COLLECT TEFAF DOSSIER NL 2023

COLLECT
Maandblad verschijnt niet in januari, juli en augustus - € 6,95 - P608061
nr. 523 / maart 2023
Erfgoedverhaal
Museum Dhondt-Dhaenens
TEFAF
Back on track
Michel François
Retroprospectief

TEFAF
back on track
‘Tot in maart in Maastricht!’
De internationale kunstwereld
staat in de startblokken om deze
traditie te hervatten. Wordt het
na het uitdoven van de pandemie
weer business as usual op de
belangrijkste kunstbeurs ter wereld?
Of kunnen we juist vernieuwing
verwachten? Een gesprek met Bart
Drenth, de nieuwe global managing
director van TEFAF.
TEKST: BELINDA VISSER
René Lalique, Art Nouveau nimf hanger/broche, Parijs, ca. 1897-1898, goud, email, 'plique-à-jour' email.
Aangeboden door Epoque Fine Jewels.
keer hadden ze een beurs
georganiseerd. En zes keer
ging het niet door.” Toen
“Zes
Bart Drenth een jaar geleden
als directeur ad interim aantrad bij TEFAF,
hadden de coronajaren er flink ingehakt
bij de medewerkers. “Iedere keer moesten
ze een sprint trekken, en dan was het
vlak voor het einde: we gaan het toch niet
doen. Het team was aan het eind van zijn
Latijn.” Directeur Charlotte van Leerdam
was ziek uitgevallen, de beurs in New York
in mei was aanstaande en anderhalve
maand later zou er een aangepaste editie
in Maastricht zijn. Drenth: “Het bestuur
had iemand nodig om hier leiding aan te
geven. Ik ben toen plotsklaps ingestapt.”
In juni was TEFAF terug in Maastricht, in
enigszins afgeslankte vorm. Vreugde alom.
Tot een gewapende bende een gewelddadige
juwelenroof pleegde op de beurs en
er met een miljoenenbuit vandoor ging.
“Je kunt wel stellen dat ik mijn vuurdoop
had met die overval”, zegt Drenth. “Dit
44

Alexander Calder, Curly Blue Tail (Blauwe krulstaart), 1967, beschilderd metaal en metaaldraad, 51,4 x 97,2 x 48,3 cm. Aangeboden door Galerie Von Vertes.
was niet wat ik mij had voorgesteld bij een
interessant internationaal project. Behalve
dat het een heel indringende ervaring is,
denk je op de dag dat het gebeurt alleen
maar: hoe gaan we hiermee om? Ik had
wel cursussen crisismanagement gedaan,
maar nog nooit iets van deze omvang
meegemaakt. In de eerste uren word je
overspoeld door informatie waarvan tachtig
procent niet klopt. Heel geconcentreerd
hebben we met het team in kaart gebracht
wat feiten waren en wat aannames. De
media hebben we een tijdlang alleen kunnen
vertellen: ‘Nee, we zeggen niets.’”
Een jaar later is het politieonderzoek naar de
roof nog steeds gaande. Veiligheidsmaatregelen
werden tegen het licht gehouden en aangescherpt.
Wie dit jaar de beursvloer op wil,
moet een metaaldetectiepoortje passeren.
ADRENALINE
Een beter assessment dan deze rollercoaster
was niet denkbaar, concludeert
hij achteraf. Dat zag ook het bestuur van
TEFAF, dat hem per 1 december aanstelde
als global managing director om de beurs
de toekomst in te leiden. Drenth, die
onder meer directeur was van de Amsterdamse
poptempel Paradiso en het Tropenmuseum,
deed als bedrijfsstrateeg en
managementconsultant ervaring op met
coöperatieve organisaties. Dat komt van
pas in zijn rol bij TEFAF, een beurs van en
voor kunsthandelaren, waar het bestuur
verantwoordelijk is voor het beleid. “Ik
ben niet aangesteld als de grote artistiek
leider, maar om het proces te begeleiden”,
zegt hij. “Het is mijn taak de ideeën die
leven binnen de gemeenschap te verwezenlijken.”
Ook voor het bestuur was de
hectiek de afgelopen jaren extreem. “In de
coronatijd vergaderden ze twee keer per
week, ze verkeerden in een permanente
staat van ongezond hoge adrenaline. Nu
merk je dat ook daar weer rust is gekomen.
Er ontstaat ruimte om na te denken
over een langetermijnperspectief.”
‘Je kunt wel
stellen dat ik mijn
vuurdoop had met
die overval’
BART DRENTH
Global Managing Director TEFAF
45

Fernand Léger, La Femme au Perroquet (Vrouw met
papegaai), 1952​. Gouache op papier, 63 x 48 cm.
Aangeboden door Van de Weghe Fine Art.
Massief gekroond hoofd van Guanyin, China, Ming-dynastie. Stucco, de kroon verguld, 112 x 55 cm.
Herkomst: privécollectie, VK. Aangeboden door Vanderven Oriental Art.
‘TEFAF Showcase
is avontuurlijk.
En de kunst is vaak
betaalbaarder’
SHOWCASE KRIJGT DE RUIMTE
De grootste vernieuwing dit jaar is de opwaardering
van TEFAF Showcase. Drenth
noemt het een spannende ontwikkeling:
“In deze sectie krijgen handelaren die
nog niet alom bekend zijn of een uitgebreid
trackrecord hebben de kans zich te
bewijzen. De ervaring is dat bezoekers dit
enorm waarderen. Verzamelaars gingen
naar de bekende adressen, maar waren
misschien wel het meest onder de indruk
van wat ze vonden bij Showcase. Het is
avontuurlijk. En de kunst is vaak betaalbaarder.”
Waren er voorheen zes kleine Showcasestands,
min of meer verstopt achter de
sponsorstands, met ingang van dit jaar
krijgt de afdeling serieus ruimte en aandacht.
Op de eerste etage, waar voorheen
de werken op papier te vinden waren, presenteren
tien galeries zich in wat Drenth
noemt ‘flinke stands op een aantrekkelijke
plek’. Voorwaarde is dat de galerie tussen
de drie en tien jaar bestaat. Showcase
heeft een meer gemengd karakter dan de
rest van de beurs. Handelaren in onder
meer oude meesters, etnografica, antiek,
design en hedendaagse kunst staan hier
naast elkaar. Drenth: “Zoals in elke sectie
op TEFAF worden de deelnemers gekozen
door een selectiecommissie, die uit
deskundigen uit verschillende bronnen
bestaat. Dat gebeurt op basis van een lijst
criteria. Elk commissielid neemt een eigen
standpunt in, waarna zij de gelegenheid
krijgen om te discussiëren.”
ECLECTISCH VERZAMELEN
Het mengen van stijlperiodes komt elders
op de beurs niet voor. Hoewel eclectisch
verzamelen een belangrijke trend is, kiest
TEFAF nog steeds voor gescheiden secties.
Handelaren moeten bij hun aanvraag aangeven
binnen welke sectie zij zich willen
presenteren, slechts een handvol afwijkende
objecten is toegestaan. Vanuit het
bestuur weet Drenth: “Sommige gesprekken
zijn eeuwig terugkerend, zo ook: moet
je de menging van kunstvormen verder
faciliteren?”
De algemene trend in de markt gaat richting
moderne kunst. Tegelijkertijd is er een
tegengestelde beweging zichtbaar. Drenth:
“Vroeger zag je dat verzamelaars vanuit
een interesse voor oude kunst ook moderne
kunst gingen ontdekken. Nu is het
46

TEFAF
‘Vroeger zag je
dat verzamelaars
vanuit een interesse
voor oude kunst
ook moderne kunst
gingen ontdekken.
Nu is het andersom’
andersom, dat mensen vanuit de moderne
kunst zeggen: ‘Hé, maar dat stuk oude
kunst is ook interessant.’ In bladen zie je
interieurs waarin die dingen met elkaar
worden gecombineerd, dat geeft een heel
eigentijds effect.”
DE ROL VAN EEN KUNSTBEURS
“Op de beurs is 7000 jaar kunstgeschiedenis
te zien, maar we vragen verbeeldingskracht
van de bezoeker om het zelf
te combineren”, stelt Drenth vast. Of het
in het langetermijnperspectief past daar
verandering in te brengen? “Ik stap in een
geschiedenis, daar moet ik mij toe verhouden.
Bij het formuleren van het langetermijnperspectief
draait het om vragen als:
Wat is de rol van een kunstbeurs? Hoe
moet die zich manifesteren? Welke tradities
wil je koesteren, welke vernieuwingen
doorvoeren?”
TEFAF zal altijd een zekere traditie in
zich herbergen, is zijn overtuiging. “Een
kenmerk is dat alles museumkwaliteit
moet hebben.” Over de verschijningsvorm
zegt hij: “Na covid is elk bedrijf bezig met
de vraag: wat doe je fysiek en wat digitaal?
Voor een kunstbeurs lijkt het erop dat in
aanraking komen met fysieke kunst van
groot belang is. Net als de gelegenheid elkaar
fysiek te treffen. Daarnaast kun je de
mogelijkheid van online optimaal benutten.
Wij zijn ervan overtuigd dat voor sommige
items en sommige kopers altijd een
fysieke beurs nodig zal blijven. Voor een
deel zijn ook andere modellen denkbaar."
BEZOEKEN
TEFAF Maastricht
www.tefaf.com
11-03 t/m 19-03
Dat zullen we intensief onderzoeken.”
Jean Tinguely, Zonder titel (Bricolage), circa 1974​.
Staal, Bosch elektrische boormachine met slijpstuk,
bankschroef, wiel, 75 x 75 x 49 cm. Aangeboden
door Galerie Georges-Philippe & Nathalie Vallois.
Michiel Jansz. van Mierevelt, Adam graaf Von Schwarzenberg
(1583-1641), Herrenmeister (hoogste bestuurder) van de Johanniter
Orde en later gouverneur van Brandenburg, olieverf
op paneel, 69 x 53 cm. Aangeboden door The Weiss Gallery.
Yayoi Kusama, Pumpkin, 1990. Acryl op doek, 15,8 × 22,7 cm. Aangeboden door Galerie von Vertes.
47

Next level
Een gat in de lucht springen als je wordt geselecteerd voor TEFAF
Showcase. Schrijver dezes maakte het in 2016 mee en weet uit ervaring
hoe dat aanvoelt: enorm eervol. Je zet je galerie ermee op de kaart.
Oud-Showcasedeelnemer Hidde van Seggelen bewijst dat je het
zelfs tot voorzitter van TEFAF kunt schoppen. Dit jaar zijn Frédérick
Mouraux (Brussel) en Dickie Zebregs (Amsterdam) bij de aanstormende
kunsthandelaren die zich mogen presenteren. Zebregs: “We zijn echt
mega-excited om mee te mogen doen!” Mouraux: “Door naar het
volgende level. Zo opwindend, ik ben heel erg trots.”
‘Ik toon krachtige
werken die een
interactie met elkaar
aangaan’
FRÉDÉRICK MOURAUX
TEKST: BELINDA VISSER
Frédérick Mouraux Gallery
Geëngageerde kunst
Ze zien er vriendelijk en aangenaam uit, de
vierkante schilderijen met pastelkleurige
blokken van Lucy + Jorge Orta. In de kleuren
en groepering van vormen ligt echter
protest verborgen. Sinds twee jaar grijpt het
kunstenaarspaar terug op de periode waarin
Jorge in codetaal zijn kritiek op de militaire
dictatuur in zijn vaderland Argentinië
uitte. “De militairen konden niets op zijn
schilderijen aanmerken”, vertelt galeriehouder
Frédérick Mouraux. “Maar bezoekers
van de expositie ontvingen de kleurcode
en konden ontdekken dat hij in werkelijkheid
iets zei over de militaire cultuur in zijn
land.” Ook de recente schilderijen van het
kunstenaarsduo gaan over politieke macht.
Na zijn studie kunstgeschiedenis in Florence,
toog Mouraux op zijn 22ste naar
New York om in een galerie te gaan werken.
Hij bezocht veel kunstenaars in hun
atelier en had nauw contact met ze. Daar
werd het zaadje geplant: in zijn eigen gale-
rie in Brussel laat hij graag werk van internationale
vooruitstrevende, geëngageerde
en vernieuwende kunstenaars zien.
Op TEFAF combineert Mouraux de schilderijen
van Lucy + Jorge Orta met werken van
de Amerikaan Jonathan Adolphe uit Brooklyn,
New York en de Belgische kunstenaar
Jean-Philippe Duboscq. “Krachtige werken
die een interactie met elkaar aangaan.” Bij
beide laatste kunstenaars onderscheidt hij
een gedeeld thema: Constructing / Decomposing.
De monochrome doeken van Duboscq
zijn opgebouwd uit meerdere verflagen,
die zichtbaar worden zodra hij het canvas
scheurt en vernietigt. “Hier gaat het om de
fysieke actie.” De grote transparante ‘plastic
paintings’ van Adolphe ontstaan in een
trapsgewijs maakproces met verschillende
technieken waarin hij een opeenstapeling
van gevoelens legt. Mouraux: “Adolphe is de
enige die zo werkt. Zijn werk is als water.”
Frédérick Mouraux voor een acrylschilderij van Lucy + Jorge Orta. Foto: R.V.
Jean-Philippe Duboscq, schilderij op canvas, 120 x 120 cm.
48

TEFAF
Een groot Japans export lakkabinet met afbeeldingen
van het eiland Deshima en de jaarlijkse hofreis
van de VOC-delegatie naar de keizer in Edo. Edoperiode,
circa 1660-1680, 88 x 100,5 x 54 cm.
‘TEFAF vergelijk
ik met de Olympische
Spelen. En ik wil
goud halen’
DICKIE ZEBREGS
Dickie Zebregs en Guus Röell. Foto: Diederick Bulstra Photography.
Zebregs&Röell Fine Art and Antiques
Zeldzame 17e-eeuwse pronkstukken
Tijdens en na zijn studie kunstgeschiedenis
werkte Dickie Zebregs tien jaar bij
een veilinghuis. Met een voorliefde voor
opgezette vogels en porselein legde hij
zich als beginnend kunsthandelaar toe op
rariteitenkabinetten. Hij vertelt hoe hij, op
voordracht van een vriend, tijdens een eerdere
editie van TEFAF bij de Maastrichtse
kunsthandelaar Guus Röell ging werken.
Hoe het klikte tussen de beide mannen (nu
78 en 31). En hoe hij, toen zich een mooi
winkelpand in het Amsterdamse Spiegelkwartier
aandiende, Röell om een lening
vroeg. Sindsdien werken ze samen onder
de naam Zebregs&Röell. In die volgorde,
vond de nestor. Het duo legt zich toe op koloniale
kunst, die de kruisbestuiving tussen
Europa en de rest van de wereld laat zien.
“Mooie objecten met een verhaal. Soms
een duister, pijnlijk verhaal; ook dat vraagt
erom verteld te worden”, zegt Zebregs.
TEFAF vergelijkt hij met de Olympische
Spelen. “En ik wil goud halen.” Hij zet in
op een zeldzaam 17e-eeuws zwartgelakt
Deshima-kabinet. De goudlakdecoratie
in reliëf verbeeldt het Nederlandse eiland
Deshima in de baai van Nagasaki en de
jaarlijkse hofreis van de VOC-delegatie
naar de keizer in Edo. Twee vergelijkbare
meubels staan in Paleis Huis ten Bosch.
Het nu aangeboden kabinet werd in de 19e
eeuw gekocht door de bankiersfamilie Barclay.
Zebregs denkt dat het oorspronkelijk
tegelijk met de meubels uit de Koninklijke
Verzamelingen kan zijn besteld.
Een misschien wel nog groter pronkstuk
vindt hij een 17e-eeuws kabinet van de hand
van de Amsterdamse kastenmaker Jan van
Mekeren (1658-1733). Het meubel, een recente
ontdekking, is ingelegd met gestileerde
florale motieven en maskers, die als je langer
kijkt een rechtstreekse verwijzing naar het
Huis Oranje-Nassau lijken te bevatten. Zebregs
zelf is ervan overtuigd: “Wie goed kijkt
kan een gekroonde leeuw ontwaren.”
49

Nieuwkomers
uit de Lage Landen
Wat cijfers: voor de 36e keer vindt de
meest gerenommeerde kunstbeurs
ter wereld plaats in Maastricht. Er
doen dit jaar 268 handelaren mee,
vanuit vier continenten. Dertien
van hen maken hun debuut op
TEFAF. De tien nieuwelingen van
TEFAF Showcase vallen buiten
de officiële getallen. Van de 268
exposanten met een reguliere
stand komen er 38 uit de Lage
Landen: twintig uit Nederland en
achttien uit België. Drie van hen
presenteren zich voor het eerst
tussen de crème de la crème van
de internationale kunsthandel.
Onder deze nieuwkomers bevindt
zich een 92-jarige, die weleens de
oudste debutant ooit zou kunnen
zijn. COLLECT stelt voor: Patrick &
Ondine Mestdagh uit Brussel, Tim
Van Laere uit Antwerpen en Frides
Laméris uit Amsterdam.
TEKST: BELINDA VISSER
Dennis Tyfus, Adopted at a Later Age, 2022, kleurpotlood op papier, 170 x 120 cm. © De kunstenaar. Tim Van
Laere Gallery, Antwerpen.
50

TEFAF
Tim van Laere voor twee olieverfschilderijen van Tal R. Courtesy of Tim Van Laere Gallery, Antwerpen.
Tim Van Laere
Een spraakmakende kunstfamilie
‘Wij functioneren
als een familie,
met een enorm
onderling vertrouwen’
TIM VAN LAERE
De aanwezigheid van Tim Van Laere op
TEFAF zal vast niet onopgemerkt voorbijgaan.
De galerie in Antwerpen heeft veel
weg van een museum en de exposities van
de hedendaagse kunstenaars uit zijn stal
zijn spraakmakend. “Ik beschouw ons als
een echte artists gallery”, zegt Van Laere.
“Samen met mijn team zet ik elke dag alles
in werking om onze kunstenaars zo goed
mogelijk te ondersteunen in de uitbouw
van hun artistieke carrière. Die insteek
maakt dat wij functioneren als een familie,
met een enorm onderling vertrouwen. Het
is ook opmerkelijk hoe onze kunstenaars
onderling elkaar steunen en elkaars successen
vieren.”
Hij vertelt heel blij te zijn om te mogen
deelnemen aan TEFAF. Dat op de beurs
beeldende kunst, antiek en design van de
hoogste kwaliteit samenkomen spreekt
hem aan. “Ik geloof heel erg dat goede
kunstwerken altijd met elkaar in dialoog
kunnen gaan. Sterker nog, ze kunnen
elkaar in vraag stellen, versterken en
universele waarheden van elkaar naar voren
brengen.” Om die reden programmeert
hij regelmatig shows waarin een combinatie
van hedendaagse kunst en oude meesters
te zien is.
Van Laere vindt het belangrijk dat zijn
TEFAF-stand in uitstraling de galerie
evenaart. Verwacht dus veel werken op
groot formaat in een ruimtelijke presentatie.
“Onze focus ligt op de essentie van
kunst. Wij tonen kunstenaars die zich
weten te onderscheiden door hun visie,
stijl, techniek en manier van kijken. Via
hun werken openen ze nieuwe werelden.”
De ‘kunstenaarsfamilie’ die in Maastricht
vertegenwoordigd wordt bestaat uit Bram
Demunter, Marcel Dzama, Adrian Ghenie,
Kati Heck, Leiko Ikemura, Edward Lipski,
Jonathan Meese, Tal R, Ben Sledsens, Ed
Templeton, Dennis Tyfus, Rinus Van de
Velde, Inès van den Kieboom en Henk
Visch.
51

Dolk uit het Mogulrijk (1526-1858), met ivoren paardenhoofd,
bezet met robijnen in gouden zetting.
India, 17e eeuw.
Uiterst zeldzame civavonovono, borstplaat gemaakt van potvistand (physeter catodon), pareloester
(black-lip pearl oyster, pinctada margaritifera) en metaal. Republiek Fiji, 19e eeuw.
Patrick & Ondine Mestdagh
Objecten met een ziel
‘Schoonheid is
universeel en een mix
werkt vaak heel goed.
Onze verklaring is
dat de objecten
dezelfde ziel delen’
PATRICK MESTDAGH
Toen hij zich tien jaar geleden inschreef
voor een stand, kreeg hij bericht dat er
geen ruimte was, vertelt Patrick Mestdagh.
Sindsdien stond hij jaarlijks op Masterpiece
Londen. “TEFAF had ik min of meer uit
mijn hoofd gezet. Totdat iemand die daar
nieuw was vroeg waarom ik geen aanvraag
had gedaan. Ik wist niet dat dat elk jaar
opnieuw moest.”
Patrick en Ondine Mestdagh zijn handelaar-verzamelaars.
Collectiestukken die
in hun Brusselse galerie belanden hebben
vaak eerst een tijdje thuis gestaan.
Op TEFAF toont het stel tribale kunst
van minimaal vier continenten. Patrick:
“Schoonheid is universeel en juist een mix
werkt vaak heel goed. Onze verklaring is
dat de objecten dezelfde ziel delen.” In de
galerie maken ze ook combinaties met Europese
kunst en designobjecten. “Grenzen
hanteren we niet. Wat belangrijk is, is de
juiste balans. Ondine is daar een ster in, zij
verzorgt de scenografie.”
Het was ooit een Mogul-dolk – een
gezocht Indiaas wapen – die Patricks
hart sneller liet kloppen voor dit soort
kunstvoorwerpen. Trots toont hij nu een
17e-eeuws exemplaar met een uit ivoor
gesneden paardenhoofd versierd met
robijnen in een gouden zetting. Maar het
meest bijzondere object dat hij en Ondine
meebrengen naar Maastricht is een 19eeeuwse
civavonovono uit Oceanië. Het
extreem zeldzame juweel is gemaakt van
parelmoer en potvistand. Op de Fiji-eilanden
droegen leiders dergelijke versieringen
op de borst. “Wereldwijd zijn er maar dertig
van bekend en die zitten bijna allemaal
in museumcollecties.”
52

TEFAF
Frides Laméris Kunst en Antiek
Beter laat dan nooit
We konden het nauwelijks geloven, maar
familiebedrijf Frides Laméris stond écht
nog niet eerder op TEFAF. Hun vader, de
gerenommeerde glaskenner Frides, werd
vroeger al gevraagd, vertellen zussen Kitty
en Anna Laméris, zelf bekend als experts
van het tv-programma Tussen Kunst &
Kitsch. De familie zag er nooit aanleiding
toe de sprong te maken. Maar nu het bedrijf
zijn 60-jarig jubileum viert, dachten ze: “Als
we het nu niet doen, wanneer dan wel?” Kitty
en Anna runnen de kunsthandel samen
met broer Willem en moeder Trudy, ‘alive
and kicking’ en met haar 92 jaar mogelijk de
oudste deelnemer aan TEFAF.
“We laten een waanzinnige collectie zien”,
‘Nikolaus
Harnoncourt
kwam altijd iets
kopen als hij in
Amsterdam optrad’
KITTY LAMÉRIS
Bokaal om mee te drinken op Aegidius van den Bempden als bestuurder van de VOC en de Sociëteit van
Suriname. Portret: Jacob Houbraken naar Jan Wandelaar. Nederlands of Engels loodglas, 1719-1739. Hoogte:
40,5 cm, diameter kelk: 14,7 cm, diameter met deksel: 16,5 cm, diameter voet: 15,7 cm.
vertelt Kitty. De familie verwierf de verzameling
Venetiaans en façon de Veniseglas
die de wereldberoemde Oostenrijkse
dirigent Nikolaus Harnoncourt naliet.
Met zijn vrouw verzamelde hij antieke
instrumenten uit de renaissance en barok,
en later ook glazen uit dezelfde periode.
“Misschien is dat wel hier bij ons begonnen.
Hij kwam altijd iets kopen als hij in
Amsterdam optrad.” En dan is er nog een
kolossale 18e-eeuwse bokaal, gemaakt ter
ere van Aegidius van den Bempden (1667-
1737) als bestuurder van de VOC en van de
Sociëteit van Suriname, de ‘eigenaar’ van
Suriname. Anna noemt het een sensatie.
“Er zijn amper glazen bewaard gebleven
die een Surinaamse context hebben.”
Moeder Trudy, medeoprichter van de
kunsthandel, doet afstand van haar lievelingsstuk.
Jarenlang koesterde zij de
zeldzame Vietnamese draak van steengoed
uit het midden van de 15e eeuw. “Het
is een ‘gendi’, een waterkan. Het water kan
door een opening hoog in de staart naar
binnen lopen en door de mond worden
uitgeschonken.” Een vergelijkbare draak is
te zien in het British Museum.
53