkeling van een product. De concurrentie wordt vervolgens ge-© Alares 2010 36

Aanbevelingen van expertsvoerd uitgaande van de gemaakte afspraken. Belangrijk is te noemen dat het uitsluitend gaatover zorginhoudelijke afspraken. Iedereen werkt dan vanuit dezelfde normen, opvattingen enstandaarden. De zorggroepen - waaronder die van chronisch zieken - kunnen leidend zijn in hetbijeenbrengen van de partijen. Ook ziekenhuizen kunnen deze rol vervullen.AanbevelingPrecompetitieve samenwerking moet gestimuleerd worden om innovaties te versnellen.Er wordt door bestuurders van zorginstellingen vaak een korte termijn afweging gemaakt gerichtop kostenbesparing. De bedrijfseconomische afweging op de korte termijn wint het in veel gevallenvan kwaliteitsverhogende zorginhoudelijke alternatieven. In de praktijk levert de kwaliteitsverhogendezorginhoudelijke vernieuwing de maatschappij echter de grootste meerwaardeop. Bestuurders moeten daarom meer letten op de lange termijn effort, dan de korte termijnbesparing.AanbevelingZiekenhuizen moeten meer kwaliteitsverhogende zorginhoudelijke dan bedrijfseconomischeafwegingen maken omtrent innovaties.5.2.12. Achterliggende organisatieEen goede projectorganisatie waar mensen in deelnemen die elkaar aanvullen werkt stimulerendvoor opschaling van innovatie. Wanneer het over opschaling gaat heb je namelijk andere socialeen professionele vaardigheden en competenties nodig dan bij het realiseren van een innovatie.In de zorg is vaak een behoefte aan competenties als sales en marketing. Het is dan ook belangrijkdat een complementair team om een innovatie heen wordt gevormd. Het succes voor deopschaling van de zorginnovatie ‘MijnZorgNet’ bijvoorbeeld ligt mede in het gevormde projectteam.De mensen vullen elkaar op alle punten aan.AanbevelingRondom een innovatie moet een team gevormd worden dat elkaar qua vaardigheden en competentiesaanvult.Een sterke persoonlijkheid als leider op innovatieprojecten versnelt het proces van innovatieontwikkelingen opschaling. Het is daarbij van belang dat deze persoonlijkheid iemand is dievanuit het primaire proces opstaat en de spreekwoordelijke kar trekt.AanbevelingHet aanstellen van een sterke (ervaren) projectleider helpt het proces van opschalen van eeninnovatie te versnellen.Veelal zijn organisaties van waaruit innovatie moet worden opgeschaald sterk hiërarchisch gestructureerd.Mensen zijn strak georganiseerd maar tegelijk wordt verwacht dat mensen dynamischenetwerkers en potentiële innovators zijn. De werkelijkheid en de gewenste manier vanwerken liggen ver uiteen en werken remmend op de opschaling van innovatie. Mensen moetenbinnen organisaties meer ruimte krijgen om innovatie mogelijk te maken.AanbevelingMensen moeten binnen organisaties meer ruimte en vrijheid krijgen om te innoveren.Om innovatie te stimuleren en opschaling te versnellen moeten zorgorganisaties meer ondernemerschaptonen. Nog te weinig bestaat de drang om te experimenteren en te vernieuwen. Hier© Alares 2010 37

Aanbevelingen van expertsliggen verschillende redenen aan ten grondslag waaronder de complexiteit van het financieringssysteem,de niet bij de patiënt belegde verantwoordelijkheden en de beloningsstructuur.Feit blijft dat ondernemerschap nog een onder ontwikkelde competentie is van zorgbestuurders(en het hogere management).AanbevelingDe top van de zorgorganisatie dient ondernemerschap te tonen. Alleen zo wordt innovatie enopschaling gestimuleerd.5.2.13. Mate van samenwerkingHet belang van samenwerken onderstrepen alle experts. Verschillende disciplines zijn betrokkenenbij innovatie binnen de zorg voor: het zogenaamde ‘collaborative care’ (ketenzorg). Het ishierdoor noodzakelijk dat de sector denkt in netwerken: ‘door samen te werken, win je’. Kennisdelingen informatie-uitwisseling tussen zorgondernemers/-innovators en andere betrokkenenmoet daarbij gestimuleerd worden. Er moeten bijvoorbeeld bruggen gebouwd worden tussenzorginnovators en zorgverzekeraars. De verzekeraar moet vanaf de start betrokken zijn. Hierdoorontstaat aan het eind meer kans van slagen voor opschaling.Ook de samenwerking en kennisdeling tussen de inkoopfunctionarissen van de zorgverzekeraarsen de zorgaanbieders is essentieel. Nog te vaak is de inkoopfunctionaris niet volledig geïnformeerdover de mogelijkheden die er liggen. Een goede samenwerking en kennisdeling tusseninkopers en zorgaanbieders is daarom van belang. Daarnaast is het samenspel en de nauweafstemming tussen innovator en de betrokkenheid van de patiënt essentieel voor het succesvolrealiseren en opschalen van zorginnovaties. Tot slot is samenwerking met de wetenschappelijkwereld vanaf de start van een zorginnovatie aan te raden. Dit gebeurt nu nog te weinig. Door desamenwerking vanaf het begin te stimuleren wordt de kwaliteit van de zorginnovatie verhoogden wordt daarnaast de bewijslast vereenvoudigd.AanbevelingSta open voor samenwerking en kennisdeling met andere zorginnovators en betrokkenen bij dezorg.Een netwerk ontwikkelen, onderhouden en inzetten is een belangrijk aspect bij het versneldopschalen van innovatie. Belangrijk is om zicht te hebben op de mensen binnen je netwerk enhoe deze betrokken kunnen worden bij het opschalen van innovatie. Het gaat dan om specifiekecompetenties die mensen hebben om de opschaling van een innovatie te stimuleren. Daarnaastkan door het netwerk effectief in te zetten, ook continu een omgevingsverkenning plaatsvinden.Op deze manier worden de kansen en bedreigingen duidelijk en helpt het om de innovatie op teschalen.AanbevelingEen netwerk ontwikkelen, onderhouden en inzetten werkt stimulerend bij het versneld opschalenvan innovatie.Naast samenwerking tussen partijen binnen de zorg moet ook de samenwerking tussen partijen buitende zorg gestimuleerd worden. Wanneer het gaat om het ontwikkelen en opschalen van innovatie,dan is het noodzakelijk om ook buiten de eigen kaders van de zorg te kijken; welke partijen kunneneen bijdrage leveren? Het is een complexe uitdaging om dit van mensen te verwachten, maar het iswel essentieel om de kwaliteit van innovaties te verhogen.© Alares 2010 38

Aanbevelingen van expertsAanbevelingKijk bij het selecteren van partners bij de innovatie ook naar organisaties buiten de zorg dievoordeel kunnen hebben aan de zorginnovatie.© Alares 2010 39

BijlagenBijlagen© Alares 2010 40

BijlagenBijlage 1 - BronnenInformatiebronTNOZonMWZorginnovatieforumRIVMRVZVindplaatshttp://www.tno.nl/content.cfm?context=kennis&content=thema_programma&laag1=425&item_id=6http://www.zonmw.nl/http://www.zorginnovatieforum.nl/http://www.rivm.nl/http://www.rvz.net/Literatuurvoor achtergrondinformatie:- Andreassen, H. et.al., (2007), European citizens' use of Ehealth services A study of sevencountries BMC Public Health 2007- Andreassen, H. Trondsen, M. Patient-Doctor relationship patients who use E-mediatedcommunication with their doctor. Qual Health Res 2006;16- Baken, N., Oirschot, van R., (2006), Transsectorale innovatie: Reflecties op elektronischecommunicatie, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag- Berenschot, L., Geest, L. van der, (2006), Zorgstandaards: Instrument voor kwaliteit entransparantie in de gezondheidszorg. NYFER, Breukelen, november 2006- Blank, J.L.T., Hulst, van B.L., (2005), Verspreiding van vernieuwing – Een empirische diagnosevan de verspreiding van innovaties in Nederlandse Ziekenhuizen, Quantes, Rijswijk- Broekman, L., Kamps, K., (2006), Organisatienetwerken in de zorg: Een verkenning, Berenschot,Utrecht- Canoy, M., (2009), Marktwerking in de zorg: ondernemende zorg of zorgende ondernemers.TPEdigitaal 2009 jaargang 3(2) 163-178- Christensen, C.M., Grossman, J.H., Hwang, J., (2009), The innovator's prescription- Duin, van der P., Graaf, de R., Langeler, T., (2009), Innovatie uit de polder, hoe Nederlandkan vernieuwen, Uitgeverij Business Contact Amsterdam/Antwerpen- Engelen, van W., e.a., (2007), Ideeën genoeg, slagvaardig innoveren in de dienstverlening,Pearson Education Benelux, Amsterdam- Engelsen, den B., (2009), Vergezichten op de zorgmarkt: Kansen voor ondernemers, Zorgvisie- Geelhoed, J., Reijmerink, W., Goeij, H. de, (2007), Sneller en beter verbinden van kennis enopvattingen voor een gezonde samenleving, TVS Forum- Jong, de J., Bodewes, W., Braaksma, R., (2009), De innovatieve ondernemer, J.P.J. de Jong,Zoetermeer- Kammen, van J., (2002), Zorgtechnologie Kansen voor innovatie en gebruik, Stichting Toekomstbeeldder Techniek (STT), Den Haag- Keijser, W.A., (2006), Zorginnovatie: e-health of i-health, Warcomed, Utrecht- Linge, van R., (2006), Innoveren in de gezondheidszorg, Elseviers Gezondheidszorg, Maarssen- Ministerie van VWS, (2007), Niet van latere zorg, Ministerie van VWS, Den Haag- Oirschot, R., (2003), Future Management, De paradox van de beheersbare toekomst, UitgeverijBusiness Contact Amsterdam/Antwerpen- Pfeffer, J., Sutton, R.I., (1999), The knowing-doing Gap, how smart companies turn knowledgeinto action, Harvard Business School Press Boston, Massachusetts- RIVM, (2006), Zorg voor gezondheid. Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006, DenHaag© Alares 2010 41

Bijlagen- Schrijvers, A.J.P., Ravensbergen, J., Linge, van R.H., (2005), Tien theorieën om de snelheidvan de verspreiding van zorginnovaties te verklaren, Quantes, Rijswijk- Schrijvers, G., Oudendijk, N., Vries, de P., (2003), In search of the quickest ways to disseminatehealth care innovations, International Journal of Integrated Care – Vol. 3- VWS, EZ, SenterNovem, OCW, LNV en het Innovatieplatform, Probleemanalyse: Innovatie inde zorg. Versie 13 juni 2008. “Team zorg”, een samenwerking tussen de interdepartementaleprogrammadirectie- WRR, (2008), Innovatie Vernieuwd. Opening in Viervoud, Den Haag- ZIP, (2008), Probleemanalyse innovatie in de zorgLiteratuur gebruikt in rapport:- Bekkers, V.J.J.M., Korteland, E.H., Müller, E.I., Simons, M.E. (2006), Diffusie en adoptie vaninnovaties in de publieke sector, Center for Public Innovation- Fleuren, M.A.H., Paulussen, T.G.W.M., Wiefferink, C.H., (2002), Belemmerende en bevorderendefactoren bij de implementatie van zorgvernieuwingen in organisaties, TNO-rapport- Ottes, L., (2005), Verspreiding van innovaties: stimulansen en barrières, Verspreiding vaninnovaties: stimulansen en barrières, Quantes, Rijswijk- Rogers, E.M., (1995), Diffusion of innovations, Vierde editie, The Free Press, New York© Alares 2010 42

BijlagenBijlage 2 – Voorbeelden zorginnovatiesICT / technologieDe ReumamonitorThema’s: Mens, ICTInnovator: ReumapatiëntenbondBron: http://www.reumamonitor.nl/overdereuma.htmlDe Reumamonitor is een online applicatie die zich richt op mensen met reumatoïde artritis en isbedoeld als aanvulling op de reguliere zorg. Het doel is het beter volgen van de ziekteactiviteitdat leidt tot betere beheersing van de ziekte. De uitslagen van de zelftest dienen ter besprekingmet de behandelaar en kunnen bijdragen aan een betere ziektebeheersing door de patiënt zelf.Op basis van de gegevens die de patiënt invult wordt in grafieken het verloop van de ziekte aangegevenin de tijd.Succesfactor(en): verwachte medewerking patiënt, gebruik belonend voor gebruiker, evidencebasedBelemmering(en): belasting voor patiënt, publiciteit, gerichte doelgroepSamenkeuzesmaken.nl – ZIPThema’s: Mens, ICT, intersectoraalInnovator: GGZ Noord Holland NoordBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/481/SamenKeuzesMaken.nl/SamenKeuzesMaken.nl is een webapplicatie waarmee cliënt en behandelaar gezamenlijk hetbehandelproces vormgeven binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Het doel is het verbeterenvan de zorgkwaliteit en het optimaliseren van het besluitvormingsproces.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, wensen / eisen patiënt, verwachtemedewerking patiënt, ruimte aanpassing eigen situatie, gebruikers betrokken, gebruiker beslistBelemmering(en): belasting voor patiënt, kennis patiëntCoaching COPD-patiënt op afstandThema’s: Mens, ICTInnovator: Medisch Spectrum Twente en enkele praktijken voor fysiotherapieBron:http://www.zelfmanagement.com/Home/14/succes-met-coaching-copd-patient-opafstand.htmlIn het project COPD dot com wordt gewerkt aan een systeem voor coaching van patiënten in dethuissituatie. Sensoren op het lichaam van de patiënt brengen de mate van beweging objectief inkaart. Daarnaast houden de patiënten een digitaal dagboek bij. De bedoeling van COPD dot comis dat zoveel mogelijk mensen van de technologie gebruik gaan maken. In Twente lopen de eerstepilots in maart en april 2010.Succesfactor(en): klinische relevantie, gebruikers betrokken, gebruiker beslistBelemmering(en): belasting voor patiënt, logistieke zaken, gerichte doelgroepKetenpleinThema’s: Mens (zorgverlener), ICT© Alares 2010 43

BijlagenInnovator: IZITBron: http://www.izit.nl/diensten/88-ketenplein.htmlBegin juni 2009 is www.ketenplein.nl gelanceerd. Het ketenplein is een besloten digitale ontmoetingsplaatsvoor zorgprofessionals en biedt hun een afgeschermde omgeving om informatierondom de zorg voor bepaalde chronische aandoeningen uit te wisselen. Het plein bevat meerderesecties, één voor iedere zorgketen. Diabetes en CVA zijn de eerste, andere zullen in de loopvan het jaar volgen. Zorgprofessionals kunnen zich abonneren op bepaalde secties van het plein,zodat het geheel overzichtelijk blijft en zij niet onnodig e-mail ontvangen.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, ruimte aanpassing eigen situatie, gebruikers betrokken,publiciteitBelemmering(en): logistieke zaken, participatie netwerk, uniciteitMijnmednet - ZIPThema’s: Mens (zorgverlener), ICTInnovator: MijnmednetBron:http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/297/MedNet:-nieuws,-opinie-en-communityvoor-de-medisch-professional/MedNet, de grote interactieve informatiebron op medisch gebied. Zij verzamelen relevante informatievoor de medisch professional, waaronder het laatste medische nieuws, seminars encongressen, vakliteratuur en interessante websites. Tevens is er de mogelijkheid om tips envragen uit te wisselen met collega's.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, ruimte aanpassing eigen situatie, gebruikers betrokken,publiciteitBelemmering(en): logistieke zaken, participatie netwerk, uniciteitAcute Zorg Platformorm– ZIPThema’s: Mens (zorgverlener), ICTInnovator: Acute Zorg – UMC St RadboudBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/290/Online-Community-Acute-Zorg/Om het proces van kennisdeling te ondersteunen startte het UMC St Raboud www.acutezorg.nleen online community voor de professional in de zorg. Zij zijn gestart vanuit het ontstaan vanAcute Zorgregio’s en een behoefte die zij signaleren om samenhangende informatie bij elkaar tebrengen.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, ruimte aanpassing eigen situatie, gebruikers betrokken,publiciteit, open standaarden, ervaring met innovatieBelemmering(en): logistieke zaken, participatie netwerk, uniciteitVerwijskompasThema’s: Mens, ICT, OndernemerschapInnovator: VerwijskompasBron: De nieuwe praktijkEen website met gebundelde zorginhoudelijke informatie vanuit de overload aan mailings,krantjes, flyers, mutaties en initiatieven. De site is door artsen ontwikkeld en alleen met een BIG-© Alares 2010 44

Bijlagengeregistreerde zorgverleners hebben toegang tot de database. Waarin adressen, specialisme ennieuw initiatieven zijn terug te vinden.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, ruimte aanpassing eigen situatie, gebruikers betrokken,publiciteitBelemmering(en): logistieke zaken, participatie netwerk, uniciteitWie is mijn arts – ZIPThema’s: Mens, ICTInnovator: MiatrosBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/478/Wie-is-mijn-Arts/Deze website geeft deelnemende artsen in Nederland een eigen plek op het internet waar zekunnen vertellen wie ze zijn en wat hun specialisme is. Ze kunnen patiënten wijzen op nieuweontwikkelingen, bevelen sites aan die de patiënt het best informeren en geven antwoord op veelvoorkomende vragen. De arts heeft zelf controle over zijn online profiel en kan zelf gemakkelijkeen bijdrage leveren aan betere online voorlichting. De basis is bij iedere arts hetzelfde, maar devormgeving, de omvang en de mogelijkheden kunnen worden aangepast aan de wensen van dearts.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, publiciteitBelemmering(en): ervaren steun hoger management, overeenkomst in doelen gebruikers, gebruikersbetrokken, verantwoordelijkheid professionalZoekdokter.nl - ZIPThema’s: Mens, ICTInnovator: MiatrosBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/388/Vergelijkingssite-Zoekdokter.nl/Zoekdokter.nl is een website waarop patiënten artsen kunnen beoordelen. De mening van depatiënt wordt gemeten aan de hand van 10 vragen en een open recensie. De patiënt kan zijnmening geven over dienstverlening, organisatie, communicatie en ervaren resultaat van de behandeling.Patiënten helpen elkaar om een juiste arts te vinden en zij helpen artsen om hundienstverlening te verbeteren. Zowel patiënten als zorgverleners kunnen deelnemen aan hetforum.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, publiciteit,gebruiker beslistBelemmering(en): benodigde kennis, kans nadelige gevolgen, uniciteitI wish there was - ZIPThema’s: Mens, ICTInnovator: Iwishtherewas B.VBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/444/Nieuwe-site-verzamelt-problemenin-de-zorg/Op I wish there was kan men praktische wensen en problemen met betrekking tot de gezondheidszorgachterlaten. Het doel is om (onverwachte) oplossingen te vinden en bij te dragen aaneen structurele verbetering in de zorg. Bedrijven, uitvinders of aanbieders van zorg kunnen opdeze site zien voor welke praktische problemen nog een oplossing wordt gezocht.© Alares 2010 45

BijlagenSuccesfactor(en): self-efficacy, gebruikers betrokken, publiciteitBelemmering(en): relatief voordeel gebruiker, gebruik belonend voor gebruikerMijnZorgNet – ZIPThema’s: Mens, ICTInnovator: UMC RaboudBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/61/MijnZorgNet/MijnZorgNet (MZN) is een verzameling van integrale zorgnetwerken rondom specifieke patiëntengroepen.Deze zorgnetwerken zijn ‘virtuele organisaties’ die bestaan uit patiënten en hunzorgverleners. De fysieke muren van de traditionele zorginstellingen zijn niet meer leidend,maar de virtuele muren van het netwerk rondom patiënten. ICT is daarbij de katalysator. Zorginstellingenworden facilitaire bedrijven die een dienst verlenen aan het netwerk van patiëntengroepen.Twee succesvolle projecten zijn de Digitale IVF poli en ParkinsonNet.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, participatie netwerk, wensen / eisenpatiënt, heldere procedures, gebruikers betrokken, gebruiker beslistBelemmering(en): belasting voor patiënt, kennis patiëntPatient1 - ZIPThema’s: ICT, MensInnovator: https://www.patient1.nl/Bron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/471/mijn-persoonlijk-zorgdossier/Via Patiënt1 kan de patiënt online een eigen Persoonlijk Zorgdossier bijhouden, bestaande uiteen medisch dossier, een medicijnendossier, een zorgplan en een streef- en meetwaardendossier.Het Persoonlijk Zorgdossier zorgt voor inzicht in de eigen situatie en actieve betrokkenheidvan de patiënt. Om het eigen Persoonlijk Zorgdossier op te kunnen bouwen, heeft de patiëntmedewerking van de huisarts nodig. Voorlopig richt Patiënt1 zich speciaal op patiënten metDiabetes, COPD, CVRM en Hartfalen.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, participatie netwerk, wensen / eisenpatiënt, heldere procedures, gebruikers betrokkenBelemmering(en): belasting voor patiënt, kennis patiëntGezondheidscommunity.nl - ZIPThema’s: ICT, MensInnovator: GezondheidscommunityBron:http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/275/www.gezondheidscommunity.nl-staat-Live-voor-iedereen/www.gezondheidscommunity.nl is een gratis social netwerk die mensen helpt met het vinden endelen van gezondheidsinformatie. Leden van de Gezondheidscommunity helpen elkaar doorervaringen te delen zodat deze persoonlijk, georganiseerd en toegankelijk wordt voor iedereen.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, publiciteitBelemmering(en): benodigde kennis, kans nadelige gevolgen, uniciteitZorgkaartNederland.nl- ZIPThema’s: ICT, Mens© Alares 2010 46

BijlagenInnovator: Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), Zorguitgeverij Bohn Stafleu vanLoghumBron: http://www.zorgkaartnederland.nl/Deze website richt zich op consumenten die moeite hebben met het vinden of kiezen van eenzorgverlener als een tandarts, fysiotherapeut of medisch specialist. Op de website krijgen zijonder meer kwaliteitsonderzoeken, patiëntervaringen en andere informatie aangereikt om tehelpen bij hun keuze. Deze site richt zich specifiek op de zorgconsument/patiënt.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokkenBelemmering(en): kennis patiënt, kans nadelige gevolgen, publiciteitPAZIO gezondheidsportaalal - ZIPThema’s: ICT, MensInnovator: Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra, Stichting VitaValley, UMC Utrecht, Imtech enMediportaal.Bron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/320/PAZIO/PAZIO is een gezondheidsportaal op internet. PAZIO bestaat uit vijf diensten; informatie overziekte en gezondheid, online afspraken maken, eConsult, research online en patiënten Zelfmanagement.Deze worden los al gebruikt en hebben daar hun functionaliteit bewezen. PAZIO richtzich op de eerste lijnsgezondheidszorg. Zorgconsumenten krijgen toegang tot PAZIO via de sitevan hun zorgverlener. De zorgverlener bepaalt met de zorgconsument welke modules en functionaliteitenhij beschikbaar stelt.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, participatie netwerk, wensen / eisenpatiënt, heldere procedures, gebruikers betrokken, afhankelijkheid stakeholders,Belemmering(en): belasting voor patiënt, kennis patiëntAlcoholdebaas.nlas.nl – ZIPThema’s: ICTInnovator: TactusBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/71/Alcoholdebaas.nl/Alcoholdebaas.nl biedt een volwaardige laagdrempelige behandeling via internet voor mensenmet een alcoholprobleem. Alcoholdebaas.nl combineert de anonimiteit van internet en het persoonlijkecontact met hulpverleners. Op deze manier bereikt zij doelgroepen die de regulierehulpverlening niet bereikt. De website bestaat uit vijf onderdelen: een informatieve website,online lotgenotencontact via het forum, een internetbehandeling, een (nazorg)chatmodule enonderzoek.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, belasting voor patiënt, wensen / eisen patiënt,gebruikers betrokken, evidence basedBelemmering(en): verwachte medewerking patiënt, bereidheid gedragsverandering, uniciteitVergelijkbare innovaties: Alcoholondercontrole.nl Gokkendebaas.nl Eetprobleemdebaas.nl Cannabisdebaas.nl Kleurjeleven.nl Gripopjedip.nl© Alares 2010 47

BijlagenSint Antonius ziekenhuis werkt met open standaardenThema’s: ICTInnovator: Sint Antonius ziekenhuis NieuwegeinBron: http://www.antoniusziekenhuis.nl/patienten/nieuws/staatssecretarisheemskerkHet Sint Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein begon al in 1997 met open source-software en openstandaarden. Het ziekenhuis is een voorbeeld van hoe je in de publieke sector je voordeel kuntdoen met open standaarden en open source software. Het leidt tot een betere uitwisseling vangegevens en lagere kosten voor het ziekenhuis en is men niet afhankelijk van vaste softwareleveranciers.Succesfactor(en): congruentie van vernieuwing, ownership, open standaardenBelemmering(en): benodigde kennis, afhankelijkheid stakeholders, betrouwbaarheid techniekVideoconferentie in IKZThema’s: ICT/TechnologieInnovator: IKCnet / Nederland BreedbandlandBron: www.nederlandbreedbandland.nl /In het kader van een proefproject is op initiatief van het IKZ in december 2003 een videoconferentiesysteemgeïnstalleerd in het Elkerliek Ziekenhuis te Helmond en het Catharina-ziekenhuiste Eindhoven. Vervolgens is in februari 2006 een samenwerkingsverband gestart, dat tot doelheeft breedbandige ICT-toepassingen op een landelijke schaal te implementeren. De samenwerkingis gericht op Tele-consultatie (overleg met medische experts op afstand) en Telecollaboratie(samenwerken aan gezamenlijke medische dossiers op afstand) in de zorg voorkankerpatiënten. Snelheid en de flexibiliteit heeft een grote meerwaardeOpschalingkans is groot: Niet alleen kankerpatiënten maar ook andere patiënten zoals hartpatiëntenzijn op deze wijze te bespreken. Naast genoemde toepassingen leent het systeem zichook goed voor onderwijsdoeleinden.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, formele bekrachtiging, aantrekkelijkheid voor gebruiker,efficiëntie, gerichte doelgroep, afhankelijkheid stakeholdersBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, betrouwbaarheid techniekHartfalenpatiënten thuis onder controleInnovator: MCLeeuwardenBron:http://www.ictzorg.com/home/article/3378/mcleeuwarden-houdt-hartfalenpati-nten-thuisonder-controleHet Hartcentrum Friesland in het MCL kan patiënten met hartfalen thuis onder controle houdenmet ICT Guided Telezorg. Bij patiënten met hartfalen kan schommelingen in de bloeddruk engewichtsverandering aanwijzingen zijn voor mogelijke problemen. De patiënt weegt en meet debloeddruk dagelijks. Daarnaast kunnen via een monitor vragen worden beantwoord. De gegevensgaan via een GPRS-verbinding naar de afdeling cardiologie en worden automatisch beoordeeld.Als er aanleiding is, slaat het Disease Management System alarm. Deze behandeling heefteen vermindering van patiënt opnamen tot gevolg en patiënten kunnen beter zelfstandig functioneren.© Alares 2010 48

BijlagenSuccesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, formele bekrachtiging, aantrekkelijkheid voor gebruiker,klinische relevantie, efficiëntie, aansluiting op demografische en geografische omgevingsfactorenBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, belasting voor patiënt, gerichtedoelgroep, betrouwbaarheid techniekCaring HomeThema’s: ICTInnovator: Caring HomeBron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.Dit is een (Amerikaanse) technologische innovatie waarbij zelfstandig wonende cliënten metgeavanceerde elektronica in huis worden ondersteund. Het activiteitenpatroon van mensen ineen thuissituatie kan worden vastgelegd en geïnterpreteerd. Dit gebeurd door infrarood sensorenin huis aan te brengen en de gegevens eens per 2 uur via een zorgtelefoon over te brengennaar een PC alwaar interpretatie plaatsvindt. Een medewerker van de thuiszorg kan de resultatenrechtstreeks beoordelen. Na een periode van enkele weken is het mogelijk om veranderingen inhet activiteiten patroon vast te stellen en te gebruiken bij de aansturing van zorg en dienstverlening.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, aantrekkelijkheid voor gebruiker, klinische relevantie,efficiëntie, gerichte doelgroep, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, belasting voor patiënt, betrouwbaarheidtechniekHealth Bridge - ZIPThema’s: Mens, ICT, e-healthInnovator: UMC St. Radboud, Health Valley, Gemeente Nijmegen, Menzis, GezondheidscentrumFrans Huygen, Telecom4careBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/227/Health-Bridge/Door de combinatie van e-Health en telemedicine toepassingen in Health Bridge werken huisartsen specialist virtueel samen. Door videoconferencing kan de specialist virtueel aanwezig zijn inde spreekkamer van de huisarts. Omgekeerd kan de huisarts ook betrokken worden bij de zorgverleningin het ziekenhuis. Op die manier zorgt Health Bridge voor meer kennisuitwisselingtussen specialist en huisarts. Er wordt beter samengewerkt tussen eerste- en tweedelijnszorg,het aantal onnodige doorverwijzingen neemt af en patiënten worden beter en sneller geholpen.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, formele bekrachtiging, aantrekkelijkheid voor gebruiker,klinische relevantie, efficiëntie, gerichte doelgroep, marktwerking, afhankelijkheid stakeholders,ervaring met innovatieBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, belasting voor patiënt, betrouwbaarheidtechniekAlle AED's in Nederland (en de rest van de wereld in kaart) - ZIPThema’s: ICTInnovator: UMC St RadboudBron:http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/457/Alle-AEDs-in-Nederland-(en-de-restvan-de-wereld-in-kaart)/© Alares 2010 49

BijlagenEen website gebaseerd op Google Earth om alle automatische externe defibrillators (AED’s) inNederland (en in de toekomst Europa) in kaart te brengen. Dit doen zij via de website en via dezogenaamde realitybrowser op een daarvoor geschikte mobiele telefoon waarmee (nog beperkte)AED-data in beeld krijgen. De informatie beweegt mee terwijl je de telefoon gebruikt en toontdus in elke looprichting waar de dichtstbijzijnde AED zich bevindt. Uiteindelijk hoopt het ziekenhuisdat er een zo compleet mogelijk overzicht ontstaat, waar iedereen gebruik van kan maken.Succesfactor(en): self-efficacy, formele bekrachtiging, aantrekkelijkheid voor gebruiker, klinischerelevantie, uniciteit, ervaring met innovatie, urgentieBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningenPillkey - ZIPThema’s: TechnologieInnovator: PillkeyBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/26/Pillkey®/Een digitale pillendoos. Er is sprake van een koppeling tussen de medicijnen en een alarmeringdoor trilling, geluid of licht. Zo verlaagt de kans op het vergeten van het nemen van medicijnenbij voornamelijk langdurig of chronisch zieke patiëntenSuccesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, aantrekkelijkheid voor gebruiker,wensen / eisen patiënt, efficiëntieBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, betrouwbaarheid techniekMedicijnenexpress s van OHRAThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: OHRA www.orha.nl/zorgBron:http://www.medicalfacts.nl/2009/12/08/nieuwe-medicijnenexpress-van-ohra-levert-vooralgemak-op/Vanaf 1 januari 2010 start OHRA in samenwerking met de Nationale-Apotheek en OHRA met eenonline bestel- en bezorgservice voor medicijnen. Verzekerden met een OHRA zorgpolis kunnenmet de nieuwe medicijnenexpress alle voorgeschreven medicatie 24 uur per dag online bestellenen op elke locatie in heel Nederland dagelijks thuis of op het werk laten bezorgen.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, aantrekkelijkheid voor gebruiker,wensen / eisen patiënt, efficiëntie, marktwerkingBelemmering(en): logistieke zaken, materiële voorzieningenOndernemerschapBuurtzorg – ZIPThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Buurtzorg NederlandBron: http://www.buurtzorgnederland.com/Door kleine wijkgerichte teams met hoogopgeleide wijkverpleegkundige stelt buurtzorg dat dezorg beter wordt met minder zorguren en bespaart op management. Zorgondernemer en voormaligwijkverpleegkundige Jos de Blok richtte in 2006 Buurtzorg Nederland op met eigen geld.© Alares 2010 50

BijlagenMomenteel werken 100 teams van elk 10 medewerkers voor 10.000 cliënten. De overhead bedraagt10 personen: 6 op kantoor en 4 coaches die elk 25 teams begeleiden.Succesfactor(en): grootte organisatie, structuur (hiërarchisch / plat), personeelsverloop, hoeveelheidpersoneel, administratieve ondersteuning, benodigde kennis, efficiëntie, uniciteit,marktwerking, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): regels / wetten, kosten van vernieuwingBedden in de buurtThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: ZorgSaam Kliniek: Huisartsenpraktijk Pallion, Ziekenhuis TerneuzenBron:http://www.denieuwepraktijk.nl/denieuwepraktijk/Praktijkvoorbeelden/detail/default?id=107De ZorgSaam Kliniek is een decentrale ziekenhuisafdeling op het snijvlak van huisartsen- ziekenhuis-en verpleeghuiszorg. Huisartsen uit de regio kunnen er zelf patiënten opnemen enbehandelen die lichte tot matig complexe ziekenhuiszorg nodig hebben. Het gaat vaak omhoogbejaarde patiënten die moeten herstellen van ziekte, trauma of een ziekenhuisingreep. Dekliniek ligt op het terrein van het verpleeghuis en is verbonden aan het ziekenhuis in Terneuzen.Succesfactor(en): logistieke zaken, formele bekrachtiging, materiële voorzieningen, samenwerkingafdelingen, participatie netwerk, verwachte tevredenheid patiënt, efficiëntie, gerichte doelgroep,afhankelijkheid stakeholders, wensen/eisen sociale omgeving patiënt, aansluiting opdemografische en geografische omgevingsfactoren, ervaring met innovatieBelemmering(en): kosten van vernieuwing, aansluiting bij taakopvattingZorgprestatie bij GZ-instellingen Pameijer er en St. ZorgBreedThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Pameijer en St. ZorgBreedBron:http://www.ncsi.nl/kennisbank/cases/innovatieve_zorgprestatie_bij_gz_instellingen_pameijer_en_st._zorgbreed/Pameijer en St. ZorgBreed bieden de mogelijkheid aan oudere cliënten met een verstandelijkebeperking om geïntegreerd te wonen in een V&V-instelling (verpleeg- en verzorgingsinstelling).Met de mogelijkheid om in een V&V-instelling te wonen, krijgt de oudere cliënt met de verstandelijkebeperking meer regie over levensloopbestendig zorgen en wonen. Indien voor de juisteV&V-instelling wordt gekozen, kan de cliënt, naarmate de zorgbehoefte toeneemt, zonder tehoeven verhuizen binnen de muren van de V&V instelling blijven en kan betere zorg verleendworden.Succesfactor(en): logistieke zaken, formele bekrachtiging, materiële voorzieningen, samenwerkingafdelingen, verwachte tevredenheid patiënt, gerichte doelgroepBelemmering(en): kosten van vernieuwing, aansluiting bij taakopvattingCompleet WonenThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Een alliantie van: woningcorporaties deltaWonen, De Woonplaats, Portaal, Wooncomen Woonconcept, zorgorganisaties Icare en Sensire, welzijnsstichtingen en diverse gemeenten.Bron: http://www.buurtalliantie.nl/groups/compleet_wonen/default.aspx© Alares 2010 51

BijlagenCompleet Wonen in Zwolle is ontwikkeld om senioren langer thuis te laten wonen. Het is eencombinatie van woon-zorgoplossingen, welzijnsconcepten en technologie. Woningcorporaties,zorgorganisaties en de gemeente werken in gezamenlijk uitvoerend team (bestaande uit eenhuismeester, welzijnsmedewerker, verzorgende en ouderenadviseurs) dat zorgt voor de leefbaarheidvoor oudere bewoners. De behoeften van de huidige bewoners staan centraal. Er wordtzoveel mogelijk aangesloten bij bestaande netwerken en betrokken lokale organisaties.Succesfactor(en): logistieke zaken, materiële voorzieningen, samenwerking afdelingen, verwachtetevredenheid patiënt, efficiëntie, gerichte doelgroep, afhankelijkheid stakeholders, wensen/eisensociale omgeving patiënt, aansluiting op demografische en geografischeomgevingsfactorenBelemmering(en): kosten van vernieuwing, aansluiting bij taakopvattingDe kracht van het magneetziekenhuisThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Voorbeelden van magneetziekhuizen zijn: St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein, hetVlietland Ziekenhuis Schiedam, Icare Thuiszorg Flevoland Lelystad, Medisch Centrum TwenteEnschede en het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Amsterdam. Pameijer en St. ZorgBreedBron:http://www.ncsi.nl/kennisbank/cases/nurse_power_de_kracht_van_het_magneetziekenhuis/Het ‘magneetziekenhuis’ is gebaseerd op een Amerikaans concept. Hierbinnen hebben verpleegkundigenmeer grip op het reilen en zeilen van de afdeling in hun ziekenhuis, verpleeghuis ofthuiszorgorganisatie. Magneetziekenhuizen kennen een platte structuur en elementen zoals dekwaliteit van verpleegkundig leiderschap, organisatiestructuur, managementstijl, professioneleontwikkelingen en autonomie staan centraal. Er is sprake van een participatieve managementstijlwaarbij feedback geven en krijgen wordt aangemoedigd en gewaardeerd. Elf Nederlandse zorginstellingenzijn na de zomer van 2009 gestart met de pilot ‘Magneetplus’.Succesfactor(en): formele bekrachtiging, ervaren steun collega´s, ervaren steun direct leidinggevende,bereidheid gedragsverandering, wensen/eisen zorgverlener, maatschappelijk belangBelemmering(en): kans nadelige gevolgenBig!Move - ZIPThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Big!Move InstituteBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/66/Big-Move/Big!Move is wijkgerichte gezondheidsbevordering vanuit de 1e lijn (GG) naast het bestaandeaanbod voor ziekte en zorg (ZZ). De Big!Move methode wordt in 25 wijken in het land aangebodenaan bewoners met ziekte of klachten, met name in de multiculturele stadswijken. Twee professionalsin de 1e lijn, een huisarts en een fysiotherapeut, hebben in vijf jaar het Big!Moveprogramma ontwikkeld. De gezondheidstoestand van de deelnemers neemt toe. Er is sprake vanvermindering van isolatie en er is een toename van sociale activiteiten in de wijk. Daarnaast blijvenminder mensen onnodig in het medische systeem.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, ruimte aanpassing eigensituatie, gerichte doelgroep, maatschappelijk belangBelemmering(en): bereidheid gedragsverandering© Alares 2010 52

BijlagenCo-patiënt– ZIPThema’s: Mens (zorgverlener en patiënt)Innovator: ZoBeterBron:http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/443/Co-patiënt-kan-zorg-fors-verbeteren/Co-patiënten zijn speciaal opgeleide verpleegkundigen en studenten medicijnen, die met toestemmingvan de patiënt de gehele of gedeeltelijke behandeling meelopen en tijdelijk de ogen enoren vormen van patiënten. Ze zorgen voor betere communicatie tussen patiënt en behandelaar,houden de behandeling in de gaten en signaleren verbeterpunten. Per opdracht wordt een beknoptverslag met aanbevelingen over de kwaliteit van de betrokkenheid, communicatie en evaluatievan de zorgverlening gemaakt.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, aantrekkelijkheid voor gebruiker,gebruiker beslistBelemmering(en): beschikbare tijd, verwachte medewerking patiëntMantelzorgmakelaar – ZIPThema’s: MensInnovator: Pelbcode, TapsBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/313/Mantelzorgmakelaar/De mantelzorgmakelaar neemt regeltaken over van mantelzorgers. De mantelzorgmakelaars zijnHBO opgeleide dienstverleners, werken onafhankelijk van zorgaanbieders en hebben kennis vanalle terreinen waar mantelzorgers mee te maken krijgen. Een landelijk netwerk van mantelzorgmakelaarspakt de vraag van mantelzorgers op. Een cliëntvolgsysteem zorgt voor continuïteit ende gegarandeerde achterwacht en monitoring zorgt voor de kwaliteitswaarborg.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, ruimte aanpassing eigensituatie, belasting voor patiënt, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): regels / wetten, participatie netwerkShareCare / Buurtsite – ZIPThema’s: MensInnovator: ShareCareBron:http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/39/ShareCare----Mantelzorg-Makkelijker/ShareCare is een organisatie die het als haar kerntaak ziet om burgers internethulpmiddelen aante bieden, waarmee zij hun maatschappelijke taken (vrijwilligerswerk, mantelzorg, verenigingsinzet)makkelijker en beter kunnen uitvoeren. ShareCare heeft een (mantel)zorgsite ontwikkeld. Viade site kunnen bijvoorbeeld familieleden, vrienden en professionals de zorg rondom een ziekeorganiseren en plannen.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, belasting voorpatiënt, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): logistieke zakenTinkerbell Patientencoach - ZIPThema’s: MensInnovator: Stichting Tinkerbell Patientencoach© Alares 2010 53

BijlagenBron: http://www.zorginnovatieplatform.nl/innovaties/329/Tinkerbell-Patiëntencoach/De Tinkerbell Patientencoach is een persoonlijke begeleider van de patiënt die zijn of haar belangenbehartigt en oplet tijdens moeilijke gesprekken met zorgprofessionals. Voor oudere patiëntendie geen mantelzorger in de buurt hebben, of mensen die voor het eerst met een ernstigeaandoening (kanker, reuma, COPD, Diabetes, enz.) geconfronteerd worden. Het doel van de begeleidingis in een aantal keren de kennis van het zorgaanbod en de assertiviteit van de patiëntte verhogen, waardoor de (sociale) zelfredzaamheid groter wordt. Daarnaast zullen zorgprofessionalsaangespoord worden patiënt gerichter te communiceren en afspraken te maken. Ook als depatiënt naar een andere instelling verwezen wordt gaat de begeleider mee.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, aantrekkelijkheid voor gebruiker,gebruiker beslistBelemmering(en): beschikbare tijd, verwachte medewerking patiënt,De OOGbusThema’s: mens, ondernemerschapInnovator: Oogzorgnetwerk, CZBron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.http://www.oogbus.nl/De OOGbus is een initiatief van Het Oogzorgnetwerk in samenwerking met CZ. Deze OOGbusmaakt het mogelijk om eerstelijns oogzorg bij de mensen thuis te brengen. Een bus bezoekt eenzorginstelling of verzorgingshuis en verzorgt er controles van deoogfuncties. Indien nodig wordt er doorverwezen naar een huisarts, opticien, optometristof ziekenhuis. Het doel is om staar en glaucoom eerder op te sporen.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, aantrekkelijkheid voor gebruiker,wensen / eisen patiënt, efficiëntie, gerichte doelgroep, marktwerking, aansluiting op demografischeen geografische omgevingsfactorenBelemmering(en): logistieke zakenMens CentraalKroonluchterThema’s: MensInnovator: Pendrecht RotterdamBron:http://www.denieuwepraktijk.nl/denieuwepraktijk/Praktijkvoorbeelden/detail/default?id=84Het aantal COPD-patiënten in de Rotterdamse wijk Pendrecht stijgt. Eerstelijnszorgverlenersstartten een gezondheidsbevorderend project om te voorkomen dat COPD-patiënten in de tweedelijn terecht komen. Het Kroonluchterproject is tot stand gekomen op initiatief van de huisartsenen fysiotherapeuten van die constateerden dat het aantal COPD patiënten in het algemeenstijgend is (met name onder vrouwen), en dat de wijk Pendrecht in het bijzonder veel inwonerskent met klachten aan de luchtwegen. In samenspraak met de huisarts wordt er per patiënt eenzorgplan opgestart, dat wordt samengesteld uit verschillende disciplines. Tevens wordt van iederepatiënt specifiek een 'persoonlijk streefdoel' opgenomen in het zorgplan.Succesfactor(en): self-efficacy, relatief voordeel gebruiker, gerichte doelgroep, aansluiting opdemografische en geografische omgevingsfactoren© Alares 2010 54

BijlagenBelemmering(en): logistieke zakenMeander Medisch Centrum: Organisatie efficiënte en effectieve artsenvisiteThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Meander, TNOBron:http://www.ncsi.nl/kennisbank/cases/meander_medisch_centrum_hoe_organiseer_je_artsenvisite_efficint_en_effectief/Meander Medisch Centrum heeft een werkgroep artsenvisite gestart in samenwerking met externeadviseurs van TNO om de artsenvisites effectief en efficiënt te organiseren. Daarbij moest hetna afloop van een visite voor iedereen duidelijk zijn wat er met de patiënten moest gebeuren enwat de gemaakte afspraken waren. Het achterliggende doel hiervan was ook om de werkdruk enoverwerken te verminderen, en de kwaliteit van zorg te verbeteren. Het proces van de artsenvisiteis zodanig verbeterd dat alle belanghebbenden (patiënten, artsen en verpleegkundigen) en dekwaliteit van de zorg er beter van zijn geworden.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, aantrekkelijkheid voor gebruiker, samenwerkingafdelingen, gebruikers betrokken, wensen/eisen zorgverlener, maatschappelijk belangBelemmering(en): kans nadelige gevolgenCircus van 't Eenzaam HartThema’s: MensInnovator: regio RivierenlandBron: http://www.buurtalliantie.nl/groups/circus_van_t_eenzaam_hart/default.aspxCircus van 't Eenzaam Hart is een project van samenwerkende welzijnsorganisaties uit de regioRivierenland en omvat een reeks van activiteiten rond het thema eenzaamheid bij ouderen. Eenbelangrijk element is een tragikomische theatervoorstelling die door acht gemeenten toert. Devoorstelling 'Circus van 't Eenzaam Hart' probeert het taboe dat je niet praat over eenzaamheidte doorbreken. Aan de hand van muziek, foto's, een quiz, gedichten, filmfragmenten, discussie,videoportretten en een lied wordt de vraag gesteld of eenzame mensen zielig en hulpbehoevendzijn. Het project heeft niet als doel een pasklare oplossing te geven, maar wil het publiek lerenomgaan met eenzaamheid en ieders persoonlijke rol en eigen verantwoordelijkheid daarin.Succesfactor(en): verwachte tevredenheid patiëntBelemmering(en): relatief voordeel gebruiker, zichtbaarheid uitkomstenDe BelevenisThema’s: MensInnovator: regio RivierenlandBron: http://www.buurtalliantie.nl/groups/de_belevenis/default.aspxDe Belevenis is een reizend pretpark en uitgaanscentrum voor mensen met een meervoudigehandicap en diep dementerende ouderen. Het afgelopen half jaar hebben ruim honderd decorbouwers,kunstenaars en vrijwilligers gewerkt aan de bouw van deze sprookjeswereld.Succesfactor(en): verwachte tevredenheid patiënt, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): relatief voordeel gebruiker, zichtbaarheid uitkomsten© Alares 2010 55

BijlagenKortdurende Pedagogische GezinsbegeleidingThema’s: mens, ondernemerschapInnovator: GGD Regio Twente.Bron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.Dit is een vorm van enkelvoudige licht pedagogische opvoedingsondersteuning voor gezinnenmet kinderen van 0 -19 jaar oud. Deze dienst vult een gat in het aanbod van zorg tussen enerzijdseenmalig advies van bijvoorbeeld een consultatiebureauverpleegkundige en anderzijds deintensieve, geïndiceerde hulp vanuit Bureau Jeugdzorg. De begeleiding vindt plaats bij gezinnenthuis (maximaal 10 bezoeken) en heeft tot doel om vroegtijdig een oplossing te vinden vooropvoedingsproblemen. Ouders kunnen hun gezin zelf opgeven, maar ook worden doorverwezenvanuit andere instanties variërend van school tot huisarts.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, zichtbaarheid uitkomsten, gerichte doelgroepBelemmering(en): verwachte medewerking patiëntThomas HuizenThema’s: Mens, ondernemerschapInnovator: Thomas HuizenBron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.Op de particuliere huizenmarkt worden panden benut door er zes tot acht verstandelijk gehandicaptente laten wonen. Deze worden verzorgd door zorgondernemers die in hetzelfde huiswonen. Daarmee wordt zoveel mogelijk een gezinssituatie nagebootst. De initiatiefnemer, Hansvan Putten had zelf een zoon met een verstandelijke beperking: Thomas. Thomas is in 2006overleden. Uit onvrede met het reguliere aanbod bedacht hij in 2001 het concept Thomashuizen.Thomashuizen Nederland bewaakt de visie en uitgangspunten van het concept. Daarnaast stimuleertde franchiseorganistie ervaren mensen uit de zorg om voor zichzelf te beginnen. Zijkrijgen fiscale, juridische en praktische ondersteuning van Thomashuizen Nederland bij hunbedrijfsvoering.Succesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, zichtbaarheid uitkomsten, materiële voorzieningen,gebruikers betrokken, aantrekkelijkheid voor gebruiker, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): kosten van vernieuwing, ethische problemenAlzheimer CaféThema’s: MensInnovator: Alzheimer NederlandBron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.http://www.alzheimer-nederland.nl/content.jsp?objectid=625In dit ‘café’ worden informele bijeenkomsten gehouden voor mensen met Alzheimer, hun naastenen mantelzorgers. De aanpak kent meerdere doelen: informeren, communicatie bevorderenen het isolement van de patiënt en de partner verminderen. Elke bijeenkomst is op dezelfdemanier gestructureerd. De avond is opgedeeld in halve uren, om de stroom van indrukken eninformatie behapbaar te maken voor de patiënten, die in uiteenlopende stadia van dementiekunnen verkeren. Het Alzheimer Café-concept is geformuleerd door psychogerontoloog BèreMiesen in 2003. Inmiddels zijn er tegen de 200 Alzheimer Cafés in Nederland. De Cafés wordenmaandelijks georganiseerd in buurthuizen of algemene activiteitencentra. Ze zijn geheel vrijblijvenden zonder afspraak te bezoeken.© Alares 2010 56

BijlagenSuccesfactor(en): relatief voordeel gebruiker, gebruikers betrokken, aantrekkelijkheid voor gebruiker,gerichte doelgroep, wensen/eisen sociale omgeving patiëntBelemmering(en): participatie netwerk, publiciteit, uniciteitIntersectorale gezondheidskennisZorgwachtThema’s: Intersectoraal, mens, ondernemerschapInnovator: Transferium Care BV, UtrechtBron: Lectoraat Innovatie Publieke Sector – Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.Zorgwacht begeeft zich op het snijvlak van de zorg, onderwijs, reïntegratie en wijkcohesie.Langdurig werklozen worden opgeleid om relatief eenvoudige zorgtaken waar te nemen en deoren en ogen van professionele zorgverleners te worden op de manier zoals dat bij Stadswachtengebeurt in de wijk. Uiteindelijk is het de bedoeling om door te stromen naar betaald werk.Tijdens hun leerwerktraject worden Zorgwachten ingezet in dezelfde wijk als waar zij vandaankomen. Dit zijn met name de probleemwijken, ook wel ‘krachtwijken’ genoemd een voorbeeld isde Utrechtse krachtwijk Overvecht.Succesfactor(en): gebruik belonend voor gebruiker, overeenkomst in doelen gebruikers, gerichtedoelgroep, aansluiting op demografische en geografische omgevingsfactoren, maatschappelijkbelangBelemmering(en): ethische problemen, kans nadelige gevolgenGezondheidseffectscreeningThema’s: IntersectoraalInnovator: Erasmus MCBron:http://www.zonmw.nl/nl/system/zoekresultaten/delfi/projecten-database/projectdetail/?tx_videlfiprojecten_pi1%5Bproject_id%5D=6110Om te stimuleren dat beleid wordt gevoerd dat niet schadelijk maar bevorderlijk is voor de gezondheid,is voorgesteld voorgenomen beleid op deze andere beleidsterreinen systematisch tescreenen op mogelijke gezondheidseffecten in twee stappen, waarbij in een 'verkennende' analysewordt vastgesteld of er een mogelijk gezondheidseffect is, en zo ja in een 'verdiepende'analyse nauwkeuriger wordt bepaald wat de gezondheidseffecten zullen zijn, welke bevolkingsgroepenerdoor zullen worden getroffen, en welke bijsturingen nodig zijn om de gezondheidseffectente optimaliseren. Dit project richt zich op de tweede stap, met het doel zicht te krijgen opde bestuurlijke dynamiek waarin gezondheidsrelevant beleid zich ontwikkelt en uitgevoerd moetworden. Om gezondheidsrelevant beleid, alsmede de beleidsprocessen daaromheen, zo optimaalmogelijk te beïnvloeden in het voordeel van de volksgezondheid worden bestuurlijke modellenontwikkeld waarmee de GES kan worden ingezet. Binnen deze modellen zal gezocht worden naarde meest gepaste mix van bestuurlijke instrumenten voor verschillende vormen van gezondheidsrelevantbeleid. De modellen zullen verschillen al naar gelang de betrokken actoren, hunbelangen en de dynamiek van de beleidsprocessen die aan de orde zijn. In dit project staat aldusde bestuurlijke inbedding centraal van het gezondheidskundig instrumentarium.Succesfactor(en): maatschappelijk belang, evidence based, regels / weten, uniciteit, gebruikersbetrokkenBelemmering(en): gebruik belonend voor gebruiker© Alares 2010 57

BijlagenOverzicht bronnen voor caseswww.buurtaliantie.nl - webcommunity voor professionals die actief zijn in en voor buurten inNederlandse steden en dorpen, gericht op maatschappelijk verantwoord ondernemen.www.denieuwepraktijk.nl – overzicht van innovatieve zorginitiatieven in de eerste lijnwww.ictinwzw.nl - diverse projecten en initiatieven waarbij ICT ingezet wordt in Wonen, Zorg enWelzijn. Deze portal is ontwikkeld op initiatief van NIZW Zorg en het Aedes-Actiz KenniscentrumWonen-Zorg. De ontwikkelling van deze portal is financieel mogelijk gemaakt door de ministeriesvan VROM en VWS (2005).www.ictzorg.com – nieuwswebsite gericht op technologische ontwikkelingen in de zorgwww.medicalfacts.nl - nieuwswebsite gericht op zorgbrede ontwikkelingen www.nveh.nl - devereniging voor e-Health en telemedicine in Nederlandwww.nsci.nl – Nederlands Centrum voor Sociale Innovatiewww.senternovem.nl - Agentschap van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken datinitiatieven ondersteunt die duurzaamheid stimuleren, ook in de zorg.www.syntens.nl - stimuleert en begeleidt ondernemers in het midden- en kleinbedrijf via tal vaninnovatieprojecten.www.tplz.nl - Transitieprogramma Langdurende zorgwww.trimbos.nl - ontwikkelt kennis over geestelijke gezondheid en verslaving.www.wijkwebsites.nl - website met een overzicht van projecten in de zorg gericht op ICT (2007).www.zelfmanagement.com - Landelijk actieprogramma zelfmanagementwww.zorginnvotieplatform.nlwww.zorgvoorbeter.nl - Programma Zorg voor Beterwww.zonmw.nl© Alares 2010 58

BijlagenBijlage 3 - Achtergrond en grafieken Digitale EnquêteEIn het onderzoek hebben wij gekozen om een digitale enquête uit te zetten onder de zorginnovatorsdie zich hebben aangemeld op de website van het Zorginnovatieplatform. Een online enquêteis een uitstekend middel om met gerichte vragen een brede doelgroep te bereiken. Dedigitale enquête hebben wij in dit onderzoek uitgezet via verschillende kanalen, zoals denieuwsbrief en website van het ZIP (zie bijlage). De enquête is verzonden naar meer dan 2000respondenten aangesloten bij het zorginnovatieplatform. Deze mensen zijn geïnteresseerd in ofbezig met zorginnovaties en hebben relevante kennis van het opzetten van zorginnovaties.De nadruk in de enquête ligt op de kenniskaart die wij op basis van theorie en casestudy hebbenontwikkeld. Hierin zijn 14 afhankelijkheden onderscheiden van zorginnovaties. Daarnaast zijn ereen hele reeks aan succes- of belemmeringsfactoren onderscheiden. Deze afhankelijkheden enfactoren hebben we bij de zorginnovators getoetst. Tegen welke problemen lopen zij aan bij hetinzetten van hun zorginnovatie? Welke factoren missen nog? En welke innovatie is in jouw optiekgeslaagd?Deze digitale enquête is een belangrijke bron voor de visievorming op basis van zorginhoudelijkinnovaties en de rol van het ZIP hierin. De medewerking aan de enquête was geheel vrijwillig.RespondentenDe enquête is ingevuld door bij 100 zorginnovators. In totaal hebben N=37 respondenten deenquête volledig ingevuld. 16 hiervan hebben ervaring met opschaling. De overige 21 respondentenhebben alleen ervaring met het opstarten van een zorginnovatie. In overleg met het ZIPhebben wij besloten ook deze respondenten te bevragen en de uitkomsten zijn (deels) verwerktin de analyse.Een deel aanzienlijk deel van de innovators is tussentijds afgehaakt. De grootste groep van 27respondenten, is afgehaakt op het moment dat zij in moesten vullen welke innovatie zij gedurendede gehele innovatie als voorbeeld nemen. Een verplicht invulveld kan mogelijk hebbenafgeschrikt. Andere respondenten zijn tussentijds gestopt, een aantal aan heb begin van dereeks met afhankelijkheden. De rest van de stopmomenten is zo divers dat hier geen verdereconclusies aan kunnen worden verbonden.Ondanks dat N met 37 respondenten relatief klein is geeft dit onderzoek een goede indruk vanwaar innovators tegen aan lopen bij het realiseren en opschallen van innovaties in de zorg. Deinhoudelijk reacties geven daarbij een goed beeld van de visie van deze zorginnovators.© Alares 2010 59

BijlagenTotaal overzicht grafieken Digitale EnquêteIndeling van type innovaties© Alares 2010 60

Bijlagen© Alares 2010 61

BijlagenBijlage 4 - Betrokken experts/organisaties# OrganisatieNaamFunctieContact1 TNO kwaliteit van leven Meike Smit Onderzoeker / Adviseur 26/112 ZorgInnovatieWijzer Piet de Jong Frontoffice beheerder 26/113 Hasper en van der Torn Jan Huisman Partner/ adviseur 27/114 Syntens Monique van der Hoeven Regionaal innovatiemanager27/115 ZonMW Barbara van der Linden 27/116 Erasmus universiteit Antoinette de Bont Universitair hoofddocent 27/11bij de sectie HealthcareGovernance7 Radboud University Nijmegen Lucien Engelen Hoofd Acute Zorgregio 27/11Medical CentreOost© Alares 2010 62

BijlagenBijlage 5 - Website Kennisinventarisatiehttp://www.zorginnovatieplatform.nl/kennisinventarisatie/De website is opgezet als onderdeel van het onderzoek ‘Kennisinventarisatie’. De website is eenWordpress website die de mogelijkheid biedt om op eenvoudige wijze een website te ontwikkelenmet reactie mogelijkheid. De analyse binnen het onderzoek is beschikbaar gesteld op dezewebsite, met als doel om zorginnovators te informeren en te betrekken in dit onderzoek. Dewebsite richt zicht naast, zorginnovators, onder andere op zorgexperts, zorgverzekeraars, professionalsen patiënten(verenigingen).De websiteDe onderzoekswebsite kent een aantal elementen: Home, Enquête, Kenniskaart, Achtergrond.Figuur 3 Print-Screen van de homepage van de website KennisinventarisatieOp de Homepage staat een korte introductie van het onderzoek. De digitale enquête heeft eenprominente plek gekregen op de website. Zowel in de navigatie balk aan de bovenkant, als aande rechterkant middels een herkenbaar afbeelding is aandacht gevraagd voor het invullen van deenquête.In de kenniskaart plaatsen wij per onderdeel van de inventarisatie de resultaten. Bij opleveringvan dit rapport vullen we de website aan met de meest recente bevindingen. De website ontwikkeltzich naar mate er meer informatie uit het onderzoek naar voren komt. De kenniskaart startmet een inleiding waarin duidelijk het doel is belicht. Vervolgens zijn de mogelijke succes- enbelemmeringsfactoren bij opschaling weergegeven in de kenniskaart.© Alares 2010 63