COLLECT Nederland April 2023
21.03.2023 • Views
Share Embed Flag

COLLECT Nederland April 2023

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

<strong>COLLECT</strong><br />

€ 6,95 / APRIL <strong>2023</strong> / N° 3<br />

75 jaar Cobra<br />

Hulde aan de laatste avant-garde<br />

Papierknipkunst<br />

Van verleden tot heden<br />

Ed Templeton<br />

Voorbij de schone schijn

LIVE.BERNAERTS.EU<br />

modern times<br />

BERNAERTS AUCTIONEERS Verlatstraat 20 - B -2000 Antwerpen - www.bernaerts.be<br />

kijkdagen<br />

14-23| 4<br />

op 2 locaties in Antwerpen, nabij KMSKA<br />

Verlatstraat 12 en Verlatstraat 18<br />

veiling<br />

26| 4<br />

raoul de keyser | ad dekkers| klaas gubbels<br />

anton heyboer | willem hussem | jaap kraanen<br />

roger raveel | rob van koningsbruggen | carel visser | e.a.

Taxatie- en<br />

inbrengdagen<br />

In Den Haag: 3 april, 1 mei,<br />

5 juni en 3 juli van 10:00 - 16:00 uur.<br />

In Amsterdam: 14 april, 26 mei en<br />

16 juni van 11:00 - 16:00 uur.<br />

Plan uw afspraak op www.venduehuis.com!<br />

Nobelstraat 5 | 2513 BC Den Haag<br />

070 - 365 88 57 | info@venduehuis.com<br />

Volg ons op social media:<br />

Veiling Oude Meesters, 19e eeuw & Vroeg Moderne Kunst, 24 mei <strong>2023</strong> | Suze Robertson (1855-1922) ‘Ernstige lectuur’ Richtprijs: €6.000-€8.000

Inhoud<br />

Rood koraal<br />

Het bloed van Medusa<br />

APRIL <strong>2023</strong><br />

www.collectkaj.nl<br />

Gentse meester<br />

geëerd in Berlijn<br />

54<br />

Hugo van<br />

der Goes<br />

40<br />

Cobra<br />

Grenzeloos en vrij<br />

32<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

COLOFON<br />

hoofdredacteur<br />

els bracke<br />

redactie<br />

christophe dosogne<br />

celine de geest<br />

trice hofkens<br />

layout<br />

renaldo candreva<br />

freek lukas<br />

eindredactie<br />

annemiek van grondel<br />

redactiesecretariaat<br />

tel. +32 (0)9 216 20 20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Begijnhoflaan 464G/Gent<br />

met regelmatige<br />

medewerking van<br />

frederik barends<br />

gilles bechet<br />

mariska doesburg<br />

rob driessen<br />

anne hustache<br />

anna & kitty laméris<br />

jana pollet<br />

robert-jan van ravesteijn<br />

margriet van seumeren<br />

anton vos<br />

koos de wilt<br />

bernadette van der goes<br />

belinda visser<br />

website<br />

www.collectkaj.nl<br />

adverteren in <strong>COLLECT</strong><br />

joris van glabbeek<br />

tel. +32 (0)9 216 20 24<br />

collect.net@ips.be<br />

oplage<br />

20.000 exemplaren<br />

abonnementen<br />

negen nummers:<br />

nederland: € 44,50<br />

belgië: € 44,50<br />

europa: € 65,0<br />

opgave en vragen over<br />

abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Postbus 20<br />

1910 AA Uitgeest<br />

Tel. 0251-257924<br />

klantenservice@aboland.nl<br />

€ 0,10 per minuut<br />

www.bladenbox.nl voor<br />

abonneren of www.aboland.nl<br />

voor adreswijzigingen en<br />

opzeggingen<br />

cover<br />

Hil Bottema, Nieuwjaarswens 1947,<br />

1946 (<strong>Nederland</strong>s Openluchtmuseum,<br />

Arnhem).<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />

of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />

de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />

artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />

de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />

redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />

<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />

hiervoor aansprakelijk worden gesteld.

Handen en<br />

hoofd vol klei<br />

Edito<br />

50<br />

44<br />

Vernieuwing in<br />

de kunst rond 1900<br />

Was u ook op de TEFAF? Ik alleszins wel.<br />

Het was een feest, een traktatie, een verwennerij<br />

om u tegen te zeggen. En neen,<br />

ik heb niets gekocht. Het komt niet in mij<br />

op en ik denk ook niet dat het zou lukken.<br />

Maar dat neemt niets van de vreugde weg.<br />

Wie er van jullie ook was deelt volgens mij<br />

dezelfde mening. Want nergens staat zo<br />

veel schoons, zo’n hoge kwaliteit en zo ontzettend<br />

veel bijzonders samen. Bekijk je<br />

dergelijke stukken in een museum door vitrines<br />

of tenminste zeker van een redelijke<br />

afstand, op TEFAF sta je er met je neus<br />

bijna bovenop. En zijn er altijd enthousiaste<br />

handelaren in de buurt die je graag<br />

meenemen in verhalen die deze objecten<br />

zo uniek, waardevol en gezocht maken.<br />

U leest het: hier zit iemand die TEFAF,<br />

hoe onbereikbaar alles er ook lijkt te zijn,<br />

enorm waardeert. Als ontmoetingsplaats<br />

maar vooral als inspiratiebron voor een<br />

hoofd én ook wel hart vol van nieuwe<br />

ideeën. Dat we deze maand een artikel<br />

over Cobra publiceren stond al langer op<br />

onze agenda. Het is vijfenzeventig jaar<br />

geleden dat deze ‘laatste avant-gardebeweging’<br />

ontstond. De voelbare energie die<br />

in veel Cobra-kunst besloten ligt heeft een<br />

schijnbaar tijdloze aantrekkingskracht. In<br />

die mate zelfs dat internationaal gewilde<br />

werken van Cobra-kunstenaars hogere<br />

opbrengsten realiseren dan ooit. Stond<br />

vrijheid bij Cobra heel hoog in het vaandel,<br />

individuele expressie en ontwikkeling<br />

is evengoed het kenmerk van knipkunst.<br />

Sinds mensen papier hebben, zijn er<br />

excentrieke artistiekelingen die daar een<br />

mes of schaar in durven zetten. De meeste<br />

knippers zijn autodidact en kennen zelden<br />

het werk van anderen. Een enkeling<br />

is beroemd in zijn tijd, om daarna weer<br />

snel te worden vergeten. <strong>COLLECT</strong> maakt<br />

een monumentje voor deze onterecht<br />

onderbelichte kunstenaars. Van TEFAF<br />

naar Cobra naar knipkunst. Maar verder<br />

ook nog van Hugo van der Goes naar oude<br />

tapijten naar Ed Templeton: we houden<br />

ervan om dergelijke sprongetjes te maken.<br />

En om u zo mee te nemen, huppelend<br />

door de kunstwereld.<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

RUBRIEKEN & COLUMNS<br />

6 Up to date<br />

10 Kopstukken<br />

12 Musea<br />

16 Galeries<br />

18 De wandeling met Pieter Roelofs<br />

24 Binnenkijken bij Gé-Karel van Sterren<br />

66 Hollands glorie: de kraaiende haan<br />

68 In de kantlijn van de kunstmarkt:<br />

Vincent van Gogh en Gordina<br />

DOSSIERS<br />

28 Knip, zei de schaar:<br />

historisch papierkunst<br />

32 Springlevende Cobra wordt 75<br />

38 Ed Templeton<br />

40 Hugo van der Goes: Gentse meester<br />

geëerd in Berlijn<br />

44 Handen en hoofd vol klei<br />

50 Moderniteit: vernieuwing in<br />

de kunst rond 1900<br />

54 Rood koraal, het bloed van Medusa<br />

58 Eeuwenoude tapijten,<br />

een schaars goed<br />

62 Kunsthandelaar Paul Ruitenbeek<br />

over Chinese kunstobjecten<br />

VEILINGEN<br />

72 Veilingen wereldwijd<br />

76 Veilingen <strong>Nederland</strong><br />

AGENDA<br />

86 Auction calendar<br />

88 Fair calendar<br />

88 Gallery calendar<br />

89 Expo calendar<br />

92 Adressen & websites<br />

93 Zoekertjes<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />

nieuwsbrief door uw e-mailadres<br />

te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE<br />

Kunstnieuws<br />

-><br />

Cristina Lucas, Composition (Everything is Alive, Alexander von Humboldt), 2020. Foto<br />

Peter Cox. Rabo Kunstcollectie.<br />

Het online platform Museumdepotshop waar museale<br />

objecten verkocht worden, is dit jaar een samenwerking<br />

aangegaan met Venduehuis der Notarissen Den Haag.<br />

Voor sommige museale stukken is het van belang dat de<br />

waarde via de publieke opinie en via marktwerking tot<br />

stand komt en dan is de stap naar de veiling evident. Het<br />

Venduehuis vormt hiervoor het perfecte platform. https://<br />

shop.museumdepotshop.nl S Na 25 jaar sluit Meijering<br />

Art Books, gespecialiseerd in Aziatische kunstboeken,<br />

de deuren. Na de pandemie stelden Michael en Helena<br />

Meijering een marktverschuiving vast en besloten ze<br />

nieuwe horizonten te verkennen. Michael Meijering werkt<br />

nu als international consignment director bij Heritage<br />

Auctions Europe. S Op 7 april is er bij Heritage Auctions<br />

Belgium in Zaventem een bijzondere veiling. Dan komt een<br />

groot aantal vintage radio’s en grammofoons onder de<br />

hamer. Onder de juweeltjes onder andere een zeldzame<br />

originele ‘tube stand’-design Dictaphone. ha-europe.com<br />

S Nog tot 7-4 is het Nationale Museumweek! Tijdens deze<br />

week mag iedere bezitter van een museumkaart zijn kaart<br />

uitlenen aan iemand anders voor een museumbezoek.<br />

Of kan jij een museumkaart gebruiken om iets nieuws te<br />

ontdekken. www.museumvereniging.nl S In het Katwijks<br />

Museum is nog t/m 18-06 De Collectie Brouwer te zien.<br />

Verzameld door de talentvolle kunstenaar Gerard Brouwer<br />

(1951-2017) en zijn familie, biedt deze uitgebreide collectie<br />

schilderijen en beeldhouwwerken een unieke blik op vijftig<br />

jaar kunst in en rond de badplaats Katwijk aan Zee. Ze bevat<br />

ook een aantal bronzen sculpturen van de hand van Gerard<br />

Brouwer zelf. www.katwijksmuseum.nl S Als ‘museum<br />

in het groen’ heeft Museum Kranenburgh in Bergen de<br />

ambitie om regelmatig aandacht te vragen voor kunst die<br />

de relatie mens-natuur centraal stelt. Op 23-04 openen<br />

maar liefst drie nieuwe tentoonstellingen waarin deze relatie<br />

centraal staat: Claudy Jongstra – Guernica de la Ecología,<br />

Cristina Lucas – Environment is Us en de thematentoonstelling<br />

A Touch of Light. De expo’s met bijhorend activerend<br />

publieksprogramma roepen op tot reflectie, actie of bezinning.<br />

www.kranenburgh.nl<br />

Spectaculaire goudschat<br />

In het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) is een spectaculaire vondst van<br />

een middeleeuwse goudschat gepresenteerd. Het gaat om gouden oorhangers<br />

en munten van West-Friese bodem uit de tijd van toen dit gebied<br />

ook tot Friesland behoorde. De schatvondst van Hoogwoud sluit naadloos<br />

aan bij de huidige expositie Vrijheid, Vetes, Vagevuur: de middeleeuwen in<br />

het Noorden in het Fries Museum. Je kunt de gevonden sieraden er bijna<br />

letterlijk herkennen in 16e-eeuwse tekeningen van het Manninga-huisboek.<br />

Zo dragen de vrouwen op een van de tekeningen de oorhangers niet<br />

in oorgaatjes maar hingen die aan de platenkroon. Hoewel er nog meer<br />

onderzoek gaat plaatsvinden naar de betekenis van de schatvondst, lijken<br />

de West-Friese oorhangers een nieuw, belangrijk puzzelstuk te zijn in de<br />

geschiedenis van middeleeuws Friesland. S www.friesmuseum.nl<br />

-><br />

De schatvondst van Hoogwoud. Foto: Archeologie West-Friesland/Fleur<br />

Schinning.<br />

6

UP TO DATE<br />

Internationaal kunstnieuws<br />

-><br />

Foto van het hoofd van de Tyrannosaurus<br />

Rex Trinity. © Koller.<br />

-><br />

-><br />

Gilbert & George voor de poort van het Gilbert & George Centre, <strong>2023</strong>. © Gilbert & George Centre.<br />

Het Zwitserse veilinghuis Koller heeft aangekondigd<br />

dat ze op de veiling van 18 april<br />

het skelet van een Tyrannosaurus Rex zal<br />

verkopen. Het is de eerste keer in Europa,<br />

en de derde keer in heel de wereld, dat<br />

zo’n specimen aangeboden wordt. Het<br />

zeldzame skelet, Trinity genaamd, is voor<br />

meer dan de helft samengesteld uit botten<br />

van drie andere T-Rex-onderdelen,<br />

gevonden in het Montana- en Wyominggebergte<br />

in de VS tussen 2008 en 2013.<br />

Het skelet moet volgens een voorzichtige<br />

schatting tussen 6,11 en 8,15 miljoen<br />

euro opbrengen. www.kollerauktionen.<br />

auctioneersvault.com S Een kleine schets<br />

in rode houtskool, 15,7 bij 19,3 cm groot,<br />

is definitief geïdentificeerd als zijnde een<br />

studie van de hand van Michelangelo<br />

voor zijn monumentale meesterwerk, de<br />

plafondfresco in de Sixtijnse kapel. De<br />

mannenfiguur vechtend met slangen is<br />

getekend onder een andere hoek dan de<br />

finaal geschilderde versie. De schets is een<br />

van de zeldzame studies die overgebleven<br />

zijn van de voorbereiding van de plafondfresco.<br />

S Onderzoek bij de Nivaagaard<br />

Collection in Denemarken heeft geleid<br />

tot een opmerkelijke vondst in een<br />

dubbelportret van een vader en zoon,<br />

geschilderd door de Vlaamse meester<br />

Cornelis de Vos in 1626. Na restauratie<br />

hiervan werd de hand van de moeder<br />

zichtbaar, waarna men op zoek is gegaan<br />

naar het ontbrekende, ooit afgesneden<br />

deel van het familieportret. Zo kwam men<br />

uit bij Portret van een dame, ook van<br />

De Vos uit 1626, en is de familie na meer<br />

dan 300 jaar herenigd. www.nivaagaard.<br />

dk S Onder het motto ‘Art for All’ wordt<br />

op 1-4 The Gilbert & George Centre in<br />

Londen geopend. Het wordt niet alleen<br />

een permanent thuis voor de artistieke<br />

erfenis van de kunstenaars, maar ook een<br />

breed toegankelijke plek voor onderzoek<br />

en studie waarbij zowel hun historische als<br />

nieuwe beelden ontsloten zullen worden,<br />

onder andere door een jaarlijkse expo. De<br />

opening start met de tentoonstelling van<br />

The Paradisical Pictures, voor de eerste<br />

keer getoond in Londen. www.gilbertandgeorgecentre.org<br />

S Centre Pompidou<br />

krijgt er een nieuw satellietmuseum Perspective<br />

Galleries bij in Saoedi-Arabië, op<br />

de historisch archeologische site van AlUla.<br />

Het voorgestelde project zal deel uitmaken<br />

van een breder cultureel complex, bedacht<br />

door de Saoedische kroonprins Mohammed<br />

bin Salman Al Saud in partnerschap<br />

met de Franse president Macron.<br />

www.centrepompidou.fr<br />

btw: de Franse<br />

kunstmarkt<br />

vreest de<br />

Europese richtlijn<br />

Sinds een artikel in Les Echos van<br />

21 februari over een mogelijke<br />

wijziging van het Franse btw-tarief<br />

voor kunstwerken van 5,5% naar<br />

20% vanaf 1 januari 2025, zijn de<br />

professionals op de Franse kunstmarkt<br />

in beweging gekomen. Na<br />

een vergadering met de betrokken<br />

partijen op 3 maart verklaarde de<br />

gedelegeerde minister van Overheidsfinanciën,<br />

Gabriel Attal, dat<br />

de Franse regering voor het einde<br />

van het jaar een beslissing zou nemen.<br />

In een poging tot geruststelling<br />

en verzoening verzekerde de<br />

minister dat ‘de aantrekkingskracht,<br />

de invloed en het economische<br />

gewicht van deze sector essentieel<br />

zijn voor ons land, zijn cultuur en<br />

zijn economie’. Er is een werkgroep<br />

opgericht met vakmensen uit de<br />

sector en de verschillende ministeries<br />

om de richtlijn vóór eind <strong>2023</strong><br />

om te zetten. Hoewel de professionals<br />

voorstander lijken te zijn van<br />

een normering op 5,5%, moet het<br />

ministerie van Economische Zaken<br />

eerst de kosten van de maatregel<br />

voor de overheidsfinanciën berekenen.<br />

7

UP TO DATE<br />

Online: fine fleur tribale kunst<br />

-><br />

Korwar-amuletten uit Geelvinck Bay,<br />

Papoea, Indonesië, Galerie Lemaire, prijs: €<br />

1.950 tot € 1.750. Te zien op de Tribal Art Fair.<br />

-><br />

-><br />

Een zeer zeldzame 19e eeuwse Fijische kava yaqona-kom, 53 x 33 cm, Adam Prout Etnografische<br />

Kunst, prijs: € 3.200. Te zien op de Tribal Art Fair.<br />

Design<br />

Icons<br />

Voor het vierde jaar organiseert Tribal Art<br />

Fair een online-editie. De al vele jaren<br />

bestaande beurs, gespecialiseerd in tribale<br />

kunst, brengt op haar platform werk uit<br />

Afrika, Oceanië, Azië en Amerika. De<br />

online-editie is een ondersteuning van de<br />

fysieke beurs die elk najaar Amsterdam<br />

aandoet. Het niveau van de deelnemers<br />

en de stukken zorgen telkens voor veel<br />

geïnteresseerde verzamelaars, handelaren<br />

en museumcuratoren. Van woensdag 26<br />

april om 15.00 uur tot maandag 1 mei 22.00<br />

uur (lokale tijd) tonen zo’n twintig galeries<br />

tot vijftig van hun nieuwste aanwinsten.<br />

Naarmate de items verkocht worden voegt<br />

elke handelaar opnieuw stukken toe, tot<br />

het einde van de beurs. Er is ook een lezingenprogramma<br />

dat van huis uit te volgen<br />

is. Tot de sprekers van dit jaar behoren de<br />

Amerikaanse verzamelaar, handelaar en<br />

textielspecialist Thomas Murray, met als<br />

onderwerp Iban-textiel uit Sarawak, Bruce<br />

Goodall met een lezing over zijn vorig jaar<br />

verschenen boek Headrests from Southern<br />

Africa: The Architecture of Sleep en de<br />

Australische professor Ian McNiven. De<br />

laatste presenteert Beyond bridge and<br />

barrier: Torres Strait and curious artefact<br />

distributions between Queensland and<br />

New Guinea. Het volledige lezingenprogramma<br />

en tijdschema staan vanaf begin<br />

april op de website.<br />

S www.tribalartfair.nl/onlinefair<br />

Op 1 en april gaat het jaarlijkse<br />

evenement Design Icons door in<br />

de Kromhouthal. Deze voormalige<br />

scheepsmotorenfabriek is gelegen<br />

in Amsterdam-Noord, pal<br />

aan ‘t IJ, met een geweldig uitzicht<br />

over de binnenstad. De industriële<br />

uitstraling van De Kromhouthal<br />

vormt een perfecte ontmoetingsplaats<br />

voor 20e-eeuws design.<br />

Slechts één keer per jaar komen<br />

hier 75 professionals gedurende<br />

twee dagen samen om designliefhebbers<br />

een gevarieerd<br />

aanbod te tonen. Snuisteren,<br />

ontdekken, proefzitten, voelen en<br />

keuren: het kan hier allemaal.<br />

www.design-icons.nl<br />

8

UP TO DATE<br />

Voorproefje Milaan<br />

Hoewel Salone del Mobile, dit jaar gehouden<br />

van 18 t/m 23-04, zijn reputatie dankt aan het<br />

meer industrieel bedachte design, zijn er de<br />

laatste jaren vooral op Fuorisalone in de stad<br />

ook meer cultureel geïnspireerde projecten en<br />

handgemaakte, gelimiteerde objecten te ontdekken.<br />

Wat heeft deze editie voor ons in petto?<br />

De meest interessante plek voor ontdekkingen<br />

wordt ook dit jaar zonder twijfel Alcova. Voor de<br />

vijfde editie verhuist het evenement van Joseph<br />

Grima (Space Caviar) en Valentina Ciuffi (Studio<br />

Vedèt) bovendien naar een nog grotere locatie.<br />

Die bijzondere plek is tussen 1912 en 1914 gebouwd<br />

door stadsontwerpers Giannino Ferrini<br />

en Giovanni Filippini en deed tot 2005 dienst<br />

als voornaamste slachthuis en logistieke hub<br />

bij Porta Vittoria. In april krijgen zo’n zeventig<br />

projecten een plek op het domein van maar<br />

liefst vijftien hectare. Zo besteedt Alcova veel<br />

aandacht aan het onderzoek naar en gebruik<br />

van innovatieve materialen. Voor de tiende keer<br />

palmt 5VIE het historische hart van Milaan in.<br />

Verspreid over kleinere locaties in de smalle<br />

straatjes brengt het culturele netwerk een crossdisciplinaire<br />

kijk op design. Hoogtepunten<br />

voor deze editie zijn onder meer de installatie<br />

Chronic Pain Orchestra, waarmee Johannes Willi<br />

onze ervaring van vaak moeilijk communiceerbare<br />

pijn omzet in geluid. De intieme expositie<br />

Love Letters wil ons via handgemaakte stukken<br />

laten stilstaan bij dankbaarheid en kwetsbaarheid<br />

als tegengif voor angst. Daarnaast cureert<br />

Maria Cristina Didero A Future for the Past, met<br />

werk van de studio on·entropy, dat de Griekse<br />

traditie van marmerbewerking belicht.<br />

De nieuwe wijk rond Bosco Verticale zette zichzelf<br />

de voorbije jaren op de kaart als plek om<br />

-><br />

Alcova neemt dit jaar zijn intrede op een nieuwe locatie: het voormalige slachthuis en logistieke<br />

hub bij Porta Vittoria. © Federico Floriani.<br />

jonge, experimentele ontwerpers te ontdekken.<br />

Onder de noemer ‘Nothing happens if<br />

nothing happens’ roepen ze iedereen op om<br />

tot actie over te gaan: productiesystemen<br />

te herdenken en natuurlijke materialen te<br />

hergebruiken om de schade aan de planeet<br />

te herstellen. Zo zetten ze in The Circular<br />

Village innovatieve materialen en producten<br />

in de kijker en focussen ze met Tools & Crafts<br />

op hedendaags ambacht. De Isola Design<br />

Gallery presenteert unieke stukken van een<br />

twintigtal ontwerpers, inclusief The Dutch<br />

Corner gecureerd door Wisse Trooster.<br />

Wie nog tijd en energie over heeft, kan zeker<br />

ook een bezoek brengen aan het experimentele<br />

Il Labo in de Fondazione Rodolfo<br />

Ferrari, aan de San Vittore e 40 Martiri-kerk,<br />

waar Galerie Philia uitpakt met Desacralised<br />

of aan gevestigde waarden zoals Rossana<br />

Orlandi, Nilufar Gallery en Nilufar Depot,<br />

Galleria Luisa Delle Piane, Dimore Gallery of<br />

de Triennale Milano, met een retrospectieve<br />

over architect en ontwerper Angelo Mangiarotti.<br />

Of toch afzakken naar de beurshallen<br />

van Rho? Daar is op SaloneSatellite heel wat<br />

jong talent – waaronder ook dertien Belgen<br />

bij Belgium is design – te ontdekken.<br />

ALCOVA <strong>2023</strong>, www.alcova.xyz, OXILIA Gallery,<br />

www.oxiliagallery.com, 5VIE, www.5vie.<br />

it, ISOLA, www.isoladesigndistrict.com,<br />

SaloneSatellite, www.salonemilano.it<br />

Art Brussels<br />

-><br />

melanie bonajo When the body says Yes (stack), 2022, Ultra chrome, Canson Lustre, museumglas, 62 x 110 cm.<br />

Met toestemming van de kunstenaar en AKINCI. AKINCI, stand 6B-37: melanie bonajo. Te zien op Art Brussels.<br />

Art Brussels <strong>2023</strong>, van 20 t/m 23 april, belooft<br />

uitzonderlijk internationaal te zijn. Er<br />

zijn 152 galeries ondergebracht in vier secties:<br />

PRIME, DISCOVERY, REDISCOVERY<br />

en de subsectie SOLO. De diversiteit is er<br />

alvast groot. Deze beurs in hedendaagse<br />

kunst is mede dankzij de vooruitstrevende<br />

houding van de Belgische verzamelaar en<br />

de internationale uitstraling van de Belgische<br />

hoofdstad een ontdekkingsplaats<br />

van interessante kunstenaars. Voor de<br />

<strong>Nederland</strong>se deelnemers Akinci, Galerie<br />

Fons Welters, Galerie Ramakers, Galerie<br />

Ron Mandos en Gallery Joey Ramone een<br />

unieke kans om op topniveau te handelen.<br />

S www.artbrussels.com<br />

9

Kopstukken<br />

Greet Jonk<br />

Commandeur<br />

Op 25 februari overleed dichter<br />

Greet Jonk Commandeur (1927-<br />

<strong>2023</strong>), echtgenote van beeldhouwer/schilder<br />

Nic Jonk (1928-1994).<br />

Samen waren zij in 1965 de initiatiefnemers<br />

en grondleggers van de<br />

culturele nalatenschap van Nic Jonk,<br />

Museum en Beeldentuin Nic Jonk.<br />

De gedichten van Greet Jonk worden<br />

nog steeds gebruikt in de kunstboeken<br />

van haar man en de jaarlijkse<br />

Nic Jonk-kalender; ook zijn ze verspreid<br />

in de beeldentuin in Grootschermer.<br />

Sara Sejin Chang<br />

De Zuid-Koreaans/<strong>Nederland</strong>se<br />

Sara Sejin Chang (Sara van der<br />

Heide) heeft in maart de Theodora<br />

Niemeijer Prijs (100.000 euro) voor<br />

vrouwelijke ‘mid-career’-kunstenaars<br />

gewonnen. Het prijzengeld<br />

werd dit jaar vertienvoudigd en is<br />

hierdoor de grootste kunstprijs in<br />

<strong>Nederland</strong>. Haar werk, dat onlangs<br />

te zien is geweest op de Berlijn Biën-<br />

nale en eerder in diverse internationale<br />

musea, werd door de jury<br />

geprezen voor zijn internationale<br />

uitstraling. Sara Sejin Changs thema’s<br />

zijn uurocentrisme, dekolonialisering,<br />

racialisering, heling en<br />

sjamanisme.<br />

© Koos Breukel<br />

© Museum en Beeldentuin Nic Jonk<br />

David Chipperfield<br />

De Pritzker-prijs, de hoogste onderscheiding<br />

voor architecten (100.000<br />

dollar), is dit jaar uitgereikt aan de<br />

Brit David Chipperfield (°1953). Zijn<br />

tijdloos modern design en zijn eerbied<br />

voor geschiedenis en cultuur<br />

gaven de doorslag bij de internationale<br />

jury. Ook zijn engagement<br />

voor de samenleving en het milieu<br />

wordt vermeld. Zijn realisaties, nieuwe<br />

gebouwen zowel als renovaties,<br />

zijn ‘subtiel maar krachtig, ingetogen<br />

maar elegant’.<br />

© R.V.<br />

10

Erwin Olaf<br />

Erwin Olaf (°1959) ontving op<br />

13-03 de eremedaille voor Kunst en<br />

Wetenschap van de Huisorde van<br />

Oranje uitgereikt door koning Willem-Alexander.<br />

Deze medaille wordt<br />

toegekend aan personen met uitzonderlijke<br />

verdiensten op het vlak van<br />

kunst en wetenschap. De jarenlange<br />

band met het Koninklijk Huis maar<br />

vooral de gedurfde fotografie van<br />

Olaf waarbij hij al veertig jaar lang<br />

onderwerpen als etniciteit, seksuele<br />

diversiteit en economische ongelijkheid<br />

aankaart, liggen aan de grondslag<br />

van deze erkenning.<br />

© R.V.<br />

Nadine Gouders<br />

Yayoi Kusama<br />

Het Cuypershuis Roermond heeft<br />

een nieuwe conservator: de in die<br />

stad geboren en getogen Nadine<br />

Gouders (°1994). Gouders werkte<br />

eerder bij het Centraal Museum en<br />

het Bonnefanten. Ze kijkt ernaar<br />

uit om het gedachtegoed van Cuypers<br />

te verbinden met hedendaagse<br />

vormgeving en architectuur en aansluiting<br />

te vinden bij maatschappelijke<br />

ontwikkelingen.<br />

© Joris Hilterman<br />

Lisa Klompe<br />

De duurzaamheidscoördinator van<br />

het Fries Museum, Lisa Klompe, is<br />

geselecteerd voor het Creative Climate<br />

Leadership-programma van<br />

Julie’s Bicycle. Dit internationale<br />

programma, ontwikkeld om een creatieve<br />

klimaatbeweging te mobiliseren<br />

en te verbinden, is de meest<br />

gerenommeerde instelling gespecialiseerd<br />

in klimaatrechtvaardigheid<br />

en -problematiek in relatie tot kunst<br />

en cultuur.<br />

© Ruben van Vliet<br />

Het Stedelijk Museum Schiedam<br />

presenteert in september<br />

een tentoonstelling gewijd aan de<br />

<strong>Nederland</strong>se jaren van de Japanse<br />

kunstenaar Yayoi Kusama (°1929).<br />

Het museum toont werken die ze<br />

maakte tijdens verschillende periodes<br />

waarin ze in <strong>Nederland</strong> woonde<br />

en werkte, aangevuld met de vele<br />

foto’s die in <strong>Nederland</strong> van Kusama<br />

zijn gemaakt. Het is zeer uitzonderlijk<br />

dat het onbekende en<br />

zeer kwetsbare werk uit de vroege<br />

jaren van de kunstenaar hier samen<br />

te zien is.<br />

© Harrie Verstappen<br />

11

MUSEA<br />

Henry Moore,<br />

vorm en materiaal<br />

07-04 t/m 22-10<br />

Museum Beelden aan Zee<br />

Den Haag<br />

www.beeldenaanzee.nl<br />

Titus is weer thuis<br />

t/m 04-06<br />

Museum Rembrandthuis<br />

Amsterdam<br />

www.rembrandthuis.nl<br />

Hoe kwam beeldhouwer Henry Moore (1898- 1986), wiens<br />

werk in musea, parken en op pleinen in steden over de<br />

gehele wereld te bewonderen is, eigenlijk tot zijn unieke<br />

vormentaal? Die voor iedereen herkenbare stijl waarin hij de<br />

abstracte beeldhouwkunst en het surrealisme zo prachtig<br />

wist te combineren? Bekend zijn zijn Reclining figures.<br />

Beelden van liggende vrouwfiguren, vaak weergegeven als<br />

een vloeiende vorm met gaten, uitgevoerd in brons, hout<br />

of steen. Met dit onderwerp werd hij wereldberoemd en<br />

groeide hij uit tot een van de belangrijkste beeldhouwers<br />

van de vorige eeuw. Minder bekend is dat Moore veel<br />

van zijn ideeën opdeed tijdens wandelingen waarbij hij<br />

natuurlijke objecten verzamelde. Zo kon een eenvoudige<br />

schelp, een bot of een bijzonder gevormde steen de aanzet<br />

vormen tot een monumentaal, in brons uitgevoerde,<br />

modernistische sculptuur. (er)<br />

Bijna 400 jaar nadat<br />

Rembrandt dit<br />

meesterlijke portret van<br />

zijn zoon Titus schilderde,<br />

in het huis waar Titus<br />

geboren werd, in de<br />

Jodenbreestraat, is Titus<br />

weer even thuis. In<br />

Museum Rembrandthuis<br />

kom je straks oog in<br />

oog te staan met het<br />

iconische schilderij uit<br />

de collectie van Museum<br />

Boijmans Van Beuningen.<br />

Een speciale ruimte<br />

in de tentoonstelling<br />

Tekenkunst biedt een<br />

unieke ervaring: via de<br />

multimediatour word<br />

je als bezoeker begeleid in het kijken. Een soort ‘guided meditation’,<br />

maar dan met drie opties: een kunsthistorisch achtergrondverhaal,<br />

een psychologische beschrijving van vader en zoon en verschillende<br />

soorten muzikale begeleiding. Je ontdekt zo telkens weer iets nieuws<br />

in het beroemde schilderij van Rembrandt. (er)<br />

Rembrandt, Titus aan de lezenaar, 1655, Collectie Museum Boijmans Van Beuningen,<br />

Rotterdam.<br />

Henry Moore, Reclining Figure, 1985, brons, © kunstenaar. Foto: Michael<br />

Phipps. © Museum aan Zee.<br />

Picturale dialoog<br />

05-04 t/m 28-08<br />

Fondation Louis Vuitton<br />

Parijs<br />

www.fondationlouisvuitton.fr<br />

Van 1984 tot 1985 schilderden Jean-Michel Basquiat (1960-1988) en Andy Warhol (1928-<br />

1987) samen zo’n 160 doeken. Sommige zijn van bijzonder groot formaat en behoren tot de<br />

belangrijkste van hun respectieve oeuvre. Deze tentoonstelling presenteert tachtig werken<br />

behorend tot een heel aparte productie, die niet altijd in de smaak van de toenmalige critici<br />

viel. In zekere zin is dit dus een herkansing. De aanwezigheid van andere, autonome werken<br />

van beide kunstenaars zorgt voor een beter begrip van die doeken. De expositie presenteert<br />

ook werken van andere kunstenaars, zoals Keith Haring, Jenny Holzer, Kenny Scharf en<br />

Michael Halsband, voor een juistere kijk op de kunstscene van downtown New York in de<br />

jaren tachtig. (ah)<br />

Andy Warhol, Portret van Jean-Michel Basquiat<br />

als David, 1984, synthetische polymeerverf<br />

en zeefdrukinkt op doek, 228,6 x 176,5 cm,<br />

Collectie Norman en Irma Braman, © The<br />

Andy Warhol Foundation for the Visual Arts,<br />

Inc. / Licensed by ADAGP, Parijs, <strong>2023</strong>.<br />

12

MUSEA<br />

Het oog van Jan Veth<br />

t/m 03-09<br />

Dordrechts Museum<br />

Dordrecht<br />

www.dordrechtsmuseum.nl<br />

Ulrike<br />

Heydenreich<br />

01-04 t/m 17-09<br />

Museum Panorama<br />

Mesdag<br />

Den Haag<br />

www.panorama-mesdag.nl<br />

Het Dordrechts Museum<br />

presenteert de eerste<br />

grote overzichtstentoonstelling<br />

over de in Dordrecht<br />

geboren schilder<br />

en kunstcriticus Jan Veth<br />

(1864-1925). Veth was een<br />

veelzijdig man, een van<br />

de meest gewaardeerde<br />

portretschilders en<br />

meest gerespecteerde<br />

kunstcritici van zijn tijd.<br />

Hij begaf zich in het<br />

hart van de Hollandse<br />

kunstwereld rond 1900.<br />

Veth schilderde talloze<br />

portretten en was een<br />

begenadigd prentmaker.<br />

Zijn observerende<br />

manier van kijken en zijn<br />

bijzondere portretten<br />

hebben door de jaren<br />

heen veel kunstenaars,<br />

schrijvers en andere makers<br />

geïnspireerd. Veth<br />

is met recht een beschouwende geest te noemen, iemand die de kunst en de<br />

mensen om hem heen observeerde en haarfijn vastlegde. In rake, realistische<br />

en ontroerende portretten bracht deze kunstenaar zijn modellen op het doek<br />

tot leven. (er)<br />

Jan Veth, Karen, 1892. Stichting Kröller-Müller Museum, Otterlo.© Stichting Kröller-Müller<br />

Museum.<br />

De Duitse kunstenaar Ulrike Heydenreich<br />

(°1975) heeft een fascinatie voor panoramische<br />

berglandschappen. Ze vangt de vergezichten<br />

in tekeningen en objecten, in collages of met<br />

vouwtechnieken, soms allemaal tegelijk. Hierbij<br />

wisselt zij telkens tussen de verschillende dimensies.<br />

Een tekening van een bergpanorama geeft zij<br />

bijvoorbeeld reliëf door zorgvuldig uitgekiende<br />

vouwlijnen in het papier aan te brengen. Steeds<br />

nieuwe manieren en materialen zoekt Heydenreich<br />

om aan deze verkenning vorm te geven. Zo werkt<br />

ze onder meer met potlood, historische foto’s,<br />

grafische afbeeldingen, maar ook met textiel,<br />

naald en draad of een enorme spiegelende<br />

caleidoscoop. Het is de eerste museale presentatie<br />

van Heydenreichs werk in <strong>Nederland</strong>. (er)<br />

Ulrike Heydenreichn, Fundstück (Vondst) 19, Historisch<br />

Panorama (Panorama van Pizzo Centrale), gevouwen papier,<br />

© kunstenaar, 52,5 x 52,5 cm. Foto: Markus J. Feger.<br />

Gedurfd en miskend<br />

15-04 t/m 11-09<br />

Centre Pompidou<br />

Metz<br />

www.centrepompidou-metz.fr<br />

Ze heette Marie-Clémentine Valadon, maar ze liet zich Suzanne noemen. Dat was de naam<br />

die Toulouse-Lautrec haar had gegeven, zich inspirerend op het Bijbelverhaal van Susanna en<br />

de ouderlingen. Aanvankelijk was ze een model, maar later ging ze zelf schilderen en oogstte<br />

ze heel wat waardering bij haar mannelijke collega’s. Zoals Edgar Degas, een van de grootste<br />

verzamelaars van haar werk. Door haar onafhankelijkheid ten opzichte van de avant-garde<br />

en haar tumultueuze levenswandel kon ze evenwel niet rekenen op de erkenning van critici.<br />

Deze tentoonstelling wil haar werk dan ook in ere herstellen. In 1909 presenteerde Valadon<br />

op de Salon d’Automne haar schilderij Été, dit aussi Adam et Ève, het eerste werk uit de<br />

kunstgeschiedenis met daarop een mannelijk naakt geschilderd door een vrouw. Ze beeldde<br />

zichzelf daarop af aan de zijde van haar man André Utter. Veertien jaar later schilderde ze met La<br />

chambre bleue het portret van een uitgesproken moderne vrouw, bevrijd van de toen gangbare<br />

normen. Valadon brak hier met de oriëntalistische traditie van een loom naakt en opteerde voor<br />

een lichaam in wijde, comfortabele kleren, en een expressief gelaat. Door de synthese van de<br />

stijlen wordt het werk beschouwd als feministisch en schilderkunstig vernieuwend. (ah)<br />

Suzanne Valadon, Été, dit aussi Adam et<br />

Ève, 1909, olieverf op doek, 162 x 131 cm,<br />

aangekocht door de staat, 1937. Parijs,<br />

Centre Pompidou, Musée National d’Art<br />

Moderne, © Centre Pompidou, MNAM-<br />

CCI, Dist. RMN-Grand Palais. Foto:<br />

Jacqueline Hyde.<br />

13

MUSEA<br />

Een eeuw aan<br />

meesterwerken<br />

05-04 t/m 10-09<br />

Leopold Museum<br />

Wenen<br />

www.leopoldmuseum.org<br />

Napolitaans<br />

panorama<br />

t/m 25-06<br />

Musée Magnin<br />

Dijon<br />

www.musee-magnin.fr<br />

In de jaren zestig begon<br />

Reinhold Würth een<br />

kunstverzameling aan<br />

te leggen, hoofdzakelijk<br />

bestaand uit schilderijen,<br />

grafische werken en<br />

sculpturen uit de 20e en later<br />

ook 21e eeuw. Zijn collectie<br />

wordt nu bewaard in het<br />

Würth Museum in Künzelsau<br />

(Zuid-Duitsland) en in de<br />

Kunsthalle Würth, die in 2001<br />

de deuren opende in de stad<br />

Schwäbisch Hall. Hans-<br />

Peter Wipplinger, directeur<br />

van het Leopold Museum,<br />

kreeg carte blanche om<br />

voor deze tentoonstelling<br />

een selectie te maken uit<br />

de circa 18.500 werken.<br />

De tweehonderd gekozen<br />

werken bieden een overzicht<br />

van een eeuw moderne<br />

kunst, met onder meer<br />

werk van impressionisten (o.a. Camille Pissarro), expressionisten (o.a. Max<br />

Liebermann, Max Pechstein en Ernst Ludwig Kirchner) en sculpturen van<br />

Erwin Wurm. Aan sommige kunstenaars is een hele zaal voorbehouden:<br />

Picasso, Max Beckmann, Christo en Jeanne Claude, Georg Baselitz en<br />

Anselm Kiefer. (ah)<br />

Max Beckmann, Quappi in blue in a boat, ca. 1926-1950, © Würth-collectie. Foto: Volker<br />

Naumann, Schönaich.<br />

Fondazione De Vito werd in 2011 opgericht in Florence<br />

door Giuseppe De Vito, een specialist van Napels in<br />

de 17e eeuw en van het stilleven. De stichting wijdt<br />

zich aan de studie en het promoten van de kunst die<br />

zich in Napels ontwikkelde in de Nieuwe Tijd. Veertig<br />

Napolitaanse schilderijen uit de 17e eeuw reizen<br />

naar Dijon om daar te worden tentoongesteld in het<br />

prachtige decor van het Musée Magnin, een uiterst<br />

geschikte keuze, aangezien dit voormalige herenhuis<br />

uit dezelfde periode dateert. De expositie presenteert<br />

werken van navolgers van Caravaggio, die twee jaar<br />

in Napels verbleef. De werken laten de invloed van<br />

de meester zien, en daarna de opkomst van het<br />

classicisme en de evolutie naar de barok. Een apart<br />

gedeelte gaat over het stilleven, een genre dat toen<br />

een bloeiperiode beleefde. (ah)<br />

Giuseppe Ruoppolo, Stilleven met vruchten, pompoenen,<br />

papegaai, schildpad en soepterrine van aardewerk, ca. 1670-<br />

1680, olieverf op doek, 99 x 127,5 cm, Vaglia, Fondazione De Vito.<br />

Functioneel en plastisch<br />

14-04 t/m 21-05<br />

Museum für Kunst und<br />

Gewerbe<br />

Hamburg<br />

www.mkg-hamburg.de<br />

Anna Resei, Illusion of home, © kunstenaar.<br />

Anna Resei (°1989) houdt ervan grenzen te overschrijden. Haar praktische, functionele<br />

objecten zijn tegelijk ook abstract en uitgesproken plastisch. Resei is dol op stoffen, waar ze<br />

patchworks mee creëert, die ze vervolgens op doordachte wijze belicht. Haar innoverende<br />

projecten en gedurfde concepten openen meteen ook nieuwe perspectieven voor het<br />

ontwerpen van textiel en interieurs. Deze tentoonstelling laat ons kennismaken met het<br />

resultaat van haar nieuwe werk als artist in residence in het kader van het Fund for Young<br />

Design, in het leven geroepen door de Stiftung Hamburger Kunstsammlungen. (ah)<br />

14

MUSEA<br />

De dansende wereld<br />

van Isaac Julien<br />

26-04 t/m 20-08<br />

Tate Britain<br />

Londen<br />

www.tate.org.uk<br />

Unieke<br />

vondst<br />

30-04 t/m 12-11<br />

Abegg-Stiftung<br />

Riggisberg<br />

www.abegg-stiftung.ch<br />

Dit is de eerste<br />

overzichtstentoonstelling over<br />

de Britse kunstenaar Isaac<br />

Julien (°1960), befaamd om<br />

zijn caleidoscopische videoinstallaties.<br />

De expositie begint<br />

met zijn eerste experimenten<br />

met bewegende beelden, als lid<br />

van het film- en videocollectief<br />

Sankofa, dat de kunstenaar in<br />

1983 had opgericht samen met<br />

andere kunststudenten, met<br />

name Martina Attille, Maureen<br />

Blackwood, Robert Crusz en<br />

Nadine Marsh-Edwards. We<br />

krijgen zijn allereerste film te<br />

zien, Who Killed Colin Roach?,<br />

geïnspireerd op het verhaal van<br />

een jonge man die omkwam voor<br />

de ingang van een politiebureau.<br />

Ook de passie die Isaac Julien<br />

koestert voor dans komt aan<br />

bod, onder meer in de installatie<br />

met drie schermen Western<br />

Union: Small Boats (2007) en in<br />

het spectaculaire Lina Bo Bardi – A Marvellous Entanglement (2019). Bij wijze van<br />

Europese primeur wordt ook zijn laatste werk Once Again...(Statues Never Die)<br />

getoond. Dat gaat over de band tussen de Amerikaanse verzamelaar Albert C.<br />

Barnes en de Amerikaanse filosoof Alain Locke. (ah)<br />

Isaac Julien, Once Again... Statues Never Die, What Freedom is to me – Homage to Alain Locke,<br />

2022, © kunstenaar met toestemming van Victoria Miro.<br />

Textiel is vaak niet zo goed bestand tegen<br />

de tand des tijds, wegens erg gevoelig<br />

voor vochtigheid. Om nog te zwijgen van<br />

de knaagdieren. Het was dan ook een<br />

opzienbarende ontdekking toen in 1988-<br />

1993 verschillende lichamen (van kinderen<br />

en volwassenen) werden ontdekt, in kleren<br />

die verrassend goed bewaard bleken te zijn.<br />

Dat was te danken aan het droge klimaat<br />

dat heerst op de plaats waar ze werden<br />

aangetroffen, met name in de grot van Assi<br />

el-Hadath, in de Qadisha-vallei (Libanon). De<br />

kleren en accessoires dateren uit de 13e eeuw<br />

en zijn unieke voorbeelden van de kleren<br />

gedragen door de lokale bevolking in die tijd.<br />

Uit onderzoek bleek immers dat het niet om<br />

typische grafkleding gaat, maar om kleren die<br />

hun eigenaars droegen bij leven en welzijn. (ah)<br />

Tuniek, Libanon-gebergte, 13e eeuw, katoen met<br />

borduurwerk van zijde. Directoraat-generaal der<br />

Antiquiteiten van Libanon, © ABEGG-Stiftung. Foto:<br />

Christoph von Viràg.<br />

Schilderen in onvrijheid<br />

03-04 t/m 16-07<br />

The Met<br />

New York<br />

www.metmuseum.org<br />

Juan de Pareja, De roeping van de heilige Matteüs, 1661,<br />

olieverf op doek, Museo Nacional del Prado, Madrid,<br />

© Photographic Archive Museo Nacional del Prado.<br />

Het was in slavernij dat Juan de Pareja in het atelier van Diego Velázquez belandde.<br />

Hij bleef daar twee decennia, om uiteindelijk zelf schilder te worden. Velázquez<br />

schilderde een intussen beroemd portret van Juan. Deze tentoonstelling belicht niet<br />

alleen zijn oeuvre en zijn levensloop, maar ook het multiraciale van de kunstwereld<br />

in de ‘Spaanse gouden eeuw’. Zo krijgen we werken te zien van Zurbarán, Murillo en<br />

Velázquez waarop personen van Afrikaanse origine zijn afgebeeld. Het beroemde<br />

portret van Juan de Pareja, dat Velázquez in Rome schilderde wordt vergezeld van<br />

andere portretten daterend uit dezelfde periode. Een blikvanger is ook het officiële<br />

document waarmee Velázquez zijn leerling zijn vrijheid teruggaf. (ah)<br />

15

GALERIES<br />

David Hockney<br />

t/m 13-05<br />

Flatland Gallery<br />

Amsterdam<br />

www.flatlandgallery.com<br />

Helen<br />

Britton<br />

01-04 t/m 02-05<br />

Galerie Rob Koudijs<br />

Haarlem<br />

www.galerierobkoudijs.nl<br />

David Hockney, Yves-Marie asleep, foto, 1974, © Flatland Gallery.<br />

De fotografiepresentatie<br />

bij Flatland Gallery toont<br />

veertig jaar verzamelen<br />

en de verandering die het<br />

medium heeft ondergaan.<br />

Gedurende de expositie<br />

zullen foto’s worden<br />

gewisseld. David Hockney<br />

(°1937) gebruikt fotografie<br />

als hulpmiddel om te kunnen<br />

schilderen, waaronder<br />

een kleine foto uit 1974<br />

die hij nam van zijn vriend<br />

Yves-Marie Hervé in het<br />

zuiden van Frankrijk. Je<br />

ziet het veranderende licht<br />

in het effect op het kabbelende<br />

water. Ook is werk<br />

te bewonderen van onder<br />

anderen Adam Jeppesen,<br />

Hellen van Meene, Ruud<br />

van Empel, Carla van de<br />

Puttelaar en Sally Mann.<br />

Helen Britton (°1966) is een Australische<br />

multidisciplinaire kunstenaar<br />

die moeiteloos tekenen, installaties,<br />

beeldhouwkunst, sieraden en fotografie<br />

combineert. Het paard keert<br />

als thema regelmatig terug in haar<br />

werk als symbool voor de ongetemde<br />

geest en verbeeldingskracht: de basis<br />

van onze dromen. NEW CROP, de<br />

feestelijke nieuwe tentoonstelling van<br />

Galerie Rob Koudijs, markeert het<br />

zestienjarig bestaan van de galerie.<br />

Niet langer op een fysieke locatie in<br />

Amsterdam, maar met diverse (online)<br />

kunstpresentaties en op beurzen.<br />

NEW CROP heeft de vorm van een<br />

online catalogus, met voor deze<br />

gelegenheid gemaakte gloednieuwe<br />

sieraden van vaste kunstenaars.<br />

Helen Britton, broche Horse with Dawn, 10 x<br />

8 x 7 cm, zilver, amazoniet, turkoois, 2022,<br />

© Helen Britton.<br />

Van Arman tot Zadkine<br />

t/m 21-04<br />

Galerie Quintessens<br />

Utrecht<br />

www.galeriequintessens.nl<br />

Kleine beelden van grote meesters: zo presenteert Galerie Quintessens een ensemble<br />

bestaande uit sculpturen met enkele werken op papier en een serie kunstenaarsportretten<br />

in de expositie Van Arman tot Zadkine. De meeste geëxposeerde<br />

beeldhouwwerken behoren tot de categorie klassiek-modern. Het oudste beeld<br />

van de expositie is Le compositeur van Ossip Zadkine, dat in verband kan worden<br />

gebracht met een portret gemaakt door fotografe Sabine Weiss. Ook te zien is werk<br />

van Shinkichi Tajiri, die in het naoorlogse Parijs aan de hand van Zadkine zijn stijl<br />

ontdekte door van oud ijzer spraakmakende creaties te assembleren.<br />

Ossip Zadkine, Le compositeur, brons (Rudier, 2/3), hoogte 45 cm, 1936, © Galerie Quintessens.<br />

16

GALERIES<br />

Hikari Shimoda<br />

t/m 16-04<br />

Jaski Art Gallery<br />

Amsterdam<br />

www.jaski.nl<br />

Musica Solidus<br />

01-04 t/m 30-09<br />

Galerie de Roos<br />

van Tudor<br />

Leeuwarden<br />

www.roosvantudor.nl<br />

Hikari Shimoda’s kunstwerken, te zien bij Jaski Gallery, schetsen een<br />

wereld waar schattigheid en horror naast elkaar bestaan en fantasie en<br />

realiteit elkaar ontmoeten. Ze noemt de Japanse popcultuur waarmee<br />

ze opgroeide de belangrijkste inspiratiebron van haar Lowbrow-Irasuto-stijl,<br />

geïnspireerd door anime en manga. Door vooral kinderen af<br />

te beelden, legt de Japanse kunstenaar de problemen bloot waarmee<br />

mensen in de huidige samenleving innerlijk worstelen, wat haar een<br />

origineel gezichtspunt geeft. Met elk nieuw stuk bevordert Shimoda<br />

haar zoektocht naar verlossing en haar dieper begrip van deze chaotische<br />

wereld.<br />

Muziek in de breedste zin van het woord, zo eren exposerende<br />

kunstenaars bij Galerie Roos van Tudor dit thema.<br />

Fotografe Maartje Roos toont haar (hyper)realistische<br />

Piano Man-foto. Een kijkje in een café, maar dan met een<br />

tijdsprong van tachtig jaar terug. Een plek waar livemuziek<br />

klinkt, echte gesprekken worden gevoerd, gekaart,<br />

gedobbeld en gerookt wordt. Geen felle schermen van<br />

telefoons, maar het zachte licht van kroonluchters geeft<br />

de foto uitstraling. Roos hanteert de fotocamera zoals<br />

een kunstschilder verf gebruikt. Zo creëert zij beelden<br />

waar mens en de wereld maakbaar lijken.<br />

Maartje Roos, Piano Man, foto, 76 x 100 cm, 2015, © Maartje Roos<br />

Photography.<br />

Hikari Shimoda, God is Dead, acryl- en olieverf op katoen, <strong>2023</strong>, 73 x 73 cm,<br />

© Hikari Shimoda.<br />

Arianne van der Gaag<br />

t/m 24-04<br />

Galerie Guthschmidt<br />

Den Haag<br />

www.galerieguthschmidt.nl<br />

In de solo-expositie Nexus van Arianne van der Gaag, te zien bij Galerie Guthschmidt in<br />

Den Haag, staat verbinding centraal. Het voor Van der Gaag kenmerkende gebruik van<br />

kralen komt op verrassende wijze tot uiting in een nieuwe collectie sieraden en objecten.<br />

Van binnen naar buiten, van detail naar geheel; kralen worden verbonden en vormen<br />

samen een onvoorziene, fascinerende eenheid. Het resultaat is krachtig en kwetsbaar,<br />

robuust en zacht, stoer en verfijnd. Een belangrijk thema in haar werk is het herhalen van<br />

elementen totdat ze samen een geheel vormen.<br />

Arianne van der Gaag, Nexus, kralen (details), <strong>2023</strong>, © Arianne van der Gaag.<br />

17

De wandeling.<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

met Pieter Roelofs<br />

Een tijdje woonde Pieter Roelofs<br />

in Delft, op steenworp afstand<br />

van waar Vermeer Het Straatje<br />

schilderde. Nu is hij in Amsterdam<br />

hoofd schilder- en beeldhouwkunst<br />

van het Rijksmuseum en cocurator<br />

van de grote Vermeertentoonstelling.<br />

Een wandeling<br />

door het Delft van deze beroemde<br />

schilder.<br />

Pieter Roelofs neemt afscheid van museumdirecteur<br />

Janelle Moerman, door wie hij net<br />

is rondgeleid op de tentoonstelling Het Delft<br />

van Vermeer.<br />

Delft heeft geen enkele echte<br />

Vermeer, maar alles in de binnenstad<br />

lijkt te herinneren aan<br />

hoe de schilder hier binnen<br />

een netwerk functioneerde, in een stadje<br />

dat er nog bijna uitziet als toen. Pieter<br />

Roelofs, hoofd schilder- en beeldhouwkunst<br />

van het Rijksmuseum, neemt bij<br />

Museum Prinsenhof Delft afscheid van<br />

directeur Janelle Moerman. Hij is net<br />

rondgeleid door de tentoonstelling Het<br />

Delft van Vermeer. Moerman: “Als mensen<br />

de echte Vermeers in het Rijksmuseum<br />

hebben gezien, kunnen ze zich bij ons<br />

onderdompelen in topstukken van Delftse<br />

tijdgenoten en Delfts aardewerk, tapijten,<br />

archivalia en tientallen archiefstukken<br />

die te maken hebben met de persoon en<br />

kunstenaar Vermeer. Ook De koppelaarster<br />

van Dirck van Baburen, een schilderij<br />

uit 1622 dat waarschijnlijk bij Vermeers<br />

schoonmoeder hing, hangt nu hier. Het<br />

is op de achtergrond te zien op Vermeers<br />

Zittende virginaalspeelster. Daarnaast heeft<br />

ons museum Jan Steens Adolf en Catharina<br />

Croeser aan de Oude Delft (ook bekend als<br />

De burgemeester van Delft en zijn dochter)<br />

uit 1655 kunnen lenen van het Rijksmuseum.<br />

Op dit schilderij zie je een glimp van<br />

de sociale structuur van de stad.”<br />

Vanaf het museum steekt Roelofs de Oude<br />

Delft over en wandelt langs de Oude Kerk.<br />

“Hier ligt een gedenksteen van Vermeer<br />

en hier zijn ook zijn schoonmoeder en een<br />

paar van zijn kinderen begraven”, vertelt<br />

hij. “Zijn vrouw Catherina Bolnes is in de<br />

Nieuwe Kerk begraven”, zegt de samensteller<br />

van de nu al iconische overzichtstentoonstelling<br />

van 28 werken van Vermeer en<br />

daarnaast jurylid van het televisieprogram-<br />

In de Oude Kerk de gedenksteen van de schilder.<br />

Hier zijn zijn schoonmoeder en een paar van zijn<br />

kinderen begraven.<br />

ma De Nieuwe Vermeer. “Toen haar man<br />

overleed deed zij haar uiterste best om hem<br />

een waardige begrafenis te geven, met alles<br />

erop en eraan. Pas daarna kwam zij er echt<br />

achter hoe slecht het gesteld was met de financiële<br />

situatie van het gezin. Ze deed heel<br />

veel moeite om in de jaren erna de rekeningen<br />

te betalen, ook de medische kosten van<br />

haar oudste zoon, die gewond was geraakt<br />

bij een explosie op een schip op terugreis<br />

uit Mechelen. Uiteindelijk was er geen plek<br />

meer voor Catherina in het familiegraf waar<br />

ook haar man werd begraven.”<br />

DE ASTRONOOM<br />

We lopen door de Choorstraat, waar te zien<br />

is hoe de plaatselijke middenstand zich in<br />

de etalages verbonden toont met Vermeer.<br />

Bakkers, boekhandelaren en kappers doen<br />

allemaal mee. Roelofs slaat rechts het Vrouwenjuttenland<br />

op, langs de gracht. Schuin<br />

aan de overkant ziet hij het witte huis op de<br />

Vlamingstraat waar hij ooit even woonde<br />

toen hij stage liep bij Museum Boijmans Van<br />

Beuningen in Rotterdam. “Heel grappig dat<br />

ik op dat moment nog geen idee had hoe<br />

dicht ik woonde bij de plek waar Vermeer<br />

18

DE WANDELING<br />

‘Het was hier niet<br />

altijd zo vredig’<br />

19

DE WANDELING<br />

Onderzoek van de Universiteit van Amsterdam heeft aangetoond dat hier op de Vlamingstraat het<br />

‘Straatje van Vermeer’ moet zijn geweest.<br />

Bij het kleine huisje met de rode rolgordijnen moet het huis<br />

hebben gestaan waar Vermeer woonde en werkte.<br />

‘De verwoestende<br />

kruitramp Delfse<br />

Donderslag moet<br />

een enorme impact<br />

hebben gehad<br />

op Vermeer’<br />

zijn beroemde Het Straatje heeft geschilderd,<br />

op maar honderd meter afstand ligt het.”<br />

Het is ook op steenworp afstand van waar<br />

Antonie van Leeuwenhoek ooit woonde, aan<br />

de Hyppolytusbuurt bij de Warmoesbrug. In<br />

het verleden werd wel aangenomen dat hij<br />

model stond voor De Astronoom en De Geograaf<br />

van Vermeer. Roelofs: “Van Leeuwenhoek<br />

was curator van de nalatenschap van<br />

Vermeer in opdracht van de stad. Dat was hij<br />

niet omdat ze zulke goede vrienden waren.<br />

Hij heeft zijn weduwe ook bepaald niet bevoordeeld.<br />

Dat werk deed Van Leeuwenhoek<br />

erbij, zoals zoveel mensen er van alles bij<br />

deden. Hij is nu natuurlijk vooral bekend als<br />

wetenschapper op het gebied van optica en<br />

lenzen. En dat moet enorm hebben geleefd<br />

in de stad. Een paar jaar geleden werd hier<br />

nog een kleine 17e-eeuwse telescoop opgegraven.<br />

Ook bij Vermeer zie je op verschillende<br />

schilderijen van hem dat hij geweten<br />

moet hebben hoe een camera obscura<br />

werkte. Bij de studiekop van Meisje met de<br />

rode hoed bijvoorbeeld en vooral bij De kantwerkster<br />

zie je hoe expliciet hij die optische<br />

kennis heeft toegepast. De scherptedieptewerking<br />

is enorm in dat laatste kleine werk<br />

uit het Louvre. Maar we weten ook dat hij die<br />

optische kennis bij de uitwerking losliet en<br />

als kunstenaar zijn eigen compositie koos.<br />

Het gebruikte het dus allebei.”<br />

Roelofs stopt in de Vlamingstraat bij nummer<br />

40 en 42, want daar zou volgens de<br />

huidige kennis Het Straatje zijn geschilderd.<br />

Roelofs: “Op basis van onconventionele<br />

bronnen, van afwateringskaarten en kadegeldregisters<br />

bijvoorbeeld, heeft kunsthistoricus<br />

Frans Grijzenhout heel precies<br />

uitgemeten waar het huis moet hebben gestaan.<br />

Gedurende het onderzoek kwam hij<br />

er toen achter dat Vermeers tante hier heeft<br />

gewoond. Aan de overkant woonde ook zijn<br />

zus Geertruit met haar man, die lijstenmaker<br />

was. Voor zijn lijsten zal Vermeer hier<br />

dus heel vaak naartoe zijn gelopen vanaf de<br />

Markt. Nu ik hier zo loop, wordt me weer<br />

duidelijk hoe de stad functioneerde als mechanisme<br />

van relaties. Het mooie is dat het<br />

er allemaal nog lijkt te zijn. In ieder geval<br />

het grid van de stad.”<br />

GEZICHT OP DELFT<br />

Doordat het stratenplan nog min of meer<br />

hetzelfde is, valt nauwelijks op dat de<br />

meeste huizen van eeuwen later zijn. De<br />

sfeer in de stad is rustig, de boze buitenwereld<br />

lijkt hier ver. Maar het was hier niet<br />

altijd vredig in het stadje, zo vertelt Roelofs:<br />

“In 1654 wordt een deel van de stad weggeblazen<br />

tijdens een kruitramp, de Delftse<br />

Donderslag, waarbij ook het schilderstalent<br />

Carel Fabritius om het leven kwam. Een<br />

20

DE WANDELING<br />

‘Nu ik hier zo loop, wordt me weer<br />

duidelijk hoe de stad functioneerde als<br />

mechanisme van relaties’<br />

deel van de stad lag in puin, honderden<br />

mensen kwamen om en de ruiten werden<br />

uit de Nieuwe Kerk geblazen. Vermeer was<br />

toen 22 en we weten sinds kort ook dat zijn<br />

moeder zestig gulden schadevergoeding<br />

heeft gekregen van de stad. Een behoorlijk<br />

bedrag. Die ramp moet een enorme impact<br />

hebben gehad op Vermeer en misschien zie<br />

je dat ook wel als je naar de mystieke rust<br />

kijkt bij het Gezicht op Delft.”<br />

Over het vermeende mystieke karakter wil<br />

de kunsthistoricus nog wel wat kwijt, als hij<br />

over de brug van Vrouwenjuttenland loopt.<br />

“Feitelijk weten we, in verhouding tot andere<br />

schilders, behalve Rembrandt, best veel over<br />

Vermeer”, zegt hij. “Zeker als je kijkt naar al de<br />

documenten die je nu kunt zien bij Museum<br />

Prinsenhof Delft. Daarnaast is er bijvoorbeeld<br />

het verslag van de Franse kunstverzamelaar<br />

en diplomaat Balthasar de Monconys, die in<br />

1663 het atelier bezocht van de ‘celebre Peijntre<br />

nommé Vermeer’. Hij wilde een schilderij<br />

kopen, maar werd naar de bakker in de buurt<br />

gestuurd die een Vermeer in zijn bezit had.<br />

De prijs die de bakker ervoor had betaald<br />

vond De Monconys absurd hoog.”<br />

De hoofdconservator van het Rijksmuseum<br />

loopt vanaf de Vlamingstraat de Voldersgracht<br />

op. Hier op nummer 25 bevond<br />

zich ooit Herberg de Vliegende Vos van<br />

Vermeers ouders. Hier is de schilder waarschijnlijk<br />

geboren. Een stukje verderop is<br />

het huidige Vermeercentrum waar vroeger,<br />

op de Voldersgracht 21, het Sint-Lucasgilde<br />

was gevestigd. Roelofs: “Vermeer werd op<br />

21-jarige leeftijd lid van het gilde en had<br />

er later de leiding. Het pand is gesloopt in<br />

1876, nu is het de plaats waar bezoekers<br />

veel interessante feiten over Vermeer en<br />

zijn kunst te weten kunnen komen.”<br />

Een huis in de Vlamingstraat in de kleuren van Het<br />

Meisje met de parel en Het Melkmeisje.<br />

Naar het marktplein lopend wordt de conservator<br />

aangesproken door een dame die<br />

op de hoek van de Markt souvenirs verkoopt<br />

van Vermeer. Ze is lyrisch over de tentoonstelling<br />

in het Rijksmuseum: “Ik weet nog<br />

dat ik in 1996 de Vermeer-tentoonstelling in<br />

Den Haag wilde zien. Deze was zo druk dat<br />

het me toen niet is gelukt die te bezoeken.<br />

Dat zou me niet nog eens gebeuren.”<br />

Op de Voldersgracht stond het geboortehuis van Vermeer, de plek waar zijn ouders een herberg dreven.<br />

BRIEFLEZENDE VROUW<br />

Roelofs loopt vanaf de Markt de Nieuwe<br />

Kerk in, de kerk waar Vermeer op 31 oktober<br />

1632 is gedoopt. Logisch zou zijn geweest<br />

dat de schilder hier was getrouwd, zo<br />

lijkt het. “De moeder van Catherina was al<br />

niet zo’n voorstander van het huwelijk, maar<br />

hield het niet tegen”, vertelt hij. “Ze kon het<br />

echter niet verkroppen dat haar dochter<br />

zou trouwen in de Nieuwe Kerk, op steenworp<br />

afstand van waar ze woonde. Vermeer<br />

kwam uit een Oranjegezind nest en daar<br />

wilde zijn katholieke schoonmoeder niet<br />

in meegaan. Het symbool van het katholicisme<br />

was de begraafkerk geworden van de<br />

protestante Oranjes. Het stel is dus naar een<br />

katholieke kerk in Schipluiden uitgeweken.”<br />

In de kerk ziet de conservator tot zijn verrassing<br />

een grafzerk van Adolf Croeser, de<br />

man van het schilderij van Jan Steen dat nu<br />

tijdelijk in Museum Prinsenhof Delft hangt.<br />

Roelofs laat een plastic souvenirtje zien van<br />

Het Melkmeisje, dat hij op zijn negende van<br />

zijn oma heeft gekregen. “Ik draag het als<br />

21

DE WANDELING<br />

Pieter Roelofs houdt tijdens de tentoonstelling in het<br />

Rijksmuseum het plastic souvenirtje dat hij als kind van<br />

zijn oma kreeg als talisman bij zich.<br />

Op de Markt zie je in een oogopslag het leven van Vermeer: waar hij is geboren, gedoopt en in ondertrouw<br />

is gegaan, waar zijn klanten woonden en waar hij heeft gewoond en gewerkt.<br />

‘Vermeer kwam<br />

uit een Oranjegezind<br />

nest en daar wilde<br />

zijn katholieke<br />

schoonmoeder niet<br />

in meegaan’<br />

een talisman in deze tijd.” Vermeer doet iets<br />

met mensen, zo laat Roelofs hiermee zien<br />

en hij is niet de enige. “In 2012 kwam de<br />

vraag of de Brieflezende vrouw naar Sendai<br />

mocht komen, een gebied in Japan dat net<br />

was getroffen door een zware aardbeving.<br />

Het is bijzonder dat er honderdduizenden<br />

Japanners op af kwamen en hoop en troost<br />

vonden bij een klein schilderijtje dat zoveel<br />

eeuwen geleden is geschilderd.”<br />

Weer buiten loopt hij het hoekje om naar de<br />

Oude Langendijk, de straat waar Vermeer<br />

woonde en werkte. Het ANWB-bordje is<br />

aan de katholieke Maria van Jessekerk bevestigd,<br />

maar volgens de Vermeer-kenner<br />

moet het huis van Vermeers schoonmoeder,<br />

waar Vermeer vrijwel al zijn werken<br />

schilderde, ernaast hebben gestaan. “Het<br />

kleine huisje met de rode rolgordijnen<br />

dat er nu staat is in grootte vergelijkbaar<br />

met het Huis Mechelen”, zegt hij. “Mensen<br />

kunnen zich maar moeilijk voorstellen dat<br />

Vermeer, met zo’n groot gezin van oorspronkelijk<br />

veertien of vijftien kinderen, in<br />

zo’n bescheiden huis woonde.”<br />

Aan het eind van de wandeling wandelt<br />

Roelofs nog een keer de Markt op en gaat<br />

midden op het plein staan. Hij wijst naar<br />

een pand met daarop de tekst Het Gulden<br />

ABC, een vroegere drukkerij. “Hier was het<br />

bedrijf van Jacob Abrahamsz. Dissius, eigenaar<br />

van 21 schilderijen van Vermeer rond<br />

1695”, vertelt hij. “Ik vind deze plek zo bijzonder.<br />

Hierachter is Vermeer geboren, hier<br />

het stadhuis waar Johannes en Catharina in<br />

ondertrouw zijn gegaan en daarachter het<br />

huis waar hij een groot deel van zijn leven<br />

gewoond en gewerkt heeft. Dit plein is ook<br />

de plek waar de schoonouders van Dissius<br />

woonden, Maria de Knuijt met haar echtgenoot<br />

Pieter van Ruijven. Zij was negen jaar<br />

ouder dan Vermeer en zijn buurvrouw, ze<br />

heeft hem als kind in de buurt zien spelen.<br />

Zij was het die zijn werk echt volgde en een<br />

hechte relatie onderhield met Vermeer.<br />

Vrouwen hadden het voor het zeggen als<br />

het om zaken ging die het huis aangingen,<br />

zo laat recent onderzoek zien. Maria de<br />

Knuijt en haar man kochten als jonge dertigers<br />

de hedendaagse kunst van hun tijd.<br />

Een fascinerende gedachte!”<br />

BEZOEKEN<br />

Het Delft van Vermeer<br />

Museum Prinsenhof Delft<br />

Delft<br />

www.prinsenhof-delft.nl<br />

www.hetdelftvanvermeer.nl<br />

t/m 04-06<br />

22

23

Binnenkijken.<br />

bij Gé-Karel van der Sterren<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

Binnenkort heeft Gé-Karel van der<br />

Sterren een solotentoonstelling in<br />

het Singer Laren. Op dit moment<br />

is hij in zijn atelier in Amsterdam-<br />

Oost nog koortsachtig bezig met<br />

nieuwe schilderijen. Wij namen er<br />

een kijkje en lieten ons meevoeren<br />

door zijn werk en zijn verhalen.<br />

Het atelier van Van der Sterren vormt een<br />

kleurrijke, ogenschijnlijke chaos, waarin hij<br />

feilloos zijn weg vindt.<br />

In de studio van Gé-Karel van der Sterren<br />

(Stadskanaal, °1969), in de Amsterdamse<br />

wijk Watergraafsmeer, komt een<br />

mooi gefilterd licht binnen, het licht van<br />

een schilder. Midden in de ruimte staat,<br />

zoals bij veel kunstenaars, een fauteuil,<br />

onooglijk maar comfortabel en bedoeld als<br />

rustpunt om van een afstandje het werk te<br />

beschouwen. Op de grote werktafel slingeren<br />

tubes en klodders met vooral kleurige<br />

verf. In het atelier bevinden zich verder<br />

tientallen schilderijen, zowel op de grond<br />

als tegen de muren. Hele grote en kleinere,<br />

maar alle uiterst kleurrijk en met een soort<br />

dreiging, al is nooit helemaal duidelijk wat<br />

die nu is. Het kan gaan over dingen die de<br />

mensheid bedreigen en steeds vaker over<br />

wat ons als persoon kan overkomen.<br />

De kunstenaar is op dit moment druk bezig<br />

met de voorbereidingen voor een thematische<br />

tentoonstelling in de nieuwe Nardinccollectie<br />

bij Singer Laren, bestaande uit<br />

ongeveer zestien werken, waaronder één<br />

heel grote: Laren aan zee. Een deel komt uit<br />

verzamelingen, een ander deel moet nog<br />

geschilderd worden. Een groot, blauwwit<br />

doek midden in het atelier stelt een paradijselijk<br />

landschap met kleurige kolibries<br />

voor. “Het gaat over consumentisme en het<br />

hedonisme van de geglobaliseerde hedendaagse<br />

maatschappij”, legt de kunstenaar<br />

uit. “Het is een plastic wereld waarin vogels<br />

verf drinken.”<br />

Veel nieuw werk gaat over zijn eigen<br />

wereld: over de scheidsrechter bij de<br />

voetbalvereniging, over kevers in zijn tuin,<br />

dansende koeien of de MH17-ramp, waarbij<br />

naasten van een bevriende verzamelaar<br />

zijn omgekomen. Van der Sterren: “Als<br />

alles wegvalt, wat doet er dan nog toe, is de<br />

vraag die ik mij regelmatig stel.”<br />

De donkergroene fauteuil wacht geduldig op het<br />

volgende reflectiemoment.<br />

ANGSTEN<br />

Begin vorige eeuw waren de ateliers in<br />

Watergraafsmeer nog een stalling voor<br />

boten van een roeivereniging. In de oorlog<br />

werden gestolen koeien ’s nachts geslacht,<br />

weet de kunstenaar. Aan de andere kant<br />

van de Ringdijk lagen weilanden. Tegenwoordig<br />

kijken de ateliers uit op het<br />

Science Park. Lange tijd woonde Van der<br />

Sterren hier ook in de buurt, totdat hij verhuisde<br />

naar Amsterdam-Noord, aan het IJ.<br />

Binnen is het nu stil, maar tijdens schooluren<br />

hoor je regelmatig wanhopige kreten<br />

van kinderen in de buurt die trauma’s en<br />

gedragsproblemen hebben. Het lijkt te<br />

passen bij het werk van de kunstenaar.<br />

Een bevriend kunstenaar in het ateliercomplex<br />

was een vermaard kinderarts, die<br />

na zijn pensionering is gaan schilderen.<br />

Ook die combinatie past. “Wietse Kuis was<br />

hoogleraar en de eerste reumatoloog die<br />

succesvol beenmergtransplantaties uitvoerde<br />

bij kinderen met jeugdreuma”, ver-<br />

24

BINNENKIJKEN<br />

‘Rauwe expressie<br />

met een statement’<br />

25

BINNENKIJKEN<br />

‘Je moet<br />

voortdurend<br />

antwoord hebben<br />

op de vraag:<br />

wat is de noodzaak<br />

van nieuw werk?’<br />

telt hij. “Hij heeft in zijn lange carrière de<br />

meest schrijnende situaties meegemaakt<br />

met kinderen. Naast zijn werk heeft hij<br />

zich ook altijd beziggehouden met kunst.<br />

Nu geeft hij in zijn kunst zijn ervaringen<br />

een plek. We hebben veel contact.”<br />

Van der Sterren wijst naar een barok aandoend<br />

schilderij van een vader aan een<br />

strand die een schijnbaar dood kind in zijn<br />

armen neemt, een soort piëta van vandaag.<br />

“Dit werk gaat over een van mijn grootste<br />

angsten: dat een van mijn zonen verdrinkt.<br />

Soms ben ik weleens bang dat ik de dingen<br />

die ik schilder over mij afroep. Een paar<br />

keer heb ik meegemaakt dat ik mijn zonen<br />

heb kunnen redden, als door een wonder.<br />

Ik ben katholiek opgevoed, maar ik bekijk<br />

de wereld niet door een religieuze bril.<br />

Geloof is meestal een kwestie van politiek,<br />

eerder dan iets spiritueels. Maar ik zie wel<br />

hoeveel er mis kan gaan in iemands leven,<br />

waarna het toch vaak weer goed gaat …”<br />

FLOW EN FLEXIBILITEIT<br />

Kunstenaar zijn is een eenzaam beroep, zo<br />

weet Van der Sterren. “Lang niet iedereen<br />

houdt dat zo lang vol. Ik had zelf ook niet<br />

gedacht dat ik dat nu al bijna dertig jaar<br />

doe, maar op een dag is het zo, zonder dat<br />

je dat doorhebt. Maar het kan ook zomaar<br />

anders zijn. Je hebt een leven vóór je kunstenaar<br />

was, waarom zou er niet een leven<br />

na zijn? Er is kennelijk ook een kunstenaarsleven<br />

na een carrière in de geneeskunde.<br />

Het gaat uiteindelijk toch om het<br />

vinden van je geluk en veel mensen worden<br />

uiteindelijk niet blij van dit vak. Je bent veel<br />

op jezelf en moet voortdurend antwoord<br />

hebben op de vraag: wat is de noodzaak van<br />

nieuw werk? Ik ga maar door en zeker als er<br />

een tentoonstelling aankomt, kom ik in een<br />

flow. Alhoewel ik ook wel de druk voel.”<br />

De kunstenaar werkt op dit moment aan<br />

een werk van zes meter lang en twee meter<br />

26

BINNENKIJKEN<br />

‘Met de Duitse naoorlogse schilders<br />

voel ik me verwant. Zij durven op fors<br />

formaat te werken en gaan het grote<br />

gebaar niet uit de weg’<br />

menselijke. Bij schilderkunst gaat het over<br />

de interactie tussen hersenen, emoties en<br />

de signatuur, de hand van de schilder in<br />

de verf. Dit alles resulteert in een enorme<br />

eerlijkheid, ook over wat kwaliteit is. Die<br />

eerlijkheid en die kwaliteit openbaren zich<br />

als je als beschouwer met schilderkunst in<br />

aanraking komt.”<br />

hoog. Qua formaat lijkt het op het enorme<br />

schilderij Oopsie Daisy, dat hij in 2009 maakte<br />

voor een gelijknamige solopresentatie<br />

in het Gemeentemuseum Den Haag. Dat<br />

werk ging over de consumptiemaatschappij<br />

waarin we leven, met planten en bomen,<br />

maar ook met mannen in witte pakken die<br />

de alomtegenwoordige dreiging van verwoesting<br />

versterken. Het nieuwe schilderij<br />

Laren aan zee refereert aan de nieuwe kustlijn<br />

die door het land loopt tot aan Oost-<br />

Groningen. Van der Sterren: “Hoe zou het<br />

zijn wanneer Laren in de nabije toekomst<br />

transformeert van heidedorp tot badplaats<br />

aan zee? Dat is niet zozeer een zorg van mij,<br />

het is gewoon een realiteit die eraan komt.<br />

Het werk gaat over hoe mensen een nieuwe<br />

situatie naar hun hand zetten en gewoon<br />

verder leven. Het gaat over hoe maakbaarheid<br />

zich verhoudt tot onze flexibiliteit ten<br />

aanzien van verandering.”<br />

moet zijn, wel beschouwend en dienstbaar<br />

aan wetenschap en de maatschappij. Dat<br />

is de rol die kunst kan spelen en daarin<br />

wordt kunst zwaar onderschat.”<br />

Hoe zit het eigenlijk met de huidige schilderkunst,<br />

hoe belangrijk is die kunstvorm<br />

in deze tijd? Van der Sterren: “Op de kunstmarkt<br />

koopt men tegenwoordig nog wel<br />

graag schilderijen, waarvoor soms kapitalen<br />

worden betaald. Bij grote institutionele<br />

kunstinstellingen gaat het tegenwoordig<br />

vooral over nieuwe technieken. Particuliere<br />

verzamelaars houden een fascinatie<br />

voor het persoonlijke, de creërende kunstenaar.<br />

Want door de opkomst van kunstmatige<br />

intelligentie ga je juist de kwaliteit<br />

zien van echte, menselijke intelligentie<br />

en van vakmanschap. In een wereld waar<br />

alles draait om techniek en onpersoonlijke<br />

machines, snakken we juist naar het<br />

BEZOEKEN<br />

Gé-Karel van der Sterren: Laren aan zee<br />

Museum Singer Laren<br />

Laren<br />

www.singerlaren.nl<br />

09-05 t/m 03-09<br />

Bij de tentoonstelling verschijnt een cahier waarin<br />

alle werken worden afgebeeld voorafgegaan door<br />

een gesprek tussen Gé-Karel van der Sterren en<br />

Jan Rudolph de Lorm.<br />

CONTACT<br />

Kersgallery<br />

Amsterdam<br />

www.kersgallery.com<br />

RATIO, EMOTIE EN SIGNATUUR<br />

Inspiratiebron zijn met name Duitse<br />

kunstenaars van na de oorlog, de rauwe<br />

expressie van schilders als Lüpertz, Richter<br />

en Immendorff. Vroeger bezocht hij<br />

steevast de Rundgang in Düsseldorf, de<br />

open dagen van de kunstacademie, die<br />

sinds de jaren zestig de deuren wijd openzet<br />

om het publiek kennis te laten maken<br />

met de kunstenaars van de toekomst. Van<br />

der Sterren: “Wat mij altijd opvalt aan die<br />

Duitse schilders is dat het lijkt alsof de verf<br />

gedachteloos op het doek is gesmeerd en<br />

het geheel er losjes uitziet. Maar als je goed<br />

kijkt, zie je hoe ze een schilderij stukje<br />

bij beetje construeren. Heel slim en heel<br />

gelaagd. Het zijn ook schilders die op fors<br />

formaat durven te werken en het grote<br />

gebaar niet uit de weg gaan. Kunst met een<br />

statement. Ik voel me daar verwant mee.<br />

Als het maar niet moralistisch wordt. Ik<br />

heb een gruwelijke hekel aan moralisten,<br />

dat zijn vaak de meest onbetrouwbare<br />

mensen, egoïsten met verborgen agenda’s.<br />

Vaak zijn dat de types rondom de wereld<br />

van de kunst, niet de kunstenaars zelf. Ik<br />

vind niet dat een kunstwerk moralistisch<br />

Rechts een werk over de MH17-ramp, waarbij naasten van een bevriend verzamelaar zijn omgekomen.<br />

‘Als alles wegvalt, wat doet er dat nog toe, is de vraag die ik mij stel.’ Links: ‘Dit werk gaat over een van<br />

mijn grootste angsten: dat een van mijn zonen verdrinkt.’<br />

27

Knip, zei de schaar<br />

Sinds mensen papier hebben, zijn<br />

er excentrieke artistiekelingen die<br />

daar een mes of schaar in durven<br />

zetten. Vaardig maken zij illustraties<br />

bij verhalen, sierlijk schoonschrift,<br />

geboorte- en bruiloftsherinneringen,<br />

portretten, godsdienstige en politieke<br />

prenten of scènes uit het dagelijks<br />

leven. Papierkunst leeft dankzij schaar<br />

of mes, trefzeker gezet in papier of<br />

perkament. De meeste knippers zijn<br />

autodidact en kennen zelden het<br />

werk van anderen. Een enkeling is<br />

beroemd in zijn tijd, om daarna weer<br />

snel te worden vergeten. <strong>COLLECT</strong><br />

maakt een monumentje voor deze<br />

onterecht onderbelichte kunstenaars.<br />

TEKST: JANJAAP LUIJT<br />

Jan Visscher, De Hervormde Kerk van Urk, ca. 1930 (Zuiderzee Museum, Enkhuizen).<br />

De edele kunst van het knippen<br />

gaat ver terug. Het oudst gedateerde<br />

<strong>Nederland</strong>se werk stamt<br />

uit 1589 en is gemaakt door of<br />

voor Hessel van Ostheim, een jonker uit een<br />

Fries adellijk geslacht. Dit vierkante knipwerk<br />

toont het familiewapen Van Ostheim<br />

in een cirkel. Het wordt omgeven door een<br />

geschreven gedicht over een jachtpartij,<br />

waarbij het hert, als symbool van de jonkvrouw,<br />

aan de fanatieke jager ontsnapt.<br />

Het duurt tot het midden van de 17e eeuw<br />

voordat het knippen of snijden van fraaie<br />

vormen echt populair wordt. In eerste instantie<br />

lopen welgestelde burgers hiervoor<br />

warm. Zij beschikken immers over het benodigde<br />

gereedschap en hebben ook goed<br />

papier voorhanden. Voor hen verschijnt<br />

28

In <strong>Nederland</strong> wordt<br />

de papierknipkunst<br />

tegenwoordig<br />

nog door zo’n 500<br />

mensen beoefend.<br />

in 1686 de handleiding Konstig en vermakelijk<br />

Tyd-verdryf der Hollandsche Jufferen,<br />

of onderricht der Papiere Sny-konst, een<br />

instructieboekje voor welopgevoede meisjes<br />

die zonder kunstzinnig talent toch iets<br />

om handen kunnen hebben. Dit boekje is<br />

uniek in zijn soort, en het duurt tot in de<br />

20e eeuw voordat er opnieuw een handleiding<br />

voor knippen in papier verschijnt.<br />

In de 17e eeuw is de Amsterdamse Joanna<br />

Koerten (1650-1715) bekend om haar<br />

knipkunst. Vanuit heel Europa bezoeken<br />

aanzienlijke heren haar kabinet om zich<br />

aan haar werk te vergapen of er een te bemachtigen.<br />

Zij portretteert onder anderen<br />

stadhouder-koning Willem III, Frederik<br />

Willem I van Brandenburg en de Russische<br />

tsaar Peter de Grote.<br />

In de 18e eeuw breidt de populariteit van<br />

het knippen zich uit onder stedelijke bevolkingsgroepen.<br />

Een van de meest kunstzinnige<br />

en productieve knippers in die tijd<br />

Joanna Koerten, Koning-stadhouder Willem III, ca. 1700<br />

(Museum Lakenhal, Leiden).<br />

Hessel van Ostheim (?), Familiewapen in Liber Amicorum, 1589 (Kon. Bibliotheek, Den Haag).<br />

is Frederik Hendrik van Voorst (1660-<br />

1736). Deze vaandrig maakt heel bijzondere<br />

en zeer grote snijdsels uit perkament<br />

of papier, onder meer voor de bestuurscolleges<br />

van Nijmegen, Tiel, Leiden en Goes.<br />

Ook voor particulieren snijdt hij prenten:<br />

vaardig knipt hij hun familiewapens, opgelegd<br />

met laagjes goud en rood papier.<br />

BLOEI VAN DE KNIPKUNST<br />

Een eeuw later verspreidt het papierknippen<br />

zich ook op het platteland: het aantal<br />

knippers neemt met sprongen toe. Want<br />

de materialen zijn inmiddels voor iedereen<br />

betaalbaar, waardoor in alle lagen van de<br />

bevolking artistiekelingen de schaar of<br />

het mes ter hand nemen. Voor de meeste<br />

beoefenaars is papierknippen slechts een<br />

aangenaam tijdverdrijf en zelden een bron<br />

van verdiensten. Uit de 19e eeuw is relatief<br />

veel knipwerk behouden. Dit is de tijd<br />

waarin knippers met hun bijbelprentjes of<br />

sierlijk vormgegeven stichtelijke teksten<br />

langs de deuren leuren, zoals de Zeeuwse<br />

Jan ‘de Prentenknipper’ Huijssoon (1798-<br />

1870). In officiële stukken noemt hij zich<br />

‘plaatsnijder’. Zijn werkgebied is hoofdzakelijk<br />

Zeeland, waar hij met vrouw en<br />

kinderen door de provincie trekt. Hij snijdt<br />

Bijbelse voorstellingen, boekenleggers,<br />

huwelijksprenten, dorpsgezichten en monumentale<br />

hofstedes, die met waterverf<br />

zijn ingekleurd. Tegen het einde van de<br />

19e eeuw neemt het aantal knippers sterk<br />

af, in die mate dat in de eerste helft van de<br />

Joanna Koerten<br />

portretteerde<br />

stadhouder-koning<br />

Willem III,<br />

Frederik Willem I<br />

van Brandenburg<br />

en de Russische tsaar<br />

Peter de Grote.<br />

20e eeuw nauwelijks meer geknipt wordt.<br />

Alleen Jan Visscher (1855-1938), alias ‘de<br />

Knipper van Urk’, is nog heel productief.<br />

Aanvankelijk werkt hij als knecht op vissersboten,<br />

maar aan de wal wijdt hij zich<br />

hartstochtelijk aan de edele knipkunst.<br />

Zijn meesterwerk is de Hervormde Kerk<br />

van Urk met het kerkhof, die hij meermalen<br />

vervaardigt uit grote vellen zwart of<br />

gekleurd sitspapier. Met succes: Visscher<br />

verkoopt grif aan toeristen die met de<br />

postboot naar Urk komen.<br />

Pas na de Duitse bezetting bloeit het ambacht<br />

weer op. Bekende namen uit die tijd<br />

zijn Hil Bottema, die veel knipt voor kinderboeken,<br />

postzegels en bedrijfsdrukwerk,<br />

Frouke Goudman-Cupido, die voor de Bijenkorf<br />

werkt en voor dat warenhuis soms hele<br />

etalages versiert, en Evert Root, die een knipwinkel<br />

annex galerie in Amsterdam runt.<br />

29

Onbekende maker, Diena Gerrets heeft haar belijdenis<br />

gedaan, 1795 (particuliere collectie).<br />

Frederik Hendrik van Voorst, Johan Sindendonck, 1721 (Valkhof Museum, Nijmegen).<br />

In knipkunst<br />

is sprake van<br />

individuele expressie<br />

en ontwikkeling,<br />

wat een enorme<br />

verscheidenheid aan<br />

vormgeving oplevert.<br />

Noemenswaardig is ook Wiecher Tjeert<br />

Lever: hij sticht een knipmuseum, waar hij<br />

busladingen bezoekers portretteert en aan<br />

hen eveneens vele landschapjes slijt.<br />

Ondanks alle technische vooruitgang,<br />

dankzij onder meer computergestuurde<br />

lasersnijders en snijplotters, wordt de papierknipkunst<br />

in <strong>Nederland</strong> tegenwoordig<br />

nog slechts door zo’n 500 mensen beoefend.<br />

Niettemin laten zij van zich horen door de<br />

<strong>Nederland</strong>se Vereniging voor Papierknipkunst,<br />

die dit jaar veertig jaar bestaat. Dat<br />

wordt gevierd met maar liefst tien exposities,<br />

diverse evenementen, de restauratie<br />

van een schimmenspel en de publicatie van<br />

een boek over historisch knipwerk.<br />

VEEL VERSCHILLENDE STIJLEN<br />

Oud knipwerk is vaak gemaakt van wit<br />

papier, dat met enkele stipjes lijm op een<br />

blauwe achtergrond is bevestigd. Ook<br />

zijn er knippers die hun witte knipsels<br />

inkleuren met waterverf. Zoals elke beeldende<br />

kunstenaar heeft ieder een eigen<br />

stijl. Knipkunstenaars onderscheiden zich<br />

echter door het gebrek aan een traditie van<br />

voorgangers of opvolgers. Daardoor vindt<br />

tussen knippers onderling nauwelijks<br />

uitwisseling van vormen en technieken<br />

plaats. Er is vooral sprake van individuele<br />

expressie en ontwikkeling, wat resulteert<br />

in een enorme verscheidenheid aan<br />

vormgeving. Binnen de papierknipkunst<br />

zijn vrijwel geen streekgebonden stijlen<br />

of motieven aan te wijzen. De papierknippers<br />

volgen hooguit de heersende modes:<br />

op het platteland worden die uit de stad<br />

met enige vertraging gevolgd. Vanwege het<br />

broze materiaal is maar weinig knipwerk<br />

overgeleverd, maar wat de tand des tijds<br />

heeft doorstaan wordt tegenwoordig beschouwd<br />

als artistiek en cultureel erfgoed.<br />

Wie geïnteresseerd is in historische knipsels<br />

moet wel moeite doen om hiervan een<br />

beeld te krijgen: het aantal overzichtstentoonstellingen<br />

met historische knipwerken<br />

in de afgelopen vijftig jaar is op één<br />

hand te tellen.<br />

De drie belangrijkste museale collecties<br />

papierknipkunst in <strong>Nederland</strong> bevinden<br />

zich in het <strong>Nederland</strong>s Openluchtmuseum<br />

in Arnhem, het Westfries Museum in Hoorn<br />

en het Museum van Papierknipkunst in<br />

Westerbork. Kleinere collecties zijn onder<br />

andere te vinden bij het Fries Museum<br />

(Leeuwarden), het Koninklijk Oudheidkundig<br />

Genootschap (Amsterdam), Museum<br />

De Lakenhal (Leiden) en het Groninger<br />

Museum. Met uitzondering van het museum<br />

in Westerbork, blijven knipwerken bij<br />

de overige musea doorgaans in het depot<br />

en krijgt het publiek dit geknipte erfgoed<br />

slechts te zien als topstuk in de permanente<br />

opstelling of als bruikleen bij historische<br />

thematentoonstellingen.<br />

30

Het weinige dat de tand des tijds heeft<br />

doorstaan wordt beschouwd als artistiek<br />

en cultureel erfgoed.<br />

HERWAARDERING<br />

Voor kunsthistorisch onderzoek kent de<br />

papierknipkunst het nadeel dat slechts<br />

weinig knippers hun werk signeerden,<br />

zodat de makers in historische bronnen<br />

zelden als knipper worden aangeduid.<br />

Ook is het meeste knipwerk vanwege zijn<br />

materiële aard verloren gegaan. Daardoor<br />

geldt de papierknipkunst binnen de academische<br />

wereld als een niche.<br />

Ook de kunstmarkt heeft weinig oog voor<br />

historisch papierknipwerk: het aanbod is<br />

beperkt en er zijn maar weinig verzamelaars.<br />

Maar de afgelopen jaren lijkt een<br />

kleine kentering zichtbaar en groeit de<br />

waardering voor het ambacht. Onderzoek<br />

naar de geschiedenis van de papierknipkunst<br />

leunt sterk op het werk dat in het<br />

derde kwart van de 20e eeuw is uitgevoerd.<br />

In die tijd heeft het <strong>Nederland</strong>s Openluchtmuseum<br />

veel knipwerk in particulier bezit<br />

gefotografeerd en gedocumenteerd. Nu,<br />

ruim een halve eeuw later, zijn veel stukken<br />

gewisseld van eigenaar en is van veel<br />

werken niet langer bekend waar ze verblijven.<br />

Wat rest zijn verbleekte foto’s en het<br />

vermoeden – of de hoop – dat de knipwerken<br />

nog ergens worden bewaard.<br />

In 2013 is de kunst van het papierknippen<br />

bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel<br />

Erfgoed <strong>Nederland</strong>, waarbij de <strong>Nederland</strong>se<br />

Vereniging voor Papierknipkunst optreedt<br />

als hoeder. Deze vereniging promoot en<br />

stimuleert de beoefening van de papierknipkunst<br />

maar faciliteert ook het onderzoek<br />

naar historische knippers, voortbouwend op<br />

onderzoek uit het verleden. Onder haar auspiciën<br />

verscheen het project ‘Knipperslexicon<br />

van <strong>Nederland</strong>’, een online naslagwerk<br />

waarin gegevens van bekende knipkunstenaars<br />

worden gepresenteerd. Veel informatie<br />

komt uit het kwartaalblad Knip-Pers en<br />

Hil Bottema, Nieuwjaarswens 1947, 1946 (<strong>Nederland</strong>s<br />

Openluchtmuseum, Arnhem).<br />

uit de nieuwsbrief van Stichting W.Tj. Lever.<br />

Andere bronnen zijn de reeksen Welkom in<br />

Papyria en De Koertenkoerier.<br />

De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft<br />

het Knipperslexicon recent geselecteerd als<br />

een te bewaren <strong>Nederland</strong>se website voor<br />

toekomstig onderzoek. Ergo: geknipt voor<br />

nieuwsgierige verzamelaars die unieke, ambachtelijke<br />

kunst weten te waarderen.<br />

BEZOEKEN<br />

Van verleden tot heden, geknipt en gesneden<br />

Museum Elburg, Elburg<br />

www.museumelburg.nl<br />

t/m 24-06<br />

Geknipt voor het Leven<br />

Veenkoloniaal Museum, Veendam<br />

www.veenkoloniaalmuseum.nl<br />

02-07 t/m 05-11<br />

Geknipt voor Thuis<br />

Het Dordts Patriciërshuis, Dordrecht<br />

www.dordtspatriciershuis.nl<br />

23-09 t/m 24-03<br />

SURFEN<br />

www.papierknippen.nl<br />

www.knipperslexicon.nl<br />

LEZEN<br />

Geert Jager, Mulder-De Vreede, 1863 (particuliere collectie).<br />

Het scherp van de snede, door J.P. Verhave,<br />

Waanders Uitgevers, <strong>2023</strong>, 208 blz., ISBN:<br />

9789462624733, prijs: € 29,95.<br />

31

Springlevende<br />

Cobra wordt 75<br />

Jubileumtentoonstelling en veilingrecords<br />

Corneille, L’Orchestre de Jazz Be Bop, gesigneerd 'Corneille 50', olieverf op doek, 50 x 70 cm. Op 6 december 2022 geveild bij Bruun Rasmussen voor € 532.401.<br />

32

Voor internationaal gewilde werken<br />

van Cobra-kunstenaars worden<br />

hogere opbrengsten gerealiseerd<br />

dan ooit. Veilinghuis Bruun<br />

Rasmussen kan erover meepraten:<br />

in een recente Cobra-veiling<br />

gingen de prijzen voor enkele<br />

vroege Corneilles door het dak.<br />

Waarom zijn de kunstenaars van<br />

de naoorlogse avant-gardistische<br />

beweging na 75 jaar zo in trek? De<br />

titel van de jubileumtentoonstelling<br />

die deze zomer in het Cobra<br />

Museum te zien is geeft het<br />

antwoord: Grenzeloos en vrij.<br />

TEKST: BELINDA VISSER<br />

De voelbare energie die in veel<br />

Cobra-kunst besloten ligt heeft<br />

een schijnbaar tijdloze aantrekkingskracht.<br />

Dat werd niet<br />

vanaf het begin zo gevoeld, weet Maarten<br />

Bertheux, van 1986 tot 2007 conservator<br />

bij Stedelijk Museum Amsterdam. Het was<br />

dat museum waar de Cobra-beweging zich<br />

in november 1949 voor het eerst manifesteerde.<br />

En hoe. Het werd een roemruchte<br />

tentoonstelling, mede door een vechtpartij<br />

tijdens een dichtvoordracht. De pers sprak<br />

er schande van. De getoonde kunst werd<br />

afstotelijk genoemd en de kunstenaars<br />

provocerend. ‘Waanzin tot kunst verheven’<br />

en ‘Geklad, Geklets, Geklodder in het<br />

Stedelijk Museum’ zijn perscitaten uit die<br />

tijd. Pas in de jaren zestig zou de aandacht<br />

voor Cobra toenemen.<br />

Karel Appel, Le Regard, 1950, bruikleen Collectie ABN AMRO, c/o Pictoright <strong>2023</strong>. Te zien in de<br />

tentoonstelling Cobra 75: Grenzeloos en vrij.<br />

Na zijn afscheid bij het Stedelijk maakte<br />

Bertheux de afgelopen tien jaar meerdere<br />

tentoonstellingen over Cobra-kunstenaars<br />

voor andere musea. Anderhalf jaar geleden<br />

klopte het Cobra Museum in Amstelveen<br />

bij hem aan, voor een tentoonstelling<br />

om de 75ste verjaardag van Cobra te vieren.<br />

Bertheux vertelt hoe hij een ‘tamelijk<br />

vrije opdracht’ kreeg en een ‘aanzienlijk<br />

werkbudget’. Het bracht hem ertoe de<br />

beweging in een bredere context te laten<br />

zien. Hij beschrijft Cobra als een eruptie<br />

van een naar vrijheid zoekende groep kunstenaars,<br />

die het expressionisme gebruikte<br />

om zich uit te drukken. “Die eruptie manifesteerde<br />

zich binnen Denemarken, België<br />

en <strong>Nederland</strong>. (De naam Cobra of CoBrA<br />

is een afkorting van Copenhagen, Brussel,<br />

Amsterdam, red.) Maar eigenlijk is Cobra<br />

onderdeel van een veel grotere stroming<br />

van het expressionisme, die al begon bij<br />

Van Gogh en Munch”, zegt hij. “En we<br />

zien dat nog steeds terug bij hedendaagse<br />

kunstenaars.”<br />

De eerste Cobratentoonstelling<br />

in<br />

het Stedelijk is<br />

roemrucht, mede<br />

door een vechtpartij<br />

tijdens een<br />

dichtvoordracht.<br />

SPEELS EN PROVOCATIEF<br />

De curator en auteur benoemt hoe de<br />

Cobra-kunstenaars in naoorlogs Europa<br />

zochten naar verbindingen. Ook na de<br />

Tweede Wereldoorlog was de wereld nog<br />

niet vrij. Bertheux: “In de maatschappij<br />

was de restauratieve neiging zichtbaar om<br />

verder te gaan vanaf waar men voor de<br />

oorlog gebleven was. Cobra verzette zich<br />

daartegen. De kunstenaars wilden een to-<br />

33

Corneille, Zonder titel, 1953, in langdurige bruikleen<br />

privécollectie, Cobra Museum voor Moderne Kunst,<br />

Amstelveen c/o Pictoright, Amsterdam <strong>2023</strong>. Te zien in<br />

de tentoonstelling Cobra 75: Grenzeloos en vrij.<br />

Asger Jorn, Le forgeron aveugle – d’une mythe muet. Op 6 december 2022 geveild bij Bruun Rasmussen<br />

voor € 372.680.<br />

‘De kunstenaars<br />

wilden een totale<br />

vernieuwing, een<br />

uitlaatklep voor<br />

alles wat tijdens de<br />

oorlog niet mocht’<br />

MAARTEN BERTHEUX<br />

tale vernieuwing, een uitlaatklep voor alles<br />

wat tijdens de oorlog niet mocht. Ze waren<br />

grenzeloos in hun uitingen, alles draaide<br />

erom vrij te zijn.”<br />

Inspiratiebronnen waren onder meer de<br />

onbevangen kijk van kinderen en geesteszieken,<br />

net als volkskunst. Samenwerken,<br />

experiment, ongebonden en tegendraadsheid<br />

zijn andere kernelementen van Cobra.<br />

“Ze wilden hun ideeën met anderen<br />

delen en zochten tot in de verste uithoeken<br />

van Europa contact met gelijkgestemden”,<br />

zegt Bertheux. “Alle kunst die stond<br />

voor experimenteel, speels, provocatief en<br />

vrij kon rekenen op respons van de grondleggers<br />

van de beweging."<br />

Niet voor niets gebruikt Bertheux het<br />

woord eruptie. De officiële Cobra-beweging<br />

was maar een kort leven beschoren,<br />

van november 1948 tot november<br />

1951. Zijn aanpak om het oeuvre van<br />

Cobra-kunstenaars in de context van de<br />

kunstgeschiedenis te plaatsen belooft een<br />

spectaculaire tentoonstelling op te leveren.<br />

Bertheux situeert werk van Cobra-leden<br />

als Asger Jorn, Karel Appel, Corneille,<br />

Eugène Brands, Constant, Christian<br />

Dotremont en Pierre Alechinsky naast<br />

dat van internationale kunstenaars die<br />

onmiskenbaar inspiratiebronnen voor<br />

hen vormden, zoals Vincent van Gogh,<br />

Edvard Munch, Picasso, Giacometti en<br />

Paul Klee. Cobra kwam niet uit de lucht<br />

vallen, wil hij daarmee laten zien. Dat de<br />

Cobra-beweging zelf weer inspiratie bood<br />

aan latere generaties toont hij aan met<br />

werken van onder anderen Jean-Michel<br />

Basquiat en Cecily Brown. Bertheux: “In<br />

een retrospectief van 75 jaar wordt ook<br />

duidelijk dat er al vanaf het begin grote<br />

verschillen waren tussen de individuele<br />

Cobrakunstenaars en dat daarna ieders<br />

artistieke ontwikkeling totaal verschillend<br />

is verlopen.”<br />

WERELDRECORD<br />

“Cobra was de laatste avant-gardestroming”,<br />

zegt Niels Raben, hoofd moderne<br />

en hedendaagse kunst bij het Deense<br />

veilinghuis Bruun Rasmussen. In 1988<br />

was hij de eerste die een veiling met alleen<br />

Cobra-kunst organiseerde, veertig jaar na<br />

de oprichting van de beweging. In de jaren<br />

zeventig had hij de eerste verzamelaars zien<br />

opstaan, onder wie Karel van Stuijvenberg,<br />

wiens collectie later de basis zou vormen<br />

van de collectie van het Cobra Museum.<br />

“Van Stuijvenberg kocht in die tijd prachtige<br />

34

Constant-werken. Voor niets”, vertelt hij.<br />

In de tweede helft van de jaren tachtig<br />

kwam de kentering, met in 1985 een grote<br />

tentoonstelling in Scandinavië en daarna<br />

de eerste plannen voor het Cobra Museum.<br />

Raben: “Wij dachten: waarom organiseren<br />

we niet een themaveiling, eens<br />

kijken wat er gebeurt? Dat sloeg aan en<br />

vanaf dat moment was Cobra een begrip<br />

in de kunstwereld.”<br />

Tien jaar later organiseerde hij weer een<br />

Cobra-veiling en inmiddels is het jaarlijks<br />

vaste prik: in december wordt in Kopenhagen<br />

Cobra geveild, sinds de laatste<br />

editie onder de vlag van Bonhams.<br />

De prijzen zijn hoger dan ooit, met de<br />

aantekening dat deze per kunstenaar en<br />

periode verschillen. In de regel doen Jorn,<br />

Appel, Alechinsky, Corneille en Constant<br />

de harten sneller kloppen, vertelt Raben.<br />

“Van Appel is vroeg werk uit de Cobratijd<br />

het meest gezocht, van Jorn juist de<br />

late werken. Vroeg werk van Constant is<br />

erg kostbaar, terwijl zijn latere stijl niet zo<br />

geliefd is. Mooie werken zijn moeilijk te<br />

krijgen: veel zit vast in museumcollecties<br />

en bij particuliere eigenaren die er geen<br />

afstand van doen.”<br />

‘Van Appel is vroeg<br />

werk uit de Cobratijd<br />

het meest<br />

gezocht, van Jorn<br />

juist de late werken’<br />

NIELS RABEN<br />

Constant, Fauna, 1949, Cobra Museum voor Moderne Kunst, Amstelveen c/o Pictoright, Amsterdam <strong>2023</strong>. Te zien in de tentoonstelling Cobra 75: Grenzeloos en vrij.<br />

35

Pierre Alechinsky, Au Tholonet, 1966, gesigneerd, getiteld en gedateerd op achterzijde, olieverf op doek, 137 x 118 cm. Op 6 december 2022 geveild bij Bruun Rasmussen voor<br />

€ 293.900.<br />

36

‘De prijzen zijn<br />

mild: voor een paar<br />

duizend euro heb<br />

je een uniek werk<br />

van Brands’<br />

WILLEM DE WINTER<br />

Bpost brengt in oktober een postzegelvel uit ter gelegenheid van 75 jaar Cobra.<br />

BEZOEKEN<br />

In de veiling van afgelopen december werd<br />

tot twee keer toe een wereldrecord verbroken<br />

voor werk van Corneille. Eerst liep<br />

de prijs voor het schilderij Peinture op tot<br />

355.000 euro, daarna wisselde L’Orchestre<br />

de Jazz Be Bop (Hommage à Charlie Parker)<br />

voor 532.000 euro van eigenaar. De richtprijzen<br />

lagen ver daaronder. Toch noemt<br />

Raben Cobra-kunstenaars nog steeds<br />

goedkoop, vergeleken met collega’s uit bijvoorbeeld<br />

de VS.<br />

Verzamelaars zijn van oudsher te vinden<br />

in de ‘thuislanden’ <strong>Nederland</strong>, België en<br />

Denemarken. Al wordt er niet zozeer meer<br />

met een nationalistische inslag gekocht.<br />

“In de laatste veiling ging de duurste<br />

Corneille naar een Deense koper, net als<br />

de duurste Alechinsky”, vertelt Raben. Ook<br />

in Frankrijk, Duitsland en de VS wordt<br />

Cobra-kunst verzameld.<br />

VEEL JONGE KOPERS<br />

Ondanks de hoge prijzen voor topstukken<br />

is er ook voor nieuwkomers op deze markt<br />

genoeg leuks te vinden, stelt Raben. “Zoals<br />

grafiek van Alechinsky, Jorn, Corneille<br />

en Appel. Maar er zijn ook interessante<br />

schilderijen die helemaal niet zo duur zijn.<br />

Vaak van kunstenaars die zich later bij de<br />

groep aansloten.” Hij signaleert een toenemende<br />

belangstelling van musea om op<br />

het minder bekende te focussen, zoals de<br />

weinige vrouwelijke Cobra-kunstenaars en<br />

enkele sculpturen.<br />

Willem de Winter, eigenaar van kunsthandel<br />

E.J. van Wisselingh & Co. in Haarlem,<br />

onderschrijft wat Raben zegt. Ook hij<br />

noemt de etsen van Constant en de litho’s<br />

van Corneille. Ze zijn betaalbaar en vastgelegd<br />

in catalogi, wat een goed overzicht<br />

geeft en uitnodigt tot speuren naar ontbrekende<br />

stukken. Sinds een paar jaar neemt<br />

hij grafiek van Corneille mee naar de<br />

KunstRAI. “Daar lopen veel jonge mensen<br />

en die kopen het grif.”<br />

Vijf jaar geleden organiseerde hij een<br />

succesvolle verkoopexpositie met vijftig<br />

unieke werken van Eugène Brands, een<br />

van de oprichters van Cobra, die de groep<br />

al snel verliet omdat hij zich meer thuis<br />

voelde in de rust van zijn atelier dan in het<br />

onstuimige gezelschap van zijn collega’s.<br />

De Winter: “Brands heeft nog niet zo’n<br />

grote internationale belangstelling, terwijl<br />

ook zijn fantasie tamelijk onbegrensd was.<br />

Hij heeft veel werken op papier gemaakt<br />

– dat vond hij een prettiger medium – en<br />

daardoor was zijn productie hoger. De prijzen<br />

zijn mild: voor een paar duizend euro<br />

heb je een uniek werk van Brands.”<br />

Hij voorziet dat ook in dit lagere segment<br />

de prijzen voor Cobra omhoog zullen gaan.<br />

“Op de lange termijn stijgen de prijzen van<br />

dingen die we aantrekkelijk vinden. Smaak<br />

en mode bepalen mede de waarde. Ik voorzie<br />

bij de Cobra-kunstenaars nog veel toekomst.<br />

Als de minder bekende kunstenaars<br />

worden herontdekt, kan dit werk belangrijk<br />

aan waarde gaan winnen.”<br />

Jubileumjaar Cobra 75<br />

Cobra Museum<br />

Amstelveen<br />

www.cobra-museum.nl<br />

Drieluik Deense kunst:<br />

Wij kussen de aarde. Deense moderne kunst<br />

1934-1948<br />

Je est un autre. Ernest Mancoba en Sonja<br />

Ferlov Mancoba<br />

Becoming Ovartaci<br />

t/m 14-05<br />

Cobra 75: Grenzeloos en vrij<br />

02-06 t/m 08-10<br />

De andere Picasso. Terug naar de bron<br />

02-06 t/m 17-09<br />

LEZEN<br />

Cobra 75: Grenzeloos en vrij, door Maarten<br />

Bertheux, Waanders Uitgevers, 128 blz., ISBN:<br />

9789462624856, prijs: € 26,95 (verschijnt in juni).<br />

Cobra, een picturale en poëtische revolutie,<br />

onder redactie van Paul Huvenne, Hannibal<br />

Books, ISBN: 9789463887915, prijs: €60<br />

(verschijnt 27 april).<br />

i<br />

MEER INFO<br />

Bpost brengt op 23 oktober een postzegelvel<br />

uit, met afbeeldingen van zes Cobra-werken<br />

die in Belgische openbare collecties te<br />

bewonderen zijn.<br />

37

Ed Templeton<br />

Voorbij de schone schijn<br />

De typisch Californische lifestyle,<br />

waaronder nonchalante jongeren<br />

op hun skateboard onder de<br />

loden hitte van de zon, vormt<br />

de grootste inspiratiebron van<br />

de Amerikaanse kunstenaar en<br />

skate-ervaringsdeskundige Ed<br />

Templeton. De glimmende façade<br />

van de samenleving in de grote<br />

steden, maar ook wat verborgen<br />

zit op het platteland wordt onthuld<br />

in zijn werk. Het Bonnefanten<br />

toont nu zijn foto’s, tekeningen en<br />

teksten over de subcultuur van het<br />

skateboarden.<br />

TEKST: GWENAËLLE DE SPA<br />

Ed Templeton (°1972) experimenteert<br />

gretig met de vele mogelijkheden<br />

die fotografie, schilderkunst,<br />

tekenkunst en beeldhouwkunst<br />

bieden. Zijn oeuvre vormt een afspiegeling<br />

van zijn persoonlijkheid en zijn leefomgeving.<br />

“Ik zeg vaak schertsend dat ik opgegroeid<br />

ben in de schaduw van Disneyland.<br />

Elke avond kon je er vuurwerk zien”, vertelt<br />

hij over zijn kinderjaren in Anaheim<br />

en Huntington Beach, ten zuiden van Los<br />

Angeles, in de jaren zeventig. Op de televisie<br />

zag je toen enkel idyllische beelden van<br />

Californië. Het échte leven stond volgens<br />

hem vaak ver af van dat perfecte plaatje.<br />

De analoge zwart-witfoto Mike Maldonado<br />

skated a full pipe toont een jonge man die<br />

de zwaartekracht tart en als skater zijn<br />

grenzen aftast, door zo hoog mogelijk te<br />

gaan in een reusachtige betonnen cilinder,<br />

opgesteld te midden van een verlaten industrieel<br />

landschap.<br />

Templetons beelden zijn vaak afgedrukt<br />

op klein formaat. Het zijn uit het dagelijks<br />

leven gegrepen momentopnamen. Ze laten<br />

ook zien wat er zich afspeelt achter de<br />

schermen van het skatersmilieu, waarin<br />

de kunstenaar zelf een grote naam is. Van<br />

1990 tot 2012 was hij professioneel skater.<br />

Hij werd zelfs twee keer wereldkampioen.<br />

Later maakte hij van die passie een lucratieve<br />

bezigheid door wereldwijd zijn kunsten<br />

te gaan vertonen. Templeton riep ook<br />

zijn eigen skateboardmerk in het leven,<br />

Toy Machine, waarmee hij heel wat succes<br />

oogstte. Zijn merk onderscheidt zich van<br />

de andere door de gedurfde kleurencombinaties<br />

en de gestileerde personages.<br />

Zijn foto’s getuigen<br />

van non-conformisme<br />

en het streven<br />

naar individualisme<br />

van een Amerikaanse<br />

generatie uit<br />

de voorsteden.<br />

VERSLAVING AAN ADRENALINE<br />

De fotografie ging bij Templeton altijd<br />

hand in hand met zijn passie voor skateboarden.<br />

Het beeld met Mike Maldonado,<br />

een goede vriend van hem, stamt uit een<br />

fotoproject, Wires Crossed, meer dan zeventien<br />

jaar geleden begonnen en momenteel<br />

te zien in het Bonnefanten in Maastricht.<br />

Zijn foto’s niet zomaar plaatjes, ze getuigen<br />

van een milieu dat non-conformisme hoog<br />

in het vaandel draagt en van het streven<br />

naar individualisme van een hele generatie<br />

Amerikanen uit de voorsteden. Zijn<br />

oeuvre is meer dan louter een ode aan het<br />

skaten, het laat ook zien wat er zich achter<br />

de schermen van de skaterswereld afspeelt:<br />

de wanhoop, de verslaving aan adrenaline<br />

en de momenten van twijfel. Templeton<br />

biedt een bijzondere kijk op een al even<br />

bijzondere sport, waarvan de beoefenaars<br />

in spectaculaire stunts voortdurend hun<br />

grenzen aftasten.<br />

38

Ed Templeton, Mike Maldonado skated a full pipe, Davenport, Iowa, 1998, GSP, 132,08 x 91,44 cm, © de kunstenaar.<br />

Templeton laat zien wat er zich afspeelt<br />

achter de schermen van het skatersmilieu,<br />

waarin hij zelf een grote naam is.<br />

Sinds kort interesseert hij zich ook voor<br />

schilderen, een verlengstuk van zijn fotografische<br />

werk. Als schilder hanteert<br />

hij een realistische, vlakke stijl, nauw<br />

verwant aan die van stripverhalen. Zo<br />

kan hij momenten verbeelden die met<br />

een fototoestel niet te vatten zijn. Templetons<br />

schilderijen bieden een inkijk in<br />

het typisch Amerikaanse leven, aan de<br />

hand van combinaties van diverse media.<br />

De kunstenaar dompelt ons onder in<br />

de stadscultuur van de westkust, in een<br />

tijd waarin politieke, culturele en sociale<br />

twistpunten de Amerikaanse publieke<br />

opinie zwaar blijven verdelen. Via zijn<br />

werken krijgen we van binnenuit te zien<br />

hoe sommigen zich een non-conformistische<br />

stijl aanmeten om een eigen identiteit<br />

te smeden in het Amerika van nu.<br />

BEZOEKEN<br />

Ed Templeton: Wires Crossed<br />

Bonnefanten<br />

Maastricht<br />

www.bonnefanten.nl<br />

15-04 t/m 17-09<br />

39

Hugo van der Goes<br />

Gentse meester geëerd in Berlijn<br />

Hugo van der Goes staat te boek<br />

als de laatste van de Vlaamse<br />

Primitieven. Hij was zonder twijfel<br />

de belangrijkste kunstenaar van<br />

de Bourgondische <strong>Nederland</strong>en<br />

in de tweede helft van de 15e<br />

eeuw. De staatsmusea van Berlijn<br />

houden momenteel een grote<br />

overzichtstentoonstelling die<br />

zijn oeuvre in een juister licht<br />

stelt, steunend op de laatste<br />

ontdekkingen.<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

De val van het Weense tweeluik, ca. 1477-1479, olieverf op paneel, 33,8 × 22,9 cm. Wenen, Kunsthistorisches<br />

Museum, inv. 5822a © KHM-Museumsverband.<br />

Meer dan vijf eeuwen na zijn<br />

dood maken de werken van<br />

de Vlaamse schilder Hugo van<br />

der Goes (ca. 1440-ca. 1483)<br />

nog steeds indruk, door hun monumentaliteit,<br />

intense kleuren, opvallende vitaliteit en<br />

emotionele uitdrukkingskracht. Hoewel hij<br />

makkelijk de vergelijking met andere grote<br />

meesters als Jan van Eyck en Rogier van<br />

der Weyden kan doorstaan, werd vreemd<br />

genoeg nooit eerder een overzichtstentoonstelling<br />

aan het oeuvre van deze Gentse<br />

meester gewijd. Voor het eerst zijn nu<br />

vrijwel alle nog bewaarde schilderijen en tekeningen<br />

van de kunstenaar samen te zien,<br />

op één opvallende uitzondering na: het<br />

Portinari-altaar, een drieluik besteld door<br />

de Florentijnse bankier Tommaso Portinari.<br />

Dit absolute meesterwerk – de kwintessens<br />

van zijn werk – is helaas niet weg te krijgen<br />

uit de Galleria degli Uffizi in Florence.<br />

Door de zeldzaamheid van zijn werken en<br />

hun vaak imposante formaat bleef de erkenning<br />

voor deze schilder na zijn dood beperkt.<br />

Twee van die imposante werken, het Monforte-retabel<br />

(ca. 1470-1475) en De aanbidding<br />

40

Retabel van Monforte, ca. 1470-1475, olieverf op paneel, 147 x 242 cm. Nationale Musea in Berlijn, Gemäldegalerie, inv. 1718. Foto: Dietmar Gunne.<br />

der herders (ca. 1480), worden bewaard in de<br />

Gemäldegalerie in Berlijn, meteen dus ook<br />

de geknipte plek voor deze tentoonstelling.<br />

RESTAURATIE EN SYMBOLIEK<br />

Net als het in in het Groeningemuseum in<br />

Brugge bewaarde schilderij, vorig jaar nog<br />

te zien op een grote tentoonstelling, hebben<br />

de twee schilderijen in Berlijn een grondige<br />

en peperdure restauratie ondergaan.<br />

Die nam maar liefst twaalf jaar in beslag. De<br />

werken zien er dan ook opvallend fris uit.<br />

Het in Brugge bewaarde late meesterwerk<br />

van de kunstenaar, De dood van Maria, dat<br />

België nooit eerder had verlaten, is nu overgebracht<br />

naar Berlijn, om daar een van de<br />

blikvangers van de expositie te worden. Het<br />

paneel dateert van ca. 1472-1480 en werd<br />

wellicht geschilderd op vraag van Jan Crabbe,<br />

de abt van de beroemde Duinenabdij<br />

in Koksijde. Het unieke aan dit werk is dat<br />

elke daarop afgebeelde apostel op een heel<br />

eigen manier uiting geeft aan zijn verdriet<br />

om de dood van de Heilige Maagd.<br />

Dit is een van de meest indrukwekkende en<br />

aangrijpende rouwtaferelen uit de kunst van<br />

Zijn bedrevenheid blijkt uit de complexiteit<br />

van de compositie, het verrassende kleurenpalet<br />

en het weergeven van expressiviteit.<br />

de late middeleeuwen. De restauratie van dit<br />

werk duurde van 2018 tot 2022 en bracht aan<br />

het licht hoe verbluffend bedreven Van der<br />

Goes was. Dat zie je onder meer aan de expressiviteit<br />

van de gezichten van de apostels,<br />

de structurele complexiteit van de compositie<br />

en het verrassende kleurenpalet. Het werk<br />

getuigt van de intense<br />

Mariaverering in de toenmalige Kerk. In de<br />

15e eeuw werd de Heilige Maagd beschouwd<br />

als een liefhebbende figuur, die als middelares<br />

gold als ‘toevlucht van de zondaars’. Van<br />

der Goes wist met grote fijngevoeligheid de<br />

emoties van zijn personages uit te beelden,<br />

zowel de hemelse zaligheid als het aardse<br />

leed. Die tegenstrijdige emoties kende hij<br />

trouwens zelf maar al te goed. Net daarom<br />

oogt zijn werk tegenwoordig zo modern.<br />

KRONIEK VAN HET ROODE KLOOSTER<br />

Over Hugo van der Goes is bitter weinig<br />

historische informatie bekend. Er zijn wat<br />

archiefdocumenten en verder hoofdzakelijk<br />

oude en mondelinge bronnen, te tellen<br />

op de vingers van één hand. Een ervan, de<br />

oudste, heeft al voor de nodige controverse<br />

gezorgd. Het gaat om de kroniek van het<br />

Roode Klooster, uit de 16e eeuw. De kunstenaar<br />

bracht zijn laatste jaren door in dit<br />

augustijnenklooster nabij Oudergem, aan<br />

de rand van het Zoniënwoud. Hij zou daar<br />

een hevige mystieke en psychologische crisis<br />

hebben doorgemaakt. De kroniek werd<br />

teruggevonden in 1863, op het hoogtepunt<br />

van de romantiek. Ze zou de kijk op deze<br />

meester en zijn werken diepgaand beïnvloeden.<br />

Kunsthistorici zijn het er echter al lang<br />

41

schilderen met olieverf. Historisch is dit evenwel<br />

onmogelijk, aangezien Van der Goes pas<br />

aan zijn opleiding begon na de dood van de<br />

grote Brugse meester, in wiens atelier hij dus<br />

nooit voet kan hebben gezet. Daarentegen<br />

moet hij ongetwijfeld onder de indruk zijn<br />

geweest van het in 1432 voltooide Lam Gods.<br />

In 1467 werd Van der Goes net als de meeste<br />

andere Vlaamse kunstenaars naar Brugge<br />

geroepen, voor het huwelijk van hertog Karel<br />

de Stoute en Margaretha van York. We weten<br />

dat hij heeft meegewerkt aan de versiering<br />

van de pantomimes opgevoerd tussen de<br />

verschillende gangen van het copieuze bruiloftsmaal.<br />

Belangrijker was echter zijn rol bij<br />

de feestelijkheden georganiseerd ter gelegenheid<br />

van het plechtige onthaal van Margaretha<br />

van York als gravin van Vlaanderen. Hij<br />

creëerde toen de allegorische en historische<br />

figuren opgesteld in de straten waar de stoet<br />

zou passeren. Zijn werk viel bijzonder in<br />

de smaak van de toenmalige stadsbestuurders.<br />

De stad Gent deed een beroep op zijn<br />

talent als heraldicus, schilder van blazoenen<br />

en decoratieve allegorieën. Van der Goes<br />

gebruikte daarvoor tempera. In 1468-1469<br />

wordt zijn naam tweemaal vermeld in de<br />

stadsrekeningen. Enkele stukken van die<br />

geschilderde versieringen zijn bewaard<br />

gebleven. Ze zijn tegenwoordig te zien in de<br />

Gemäldegalerie in Berlijn en de universiteit<br />

van Oxford. Men denkt dat Van der Goes<br />

toen een bijzonder expressieve Kruisafneming<br />

schilderde, geïnspireerd door het werk<br />

van Van der Weyden, dat een sterke indruk<br />

maakte op zijn tijdgenoten. Dat schilderij is<br />

evenwel niet bewaard gebleven.<br />

De Dood van de Maagd, ca. 1480, olieverf op paneel, 147,8 × 122,5 cm. Brugge, Groeningemuseum, inv. 0000.<br />

GRO0204.I. © Musea Brugge / Artinflanders.be. Foto: Dominique Provost.<br />

In de 15e eeuw werd de Heilige Maagd<br />

beschouwd als een liefhebbende figuur,<br />

die als middelares gold als ‘toevlucht<br />

van de zondaars’.<br />

over eens dat het beeld van een geestelijk<br />

gekwelde Van der Goes niet klopt. Eén ding<br />

is wel zeker: de kunstenaar werd omstreeks<br />

1440 geboren in Gent, waar hij in 1467 lid van<br />

het Sint-Lucasgilde werd en begon aan een<br />

schitterende seculiere carrière, die om een<br />

nog onbekende reden medio jaren 1470 werd<br />

onderbroken. Hij nam toen zijn intrek in het<br />

Roode Klooster als conversbroeder, belast<br />

met manuele taken. Daar zou hij de meeste<br />

van zijn bewaard gebleven werken creëren.<br />

Historici uit de renaissance, met op kop Karel<br />

van Mander, omschreven Van der Goes als<br />

een ‘schilder van Brugghe’. Volgens Van Mander<br />

was hij een leerling van Van Eyck, die hem<br />

zou hebben ingewijd in het geheim van het<br />

ARTISTIEKE ROEM<br />

Van 1474 tot 1476 was Van der Goes deken<br />

van het schildersgilde. Hij zou toen volgens<br />

Van Mander een groot aantal werken hebben<br />

gecreëerd, zoals een uitbeelding van<br />

het verhaal van Abigaïl, de wijze vrouw van<br />

Nabal, geschilderd op de muur van een<br />

privéwoning nabij het Muydebrugsken.<br />

De jonge dame die model stond voor deze<br />

toekomstige vrouw van koning David zou<br />

de verloofde van de schilder zijn geweest.<br />

Net als de meeste andere werken van Hugo<br />

van der Goes kennen we dit werk enkel van<br />

kopieën, waarvan een bewaard wordt in de<br />

Koninklijke Musea in Brussel.<br />

We weten dat de schilder belangrijke opdrachten<br />

kreeg van het Bourgondische hof,<br />

Vlaamse steden, diverse kerkelijke instellingen,<br />

rijke burgers en Italiaanse handelsmaatschappijen<br />

gevestigd in de Bourgondische<br />

<strong>Nederland</strong>en. Zo creëerde hij in 1474, in<br />

Gent, de heraldische versiering van de<br />

sterfkamer van Filips de Goede, de hertog<br />

van Bourgondië. Het jaar erna schilderde<br />

hij in opdracht van Tommaso Portinari, een<br />

bankier en vertegenwoordiger van de De’<br />

Medici in Brugge, zijn belangrijkste werk, het<br />

befaamde Portinari-altaar, met afmetingen<br />

(253 x 586 cm) die in die tijd ongewoon waren.<br />

Dit werk, in 1483 in ontvangst genomen<br />

in Florence, vormde een krachtige inspiratiebron<br />

voor Italiaanse kunstenaars als Domenico<br />

Ghirlandaio. De historicus Giorgio Vasari<br />

schreef in 1550, in zijn befaamde Vite, dat<br />

het werd geschilderd door ‘Ugo d’Anversa’.<br />

Zo kon men het toeschrijven aan Hugo van<br />

der Goes, die slechts één van zijn werken<br />

42

De stad Gent deed<br />

een beroep op zijn<br />

talent als heraldicus,<br />

schilder van blazoenen<br />

en decoratieve<br />

allegorieën.<br />

zou hebben gesigneerd. Er zijn bitter weinig<br />

werken die men met zekerheid aan hem kan<br />

toeschrijven op basis van de stijl. Zoals we<br />

al zegden, werd Van der Goes in sterke mate<br />

beïnvloed door Van Eyck en Van der Weyden.<br />

Dat zien we onder meer aan de diptiek De<br />

zondeval en de verlossing van de mens, in het<br />

Kunsthistorisches Museum in Wenen. Later<br />

zou Van der Goes ongetwijfeld verschillende<br />

Italiaanse werken daterend uit zijn tijd onder<br />

ogen krijgen, wat hem deed kiezen voor een<br />

meer monumentale ordening van de ruimte,<br />

zoals te zien in De aanbidding der herders,<br />

bewaard in de Gemäldegalerie in Berlijn.<br />

PRIVILEGES EN DEPRESSIE<br />

In 1477, op het hoogtepunt van zijn roem,<br />

toen hij deken van zijn gilde was en in een<br />

groot huis woonde, zorgde een mystieke<br />

crisis ervoor dat hij alles afstond aan de<br />

gemeenschap van het Roode Klooster, die<br />

aan het einde van de 14e eeuw de regel van<br />

de heilige Augustinus had aangenomen:<br />

armoede, een contemplatief leven, bidden<br />

in afzondering. De kunstenaar genoot er<br />

evenwel bepaalde voorrechten. Zo mocht<br />

hij blijven schilderen. Het is uit die periode<br />

dat De aanbidding der herders (nu in Berlijn)<br />

en De dood van Maria (in Brugge) dateren.<br />

Die werken verraden een sterkere dramatische<br />

spanning, die tot uiting komt in de<br />

expressiviteit van de personages. Informatie<br />

over de Brusselse jaren van broeder<br />

Hugo en over zijn ziekte, die hem fataal zou<br />

worden, vinden we in de kroniek bijgehouden<br />

door Gaspar Ofhuys (1456-1532), zelf<br />

een reguliere broeder van de gemeenschap<br />

en op hetzelfde moment ingetreden als de<br />

kunstenaar. Na het overlijden van Hugo van<br />

der Goes zou hij prior worden. Zijn kroniek,<br />

geschreven omstreeks 1512, zegt niet zo veel<br />

over de schilder, maar bekijkt zijn aanwezigheid<br />

in het klooster uit religieus oogpunt.<br />

In weinig vriendelijke bewoordingen heeft<br />

hij het over de uitzonderlijke voorrechten die<br />

de vorige prior had toegekend aan de nieuwe<br />

conversbroeder: “Meteen na zijn initiatie en<br />

tijdens de hele duur van zijn noviciaat liet<br />

vader Thomas, de prior, hem vertroosting<br />

en verstrooiing zoeken zoals leken dat doen,<br />

zij het met de beste bedoelingen, aangezien<br />

Hugo een geacht man was. Meer dan eens<br />

kreeg hij het bezoek van hooggeplaatste<br />

personen, en zelfs van Zijne Doorluchtigheid<br />

de Aartshertog Maximiliaan. Aangezien die<br />

mensen als bezoekers kwamen om hem te<br />

zien, gaf vader Thomas hem de toestemming<br />

naar de bezoekersruimte te gaan en samen<br />

met hen te eten. En zo kwam het dat, terwijl<br />

hij onder ons leefde, hij meer vertrouwd was<br />

met de praal van de wereld dan met boetedoening<br />

en ootmoed. Sommigen keurden dit<br />

sterk af. De novicen, zo vonden zij, dienden<br />

bescheiden te zijn, en zeker niet geëxalteerd.”<br />

In 1482, vijf jaar na zijn intrede, keerde Hugo<br />

van der Goes terug van een reis naar Keulen,<br />

samen met zijn halfbroer Nicolas, die als<br />

ooggetuige het relaas van de feiten zou doen.<br />

De schilder leed toen aan een zware depressie.<br />

Prior Thomas schreef hem muziek voor<br />

en gaf hem goedkeuring in Brussel te wonen.<br />

Bij zijn terugkeer naar het klooster leek Van<br />

der Goes weer gezond en wel. Toch overleed<br />

hij nog datzelfde jaar. Ofhuys schreef toen:<br />

“Hij was zo beroemd als schilder dat er aan<br />

deze zijde van de Alpen, zoals men zei, toen<br />

niemand was die hem evenaarde.”<br />

Na zijn dood lijkt Alexander (bijgenaamd<br />

Sanders) Bening (ca. 1444-1519) de tekeningen<br />

en modellen van de meester te hebben<br />

geërfd. Bening was getrouwd met Katelijn<br />

van der Goes, een nicht of zus van de kunstenaar,<br />

en was de vader van de beroemde<br />

miniaturist Simon Bening (ca. 1483-1561).<br />

Dat verklaart waarom de werken van Van der<br />

Goes zo sterk verspreid raakten, met name in<br />

Brugge. Zo waren ze te zien in tal van geïllustreerde<br />

getijdenboeken van de zogenaamde<br />

Gents-Brugse school, aan het einde van de<br />

15e en in de eerste helft van de 16e eeuw.<br />

BEZOEKEN<br />

Hugo van de Goes. Between Pain and Bliss<br />

Gemäldegalerie<br />

Berlijn<br />

www.smb.museum<br />

31-03 t/m 16-07<br />

De aanbidding der herders, ca. 1480, olieverf op paneel, 97 × 245 cm. Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie, inv. 1622A. Foto: Dietmar Gunne.<br />

43

Handen en<br />

hoofd vol klei<br />

44

45

‘Al mijn keramisch<br />

werk tot 2018 heb<br />

ik vergruisd. Gruis<br />

is het materiaal<br />

waar ik sindsdien<br />

mee werk’<br />

ANNE AUSLOOS<br />

kunstacademie St. Joost in Breda kreeg<br />

ik les van Emmy van Deventer, een zeer<br />

goede docente die zowel kleitheorie als<br />

glazuurtheorie gaf. Die vaktechnologie<br />

heeft me een solide basis gegeven om verder<br />

onderzoek te doen. Onderzoek ligt aan<br />

de basis van al mijn beeldend werk. Om<br />

de processen die optreden wanneer klei<br />

wordt gebakken en omgezet in keramiek<br />

– een onomkeerbaar proces – beter te begrijpen,<br />

heb ik bijvoorbeeld in situ sculpturen<br />

gemaakt die tegelijkertijd ovens waren.<br />

De laatste tien jaar werk ik enkel met klei<br />

die ik zelf opgraaf, in de natuur maar ook<br />

in de stad. De geologische oorsprong van<br />

die klei vertelt iets over het landschap<br />

waar ik hem vind. Met die wetenschap ga<br />

ik aan de slag in mijn beeldend werk.”<br />

Anne Ausloos tijdens de opbouw van haar bijdrage aan Kamer vol klei, In a Lifetime Exploration.<br />

Anne Ausloos (°1954) en Alexandra<br />

Engelfriet (°1959) maakten nieuw<br />

werk voor de tentoonstelling<br />

Kamer vol klei, te zien in Museum<br />

Albert Van Dyck in Schilde. Deze<br />

brengt verschillende benaderingen<br />

van keramiek samen en richt de<br />

aandacht behalve op het object ook<br />

sec op het materiaal waarmee deze<br />

worden gecreëerd. Een gesprek met<br />

de makers.<br />

TEKST: PETER DE LAET<br />

FOTO'S: JANA POLLET<br />

Jullie benadering van keramiek is allerminst<br />

traditioneel te noemen. Hebben<br />

jullie zelf ooit een pot gedraaid of glazuur<br />

gebruikt?<br />

Alexandra Engelfriet: “Vanaf het begin<br />

maak ik installaties die behoorlijk omvangrijk<br />

zijn en waarvoor ik met grote<br />

hoeveelheden klei werk. Op een gegeven<br />

moment ben ik ook wel werk beginnen<br />

maken waarin ik vertrok van de cilindervorm.<br />

Toen heb ik leren draaien.”<br />

Anne Ausloos: “Ik heb veel geglazuurd,<br />

maar wat me daarbij vooral interesseerde<br />

was hoe glazuren in elkaar zitten. Ik wilde<br />

de chemische achtergrond ervan begrijpen:<br />

hoe komt het dat bepaalde grondstoffen,<br />

als je ze bij elkaar voegt, glazuur<br />

worden? Tijdens mijn opleiding aan de<br />

Alexandra, net als Anne werk ook jij al<br />

meer dan dertig jaar met klei.<br />

A.E.: “Ik onderzoek eveneens het materiaal<br />

maar vanuit een heel ander perspectief. Ik<br />

ben geïnteresseerd in hoe klei zich tot mijn<br />

lichaam verhoudt, hoe het aanvoelt, in de<br />

plasticiteit ervan. De fundamentele vraag<br />

die ten grondslag ligt aan mijn onderzoek<br />

is: wat doet klei, het materiaal waar<br />

alles uit voortkomt en waar alles naar<br />

terugkeert, met mij als ik het niet probeer<br />

te beheersen maar me eraan overgeef, me<br />

erdoor laat overweldigen? Zo word ook ik<br />

gevormd door het proces.”<br />

Beschouwen jullie jezelf als keramisten of<br />

als kunstenaars?<br />

A.A.: “Het is niet de eerste keer dat ik<br />

die vraag gesteld krijg en ik kan er geen<br />

eenduidig antwoord op geven. Enerzijds<br />

ben ik een keramist in de zin dat klei vaak<br />

mijn uitgangspunt is. Anderzijds ben ik<br />

46

dat niet, omdat ik al geruime tijd enkel<br />

sporadisch klei bak en als ik bak is dat in<br />

zelfgebouwde veldovens. Mijn werkproces<br />

resulteert in fotografie, film en installaties.”<br />

A.E.: “Ik ben beeldend kunstenaar maar<br />

opereer in beide werelden. Aanvankelijk<br />

werkte ik met textiel, later ben ik met aarde<br />

gaan werken en zo ben ik bij klei terechtgekomen.<br />

Ik heb geen keramiek-opleiding<br />

gehad, ik volgde de richting Autonoom<br />

aan de Gerrit Rietveld Academie. Maar ik<br />

voel me verwant met anderen die met klei<br />

werken, het is een materiaal dat verbindt.<br />

Ik werk vaak in situ met tonnen klei die ik<br />

met mijn lichaam vormgeef. Soms wordt<br />

zo’n monumentaal werk gebakken door er<br />

een enorme houtoven omheen te bouwen.<br />

Het documenteren door filmmakers van<br />

het ontstaansproces, in films waarin sculptuur<br />

en gedocumenteerde performance<br />

samenkomen, is een belangrijk onderdeel<br />

van dergelijke projecten.”<br />

In Kamer vol klei toon je nieuw werk.<br />

A.E.: “Ik heb intens met de aarde gewerkt<br />

en ben er – letterlijk – diep in doorgedrongen.<br />

Dat was een transformerende ervaring.<br />

Maar nu ben ik op zoek naar meer lichtheid,<br />

zowel in de zin van gewicht als van<br />

licht. Ik werk nu dan ook met ander materiaal:<br />

nog steeds met klei, maar nu in zijn<br />

vloeibare staat, kleislib. Ik combineer het<br />

met wol, waardoor ik permanente werken<br />

kan maken zonder te hoeven bakken. Het<br />

refereert aan een eeuwenoude techniek<br />

waarbij klei gemengd wordt met bijvoorbeeld<br />

stro, om het bruikbaar te maken als<br />

bouwmateriaal. Het werk dat ik in Kamer<br />

vol klei toon is een van de eerste werken in<br />

deze nieuwe richting.”<br />

Anne, hoe lees jij het nieuwe werk<br />

van Alexandra?<br />

A.A.: “Ik zie er één grote beweging in die<br />

heel plastisch golft, verdwijnt en weer<br />

opkomt. Een krachtige bron die aan natuurkrachten<br />

zoals modderstromen doet<br />

denken. Het werk is erg tactiel, je ziet er<br />

allerlei nuances in, onder meer door de<br />

scheurtjes die erin zitten. Het heeft iets<br />

heel menselijks, het zouden stoffen kunnen<br />

zijn. De kleur is fragiel, bijna pastelachtig<br />

groen in vele tinten. De zachtheid van die<br />

kleur gecombineerd met een geweld van<br />

organische krachten die wordt opgeroepen,<br />

vind ik heel sterk.”<br />

‘Onderzoek ligt aan<br />

de basis van al mijn<br />

beeldend werk’<br />

ANNE AUSLOOS<br />

Rogier Vandeweghe, vazen, keramiek, 1962-1970 en Bie Michels, Piles of Bricks 6, installatie, bakstenen, <strong>2023</strong>. Anne Ausloos, In a Lifetime Exploration, <strong>2023</strong>.<br />

47

‘Ik werk vaak in<br />

situ met tonnen<br />

klei die ik met mijn<br />

lichaam vormgeef ’<br />

ALEXANDRA ENGELFRIET<br />

Wat toon jij in Kamer vol klei?<br />

A.A.: “Ik wil mijn keramisch werk terugbrengen<br />

naar waar het vandaan komt, terug naar<br />

de geologische cyclus. Al mijn keramisch<br />

werk van 1977 tot 2018 heb ik vergruisd.<br />

Voor die radicale actie kreeg ik de kans tijdens<br />

de tentoonstelling Nature morte/Nature<br />

vivante in CID, Grand-Hornu, in 2019. Eerst<br />

heb ik het materiaal zorgvuldig opgestapeld<br />

tot een berg, Terril 2019. Pas op het einde van<br />

de tentoonstelling heb ik het werk vergruisd.<br />

Dat gruis is het materiaal waar ik voortaan<br />

mee werk. In a Lifetime Exploration, mijn<br />

bijdrage aan Kamer vol klei, is de eerste presentatie<br />

met het gruis. Uiteindelijk zal ik het<br />

naar een vulkaan brengen om het te versmelten<br />

met lava, opdat het weer opgenomen<br />

wordt in de grote geologische cyclus.”<br />

Alexandra, hoe lees jij het recente werk<br />

van Anne?<br />

A.E.: “Wat ik zie zijn scherven en gruis die<br />

met heel veel zorg gestapeld zijn, zodat<br />

het geheel blijft staan. Maar het werk is<br />

heel fragiel en dat roept bij mij als kijker<br />

de spanning op dat het ieder moment ook<br />

weer kan instorten. Telkens wanneer ik<br />

langs haar installatie loop (het interview<br />

werd afgenomen tijdens de opbouw van de<br />

tentoonstelling, red.), voel ik die spanning<br />

en dat ik niet te veel wind mag maken. Het<br />

is een soort van bergvorm die relateert<br />

aan de vormen van de aarde en het zijn<br />

ook scherven van menselijk handelen.<br />

Ondanks dat de geologie alles langzaam<br />

afbreekt en verbrijzelt, zie ik hier een poging<br />

om weer omhoog te gaan. Dat is heel<br />

menselijk: proberen iets te creëren terwijl<br />

alles uiteindelijk weer zal ineenstorten.”<br />

Jullie werken onderzoeksgericht. Vinden<br />

jullie het belangrijk om tentoon te stellen?<br />

A.E.: “In het begin was ik eigenlijk alleen<br />

maar in het proces geïnteresseerd. Ik heb<br />

zelfs twee jaar lang met een hoop klei in<br />

een ruimte gewerkt zonder het te documenteren.<br />

Nu heb ik veel meer interesse<br />

om een ervaring te creëren die ook betekenis<br />

heeft voor de ander en daarvoor moet<br />

het werk te zien zijn. Mogelijkheden om in<br />

situ te werken in de publieke ruimte zijn<br />

daarom van groot belang. In dergelijke<br />

projecten ontwikkelt het werk zich verder<br />

in wisselwerking met de mogelijkheden<br />

van een locatie, de lokale kleien, de sociale<br />

en historische context van een plek.”<br />

A.A.: “Inderdaad, het werk wordt vaak ter<br />

plaatse opgebouwd, dus de aard van de<br />

locatie is bepalend. Tentoonstellen is belangrijk<br />

omdat het gepaard gaat met communiceren<br />

en uitwisselen, met het publiek<br />

maar ook met andere kunstenaars.”<br />

Alexandra Engelfriet, Zonder titel, wol, jute, klei, pigmenten en acrylbinder, 2022.<br />

Exposeren jullie vaak in België<br />

en <strong>Nederland</strong>?<br />

A.E.: “Ik heb veel projecten in het buitenland.<br />

Mijn carrière ontwikkelt zich in een internationale<br />

context. Eind vorig jaar mocht ik de<br />

Van Achterbergh-prijs in ontvangst nemen,<br />

waaraan een tentoonstelling in Keramiekmuseum<br />

Princessehof in Leeuwarden is<br />

gekoppeld. Die loopt nog tot 9 april.”<br />

48

Alexandra Engelfriet tijdens de opbouw van Kamer vol klei.<br />

‘Wat doet klei met mij als ik het niet<br />

probeer te beheersen maar me<br />

eraan overgeef en door laat overweldigen?'<br />

ALEXANDRA ENGELFRIET<br />

BEZOEKEN<br />

Kamer vol klei<br />

Museum Albert Van Dyck<br />

Schilde<br />

www.schilde.be/kamervolklei<br />

t/m 04-06<br />

A.A.: “Tot nu zijn de kansen voor mij meer<br />

vanuit <strong>Nederland</strong> gekomen en van daaruit<br />

uit het buitenland. Dat komt waarschijnlijk<br />

omdat ik in <strong>Nederland</strong> gestudeerd<br />

heb. Ik ben meer dan dertig jaar verbonden<br />

geweest aan Galerie De Witte Voet in<br />

Amsterdam. Mijn werk is opgenomen in de<br />

collectie van Keramiekmuseum Princessehof,<br />

Stadhuismuseum Zierikzee en Harwood<br />

Museum of Art in Taos, New Mexico.”<br />

Is jullie werk gemakkelijk verkoopbaar?<br />

A.E.: “Ik heb een periode werk gemaakt dat<br />

gebakken was en een goed verkoopbaar<br />

formaat had. Toen heb ik veel verkocht via<br />

Galerie Carla Koch. Mijn werk is ook opgenomen<br />

in de collecties van het Victoria<br />

and Albert Museum, Museum Boijmans<br />

Van Beuningen, Kunstmuseum Den Haag<br />

en Keramiekmuseum Princessehof. Gedurende<br />

de ruim tien jaar die op die periode<br />

volgden, heb ik me vooral op grote sitespecifieke<br />

projecten geconcentreerd, maar<br />

nu maak ik, met de combinatie van kleislib<br />

en wol, blijvend werk dat verkocht kan<br />

worden. Naast het monumentale werk dat<br />

ik in de tentoonstelling laat zien, zal ik ook<br />

werk op kleiner formaat ontwikkelen.”<br />

A.A.: “Met mijn werk lijkt dat niet vanzelfsprekend,<br />

maar het is zeker verkoopbaar.<br />

Annemie Boissevain van Galerie De Witte<br />

Voet had er een clientèle voor. Ook met het<br />

gruis waar ik nu rond werk, zie ik mogelijkheden<br />

tot verzamelobjecten. Daarnaast<br />

zijn er foto’s van de processen en boekjes<br />

die ik voorlopig in eigen beheer uitgeef.”<br />

i<br />

LEZEN<br />

Hands, Eyes, Ceramics, Lotte Brown, Lut Pil<br />

en Liesbet Waegemans, MER (i.s.m. Schilde).,<br />

136 blz., ISBN 9789463939119, prijs: € 39,90.<br />

MEER INFO<br />

Kamer vol klei toont werk van Anne Ausloos,<br />

Alexandra Engelfriet, Bie Michels, Nathalie<br />

Doyen, Lutgart De Meyer, José Vermeersch,<br />

Pierre Culot en Rogier Vandeweghe.<br />

Op 07-05 geeft Anne Ausloos in Werf 44 in<br />

Schilde een lezing over haar werk (14:30 u.).<br />

www.werf44.be<br />

49

Paul Cézanne, Montagne Sainte-Victoire, 1902-1906, olieverf op doek, 73 × 91,9 cm. Philadelphie, Philadelphia Museum of Art, Inv. E1936-1-1.<br />

Vernieuwing in<br />

de kunst rond 1900<br />

Tussen 1886 en 1914 kwam in Europa<br />

de moderne kunst tot ontwikkeling.<br />

Met een bijzonder ambitieuze<br />

tentoonstelling biedt de National<br />

Gallery in Londen een overzicht<br />

van de verschillende definities van<br />

moderniteit en van de geografische<br />

centra waar het allemaal begon.<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

In 1886 vond in Parijs de achtste en laatste<br />

gezamenlijke tentoonstelling van de<br />

impressionisten plaats. Dat waren kunstenaars<br />

die hun persoonlijke, directe,<br />

zintuiglijke indruk weergaven, en niet alle<br />

objectief waarneembare onderdelen van<br />

de realiteit. Sommige medeoprichters van<br />

de beweging, zoals Camille Pissarro en<br />

Edgar Degas, bleven trouw aan de principes<br />

van de in 1874 in het leven geroepen<br />

dissidente tentoonstelling. Claude Monet,<br />

Pierre-Auguste Renoir en Alfred Sisley,<br />

eveneens leden van het eerste uur, schitterden<br />

evenwel door afwezigheid.<br />

Ze werden gesteund door recentere aanhangers<br />

van de beweging, zoals Paul Gauguin,<br />

Georges Seurat en Paul Signac. Aan<br />

het einde van de jaren zeventig van de 19e<br />

eeuw keerde die groep terug naar de officiële<br />

Salon, maar niet altijd met het verhoopte<br />

succes. Ze zochten andere mogelijkheden<br />

om hun werk tentoon te stellen, zoals de<br />

commerciële kunstgaleries, onder meer<br />

die van Paul Durand-Ruel en Georges Petit.<br />

Monet probeerde zijn werken meer stabiliteit<br />

te verlenen door zich opnieuw te laten<br />

50

Heel Europa<br />

beleefde bruisende<br />

debatten over de<br />

betekenis<br />

en expressie<br />

van kunst.<br />

DE PARIJSE SMELTKROES<br />

Die esthetische experimenten speelden<br />

zich hoofdzakelijk af in Parijs, sinds circa1850<br />

de culturele hoofdstad van Europa.<br />

Toch werd ook elders in Europa de academische<br />

status quo danig aan het wankelen<br />

gebracht. De aantrekkingskracht die Parijs<br />

als artistiek brandpunt uitoefende op kunstenaars<br />

uit Europa, Amerika en zelfs Japan<br />

was toen echter nog bijzonder groot en<br />

werd versterkt door de wereldtentoonstellingen<br />

van 1878, 1889 en 1900. Het oeuvre<br />

van drie kunstenaars diende als model<br />

voor hun collega’s en voor jonge adepten in<br />

heel Europa: Paul Cézanne, Paul Gauguin<br />

en Vincent van Gogh. Elk van hen experimenteerde<br />

vrijelijk, voortdurend de eigen<br />

aanpak en stijl in vraag stellend, om zoveel<br />

mogelijk afstand te nemen van de gangbare<br />

normen. Ze verbraken ook de vaste band<br />

met de tijdelijkheid, om zo beelden te kuninspireren<br />

door de Japanse prentkunst. Zo<br />

werd de structuur van zijn landschappen<br />

helderder. Rond 1890 experimenteerde hij<br />

met een nieuw concept: hij schilderde reeksen<br />

van een en hetzelfde onderwerp: een<br />

hooiberg, afgebeeld in de loop der seizoenen<br />

en in verschillende licht- en weersomstandigheden.<br />

Renoir probeerde dan weer<br />

het oplossen van de vormen onder invloed<br />

van het vluchtige licht weer te geven met<br />

snelle, losse penseelstreken. Hij keerde<br />

terug naar de modellen uit de klassieke<br />

oudheid en de renaissance, en bestudeerde<br />

aandachtig hoe Paul Cézanne voortdurend<br />

zocht hoe hij als schilder de verborgen<br />

structuren van de natuur kon uitbeelden.<br />

sie van diepe ideeën en emoties, en het<br />

opwaarderen van de lijn en de kleur als wezenlijke<br />

pijlers van de schilderkunst, door<br />

het oppervlak, de textuur, de tint en het<br />

onderwerp centraal te stellen. Het materiële<br />

aspect van het kunstobject werd zo een<br />

cruciaal aandachtspunt, terwijl in de innovatie<br />

de esthetische en artistieke excellentie<br />

tot uiting kwam. Deze nieuwe visuele stijl<br />

is onder meer te zien in wat misschien wel<br />

een van de meest radicale schilderijen van<br />

vóór 1900 is, met name het werk van Paul<br />

Gauguin getiteld D’où venons-nous? Que<br />

sommes-nous? Où allons-nous? (1897-1898).<br />

De Franse kunstenaar keerde zich af van<br />

het naturalisme en koos voor een fundamenteel<br />

thema, een complexe compositie<br />

en een krachtige visuele stijl, met een mix<br />

van Polynesische mythologie en christelijke<br />

elementen. Hij spitste zich hiervoor toe op<br />

lijn, kleur en vorm.<br />

TRADITIES OVERBOORD<br />

In de jaren tachtig van de 19e eeuw beleefde<br />

Parijs, en ruimer gezien heel Europa,<br />

boeiende debatten over de essentie van de<br />

expressie en de betekenis van kunst. De<br />

discussies gingen over de kern van de zaak,<br />

en werden ook in literaire en muzikale kringen<br />

gevoerd. Zo zag in Frankrijk het literair<br />

symbolisme het licht, waarbij de door Émile<br />

Zola gedomineerde naturalistische literatuur<br />

in vraag werd gesteld. De aanzet werd<br />

gegeven door twee manifesten en de vernieuwende<br />

poëzie van Stéphane Mallarmé,<br />

Arthur Rimbaud en Paul Verlaine. In de<br />

beeldende kunsten leidde de vernieuwingsdrang<br />

tot een breuk met de traditionele<br />

artistieke normen, die een geloofwaardige<br />

afbeelding van de buitenwereld beoogden.<br />

Die normen werden voorgeschreven door<br />

de academische traditie en de nieuwe orthodoxie<br />

van het realisme en het naturalisme.<br />

De sleutel van die nieuwe kunst was het<br />

niet-naturalisme, al kwam dat tot uiting in<br />

diverse graden, van een lichte vervorming<br />

van de realiteit tot de zuivere abstractie.<br />

Een dermate radicaal concept vereiste<br />

natuurlijk een nieuwe visuele stijl, gebaseerd<br />

op twee fundamentele principes: een<br />

vernieuwde inhoud, gericht op de expres-<br />

Broncia Koller-Pinell, La mère de l’artiste, 1907, olieverf op doek, 91 x 77,5 cm. Vienne, Belvédère, Inv. Lg 748.<br />

51

Het oeuvre van<br />

Cézanne, Gauguin<br />

en Van Gogh diende<br />

als model voor<br />

collega’s en jonge<br />

adepten in heel<br />

Europa.<br />

nen creëren waarbij tijd en ruimte samenvloeiden<br />

in stille composities, waar de tijd<br />

stilstond en de ruimte sterk was ingeperkt,<br />

zo niet volledig weggelaten.<br />

Het oeuvre van deze drie Franse kunstenaars<br />

was een voorafspiegeling van de<br />

theorieën van de beroemdste onder de toenmalige<br />

Franse filosofen, Henri Bergson, die<br />

zouden culmineren in het concept ‘durée’.<br />

Het streven van Cézanne om de wezenlijke,<br />

verborgen structuur van zijn onderwerpen<br />

uit te beelden – van figuurstukken tot stillevens<br />

en landschappen – leidde ertoe dat<br />

hij de vormen vereenvoudigde tot een reeks<br />

vlakken, met kleurovergangen om de juiste<br />

verschuiving van de vlakken teweeg te brengen.<br />

Zo legde hij meteen ook de basis van<br />

het kubisme, zoals we dat later zouden zien<br />

in de werken die Georges Braque en Pablo<br />

Picasso creëerden aan het einde van het<br />

eerste decennium van de 20e eeuw.<br />

Nadat Van Gogh in de lente van 1888 was<br />

verhuisd van Parijs naar Arles, ontwikkelde<br />

hij een zeer persoonlijke stijl, bevrijd<br />

van de invloed van het impressionisme<br />

en het neo-impressionisme, stijlen die hij<br />

had gehanteerd toen hij nog in Parijs verbleef<br />

(1886-1888). Hij bleef naar de natuur<br />

werken, maar zijn intense palet en zijn<br />

expressieve benadering van het schilderen<br />

werden steeds directer, zodat ze al evenzeer<br />

een object beschreven als specifieke<br />

effecten creëerden, zoals de wind en het<br />

zinderende licht van Zuid-Frankrijk.<br />

BRUSSEL, BERLIJN, BARCELONA<br />

Deze vernieuwingsgolf verspreidde zich geleidelijk<br />

aan vanuit Parijs naar verschillende<br />

andere Europese steden met een bruisende<br />

kunstscene. Neem Brussel, Barcelona, Ber-<br />

Paul Gauguin, Vision après le Sermon, 1888, olieverf op doek, 73 x 92 cm. Edinburgh, National Gallery of Scotland, inv. NG 1643.<br />

52

lijn en Wenen. In verschillende mate was<br />

men in die vier steden op de hoogte van de<br />

nieuwigheden uit Parijs. Brussel en Barcelona<br />

waren daar misschien op meer directe<br />

wijze van op de hoogte geraakt. In Brussel<br />

werd de groep Les XX (Les Vingt) opgericht,<br />

een avant-gardistische kunstkring die zijn<br />

eerste tentoonstelling hield in 1884, toen in<br />

Parijs ook de Salon des Indépendants in het<br />

leven werd geroepen. De Brusselse groep<br />

raakte internationaal bekend en bood<br />

belangrijke kunstenaars als Van Gogh, Cézanne,<br />

Gauguin, Seurat en Signac een platform<br />

in de Belgische hoofdstad. Belgische<br />

kunstenaars als Théo Van Rysselberghe en<br />

Henry Van de Velde werden door de groep<br />

aangespoord het neo-impressionisme te<br />

omarmen en het uiteindelijk aan te passen,<br />

in een meer poëtische en lyrische versie<br />

van het divisionisme van Seurat en zijn<br />

wetenschappelijke systeem om het licht te<br />

vertalen in kleur.<br />

In Barcelona groeiden het café Els Quatre<br />

Gats en de ermee verbonden galerie uit tot<br />

een trefpunt van dissidente kunstenaars,<br />

van wie de meesten in Parijs hadden gestudeerd<br />

en tentoongesteld. Het is daar dat<br />

experimentele uitbeeldingsvormen een podium<br />

kregen, van de picturale rijkdom van<br />

Hermen Anglada Camarasa en de eerste<br />

Picasso’s tot de naar het monochrome neigende<br />

taferelen van schrijnende armoede<br />

door Isidre Nonell. De architectuur en<br />

het design ontsnapten al evenmin aan de<br />

vernieuwingsgolf, die de traditionele stijlen<br />

op hun grondvesten deed schudden. Victor<br />

Horta en Henry Van de Velde in Brussel,<br />

Hector Guimard in Parijs en Antoni Gaudí<br />

in Barcelona pakten uit met vernieuwende<br />

oplossingen voor de woningarchitectuur,<br />

weg van de strenge klassieke en neogotische<br />

modellen van de 19e eeuw.<br />

Tegelijkertijd had je steeds meer commerciële<br />

galeries die inspeelden op de groeiende<br />

internationale belangstelling voor<br />

de radicalere kunst die opgang maakte<br />

in steden met een bruisende kunstscene.<br />

De Berlijnse kunsthandelaar Paul Cassirer<br />

knoopte relaties aan met zijn Parijse<br />

collega Paul Durand-Ruel en kreeg zo<br />

gedaan dat werk van Cézanne en Van Gogh<br />

geregeld werd tentoongesteld in de Duitse<br />

hoofdstad. Hij spoorde ook grote Duitse<br />

verzamelaars, zoals Paul Mendelssohn<br />

Bartholdy, ertoe aan flink wat moderne<br />

Franse kunstwerken aan te kopen. Vanaf<br />

1908 zou Heinrich Thannhauser in München<br />

grote tentoonstellingen organiseren<br />

in zijn Moderne Galerie. Zo presenteerde<br />

André Derain, La Danse, 1906, olieverf op doek, 185 x 195 cm. Privécollectie. © ADAGP, Parijs / DACS, Londen <strong>2023</strong>.<br />

Belgische kunstenaars als Théo Van<br />

Rysselberghe en Henry Van de Velde werden<br />

door Les Vingt aangespoord het neoimpressionisme<br />

te omarmen en aan te passen.<br />

hij in 1911 werk van Gauguin en twee jaar<br />

later, in samenwerking met de Parijse<br />

handelaar Daniel-Henry Kahnweiler, van<br />

Picasso. De nog radicalere Galerie Der<br />

Sturm, in 1912 door Herwarth Walden<br />

opgericht, organiseerde tentoonstellingen<br />

over de fauvisten. De Noor Edvard Munch<br />

zag Berlijn als een ideaal vertrekpunt om<br />

internationale bekendheid te verwerven<br />

als moderne kunstenaar. In 1892 tekende<br />

hij een contract met de Berlijnse kunsthandelaar<br />

Eduard Schulte, waardoor hij werk<br />

kon laten zien in heel Duitsland. Tegelijk<br />

bevestigden grote tentoonstellingen in heel<br />

Europa, zowel in openbare als in commerciële<br />

ruimten, de hegemonie van de nieuwe<br />

Franse kunst, van Cézanne tot Picasso.<br />

NON-CONFORMISME<br />

Vanaf 1912 is er sprake van een aantal<br />

gemeenschappelijke kenmerken die een<br />

praktische definitie van ‘modernisme’ en<br />

‘moderne kunst’ mogelijk maken. Het modernisme<br />

wordt algemeen beschouwd als<br />

het product van steden waar het kwam tot<br />

intellectuele en culturele uitwisselingen,<br />

steden die bovendien beschikten over de<br />

nodige publieke en semi-publieke ruimten<br />

met plaats voor nieuwe en vaak controversiële<br />

ideeën, bewegingen en debatten.<br />

De moderne kunst was het geesteskind<br />

van kunstenaars die zich hadden bevrijd<br />

uit het keurslijf van het academisme en de<br />

gangbare normen en zich ook niet lieten<br />

vastpinnen op één bepaalde school. Dit<br />

non-conformisme werd gevoed door het<br />

geloof in de vrijheid van de kunstenaar<br />

om zijn eigen onderwerp en techniek te<br />

kiezen, zolang zijn werk maar het resultaat<br />

was van creativiteit, authenticiteit en het<br />

besef dat kunst zich voortdurend moet<br />

vernieuwen. Die definitie staat nog altijd<br />

als een paal boven water.<br />

BEZOEKEN<br />

After Impressionism: Inventing Modern Art<br />

The National Gallery<br />

Londen<br />

www.nationalgallery.org.uk<br />

t/m 13-08<br />

53

Rood koraal<br />

Het bloed van Medusa<br />

Gezien zijn prachtige rode kleur en<br />

stevige structuur bekleedt koraal<br />

al eeuwenlang een ereplaats in<br />

de juwelierskunst. Door zijn vorm<br />

en heel bijzondere aard maakte<br />

het vroeger steevast deel uit<br />

van de naturalia en artificialia<br />

van rariteitenkabinetten. Koraal<br />

had ook een sterke symbolische<br />

lading, zowel in de mythologie als<br />

in religies. Tegenwoordig worden<br />

koraalriffen ernstig bedreigd door<br />

overbevissing, sleepnetten en<br />

vervuiling. Omdat dit natuurlijke<br />

materiaal blijft fascineren, wordt<br />

het nu nagemaakt.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

In de Griekse mythologie was Medusa<br />

een van de drie Gorgonen, monsterlijke<br />

wezens die mensen konden doen<br />

verstenen door ze in de ogen te kijken.<br />

Met behulp van een spiegel kon de jonge<br />

held Perseus Medusa onthoofden. Toen<br />

druppels van haar bloed in zee belandden,<br />

veranderden ze in rood koraal. Volgens een<br />

andere versie van die mythe zou haar op<br />

een rots geplaatste hoofd nabije algen hebben<br />

doen verstenen. Dit verhaal getuigt<br />

van de fascinatie voor dit vreemde organisme,<br />

dat lijkt op kleine boompjes, vastgegroeid<br />

op rotsen op de bodem van de zee.<br />

Is koraal een plant, een mineraal of een<br />

dier, vroeg men zich vroeger af. Tegenwoordig<br />

weten we dat koraal diertjes zijn,<br />

met name poliepen. Die hebben de vorm<br />

van kleine zeeanemonen, waarvan je soms<br />

grote kolonies aantreft. Samen brengen<br />

die poliepen een gemeenschappelijk skelet<br />

voort, dat een boomachtige vorm heeft.<br />

Rood koraal wordt al sinds de prehisto-<br />

rie gebruikt en is altijd druk verhandeld<br />

geweest. Vaak werd het ‘rood goud’ of ‘het<br />

bloed van Christus’ genoemd. Dit natuurlijke<br />

materiaal bezit een grote handelswaarde<br />

omdat men het beschermende<br />

eigenschappen toedicht. Soms wordt<br />

het zelfs ingenomen als poeder. Tal van<br />

schilderijen getuigen van die eeuwenoude<br />

fascinatie: koraal wordt in juweelvorm gedragen<br />

door het kind Jezus, als verwijzing<br />

naar het lijden dat hem te wachten staat.<br />

Gedragen in de vorm van een collier zou<br />

koraal de kwade geesten verjagen.<br />

LEZEN<br />

Denis Allemand, Les coraux précieux,<br />

document, 5 blz., Institut Océanographique<br />

de Monaco, www.oceano.org<br />

Prestigesymbool<br />

10e eeuw<br />

De tijd van de Song-dynastie was voor China een van de meest schitterende<br />

periodes op artistiek gebied. Zo nam de toneelkunst een hoge vlucht, was<br />

de schilderkunst bijzonder geraffineerd, werd de porseleinproductie steeds<br />

complexer (denk maar aan het celadonporselein uit Longquan) en leefden<br />

in die tijd ook enkele van de grootste dichters uit de Chinese geschiedenis.<br />

De kledingvoorschriften waren toen bijzonder streng. Kleding was immers<br />

een uiterlijk teken van iemands maatschappelijke positie. Zo verschilde de<br />

kledij van ambtenaren naargelang hun rang. Vrouwen droegen lange jurken<br />

of bloezen die tot aan de knieën reikten. In het haar droegen ze spelden en<br />

kammen. Prinsessen, keizerlijke concubines en echtgenotes van ambtenaren<br />

en rijke handelaars droegen hoofdsieraden van kostbare materialen,<br />

zoals dit exemplaar van wit koraal, versierd met een vleermuis (symbool van<br />

lang leven) en perzikbloemen (symbool van de bruid). Rood koraal is het bekendst,<br />

maar de kleur van koraal kan variëren van dieprood en roze tot wit.<br />

Haarsieraad, China, Song-dynastie, wit koraal, 17,5 cm lang. Amsterdam, Rijksmuseum, Inv.:<br />

AK-MAK-60.<br />

54

Luxebestek<br />

ca. 1580-1590<br />

Kostbare bestekken werden enkel gebruikt bij speciale gelegenheden, zoals een huwelijk,<br />

een kroning of een staatsbezoek. Aan het einde van de renaissance brachten<br />

gasten meestal hun eigen bestek mee. Dit mes en deze vork, beide fijnbewerkt, moeten<br />

ongetwijfeld indruk hebben gemaakt op de andere disgenoten. Koraal had niet<br />

alleen een grote decoratieve waarde, maar heette ook bescherming te bieden tegen<br />

vergif, dat men toen weleens door het eten of drank mengde. Dit soort van couvert<br />

was dus beslist nuttig wanneer men aan tafel zat met rivaliserende families. Bijzonder<br />

veel aandacht is hier besteed aan de versiering van verguld en geniëlleerd zilver.<br />

Mes en vork, Italië, deels verguld zilver, staal, koraal, niëllo – mes: 20,96 cm, vork: 19,9 cm. Minneapolis<br />

Institute of Art, Inv. 109578 & 109579. © Gift of funds from the Decorative Arts Council with<br />

proceeds from the 2008 Antiques Show and Sale.<br />

Naar de natuur<br />

Tweede helft 16e eeuw<br />

In de 16e eeuw begonnen rijke en leergierige aristocraten allerlei wonderen van de natuur<br />

te verzamelen, zoals koraal, schelpen, exotische dieren (exotica) en zeldzame planten.<br />

Dankzij de grote ontdekkingsreizen bereikten exotische materialen Europa, waar<br />

ze volslagen onbekend waren. Edelsmeden kregen de opdracht de naturalia kracht<br />

bij te zetten door ze te verwerken tot artificialia. Een frappant voorbeeld daarvan is<br />

deze glazen kast, met daarin een verrassende mix van schelpen en rood koraal. Op een<br />

glazen blad, dat water moet uitbeelden, bevindt zich een grot gemaakt van bewerkte<br />

en vergulde schelpen. Verder zien we menselijke figuren, een vrouw, man en kind, gesneden<br />

uit rood koraal, met om hen heen dolfijnen en zeepaardjes. Dit kabinet zou een<br />

gebeurtenis uit de Griekse (of Galatische?) mythologie uitbeelden, al is het ensemble<br />

onvolledig. Indrukwekkend is de gekruisigde Christus van koraal boven op de grot.<br />

Kabinet, Zuid-Duitsland of Genua, hout, parels,<br />

paarlemoer, koraal, gips, spiegelglas, fluweel, glas,<br />

goudkleurig boordsel, brons, lapis lazuli, verguldsel,<br />

66 x 55 cm. Innsbruck, kasteel Ambras, Inv. 961.<br />

Vroom<br />

ca. 1640-1660<br />

De provincie en stad Trapani, op Sicilië, staan bekend om ateliers gespecialiseerd in<br />

de bewerking van koraal. Aangezien de stad aan de Middellandse Zee lag, konden<br />

de vaklui het koraal rechtstreeks uit de zee halen. Via de haven van Trapani werden<br />

hun afgewerkte stukken vlot uitgevoerd naar alle hoeken van Europa. De techniek<br />

om stukken van koraal te vervaardigen werd er in de middeleeuwen geïntroduceerd<br />

door Joodse vaklui, afkomstig uit de Maghreb. In de 17e eeuw, in volle contrareformatie,<br />

werden in Trapani altaren zoals dit hier in groten getale vervaardigd. Ze waren<br />

bestemd voor privégebruik. De rode kleur, symbool voor het bloed van Christus,<br />

vormt een mooi contrast met het vergulde koper en verleent een zekere luister aan<br />

dit object, bestemd voor barokke interieurs.<br />

Altaar gewijd aan de heilige Rosalia van Palermo, Trapani, Sicilië, verguld koper, hout, koraal, 57 cm<br />

hoog. Londen, The Victoria and Albert Museum, inv. M.159-1956.<br />

55

De tanden scherpen<br />

ca. 1735-1745<br />

Dit object had een drievoudige functie. In de eerste plaats diende het als speelgoed,<br />

met belletjes en een fluitje. Het was ook een soort fopspeen, dat het uitkomen<br />

van de tanden moest bevorderen en het kind zin moest geven melk te<br />

drinken van de moederborst – vermogens die werden toegedicht aan koraal. Door<br />

het gebruik van koraal werd dit object bovendien een soort talisman die het kind<br />

beschermde tegen ziekten en kwade geesten. Wellicht is het door die sterke symbolische<br />

lading dat belletjes van dit type vaak werden afgebeeld op kinderportretten.<br />

Het object draagt het stempel van Peter Van Dyck (1684-1750) en zijn zoon<br />

Richard (1717-1770), in New York gevestigde edelsmeden.<br />

Richard en Peter Van Dyck, rammelaar, fluitje en belletjes, New York, zilver, koraal, 15 cm hoog. New<br />

York, The Metropolitan Museum of Art, Inv. 33.120.361.<br />

Welriekend<br />

18e eeuw<br />

Van de 16e tot de 18e eeuw werden in de ateliers van Trapani<br />

grote aantallen religieuze objecten vervaardigd, samen met<br />

diverse objecten bestemd voor profaan gebruik, zoals spiegels,<br />

koppen, vazen, kandelaars, inktpotten en pronktafeltjes. Kenmerkend<br />

voor die productie was de combinatie van verguld<br />

koper en koraal, soms nog kracht bijgezet door email. De<br />

meest prestigieuze stukken werden naar de Europese hoven<br />

verstuurd als diplomatieke geschenken. Het gros van de productie<br />

ging echter naar de lokale markt, Italië en Spanje. Zoals<br />

te zien op deze flesjes zijn de typische koraalmotieven, zoals<br />

een komma en een druppel, ingezet in het zorgvuldig uitgesneden<br />

metalen plaatje.<br />

Paar parfumflesjes, Italië of Sicilië, verguld koper, koraal, 13,7 cm hoog. New York,<br />

The Metropolitan Museum of Art, inv. 1982.453.1a, b / 2a, b.<br />

Kostbare Bacchus<br />

1854<br />

Aan het begin van de 19e eeuw was koraal in de juwelierskunst erg in trek. Deze<br />

hanger is vervaardigd volgens historische neostijlen, die toen toonaangevend waren<br />

in de architectuur en de interieurversiering. De vorm en het thema van de hanger<br />

zijn geïnspireerd op de kostbare juwelen uit de renaissance die de goudsmid,<br />

François-Désiré Froment-Meurice (1802-1855), had gezien op portretten. Bacchus,<br />

de Griekse god van de wijn, is in reliëf (camee) gesneden in een stuk koraal, gevat<br />

in een gouden medaillon, met aan weerszijden een sirene. Elke sirene houdt een<br />

zilveren ketting in de hand, waaraan een parel is bevestigd. Enkele kleine diamanten<br />

versieren het zilveren element waarin een andere parel is gevat, aan de onderkant<br />

van het juweel, onder een puttohoofd. De bijzonder geraffineerde opbouw<br />

met verstrengelde elementen is eveneens typerend voor die tijd.<br />

François-Désiré Froment-Meurice, Bacchus-hanger, Parijs, koraal, goud, parels, diamant, zilver, 10,7<br />

cm hoog. Londen, The Victoria and Albert Museum, inv. M.30-1962.<br />

56

Art deco<br />

ca. 1920-1930<br />

Kenmerkend voor de art deco zijn de geometrische vormen, fraaie<br />

materialen en heldere kleuren. Deze prachtige ring verenigt die drie<br />

kenmerken in zich. Hij is gemaakt van kostbare materialen, zoals platina,<br />

diamanten en koraal. De kleuren ervan vormen hier bovendien<br />

fraaie contrasten, nog kracht bijgezet door het zwarte email. Het koraal<br />

werd uiterst nauwkeurig uitgesneden, om mooi aan te sluiten op de<br />

algemene lijn van de ring en die nog subliemer te doen lijken. Door de<br />

diamanten ziet het juweel er buitengewoon luxueus uit. Helemaal in de<br />

geest van de art deco.<br />

Anoniem, ring in art-decostijl, Parijs?, platina, koraal, diamant, email, diam. 1,5 cm.<br />

© met toestemming van Marjan Sterk Fine Art Jewellery, Amsterdam.<br />

Uitgelezen<br />

1950<br />

Tiara’s met ingezette diamanten zijn ongetwijfeld de meest<br />

courante, maar ook deze tiara, versierd met plaatjes van<br />

rood koraal, blijft zeker niet onopgemerkt. Koraal wordt<br />

vaak uit één stuk gesneden, bijvoorbeeld in reliëf. Hier<br />

krijgt het een bijzondere uitdrukkingskracht, waardoor de<br />

diamantsterren op elk plaatje mooi tot hun recht komen.<br />

Deze tiara valt ook op door de combinatie van rechte en gebogen<br />

lijnen op het bovenste gedeelte, met golven waarin<br />

een parel gevat is. De tiara werd in de jaren vijftig gekocht<br />

in Parijs door de auteur Kathleen O’Donnell Hoover, die het<br />

stuk later schonk aan de Metropolitan Opera Guild in New<br />

York. Ze was nauw betrokken bij de aankopen van de Guild<br />

en was zelf ook een gulle gever.<br />

Cartier, tiara, Parijs, koraal, diamanten parels, merkteken van de fabrikant (nr. 0330).<br />

Christie’s, New York, 20-06-2017. © Christie’s Images Ltd. $ 775.500 (€ 731.410).<br />

Gedurfd eigentijds<br />

ca. 1994-2016<br />

Hubert Duprat (°1957) creëert niet alleen sculpturen, hij is ook een<br />

verzamelaar met een passie voor naturalia. Zo heeft hij zich verdiept<br />

in de eigenschappen van koraal, dat verschillende natuurrijken in<br />

zich verenigt: het planten-, dieren- en delfstoffenrijk. Koraal is al mooi<br />

van nature, maar je kunt het natuurlijk ook bewerken. Duprat stelt de<br />

stoffelijke aard en het wezen van de postmoderne beeldhouwkunst in<br />

vraag door zijn gedurfde combinaties van materialen en door de takken<br />

van rood koraal in ringen van broodkruim te vatten. Hij experimenteert<br />

met de sculpturale mogelijkheden geboden door het samenvoegen van<br />

ongelijksoortige materialen. Corail Costa Brava is geïnspireerd op een<br />

werk van kunstenaar-edelsmid Wenzel Jamnitzer, gemaakt tussen 1570<br />

en 1575: Daphne die een groot takwerk van rood koraal, opgevist uit de<br />

diepten van de Middellandse Zee, draagt. Dit werk is te zien in het Musée<br />

National de la Renaissance, in het kasteel van Écouen.<br />

Hubert Duprat, Corail Costa Brava, koraal en broodkruim, 25 x 25 x 25 cm. Parijs, Musée<br />

d’Art Moderne de la Ville, Inv. AMVP-20#17-7. © ADAGP, Parijs, 2016. Foto: Julien Vidal/<br />

Parisienne de Photographie.<br />

57

Eeuwenoude<br />

tapijten<br />

Een schaars goed<br />

Met hun geraffineerde patronen en<br />

prachtige kleuren geven tapijten<br />

interieurs al eeuwenlang extra<br />

cachet. Tegenwoordig gaan de<br />

oudste en zeldzaamste tapijten<br />

op veilingen van de hand voor<br />

recordbedragen. Minder oude<br />

exemplaren gaan echter veel<br />

moeilijker de deur uit. Je hebt<br />

duizend-en-een-nacht nodig om<br />

alles verteld te krijgen over de<br />

diversiteit van antieke tapijten.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Kelim Senneh, Koerdistan, Iran, ca. 1900, zijde en zilverdraad, 57 x 80 cm. © Vrouyr.<br />

De eerste Perzische tapijten dateren<br />

naar verluidt uit de tijd van<br />

de Safawieden, de dynastie die<br />

over Perzië regeerde van 1501 tot<br />

1722. Ze werden vervaardigd door vaklui<br />

in de koninklijke ateliers. Het was de eerste<br />

bloeitijd van de Perzische tapijtkunst.<br />

Tegenwoordig zijn zulke tapijten uiterst<br />

zeldzaam. In die dagen werden Perzische<br />

tapijten geëxporteerd naar Europa, waar<br />

ze de interieurs van de hoge adel opluisterden.<br />

Omdat ze werden beschouwd als<br />

luxeproducten kostten ze dan ook handenvol<br />

geld. In juni 2013 werd een 17e-eeuws<br />

tapijt uit Kerman bij Sotheby’s verkocht<br />

voor $ 33,8 miljoen. Het ging vanzelfsprekend<br />

om een exemplaar dat in uitzonderlijk<br />

goede staat verkeerde. Ouderdom<br />

alléén volstaat niet.<br />

58

‘Wie een oud tapijt<br />

wil kopen, moet<br />

flexibel zijn.<br />

Je vindt niet altijd<br />

wat je in gedachten<br />

hebt als het gaat<br />

om het patroon of<br />

de afmetingen’<br />

NAÏRY VROUYR<br />

Gedurende een groot deel van de 18e eeuw<br />

kwam het tot een tweede bloeitijd, met<br />

tapijten geweven in de stamgebieden in<br />

Perzië en de Kaukasus, waar niet minder<br />

dan 85 subcategorieën te vinden zijn.<br />

Van elke categorie kan men zeer precies<br />

de oorsprong en locatie nagaan. Tapijten<br />

uit de 19e eeuw kosten vaak aanzienlijk<br />

minder, omdat er nog meer van in omloop<br />

zijn. Hun waarde hangt evenwel af van<br />

diverse factoren, zoals de zeldzaamheid,<br />

de weefkwaliteit en de staat. Sommige<br />

tapijten werden in verschillende rondes<br />

geweven, in de loop van twee of drie jaar<br />

tijd. De wevers moesten vaak wachten tot<br />

het volgende jaar, tot dezelfde kleurstof<br />

of wol van dezelfde kwaliteit beschikbaar<br />

was. De oudste tapijten zijn vaak de meest<br />

fragiele. Verzamelaars die zo’n exemplaar<br />

hebben gekocht, zullen dit niet vaak<br />

uitrollen op de vloer. Ze hangen het liever<br />

aan de muur of bewaren het op een veilige<br />

plek. Zijn oude tapijten nu kunstobjecten<br />

of sierobjecten? Met die vraag worstelen<br />

veel liefhebbers nog altijd.<br />

Keuls stadstapijt, Iran, Tabriz, Petag, ca. 1937-1942, wol, plantaardige verfstof, bloemenmedaillons op<br />

baksteenrode ondergrond, 1040 x 440 cm. Lempertz, Keulen, 17 & 18-11-2022. © Lempertz.<br />

€ 50.400.<br />

RECORDBEDRAGEN<br />

“Toen het bij interieurontwerpers een trend<br />

werd om geen tapijten meer te gebruiken<br />

maar te opteren voor een minimale en<br />

uitgepuurde decoratie, had dat een sterke<br />

impact op de verkoop van oude tapijten”,<br />

vertelt Naïry Vrouyr, die een sinds 1920 in<br />

Antwerpen gevestigde speciaalzaak runt.<br />

Tegenwoordig zie je net de omgekeerde<br />

trend, met bovendien een hang naar eclecticisme,<br />

waarbij oud en nieuw vrijelijk met<br />

elkaar worden gecombineerd.<br />

“Nu de coronapandemie voorbij is, stellen<br />

we vast dat verzamelaars weer kleur en<br />

warmte in huis willen halen”, zegt Louise<br />

Broadhurst, hoofd van de afdeling Rugs<br />

& Carpets bij Christie’s in Londen. Al zo’n<br />

vijf tot zes jaar profileert het Londense<br />

59

Zakatala-tapijt, Azerbeidzjan, midden 19e eeuw, wol, 300<br />

x 175 cm (ongewoon groot formaat). © Vrouyr.<br />

Bidjar-tapijt, Koerdistan, Iran, ca. 1880, 575 x 348 cm. Christie's, Londen, 27-04-<strong>2023</strong>. Christie's Images<br />

Ltd. Richtprijs: € 40.000-50.000.<br />

veilinghuis zich als marktleider wat betreft<br />

oude tapijten van museumkwaliteit. Elk<br />

jaar organiseert het twee veilingen, met<br />

tapijten daterend van de 15e tot het begin<br />

van de 19e eeuw. Broadhurst vertelt dat<br />

in dit marktsegment recordbedragen<br />

worden geboden. Zo werd in mei 2019<br />

nog £ 3.895.000 geboden voor een uit het<br />

eerste kwart van de 17e eeuw daterend<br />

Safawieden-tapijt van zijde en zilverdraad,<br />

afkomstig uit Isfahan: “De kopers zijn<br />

ofwel musea, ofwel particulieren, verzamelaars<br />

van tapijten of generalisten”, zegt<br />

Broadhurst. “Zo’n negentig procent van<br />

de verkochte tapijten gaat naar Azië, het<br />

Midden-Oosten en Europa.” Goedkopere<br />

tapijten zie je af en toe in de catalogi van<br />

andere veilinghuizen, wanneer een collectie<br />

of een uitgelezen ensemble onder de<br />

hamer gaat.<br />

VERRASSENDE ONTDEKKINGEN<br />

In november 2022 kon men bij Lempertz,<br />

in Keulen, bieden op een lot van vijf tapijten<br />

met een allesbehalve banale geschiedenis.<br />

In 1932 hadden nazikopstukken<br />

tapijten van zeer groot formaat besteld om<br />

de overheidsgebouwen in Berlijn mee te<br />

versieren. De order kwam binnen bij een<br />

weverij gesticht door een Duitse industrieel<br />

in Tabriz, de voormalige hoofdstad van<br />

het Safawiedenrijk, in het noordwesten<br />

van het huidige Iran. Toen het langdurige<br />

weefwerk voltooid was, brak de oorlog uit<br />

in Europa, waardoor het onmogelijk werd<br />

de tapijten in veilige omstandigheden te<br />

60

vervoeren. Uiteindelijk werden ze nooit<br />

geleverd. Ze veranderden verschillende<br />

keren van eigenaar, tot een Zwitserse<br />

handelaar er uiteindelijk vier van verkocht<br />

aan de stad Keulen. Bij een ingrijpende<br />

herinrichting besliste de stad een tapijt te<br />

verkopen waar ooit nog beroemdheden als<br />

Elizabeth II en John Fitzgerald Kennedy<br />

op hadden gelopen. Het grootste tapijt<br />

(14 x 6,25 meter), met een richtprijs van<br />

€ 30.000-40.000, werd op een onlineveiling<br />

voor meer dan het dubbele gekocht<br />

door een instelling uit de Golfregio. Door<br />

een onverwachte ontdekking komt er<br />

soms een stuk op de markt waarvan men<br />

niet eens het bestaan kende. Zo ontdekte<br />

een tapijthandelaar uit Zürich eind jaren<br />

negentig toevallig een reeks tapijten met<br />

een abstract en minimalistisch patroon in<br />

Mazandaran, een bergachtige regio in Iran,<br />

aan de rand van de Kaspische Zee. Tot dan<br />

toe was de regio niet echt bekend om haar<br />

textielproductie. De bewuste tapijten dateerden<br />

van het einde van de 19e of begin<br />

van de 20e eeuw, geruime tijd vóór Rothko<br />

en Newman dus, al zou je zweren dat de<br />

patronen op hun oeuvre zijn geïnspireerd.<br />

Ze werden in kisten en kasten bewaard<br />

door de dorpelingen, die al lang niet meer<br />

wisten wat ze betekenden, wat hun functie<br />

was, hoe ze werden geweven en hoe de wol<br />

werd geverfd. Het waren zeer fijn geweven<br />

tapijten van klein formaat, uitermate<br />

geschikt voor aan de muur. Hoewel er van<br />

die unieke tapijten slechts zo’n honderd<br />

bestaan, zijn ze nog relatief betaalbaar.<br />

OMKEERBARE RESTAURATIE<br />

Jammer genoeg voor de handelaars in oude<br />

tapijten vind je tegenwoordig steeds minder<br />

generalisten onder het koperspubliek.<br />

Vrouyr: “In België heb je weinig tapijtverzamelaars.<br />

Zij die een tapijt willen kopen<br />

om er hun interieur mee te versieren, zullen<br />

niet snel een oud tapijt kiezen, omdat het<br />

duurder en fragieler is en ook minder fris<br />

oogt. Bij de prijs houden ze echter geen<br />

rekening met de zeldzaamheid en het vele<br />

werk dat eraan te pas kwam.”<br />

Blijven nog over: de verzamelaars die<br />

zich toespitsen op een bijzonder type van<br />

tapijt, en natuurlijk de echte liefhebbers,<br />

vaak uit het Midden-Oosten, met name<br />

Iran. Veel stukken keren uiteindelijk terug<br />

naar dit land, waar de uitvoer van dergelijke<br />

tapijten bijzonder moeilijk is, gezien<br />

de verschillende handelsembargo’s die<br />

nog steeds van kracht zijn. Oude tapijten<br />

kosten in Iran vaak zelfs meer dan in<br />

Europa. Alain Poncelet, een antiquair uit<br />

Namen, ziet al jaren hoe de verkoop van<br />

oude tapijten afkalft. Die trend zien ze<br />

ook bij veilinghuis Rops, waar hij werkt<br />

als expert: “Per jaar hebben we hier maar<br />

één of twee topstukken, die dan bijna altijd<br />

naar het buitenland gaan, ofwel naar Iran,<br />

‘Als je weet hoe<br />

je er zorg moet<br />

voor dragen,<br />

dan zullen tapijten<br />

ons overleven’<br />

LOUISE BROADHURST<br />

ofwel naar Groot-Brittannië of Italië, waar<br />

er nog altijd veel vraag naar is.” “Wie een<br />

oud tapijt wil kopen, moet flexibel zijn”,<br />

weet Vrouyr. “Je zal niet altijd vinden wat<br />

je in gedachten hebt als het gaat om het<br />

patroon of de afmetingen.”<br />

En dan is er nog de kwestie van de restauratie.<br />

Voor de oudste stukken is dat een<br />

gordiaanse knoop: bewaren of restaureren?<br />

Het is lastig kiezen, omdat een restauratie<br />

het tapijt niet noodzakelijkerwijs<br />

deugd zal doen. Vandaar dat echte verzamelaars<br />

het tapijt liever laten zoals het<br />

is. Komt het toch tot een restauratie, dan<br />

zorgt men er in de mate van het mogelijke<br />

voor dat die later ongedaan kan worden<br />

gemaakt, of men doet in ieder geval het<br />

minimum om te zorgen dat het tapijt<br />

intact blijft. Broadhurst: “Tapijten uit de<br />

18e eeuw of het begin van de 19e eeuw zijn<br />

vaak beter geweven, met stevigere vezels<br />

en duurzamere kleuren, dan de tapijten<br />

die vijftig of honderd jaar later werden gemaakt.<br />

Als je weet hoe je er zorg moet voor<br />

dragen, dan zullen ze ons overleven.” En<br />

Vrouyr besluit: “Het is een kwestie van gezond<br />

verstand. Gaat het om een waardevol<br />

tapijt, dan zou ik dat leggen in een vertrek<br />

waar minder mensen komen.”<br />

Mazandaran-kelim, Iraanse Kaukasus, begin 20e eeuw, wol, 202 x 142 cm. © Vrouyr.<br />

61

‘Vooral de ingetogenheid<br />

spreekt mij aan’<br />

De kunst van de literaten, de klasse<br />

van geletterde ambtenaren in het<br />

oude China, is heel ingetogen<br />

en verfijnd. Kunsthandelaar Paul<br />

Ruitenbeek voelt zich verwant met<br />

deze kunst die niet werd gemaakt<br />

voor de export, maar voor de<br />

Chinezen zelf.<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

De kunsthandel van Paul Ruitenbeek<br />

is chic gesitueerd, op een<br />

bovenetage in een grachtenpand<br />

uit 1665. Het huis met zandstenen<br />

halsgevel is gebouwd in de stijl van het<br />

Hollands classicisme en wordt toegeschreven<br />

aan de Amsterdamse architect Justus<br />

Vingboons. Een grachtenpand met allure,<br />

dat in alles cultuur uitstraalt. Boven bevindt<br />

zich een ruimte met krakende oude<br />

houten vloeren met uitzicht op de prachtige<br />

en uitgestrekte binnentuinen van de<br />

Amsterdamse Herengracht. Er heerst een<br />

serene en ingetogen sfeer. De kunsthandelaar<br />

zet koffie in zijn bibliotheek, waar<br />

kasten staan met honderden boeken over<br />

oude Aziatische kunst. Ook op de grond<br />

liggen talloze boeken en catalogi die hun<br />

plek nog moeten vinden op de planken.<br />

“Deze boeken heb ik dagelijks nodig om<br />

mijn werk te doen”, legt Ruitenbeek uit.<br />

“Ik gebruik ze voor het uitvinden van de<br />

provenance en het zoeken naar referenties<br />

van de objecten waarmee ik werk. Juist<br />

boeken zijn nog heel belangrijk, de meest<br />

relevante informatie vind je niet online.”<br />

62

‘Net als in de horeca<br />

gaat het in de<br />

kunsthandel om<br />

vertrouwen en respect’<br />

Buiten de boeken kwam en komt de jonge<br />

kunsthandelaar ook veel in musea om zijn<br />

smaak te verfijnen. “Het Rijksmuseum en<br />

Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden<br />

hebben mooie collecties. Maar<br />

vooral ook internationaal is er veel Chinese<br />

kunst te zien, zoals in het British Museum,<br />

Victoria and Albert Museum en de musea<br />

van Cambridge en Oxford. Verder heb je<br />

natuurlijk het Metropolitan in New York,<br />

de musea in Cleveland, San Francisco en<br />

Minneapolis en talloze andere in Amerika,<br />

allemaal voortkomend uit belangrijke<br />

verzamelingen van Amerikaanse verzamelaars<br />

vanaf eind 19e en begin 20e eeuw. Ook<br />

in Chinese musea staan prachtige stukken,<br />

maar internationaal handel drijven<br />

met China is moeilijk. Er komen heel veel<br />

vervalsingen vandaan en veel informatie<br />

over de herkomst is er niet: die is tijdens de<br />

Mao-tijd grotendeels verdwenen.”<br />

OUDERS IN HET VAK<br />

Het was niet logisch dat de kunsthandelaar<br />

het pad zou volgen van zijn beide ouders,<br />

Feng-Chun Ma en Klaas Ruitenbeek.<br />

“Mijn moeder studeerde kunst en archeologie<br />

en werkte lange tijd bij Sotheby’s als<br />

hoofd Aziatische kunst en mijn vader was<br />

eerst conservator bij de Aziatische afdeling<br />

van het Rijksmuseum en het Royal<br />

Ontario Museum in Toronto, en daarna<br />

museumdirecteur van Aziatische kunst<br />

in Berlijn”, vertelt hij. “Mijn moeder is Chinees.<br />

Haar ouders waren in de jaren dertig<br />

uit het noorden van China naar <strong>Nederland</strong><br />

geëmigreerd, niet de plek waar de meeste<br />

Chinezen in het Westen vandaan kwamen.<br />

Na Sotheby’s is ze art-consultant geworden;<br />

ik ben bij haar opgegroeid. Mijn vader<br />

woonde en werkte tijdens mijn jeugd in<br />

het buitenland. Als klein kind had ik al<br />

mijn eigen verzameling snuifflesjes en<br />

boeddhabeeldjes. Toch ben ik de Hogere<br />

Hotelschool gaan doen, want dat wilde ik<br />

al vanaf mijn zestiende. Het liefst wilde ik<br />

een eigen restaurant openen. Omdat ik in<br />

mijn pubertijd veel naar rapmuziek luisterde,<br />

wenste ik een bepaald soort schoenen<br />

en kleding die bij die scene hoorde. Om dat<br />

te kunnen kopen ben ik naast mijn school<br />

veel gaan werken bij Japanse restaurants,<br />

waaronder dat van Hotel Okura. Na een<br />

‘Juist boeken zijn<br />

voor dit werk nog<br />

heel belangrijk.<br />

De meest relevante<br />

informatie vind je<br />

niet online’<br />

professionele carrière bij de beste hotels<br />

en restaurants van Beijing kwam ik er uiteindelijk<br />

achter dat ik toch de Aziatische<br />

kunst in wilde. Terug naar waar het begon,<br />

toen ik als kind met mijn moeder naar antiquairs,<br />

beurzen en veilingen ging en met<br />

mijn vader musea bezocht.”<br />

VAN RESTAURANT<br />

NAAR KUNSTHANDEL<br />

Na zijn avonturen in het restaurantwezen<br />

werkte Ruitenbeek vijf jaar lang met zijn<br />

moeder in de Aziatische kunst. Maar ook<br />

de ervaring die hij als restaurantmanager<br />

opdeed, heeft hem veel gebracht. “Ik heb<br />

toen geleerd wat hard werken is en wat het<br />

omgaan met en ontvangen van mensen<br />

inhoudt: heel beleefd zijn en altijd respectvol.<br />

In de horeca moet je problemen zien te<br />

63

Ruitenbeek: ‘Zo’n Tang-kameel past goed in een interieur met een eclectische collectie, naast bijvoorbeeld moderne kunst.’<br />

‘De laatste decennia<br />

zijn er steeds meer<br />

vermogende Chinese<br />

verzamelaars op<br />

de markt gekomen<br />

om hun eigen erfgoed<br />

terug te kopen’<br />

vermijden en klanten altijd tevreden houden.<br />

Ook in de kunsthandel gaat het om<br />

vertrouwen en respect. Naast de vanzelfsprekende<br />

kennis is dat het belangrijkste<br />

dat je moet hebben. Sinds vier jaar ben ik<br />

zelfstandig en werk ik los van mijn moeder.<br />

Zij is nog steeds consultant en ik ben verdergegaan<br />

als kunsthandelaar. Stukje bij<br />

beetje ben ik steeds kostbaardere objecten<br />

gaan verhandelen en stukken gaan inkopen<br />

en verkopen. Ik sta sinds 2019 op de PAN,<br />

heb recent mijn eerste jaarlijkse catalogus<br />

uitgebracht en heb een parttime assistent<br />

aangenomen om in de galerie te werken.”<br />

Ruitenbeek handelt in hoogwaardige<br />

Chinese objecten, variërend van duizend<br />

tot honderdvijftigduizend euro. Zijn<br />

klanten zijn voornamelijk <strong>Nederland</strong>se<br />

verzamelaars en verzamelaars in Amerika<br />

en Engeland, plaatsen waar al lange tijd<br />

belangstelling is voor Chinese kunst. Daar<br />

is men vaak gewend grote bedragen uit te<br />

geven voor de beste objecten, weet Ruitenbeek:<br />

“Mijn klanten zijn vaak mensen die<br />

een collectie hebben geërfd en daarmee<br />

doorgaan. Ook zijn er veel verzamelaars<br />

die in China hebben gewerkt en zelf zijn<br />

gaan verzamelen. Vaak bewonder ik mijn<br />

klanten enorm om hun goede oog en gevoel<br />

voor kwaliteit en verfijning. Voor het<br />

millennium was veel Chinese kunst beter<br />

betaalbaar dan nu. De laatste decennia<br />

zijn er steeds meer vermogende Chinese<br />

verzamelaars op de markt gekomen om<br />

hun eigen erfgoed terug te kopen. Dat heeft<br />

natuurlijk een prijsopdrijvend effect. Wat<br />

juist weer in prijs is gedaald, zijn objecten<br />

waarin je alleen onder zeer strenge restricties<br />

mag handelen, zoals bijvoorbeeld<br />

ivoor. Sommige objecten, die heel oud zijn<br />

en goed gedocumenteerd en gecertificeerd,<br />

zijn nog steeds verhandelbaar, maar de<br />

prijzen daarvoor zijn wel lager geworden.”<br />

Hoewel hij een specialist is, houdt hij zich<br />

met een tamelijk breed palet van objecten<br />

bezig. “Het meest met objecten uit de Song-,<br />

Ming- en Qing-dynastieën, 18e eeuw en<br />

vroeger, en dan vooral de objecten die niet<br />

voor de export zijn gemaakt, maar voor de<br />

Chinese elite, kooplieden, ambtenaren en<br />

natuurlijk voor het keizerlijke hof ”, zegt hij.<br />

“Dat zijn vaak heel geraffineerde gebruiksobjecten,<br />

zoals voorwerpen die gebruikt<br />

werden voor kalligrafie en schilderkunst.”<br />

64

‘Voor duizend tot tienduizend euro<br />

kun je een schitterend antiek Chinees<br />

snuifflesje kopen’<br />

GEEN OPZICHTIGE KUNST<br />

Het zijn overigens niet objecten die je<br />

makkelijk verkoopt op de PAN. “Mensen<br />

kennen het vaak niet, het zijn bescheiden<br />

objecten, niet opzichtig, maar toch wel<br />

kostbaar”, zegt Ruitenbeek. “Dat past bij<br />

de cultuur van de literaten, de klasse van<br />

geletterde ambtenaren in China van de<br />

Han-periode (200 v Chr.) tot het einde van<br />

de Qing-dynastie in 1912. Mensen die dit<br />

nu kopen zijn qua smaak en persoonlijkheid<br />

ook vaak heel bescheiden: ze gaan<br />

niet voor opzichtige kunst. Zelf ben ik ook<br />

een bescheiden iemand die vrij eenvoudig<br />

leeft en absoluut niet materialistisch is. Ik<br />

koop dingen die ik esthetisch en historisch<br />

interessant vind en verkoop die aan mensen<br />

die dat ook waarderen.”<br />

Aan de andere kant van de kamer staat<br />

een grote, keramieken Tang-kameel met<br />

een ruiter erop uit de 7e eeuw. Ruitenbeek:<br />

“Kamelen waren handiger op de zijderoute<br />

dan paarden: ze konden makkelijker<br />

door het zand lopen. Heel bijzonder dat<br />

het nog bij elkaar is en zo is opgegraven, al<br />

moesten de benen worden gerestaureerd.<br />

Ik vind het fascinerend dat de Chinezen<br />

dit al maakten eeuwen voordat men in het<br />

Westen de anatomie opnieuw begreep.<br />

Zo’n kameel past uitstekend in een interieur<br />

waarmee mensen een statement willen<br />

maken, of in een eclectische collectie,<br />

naast bijvoorbeeld moderne kunst.”<br />

KLEIN DOCH FIJN<br />

Ruitenbeek wijst naar een kast met objecten<br />

van verschillende materialen en<br />

functies die toch bij elkaar passen. Zoals<br />

een houder voor penselen van bamboe<br />

en wortelhout, een bladvormig schaaltje<br />

voor het schoonmaken van de penselen,<br />

een bamboe armsteun voor iemand die<br />

kalligrafeerde, sculpturen van wortelhout<br />

en brons en een vaasje van het kostbare<br />

huanghuali. Hij vertelt dat deze objecten<br />

ooit bij elkaar hoorden en bestemd waren<br />

voor op de schrijftafel van een literaat. Vervolgens<br />

zet hij een doos met snuifflesjes<br />

op tafel. “Dit zijn kleine verzamelobjecten<br />

van hoge kwaliteit die vaak ook nog betaalbaar<br />

zijn. Voor duizend tot tienduizend<br />

euro kun je een schitterend flesje kopen.<br />

De prijzen worden bepaald aan de hand<br />

van de zeldzaamheid, kwaliteit, leeftijd<br />

en het materiaal, zoals alle kunst”, vertelt<br />

hij. “Met name de witte jade maakt zo’n<br />

flesje duur. Het werd gemaakt voor snuiftabak<br />

die uit het Westen kwam en aan<br />

het keizerlijk hof belandde. In de laat 17e<br />

eeuw wilde de keizer de snuiftabak liever<br />

in flesjes dan in doosjes bewaren. Dat was<br />

hygiënischer dan de tabak met je vingers<br />

uit een doosje halen. De flesjes hebben een<br />

dopje waaraan een klein lepeltje is bevestigd,<br />

wat het snuiven vergemakkelijkte.”<br />

Ruitenbeeks belangstelling gaat met name<br />

uit naar deze kleine objecten. “Veel antieke<br />

Chinese kunst laat een zeer verfijnde, subtiele<br />

smaak zien, heel anders dan de vaak<br />

opzichtige Chinese kunst gemaakt voor<br />

het Westen. Ook in China zelf zie je nu dat<br />

volgende generaties de nouveaurichesmaak<br />

achter zich beginnen te<br />

laten en juist belangstelling krijgen voor<br />

de verfijning die zo kenmerkend is voor<br />

oude Chinese kunst en die verder gaat<br />

dan alleen de kunst van het keizerlijke<br />

hof. Vooral in Hongkong en Taiwan kun je<br />

al spreken over oud geld en dat zie je ook<br />

steeds meer in andere delen van China.<br />

Het zijn de echte connaisseurs die zich bezighouden<br />

met de verfijnde ‘literati art’.”<br />

CONTACT<br />

Snuifflesjes uit het oude China zijn kleine verzamelobjecten van hoge kwaliteit die vaak ook nog betaalbaar zijn.<br />

www.paulruitenbeek.com<br />

65

Hollands Glorie<br />

En toen kraaide de haan<br />

TEKST & FOTO’S: ANTON VOS<br />

Geen vogel die vaker is afgebeeld<br />

in de volkskunst dan de haan.<br />

Het is de nationale vogel van vele<br />

landen. Bekend is de Gallische<br />

haan, zinnebeeld van Frankrijk en<br />

semi-officieel nationaal toonbeeld<br />

van Franse waakzaamheid en trots.<br />

Ook in de <strong>Nederland</strong>se volkskunst<br />

wordt de haan vaak afgebeeld.<br />

Een paar stichtelijke en minder<br />

stichtelijke voorbeelden.<br />

De haan is alomtegenwoordig. Dit<br />

symbool van vruchtbaarheid en<br />

mannelijkheid komen we op veel<br />

kunst en kunstnijverheid tegen.<br />

Op schilderijen, tekeningen, gravures en<br />

met name tegels, of als ruimtelijke voorstellingen,<br />

zoals op mesheften en pijpeklokers:<br />

overal vind je afbeeldingen van deze<br />

buitengewone vogel.<br />

Een belangrijke bron van inspiratie hierbij<br />

is natuurlijk de Bijbel. In het Mattheüs-<br />

Evangelie, hoofdstuk 26, vers 75, staat de<br />

haan immers centraal bij de verloochening<br />

van Jezus door zijn discipel Petrus: “En<br />

terstond kraaide de haan; en Petrus werd<br />

In het Mattheüs-<br />

Evangelie, hoofdstuk<br />

26, vers 75, staat<br />

de haan centraal<br />

bij de verloochening<br />

van Jezus door zijn<br />

discipel Petrus.<br />

indachtig het woord van Jezus, Die tot hem<br />

gezegd had: Eer de haan gekraaid zal hebben,<br />

zult gij Mij driemaal verloochenen. En<br />

naar buiten gaande weende hij bitterlijk.”<br />

Deze scène, die nog altijd het absolute<br />

hoogtepunt van Bachs Matthäus-Passion<br />

vormt, wordt prachtig afgebeeld op een<br />

Hollandse, mangaankleurige tegel uit de<br />

18e eeuw. Petrus verlaat wenend het pand<br />

en rechts staat de haan vrolijk te kraaien.<br />

Alleen … de tegelontwerper heeft zich<br />

vergist in de tekst op de tegel. Mattheüs 25<br />

heeft maar 48 verzen. En het had dus Mattheüs<br />

26 vers 75 moeten zijn.<br />

Hetzelfde motief vinden wij terug op een<br />

gesneden Zeeuws palmhouten mesheft,<br />

waarop ‘Anno 1843’ staat vermeld. Op de<br />

ene kant zien we Jezus aan het kruis met<br />

aan weerszijden een andere gekruisigde.<br />

Op de andere kant staat een grote haan<br />

afgebeeld, naast vele andere met de kruisiging<br />

verbonden symbolen en voorwerpen,<br />

zoals een ladder, een speer, een hamer,<br />

dertig zilverlingen, drie dobbelstenen, een<br />

gesel, een lantaarn en een anker.<br />

Een 18e-eeuwse paarse tegel, gemaakt in Harlingen, met een afbeelding van de bitterlijk wenende Petrus.<br />

Rechts staat de kraaiende haan. Onder de tekst: MAT 25:75. De tegelmaker heeft zich hier in de tekst vergist.<br />

Het moet zijn: MAT 26:75.<br />

DE POTENTE ROKER<br />

Het trotse voorkomen van de haan komt<br />

ook tot uiting in andere voorwerpen. Een<br />

mooi voorbeeld is een benen pijpekloker,<br />

versierd met een haan. Zo’n pijpekloker zat<br />

in de 17e en 18e eeuw in een tabaksdoos.<br />

66

De eigenaar, uiteraard een man, liet hiermee<br />

zien dat hij rijk genoeg was om, ook in<br />

die tijd al dure, tabak te verstoken in zijn<br />

pijp. Hier komt bovendien nog een heel andere<br />

eigenschap van de haan om de hoek<br />

kijken. Er is een oude Latijnse spreuk: ‘Post<br />

coitum omne animal triste, praeter gallum<br />

qui cantat’ (Na de daad is elk dier terneergeslagen,<br />

behalve de haan die kraait). Een<br />

haan op of in een tabaksdoos was dus ook<br />

een aanwijzing dat het met de potentie<br />

van de pijproker goed gesteld was.<br />

En ten slotte is er het haantje op de toren,<br />

in zijn hoedanigheid van windwijzer.<br />

Waakzaamheid is daarbij de eigenschap<br />

die wordt benadrukt. In de bergachtige<br />

streek van het vroegere Celebes, tegenwoordig<br />

Zuid-Sulawesi, woont sinds eeuwen<br />

een bijzonder volk, de Toradja’s. Hun<br />

oorspronkelijke animistische godsdienst<br />

heeft als hoofdthema de voorouderverering.<br />

De graven van hun voorouders zijn<br />

prachtig versierd met beeldjes van voorgangers.<br />

Toen het eiland Celebes in de 17e<br />

eeuw door de Hollanders werd veroverd op<br />

de (katholieke) Portugezen, werd uiteraard<br />

Een benen pijpewroeter, versierd met een haantje.<br />

met geweld en het Bijbelwoord de protestantse<br />

leer erin gebeukt. Behalve bij de<br />

Toradja’s. Daar werd geen geweld gebruikt,<br />

want zij hadden de roomse beginselen al<br />

moeiteloos opgenomen in hun eigen geloof<br />

en deden dat nu even gemakkelijk met<br />

de protestantse.<br />

Het gevolg is dat zich op zondag daar taferelen<br />

afspelen die doen denken aan het<br />

Hollandse plattelandsleven rond 1900 (en<br />

nog steeds op sommige plekken): iedereen<br />

Op het Amelandse<br />

meubel is de<br />

koningin afgebeeld<br />

als omvangrijke<br />

matrone, met<br />

mannenkop<br />

en baard.<br />

Een palmhouten Zeeuws mesheft, gedateerd<br />

‘ANNO 1843’. Met op de ene kant een grote haan<br />

en de andere kant de gekruisigde Jezus. Onder de<br />

haan is de gesel te zien.<br />

Op de kerktoren<br />

staat een kruis.<br />

Of een haan.<br />

Kruis is katholiek.<br />

Haan is protestant.<br />

Een haan als windwijzer, voor op de toren van een protestantse kerk.<br />

gaat in zijn beste pak – de vrouwen bovendien<br />

met hoedjes op – op weg naar de kerk,<br />

een bijbel stevig onder de arm geklemd. Die<br />

kerk heeft altijd een torentje en op dat torentje<br />

staat een kruis. Of een haan. Kruis is<br />

katholiek. Haan is protestant. Van een godsdienststrijd<br />

is absoluut geen sprake, want<br />

de Toradja’s zijn een vredelievend volk, dat<br />

veel meer betekenis hecht aan de eigen<br />

voorouders dan aan de Europese goden.<br />

Maar die waakzame haantjes op de protestantse<br />

kerktorens houden natuurlijk wel<br />

die roomse kruisjes goed in de gaten. Je<br />

weet immers maar nooit …<br />

67

IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT<br />

Gordina de Groot, meer dan<br />

een model van Van Gogh.<br />

De auction met het nummer 21609<br />

bij Christie’s in Kings Street no.<br />

8 te Londen, was op 28 februari<br />

jongstleden een avondveiling<br />

waarop 75 kunstwerken uit de twintigste<br />

en eenentwintigste eeuw onder de hamer<br />

kwamen. Hoewel deze niet allemaal van<br />

eigenaar verwisselden, bracht deze veiling<br />

toch 128.952.000 Britse ponden op. Dat was<br />

onder andere te danken aan vier werken<br />

van Pablo Picasso, die respectievelijk<br />

£ 16.892.000, £ 5.442.000, £ 5.322.000 en<br />

£ 1.962.000 opbrachten. Een Paul Cezanne<br />

kwam voor £ 7.159.500 in handen van een<br />

nieuwe eigenaar en verder vielen nog een<br />

Pierre-Auguste Renoir voor £ 4.962.000,<br />

een Lucian Freud voor £ 4.602.000 en een<br />

David Hockney voor £ 4.362.000 op.<br />

Geen werkelijk opmerkelijke veiling voor<br />

Christie’s, zult u misschien zeggen en<br />

bovendien waren die genoemde resultaten<br />

niet de hamerprijzen, maar was daar<br />

ook nog het opgeld bij inbegrepen dat de<br />

kopers moesten betalen. Dat laatste varieert<br />

nogal bij Christie’s. Bij alle hamerprijzen tot<br />

£ 700.000 is dat 26 %. Voor het gedeelte tussen<br />

de £ 700.000 en £ 4.500.000 rekent men<br />

20 % en voor het deel boven die £ 4.500.000<br />

ziet de koper 14,5 % aan opgeld op zijn<br />

aankoopnota staan. Overigens gelden die<br />

hierboven aangegeven percentages voor<br />

de Londense vestiging van Christie’s. Bij<br />

enkele andere locaties van Christie’s worden<br />

afwijkende (hogere) opgeldpercentages<br />

berekend, maar die worden aangegeven in<br />

de betreffende catalogi.<br />

Bij die gepubliceerde prijzen is de VAT (de<br />

Engelse Belasting Toegevoegde Waarde)<br />

over het opgeld inbegrepen, maar let op ….<br />

het te veilen kunstwerk kan van buiten het<br />

United Kingdom afkomstig zijn. In dat geval<br />

wordt er 5% VAT over de hamerprijs, plus<br />

20% VAT over het opgeld berekend. Verder<br />

is er in de catalogus van de veiling aan<br />

bepaalde lotnummers een miniem tekentje<br />

toegevoegd. In zo’n geval moet er, nét als<br />

bij veilingen in de Europese Unie, volgrecht<br />

betaald worden. Dat is ook iets om rekening<br />

NOTITIES VAN<br />

ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN<br />

mee te houden, want bij kostbare werken<br />

kan dat oplopen tot € 12.500. Ik zal het hier<br />

verder laten bij die opgeldtarieven, want ik<br />

begrijp dat u zich zult afvragen waarom ik<br />

zo’n interesse had in die veiling bij Christie’s.<br />

Wel, dat was vanwege lot 27, waarboven<br />

vermeld was: ‘Property from a distinguished<br />

Swiss private collection’. Het was een<br />

werk van Vincent van Gogh (1853-1890)<br />

en het zojuist vermelde tekentje voor het<br />

volgrecht ontbrak, omdat het tussen maart<br />

en april 1885 was ontstaan. De titel van het<br />

schilderij was tweetalig: ‘Kop van een vrouw<br />

(Gordina de Groot)’ / ‘Head of a Woman<br />

(Gordina de Groot)’. Het was in olieverf op<br />

doek, gemonteerd op een paneel en mat<br />

41,3 x 32,6 cm. De richtprijs was £ 1.000.000<br />

tot £ 2.000.000, maar het kostte de koper<br />

uiteindelijk £ 4.842.000 oftewel € 5.475.603.<br />

Over de echtheid bestond geen twijfel. Het<br />

Van Gogh Museum had het goedgekeurd<br />

en de pedigree bevestigt dat nog eens extra.<br />

Toen Van Gogh namelijk in november 1885<br />

Nuenen verliet, liet hij een aantal tekeningen<br />

en schilderijen bij zijn moeder, de<br />

weduwe Anna Cornelia Carbentus, achter.<br />

Deze verhuisde met haar dochter Willemina<br />

in 1886 naar Breda, vernietigde een stel<br />

werken van Vincent en verkocht er in april<br />

1888 een aantal aan Janus Schrauwen. Op 14<br />

augustus 1902 deed deze ze over aan Jan C.<br />

Couvreur, waarna ze (nog steeds in Breda)<br />

tussen 1902 en 1903 overgingen in handen<br />

van Kees Mouwen jr. en Willem van Bakel.<br />

In november 1903 verschenen ze op een<br />

tentoonstelling bij Christiaan Oldenzeel, in<br />

zijn gelijknamige kunsthandel te Rotterdam,<br />

waar in december de Haagse bankier Henri<br />

Daniel Pierson het portret van Gordina<br />

(no.58) kocht. Daarna verbleef dit schilderij<br />

tot aan de veiling in de familie en het was alleen<br />

in 1943 een keer te zien op een expositie<br />

in het Kunsthaus Zürich (no.711).<br />

Wie was nu deze Gordina de Groot? Zij<br />

was een boerendochter die in Gerwen (bij<br />

Nuenen) op de Gerwenseweg no.4 woonde<br />

en ook wel Sien of Dien genoemd werd.<br />

In de omgang was het kennelijk een nogal<br />

‘gemakkelijk’ meisje. Vincent was zeer<br />

geïnteresseerd in haar, gebruikte haar als<br />

model en heeft haar meer dan twintigmaal<br />

vereeuwigd. Hij gaf haar zelfs een plaatsje<br />

op zijn ‘Aardappeleters’. Hij schijnt intiem<br />

met haar omgegaan te zijn, want aan zijn<br />

broer Theo schreef hij over haar: ‘Je moet<br />

genieten aan wat voorhanden is.’ Gordina<br />

bleek op een gegeven moment zwanger te<br />

zijn en volgens de dorpsroddel was Vincent<br />

de veroorzaker daarvan. Van Gogh heeft dat<br />

altijd ontkend en hij schijnt ooit van Gordina<br />

de werkelijke naam van de bevruchter<br />

vernomen te hebben. Mogelijk was het een<br />

neef van haar, maar het is verder een goed<br />

bewaard geheim gebleven. Gordina is nooit<br />

getrouwd en heeft haar zoon Cornelis alleen<br />

opgevoed. Overigens is uit een in 2021 afgenomen<br />

DNA-test bij de afstammelingen van<br />

de baby van Gordina, gebleken dat Vincent<br />

er inderdaad niet de vader van was.<br />

Op het portret bij Christie’s zag Gordina er<br />

overigens heel wat florissanter uit dan op de<br />

‘Aardappeleters’, dat vlak daarna gemaakt<br />

is. Daar lijkt ze een wat bedeesd vogeltje,<br />

dat wat afwezig met haar vork in de op<br />

tafel staande schaal prikt. Toch was Vincent<br />

heel tevreden over dat schilderij, dat hij<br />

dan ook het beste werk noemde uit zijn<br />

Brabantse periode. Hij maakte er zelfs een<br />

litho van, waarvan hij een afdruk aan zijn<br />

vriend Anthon G.A. van Rappard stuurde.<br />

Deze sprak zich echter vernietigend uit over<br />

het schilderij, dat hij karikaturaal noemde<br />

en waarvan hij de slechte techniek veroordeelde.<br />

Van Gogh nam hem deze kritiek<br />

zo kwalijk, dat er een einde kwam aan de<br />

hechte vriendschap. Maar voor ons blijft de<br />

vraag bestaan wie van de twee er gelijk had:<br />

Vincent van Gogh of Anthon van Rappard?<br />

68

Adv_Collect_Maart_<strong>2023</strong>.qxp_Ligthart 11-03-<strong>2023</strong> 09:53 Pagina 1<br />

Katwijks Museum<br />

19 maart t/m<br />

18 juni <strong>2023</strong><br />

www.katwijksmuseum.nl<br />

KatwijksMuseum<br />

@KatwijksMuseum<br />

@katwijksmuseum<br />

katwijksmuseum<br />

T 06 53325158<br />

Jan Schoonhoven, T72-M10 (1972), tekening, 59 x 50 cm<br />

KunstRAI Amsterdam | 3 - 7 mei | Stand 89<br />

Jan Schoonhoven, Robert Smit,<br />

Fons Brasser, Carel Visser<br />

arnoldligthart.com<br />

Kasteel-Museum Sypesteyn<br />

Sypesteyn, drie-eenheid van gebouw, tuinen en collecties, toont vanaf 6 april als primeur Het grootste Loosdrechts porselein.<br />

Vanaf 31 augustus wordt in De Mol en zijn maakbare samenleving ingegaan op de Verlichting als 18de-eeuwse filosofische stroming.<br />

Tijdens corona ontdekte punchkom<br />

Loosdrechts porselein, 37 x 40 cm, 12,5 kg<br />

Twee kelkglazen met Haarlems Patriotse radgravure<br />

Engels of <strong>Nederland</strong>s glas, (2x) 17,2 x 6,8 / 8 cm<br />

Henri van Sypesteyn (1857-1937) was een vroege collectioneur, museumman en tuinhistoricus. Zijn familieportretten uit vier eeuwen<br />

toonde hij te midden van verzamelingen: Aziatisch en Hollands porselein, Delfts Blauw en ander aardewerk, terracotta beelden van o.a.<br />

Xaveri en Hemony, wapens, klokken, meubelen, glas en allerlei curiosa. Veel hiervan is permanent te zien.<br />

Voor bezoektijden kijk op www.sypesteyn.nl

10.02.<strong>2023</strong> t/m 24.06.<strong>2023</strong><br />

Expositie<br />

Frans Huysmans<br />

en de Bergense School<br />

www.noord-veluws-museum.nl<br />

14 jan t/m 25 jun <strong>2023</strong><br />

40 jaar <strong>Nederland</strong>se<br />

Vereniging voor Papierknipkunst<br />

www.museumelburg.nl<br />

di - za 11.00-17.00 uur

19-23 APRIL<br />

TOUR & TAXIS<br />

GET YOUR TICKET NOW > ANTICA.BE

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 257.300<br />

Adam Dircksz en atelier, Triptiek met de Aanbidding door de<br />

koningen, Zuidelijke <strong>Nederland</strong>en, Holland, ca. 1500-1530,<br />

uitgesneden bukshout, 17 x 9,9 cm (open). Giquello & Associés,<br />

Parijs, 27-01. © Giquello.<br />

€ 25.000<br />

Kees Van Dongen, Bleu mélancolique,<br />

waterverf op papier, 32 x 22 cm. Les Andelys<br />

Enchères OVV, Les Andelys, 10-02.<br />

© Les Andelys Enchères.<br />

$ 94.500 (€ 88.300)<br />

Andy Warhol, Diana Vreeland Rampant<br />

(after Jacques-Louis David, Napoleon at St.<br />

Bernard), 1984, kleurenzeefdruk op papier,<br />

82 x 60,9 cm. Christie’s, New York, 16-02.<br />

© Christie’s Images Ltd.<br />

AFGELOPEN<br />

Een miniatuurtriptiek<br />

bij Giquello<br />

& Associés<br />

Deze triptiek, met zijn overvloed<br />

aan fijn uitgesneden personages<br />

en details, is als een hypnotiserende<br />

horror vacui. Het werk<br />

behoort tot de uitgelezen groep<br />

devotionele microsculpturen gecreëerd<br />

in het atelier van Adam<br />

Dircksz, actief in de periode<br />

1500-1530. Het werd op 27 januari<br />

laatstleden door Giquello & Associés<br />

OVV ter veiling aangeboden<br />

in Parijs. Aan het begin van<br />

de 16e eeuw was er een nichemarkt<br />

voor deze microsculpturen<br />

in de <strong>Nederland</strong>en. Ze werden<br />

toen al bewonderd en verzameld.<br />

De meeste van die prachtige<br />

stukken werden besteld door<br />

de elite van de <strong>Nederland</strong>en:<br />

edellieden en de nieuwe rijken<br />

die fortuin hadden gemaakt met<br />

de handel en de opkomende<br />

industrie. De stukken gecreëerd<br />

in het atelier van Adam Dircksz<br />

waren niet alleen kostbaar,<br />

maar ook zeldzaam. In die tijd<br />

belichaamden ze de kwintessens<br />

van luxe. Tegenwoordig<br />

behoren ze tot de meest gewilde<br />

objecten van de middeleeuwse<br />

kunst. Deze triptiek is daar een<br />

prachtstaaltje van. Het werk is<br />

slechts 17 cm hoog (voetstuk<br />

inbegrepen) en zo’n 10 cm breed.<br />

De taferelen met hun vele details<br />

en de frappante nauwkeurigheid<br />

van uitvoering zullen de gelukkige<br />

eigenaar ongetwijfeld aan<br />

het mijmeren brengen en de tijd<br />

doen vergeten. Wetenschappelijk<br />

onderzoek, met veel geduld<br />

verricht door de Art Gallery of<br />

Ontario, in samenwerking met<br />

het Metropolitan Museum of Art<br />

en het Rijksmuseum, verschafte<br />

uiteindelijk inzicht in het vervaardigingsproces<br />

van die devotionele<br />

miniatuurobjecten (retabels,<br />

rozenkransen, gebedsnoten),<br />

waarvan er wereldwijd slechts<br />

een honderdtal bekend zijn,<br />

thans te vinden in grote musea<br />

en in privécollecties. Alle zijn van<br />

bukshout vervaardigd, een harde<br />

en dichte houtsoort, waarvan<br />

de nerf een bewerking mogelijk<br />

maakt als langshout én als kopshout.<br />

De moiré-effecten van het<br />

oppervlak compenseren het bijna<br />

volledig ontbreken van polychromie,<br />

maar net daardoor is ook<br />

niet de minste fout veroorloofd.<br />

Vandaar dat die stukken enkel<br />

door technische virtuozen konden<br />

worden vervaardigd, die bovendien<br />

vindingrijk moesten zijn.<br />

De richtprijs bedroeg € 80.000-<br />

120.000, maar het meesterwerk<br />

ging uiteindelijk de deur uit voor<br />

€ 257.300, kosten inbegrepen.<br />

Een aquarel van<br />

Van Dongen<br />

bij Les Andelys<br />

Kees van Dongen (1877-1968) was<br />

een boeiende en genadeloze<br />

chroniqueur van de mondaine<br />

kringen in Parijs, tot 1940. Hij portretteerde<br />

de markantste figuren<br />

van zijn tijd. De identiteit van het<br />

model van Bleu mélancolique is<br />

dan wel niet bekend, maar ook<br />

deze dame ontsnapt niet aan<br />

de regel: gedurfde make-up en<br />

een azuurblauw kapsel. Op de<br />

achterkant van dit gesigneerde<br />

waterverfschilderij op papier zijn<br />

twee stempels van de kunstgalerie<br />

aan de Place Beauvau, in Parijs, te<br />

zien, alsook een etiket waarop de<br />

titel is genoteerd. De authenticiteit<br />

van het werk werd bevestigd<br />

door Jacques Chalom des Cordes.<br />

Op de veiling die Les Andelys<br />

Enchères OVV op 10 februari hield,<br />

ging het werk van de hand voor<br />

€ 25.000. Kees van Dongen werd<br />

geboren in Delfshaven, een stadswijk<br />

in het westen van Rotterdam.<br />

Toen hij twintig was, verhuisde hij<br />

naar Parijs. Hij maakte er kennis<br />

met Matisse en in 1905 nam<br />

hij deel aan de beroemde Salon<br />

d’Automne, waar de groep van de<br />

Fauves zijn bijnaam kreeg. In 1907<br />

nam Daniel Henry Kahnweiler,<br />

Picasso’s zaakwaarnemer, contact<br />

met hem op, waarna zijn reputatie<br />

groeide. In 1908 werd Van Dongen<br />

uitgenodigd zich aan te sluiten<br />

bij de Duitse expressionistische<br />

groep Die Brücke (De Brug),<br />

destijds gevestigd in Dresden. Zijn<br />

openhartige, kleurrijke portretstijl<br />

was aan het einde van de Eerste<br />

Wereldoorlog ongemeen modieus.<br />

De figuur van de slanke, onmiskenbaar<br />

aristocratische vrouw met<br />

de rode lippen groeide uit tot zijn<br />

archetype. Hij schilderde ook tal<br />

van zeegezichten en kleurrijke<br />

taferelen van Parijs.<br />

Groot succes voor<br />

de collectie van<br />

André Leon Talley<br />

bij Christie’s<br />

Een jaar na zijn dood hield Christie’s<br />

van 27 januari tot 17 februari<br />

een zowel fysieke als virtuele<br />

veiling van de collectie van André<br />

Leon Talley, een excentrieke<br />

Amerikaan en modieuze estheet<br />

die lange tijd de rechterhand van<br />

Anna Wintour bij Vogue was. Deze<br />

Afro-Amerikaanse modejournalist<br />

droomde als kind al van luxe en<br />

mooie dingen, bij het doorbladeren<br />

van het legendarische magazine.<br />

Later studeerde hij in New<br />

York, waar hij in contact kwam<br />

met de kunstscene van de jaren<br />

70, onder meer Andy Warhol.<br />

André Leon Talley (A.L.T.) groeide<br />

al snel uit tot een originele figuur<br />

die bevriend raakte met de aller-<br />

72

€ 49.944<br />

(kosten inbegrepen)<br />

Atelier van Jan Van Steffeswert,<br />

Lezende vrouwelijke heilige,<br />

Maastricht, begin 16e eeuw,<br />

uitgesneden notenhout, 76 cm hoog.<br />

Coutau-Bégarie & Associés, Parijs,<br />

23-02. © Coutau-Bégarie.<br />

€ 17.000<br />

Gabriël Metsu, De parabel van de verloren<br />

zoon, ca. 1650-1652, olieverf op paneel, 55 x<br />

42,5 cm. Millon Riviera OVV, Nice, 23-02.<br />

© Millon.<br />

€ 265.000<br />

Jean Dunand, zeldzame salontafel, ca. 1925-1930, lak, Chinees lak en<br />

bladgoud, 41 x 79 x 51 cm. Briscadieu, Bordeaux, 25-02.<br />

© Briscadieu.<br />

grootsten: Yves Saint Laurent, Karl<br />

Lagerfeld, Miuccia Prada, Azzedine<br />

Alaïa, maar ook mode-icoon<br />

Diana Vreeland. Het acroniem<br />

A.L.T. gold in de modewereld als<br />

een ode aan de schoonheid, waar<br />

de journalist zijn vaste mantra<br />

van maakte. Zijn collectie omvatte<br />

onder meer werken van Andy<br />

Warhol, Alice Springs en Bradley<br />

Theodore, alsook een groot aantal<br />

kledingstukken en accessoires van<br />

Chanel, Hermès, Vuitton, Prada<br />

en Vivienne Westwood. Op de<br />

veiling boden verzamelaars uit<br />

38 landen tegen elkaar op. Alle<br />

stukken van zijn collectie gingen<br />

de deur uit, met een totale opbrengst<br />

van $ 3,5 miljoen.<br />

Een heilige uit<br />

de Maasstreek<br />

bij Coutau-Bégarie<br />

& Associés<br />

Op 23 februari hield veilinghuis<br />

Coutau-Bégarie & Associés in<br />

Drouot een veiling gewijd aan<br />

de haute époque en curiosa. De<br />

expert van dienst was Benoît Bertrand,<br />

gespecialiseerd in de haute<br />

époque. Men kon onder meer<br />

bieden op enkele interessante<br />

stukken uit onze regio, zoals een<br />

stoeltje van gekleurd notenhout,<br />

vervaardigd in Vlaanderen aan<br />

het begin van de 17e eeuw. De<br />

richtprijs bedroeg € 2.000-3.000,<br />

maar er bood zich geen koper<br />

aan. Verder was er een prachtig<br />

beeld van een lezende vrouwelijke<br />

heilige, afkomstig uit het atelier<br />

van Jan van Steffeswert (ca. 1460-<br />

1531), een in Maastricht gevestigde<br />

beeldhouwer. Dit uit notenhout<br />

gesneden beeld dateert van het<br />

begin van de 16e eeuw. De vrouw<br />

draagt een hoofddeksel met<br />

twee oorkleppen en een jurk met<br />

splitten in de mouwen. Aan de<br />

linkerarm is de mouw opgestroopt,<br />

waardoor diepe vouwen ontstaan.<br />

Werken van Jan van Steffeswert<br />

kan men meestal identificeren<br />

aan de hand van zijn merkteken<br />

als meester of zijn signatuur. Hier<br />

ontbreken die echter. Het stuk<br />

werd aan hem toegeschreven op<br />

basis van de gelijkenis met andere<br />

sculpturen, zoals de Maria Magdalena<br />

bewaard in de Sint-Matthiaskerk<br />

in Maastricht. De richtprijs<br />

bedroeg € 20.000-30.000, maar de<br />

vrouwelijke heilige verliet de zaal<br />

voor € 49.944, kosten inbegrepen.<br />

Mooi resultaat<br />

voor Gabriël Metsu<br />

bij Millon<br />

Het oeuvre van Gabriël Metsu<br />

(1629-1667), die tal van genrestukken<br />

schilderde, is zeer bekend,<br />

met name zijn kleine huiselijke<br />

taferelen, van een verbluffende<br />

nauwkeurigheid. Denken we maar<br />

aan Vrouw die een brief leest (ca.<br />

1665-1667), tegenwoordig te zien<br />

in de National Gallery in Dublin.<br />

Dit paneel hier, waarvan de echtheid<br />

werd bevestigd door het<br />

Franse expertisebureau Turquin,<br />

dateert echter uit de periode<br />

1650-1652, toen de schilder nog<br />

onder de invloed stond van Nicolaes<br />

Knüpfer, zijn Utrechtse meester,<br />

gespecialiseerd in bijbelse<br />

taferelen. Pas toen hij in 1654 naar<br />

Amsterdam verhuisde, ging hij<br />

zich toeleggen op de genreschilderkunst<br />

en een stijl hanteren die<br />

verwant was aan die van Gerard<br />

Dou en kunstenaars van zijn<br />

geboortestad Leiden die men<br />

‘fijnschilders’ noemde, gezien<br />

hun uiterst minutieuze schildertechniek.<br />

Hier heeft de schilder<br />

een Bijbels tafereel, uit het<br />

evangelie van Lucas, uitgebeeld:<br />

de parabel van de verloren zoon<br />

die terugkeert naar zijn ouders,<br />

na al zijn geld te hebben verbrast,<br />

maar niettemin hartelijk wordt<br />

onthaald. Het gaat om een goed<br />

gedocumenteerd, belangrijk werk<br />

in het oeuvre van Gabriël Metsu.<br />

Het maakte wellicht deel uit van<br />

de nalatenschap van Jan de Kommer,<br />

geveild in Amsterdam in 1767.<br />

Het behoorde in ieder geval tot<br />

de nalatenschap van Jan Tersteeg,<br />

geveild in dezelfde stad in 1808.<br />

Het werd toen gekocht door<br />

schilder Egbert van Drielst. Via<br />

een veiling in het Palais Galliera,<br />

in 1965, belandde het werk uiteindelijk<br />

in de collectie van Pierre<br />

Flipo Masurel, een Noord-Franse<br />

industrieel. Het bleef in handen<br />

van zijn nazaten, die het op 23<br />

februari laatstleden lieten veilen<br />

bij Millon Riviera, in Nice. De<br />

richtprijs van dit olieverfschilderij<br />

op paneel bedroeg € 6.000-8.000,<br />

maar het werd toegewezen voor<br />

€ 17.000.<br />

Een zeldzame tafel<br />

van Jean Dunand<br />

bij Briscadieu<br />

Op 25 februari hield Briscadieu,<br />

in Bordeaux, een veiling van<br />

sierkunst uit de 20e eeuw. Het<br />

aanbod bestond hoofdzakelijk<br />

uit de nalatenschap van verzamelaars<br />

van moderne kunst uit<br />

Bordeaux, een nalatenschap van<br />

art nouveau, eveneens uit Bordeaux,<br />

en een collectie hedendaags<br />

glaswerk, ook uit die stad.<br />

Wat meubelen betreft, ging alle<br />

aandacht naar een zeldzame en<br />

interessante salontafel van lak,<br />

Chinees lak en bladgoud, tussen<br />

1925 en 1930 ontworpen door Jean<br />

Dunand (1877-1942). Het gaat<br />

wellicht om een uniek model, gemaakt<br />

op bestelling en afkomstig<br />

uit een Zuid-Franse privécollectie.<br />

De richtprijs bedroeg € 40.000-<br />

60.000, maar de nieuwe eigenaar<br />

telde er € 265.000 voor neer. Jean<br />

73

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 121.600<br />

<strong>Nederland</strong>se school, 17e eeuw,<br />

Portret van een jonge man, van<br />

de rechterkant gezien, olieverf op<br />

paneel, 40,5 x 30,2 cm. Beaussant<br />

Lefèvre & Associés, Parijs, 24-02.<br />

© Beaussant Lefèvre.<br />

£ 2.400.000 (€ 2.736.000)<br />

Alberto Giacometti, Luchter voor Peter Watson,<br />

ca. 1946-1947, brons en goud, 134 x 135,5 cm. Christie’s,<br />

Londen, 28-02. © Christie’s Images Ltd.<br />

£ 37.196.800 (€ 42.121.653)<br />

Vassily Kandinsky, Murnau Mit Kirche II, 1910,<br />

olieverf op doek, 96 x 105,5 cm. Sotheby’s,<br />

Londen, 01-03. © Sotheby’s Art Digital<br />

Studio.<br />

Dunand was een vooraanstaande<br />

representant van de art deco.<br />

Hij was opvallend veelzijdig. Hij<br />

was niet alleen actief als beeldhouwer,<br />

maar ook als edelsmid,<br />

koperslager, lakwerker, boekbinder<br />

en woninginrichter. Na reeds<br />

prachtige vazen en dinanderie te<br />

hebben gecreëerd, ontmoette hij<br />

in 1912 Seizo Sugawara, die zijn<br />

belangstelling voor lakwerk wekte.<br />

Dunand zou er zelfs zijn handelsmerk<br />

van maken en het gebruiken<br />

bij zowel vazen als panelen,<br />

meubelen en boekbanden.<br />

Een <strong>Nederland</strong>se<br />

anonymus in de<br />

kijker bij Beaussant<br />

Lefèvre<br />

Een <strong>Nederland</strong>e schilder uit de<br />

17e eeuw schilderde dit Portret van<br />

een jonge man, van de rechterkant<br />

gezien met olieverf op paneel. Op<br />

24 februari werd het bij Beaussant<br />

Lefèvre & Associés ter veiling<br />

aangeboden met een richtprijs<br />

van € 6.000-8.000. Volgens de<br />

expert van dienst stamt het werk<br />

wellicht uit de voormalige collectie<br />

van Gooitjen Simons Stinstra.<br />

Vermoedelijk ging die collectie een<br />

jaar na diens dood, in 1822, onder<br />

de hamer, op een veiling in Amsterdam.<br />

Op de achterkant van het<br />

schilderij is het verkoopetiket te<br />

zien: “HOLBEIN (H.) 76. Een jonge<br />

man met traditionele <strong>Nederland</strong>se<br />

kledij, een brede hoed en een met<br />

bont gevoerde mantel van exacte<br />

afmetingen (sic) en van een edele<br />

schilder.” Verschillende bieders<br />

boden lange tijd tegen elkaar op<br />

en uiteindelijk mocht de hoogste<br />

bieder het schilderij meenemen<br />

voor € 121.600.<br />

Een luchter van<br />

Giacometti schittert<br />

bij Christie’s<br />

Volgens experts zou Alberto Giacometti<br />

(1901-1966) slechts een half<br />

dozijn luchters hebben gecreëerd.<br />

Een ervan, met een stijl die het<br />

midden houdt tussen minimalisme<br />

en surrealisme, werd op 28<br />

februari ter veiling aangeboden bij<br />

Christie’s, in Londen. De Londense<br />

verzamelaar Peter Watson, de baas<br />

van het tijdschrift Horizon en een<br />

fervente liefhebber van het surrealisme,<br />

had de luchter besteld bij<br />

Giacometti, in 1946 of 1947. In 1949<br />

sierde deze luchter de kantoren van<br />

de redactie van het tijdschrift. Toen<br />

een jaar later de zaak de deuren<br />

sloot, verdween hij. Pas in de jaren<br />

1960 werd hij teruggevonden bij<br />

een antiquair in de Britse hoofdstad.<br />

Toen de Britse schilder John<br />

Craxton (1922-2009) langs de bewuste<br />

winkel in Marylebone Road<br />

wandelde, vermoedde hij dat de<br />

luchter (eigenlijk eerder een sculptuur)<br />

wel eens van Giacometti kon<br />

zijn. Hij kocht hem voor £ 250. Eind<br />

februari werd dit raadselachtige<br />

object van brons en bruin goud van<br />

de hand gedaan door de rfgenamen<br />

van de kunstenaar, met een<br />

richtprijs van € 1,7 tot 2,8 miljoen.<br />

Het lot werd uiteindelijk toegewezen<br />

voor £ 2,4 miljoen (€ 2,7 miljoen).<br />

De eerste reeks veilingen van<br />

moderne en hedendaagse kunst in<br />

<strong>2023</strong> leverde Christie’s<br />

£ 167,8 miljoen (€ 190,3 miljoen) op.<br />

Record voor<br />

een geroofde<br />

Kandinsky<br />

bij Sotheby’s<br />

Het olieverfschilderij op doek Murnau<br />

Mit Kirche II sierde lange tijd<br />

de eetkamer van het Joodse koppel<br />

Johanna Margarete en Siegbert<br />

Stern, die een textielbedrijf hadden<br />

opgericht in Duitsland en ook<br />

kunst verzamelden. Siegbert Stern<br />

stierf een natuurlijke dood in 1935.<br />

Margarete Stern kwam in 1944 op<br />

70-jarige leeftijd om in Auschwitz.<br />

Hun goederen, waaronder 144<br />

schilderijen, werden geroofd door<br />

de nazi’s. Dit schilderij van Vassily<br />

Kandinsky, op de grens tussen figuratief<br />

en abstract, dateert van 1910<br />

en werd onlangs teruggegeven aan<br />

de dertien erfgenamen van Johanna<br />

Margarete Stern, na een lange<br />

juridische strijd met het Van Abbemuseum<br />

in Eindhoven, waar het<br />

werk zich sinds 1951 bevond. In 1949<br />

was al eens een schilderij van Henri<br />

Fantin-Latour teruggegeven aan de<br />

erfgenamen van het koppel en in<br />

2020 gaf de Franse overheid zeven<br />

schilderijen terug. Er ontbraken<br />

dus nog zo’n honderd schilderijen<br />

van het koppel. Op 1 maart werd bij<br />

Sotheby’s, in Londen, Murnau Mit<br />

Kirche II afgehamerd op bijna £ 38<br />

miljoen (€ 42 miljoen). Dat is een<br />

veilingrecord voor Kandinsky. Op<br />

dezelfde veiling kon men ook bieden<br />

op Dans op een strand van de<br />

Noorse kunstenaar Edvard Munch,<br />

een doek met een breedte van<br />

liefst vier meter. Tijdens de Duitse<br />

bezetting van Noorwegen zat het<br />

schilderij verborgen in een boerderij.<br />

Na tachtig jaar dook het werk<br />

weer op. Het ging van de hand voor<br />

€ 16,3 miljoen. De eerste veilingen<br />

van moderne en hedendaagse<br />

kunst bij Sotheby’s dit jaar brachten<br />

alles samen £ 172,6 miljoen (€ 195,4<br />

miljoen) in het laatje.<br />

OP KOMST<br />

Een kostbare<br />

armband<br />

bij Osenat<br />

Op 2 april richt Osenat, in Fontainebleau,<br />

de schijnwerpers op het<br />

Empire. Het aanbod omvat onder<br />

meer een kostbare armband die<br />

ooit toebehoorde aan prinses<br />

Mathilde Bonaparte, alsook<br />

kostbare boeken uit de bibliotheek<br />

van keizer Napoleon I. Mathilde<br />

Laetitia Wilhelmine Bonaparte<br />

(1820-1904) werd geboren in Triëst<br />

(Italië) en overleed in Parijs. Ze<br />

was de nicht van Napoleon I. In<br />

Parijs werd ze het middelpunt van<br />

een invloedrijke salon. Tijdens<br />

het Second Empire en de eerste<br />

vijfentwintig jaar van de Derde<br />

Republiek organiseerde ze tal van<br />

74

RICHTPRIJS: € 20.000-30.000<br />

Maison Mellerio (toegeschr.), armband met semi-rigide lichaam bestaande<br />

uit zes elementen, geelgoud, roosgeslepen diamanten, email,<br />

6,35 x 5,53 cm. Osenat, Fontainebleau, 02-04. © Osenat.<br />

RICHTPRIJS: € 300.000-500.000<br />

Leon Spilliaert, Dijk en lichten, Oostende,<br />

1909, Oost-Indische inkt, gewassen Oost-<br />

Indische inkt en kleurpotlood op papier,<br />

67,4 x 48,4 cm. Christie’s, Parijs, 04-04.<br />

© Christie’s Images Ltd.<br />

RICHTPRIJS: € 80.000-120.000<br />

Fabienne Verdier, Cercle – Ascèse, 2012,<br />

inkt, pigmenten en vernis op doek,<br />

gespannen op paneel, 183 x 135 cm.<br />

Aguttes, Neuilly-sur-Seine, 06-04.<br />

© Aguttes.<br />

soirees, diners en ontmoetingen<br />

met vooraanstaande representanten<br />

van de literatuur, schilderkunst,<br />

beeldhouwkunst, muziek, journalistiek<br />

en politiek. Ze was niet alleen<br />

intelligent en gecultiveerd, maar<br />

had ook lak aan conventies. Een<br />

tijdlang was ze verloofd met haar<br />

neef Karel Lodewijk Napoleon Bonaparte,<br />

de toekomstige Napoleon<br />

III. Haar hele verdere leven lang<br />

zou ze zeer close met hem blijven.<br />

Op haar twintigste trouwde ze met<br />

een rijke Russische prins, Anatole<br />

Demidoff. Al spoedig monddde het<br />

stormachtige huwelijk uit in een<br />

echtscheiding. Ze begon toen een<br />

een lange en officiële verhouding<br />

met de graaf van Nieuwerkerke,<br />

die een belangrijke rol speelde in<br />

het cultuurbeleid in die tijd. De vrijheidsgezinde<br />

en genereuze prinses<br />

wijdde zich tot aan haar dood aan<br />

haar salon, waar de kruim van de<br />

Franse denkers en kunstenaars<br />

elkaar ontmoetten: Guy de Maupassant,<br />

Marcel Proust, Pierre Loti,<br />

Anatole France en vele anderen.<br />

De armband die nu bij Osenat<br />

onder de hamer gaat, was in 1904<br />

al eens te zien op een veiling in<br />

galerie George Petit. Volgens de<br />

overlevering binnen de familie zou<br />

de armband haren van Napoleon I<br />

bevatten. Het juweel zou € 20.000<br />

tot 30.000 moeten opbrengen. Op<br />

dezelfde veiling kan men ook bieden<br />

op een uitgelezen en zeldzaam<br />

ensemble zilverwerk uit het tafelservies<br />

van keizer Napoleon I en de<br />

keizerlijke familie, met onder meer<br />

borden behorend tot het campagneservies<br />

van Napoleon, te danken<br />

aan Martin-Guillaume Biennais<br />

(1764-1843), de officiële edelsmid<br />

van de keizer. Hij vervaardigde<br />

het servies vanaf 1804. De stukken<br />

werden geroofd na de Franse nederlaag<br />

in Waterloo. Dit ensemble<br />

van meer dan 180 kilo werd ingepikt<br />

door het Pruisische leger, verdeeld<br />

onder de soldaten en overgeleverd<br />

aan de wisselvalligheden van de<br />

geschiedenis.<br />

Een meesterwerk<br />

van Spilliaert bij<br />

Christie’s in Parijs<br />

Christie’s doet volop mee aan<br />

de vernieuwing van de Parijse<br />

kunstmarkt. Op 4 april, wanneer<br />

de beurs Art Paris zich opmaakt<br />

voor zijn 25e verjaardag, houdt het<br />

veilinghuis voor de allereerste keer<br />

in de lente een avondveiling met<br />

als titel Art Impressionniste et Moderne<br />

: Œuvres choisies. Dat wordt<br />

het hoogtepunt van een week die<br />

volledig is gewijd aan de kunst van<br />

de 20e eeuw. Het uiterst selectieve<br />

veilingmenu omvat onder meer<br />

een Tête d’homme (III) van Pablo<br />

Picasso (richtprijs: € 1.000.000-<br />

1.500.000), al meer dan 35 jaar niet<br />

meer gezien op de kunstmarkt,<br />

een topstuk van Leon Spilliaert,<br />

Dijk en lichten, Oostende (1909),<br />

steeds in dezelfde familie gebleven<br />

en sinds het werd gekocht van<br />

de kunstenaar nooit op de markt<br />

verschenen (richtprijs: € 300.000-<br />

500.000), een ontroerend portret<br />

van Kees van Dongen uit de jaren<br />

1920, en een onlangs herontdekte<br />

tekening van Camille Claudel.<br />

Deze selectie wordt voorafgegaan<br />

door de veiling van negen indrukwekkende<br />

surrealistische werken,<br />

afkomstig uit een prestigieuze<br />

Europese collectie.<br />

Abstracte kunst<br />

bij Aguttes<br />

Op 6 april houdt Aguttes in<br />

Neuilly-sur-Seine een veiling<br />

van hedendaagse kunst, met op<br />

het menu onder meer een fraai<br />

ensemble werken van Pierre Soulages<br />

(1919-2022), bekend om zijn<br />

werken waarin licht en donker met<br />

elkaar wedijveren. Werk van deze<br />

Franse kunstenaar is te zien in<br />

meer dan 110 musea, op alle continenten,<br />

maar op veilingen krijg je<br />

niet zo vaak de kans een Soulages<br />

op de kop te tikken. Een ensemble<br />

van negen prenten, afkomstig<br />

uit drie verschillende collecties,<br />

met een richtprijs van € 15.000 tot<br />

25.000, getuigt van het belang<br />

van deze discipline in zijn oeuvre.<br />

Zijn etsen doen de kwintessens<br />

van het in het metaal bijtende<br />

zuur tevoorschijn komen op het<br />

papier. Ze zien er haast sculpturaal<br />

uit. De gaten in de koperen plaat<br />

verlenen de prenten een abstracte<br />

vorm. Voor Soulages was een<br />

rechthoekige vorm afdrukken op<br />

rechthoekig papier een pleonasme,<br />

dat hij wilde vermijden.<br />

Het zuur creëerde onverwachte,<br />

‘avontuurlijke’ vormen, geboren<br />

uit de hand van de kunstenaar,<br />

die zich liet leiden door het toeval.<br />

Op dezelfde veiling kan men ook<br />

bieden op een werk van Fabienne<br />

Verdier, de geestelijke erfgename<br />

van de laatste grote kalligrafen<br />

van het Verre Oosten. Haar oeuvre<br />

vormt een brug tussen het Oosten<br />

en het Westen. Na te hebben<br />

gestudeerd aan de kunstacademie<br />

in Toulouse, volgde ze in de jaren<br />

80 een opleiding in Chongqing<br />

(China). Met haar werk creëert<br />

Verdier een heel eigen universum,<br />

tussen modern en traditioneel,<br />

met een uitgesproken universeel<br />

karakter. Wat ze op het doek<br />

schildert, vormt slechts de overgang<br />

van een fysieke handeling<br />

naar een metafysische beleving.<br />

Cercle-Ascèse (2012) is de vrucht<br />

van diepe, zeer persoonlijke<br />

bespiegelingen. De cirkelvormige<br />

bewegingen die Fabienne Verdier<br />

maakt met het penseel doen<br />

denken aan die van een dansende<br />

derwisj, die door rond te tollen in<br />

een trance raakt. Als symbool van<br />

eenheid en oneindigheid geeft de<br />

cirkel gestalte aan de natuurlijke<br />

volmaaktheid en het absolute. Hier<br />

is de cirkel onafgewerkt, nog open,<br />

waardoor tal van mogelijkheden<br />

ontstaan: het is een universum dat<br />

niet gesloten is, maar juist naar<br />

buiten is gericht. De geest gaat<br />

een interactie aan met de energieën<br />

om hem heen, in een directe<br />

verhouding tot de natuur en de<br />

anderen. Dit werk van Verdier komt<br />

uit een Zwitserse privécollectie en<br />

zou € 80.000-120.000 in het laatje<br />

moeten brengen.<br />

75

Veiling resultaten<br />

<strong>Nederland</strong><br />

€ 13.800<br />

Een iconische filmaffiche<br />

ontw. Giorgio Olivetti. Verkocht<br />

in de zaal- en online<br />

veiling van 11 februari bij Van<br />

Sabben Auctions Hoorn.<br />

€ 7.800<br />

Een zeldzame affiche ontw.<br />

A. Mucha. Verkocht in de<br />

zaal- en online veiling van<br />

11 februari bij Van Sabben<br />

Auctions Hoorn.<br />

€ 7.200<br />

Een WO 1 Amerikaanse<br />

rekrutering affiche uit 1917,<br />

ontwerp James M. Flagg,<br />

Verkocht in de zaal- en online<br />

veiling van 11 februari bij<br />

Van Sabben Auctions Hoorn.<br />

€ 2.640<br />

Een geëmailleerd reclamebord<br />

uit de jaren ’50, ontw.<br />

onbekend. Verkocht in de<br />

zaal- en online veiling van<br />

11 februari bij Van Sabben<br />

Auctions Hoorn.<br />

€ 1.430<br />

Een eikenhouten wandversiering.<br />

Handgestoken<br />

met een voorstelling van de<br />

geboorte van Christus, in<br />

Romaanse stijl. <strong>Nederland</strong>,<br />

ca. 1900, 273 x 70 x 22,5 cm.<br />

Verkocht in de Timed online<br />

veiling van 15 en 16 februari<br />

bij Vendu Rotterdam.<br />

€ 598<br />

Herman Johannes van<br />

der Weele (1852-1930).<br />

‘Schaapskooi met schapen’,<br />

gesigneerd. Verkocht in de<br />

Timed online veiling van<br />

15 en 16 februari bij Vendu<br />

Rotterdam.<br />

€ 533<br />

Een porseleinen theepotje,<br />

beschilderd met Chinees<br />

Imari decoratie van pioenrozen,<br />

China, laat 18e eeuw, h.<br />

11 cm. Verkocht in de Timed<br />

online veiling van 15 en 16 februari<br />

bij Vendu Rotterdam.<br />

€ 27.500<br />

Een grote Chinese bronzen<br />

wierookbrander. Rijk versierd<br />

met draken op een uitgesneden<br />

houten voet met<br />

tao-tie maskers, China, 19e<br />

eeuw. Verkocht in de zaal- en<br />

online veiling van 14 t/m 18<br />

februari bij Heritage Auctions<br />

Europe IJsselstein.<br />

€ 8.125<br />

Een Chinese blauwwit porseleinen<br />

gemberpot versierd<br />

met een scène van dames en<br />

jonge jongens, open houten<br />

deksel, China, 19e eeuw. Verkocht<br />

in de zaal- en online<br />

veiling van 14 t/m 18 februari<br />

bij Heritage Auctions Europe<br />

IJsselstein.<br />

€ 5.250<br />

Iran, Orde van de Kroon,<br />

Officier en borstster, beide<br />

gemarkeerd met ‘800’, met<br />

rozet in originele doos,<br />

‘Arthus Bertrand, Parijs’. Verkocht<br />

in de zaal- en online<br />

veiling van 14 t/m 18 februari<br />

bij Heritage Auctions Europe<br />

IJsselstein.<br />

€ 3.000<br />

WOII – Collectie van medailles<br />

en oorkondes van toekenning<br />

aan Chief Engineer<br />

L.J. ten Haaf. Verkocht in de<br />

zaal- en online veiling van 14<br />

t/m 18 februari bij Heritage<br />

Auctions Europe IJsselstein.<br />

€ 20.480<br />

Johannes Bosboom (1817-<br />

1891). ‘Interieur van de St.<br />

Laurenskerk te Alkmaar’,<br />

gesigneerd, olieverf op<br />

paneel, 33 x 26 cm, Verkocht<br />

in de Timed online veiling<br />

van 19 februari bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

€ 8.320<br />

Een gemarmerd zinken<br />

beeld: Classicistische dame<br />

met kruik in haar hand,<br />

gemerkt: Schütz & Zoon,<br />

Zeist, circa derde kwart 19e<br />

eeuw, op draaibare gehoute<br />

piëdestal , 216 x 55 x 50 cm.<br />

Verkocht in de Timed online<br />

veiling van 19 februari bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

€ 8.320<br />

Een verguld bronzen<br />

pendule ‘Au bon sauvage’,<br />

de pijprokende man met<br />

geëmailleerde ogen, staande<br />

op een ovaal basement<br />

gedecoreerd met toortsen,<br />

Parijs, directoire, 35,5 x 30 x<br />

14 cm. Verkocht in de Timed<br />

online veiling van 19 februari<br />

bij Veilinghuis Peerdeman<br />

Utrecht.<br />

€ 2.560<br />

Een paar 1e gehalte zilveren<br />

olifanten, meester: Ludwig<br />

Neresheimer, Hanau, vanaf<br />

1890, gewicht 3.436 gram,<br />

29 x 35 x 14 cm. Verkocht in<br />

de Timed online veiling van<br />

19 februari bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

76

€ 5.750<br />

Bram Bogart (1921-2012).<br />

‘Composition’, gemengde<br />

techniek, 33 x 34 cm. Verkocht<br />

in de Timed online<br />

veiling van 26 februari bij<br />

Kunstveiling.nl Amsterdam.<br />

€ 22.950<br />

Een tafelklok, 18e eeuw,<br />

gesigneerd van de Velde<br />

Amsterdam, met speelwerk<br />

van 12 melodieën op 13<br />

bellen met 25 hamers. Een<br />

zeldzaam en rijk exemplaar,<br />

h. 77 cm. Verkocht in de live<br />

online veiling van 28 februari<br />

en 1 – 2 maart bij Veilinghuis<br />

De Jager Goes.<br />

€ 10.125<br />

Een 18 krt. gouden collier,<br />

bezet met vele baquette en<br />

briljant geslepen diamanten,<br />

grootste 4: 2 mm, totaal ca.<br />

18 Ct aan diamanten, l. 40<br />

cm. Verkocht in de live online<br />

veiling van 28 februari en<br />

1 – 2 maart bij Veilinghuis De<br />

Jager Goes.<br />

€ 9.450<br />

Een set van 6 notenhouten<br />

stoelen, Hollands, 18e eeuw,<br />

uit een zeer voorname<br />

nalatenschap in Antwerpen,<br />

waarvan het interieur werd<br />

gekocht bij de gerenommeerde<br />

antiquairs in Europa.<br />

Verkocht in de live online<br />

veiling van 28 februari en 1<br />

en 2 – maart bij Veilinghuis<br />

De Jager Goes.<br />

€ 14.850<br />

Een Chinees porseleinen<br />

schotel, 18e eeuw, Encre de<br />

Chine decor met voorstelling<br />

van handelaren, Ø 23 cm.<br />

Verkocht in de live online<br />

veiling van 28 februari en<br />

1 – 2 maart bij Veilinghuis De<br />

Jager Goes.<br />

€ 11.530<br />

Een Jaeger vintage heren<br />

polshorloge met stalen kast<br />

en nubuck lederen band,<br />

merk Jaeger, model ‘4 ATM’<br />

referentie E.13001, handopwind<br />

uurwerk, kastnummer<br />

442480, circa 1970, Ø 41 mm.<br />

Verkocht in de Timed online<br />

veiling van 27 februari t/m<br />

2 maart bij Veilinghuis van<br />

Spengen Hilversum.<br />

€ 10.000<br />

Senaka Senanayake (1951).<br />

‘Moeders met kinderen<br />

in interieur met hond’,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1877, olieverf op doek, 101,5<br />

x 72,4 cm. Verkocht in de<br />

Timed online veiling van<br />

27 februari t/m 2 maart bij<br />

Veilinghuis van Spengen<br />

Hilversum.<br />

€ 6.110<br />

Een ajourgezaagde zilveren Louis<br />

XVI bruidsmandje met portretmedaillons,<br />

spijlen en strikmotieven,<br />

voorzien van uitneembaar binnenstuk<br />

met fraai gedreven bloem, Amsterdam<br />

anno 1782, meester Willem<br />

Arnoldus Wenning (Citroen nr, 949),<br />

h. 12 x 20 cm., gewicht 300 gram.<br />

Verkocht in de Timed online veiling<br />

van 27 februari t/m 2 maart bij Veilinghuis<br />

van Spengen Hilversum.<br />

€ 3.205<br />

Een stel Chinees porseleinen<br />

Chine de commande<br />

borden met Imari decor<br />

van Governor Duff en zijn<br />

vrouw, Yongzheng periode,<br />

circa 1725 - 1730. Ø 23,5 cm.<br />

Verkocht in de Timed online<br />

veiling van 27 februari t/m<br />

2 maart bij Veilinghuis van<br />

Spengen Hilversum.<br />

€ 7.539<br />

Jeanne Bieruma Oosting<br />

(1898-1994). ‘Exotische<br />

tuin’, gesigneerd met<br />

monogram, linosnede,<br />

55 x 50 cm. Verkocht in<br />

de Timed online veiling<br />

van 6 maart bij Kunstveiling.nl<br />

Amsterdam<br />

€ 7.150<br />

Een grote gesneden Balinese<br />

houten handbeschilderde<br />

sculptuur van een gevleugelde<br />

leeuw, Singa Bersayap,<br />

eerste helftt 20ste eeuw, Bali<br />

(Indonesië). Herkomst: Collectie<br />

wijlen Paul W. de Bont.<br />

Verkocht in de online veiling<br />

van 7 maart bij Venduehuis<br />

Den Haag.<br />

€ 7.150<br />

Een grote ovale zilveren<br />

offerschaal met houten standaard,<br />

Bali (Indonesië), ca.<br />

1920. De schaal gedecoreerd<br />

met traditioneel patroon van<br />

maskers, dieren, bladeren<br />

en gadroenen, op een gesneden<br />

houten polychroom<br />

beschilderde standaard.<br />

Verkocht in de online veiling<br />

van 7 maart bij Venduehuis<br />

Den Haag.<br />

€ 11.050<br />

Een paneel met houtsnijwerk<br />

en verguldsel, Bali (Indonesië),<br />

ca. 1920. Het opengewerkte<br />

paneel met twee<br />

gevleugelde leeuwenfiguren<br />

omgeven door bloemranken.<br />

Herkomst: Collectie wijlen<br />

Paul W. de Bont. Verkocht in<br />

de online veiling van 7 maart<br />

bij Venduehuis Den Haag<br />

€ 4.940<br />

Een Balinese kris (Klungkung<br />

Wranka), 15e eeuw, het handvat<br />

Durga in goudlegering<br />

met zwart saffier en jade. De<br />

kling aan de voorzijde met<br />

motieven in messing aan<br />

de achterzijde in tombak<br />

metaal. Herkomst: Collectie<br />

wijlen Ing. E.A.N. van<br />

Veenendaal. Verkocht in de<br />

online veiling van 7 maart bij<br />

Venduehuis Den Haag.<br />

77

Veiling Zondag 23 april<br />

Kunst, antiek, design, sieraden en zilver<br />

Zes online series sluiten zondag overdag<br />

Catalogus & bieden twee weken voorafgaand<br />

aan de veiling, vanaf zondag 9 april<br />

Actuele informatie vindt u op onze website<br />

Scan de QR-code met uw mobiele telefoon:<br />

Online<br />

kunst & antiek<br />

veiling<br />

<strong>April</strong> <strong>2023</strong><br />

Kijkdagen:<br />

20 t/m 23 april - 10-17u<br />

Afloop online veiling:<br />

24 april<br />

Veilinghuis Peerdeman Utrecht<br />

Tennesseedreef 18-20 3565 CJ UTRECHT<br />

Telefoon: 030-2610485 • E-mail: receptie@veilinghuispeerdeman.nl<br />

Website: www.veilinghuispeerdeman.nl<br />

Gijs Bosch Reitz (1860-1938)<br />

Catalogus online vanaf 19 april a.s.<br />

Online-Veiling: 13-14-15 april<br />

Kijkdagen: 8 & 10 april<br />

Diverse (staande) klokken,<br />

(vergulde) pendules, klokkenstellen<br />

Fraaie collectie Aziatica: kop & schotels, vazen, borden, kommen, beelden, munten, etc.<br />

BIJZONDERE <strong>COLLECT</strong>IE AZIATICA<br />

Groot aantal meubels waaronder;<br />

kabinetten, vitrines, tafels etc.<br />

Brons & Beeldhouwkunst:<br />

Weens erotisch brons, Nam Greb<br />

Jan te Wierik Dulmen Krumpelman Hendrik Savrij, koeien in landschap<br />

3.000+ KAVELS: LIVE-ONLINE MEEBIEDEN VIA DE SITE!<br />

Categorie sieraden met o.a;<br />

Grote collectie (gouden) horloges<br />

Meer dan 3.000 kavels in de categorieën: Sieraden, Zilver & Verzilverd, Schilderijen, Munten, Postzegels & Ansichtkaarten, Diversen,<br />

Militaria, Poppen & Speelgoed, Klokken, Meubels, Tapijten, Brons & Beeldhouwkunst, Glas & Kristal, Porselein & Aardewerk<br />

• Twents Veilinghuis • Weerseloseweg 355 • 7522 PS Enschede • Tel.: 053-4351488 • Fax.: 053-4316625 • www.twentsveilinghuis.nl •<br />

• info@twentsveilinghuis.nl • Openingstijden: dinsdag t/m vrijdag van 10:00 tot 17:30 •

BURGERSDIJK & NIERMANS<br />

BOEKEN – PRENTEN – HANDSCHRIFTEN<br />

VEILING 357<br />

9 en 10 mei <strong>2023</strong><br />

www.veilinghuis-omnia.nl<br />

Kunst & Antiekveiling v.a. 25 april <strong>2023</strong><br />

Met o.a. de bibliotheek van Jos Swiers (boekwetenschap,<br />

margedrukwerk, boekbanden, bibliografie, handschriften),<br />

alsmede een grote collectie geschiedenis van de wetenschap, boeken<br />

uit de bibliotheek van Berlage, twee eerste drukken van het Achterhuis<br />

van Anne Frank (waarvan een met handtekening van Miep Gies), diverse<br />

Eschers, een originele litho van Vincent van Gogh (1882), ex-libris,<br />

boeken uit de bibliotheek van Wim Zaal, vele topografische kaarten, oude<br />

drukken, etc.<br />

Kijkdagen:<br />

Vrijdag 21 april van 13:00 tot 17:00<br />

Zaterdag 22 april van 11:00 tot 17:00<br />

Zondag 23 april van 11:00 tot 17:00<br />

Kijkdagen: 5-6 mei 10.00-17.00,<br />

7 mei 12.00-17.00 en 8 mei 10.00-17.00<br />

www.b-n.nl - auctions@b-n.nl<br />

Nieuwsteeg 1, 2311 RW Leiden, 071-5126381/5121067<br />

Dagelijks inbreng mogelijk<br />

Veilinglocatie: "Rengerspark"<br />

A. Plesmanlaan 1p Kolham/Midden Groningen<br />

Telefoon (0031)598 392592. Mobiel: 0653 428350.<br />

Grotesteenweg<br />

Anno 1897<br />

Moderne en hedendaagse kunstveiling<br />

18 april om 14u en 19u30 - Kijkdagen van 8 tem 16 april van 10u tot 18u - Paasmaandag gesloten<br />

Catalogus online: www.campocampo.be<br />

Grotesteenweg 19 / 21 - B-2600 Antwerpen-Berchem - Tel +32(0)3 218 47 77 - guy@campocampo.be<br />

Collect 200x132.indd 1 14/03/<strong>2023</strong> 11:28

Veilingen op komst<br />

<strong>Nederland</strong><br />

7 t/m 17 april<br />

Veilinghuis Korendijk<br />

(dependance Zeeuws<br />

Veilinghuis)<br />

Timed online veiling<br />

MIDDELBURG<br />

www. zeeuwsveilinghuis.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 300 – 500<br />

Dirk Janssen (1878-1952).<br />

‘Rabat’, gesigneerd, olieverf<br />

op paneel, 55 x 61 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 3.000<br />

Jacob Nieweg (1877-1955).<br />

‘Uitzicht vanaf de steiger<br />

bij de Campveerse Toren te<br />

Veere’, gesigneerd en gedateerd<br />

’31, olieverf op doek,<br />

45,5 x 76 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 700 – 900<br />

Hans Hermann (1858-1942).<br />

‘Vismarkt te Vlissingen’,<br />

gesigneerd en gedateerd, 58<br />

x 78 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 300 - 500<br />

Henricus Mattheus Horrix<br />

(1845-1923). ‘Zeeuwse schonen’,<br />

gesigneerd, olieverf<br />

op doek. 56,5 x 74,5 cm.<br />

Tentoongesteld in Barcelona,<br />

1907.<br />

16 april<br />

Kunstveiling.nl<br />

Timed online veiling kunst<br />

AMSTERDAM<br />

www.kunstveiling.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 45.000<br />

Paolo Atchugarry (1954).<br />

‘Senzo titolo’, 2000, marmer,<br />

117 x 34 x 25 cm.<br />

16 t/m 18 april<br />

Botterweg Auctions<br />

Live online veiling 20ste<br />

eeuwse toegepaste kunst,<br />

beeldhouwkunst<br />

& design.<br />

AMSTERDAM<br />

www.botterweg.com<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 5.000 – 7.000<br />

Een grijze steengoed vaas<br />

versierd met drie oren en<br />

blauw art nouveau decor,<br />

ontwerp Henry van de Velde,<br />

uitvoering Reinhold Hanke,<br />

Hör Duitsland ca, 1925.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 5.000<br />

Gemengde techniek met<br />

bladgoud op linnen ‘Numbers<br />

& Letters’, ontwerp en<br />

uitvoering Cole Morgan<br />

België 1988.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 4.000<br />

Een bronzen sculptuur van<br />

een staand vrouwelijk naakt<br />

op marmeren voet, ontwerp<br />

en uitvoering Willy Kreitz,<br />

België, ca. 1925.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 4.000<br />

Een ‘eierschaal’ wandbord<br />

met beschildering van een<br />

vogel op een tak, uitvoering<br />

Rozenburg Den Haag, 1900.<br />

80

Suze Robertson (1856-1922), Portret van Thijn,<br />

paneel, 42 x 26,5 cm Taxatie € 2.000 – 4.000<br />

Ernst Paltscho (1858-1929), Oostenrijk - Hongarije,<br />

14 kt. gouden ‘butterfly wing’ vlinderbroche,<br />

in origineel etui, bruto 44,0 gr., h. 6 x b. 9 cm<br />

Taxatie € 1.000 – 2.000<br />

KUNST- EN ANTIEKVEILING<br />

3 T/M 17 MEI <strong>2023</strong><br />

KIJKDAGEN<br />

Zaterdag 22 en zondag 23 april<br />

Vrijdag 28, zaterdag 29 en zondag 30 april<br />

10.00-17.00 uur<br />

Isaac Israels (1865-1935), Portret van een man,<br />

paneel, 25 x 17 cm. Taxatie € 4.000 – 8.000<br />

Eerste gehalte zilveren tabakspot, Amsterdam,<br />

18e eeuw, Lodewijk XVI, rond model versierd met<br />

medaillons en guirlandes, mt. Jan Buysen, Amsterdam<br />

1791, herkeur Haarlem, 649 gr., h. 18 cm,<br />

diam. ca. 13 cm Taxatie € 2.500 – 5.000<br />

Charles & Ray Eames voor Vitra, Lounge Chair,<br />

model no. 670 en bijbehorende hocker, model no.<br />

671. Gebogen palissanderhouten plywood met zwart<br />

lederen kussens, beide met Vitra label<br />

Taxatie € 1.000 – 1.500<br />

Rozenhouten commode, Louis XV, met brèche d’alep marmeren blad.<br />

In het gebombeerde front twee laden. Het geheel versierd met<br />

vuurverguld bronzen beslag, br. 130, h. 90 en d. 63 cm<br />

Taxatie € 800 – 1.200<br />

Frankrijk, vuurvergulde bronzen pendule,<br />

Empire. Allegorie op de oogst. De kast gegoten<br />

door Jean-André Reiche, (1752-1817),<br />

h. 41 cm, b. 30 cm<br />

Taxatie € 1.500 – 2.500<br />

Keizersgracht 474 | 1017 EG Amsterdam | 020-6220447 | www.dezwaan.nl | info@dezwaan.nl<br />

Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur<br />

Hands & Sons Ltd’, paar eikenhouten stoelen,<br />

vervaardigd voor en gebruikt bij de kroning van<br />

Elisabeth II op 2 juni 1953. Gestikte initialen ‘E II R’<br />

(Elisabeth II Regina). Gestempeld ‘ER Coronation’.<br />

Taxatie € 800 – 1.200<br />

Veilinghuis Korendijk<br />

Dependance van het Zeeuws Veilinghuis<br />

VEILING 7 -17 APRIL<br />

TIMED ONLINE<br />

Willem Bastiaan Tholen<br />

(1860-1931)<br />

Robert & Berking, zilver,<br />

77-delig<br />

Collectie bijzondere<br />

Whiskey’s<br />

Japans Imari, ca. 1800<br />

Hans Hermann<br />

(1858-1942)<br />

Collectie Porceleyne Fles<br />

Zeeuwse dopring,<br />

19e eeuw<br />

Engeland, 19e eeuw<br />

Collectie haute couture en tassen van o.a.<br />

Versace, Armani, Lacroix, Dolce & Gabbana<br />

Frans Molenaar, Paul Schulten, etc.<br />

Kijkdagen<br />

vrijdag 14 april 10 - 17 uur<br />

zaterdag 15 april 10 - 17 uur<br />

maandag 17 april 10 - 17 uur<br />

Divers steengoed, aardewerk en tegels<br />

middelburg tel. 0118 - 750 429 info@veilinghuiskorendijk.nl www.veilinghuiskorendijk.nl

Veilingen op komst<br />

<strong>Nederland</strong><br />

17 april en<br />

volgende dagen<br />

Derksen Veilingbedrijf<br />

Live streaming vanuit de<br />

zaal<br />

ARNHEM<br />

www.derksen-veilingbedrijf.<br />

nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 20.000 – 40.000<br />

Lanz D7506 Bulldog tractor,<br />

bouwjaar 1936, Schlepper nr.<br />

115331.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 4.000<br />

Aldo van den Nieuwelaar<br />

(1944-2010). Minimalistisch<br />

en abstract plexiglazen<br />

lichtobject, ontwerp Aldo<br />

van den Nieuwelaar voor<br />

Nila Lights, getiteld ‘Outline’,<br />

<strong>Nederland</strong>, ontwerpjaar 1983,<br />

125 x 125 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 2.000<br />

6 eikenhouten stoelen,<br />

geïnspireerd op de Zig-Zag<br />

stoel, ontwerp Gerrit Rietveld,<br />

rugleuning is 76,5 cm<br />

hoog. Herkomst atelier Klaas<br />

Gubbels.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 3.000<br />

Cartier Santos 100, heren<br />

polshorloge, nummer 843870<br />

CE, aankoop juweliershuis<br />

Aalbers Velp 23-10-2006, met<br />

originele doos, boekjes en<br />

certificaat.<br />

19 en 20 april<br />

Vendu Rotterdam<br />

Timed online veiling<br />

ROTTERDAM<br />

www.vendurotterdam.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 200 – 400<br />

Een Russische icoon,<br />

voorstellende Heilige Maria<br />

van Egypte, beschilderd<br />

op paneel, bedekt met een<br />

oaklad, Rusland 19e eeuw, 23<br />

x 18 cm.<br />

RICHTPRIJS A:<br />

€ 200 – 400<br />

A. Een porseleinen KLMhuisje<br />

Paleis op de Dam,<br />

Gift aan bruidsparen door<br />

de KLM, jaren 70/’80, 11 x 17<br />

x 5 cm.<br />

RICHTPRIJS B:<br />

€ 200 – 400<br />

B. Een kavel van 14 KLM huisjes,<br />

bestaande uit nummers:<br />

4, 37, 40, 59, 72, 77, 80, 81, 84,<br />

85, 88, 89 en de House of<br />

Bols. Daarbij drie beschadigde<br />

huisjes.”<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 200 – 400<br />

Een bronzen schouwpendule,<br />

de buitenkast verguld<br />

en de wijzerplaat van zilver<br />

met Romeinse cijferaanduiding.<br />

De top versierd met<br />

schelpen en de randen met<br />

rocailles, Frankrijk, 19e eeuw,<br />

30 x 19 x 15 cm. Geen slinger<br />

en werking onbekend.<br />

23 april<br />

Veilinghuis Peerdeman<br />

Timed online veiling<br />

UTRECHT<br />

www.veilinghuispeerdeman.<br />

nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 5.000<br />

Théodore Rousseau (1812-<br />

1867). ‘Gezicht op een verlaten<br />

fort’, gesigneerd, olieverf<br />

op paneel, 39 x 57 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.500 – 3.500<br />

Gra Rueb (1885-1972). ‘Faun’,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1916, brons, 25 x 29 x 19 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.500 – 2.000<br />

Hans Laagland (1965).<br />

‘Gele kersen met anjers’,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

2015, olieverf op paneel, 51,5<br />

x 53 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 3.000<br />

Een vijfdelig Chinees porseleinen<br />

kaststel met vierkante<br />

halzen en blauwwit floraal<br />

decor, Kangxi, 30 x 10 x 8 cm.<br />

82

24 april<br />

Veilinghuis ven Spengen<br />

Timed online veiling kunst<br />

en antiek.<br />

HILVERSUM<br />

www.vanspengen.com<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 10.000 – 20.000<br />

Gijs Bosch Reitz (1860-1938).<br />

‘Gezicht op het Paleis van<br />

Versailles’, gesigneerd, olieverf<br />

op doek, 60 x 73 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 1.500<br />

Een grote Chinees porseleinen<br />

encre-de-chine schotel<br />

met decor van de triomf van<br />

Neptunus en Amphitrite, de<br />

randen gedecoreerd met<br />

spiegelmonogrammen, Qianlong,<br />

18e eeuw, Ø 38,5 cm.<br />

3 mei en<br />

volgende dagen<br />

Veilinggebouw<br />

de Zwaan<br />

Live online veiling kunst<br />

en antiek<br />

AMSTERDAM<br />

www.dezwaan.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 200 – 400<br />

Frankrijk, 18 kt. Gouden<br />

cachet, 18e eeuw. Met een<br />

morenkopje met tulband van<br />

gesneden streepagaat, bezet<br />

met roosgeslepen diamant,<br />

bruto 7,0 gram, 32,5 x 21 mm<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 6.000 – 9.000<br />

China, een vijfdelig blauwwit<br />

porseleinen kaststel, Kangxi<br />

(1662-1722), 32,5 x 33,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 150.000 - 180.000<br />

Cornelis Springer (1817-1891).<br />

‘Het weeshuis aan de Hooglandse<br />

Kerkgracht te Leiden’<br />

gedateerd, 1871, olieverfschilderij,<br />

44 x 57 cm. Provenance:<br />

Hermanis Koekkoek jr.<br />

gekocht 7 november 1871<br />

direct van de schilder. Collectie<br />

Sir William Clare Leese<br />

London. Mak van Waay,<br />

Amsterdam, 25 juni 1957, lot<br />

260, afgebeeld. Kunsthandel<br />

P.A. Scheen Amsterdam.<br />

Sotheby’s Amsterdam, 23<br />

april 2002, lot 133 afgebeeld.<br />

Particuliere collectie.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 8.000 - 12.000<br />

Een Nias figuur, Sumatra,<br />

zeldzaam half figuur, adu<br />

tendro luluwo. Provenance:<br />

ex collectie van de ernomusicologie<br />

Jaap Kunst,<br />

verzameld ca. 1930. Christie’s<br />

Amsterdam, ex lot 197, 26<br />

april 1993 en privécollectie<br />

Den Haag. Label onderop<br />

met initialen J.K., h.40 cm.<br />

83

HET GROOTSTE<br />

VEILINGHUIS<br />

VAN ZUID-WEST<br />

NEDERLAND<br />

INBRENG GEVRAAGD VOOR KLOKKEN, KUNST & ANTIEK VEILING<br />

INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE<br />

KUNST, ANTIEK, JUWELEN EN AZIATICA VEILING<br />

15, 16 EN 17 NOVEMBER 2022<br />

6, 7 EN 8 JUNI <strong>2023</strong><br />

ONDER ANDERE REEDS BINNEN GEKOMEN VOOR DEZE ZEER BIJZONDERE VEILING:<br />

Collecties met o.a. 16 e en 17 e eeuw tafelklokken, verzamelingen met gouden<br />

en zilveren 18 e eeuwse zakhorloges en officierspendules<br />

Uurwerken w.o. 17 e eeuwse Haagsche klok,<br />

18 e eeuwse Hollandse en Engelse tafelklokken en planetariums<br />

Voor deze bijzondere veiling hebben we reeds fraaie collecties binnengekregen, zoals een topverzameling<br />

tabaksdozen van uitzonderlijke kwaliteit, volkskunst voor de echte liefhebber, religieus zilveren cibories,<br />

kelken Neuchatel en relieken, klokken fraaie met juwelen speelwerk en (zak)horloges en 18 e eeuwse en staande prachtig horloges, Chinees porselein<br />

w.o. Haakma Leeuwarden, Dirk van Leeuwen en Jan Gobels Amsterdam en Anthony Hebert London<br />

DE DE HOOGSTE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN TEGEN DE DE LAAGSTE KOSTEN<br />

Wilt u 1 of<br />

Wilt<br />

meerdere<br />

u 1 of meerdere<br />

items inbrengen<br />

items inbrengen<br />

voor deze<br />

voor<br />

zeer<br />

deze<br />

bijzondere<br />

zeer bijzondere<br />

veiling, dan<br />

veiling,<br />

is dat<br />

dan<br />

mogelijk,<br />

is dat mogelijk<br />

neemt u hiervoor<br />

t/m 14 januari<br />

contact<br />

a.s.<br />

met ons op<br />

Neemt<br />

via<br />

u hiervoor<br />

onderstaand<br />

contact<br />

telefoonnummer<br />

met ons op via<br />

of<br />

onderstaand<br />

emailadres. U<br />

telefoonnummer<br />

betaalt 0% inbrengcommssie,<br />

of emailadres.<br />

dus<br />

U betaalt<br />

u krijgt<br />

0%<br />

100%<br />

inbrengcommssie,<br />

hamerprijs uitbetaald,<br />

dus u krijgt<br />

100% hamerprijs<br />

minus<br />

uitbetaald,<br />

€ 15 kavelgeld.<br />

minus €<br />

Wordt<br />

15 kavelgeld.<br />

een kavel<br />

Wordt<br />

van<br />

een<br />

u verkocht<br />

kavel van<br />

voor<br />

u verkocht<br />

€ 20.000,<br />

voor<br />

dan ontvangt<br />

€ 20.000,<br />

u<br />

dan<br />

maar<br />

ontvangt<br />

liefst €<br />

u<br />

19.985!<br />

maar liefst € 19.985!<br />

WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË<br />

Livingstoneweg 18, 4462 GL Goes • 0031 ( 0 ) 6 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />

WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL

VEILING<br />

RESULTATEN<br />

HET GROOTSTE<br />

VEILINGHUIS<br />

VAN ZUID-WEST<br />

NEDERLAND<br />

VEILING<br />

RESULTATEN<br />

Breguet Breguet horloge horloge<br />

Hamerprijs € 40.000,- € 40.000,-<br />

Boeddha, verguld verguld brons brons<br />

Hamerprijs € 19.000,- € 19.000,-<br />

Visbagh Visbagh<br />

Hamerprijs € 32.000,- € 32.000,-<br />

DE DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE DE LAAGSTE KOSTEN<br />

Wij Wij kunnen voor voor u veilen, u van van 1 item 1 item tot tot een een gehele inboedel of of verzameling.<br />

Van Van kunst tot tot antiek, van van juwelen tot tot zilver en en van van design tot tot aziatica.<br />

Hiervoor berekenen wij wij géén géén inbrengcommissie.<br />

Wij Wij kunnen u van u van dienst zijn zijn voor voor het het taxeren van van een een erfenis verdeling.<br />

Uniek door door simultaan met met de de zaal, zaal, live live te te veilen op op de de 8 grootste 8 internet platforms.<br />

Door Door onze onze persoonlijke en en discrete benadering, hét hét veilinghuis voor voor al al uw uw kostbaarheden.<br />

0%<br />

Cartier Cartier Santos Santos<br />

Hamerprijs € 5.500,- € 5.500,-<br />

Collier, Collier, 3 rijen 3 rijen bloedkoraal<br />

Hamerprijs: € 30.000,- € 30.000,-<br />

Turmuhr Turmuhr<br />

Hamerprijs € 34.000,- € 34.000,-<br />

Poul Poul Kjaerholm PK 11 PK 11<br />

Hamerprijs € 8.500,- € 8.500,-<br />

INBRENGCOMMISSIE<br />

U betaalt U achteraf slechts € 15 € 15 per per kavel kavel<br />

Staand Staand horloge horloge<br />

Hamerprijs € 13.000,- € 13.000,-<br />

Barometer, 18 e eeuw 18 e eeuw<br />

Hamerprijs € 3.200,- € 3.200,-<br />

Staand Staand horloge horloge<br />

Hamerprijs: € 22.000,- € 22.000,-<br />

Vaas, Vaas, Copier Copier<br />

Ikoon Ikoon<br />

Hamerprijs € 6.000,- € 6.000,- Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-<br />

Borden Borden China China<br />

Hamerprijs € 12.000,- € 12.000,-<br />

Zakhorloge<br />

Wapenschotel, 18 e eeuw 18 e eeuw Diamant Diamant 4.20 4.20 Ct. Ct.<br />

Hamerprijs € 9.500,- € 9.500,- Hamerprijs € 22.000,- € 22.000,- Hamerprijs € 15.000,- € 15.000,-<br />

UW ITEM HIERONDER?<br />

Yixing Yixing theepot theepot 19 e eeuw 19 e eeuw Bijbel, Bijbel, 19 e eeuw 19 e eeuw<br />

Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,- Hamerprijs € 2.200,- € 2.200,-<br />

Empire Empire klok klok<br />

Hamerprijs € 16.000,- € 16.000,-<br />

19 e eeuws 19 e eeuws ivoor ivoor<br />

Hamerprijs € 46.000,- € 46.000,-<br />

Van Van 1 Item 1 Item<br />

Hamerprijs € ? € ?<br />

tot tot en met en met<br />

Hamerprijs € ? € ?<br />

verzameling<br />

Hamerprijs € ? € ?<br />

of inboedel of Hamerprijs € ? € ?<br />

Stoelklok met met speelwerk<br />

Glas, Glas, 18 e eeuw 18 e eeuw<br />

Hamerprijs € 17.000,- € 17.000,- Hamerprijs € 1.900,- € 1.900,-<br />

Boeken Boeken Buffon Buffon<br />

Hamerprijs € 3.400,- € 3.400,-<br />

18 e Eeeuwse 18 e Eeeuwse tafelklok tafelklok<br />

Hamerprijs € 15.000,- € 15.000,-<br />

Drakenvaas, China China<br />

Hamerprijs € 56.000,- € 56.000,-<br />

Collectie Collectie Meissen Meissen<br />

Hamerprijs € 22.000,- € 22.000,-<br />

Rolex Rolex herenhorloge<br />

Collier, Collier, bloedkoraal<br />

Hamerprijs € 20.000,- € 20.000,- Hamerprijs € 19.000,- € 19.000,-<br />

Kabinet Kabinet Schilderij, Jan Jan Sluijters Sluijters Pendule, Pendule, ca. 1810 ca. 1810 Broche Broche met met diamanten<br />

Hamerprijs € 24.000,- € 24.000,- Hamerprijs € 9.500,- € 9.500,- Hamerprijs € 11.000,- € 11.000,- Hamerprijs € 8.000,- € 8.000,-<br />

Zakhorloge<br />

Hamerprijs € 4.000,- € 4.000,-<br />

Schotels Schotels haringvangst<br />

Hermes Hermes tas, tas, jaren jaren ‘80 ‘80 Kandelaren, 18e 18e eeuw eeuw<br />

Hamerprijs € 3.800,- € 3.800,- Hamerprijs € 3.000,- € 3.000,- Hamerprijs € 26.000,- € 26.000,-<br />

Wanli Wanli kom kom ca. 1600 ca. 1600 Schouwklok A’dam A’dam Kangxi Kangxi kaststel kaststel<br />

Hamerprijs € 28.000,- € 28.000,- Hamerprijs € 19.000,- € 19.000,-Hamerprijs € 24.000,- € 24.000,-<br />

Rijtuig Rijtuig horloge horloge<br />

Hamerprijs € 7.500,- € 7.500,-<br />

WIJ WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN EN BELGIË<br />

Livingstoneweg 18, 18, 4462 4462 GL GL Goes • • 0031 0031 ( 0 ( ) 06 ) 42 6 42 11 11 45 45 42 42 • • info@veilinghuisdejager.nl<br />

WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL

Auction calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

The Netherlands<br />

2 Bonhams-Cornette<br />

Mobilier, tableaux anciens &<br />

objets d'art BRUSSEL<br />

21 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

8 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

4 Coutau-Bégarie<br />

Dentelles, linge de maison,<br />

mouchoirs (Drouot) PARIS<br />

APRIL_<br />

27/3-3 Venduehuis der<br />

Notarissen Den Haag<br />

Algemene veiling ONLINE<br />

3 Bouwman & Bouwman<br />

Vintage toys ONLINE<br />

7 Heritage Auctions<br />

Vintage radio's IJSSELSTEIN<br />

7-17 Korendijk veilinghuis<br />

Kunst en antiek MIDDELBURG<br />

13-15 Twents Veilinghuis<br />

Kunst en antiek ENSCHEDE<br />

16-18 Botterweg Auctions<br />

Toegepaste kunst & design,<br />

20ste-eeuwse sieraden, foto's<br />

AMSTERDAM<br />

17 Derksen Veilingbedrijf<br />

Meubelen en klokken ARNHEM<br />

17 Bouwman & Bouwman<br />

Vintage toys ONLINE<br />

17-21 Korst van der Hoeff<br />

Kunst en antiek<br />

S-HERTOGENBOSCH<br />

18 Derksen Veilingbedrijf<br />

Kunst ARNHEM<br />

19 Derksen Veilingbedrijf<br />

Kleingoed ARNHEM<br />

19-20 Notarishuis Rotterdam<br />

Algemene veiling ONLINE<br />

20 Derksen Veilingbedrijf<br />

Aziatica ARNHEM<br />

21 Derksen Veilingbedrijf<br />

Klein antiek, design en<br />

moderne kunst ARNHEM<br />

22 Derksen Veilingbedrijf<br />

Goud en zilver ARNHEM<br />

22 Derksen Veilingbedrijf<br />

Brocante ARNHEM<br />

23 Peerdeman<br />

Kunst en antiek UTRECHT<br />

24-26 Van Spengen<br />

Kunst en antiek HILVERSUM<br />

25 Veilinghuis Omnia<br />

Kunst en antiek KOLMHAM/<br />

HOOGEZAND<br />

28 Van Spengen<br />

Kunst en antiek HILVERSUM<br />

MAY<br />

1 Bouwman & Bouwman<br />

Vintage toys ONLINE<br />

Belgium<br />

APRIL_<br />

1 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

2-3 Monsantic<br />

Kunst en antiek<br />

BERGEN<br />

3 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

4 Millon<br />

Collections Belges et<br />

Luxembourgeoises BRUSSEL<br />

4-5 Galerie Athena<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

5 Antenor<br />

Napoleon Memorabilia<br />

ONLINE<br />

7 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

8 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

8-11 Veilinghuis De Wit<br />

Kunst en antiek OOSTENDE<br />

10-16 Rops Namur<br />

Kunst en antiek<br />

ONLINE<br />

11 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

13-20 Bernaerts<br />

Modern Times ONLINE<br />

14 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

15 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

15 Cnock<br />

Juwelen KNOKKE<br />

15-16 Maison Jules<br />

Kunst en antiek GENT<br />

16 Cnock<br />

Kunst en antiek KNOKKE<br />

17 Elysée Liège<br />

Kunst en antiek LUIK<br />

17 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

17 Haynault<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art UKKEL<br />

18 Elysée Liège<br />

Vente bourgeoise LUIK<br />

18 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

18 Campo & Campo<br />

Moderne kunst ANTWERPEN<br />

18-19 Jordaens<br />

Kunst en antiek MORTSEL<br />

18-19 Vanderkindere<br />

Kunst en antiek UKKEL<br />

20 Legia Auction<br />

Antiquités et successions<br />

HANNUT<br />

20-22 Sylvie's Wine Auctions<br />

Wijn ANTWERPEN<br />

22 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

22 Louiza Auktion<br />

Tableaux modernes et<br />

contemporains BRUSSEL<br />

23 Millon<br />

Bandes dessinées BRUSSEL<br />

23 Galerie La Régence<br />

Kunst en antiek CHARLEROI<br />

23 Bonhams-Cornette<br />

Art Belge & contemporain<br />

BRUSSEL<br />

24 Uccle Saint Job<br />

Antiquités UKKEL<br />

24 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

24 Pictura Veilingzaal<br />

Inboedels: meubelen,<br />

schilderijen en bronzen GENT<br />

24-25 Horta<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

24-25 Galerie Moderne<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

25 Berg van Barmhartigheid<br />

Keramiek, kristal en ivoor<br />

BRUSSEL<br />

25 Vanderkindere<br />

Burgerveiling UKKEL<br />

25-27 Bernaerts<br />

Modern Times ANTWERPEN<br />

27 Old Master Print Auctions<br />

Oude prenten (masterprints)<br />

IZEGEM<br />

27-29 Arenberg Auctions<br />

Boeken, prenten, tekeningen<br />

& schilderijen BRUSSEL<br />

28 Phoenix Auctions<br />

Antiek WAVRE<br />

28 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken<br />

BRUSSEL<br />

29 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

30 Soudant<br />

Objets d'art GERPINNES<br />

MAY<br />

2 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

4 Haynault<br />

Collections UKKEL<br />

5 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

6 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

6-7 DVC Antwerpen<br />

Kunst en antiek ANTWERPEN<br />

France<br />

APRIL<br />

23/3-4 Aguttes<br />

Automobilia du Rallye<br />

d'Aumale ONLINE<br />

27/3-5 Sothebys<br />

An Haut Bohemian: Andrew<br />

Allfree PARIS<br />

27/3-6 Christies<br />

Chagall et la Musique ONLINE<br />

28/3-7 Christies<br />

Roland Petit & Zizi Jeanmarie<br />

ONLINE<br />

1 Tessier & Sarrou<br />

Albums & Originaux de<br />

bande dessinée (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 Aguttes<br />

Automobiles de collection<br />

NEUILLY<br />

2 Osenat<br />

Art Russe VERSAILLES<br />

2 Osenat<br />

The empire at Fontainebleau<br />

FONTAINEBLEAU<br />

3 Christophe Joron Derem<br />

Fonds d'atelier: Charles Picart<br />

Le Doux (Drouot)<br />

PARIS<br />

3 Tajan<br />

Bijoux PARIS<br />

3 Tajan<br />

Montres PARIS<br />

3 Ader<br />

Tableaux anciens (Drouot)<br />

PARIS<br />

3 Ader<br />

Or & Métaux précieux<br />

PARIS<br />

4 Tajan<br />

Arts d'Asie PARIS<br />

4 Artcurial<br />

Art Moderne 1900-1950 PARIS<br />

4 Christies<br />

Art Impressioniste & Moderne<br />

& A Private Surrealist<br />

Collection PARIS<br />

4 Cannes enchères<br />

Joaillerie & Horlogerie de<br />

collection<br />

CANNES<br />

4 Copages Auction Paris<br />

Vente classique cataloguée<br />

(Drouot) PARIS<br />

4 Giquello & Ass<br />

Entier mobilier d'un<br />

appartement Monegasque<br />

(Drouot)<br />

PARIS<br />

4 Lynda Trouvé<br />

Mobilier et objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

4 Gros & Delettrez<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

4-18 Aguttes<br />

Asian Art ONLINE<br />

4-20 Christies<br />

The Collector : Le Goût<br />

Français ONLINE<br />

5 Christies<br />

Art Impressioniste & Moderne<br />

PARIS<br />

5 Artcurial<br />

Art Contemporain 1950 à nos<br />

jours PARIS<br />

5 Aguttes<br />

Art Contemporain NEUILLY<br />

5 Bonhams<br />

The Alfieri-Federici Collection<br />

of Handbags and Fashion<br />

PARIS<br />

5 Beaussant Lefèvre<br />

Collection Robert et Isabelle<br />

De Strycker (Drouot) PARIS<br />

5 Tessier & Sarrou<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

5 Fraysse & Ass<br />

Bijoux, argenterie, tableaux,<br />

mobilier et objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

5 Piasa<br />

Collection Cat-Berro: 40 ans<br />

de design PARIS<br />

6 Sothebys<br />

La Collection Bernard et<br />

Édith Causse, un Rêve<br />

d'Argent PARIS<br />

6 Lucien Paris Nogent<br />

Gravures anciennes, Dessins,<br />

Bijoux, Objets de vitrine,<br />

Mobilier NOGENT<br />

6 Bonhams<br />

Islamic and Indian Art: A Royal<br />

Collection PARIS<br />

6 Beaussant Lefèvre<br />

Collection Robert et Isabelle<br />

De Strycker (Drouot) PARIS<br />

6 Giquello & Ass<br />

Autographes et manuscits<br />

(Drouot) PARIS<br />

6 Magnin Wedry<br />

Bijoux & montres, Orfèvrerie<br />

(Drouot) PARIS<br />

6 Libert Damien<br />

Vente mobilier, objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

6 Art Valorem<br />

Collection Christine Poirot-<br />

Delpech (Drouot) PARIS<br />

6 Aguttes<br />

Art contemporain<br />

NEUILLY<br />

7 Beaussant Lefèvre<br />

Collection Robert<br />

et Isabelle De Strycker<br />

(Drouot) PARIS<br />

86

Auction calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

7 Ader<br />

Côté XXE (Drouot) PARIS<br />

7 Drouot Estimations<br />

Montres, bijoux, objets de<br />

vitrine & argenterie (Drouot)<br />

PARIS<br />

7 Paris Enchères<br />

Souvenirs historiques - Art<br />

Russe (Drouot) PARIS<br />

7 Gros & Delettrez<br />

Art moderne et contemporain<br />

(Drouot) PARIS<br />

7 Pescheteau-Badin<br />

Tableaux - Objets d'art et<br />

d'ameublement (Drouot)<br />

PARIS<br />

7 Brissonneau<br />

Prestige livres, tableaux,<br />

bijoux, meubles, objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

8 Lucien Paris Nogent<br />

Osez Louis XV, acte 3 NOGENT<br />

9 Osenat<br />

The Great Centuries<br />

VERSAILLES<br />

11-17 Artcurial<br />

Hermès Vintage ONLINE<br />

12 Tajan<br />

Livres et manuscrits PARIS<br />

12 Ader<br />

Art et Utopie (Drouot) PARIS<br />

12-20 Sothebys<br />

Art Impressionniste et<br />

Moderne PARIS<br />

12-26 Christies<br />

Handbags online: The Paris<br />

Edit ONLINE<br />

13 De Baecque et ass<br />

Luxe & Vintage (Drouot) PARIS<br />

13 Gros & Delettrez<br />

Design (Drouot) PARIS<br />

13 Christophe Joron Derem<br />

Bijoux & montres (Drouot)<br />

PARIS<br />

13 Aguttes<br />

Bijoux & perles fines NEUILLY<br />

13 Piasa<br />

Brazilian Design PARIS<br />

13 Piasa & Annmaris<br />

Finnish Lighting PARIS<br />

13 Cannes enchères<br />

Lithographies CANNES<br />

13-20 Artcurial<br />

Place Vendôme II - Bijoux<br />

ONLINE<br />

14 Beaussant Lefèvre<br />

Dessins et tableaux - Mobilier<br />

et objet d'art (Drouot) PARIS<br />

14 Thierry de Maigret<br />

Souvenirs historiques et<br />

militaria (Drouot)<br />

PARIS<br />

14 Drouot Estimations<br />

Highlights: classique,<br />

moderne & contemporain<br />

(Drouot)<br />

PARIS<br />

14 Tessier & Sarrou<br />

Tableaux mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

14 Deburaux-Du Plessis<br />

Tableaux, objets d'art, bijoux,<br />

deco, mobilier (Drouot) PARIS<br />

14 Gros & Delettrez<br />

Bijoux anciens & modernes -<br />

Montres ( Drouot) PARIS<br />

14 Giquello & ass<br />

Beaux livres anciens et<br />

modernes (Drouot) PARIS<br />

14 Cannes enchères<br />

Art Moderne CANNES<br />

14 Coutau-Bégarie<br />

Vente online BD: originaux,<br />

objets, albums, affiches<br />

(Drouot) PARIS<br />

14-24 Piasa<br />

Parisian Lifestyle #5 &<br />

Pénélope Blanckaert ONLINE<br />

14-24 Piasa<br />

Modern and contemporary<br />

drawings ONLINE<br />

15 Cannes enchères<br />

Art Contemporain CANNES<br />

16 Osenat<br />

The ecrins of Fontainebleau<br />

FONTAINEBLEAU<br />

17 Aguttes<br />

Tour Auto <strong>2023</strong> NEUILLY<br />

18 Boisgirard - Antonini<br />

Mobilier & Objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

18 Coutau-Bégarie<br />

Bijoux - Objets de vitrine -<br />

Orfèvrerie (Drouot) PARIS<br />

18 Gros & Delettrez<br />

Louis Vuitton et divers<br />

(Drouot) PARIS<br />

18 Giquello & ass<br />

Arts du Japon - Collection<br />

Norbert Michaud (Drouot)<br />

PARIS<br />

18 Nouvelle Etude<br />

Univers du Xxe (Drouot) PARIS<br />

18 Lucien Paris<br />

Vente XXe (Drouot) PARIS<br />

18 Lynda Trouvé<br />

Arts d'Asie (Drouot) PARIS<br />

18 De Baecque et ass<br />

Design (Drouot) PARIS<br />

18 Yann Le Mouel<br />

Bijoux anciens & modernes<br />

- Accessoires de mode (<br />

Drouot) PARIS<br />

18 Artcurial<br />

Shepard Fairey, The Art of<br />

Rebellion PARIS<br />

18 Alde<br />

Livres de voyages, cartes &<br />

atlas PARIS<br />

18-25 Artcurial<br />

Montres ONLINE<br />

19 Sothebys<br />

Art Impressionniste et<br />

Moderne PARIS<br />

19 Bonhams<br />

Classics Paris PARIS<br />

19 Tajan<br />

Urban Art PARIS<br />

19 Piasa<br />

Africa + Modern &<br />

Contemporary Art PARIS<br />

19 Ader<br />

Jeune peinture des années<br />

'50 (Drouot) PARIS<br />

20 Giquello & Ass<br />

Mobilier et objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

20 Jean-Marc Delvaux<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art, tapis (Drouot) PARIS<br />

20 Aguttes<br />

Art Impressionniste et<br />

Moderne NEUILLY<br />

21 Beaussant Lefèvre<br />

Art d'Asie (Drouot) PARIS<br />

21 Crait + Müller<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

21 Tessier & Sarrou<br />

Arts décoratifs du XXe siècle<br />

(Drouot) PARIS<br />

21 Marie-Saint Germain<br />

Bijoux anciens et modernes,<br />

montres (Drouot) PARIS<br />

21 Magnin Wedry<br />

Art moderne & contemporain<br />

- Design (Drouot) PARIS<br />

21 Ader<br />

Extrême-Orient - Vente de<br />

prestige (Drouot) PARIS<br />

21-24 Osenat<br />

Vente de l'Angélus à Chaillyen-Bière<br />

ONLINE<br />

23 Osenat<br />

The interiors of Versailles<br />

VERSAILLES<br />

24-29 Artcurial<br />

Hotel Bauer Palazzo PARIS<br />

25 Eve<br />

Bijoux, objets de vitrine et<br />

argenterie (Drouot) PARIS<br />

25 Drouot Estimations<br />

Montres, bijoux, objets de<br />

vitrine & argenterie (Drouot)<br />

PARIS<br />

25 Auction Art Rémy Le Fur<br />

Un appartement parisien<br />

(Drouot) PARIS<br />

25 Alde<br />

Musique et Spectacles -<br />

Collection André Tubeuf PARIS<br />

25-4/5 Christies<br />

Art contemporain ONLINE<br />

26 Lucien Paris Nogent<br />

Contenu d'un hôtel particulier<br />

du bois de Vincennes<br />

NOGENT<br />

26-10/5 Aguttes<br />

Bijoux ONLINE<br />

27 Bonhams<br />

Chanel Sale PARIS<br />

27 Piasa<br />

American Design PARIS<br />

28 Kâ-Mondo<br />

Bijoux & horlogerie, tableaux<br />

anciens, modernes etc<br />

(Drouot) PARIS<br />

28 Christophe Joron Derem<br />

Tableaux - Mobilier & Objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

29 Osenat<br />

Furniture & Works of art<br />

FONTAINEBLEAU<br />

30 Osenat<br />

Collector's watches VERSAILLES<br />

MAY<br />

4-10 Sothebys<br />

Irish Art PARIS<br />

5 Bonhams<br />

Non-conformist art from<br />

Important European<br />

collections PARIS<br />

7 Azurenchères<br />

Parcours ceramique - Belles<br />

Rives JUAN-LES-PINS<br />

10 Osenat<br />

Livres & Autographes<br />

FONTAINEBLEAU<br />

10 Cannes enchères<br />

Vente courante CANNES<br />

11 Piasa<br />

Scandinavian Design PARIS<br />

United Kingdom<br />

APRIL<br />

31/3-5 Sothebys<br />

Old Master Paintings<br />

1-5 Sothebys<br />

Frames from the Collection<br />

of the Richard Green Gallery/<br />

Part 1<br />

4 Bonhams<br />

Old Master Paintings LONDON<br />

4-18 Christies<br />

The Collector Sale ONLINE<br />

12 Phillips<br />

Wired ONLINE<br />

12-18 Sothebys<br />

Contemporary Curated<br />

LONDON<br />

13-27 Sothebys<br />

Persepolis II LONDON<br />

13-27 Sothebys<br />

20th Century Art/Middle East<br />

LONDON<br />

14-20 Sothebys<br />

Banksy LONDON<br />

17-27 Bonhams<br />

London Colour: Modern<br />

British Art ONLINE<br />

18 Dreweats<br />

Interiors<br />

19 Bonhams<br />

Home & Interiors LONDON<br />

19 Bonhams<br />

Knightsbridge Jewels LONDON<br />

19 Bonhams<br />

Hot off the Press LONDON<br />

20 Bonhams<br />

Impressionist & Modern Art<br />

LONDON<br />

21 Sothebys<br />

Important Picasso Ceramics<br />

LONDON<br />

21-4/5 Sothebys<br />

The Coronation Sale LONDON<br />

22-23 Bonhams<br />

The International Classic<br />

MotorCycle Show LONDON<br />

25 Sothebys<br />

The Al Zayani Collection LONDON<br />

25 Sothebys<br />

The Orientalist Sale LONDON<br />

26 Bonhams<br />

London Jewels LONDON<br />

26 Bonhams<br />

The Marine Sale LONDON<br />

26 Sothebys<br />

Arts of the Islamic World and<br />

India, Fine Rugs and Carpets<br />

LONDON<br />

26 Phillips<br />

Design LONDON<br />

27 Bonhams<br />

Design LONDON<br />

27 Christies<br />

Art of the Islamic and Indian<br />

Worlds, Oriental Rugs and<br />

Carpets LONDON<br />

27 Phillips<br />

Casa Fornaroli LONDON<br />

MAY<br />

3-10 Sothebys<br />

The Samurai: Japanese Arms<br />

and Armour LONDON<br />

Germany<br />

MARCH<br />

1 Scholz Auktionen<br />

Ende Archeologie, Jugendstil,<br />

Möbel, Porzellan, Silber etc.<br />

KÖLN<br />

18-20 Bassenge<br />

Buchauktion BERLIN<br />

19-20 Nagel Auction<br />

Alte Kunst, Antiquitäten &<br />

Schmuck - Highlights STUTTGART<br />

20 Nagel Auction<br />

Varia STUTTGART<br />

22 Lempertz<br />

Preussen KÖLN<br />

87

Fair calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

The Netherlands<br />

APRIL<br />

15-16 Verzamelaarsjaarbeurs<br />

UTRECHT<br />

26-1/5 Tribal Art Fair<br />

AMSTERDAM<br />

MAY<br />

3-7 KunstRAI<br />

AMSTERDAM<br />

Belgium<br />

APRIL<br />

19-23 Antica Brussels<br />

BRUSSEL<br />

22-25 Art Brussels<br />

BRUSSEL<br />

Germany<br />

APRIL<br />

21-23 Discovery Art Fair<br />

COLOGNE<br />

31-04 t/m 2 Art Düsseldorf<br />

DÜSSELDORF<br />

MAY<br />

4-7 ART Karlsruhe<br />

RHEINSTETTEN<br />

Italy<br />

APRIL<br />

18-23 Salone del Mobile<br />

MILANO<br />

Scotland<br />

MAY<br />

19-21 Glasgow Contemporary<br />

Art Fair<br />

GLASGOW<br />

Sweden<br />

MAY<br />

11-14 SUPERMARKET<br />

STOCKHOLM<br />

12-14 Market Art Fair<br />

STOCKHOLM<br />

United Kingdom<br />

APRIL<br />

30/4-2 London Original Print<br />

Fair <strong>2023</strong><br />

LONDON<br />

31/4-2 Ceramic Art London<br />

LONDON<br />

MAY<br />

9-14 The Decorative Antiques<br />

& Textiles Fair<br />

LONDON<br />

9-14 The Decorative Fair<br />

Spring<br />

LONDON<br />

10-14 Affordable Art Fair<br />

Hampstead<br />

LONDON<br />

10-14 Photo London<br />

LONDON<br />

12-14 Sussex Art Fair<br />

CHICHESTER<br />

5-7 The Petwork Park Fair<br />

PETWORTH<br />

10-11 Museums + Heritage<br />

Show<br />

LONDON<br />

18-28 Firsts<br />

LONDON<br />

United States<br />

APRIL<br />

14-16 Expo Chicago<br />

CHICAGO<br />

MAY<br />

12-14 Independent New York<br />

NEW YORK<br />

12-16 TEFAF New York<br />

NEW YORK<br />

18-21 Focus Art Fair New York<br />

LONDON<br />

19-21 Frieze New York<br />

NEW YORK<br />

19-21 NADA New York<br />

NEW YORK<br />

Gallery calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

The<br />

Netherlands<br />

AMSTERDAM<br />

Art Singel 100<br />

△ Het toeval tekent de<br />

lijn: Jean Bilquin<br />

t/m 16-04<br />

ARTTRA galerie<br />

△ De vele gezichten van<br />

Willy Looyen<br />

t/m 30-04<br />

Flatland Gallery<br />

△ David Hockney<br />

t/m 13-05<br />

Fons Welters<br />

△ Folkert de Jong:<br />

ministry of Fear/Foam<br />

t/m 07-05<br />

Galerie Mokum<br />

△ The Female Gaze.<br />

Groepstentoonstelling<br />

vrouwelijke kunstenaars<br />

22-04 t/m 20-05<br />

Galerie Mokum<br />

△ Kenne Grégoire.<br />

Solotentoonstelling<br />

t/m 14-04<br />

Galerie Roger Katwijk<br />

△ Constructed Choices<br />

t/m 08-04<br />

Galerie Ron Mandos<br />

△ Levi van Geluw<br />

t/m 23-04<br />

Grimm<br />

△ Matthias Franz<br />

22-03 t/m<br />

Jaski Art Gallery<br />

△ Hikari Shimoda<br />

25-03 t/m 16-04<br />

Jonkergouw<br />

KunstWerk<br />

△ Tekenkabinet XL<br />

t/m 30-04<br />

O.D. Gallery<br />

△ Sale&Pepe. Morcky &<br />

Joan Tarragó<br />

t/m 21-05<br />

Reflex Amsterdam<br />

△ Gregory Crewdson /<br />

Eveningside<br />

t/m 27-05<br />

DELFT<br />

Galerie De Zaal<br />

△ Jos van Merendonk.<br />

Grondtekening<br />

02-04 t/m 14-05<br />

Terra Delft<br />

△ Terra's Figuratieven<br />

t/m 06-05<br />

DEN BOSCH<br />

Jan van Hoof Galerie<br />

△ Jan van Hoof Galerie<br />

30 jaar<br />

t/m 02-04<br />

DEN HAAG<br />

1646<br />

△ Paul DD Smith: the<br />

chiral gate<br />

t/m 02-04<br />

Galerie Guthschmidt<br />

△ Arianne van der Gaag<br />

26-03 t/m 24-04<br />

Galerie Maurits van<br />

de Laar<br />

△ Peinture Fraîche.<br />

Andrea Freckmann,<br />

Tobias Lengkeek, Lotte<br />

van Lieshout, Erik Pape,<br />

Ronald Versloot, Peter<br />

Vos<br />

t/m 16-04<br />

Pulchri Studio<br />

DEVENTER<br />

Loes & Reinier<br />

△ Yves de Block<br />

t/m 22-04<br />

EEFDE<br />

Galerie Stijl<br />

△ ‘stijlcollectie - selectie<br />

1’. ‘Abstractie in Beeld<br />

23’;<br />

vanaf 07-04<br />

EERSSEL<br />

Galerie Persoon<br />

△ schilder Jukka Mompó<br />

Madrigal<br />

t/m 13-05<br />

EINDHOVEN<br />

Pennings Foundation<br />

△ Ilse Schrama. We 're<br />

part of the natural world<br />

t/m 22-04<br />

ENSCHEDE<br />

Galerie Beeld &<br />

Aambeeld<br />

△ Tekens in transitie.<br />

Nellie de Mulder<br />

t/m 03-05<br />

Galerie Objektief<br />

△ Graduates<br />

t/m 05-05<br />

GARRELSWEER<br />

Galerie Ruigewaert<br />

△ Meesterlijke stukken<br />

t/m 21-05<br />

GOES<br />

Galerie van den<br />

Berge<br />

△ Clary Stolte: layers. P.B.<br />

van Rossem. Maurice van<br />

Tellingen<br />

t/m 16-04<br />

GRONINGEN<br />

Peter ter Braak<br />

△ Arseny Pantchenko:<br />

schilderijen<br />

02-04 t/m 30-04<br />

HAARLEM<br />

Galerie Rob Koudijs<br />

△ Helen Britton<br />

01-04 t/m 02-05<br />

HARLINGEN<br />

Galerie De Vis<br />

△ Winterbloemen<br />

t/m 22-04<br />

Galerie De Vis<br />

△ Joris Collier<br />

t/m 27-05<br />

LEEUWARDEN<br />

Galerie de Roos van<br />

Tudor<br />

△ Musica Solidus<br />

01-04 t/m 30-09<br />

MAASTRICHT<br />

PontArte<br />

△ DNA: Prat - Codina-<br />

Esteve<br />

t/m 10-04<br />

NIJMEGEN<br />

Galerie Marzee<br />

△ "Vera Siemund:<br />

sieraden<br />

Adi Toch - Between<br />

Presence and Absence -<br />

zilverwerk<br />

Manuel Vilhena - 6G -<br />

sieraden<br />

Metal and Jewellery /<br />

HAWK - Hogeschool<br />

voor toegepaste<br />

wetenschap en kunst,<br />

Hildesheim, Duitsland "<br />

t/m 22-04<br />

UTRECHT<br />

Galerie Quintessens<br />

△ Van Arman tot Zadkine<br />

t/m 21-04<br />

VELP<br />

Art Gallery O-68<br />

△ Wirklich: Johan<br />

Clarysse, Thijs Linssen en<br />

Wanda Tuerlinckx<br />

t/m 07-05<br />

VENLO<br />

Galerie Wilms<br />

△ Julie van der Vaart &<br />

Ronald Zuurmond<br />

t/m 13-05<br />

VORDEN<br />

A-quadraat<br />

△ Expectations. Hans<br />

Versfelt, Peter Hiemstra<br />

t/m 16-04<br />

88

Museum calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

The<br />

Netherlands<br />

ALKMAAR<br />

Stedelijk Museum<br />

Alkmaar<br />

△ Van Gogh, Cézanne,<br />

Le Fauconnier & de<br />

Bergense School<br />

29-04 t/m 03-09<br />

AMERSFOORT<br />

Flehite Museum<br />

△ <strong>2023</strong>: SCULPTURE<br />

BREATHES LIFE<br />

t/m 25-06<br />

Kunsthal Kade<br />

△ Folkert de Jong<br />

t/m 07-05<br />

Mondriaanhuis<br />

△ Vogels en vissen<br />

t/m 02-06<br />

Museum Flehite<br />

△ Philip Haas<br />

t/m 25-06<br />

AMSTELVEEN<br />

Amstelveen<br />

△ Piet Paris ea. -<br />

Illustraties, glaskunst,<br />

mode<br />

t/m 18-06<br />

Cobra Museum<br />

△ We kussen de aarde:<br />

Deense moderne kunst<br />

1934-1948<br />

t/m 14-05<br />

△ Je est un autre: Ernest<br />

Mancoba & Sonja Ferlov<br />

t/m 14-05<br />

△ Becoming Ovartaci<br />

t/m 14-05<br />

Museum JAN<br />

△ Sam Francis 100 jaar<br />

t/m 21-05<br />

AMSTERDAM<br />

Amsterdam<br />

Museum<br />

△ Continue This Thread<br />

t/m 03-09<br />

De Nieuwe Kerk<br />

△ De eeuw van Juliana:<br />

Een koningin en haar<br />

idealen<br />

t/m 10-04<br />

Foam<br />

△ Ernest Cole<br />

t/m 14-06<br />

△ Foam Paul Huf Award<br />

2022 – Lebohang<br />

Kganye<br />

t/m 21-05<br />

△ Ara Güler<br />

23-06 t/m 25-10<br />

△ "Lebohang Kganye<br />

Haufi nyana?<br />

I've come to take you<br />

home "<br />

t/m 21-05<br />

△ Sem Langendijk Haven<br />

t/m 18-06<br />

Hermitage<br />

△ Rembrandt<br />

en tijdgenoten:<br />

historiestukken uit The<br />

Leiden Collection<br />

t/m 23-08<br />

Huis Marseille<br />

△ Widline Cadet Take<br />

This With You / Pran Sa<br />

Avèk Ou<br />

juni-september<br />

Joods Museum<br />

△ Etty & Leonie<br />

t/m 10-04<br />

Museum<br />

Rembrandthuis<br />

△ Titus is weer thuis<br />

t/m 04-06<br />

Museum Van Loon<br />

△ Wie zegt dat?<br />

t/m 16-07<br />

<strong>Nederland</strong>s<br />

Uitvaartmuseum<br />

△ Dutch Death Design<br />

t/m 30-04<br />

Rembrandthuis<br />

△ 30% meer rembrandt:<br />

werktitel<br />

t/m 11-06<br />

Rijksmuseum<br />

△ Johannes Vermeer<br />

t/m 04-06<br />

△ Irma Boom<br />

t/m 07-05<br />

△ Vermeer<br />

t/m 04-06<br />

Scheepvaartmuseum<br />

△ Mens op Zee<br />

t/m 28-05<br />

Sieboldhuis<br />

△ Verborgen<br />

betekenissen. Vrouwen<br />

en mannen in de<br />

Japanse prentkunst<br />

t/m 23-04<br />

Stedelijk Museum<br />

△ General idea<br />

t/m 1-07<br />

△ Felix de Rooy<br />

t/m 1-9<br />

△ Heel Modern<br />

mei<br />

△ Ellen gallagher<br />

oktober<br />

△ Martin Wong<br />

november<br />

△ Nan Goldin<br />

september<br />

Van Gogh Museum<br />

△ Kiezen voor Vincent.<br />

Portret van een<br />

familiegeschiedenis<br />

t/m 10-04<br />

△ Van Gogh in Auverssur-Oise.<br />

Zijn laatste<br />

maanden<br />

12-05 t/m 03-09<br />

△ Van Gogh en de avantgarde:<br />

langs de Seine<br />

(werktitel)<br />

13-10 t/m 14-01<br />

APELDOORN<br />

CODA Museum<br />

△ Behind the screens-50<br />

jaar computerkunst<br />

t/m 04-06<br />

△ Gedeelde verhalen:<br />

Chequita Nahar, Wendy<br />

Owusu, Irée Zamblé<br />

t/m 25-06<br />

ARNHEM<br />

Museum Arnhem<br />

△ How Dare You Make<br />

Me Feel This Way<br />

t/m 14-05<br />

ARNHEM<br />

△ Hans Baluschek &<br />

Carel Willink: Kunst voor<br />

het volk<br />

t/m 25-06<br />

△ Move Me<br />

01-06 t/m 25-10<br />

ASSEN<br />

Drents Museum<br />

△ Van Gogh in Drenthe<br />

11-09 t/m 07-01<br />

△ Molukkers in Drenthe<br />

16-04 t/m 01-10<br />

△ Menyala<br />

16-04 t/m 01-10<br />

BERGEN<br />

Museum<br />

Kranenburgh<br />

△ Jeroen Henneman<br />

t/m 10-04<br />

△ Dominique Ampe<br />

t/m 30-10<br />

BERGEN OP ZOOM<br />

Het Markiezenhof<br />

△ If Clothes Could Talk<br />

t/m 19-03<br />

△ Hete Vuren, schatten<br />

uit het Rijks<br />

22-04 t/m 03-09<br />

BREDA<br />

Stedelijk Museum<br />

Breda<br />

△ Ruud van Empel<br />

13-05 t/m 24-09<br />

DELFT<br />

Museum Prinsenhof<br />

△ Het Delft van Vermeer<br />

t/m 04-06<br />

△ Malawa door Hozan<br />

Zangana<br />

t/m 30-04<br />

DEN BOSCH<br />

Noordbrabants<br />

Museum<br />

△ Brabantse nieuwe:<br />

Vivian Ammerlaan<br />

t/m 14-04<br />

△ Brabantse nieuwe:<br />

Ema Vanekova<br />

20/05 t/m 10-09<br />

△ High Fashion & Street<br />

Style: foto's uit de<br />

collectie van Nicola Erni<br />

1930 tot nu<br />

10-06 t/m 10-09<br />

△ Brueghel: de<br />

familiereunie<br />

30-09 t/m 07-01<br />

DEN HAAG<br />

Escher in<br />

Het Paleis<br />

△ De ontdekker van<br />

Escher: Samuel Jessurun<br />

de Mesquita<br />

t/m 01-10<br />

Fotomuseum Den<br />

Haag<br />

△ Arko Datto<br />

t/m 21-05<br />

△ Strike a pose.<br />

Mondriaan en fotografie<br />

t/m 21-05<br />

△ Verliefd, verveeld,<br />

verslapen<br />

08-04 t/m 06-08<br />

KM22<br />

△ Basim Magdy<br />

t/m 10-04<br />

Kunstmuseum Den<br />

Haag<br />

△ Hein Andrée<br />

t/m 07-05<br />

△ Hans Arp: The Final<br />

Work<br />

t/m 16-04<br />

△ Basim Magdy - Een<br />

alligator in de wolken<br />

t/m 23-04<br />

△ Hilma af Klint en Piet<br />

Mondriaan<br />

Najaar<br />

△ De toekomst van ons geld<br />

01-04 t/m 30-04<br />

△ Maarten Ploeg<br />

t/m 11-06<br />

△ Groeipijn<br />

t/m 04-06<br />

△ Vlaams expressionisme<br />

t/m 20-08<br />

Mauritshuis<br />

△ Jacobus Vrel<br />

t/m 29-05<br />

△ Roofkunst<br />

zomer <strong>2023</strong><br />

△ De Nieuwe Vermeer<br />

t/m begin juni<br />

△ My Girl with a Pearl<br />

t/m 04-06<br />

Museum Beelden<br />

aan Zee<br />

△ Henry Moore: vorm en<br />

materiaal<br />

07-04 t/m 22-10<br />

Museum Panorama<br />

Mesdag<br />

△ Verlangen naar de<br />

verte: Ulrike Heydenreich<br />

01-04 t/m 17-09<br />

Panorama Mesdag<br />

△ Ulrike Heydenreich<br />

01-04 t/m 03-09<br />

DIEPENHEIM<br />

Drawing Centre<br />

Diepenheim<br />

△ Zakia El Abodi, Rachel<br />

Bacon & Isabell Schulte<br />

t/m 14-05<br />

DOESBURG<br />

Lalique Museum<br />

△ Stromingen & Gestalten:<br />

juwelen en zilver van art<br />

nouveau tot art deco<br />

t/m 28-05<br />

DORDRECHT<br />

Dordrechts Museum<br />

△ Het oog van Jan Veth<br />

t/m 03-09<br />

△ Rein Dool. Tekenaar<br />

t/m 21-05<br />

△ Het oog van Jan Veth<br />

t/m 03-09<br />

EINDHOVEN<br />

Van Abbemuseum<br />

△ Rewinding<br />

Internationalism<br />

t/m 30-04<br />

△ Ilya en Emilia Kabakov,<br />

het grafische werk<br />

17-06 t/m 27-08<br />

△ Patricia Kaersenhout<br />

t/m 02-04<br />

ENKHUIZEN<br />

Zuiderzeemuseum<br />

△ Kunstenaarsdorpen<br />

t/m 10-04<br />

ENSCHEDE<br />

Rijksmuseum<br />

Twenthe<br />

△ Sofonisba Anguissola<br />

t/m 11-06<br />

GORCUM<br />

Gorcums Museum<br />

△ Te land, ter zee en in<br />

de lucht<br />

t/m 03-09<br />

GOUDA<br />

Museum Gouda<br />

△ De Mix <strong>Nederland</strong><br />

'Bnadem'<br />

23-04 t/m 07-01<br />

△ Flower power<br />

t/m 07-05<br />

△ Stille Pracht, de<br />

verzameling van Paul<br />

Arntzenius<br />

t/m 02-04<br />

△ Hoge Luchten<br />

t/m 17-09<br />

GRONINGEN<br />

Groninger Museum<br />

△ Gianni Versace<br />

Retrospective<br />

t/m 07-05<br />

△ Kleur!<br />

vanaf 08-07<br />

△ The art of Hipgnosis<br />

t/m 07-05<br />

△ Rembrandts<br />

Vaandeldrager in het<br />

Groninger Museum<br />

04-04 t/m 07-05<br />

GROOTSCHERMER<br />

Museum en<br />

Beeldentuin Nic Jonk<br />

△ Met nieuwe ogen.<br />

Henk van den Idsert<br />

t/m 12-06<br />

HAARLEM<br />

Frans Hals Museum<br />

△ Pink<br />

07-10 t/m 29-10<br />

△ Het Haarlemse<br />

stadsgezicht<br />

22-09 t/m 07-01<br />

89

Museum calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

HARDINXVELD-<br />

GIESSENDAM<br />

Museum De Koperen<br />

Knop<br />

△ Verzamelen<br />

01-04 t/m 29-05<br />

△ Poppenhuizen en<br />

meer miniatuur<br />

10-06 t/m 02-09<br />

△ Textielparels<br />

09-09 t/m 25-11<br />

△ Parels in de<br />

museumtuin<br />

09-09 t/m 25-11<br />

HEERENVEEN-<br />

ORANJEWOUD<br />

Museum Belvédère<br />

△ Als de dood<br />

t/m 11-06<br />

HEERLEN<br />

Schunk Museum<br />

△ Gluckauf: Bertien<br />

Manen<br />

18-04 t/m 03-09<br />

HEINO/WIJNE<br />

Kasteel Het Nijenhuis<br />

△ Zoeken naar Vermeer<br />

t/m 11-06<br />

HELMOND<br />

Museum Helmond<br />

△ Andrei Roiter<br />

t/m 02-04<br />

△ De kasteeltuin door de<br />

eeuwen heen<br />

t/m 29-10<br />

△ Alex Webb<br />

t/m 01-10<br />

HOORN<br />

Museum van de 20e<br />

eeuw<br />

△ 90 jaar LEGO<br />

t/m 29-10<br />

KAMPEN<br />

Ikonenmuseum<br />

△ Helmantel in Amerika |<br />

Van koeien naar kunst<br />

t/m 03-06<br />

Stedelijk Museum<br />

△ Van Soerabaja naar<br />

Kampen | Kasboek van<br />

een wereldreiziger<br />

t/m 11-06<br />

KATWIJK<br />

Katwijks Museum<br />

△ Collectie Brouwer.<br />

Herkenbaar en dichtbij<br />

t/m 18-06<br />

LAREN<br />

Singer Museum<br />

△ Hoogtepunten<br />

uit De ABN Amro-<br />

Kunstcollectie<br />

t/m 07-05<br />

△ Kees van Dongen<br />

t/m 07-05<br />

△ Gé-Karel van der<br />

Sterren: Laren aan zee<br />

09-05 t/m 03-09<br />

LEEUWARDEN<br />

Fries Museum<br />

△ Vrijheid, Vetes,<br />

Vagevuur: de<br />

middeleeuwen in het<br />

Noorden<br />

t/m 07-05<br />

△ Herenigd door<br />

Mondriaan<br />

t/m 04-06<br />

△ Fertile Grounds: Een<br />

nieuwe blik op Friese<br />

veenweide met Christien<br />

Meindertsma<br />

t/m 10-04<br />

△ Katja Novitskova<br />

t/m 03-09<br />

Keramiekmuseum<br />

Princessehof<br />

△ Van Achterberghprijs:<br />

Alexandra Engelfriet<br />

t/m 09-04<br />

Princessehof<br />

△ Feest! Van Pesach en<br />

Ketikoti tot Carnaval en<br />

Divali<br />

t/m 01-08<br />

△ Handle with Care<br />

t/m 29-10<br />

LEIDEN<br />

De Lakenhal<br />

△ David Bailly - Tijd,<br />

dood en ijdelheid<br />

t/m 02-07<br />

Museum voor<br />

Volkenkunde<br />

△ Indonesische bronzen<br />

t/m 07-05<br />

△ DierenAcademie<br />

t/m 03-09<br />

△ First Americans<br />

t/m 02-07<br />

△ Kaarten: navigeren en<br />

manipuleren<br />

t/m 29-10<br />

RMO<br />

△ 5000 jaar kralen<br />

t/m 07-05<br />

DESIGN, KUNST & ANTIEK<br />

VEILINGEN<br />

KUNST<br />

& ANTIEK<br />

VEILING<br />

16 MEI<br />

IVOREN ALTAARSTUK<br />

KAVEL 2025<br />

DESIGN<br />

VEILING<br />

15 MEI<br />

SPACE AGE BOEKENKAST<br />

KAVEL 2004<br />

KIJKDAGEN: 12,13 EN 14 MEI<br />

LIMBURGSE KUNST EN HISTORIE<br />

Kijk voor een actueel aanbod op: www.museumvalkenburg.nl<br />

OPENINGSTIJDEN<br />

Dinsdag t/m Zondag 13:00 – 17:00 uur.<br />

(Nieuwjaarsdag, 1e paasdag, 1e pinksterdag<br />

& 1e kerstdag gesloten)<br />

010 - 411 85 44<br />

WWW.VENDUROTTERDAM.NL<br />

ENTREEPRIJS<br />

€ 8,- inclusief kopje koffie.<br />

Museum- en ICOM kaart geldig.<br />

Kinderen tot 12 jaar gratis.<br />

ADRES<br />

Grotestraat Centrum 31<br />

6301 CW Valkenburg a/d Geul<br />

Tel: 043 601 63 94<br />

90

Museum calendar<br />

APRIL / MAY <strong>2023</strong><br />

△ Kemet: Egypte in<br />

hiphop, jazz, soul & funk<br />

22-04 t/m 03-09<br />

△ <strong>Nederland</strong> in de<br />

Ottoonse wereld: 900-1100<br />

13-10 t/m 17-04<br />

MAASTRICHT<br />

Bonnefanten<br />

△ Hrair Sarkissian: The<br />

Other Side of Silence<br />

t/m 14-05<br />

△ Restoring Ferdi<br />

t/m 04-06<br />

Bonnefanten Museum<br />

△ A Room of One's Own<br />

en Piet Killaars 100 jaar<br />

te zien:<br />

t/m 07-01<br />

△ Tussen Kunst en Kopie<br />

t/m 25-02-2024<br />

Fotomuseum<br />

aan het Vrijthof<br />

△ Famous by Terry O'Neill<br />

t/m 10-09<br />

Van Abbemuseum<br />

△ Hrair Sarkissian, The<br />

Other Side of Silence<br />

t/m 14-05<br />

△ Gipsencollectie<br />

Kunstacademie i.s.m.<br />

Maastricht Institute of Arts<br />

t/m 07-01<br />

△ Ed Templeton, Wires<br />

Crossed<br />

15-04 t/m 15-09<br />

△ Patricia Kaersenhout<br />

11-06 t/m 05-11<br />

△ The Restless Wanderer:<br />

100 jaar Shinkichi Tajiri<br />

02-12 t/m 12-05<br />

MIDDELBURG<br />

De Vleeshal<br />

△ ‘Song Sing Soil’ door<br />

Eglė Budvytytė en Marija<br />

Olšauskaitė<br />

t/m 02-04<br />

△ Emma Jääskeläinen<br />

Vanaf 15-04<br />

Zeeuws Museum<br />

△ Protest, processie, parade<br />

t/m 03-09<br />

NAGELE<br />

Museum Nagele<br />

△ Een kerk als<br />

publiekstrekker: toen en<br />

nu. Nabalia<br />

t/m 28-05<br />

NOORDWIJK AAN ZEE<br />

Moca<br />

△ 80 Jaar Toonder<br />

Studio’s, the greatest<br />

Dutch comic portfolio<br />

t/m 21-05<br />

Museum Noordwijk<br />

△ Ludolph Berkemeier<br />

en Jan H. Wijsmuller<br />

april-september<br />

△ Krijn Giezen<br />

oktober-maart<br />

NUNSPEET<br />

Noord-Veluws<br />

Museum<br />

△ Frans Huysmans en de<br />

Bergense School<br />

t/m 25-06<br />

△ Kitty van der Mijll<br />

Dekker en Hermann<br />

Fischer<br />

t/m 20-05<br />

△ Gijs Dragt: De Noord-<br />

Veluwe fotografisch<br />

geschilderd<br />

03-06 t/m 15-10<br />

△ Eugène Brands<br />

01-07 t/m eind<br />

september<br />

OSS<br />

△ Jalila Essaïdi: bio art<br />

t/m 29-05<br />

OTTERLO<br />

△ Anselm Kiefer: drie<br />

werken, drie dichters<br />

t/m 10-04<br />

△ Nove opere<br />

t/m 10-04<br />

△ Fernad Léger<br />

t/m 02-04<br />

△ Dan Flavin. Vroege<br />

lichtwerken<br />

t/m 30-04<br />

△ José Heerkens: Colour<br />

- Free and Connected<br />

t/m 02-07<br />

RIJSWIJK<br />

Museum Rijswijk<br />

△ Kate Jenkins. Kate's Cafe<br />

t/m 12-03<br />

△ Iconen van Rijswijk:<br />

De Hoornbrug<br />

t/m 12-03<br />

ROERMOND<br />

Cuypershuis<br />

△ De Golvende lijn:<br />

Christie van der Haak<br />

t/m 05-03<br />

△ Raw Color<br />

14-04 t/m 17-09<br />

ROTTERDAM<br />

Chabot Museum<br />

△ Roaring twenties<br />

Rotterdam<br />

t/m 12-03<br />

Kunsthal<br />

△ Vrouwenpalet 1900-<br />

1950<br />

t/m 09-04<br />

△ In the black fantastic<br />

t/m 09-04<br />

△ Patricia Piccinini<br />

t/m 04-06<br />

△ Madeleine Berkhemer.<br />

Body of Work<br />

t/m 07-05<br />

△ Haus Rucker Co<br />

29-04 t/m 03-09<br />

△ een groots overzicht<br />

van de meest<br />

toonaangevende<br />

hedendaagse kunstenaar<br />

najaar<br />

△ Patricia Piccinnini.<br />

Metamorphosis<br />

t/m 04-06<br />

△ Sabiha Cimen. Hafiz<br />

t/m 07-05<br />

△ Dion Rosina. The<br />

Revisitation<br />

t/m 02-07<br />

△ Prinses Arabella<br />

t/m 02-07<br />

Kunstinstituut Melly<br />

△ 84 stappen<br />

t/m 05-11<br />

△ Jennifer Tee: Still<br />

Shifting, Mother Field<br />

t/m 21-05<br />

<strong>Nederland</strong>s<br />

Fotomuseum<br />

△ Sanja Marušić - out of<br />

this world<br />

t/m 18-06<br />

△ Ad van Denderen<br />

30-09 t/m 28-01<br />

△ Claudia Heinermann<br />

t/m 14-05<br />

SCHEVENINGEN<br />

Muzee<br />

△ Weed<br />

t/m 25-06<br />

SCHIEDAM<br />

Stedelijk Museum<br />

△ Spirituele urgentie<br />

t/m 10-04<br />

△ De reizen van<br />

Rooskens<br />

t/m 25-06<br />

△ Onzichtbare handen<br />

t/m 10-04<br />

△ We Once Were One:<br />

Femmy Otten<br />

t/m 25-06<br />

△ Frieda Hunziker. Een<br />

vlucht naar Curaçao<br />

29-04 t/m 03-09<br />

SCHOONHOVEN<br />

Zilvermuseum<br />

△ Daan Brouwer<br />

???<br />

△ Lot uit de Loterij<br />

t/m 14-09<br />

△ Brut: Thalen & Thalen<br />

t/m 05-06<br />

SNEEK<br />

Fries<br />

Scheepvaartmuseum<br />

△ Heleen Haijtema:<br />

Windstil<br />

23-04 t/m 28-08<br />

TEGELEN<br />

De Tiendschuur<br />

△ Kalligrafie<br />

t/m 08-05<br />

TILBURG<br />

De Pont<br />

△ Raphaela Vogel<br />

KRAAAN<br />

t/m 27-08<br />

Textielmuseum<br />

△ Makersgeheimen<br />

#2 – kunstenaars en<br />

ontwerpers in het<br />

TextielLab<br />

t/m 04-06<br />

△ Koninklijk borduren<br />

– verhalen en<br />

vakmanschap<br />

t/m 29-05<br />

△ Kleurstof<br />

09-04 t/m 13-11<br />

UTRECHT<br />

Catharijneconvent<br />

△ Gospel. Muzikale reis<br />

van kracht en hoop<br />

t/m 10-04<br />

△ Ode aan Antwerpen<br />

14 -05 t/m 17-09<br />

Centraal Museum<br />

△ De Bentvueghels<br />

t/m 04-06<br />

△ Stoel neemt stelling<br />

23-09 t/m 14-01<br />

VALKENBURG<br />

St.Gerlachuskerk<br />

△ KiV-inside 2022<br />

t/m 03-07<br />

VALKENBURG<br />

AAN DE GEUL<br />

Museum Valkenburg<br />

△ Target, Ans Lemmens<br />

t/m 02-04<br />

△ Trilogica, Peter Slegers<br />

t/m 16-04<br />

△ Een kijkje achter de<br />

coulissen,<br />

t/m 16-04<br />

△ Annemiek Jongen.<br />

Reisbeelden<br />

10-04 t/m 04-06<br />

VALKENSWAARD<br />

<strong>Nederland</strong>s<br />

Steendruk Museum<br />

△ De Toorop Lijn. Jan<br />

Toorop, Charely Toorop<br />

en Edgar Fernhout<br />

t/m 09-07<br />

VEERE<br />

Museum Veere<br />

△ De Muizen van<br />

Poortugael<br />

t/m 04-06<br />

△ Françoise van Lynden-<br />

Banzet (1922-2021),<br />

fabuleus aquarelliste<br />

t/m 21-05<br />

VENRAY<br />

Odapark<br />

△ Shifting Horizons<br />

t/m 16-07<br />

VIANEN<br />

Stedelijk Museum<br />

Vianen<br />

△ Tegenlicht: zelfportretten<br />

en landschappen van<br />

Willem den Ouden<br />

t/m 16-07<br />

VLISSINGEN<br />

Zeeuws Museum<br />

△ Heropening<br />

zomer <strong>2023</strong><br />

WASSENAAR<br />

Museum Voorlinden<br />

△ Rinus van de Velde<br />

t/m 29/05<br />

△ Alex Katz<br />

10-06 t/m 01-10<br />

△ Anselm Kiefer<br />

14-10 t/m 25-02<br />

WEERT<br />

Museum W<br />

△ Rob Moorees X<br />

Spaarnestad Photo en<br />

kunstenaars Martin &<br />

Inge Riebeek.<br />

t/m 16-04<br />

ZUNDERT<br />

Vincent van<br />

GoghHuis<br />

△ Johan Tahon. Van<br />

Gogh Prediker<br />

t/m 06-08<br />

ZUTPHEN<br />

Museum Henriette<br />

Polak<br />

△ Het leven en werk van<br />

Bob Buys<br />

t/m 04-06<br />

ZWOLLE<br />

Museum De Fundatie<br />

△ Brave new world - 17<br />

schilders voor de 21e<br />

eeuw<br />

t/m 11-06<br />

91

De inschrijving is weer gestart!<br />

Huur een stand voor:<br />

Websites<br />

& adressen<br />

De Kunst-, Brocante-, Lifestyle- en Vintage fair van Den Haag<br />

Zaterdag 20 en zondag 21 mei <strong>2023</strong><br />

10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />

aagsche<br />

Kunst- en Antiekdagen<br />

Met ruim 200 stands, hét Kunst- en Antiek evenement van Den Haag<br />

Zaterdag 26 en zondag 27 augustus <strong>2023</strong><br />

10:00 tot 17:00 uur Lange Voorhout Den Haag<br />

Informatie en inschrijving:<br />

Marktland Evenementen BV<br />

Tel. 0174-22.55.01 - info@marktland.nl<br />

www.HaagsMontmartre.nl - www.HKAD.nl<br />

SCRIPTUM<br />

ART BOOKS<br />

WWW.SCRIPTUMART.NL<br />

Collectioneurs<br />

JUDAICA<br />

Fam. Verhoeven – de Jonge<br />

Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669<br />

judaic@tiscalimail.nl<br />

Verzamelaar van joodse voorwerpen<br />

(judaica) vraagt te koop joods antiek<br />

www.judaic.nl<br />

Galeries<br />

ART GALLERY VOÛTE<br />

Grote Markt 39 A,<br />

3111 NH Schiedam<br />

Tel. +31 651 922 582<br />

Schilderijen, beelden,<br />

fotografie en keramiek<br />

Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.<br />

Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.<br />

Ook op afspraak<br />

www.ArtGalleryVoute.com​<br />

MODERN ART GALLERY.COM<br />

Online & Home Gallery moderne<br />

kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193<br />

duit77@gmail.com<br />

Schilderijen, grafiek, beelden,<br />

fotografie O.a. Wil van Leeuwen,<br />

Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,<br />

Corneille, P. Huf, Geert Kooiman<br />

www.modern-artgallery.com<br />

OPTIMA’S TOONZAAL<br />

25 kunstenaars, 300 objecten, 15<br />

categorieën<br />

www.optimastoonzaal.nl<br />

Zie ook voor boeken en kunst<br />

(galerie):<br />

www.optima-antiquariaat.nl<br />

Stalstraat 1, 4132 VD Vianen<br />

06-242 548 68<br />

GENTS FINE ART<br />

SCHILDERIJEN • AQUARELLEN<br />

• LITHO’S • KERAMIEK •<br />

SCULPTUREN • VARIA<br />

Online kunstgalerie.<br />

Expositieruimte in het centrum van<br />

Gouda. Open op afspraak.<br />

Tel. +31 (0)6 24 24 96 05<br />

Volg ons op Instagram @gentsfineart<br />

www.gentsfineart.nl<br />

Lijstenmakers<br />

ATELIERS FRANS DE ROO<br />

Schippersvaartweg 1 A<br />

2211 TJ Noordwijkerhout<br />

Tel. 0252543758<br />

Tel. 06 53664317<br />

info@ateliersfransderoo.com<br />

Lijstenmakers & Restauratoren<br />

verguldingen, kennis van zaken, fraai<br />

vakwerk<br />

www.ateliersfransderoo.com<br />

Kunsthandelaren<br />

KUNSTHANDEL JAN LOUTER<br />

Breelaan 28, Bergen (N-H):<br />

Bergense School<br />

De Drvkkery, Middelburg:<br />

Zeeuwse schilders<br />

Voor openingstijden, afbeeldingen,<br />

beschrijvingen en prijzen:<br />

www.janlouter.nl<br />

PASSAGE ARTS<br />

20e-eeuwse toegepaste kunst,<br />

Art nouveau, art deco,<br />

Vintage costume jewelry<br />

Tel. 0031 6 53516091<br />

www.arts1900.nl<br />

KUNSTHANDEL AMSTELART<br />

Europese schilderkunst van kleine en<br />

grote meesters op doek, paneel en<br />

papier.<br />

info@amstelart.nl<br />

Tel.0031 6 2426 5057<br />

www.amstelart.nl<br />

Antiquariaten<br />

ANTIQUARIAAT FORUM<br />

Westrenen, Tuurdijk 16,<br />

3397 MS ’t Goy-Houten<br />

Tel. 030-6011955,<br />

Fax 030-6011813<br />

Taxaties & In- En Verkoop<br />

Zeldzame Boeken,<br />

Handschriften, Prenten,<br />

Kaarten En Tekeningen.<br />

www.forumrarebooks.com<br />

Restauratie<br />

ATELIER SCHUURMAN<br />

Schilderijenrestauratie sinds 1992<br />

Govert Flinckstraat 162, HS<br />

Amsterdam Bel voor een kostenloze<br />

Expertise Tel. 0681652126<br />

www.atelierschuurman.com<br />

Bezoek online of op afspraak<br />

Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag<br />

06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl<br />

Uw website onder de loep?<br />

collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45<br />

jaarcontract 9 plaatsingen: € 340

Zoekers<br />

Gevraagd<br />

BOEKEN<br />

P.J.E.M. Jacobs, Beeldend Benelux,<br />

kunstenaarslexicon in 6 delen<br />

(gebonden, groen kunstleer), uit<br />

2000. Prima staat. Vraagprijs 275 €.<br />

Burghout3@ziggo.nl Tel. 0650414034.<br />

Door verhuizing naar een appartement,<br />

wil ik mijn collectie klokkenboeken<br />

verkopen. Het betreft ca. 300<br />

boeken in zeer goede staat met verscheidene<br />

zeldzame en dure werken.<br />

Prijs overeen te komen. Alle info bij<br />

P. T. R. Mestrom, Tongersestraat 34 -<br />

6211 LN Maastricht Tel. 06-41120622<br />

KERAMIEK<br />

Gave vazen/tegels/borden van<br />

Rozenburg-Den Haag. 06-36075989 /<br />

boujes@gmail.com.<br />

Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp<br />

Colenbrander. Beschadigd geen<br />

bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.<br />

Gezocht door een verzamelaar:<br />

porselein uit Weesp. Telefoonnummer<br />

0622659789<br />

KUNST<br />

Gezocht schilderijen van vrouwelijke<br />

kunstenaars gemaakt tussen<br />

1850 en 1950. Aanbiedingen graag:<br />

06-24108542<br />

MEUBELEN<br />

Verzamelaar zoekt meubels van<br />

Willem Penaat uit zijn vroege periode<br />

1900-1925. Uw reactie op Lasonder@<br />

hotmail.nl wordt gewaardeerd.<br />

POSTKAARTEN<br />

T.K gevraagd: oude ansichtkaarten<br />

van <strong>Nederland</strong> en <strong>Nederland</strong>s-Indië.<br />

Ook grotere hoeveelheden. Tel. 06<br />

24103922 schelven44@zeelandnet.nl<br />

VARIA<br />

T.k. gevraagd: oud/antiquarisch papiergeld:<br />

bankbiljetten, assignaten,<br />

noodbiljetten etc. 06-25031555. lexenave@hotmail.com.<br />

Verzamelaar zoekt oude/antieke<br />

<strong>Nederland</strong>se kunst te koop. Voor<br />

gebruik of voor sier geweest, zoals<br />

gedateerde antieke damborden.<br />

0646135700 volks.kunst@xs4all.nl<br />

ZILVER<br />

Te koop gevraagd door een verzamelaar:<br />

Zilverwerk van de firma<br />

Odiot uit Parijs van vóór 1900.<br />

Telefoonnummer 0622659789<br />

Aangeboden<br />

ANTIEK<br />

T.K. Enkele decoratieve West-<br />

Afrikaanse beelden en maskers.<br />

info@leohortensius.com<br />

T. 0653372091.<br />

KUNST<br />

Te koop van particulier: diverse schilderijen<br />

en tekeningen uit de periode<br />

1945-1975. O.a. Corneille, Lucebert,<br />

en Wagemaker. Tel. 06-23366607<br />

havrie77@gmail.com.<br />

ZILVER<br />

Zilveren ( dubbele) beugel tas, met<br />

haak. Dubbel gegraveerde “papagaaien”.<br />

Streekdracht. Gekeurd 1818.<br />

Voorzien van een katoenen, met<br />

zeemleer gevoerde tas. 06.55772267<br />

Gecertificeerd<br />

Registertaxateur<br />

KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN<br />

Reinold Stuurman<br />

Lid Federatie TMV<br />

Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort<br />

+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl

18.03.23<br />

11.06.23<br />

Tekenkunst<br />

74 tekeningen van Rembrandt, Bol,<br />

Maes en anderen, The Peck Collection,<br />

Ackland Art Museum (USA)

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!