NAV News 98

More documents

Recommendations

Info

10 interview © Miles Fischler “Men noemt ons wel eens beleidsfluisteraars” Roeland Dudal – Architecture Workroom Brussels Architecture Workroom Brussels bestaat tien jaar. In die tijd evolueerde het tot een think-and-do-tank voor innovatie binnen de architectuur, stedenbouw en andere aan de ruimtelijke ontwikkeling gelinkte disciplines. We hadden met hen een gesprek over de – noodzakelijk – veranderende rol van de architect. We ontmoeten Roeland Dudal op een warme lentedag enkele maanden voor de verkiezingen – het rekeningrijden beheerst even het nieuws. Het kantoor van Architecture Workroom Brussels bevindt zich tijdelijk in de Guimardstraat, na een verblijf in de WTC I-toren waar ze de culturele manifestatie You Are Here organiseerden. Roeland Dudal kijkt echter uit naar het nieuwe kantoor waar ze binnen enkele maanden willen intrekken, liefst opnieuw in de Noordwijk: “minder corporate en dichter bij de actie”. ‘Brussels’ in Architecture Workroom Brussels verwijst immers niet enkel naar de werkplek, de locatie van het kantoor, maar ook naar hun voornaamste laboratorium: de stadsregio Brussel. Roeland Dudal: “Joachim Declerck en ik hebben in 2008 Architecture Workroom bedacht als een culturele werkplaats voor architectuur en stedenbouw. We positioneerden ons toen mentaal in de driehoek tussen de meer klassieke cultuurhuizen, het beleid en de reguliere ontwerppraktijk. Met steun van de culturele overheid konden we aan de slag als producent van culturele ruimte via tentoonstellingen, seminaries, lezingen, debatten en het maken van publicaties. Onze missie was om de positie van de architect in de samenleving opnieuw te bevragen omdat we het gevoel hadden dat de bijdrage van de architect aan het maatschappelijk debat en aan de bouwproductie relatief beperkt was. Bij de oprichting kregen we steun van een aantal Brusselse architecten als stichtende leden, omdat ze onze overtuiging deelden dat het debat over architectuur en de relatie tussen architectuur en de stad Brussel als laboratorium onvoldoende ruimte kreeg. Gaandeweg is Architecture Workroom uitgegroeid tot een heel hybride organisatie waar we naast cultuurproductie met subsidies, ook actief op zoek gaan naar andere contexten om samen met ontwerpers en experten nieuwe thema’s op de publieke en beleidsagenda te krijgen. Dat gebeurt via beleidsvoorbereidend ontwerponderzoek waarin we met andere ontwerpers innovatieve modellen voor architectuur en stedenbouw ontwikkelen. We zijn een ontwerppraktijk die niet bouwt, maar dat staat helemaal niet gelijk met een ontwerppraktijk die zich zou beperken tot theoretische modellen. Er zit een soort drang in om impact te hebben op de gebouwde realiteit. Toch tekenen we zelden in op klassieke architectuuropdrachten, 01 02 maar willen we liever deelnemen aan processen die tot nieuwe ontwerpopgaves leiden of waarbij de ontwerpvraag in vraag gesteld kan worden, processen die architectuur mogelijk maken.” Bieden architectuurwedstrijden architecten ook niet de mogelijkheid om de opgave in vraag te stellen? Roeland Dudal: “Er zijn veel situaties waar de architect de capaciteit heeft om niet alleen het antwoord maar ook de vraag op zich te ontwerpen en in vraag te stellen. In een veranderende maatschappij veranderen de ontwerpopgaves. Als de manier waarop we denken te moeten wonen wijzigt, dus zal de vraag naar een woning ook moeten veranderen. De organisatie van een reguliere ontwerppraktijk laat heel vaak niet toe om de vraag in vraag te stellen. Als je bijvoorbeeld in een publieke aanbesteding de vraag niet beantwoordt, voldoe je niet aan het bestek van de procedure. Het is dus in vele gevallen om economische, procedurele of strategische redenen niet mogelijk om de vraag in vraag te stellen, hoezeer daar soms ook aanleiding toe is. Via ontwerpwedstrijden kan je daar een klein beetje op inbreken. Het is ook één van onze hoofdmissies geweest om net die contexten te creëren waar dit – veel meer dan anders – mogelijk wordt. Het kader van een cultureel project of een tentoonstelling rond een bepaald thema biedt de uitgelezen kans voor architecten om aan agenderend ontwerpend onderzoek te doen. In die culturele vrije ruimte kunnen ze, los van economische of wetgevende bezwaren, met voorstellen komen die eigenlijk eerder een nieuwe vraag aanreiken dan wel de oplossing bieden. Dat werd door de sector vrij snel gewaardeerd en de ruimte die we maken om via ontwerponderzoek tot betere architectuur te komen is eigenlijk één van de kerntaken van de Architecture Workroom geworden.” Als u over de sector spreekt, bedoelt u waarschijnlijk de architecten. Beseffen de opdrachtgevers ook dat ze een begeleider bij het proces kunnen gebruiken? Roeland Dudal: “Het speelt inderdaad niet alleen aan de ontwerpende kant. Het is zeker en misschien zelfs nog meer aan de opdrachtgevende kant dat je vaststelt dat mensen wel snappen dat ze buiten de business as usual om zouden moeten kunnen, maar dat het systeem waarbinnen ze werken dat niet toelaat. Meestal hebben bepaalde overheidspartijen weliswaar hun eigen sectorale doelstellingen in het vizier, maar zijn ze niet in staat meerwaarde te creëren via wisselwerking met andere sectoren. We zijn ervan overtuigd dat het ontwerpdenken in staat is om mensen rond de tafel te verzamelen. Door gezamenlijk te tekenen wat elke partij apart als ambities en doelstellingen heeft, ontstaat vaak een gedeelde figuur waardoor mensen gaan beseffen dat ze elkaar eerder nodig hebben dan dat hun belangen tegenstrijdig zouden zijn.” Roeland Dudal: “Dankzij onze ervaringen tijdens de manifestatie You Are Here, in 2018 in Brussel naar aanleiding van de architectuurbiënnale van Rotterdam IABR-2018+2020 The Missing Link, beseffen we dat om de economische, ecologische en solidariteitsdoelstellingen te halen de samenleving tegelijkertijd een systeem- en een gedragsverandering nodig heeft. Zie het thema mobiliteit. We weten bijna allemaal – zeker beleidsmakers zijn ervan overtuigd – dat de afhankelijkheid van de individuele wagen het mobiliteitsysteem letterlijk vastgereden heeft. De publieke ruimte in de stad wordt voor 70 à 80% ingepalmd door auto’s die ofwel stilstaan omdat ze 95% van de tijd geparkeerd zijn, ofwel omdat ze in de file staan. Dat is niet langer houdbaar. We moeten dringend
interview 11 naar een model waar we meer mobiliteit in de stad kunnen organiseren met minder voertuigen, met gedeelde voertuigen en een vorm van multimodaliteit, en met aandacht voor de verschillende snelheden van mobiliteit. Die objectieven zijn gekend. Jammer genoeg, hoe hard we het daar ook over eens zijn, moeten beleidsmakers toegeven dat ze niet goed weten hoe we nu van het huidige systeem naar die nieuwe toekomst geraken. Als je hen vraagt hoe we die dominante wagens stap voor stap uit het straatbeeld kunnen krijgen, dan vinden ze het moeilijk, want ze durven niet aan de gratis parkeerplaats voor de deur van de individuele autobestuurder te raken. Hetzelfde zien we bij de discussie rond het rekeningrijden. Als de politiek er iets probeert aan te doen, lopen ze zich snel vast. De maatschappij zit op vele thema’s gevangen in een patstelling. Daar ligt een kans voor architecten, want het probleem is dat de mensen die het moeten gaan doen niet kunnen verbeelden wat de kwaliteiten zijn van een eventuele gedragsverandering en hoe de stad eruit zou kunnen zien als effectief de helft van de publieke ruimte teruggewonnen wordt om er speelpleinen, groenruimte, fietspaden en tracés voor openbaar vervoer in aan te leggen. Mensen weten heel goed wat ze zouden verliezen bij zo’n transitie, maar niet altijd wat ze erbij kunnen winnen. Architecten en stedenbouwkundigen hebben wel die capaciteiten om te verbeelden wat we met die ruimte zouden kunnen doen, en daarmee misschien wel een belangrijke hefboom in handen om het draagvlak te creëren voor zo’n systeemverandering.” Stel dat dit een oproep is voor architecten. Hoe kunnen ze hieraan bijdragen? Weinig bureaus zitten in jullie positie. Roeland Dudal: “Het is niet evident voor de architectuurpraktijk om die rol op te nemen. Die is er niet op georganiseerd, economisch niet, en eigenlijk ook niet op het vlak van expertise. Het is zeker niet zo dat dit een rol kan zijn voor de architect alleen. We stellen wel vast dat er een nieuw soort praktijk ontstaat waar architecten deel van kunnen gaan uitmaken, waarbij het vormgeven van de samenleving een maatschappelijke beweging wordt samen met andere actoren. Die actoren kunnen heel divers zijn, van privaatontwikkelaars over publieke actoren tot burgers. Vorig jaar ontstond er in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen een publiek debat over luchtkwaliteit en verkeersveiligheid rond scholen, aangestuurd door verontwaardigde ouders van leerlingen die er school lopen. Door die ouders uit te nodigen samen met architecten en experten aan de slag te gaan in workshops binnen de tentoonstelling You Are Here, konden zij uiteindelijk zelf met concrete ideeën naar lokale beleidsmakers, schooldirecties en bevoegde instanties stappen. Als er vandaag 15 scholen zijn waar ze van onderuit aan die schoolomgeving werken, volgend jaar misschien 150 en binnen twee jaar 1500 dan hebben we op zoveel plaatsen tegelijk een verandering in werking gezet dat automatisch het plan voor schone lucht in onze steden gerealiseerd zal worden, niet van bovenaf, maar van onderuit. Diezelfde dynamiek zie je ook bij Ringland. Bij het mobiliseren van actoren en belangenorganisaties rond grote maatschappelijke transities heb je veel baat bij de verbeeldingskracht van de ontwerppraktijk ter ondersteuning van het creëren van een draagvlak en het blootleggen van kansen voor oplossingen.” Hoe kan je toch van bovenaf impact hebben? De politiek lijkt zich soms minder bewust van de expertise van architecten, waarop ze een beroep kan doen. Het is jullie wel al gelukt om enkele deuren open te duwen. Roeland Dudal: “We hebben inderdaad beseft dat er niet alleen sociale en maatschappelijke, maar ook beleidsinnovatie nodig is. Er zijn wel eens stemmen in de sector die ons beleidsfluisteraars noemen, die door in te breken op de voorliggende beleidsvragen eigenlijk de beleidsmakers opvoeden over welke keuzes ze kunnen maken in functie van het maatschappijbeeld dat ze willen realiseren. Ik wil hier terugkomen op het basisidee van de ‘workroom’: de vrije denkruimte. Je ziet dat het beleid in het huidige systeem zich onvoldoende snel kan vernieuwen en dus is er een bypass nodig om aan te tonen dat er een systeemfout zit tussen uitdagingen en de oplossingen die het systeem nu kan aanreiken. Vaak gebruiken wij de culturele setting als bypass, zoals het creëren van een werkruimte – de letterlijke vertaling van workroom – in een tentoonstelling, waarbij je partijen uitnodigt om los van hun dagelijkse manier van werken die uitdagingen te benaderen. Van daaruit ontstaan vaak nieuwe inzichten en nieuwe praktijken die eenmaal terug in de beleidscontext leiden tot andere keuzes dan diegene die voorlagen.” Niet alleen de politiek, maar ook de bouwsector heeft last van traagheid. In de manier waarop we ons in de sector organiseren zit er weinig innovatie. Jullie behoren tot een kleine groep bureaus die een stap hebben gezet in een nieuwe vorm van organiseren. Roeland Dudal: “Onze bouwpraktijk is heel sterk georganiseerd volgens normen en verantwoordelijkheidsstructuren. De bouwsector, in de betekenis van het samenspel tussen architect, aannemer, materialenproducent, klant of gebruiker en andere actoren, loopt heel vaak vast in zijn klassieke manier van werken, terwijl voor sommige doelstellingen net heel wat vrijheid en experimenteerruimte mogelijk zou moeten zijn. Het verduurzamen van een gebouw op het vlak van energie moet bijvoorbeeld verder gaan dan het eindeloos isoleren, wat een heel simplistisch antwoord is op een veel complexer probleem. Een ander voorbeeld is de manier waarop een jonge architectuurpraktijk als BC Architects niet alleen architecten en stedenbouwkundigen zijn, maar nu ook bezig zijn met het heruitvinden en produceren van materialen die honderd procent hernieuwbaar zijn. Ze maken leemstenen van samengestampte en gedroogde aarde die niet verlijmd of gebakken zijn. Als je zo’n muur niet meer nodig hebt kan je die perfect teruggeven aan de aarde. Daarvoor hebben ze een praktijk opgezet waarbij ze tegelijkertijd ontwerper, aannemer en materialenproducent zijn, iets wat eigenlijk volgens de wet van 1939 verboden is. De inzichten die bij BC Architects ontstaan zijn heel rijk en dwingen ons als ontwerppraktijk om naar andere samenwerkingen te gaan en dat soort regels te gaan herzien in functie van het veel meer benutten van de rol die de architect kan hebben in dat soort processen.” Vandaag zien we soms meer innovatie bij ontwikkelaars dan architectenbureaus, ook omdat zij er de financiële ruimte voor hebben. Zo trekken zij expertise binnen en ontstaat het risico op termijn dat de rol van de architect zal uitgehold worden. Roeland Dudal: “Algemeen is het zo dat in de maatschappij technologische vernieuwing veel sneller gaat dan maatschappelijke vernieuwing. In de bouwpraktijk zie je dat promotoren zich razendsnel bijscholen om veel beter gewapend te zijn voor de uitdagingen die op ons afkomen. De sociaal-maatschappelijke innovatie die nodig is om binnen een project ook winsten en meerwaarde voor iedereen te creëren gaat veel trager. We zien dat architecten vanwege de sectorrealiteit en economische druk heel weinig ruimte binnen het eigen bureau kunnen maken om ook aan ontwerpen praktijkvernieuwing te doen, naast alle technologische innovatie die zij moeten verwerken. Dat is zeker problematisch en zorgt ervoor dat ze niet de capaciteit hebben om hun rol in vol ornaat te spelen. Ik denk dat daar potentieel ook een zoektocht inzit over hoe je een ontwerpbureau organiseert en positioneert in de markt van de ontwerpopgaves. Waarbij we ons inderdaad moeten hoeden voor te nauwe marges, want anders hol je alleen maar achter de feiten aan en kun je niet de volle troeven van het ontwerpen inzetten.” De 23ste verdieping van de WTC-I toren werd tijdens You Are Here, omgetoverd tot World Transformation Center, een gedeelde werkruimte voor maatschappelijke en ruimtelijke innovatie. © Tim Van de Velde 03 04 01. Werksessie van het participatief traject Air for Schools waar ouders samen met ontwerpers de schoolomgeving hertekenen voor een betere luchtkwaliteit. 02. De maquette is het resultaat van de typologische verkenning voor het energie-efficiënt ontwerp van een nieuwbouwtoren door CIVIC Architects in het kader van IABR–Atelier Rotterdam. 03. Gezamenlijke lunch tijdens de wekelijkse publieke rondleidingen. 04. In de thematische kamer ‘WATER’ wordt de wateropgave inzichtelijk gemaakt van de schaal van de woning (maquette rechts) tot de schaal van de wereld (wereldkaart en wereldbol). 05. De kaart van ‘Vlaanderen, meest verharde oppervlakte van Europa’ komt aan bod tijdens een rondleiding in de thematische kamer ‘FRAGMENTS’. 06. De maquette brengt het werk van burgerinitiatief BYE BYE Kleine Ring samen met het werk van de onderzoekers van de Masterclass Zoom In Zoom Out: het Hypercentrum van Brussel: van piétonnier naar stadsproject, BCO-BSI en perspective.brussels. i www.architectureworkroom.eu Arnaud Tandt Ingenieur-architect Arnaud Tandt is freelance redacteur van <strong>NAV</strong>. 05 06 instagram.com/ arnaudtandt
Page 1 and 2: navnews mei - juni 2019 - nr 98 twe
Page 3 and 4: actua 03 “We moeten ruimtelijk re
Page 5 and 6: nav werkt 05 NAV werfbezoeken De af
Page 7 and 8: Lerend Netwerk Hoe Circulair Bouwen
Page 9: Natuurlijk ventileren een verademin
Page 13 and 14: publiredactioneel 13 Noteer dus dat
Page 15 and 16: 15 DO 22 JUNI DO 22 © Tim Van Wich
Page 17 and 18: kennis 17 GROENE RUSTPLAATS IN HET
Page 19 and 20: ecensie 19 Dierendonckblancke: Sele
Page 21 and 22: Euromaf_277x190_20190508.qxp_Opmaak
Page 23 and 24: 08 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Page 25 and 26: nieuw De ‘My Protect’-tool vere
Page 27 and 28: MEESTERLIJK MAATWERK Door te invest

NAV News 98

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?