Adviesbundel - Participatieve basishouding

Participatieve
basishouding
december 2023
Meer info?
www.ouderspunt.be

2

INHOUD
1. Wat is een participatieve basishouding? 4
2. Wie bepaalt de aanpak? 8
3. Rechten in de gezins- en jeugdhulp 14
4. Rechten alleen volstaan niet 16
5. De relatie telt 24
6. Participatie van bij de start 28
7. Tools en aanpak helpen ook 32
8. ‘Dé goede hulpverlener’ volgens ouders 34
9. Participatief werken als het moeilijk gaat 38
3

1. Wat is het?
Participatie en een participatieve basishouding zijn geen doel op zich.
Het is de manier waarop volgens cliënten in de gezins- en jeugdhulp
de begeleiding meer kans op slagen maakt.
Als ouders van jongeren in de gezins- en jeugdhulp zich op een
respectvolle en evenwaardige manier behandeld voelen, kunnen zij
beter samenwerken met hulpverleners. Samenwerken is samen ‘heel
de weg gaan’, met een open houding, van bij de start van het traject
tot wanneer de ouders en de jongere weer alleen op weg kunnen.
Het ultieme doel is de best mogelijke ondersteuning bieden aan
jongeren die hulp nodig hebben bij het opgroeien. De contextbegeleiding
betrekt ouders bij dit proces. De manier waarop dit
gebeurt, bepaalt mee de slaagkansen van het hulpverleningstraject.
Ouders en hupverleners spreken van een manier van samenwerken
die zij participatief noemen. Maar beide partijen vullen dat anders in.
Want, zeggen ouders, methodieken alleen zijn niet genoeg. Veel hangt
ook af van de basishouding van de hulpverlener.
Als we spreken over ‘echte’ participatie gaat dit over kansen bieden
om heel het hulpverleningsproces samen met ouders aan te gaan.
Zodat zij ook echt over de hele lijn betrokken zijn.
Zonder steun verder kunnen: dat is het einddoel. De regie ligt dan
weer terug in handen van de cliënt. Evaluatie met en door alle
betrokkenen hoort hier ook bij. Niet alleen over de uitkomst van het
hulpverleningsproces, maar ook over de manier waarop de
begeleiding is verlopen.
4

5

Participatieve basishouding is:
elkaar informeren, elkaar begrijpen, rekening houden met verschillende
standpunten, een gesprek hierover voeren, pro’s en contra’s
geven, meningsverschillen een plaats geven, advies vragen en geven,
afspraken maken waar iedereen zich goed bij voelt, ieder zijn aandeel
scherpstellen, ieder zijn verantwoordelijkheid duidelijk krijgen, ieder
zijn sterktes aanspreken, ieder zijn zwakten onderkennen,
samenwerken … en kijken of het goed was.
Wat kan helpen?
• Methodieken gebruiken die cliënten betrekken bij het
hulpverlenersproces.
• Altijd luisterbereid zijn en uitleg geven bij elke stap.
• Cliënten steeds respectvol en gelijkwaardig benaderen.
• Bewust zijn dat dit dé basishouding is voor iedere hulpverlener.
Bedenkingen
• Is gelijkwaardigheid geen illusie als het gaat over een
hulpverleningsrelatie?
• Hebben professionelen dan niet méér de macht in handen? Zij
moeten immers hun doelen halen, zij kennen de regels van het spel.
• Staan ouders niet altijd aan de vragende, onmachtige kant?
• Spelen er niet méér gevoelens aan de kant van cliënten?
• Als we dan toch participatief moeten werken, hoe doen we dat dan?
• Schijnparticipatie ligt altijd op de loer.
6

Dit zeggen ouders:
• Vele ouders voelen zich niet voldoende geïnformeerd over wat ze
kunnen verwachten.
• De cliëntpositie en de relatie met de hulpverlening is steeds
beladen met emoties.
• Ouders en hulpverleners maken samen deel uit van het hulp
verleningssysteem.
• De uitnodiging tot betrokkenheid moet volgens ouders uitgaan van
de professionelen, zij staan immers aan de kant van de organisatie
van de hulpverlening, de macht tot uitnodigen ligt in hun handen.
• Het is evident dat hulpverleners niet alle aspecten herkennen van
het verhaal van ouders die hulpvrager of hulpontvanger zijn. Er is
een verschil tussen het ‘leven’ van gezinnen en de ‘formele’ agenda’s
van professionelen.
• Het is belangrijk dat hulpverleners beseffen dat hun eigen acties,
ondanks goede intenties, heel slechte gevolgen kunnen hebben.
Het is steeds belangrijk om stil te staan bij de effecten van het
handelen.
• Soms kan de hulpverlening niet zien dat de context waarin de ouder
zich bevindt heel bepalend is. Als je als ouder voor een jeugdrechter
zit, kan je je door de druk en spanning heel klein voelen of
net heel boos. Hulpverleners denken dan soms dat de ouder altijd
zo is. Ze houden geen rekening met de context.
7

2. Wie bepaalt de
aanpak?
Vermits professionelen de ‘macht’ in handen hebben, bepalen zij vaak
de aanpak van de hulpverlening. Hulpverleners doen dat in overeenstemming
met de regelgeving, dat is het kader waarbinnen zij werken.
Ook hun opdracht en de verwachtingen van de overheid beperken
hun bewegingsvrijheid. Het is belangrijk dat hulpverleners dit communiceren,
want dat hoort ook bij participatief samenwerken.
Ook ouders hebben een groot stuk in handen als het gaat om de aanpak
van het hulpverleningstraject. Zij kennen het probleem, zij kennen
hun kind. En zij weten hoe de problematiek ingrijpt in het leven van
ieder gezinslid. Zij ondervinden ook wat hulpverlening hierbij teweegbrengt,
zowel de positieve als de ontwrichtende effecten.
Participatief werken houdt ook in:
• Ieder verhaal zijn plaats geven.
• Ieder zijn taak en begrenzing aanvaarden.
8
“Ouders twijfelen.
Zij moeten soms risico’s
durven nemen om vooruit
te komen. Dat is menselijk.
Ook hulpverleners twijfelen en
moeten (en kunnen) net als
ouders niet alles weten.”

Hindernissen die kunnen meespelen:
• Hulpverleners praten in vakjargon, dat begrijpen ouders niet.
• Vage termen helpen niemand en kunnen fout worden ingevuld.
• Cliënten moeten zich inpassen aan de werking van de dienst, maar
zij hebben misschien ook nog andere noden.
• Hulpverleners komen in aanraking met de vele lagen die spelen in
een gezin.
• Hulpverleners krijgen de emoties mee van de verschillende
betrokkenen.
• Hulpverleners moeten aan de slag met uiteenlopende verhalen
en verwachtingen.
• Cliënten en hulpverleners geven andere betekenissen aan feiten
en woorden.
• Hulpverleners hanteren methodieken om hun doelen te bereiken,
maar cliënten vragen ook aandacht voor hen als mens, voor hun
verhaal en hun hoop.
• Hulp verlenen is een job die de hulpverlener organiseert binnen
bepaalde uren terwijl gezinnen de hele tijd leven met de hulpnood.
9

“Hulpverlening werkt op korte termijn,
ze neemt beslissingen en komt tussen in een
ouder-kindrelatie. Dat heeft voor het gezin op
lange termijn gevolgen.
Dat moet men heel goed beseffen.
Er is een groot verschil tussen enerzijds een hulpverlener
die binnen het gegeven kader zijn job
goed doet en beslissingen neemt en anderzijds
het gezin dat in zijn privésituatie en in de
ouder-kindrelatie de gevolgen draagt van die
beslissingen. Een jaar zoeken naar wat het
probleem is (van OOOC naar huis en terug naar
OOOC of een andere instelling …) is ook een jaar
schoolverlies. Ondertussen heeft mijn kind een
jaar achterstand op school.”
Vraag aan ouders: ‘Zou je zelf graag het beroep van hulpverlener
uitoefenen? Waarom wel/niet?’
Het moeilijkste is, volgens de meeste ouders, mens blijven en niet ten
onder gaan aan alle problemen en emoties die er bijhoren.
10
“Het beroep van
hulpverlener speelt sterk op
gevoelens. Het gaat over
problemen (niet van één kind,
maar van alle kinderen die daar
zijn) en je moet het kunnen
loslaten wanneer je job
gedaan is.”

Wat zouden ouders anders doen?
• Jeugdzorg zou gezinszorg moeten worden.
• Veel meer tijd en ruimte voorzien voor het gesprek met de ouders.
Echt praten en luisteren mogelijk maken. Voor de start beter luisteren
en betere informatie geven.
• Hulpverleners moeten stilstaan bij hun ‘normale’ aanpak en de
gevoelens die het oproept bij cliënten (zowel bij ouders als bij
jongeren).
• Meer administratie voorzien om ouders te beschermen en
duidelijkheid te geven. Ouders de afspraken op papier geven, hen
verslagen geven en laten aanvullen.
• Zaken over de omgang met cliënten controleerbaarder maken,
meer vastleggen, zodat ouders meer vat krijgen op de situatie.
• Begeleiders en consulenten verplichten om zich te verantwoorden.
Laat ze uitleg geven bij handelen en het waarom van hun
beslissingen.
• Meer mensen inzetten om advies en steun te geven aan ouders,
voor de zaken uit de hand lopen.
• Zorgen dat er meer inspraak is, maar zet cliënten niet op hun
eentje tegenover een heel team van hulpverleners.
• Van begeleider mogen veranderen als het niet klikt.
• De macht van het team in evenwicht brengen met de inbreng/
macht van cliënten.
• Ouders betrekken bij een teamoverleg en zorgen dat ze in een
evenwaardige positie zitten.
• Teams zouden hun handelen en denken in vraag mogen stellen.
Soms zou het helpen om een ouder mee aan tafel te zetten en zo
een nieuwe visie in het gesprek te brengen.
11

12
“Zorg dat er oprecht tijd en ruimte is
voor een gesprek tussen ouders en jongeren.
Voorzie een gezellige ruimte, waar niemand
je ziet of stoort.
Geef ouders de nodige tijd om iets echt uit te praten
met hun kind. Verwacht daarbij niet dat dit lukt binnen
één uur. Dat is te weinig tijd om je kind te berispen,
begrip te tonen, luisteren naar gevoelens en uiten
hoe jij als ouder je voelt.
In een normaal gezin vraagt dit ook tijd.
Denk aan een puber die even moet afkoelen,
ouders die samen overleggen en de dag erna
samen verder praten.”

Bij het afnemen van testen en checklisten
dreigt het gevaar dat vooroordelen meespelen.
Zelfs zonder dat hulpverleners daar bij stil staan.
Het zou goed zijn dat hulpverleners dit soort
instrumenten eens met een andere bril bekijken.
Daarom is het waardevol dat zij het zelf eens ervaren.
Dat kan door deel te nemen aan een test over zichzelf,
hun gezin, familie en kennissen. Ga daarna ook na of
bepaalde conclusies terecht zijn.
De signaallijst van Integrale Jeugdhulp is met deze
bril bekeken en nadien herschreven. Zie methodieken
als een hulpmiddel om tot dialoog te komen.
Niet als een manier om zekerheid en bewijs te vinden
voor eenzijdige conclusies.
13

3. Rechten in de
gezins- en jeugdhulp
Cliënten in de gezins- en jeugdhulp hebben rechten.
Dat versterkt hun positie. Ze moeten daarom wel hun rechten kennen.
Hulpverleners moeten ze toelichten, zodat ouders en jongeren weten
wat ze concreet betekenen.
Dit zijn de rechten van ouders die het Agentschap Opgroeien vermeldt
op hun website.
• Informatie en inspraak
• Instemmen en weigeren
• Privacy en persoonlijke levenssfeer
• Klachtrecht
• Inzage
• Bijstand
• Hulp is vertrouwelijk
• Regelmatig opvolgen
Naast deze rechten (specifiek opgesteld voor mensen die zich in de
hulpverlening bevinden) gelden natuurlijk ook de rechten waarvan
iedereen geniet, zoals recht op privacy, de bescherming van de persoonlijke
gegevens 1 , het recht op een gezinsleven.
Ouders melden dat het niet evident is om deze rechten af te dwingen.
Zij verwachten dat professionelen bij elke stap deze rechten respecteren
en dat alle procedures, documenten of andere tools die men inzet,
de rechten van cliënten garanderen.
14

Wat kan helpen?
• Bouw systemen op zo’n manier uit dat ze transparantie en
participatie uitlokken.
• Wanneer elk verslag samen met de ouders en jongeren wordt opgesteld,
worden al drie belangrijke rechten in de praktijk omgezet:
informatie en inspraak, inzage en regelmatig opvolgen
• Laat cliënten bij digitale systemen regelmatig een update
uitvoeren. Deze methode is ook gekend bij andere vormen van
dienstverlening. Dat is zeker nodig in functie van veranderende
relaties in de omgeving van de jongere en de ouders.
• Werk bij formulieren en digitale systemen met ingebouwde informatie,
bijvoorbeeld via pop-ups die antwoorden bieden op vragen
rond rechten van cliënten.
• Zorg er als hulpverlener voor dat je bij de start van het hulpverleningstraject
informatie op verschillende manieren meegeeft
en verwijs op een concrete manier naar de rechten van cliënten.
Geef hen bijvoorbeeld het webadres van bepaalde diensten
mee, zoals op website van de eigen voorziening, van het
agentschap Opgroeien of van Ouderspunt.
15

4. Rechten alleen
volstaan niet
Rechten hebben is één ding, ze krijgen is iets anders.
Met rechten alleen kom je er niet.
‘Formeel in orde zijn’ is niet genoeg. Cliënten moeten hun rechten
kunnen uitoefenen. De relatie, de inzet en de houding van de
hulpverlener bepaalt hier veel. In wat volgt geven we op basis van
ervaringen van ouders mee dat rechten respecteren altijd moet
samengaan met een respectvolle en participatieve basishouding.
Hier reflecteren ouders over deze rechten.
Informatie en inspraak
16
“Over belangrijke keuzes
moet er met iedereen een gesprek
zijn. Bij voorkeur samen aan één tafel.
Het probleem is dat er gesprekken zijn
met de begeleider voor de ouders. Zij
hadden het gevoel gehoord te zijn en
dachten dat ze tot een goede afspraak
waren gekomen. Ook was er een gesprek
tussen de jongere en zijn
begeleider. Wat in beide gespreken
besproken was, kwam samen in het
team. Daar viel een beslissing die
niemand herkende. Het was een ‘teambeslissing’.
Zo hebben ouders het gevoel
dat ze geen vat hebben op wat er
gebeurt en op hoe het
verder moet.”

“Voor ouders buiten
de jeugdhulp is het
normaal dat zij de schoolkeuze
van hun kinderen
bepalen. Ook hulpverleners
moeten die keuze
respecteren en hierover
niet in strijd gaan
met ouders.”
Instemmen en weigeren
“Een veel gehoord knelpunt
is dat ouders vrijwillig om hulp
kunnen vragen, maar dat zij zich
daarna ‘gevangen’ voelen.
Ouders weten bij de start niet
dat ze de eerste 6 maanden niet
meer uit het hulpverleningstraject
kunnen stappen. Dat vinden
ouders geen vrijwillige
hulpverlening. ”
“Als iemand in de hulpverlening
een fout maakt dan plaats de hele
organisatie zich achter de
hulpverlener. Als ouder heb je er
op dat moment niets meer tegenin
te brengen. Er zou een dienst
moeten zijn, waar je als ouder op
dat moment terecht kan. Een dienst
die de rechten van de
jongere en de rechten van de
ouders verdedigt.”
17

Privacy en persoonlijke levenssfeer
“Soms vraag je als ouder hulp,
maar heb je zelf niet meer in handen waar
deze hulp stopt. Het is belangrijk dat
hulpverleners beseffen dat deze hulp en de
manier waarop die wordt gegeven, zoveel
impact heeft op ouders en kinderen. Kinderen
dragen dit in hun volwassen leven verder mee.
Als ouder blijf je ook twijfelen: had ik hulp
moeten inschakelen, had ik dit misschien
beter niet gedaan of had ik dit misschien op
een andere manier moeten doen?
Ouders voelen zich dan ook heel vaak schuldig
over wat is gebeurd. Het is essentieel dat
hulpverleners luisteren naar wat de
precieze vraag is en dat ze de nood aan hulp
niet in stand houden. De rechten en plichten
van ouders moeten tijdens het ganse
hulpverleningsproces steeds bewaakt
worden.”
18

“Door tussenkomst van de hulpverlening
staan al snel belangrijke figuren uit het leven van het
kind op een afstand. Afhankelijk van de aanpak en
de houding van hulpverleners komt er een grotere
afstand naar de ouders, broers en zussen.
De context (waarmee in de hulpverlening gewerkt
wordt in kader van de begeleiding) is niet alleen
belangrijk in het begeleidingsplan van de
hulpverlening, het is voor de jongere ook emotioneel
belangrijk. Ouders en hulpverleners moeten deze
context respecteren en bevragen Dat is soms een
probleem bij gescheiden ouders, omdat de ouder
waarbij het kind woont, vaak meer informatie krijgt.
Bij nieuw samengestelde gezinnen wordt de
zorgouder niet altijd betrokken. Er moet
medezeggenschap zijn en het is belangrijk dat
ouders en hulpverleners hier
van bij de start met zorg
mee omgegaan.”
19

Klachtrecht
“Je moet als ouder ook de
verantwoordelijke van een
dienst kunnen aanspreken.”
Inzage
“Volgende zaken moeten
duidelijk zijn. Doel van een
dossier. Termijn dat het wordt bij
“Wanneer een dossier
gehouden en met wie de informatie
wordt doorgegeven naar een
wordt gedeeld. Wees ook duidelijk
dienst, weet men niet welke
over de manier van inzage, updaten
informatie het dossier bevat. Indien
en corrigeren van de informatie.”
ouders een recht tot aanvulling hebben,
is er meer garantie dat ook hun visie is
opgenomen in het dossier. Ouders moeten
ook weten hoe hun situatie is voorgesteld.
Dat kan doordat hulpverleners de
formulering navragen bij ouders of door
een apart luik toe te voegen voor
de ouders. Net zoals bij een
PV van de politie.”
20

Bijstand
“De instelling kan een kind
weigeren op basis van
bijvoorbeeld ziekte, maar als ouder
heb je geen keuze. Je hebt niet de
keuze het leven met het kind te
weigeren, noch het leven
met de ziekte.”
“Je moet als ouder
het recht krijgen te
veranderen van hulpverlener
als een vlotte
samenwerking niet meer
mogelijk is.”
“Het moet bij de start van
een hulpverleningstraject
duidelijk zijn dat de mogelijkheid
bestaat om een vertrouwenspersoon/steunfiguur
in te
schakelen. Niet pas
wanneer blijkt dat
het niet klikt.”
21

Hulp is vertrouwelijk
“We hebben het gevoel dat je met
kritiek of boosheid niet terecht kan bij
hulpverleners. De begeleiding roept nochtans
veel gevoelens op. En dat is normaal,
want het gaat om je kind! Op emotioneel vlak is het
heel moeilijk dat je zoveel uit handen moet geven.
Je moet je kind toevertrouwen aan vreemden.
Het lastigste is ‘afgeven’:
- je kind afgeven aan een vreemde
- afstand nemen terwijl de bezorgdheid blijft
(wakker liggen, angst, vragen)
- je gevoelens moeten inhouden (stoppen?) als moeder
(dat kan toch niet?)
- verantwoordelijkheid afgeven
- aanvaarden dat het in de voorziening anders gaat
of dat ze de dingen minder goed opvolgen
(spijbelen, schoolresultaten, inzet …)
Ouder zijn is niet kunnen afgeven!”
22

Regelmatig opvolgen
“Je krijgt brieven die je niet begrijpt,
maar je voelt aan dat het
belangrijk is dat je er iets mee doet.
Je weet niet waar je terechtkan voor uitleg en steun
hierbij. Je weet niet wat er wordt verwacht, hoe
je moet reageren. Je weet niet hoe je jezelf kan
voorbereiden (informeren over de normale gang
van zaken, dossiers lezen omtrent
de komende beslissing …).
Het is alsof je in iets ben terechtgekomen dat je
meesleurt en je kan niet inschatten welke gevolgen
je gedrag of wat je zegt, kan hebben voor jezelf en
voor je kind.”
23

4. Het is de relatie
die telt
Het is volgens ouders niet eenvoudig om de juiste participatieve
houding te omschrijven. Ook tips geven die een goede participatieve
relatie garanderen, is niet evident. Het gaat immers niet alleen over
‘voldoen aan de regels van het participatiespel’. Het gaat ook over de
manier waarop je deze regels toepast. Bovendien zijn de
noden van verschillende ouders heel anders.
Het recht om niet te participeren, bestaat ook. Maar hoe meer
ouders de andere kennen en begrijpen, hoe meer dat uitnodigt tot
samenwerking. En hoe minder kansen wantrouwen krijgt.
We wijzen hier graag op onze adviesbundels 1 , waarin we bij
verschillende hulpverlenerthema’s inzicht geven in wat ouders
verwachten. Zo willen we de stem van ouders laten horen en de zogenaamde
‘blinde vlek’ voor hulpverleners duidelijker maken.
Want wanneer je de kant van ouders beter inschat, kan je een sterker
hulpverlenersaanbod creëren. Wat uiteindelijk weer bijdraagt tot een
participatieve hulpverlening.
1 18 jaar worden in de jeugdhulp, Contextbegeleiding: hoe vullen ouders dat in?
Doelstellingen in de jeugdhulp. Gegevensdeling. Goede praktijken. Informeren, het belang
van genoeg. Ouders over het decreet Jeugddelinquentierecht. Ouderwerking in jeugdhulp.
Rechten van ouders in de jeugdhulp. Tevredenheidsmeting en evaluatie door ouders.

Mogelijke valkuilen
Hulpverleners vrezen soms dat de vragen en verwachtingen van
ouders ‘niet realistisch’, ‘onterecht’ of ‘niet in het belang van het kind’
zijn. Ouders merken hierbij op dat hulpverleners daarbij dan vooral
denken aan speciale situaties. Denk aan een ouder die contactverbod
heeft, vechtscheidingen, situaties van mishandeling …
We gaan er echter van uit dat de verwachtingen van ouders in de
gezins- en jeugdhulp dezelfde zijn als die van ouders die niet in de
hulpverlening zitten.
“Een participatieve
basishouding geeft je
de kans om jouw ouderpositie
te blijven dragen.
Het uitgangspunt blijft steeds
samenwerken met de ouder
(die ouder blijft) in het belang
van het kind”
25

Zaken waar ouders op wijzen met betrekking tot
hun relatie met hulpverlening/hulpverleners:
“Het moet steeds duidelijk zijn dat
het ouderlijk gezag bij de ouders ligt.
In alle aspecten, in heel het
hulpverleningsproces door en in alle
handelingen. Ook al krijgt die ouder
op dat moment steun vanuit de
hulpverlening. Hulpverleners moeten
aanvaarden dat de mening en
ervaringen van ouders evenwaardig zijn. “Hulpverleners moeten
Zij moeten ze laten meetellen.”
zeer goed beseffen
dat de kinderen die ze
onder hun hoede krijgen,
niet hun kinderen zijn.
Dat is één van de
belangrijkste klemtonen.
En dat moet op verschillende
manieren duidelijk zijn.”
“Je kan binnen de juiste
kaders blijven en je job doen,
maar toch voorbij gaan aan
de gevoelens van mensen.
Je kan zo ouders kwetsen,
ook al bedoel je het goed.”
26

“Neem niet de plaats
van de ouder in, maar
nodig ouders steeds uit
om hun rol op te
nemen. Laat net daarom
weten wanneer het
oudercontact is
op school.”
“Soms hebben ouders
het gevoel dat hulpverleners zich
opstellen als ‘vakbondsmannen’ naast
de jongere. Dat zorgt voor een
moeilijke samenwerking met ouders.
Zo verslechtert bovendien ook de
relatie tussen de ouders en de jongere.
Er wordt dan niet meer
gediscussieerd of gebotst tussen
ouder en jongere, want
hulpverleners praten eerst met de
jongere, daarna met de ouders en nemen
dan een beslissing.”
“Wanneer ouders hun kind
aan een vreemde toevertrouwen,
verwachten ze dat zij dezelfde
bezorgdheid hebben als in
‘gewone gezinnen’.
Ook verwachten zij dat dat het
onderwerp is van de
gesprekken en de
samenwerking met
ouders.”
27

5. Participatie van
bij de start
Het is heel moeilijk om ouders te motiveren tot samenwerking,
wanneer de hulpverlening de boot gemist heeft bij de start.
Dat zeggen ouders zelf. Als het hulpverleningstraject start zonder
eerst de ouders gehoord te hebben, zonder hen eerst te erkennen als
ouder. Dat kan de relatie onder druk zetten.
28
“Luister eerst naar de voorstellen en vragen
van ouders. Veeg hun ideeën niet meteen
van tafel. Besef vooral dat het kind in de instelling
niet hetzelfde is als thuis. Het feit dat hulpverlening
tussenkomt, zorgt al dat je iets verandert
aan de gezinssituatie.
Dit heeft gevolgen die niet eigen zijn aan
het probleem, maar aan de tussenkomst van
de hulpverlening. Daarom is het des te
belangrijker om goed te luisteren naar
de ouders en de jongere wanneer zij vertellen
over hoe het thuis gaat.
Oordeel niet, beslis ook niets zonder dat het hele
prentje duidelijk is. Om dat hele prentje in kaart te
brengen, is het nodig om de inbreng van alle
betrokkenen toe te laten: jongere en ouders.
Dat komt niet tot stand via interpretatie,
maar door rechtstreekse inbreng.”

“Hulpverleners oefenen best op vragen
stellen, zodat zij alle gesprekken zeker goed
begrijpen. Hulpverleners denken te vlug
dat ze het begrijpen. Ze baseren zich op kennis uit hun
opleiding en op hun ervaring met de ‘problematiek’.
Maar ze vergeten dat ze met mensen werken.
En ieder mens is anders. Eenzelfde problematiek bij andere
mensen, in een ander gezin, brengt heel andere spanningen
mee. En vraagt dan ook naar een andere aanpak.
Ieder gezin en iedere jongere heeft andere sterktes.
Daarom is het belangrijk om samen eerst de puzzel te leggen
voor men een oordeel stelt. Men moet eerst zoeken,
dan ingrijpen. Stel je voor dat je in een ziekenhuis komt en ze
zetten eerst jouw arm af, voor de zekerheid. Pas daarna zoeken
de dokters naar de oorzaak van jouw pijn.
Dat is precies hetzelfde als hulpverleners die in een
hulpverlenerstraject eerst ingrijpen met bijvoorbeeld
een plaatsing. En pas daarna, samen met
de ouders en de jongere, op zoek gaan
naar de beste aanpak.”
29

Ouders komen aan de start met bepaalde gevoelens
Wanneer ouders hulp nodig hebben, komt hun gezin en hun aanpak
onder het oog van buitenstaanders. Dat is een moeilijke positie.
Dit speelt van bij de start ook mee in de relatie met de hulpverlener.
Door de formulering van bepaalde zinnen krijgen ouders de indruk dat
ze al voor ze om hulp vroegen het niet goed aanpakten. Dat ze hulpverleners
nodig hebben om hun kinderen
beter op te voeden.
De blik van de buitenwereld
“De manier waarop
beleidsmakers sommige
zaken in visieteksten
formuleren, lijkt soms
‘uit de hoogte’ te komen.”
De algemene indruk van ouders over gezins- en jeugdhulp beïnvloedt
de relatie met hulpverleners. Als het over opvoeding gaat, speelt al
vlug de ‘schuldvraag’ mee. Ouders stappen niet graag naar deskundigen.
Niet alleen omdat zij als ouder zo lang mogelijk zelf hun best willen
doen, maar ook uit angst de schuld te krijgen van de ‘fout gelopen
opvoeding’.
De vraag stellen wat hierin meespeelt is zeer belangrijk. De jeugdhulp
(deze die opvoedingssituaties behandelt) draagt een zeker idee in
zich dat mits de ‘juiste’ aanpak van deskundigen, de zaak misschien
op te lossen valt. Dit kan de indruk geven aan ouders dat zij faalden.
De informatieverspreiding rond jeugdhulp dient daarom het taboe te
doorbreken, zowel naar inhoud als naar vorm. Dit is noodzakelijk om
afstand te nemen van het wij-zij-denken: wij die het wel kunnen en
zij die faalden. Daarnaast dient onderkend te worden dat de tussenkomst
van jeugdhulp zelf ook onrust en veranderingen meebrengt in
een gezin.

Wat kan helpen?
• Een participatieve basishouding houdt in dat hulpverleners zich
bewust zijn van de gevoelens die meespelen wanneer ouders
vragen om steun bij ‘opvoedingsproblemen’. Het is niet enkel een
kwestie van de ‘juiste opvoedingstechnieken’ toepassen.
Het feit dat vele factoren meespelen, die de hulpverlener niet kan
kennen, moet mee ingebracht worden op alle niveaus: in de relatie
hulpverlener-hulpvrager, in beleid
“Kom niet te vlug met
oplossingen. Het is goed bedoeld,
maar denk niet dat je na enkele weken
en enkele gesprekken, weet hoe de
vork in de steel zit.
Ouders hebben zelf ook al veel
geprobeerd en dat moet het
onderwerp van het gesprek zijn.
Respecteer de ervaringen van
ouders.”
31

6. Tools en aanpak
helpen ook
Ouders hebben vaker ideeën en voorstellen om de hulpverlening te
verbeteren. Het zijn allemaal manieren om meer erkenning te geven
aan de gelijkwaardige inbreng van ouders. Zo verkleint het risico op
wantrouwen en krijgt de samenwerking meer kansen.
Tips van ouders
• Bekijk elke aanpak, elk formulier, elke stap die je zet, door de ogen
van ouders. En vraag je af hoe jij je zou voelen als het over jouw
kind zou gaan.
• Let bij een overleg op waar iedereen zit, want dit heeft een
belangrijk effect op hoe ouders de relatie tussen de mensen aan
tafel ervaren. Een voorbeeld: een ouder mocht bij de bespreking
niet naast haar zoon zitten. Ze kreeg een plaats tegenover hem.
Voor deze ouder kreeg deze positie een symbolische betekenis,
namelijk dat zij en haar zoon in het gesprek tegenover elkaar
zouden staan. Een andere voorbeeld: tijdens een oudercontact zit
de hulpverlener tussen de ouders en de jongere in. De hulpverlener
antwoordt en reageert als eerste op de vragen van de
leerkracht...
• Zoek actief naar manieren waarop ouders hun rol kunnen opnemen
en maak hierover afspraken.
• Werk meer met ervaringsdeskundigen.
32

• Maak van bij de start van het hulpverleningstraject duidelijk dat
ouders en jongeren een vertrouwenspersoon/steunfiguur mogen
meebrengen.
• Zorg dat het bij elk verslag duidelijk is naar wie het gericht is, wat
ermee gebeurt (basis voor beslissingen?), hoe lang het wordt bewaard.
Noteer dit bijvoorbeeld in de hoofding van het verslag.
• Werk met een geldigheidsdatum, laat alles indien gewenst nalezen
en corrigeren. Maak plaats in het verslag waar iedere betrokkene
apart zijn visie geeft.
• Neem ouders en jongeren mee in het team.
• Neem ouders en jongeren ook mee in het team voor besprekingen
over het aanbod en het beleid van de dienst. 1
“Ouders zijn vaak boos of
in de war, omdat er zo weinig
openheid is. Ouders bedoelen
zowel openheid over het
probleem, als over de
aanpak, als over waarom iets
niet werkt of waarom men
gelooft dat iets wel zou
werken.”
1 Meer tips hierover zijn te vinden in de adviesbundels ‘Goede praktijken’ -
‘Ouderwerking in jeugdhulp’ - ‘Tevredenheidmeting en evaluatie door ouders’
33

“Verslaggeving is belangrijk.
Verslagen leggen het gesprek
vast. Soms steunt het op
interpretaties. Betrokkenen vullen
ze zelden in en lezen het niet na.
‘Ik herken mezelf niet in wat in dat
verslag staat’, zei mijn dochter.
Ook wij, als ouders, kregen nooit
de kans om het te lezen. Voor ons
blijft de vraag waarop hulpverleners
zich hebben gebaseerd bij
bepaalde beslissingen.”
“Let op het
evenwicht, voorzie
steunfiguren voor
cliënten als ze dit wensen.
Organiseer liefst geen
vergadering met vijf hulpverleners
tegenover één
ouder en jongere.”
Belangrijke vragen waarop ouders een antwoord willen
• Waarom is een plaatsing nodig?
• Wat is volgens ouders het probleem?
• Hoe zullen hulpverleners ermee omgaan, wat is de aanpak?
• Waarom denken hulpverleners dat die aanpak zal werken?
• Wat staat ons (jongere en ouders) nu te wachten?
• Hoe zit het systeem van hulpverlening in elkaar?
34

Tips voor vorming
Rollenspelen om hulpverleners in de schoenen van ouders te laten
staan. En hen zo laten nadenken over welk hulpverleningstraject zij
zouden wensen voor hun eigen kind. Hoe zouden zij zich voelen als
men over hen beslissingen neemt en oordelen opschrijft op basis
van een paar gesprekken.
“De beslissingen tijdens een hulpverleningstraject
zijn geen
onbelangrijke beslissingen!
In het geval van een plaatsing heeft dit
grote gevolgen die lang meespelen.
Kinderen kunnen zich door zo’n
beslissing schuldig voelen zonder dat
ze dit ooit uitspreken.”
35

7. ‘Dé goede
hulpverlener’
volgens ouders
Wanneer we ouders vroegen wat ‘een goede hulpverlener’ is,
kregen we volgende antwoorden:
Een goede hulpverlener:
• doet moeite om ouders te leren kennen, op alle vlakken.
• toont belangstelling voor de kant van de ouders, voor wat de ouders
bezighoudt.
• controleert of hij goed begrijpt wat de ouders zeggen.
• zegt niet dat kinderen ‘moeilijk’ of ‘lastig’ zijn, ook al zeggen de ouders
dat misschien zelf van hun kinderen.
• zoekt naar wat goed loopt. Uit handen geven van de opvoeding is een
teken van ‘ten einde raad zijn’. Daarom is het belangrijk om terug
positieve dingen te zien.
• stelt zaken voor die aansluiten en passen bij de situatie van de ouders.
• vraagt aan de ouders wat ze zelf al probeerden om de problemen op
te lossen.
• geeft het gevoel aan de ouders dat je fouten mag maken, dat is heel
belangrijk, want fouten maken is niet erg als je er maar iets probeert uit
te leren.
• knikt niet altijd ja. Hij moeten confronteren als het nodig is, maar wel
met respect en een goede uitleg.

• heeft geduld en leeft zich goed in. Geduld is de dingen desnoods
10 keer uitleggen tot je zeker weet dat ouders ‘mee’ zijn. Geduld is
blijven luisteren, ook als mensen regelmatig hetzelfde zeggen.
• geeft tijd aan ouders om hun verhaal te brengen en blijft luisteren
terwijl de ouders al sprekend hun gedachten nog vormen.
• is een mens. Hij hoort veel problemen. Ze kwetsen soms ongewild.
Reden te meer om het gesprek open te houden.
• Hij/zij moet rust en vertrouwen uitstralen.
• maakt al eens fouten, net als de ouders, maar moet dat durven
toegeven en daarna met de ouders de draad weer opnemen en het
vertrouwen herstellen.
• verdient een respectvolle behandeling. Net zoals ouders respect
mogen verwachten. Maar ouders kunnen niet zomaar alles verwachten
van de hulpverlener
• legt zijn rol als hulpverlener goed uit. Vooral als de jeugdrechtbank
je kind plaatste. Hier moet de hulpverlener erg duidelijk zijn om te
vermijden dat de ouders de hulpverleners als de vijand beschouwen.
• heeft een open houding naar ouders, maar ook voor de aanpak die
de dienst hanteert. Hulpverleners mogen niet halsstarrig aan het
eigen gelijk of aan een methodiek vasthouden.
37

8. Participatief
werken als het
moeilijk gaat
Soms is het moeilijk om samen te blijven werken of om contact
tussen ouder en jongere te blijven houden.
• Als de ouder bijvoorbeeld ‘op’ is, te veel heeft afgezien en de
jongere niet meer wil zien.
• Als de jongere de ouder niet meer wil zien.
• Als ouders heftige ruzies hebben en dit de relatie verstoort.
• Als een ouder is opgenomen.
• Als er een afwezige mama/papa is.
Wat kan de hulpverlener in deze situaties doen om de relatie
te blijven behouden? Wat verwachten ouders dan? Welke rol
moet de hulpverlening opnemen?
Wanneer de ouder de jongere niet wil zien
Respecteer dat de ouder ‘op’ is, eventueel kwaad is en laat de
afstand bestaan. Afstand is soms nodig uit zelfbescherming en uit
bescherming naar de jongere.
38

Wanneer de jongere de ouder niet wil zien
Ouders verwachten dat de voorziening hier een duidelijk standpunt
inneemt en principieel de keuze maakt om de ouders te blijven
uitnodigen. Op die manier ziet de jongere dat de hulpverlening de
positie van de ouders respecteert.
Bij ruzie of conflict is het belangrijk om geen partij te kiezen
Je kan duiden op het feit dat het conflict enkel tussen de ouders en
de jongere aanwezig is, maar dat je de ruzie even buiten wil houden
door met iedereen apart te spreken.
Het is belangrijk om naar manieren te zoeken om de afstand te
respecteren, maar daarvoor moet je de informatiestroom niet
verbreken. De hulpverlener kan hierin een rol spelen. Ouders verwachten
dat hulpverleners op dat moment het initiatief nemen om
een termijn af te spreken van ‘rust’. Spreek duidelijk af wie daarna wie
zal contacteren. Of de hulpverlener neemt contact met de ouder, of
omgekeerd, om te checken of de ouder en het kind de draad weer
kunnen opnemen.
Een goed idee, naar analogie van een ervaring van een ouder, is het
volgende. Geef de ouder de gelegenheid om op gesprek te gaan bij
een onafhankelijke begeleider. Iemand die er voor de ouders is en die
geen informatie doorspeelt naar de anderen, zodat deze gesprekken
geen invloed hebben op het dossier. Zo blijft het contact met de
dienst behouden en krijgt de ouder een eigen ruimte zonder bang te
zijn voor eventuele gevolgen voor de jongere. Het voordeel is dat
de inhoud niet wordt geproblematiseerd en dat er geen extra gewicht
komt op het dossier van de jongere. Dat helpt erg bij het verwerkingsproces
na een zwaar conflict.
39

Bij ouders in een psychiatrie of gevangenis
Het recht op informatie over je kind blijft bestaan ook al ben je niet in
staat om zelf contact te houden. Hulpverleners kunnen zelf met
de jongere op bezoek gaan of een bezoek organiseren, samen met
een ander familielid. Dit moet je goed voorbereid worden en moet
veilig verlopen. Hou bijvoorbeeld in de psychiatrie geen bezoek
op de kamer, maar eerder in de cafetaria.
Een Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) of het Justitieel
Welzijnswerk (JWW) kan het bezoek begeleiden. Er bestaan ook
boekjes om kleine kinderen te helpen omgaan met ouders die in een
psychiatrische voorziening verblijven. Meer informatie vind je terug
op www.koppvlaanderen.be of www.kopp.lotgenootje.nl en op
familieplatform.be/toolbox of www.ikmaakdeklik.be
Ouders wijzen er op dat je moet nagaan of het kind wel op bezoek wil
gaan. Ga daarom regelmatig na wat de beste omstandigheden
zijn om zo’n bezoek goed te laten verlopen. Respecteer hierbij het
tempo van het kind.
Wil je het kind informeren over de situatie van de ouder, dan raden
ouders aan om veel zorg te besteden aan informatie te geven op
maat van de leeftijd, zonder daarbij de waarheid te verzwijgen.
40

Bij (v)echtscheidingen
Wat is belangrijk bij het contact met ouders in (v)echtscheidingen?
Alle ouders reageerden unaniem. De bijeenkomsten en het overleg
moeten in het belang zijn van het kind. Vandaar dat ruziënde ouders
in bijzijn van het kind vermeden moeten worden.
Enerzijds pleiten ouders voor aparte gesprekken, waarbij het belangrijk
is dat informatie uit het contact met de ene partner niet zomaar
naar de andere partner gaat. Anderzijds kan je aan deze partners
stellen dat hun scheiding niet prioritair is tijdens gesprekken over het
kind. Je kan daarom in zulke gesprekken ruziënde ouders het zwijgen
opleggen.
Het is belangrijk dat ouders zeer goed weten wat de redenen
hiertoe zijn:
• Hun ruzie brengt het kind in verwarring en legt extra druk.
• Ouders mogen het kind niet in de positie plaatsen om een kant
te moeten kiezen.
• De hulpverlening roept de ouders (als aparte vader en moeder,
niet meer als koppel) op tot samenwerking rond het kind.
• Kinderen kunnen geschillen tussen ouders ook uitspelen als ze
hier vaak getuige van zijn.
Onze ouders gaan er van uit dat wanneer scheidende ouders werken
aan hun verwerkingsprocessen, ze zo ook werken aan het welzijn van
hun kind of jongere.
41

Bronnen
• Gegevensdeling - Gedeelde dossiers – Registratie - Digitale informatie - uitwisseling,
Vzw Oudersparticipatie Jeugdhulp Vlaanderen, maart 2020.
• Invulling vragenlijst op vraag van het project ‘Participatieve basishouding’ Integrale Jeugdhulp
Oost-Vlaanderen. Deze tekst is ontstaan op basis van een gesprek in de oudergroep van Gent
met An Van Gijsegem. An werkte een vormingspakket uit voor hulpverleners uit de sectoren
van
• Integrale Jeugdhulp. Vzw Roppov, 2 maart 2011.
Ondersteuning voor ouders tijdens het hulpverleningstraject van hun kind(eren).
• Vzw Oudersparticipatie Jeugdhulp Vlaanderen, oudergroep Antwerpen. 24/1/2019.
• Ouders over de hulpverleners ... Vzw Roppov, april 2005.
• Participatief werken bij moeilijke hulpverleningstrajecten. Vzw Roppov, 1/6/2011.
• Participatief werken, participatieve basishouding, een poging tot omschrijving, Vzw Roppov,
april 2007.
Illustraties:
• www.lumirs.com - neonataltherapists.com - proimio.com/services - sp.depositphotos.com -
www.orgsthatmatter.com - www.desteven.nl - www.jkhearing.com - www.slideshare.net
koplopers/participatie-dialoog
Meer info over Ouderspunt:
info@ouderspunt.be
www.ouderspunt.be
vzw Ouderspunt (v.u.)
Ouderspunt is een erkende cliëntenorganisatie voor ouders met
ervaring in de gezins- en jeugdhulp.