Adviesbundel - Verontrusting

Verontrusting
Ouders over het spreken en handelen
in situaties van verontrusting
september 2022
Meer info over Ouderspunt?
www.ouderspunt.be

“Plannen, om een kind in
veiligheid te laten opgroeien,
die door het hele netwerk
samen zijn opgesteld,
zijn altijd beter dan plannen
die opgesteld worden
door een professional.”
“Family is not
an important thing;
it is everything
for a child.”
2

INHOUD
1. Veiligheid, onveiligheid en verontrusting 4
2. Hoe omgaan met signalen? 5
3. Signs of Safety 10
4. Contact leggen met ouders 14
5. Aan de slag met het MANO-dossier 16
6. Het netwerk betrekken 18
7. Woorden zijn belangrijk 19
8. Afsluitende getuigenissen 22
3

1. Veiligheid, onveiligheid
en verontrusting
Samen met ouders, met ervaring in de jeugdhulp, gingen we in dialoog over
veiligheid, onveiligheid en verontrusting. Sommige ouders hebben
ervaring met gedwongen hulp wegens verontrusting, andere ouders waren
zelf verontrust en zochten hulp.
Als we ouders bevragen of er situaties zijn die per definitie
onveilig zijn, dan volgen deze standpunten:
• In elke situatie is er veiligheid en onveiligheid.
• Bij situaties waarbij je concrete aanwijzingen hebt bv. blauwe plekken,
moet je wel gealarmeerd zijn.
• De eerste stap bij een ongerustheid moet altijd zijn om de ouders hierover
aan te spreken.
• Drugsverslaving en alcoholverslaving maken een situatie onveilig.
Het uitklaren van de begrippen veiligheid, onveiligheid en verontrusting is
geen gemakkelijke denkoefening. Het is niet simpel om criteria te
formuleren over wat veilige of onveilige situaties zijn. Iedereen geeft er een
andere inhoud aan, vaak afhankelijk van de context waarin je bent opgevoed
en van de waarden en normen die je hebt meegekregen. In deze adviesbundel
staan we daarom vooral stil bij de beleving van ouders als het
gaat over het spreken en handelen in situaties van verontrusting.
4

2. Hoe omgaan met
signalen?
Veel ouders die in aanraking komen met de hulpverlening, hebben ooit in een
situatie gezeten dat er alarm is geslagen of waardoor ze zelf aan de alarmbel
trokken. Zij vinden het erg belangrijk dat de hulpverlening steeds start met een
open gesprek.
Toch hebben ouders regelmatig het gevoel dat hulpverleners op voorhand
al een beeld hebben van wat dergelijke problematiek kan betekenen.
Ook de achtergrond van de hulpverlener blijkt bepalend bij het
inschatten van dergelijke situaties.
Ouders hopen dat hulpverleners steeds kritisch blijven kijken naar de
ongerustheden die derden uiten.
Ouders beseffen tegelijkertijd dat het niet evident is om hier tegenin te
gaan en dat het soms aangewezen is om op ‘safe’ te spelen en snel in te
grijpen.
5

In sommige gevallen wil dat zeggen dat er om veiligheidsreden eerst wordt
ingegrepen (door een plaatsing) en dat er pas daarna een gesprek met de
ouders volgt.
Ouders vinden het terecht dat bv. een school, CLB of politie onveilige situaties
kunnen melden. Maar bij klachten van buren of familie vragen ouders de
nodige voorzichtigheid en is een grondig onderzoek volgens hen
steeds aangewezen.
Ouders formuleren deze aandachtspunten bij een
plaatsing omwille van veiligheidsredenen:
• Een plaatsing maakt de situatie voor het kind niet altijd veiliger,
integendeel.
• Soms komen kinderen bij een plaatsing in aanraking met andere,
zwaardere problemen.
• Er is weinig stabiliteit door steeds andere opvoeders, verandering van
school,...
• Soms wordt er op geruchten voortgegaan, plaatsing moet de laatste
optie zijn.
6

“Je moet je als hulpverlener
ook bewust zijn van je eigen
achtergrond, normen en
waarden en beseffen dat dit
soms meespeelt in je
beoordeling van een situatie.”
“Het is voor een hulpverlener
wellicht heel
moeilijk om te kunnen
inschatten of een situatie
al dan niet veilig is.”
“Er wordt in deze tijd en deze maatschappij
nogal snel gepraat over verontrustende of
onveilige situaties. Bijvoorbeeld het internetgebruik
bij kinderen wordt al gemakkelijk als
verontrustend bestempeld. Vroeger moesten
kinderen op kleine broertjes en zusjes letten,
nu worden ook dergelijke situaties dikwijls als
onveilig bestempeld. Soms gaat onze maatschappij
wel heel ver in het bestempelen van
onveilige situaties. De lat ligt steeds hoger
en ouders lijken geen fouten meer te mogen
maken.”
7

Als een hulpverlener ook positieve signalen kan geven, dan versterkt dat
de relatie tussen ouder en hulpverlener. Belangrijk is dat hulpverleners er ook
zijn als het goed gaat en dat ook bevestigen.
Bekijk verontrusting steeds situatie per situatie, zeggen ouders.
Ze erkennen dat het voor een hulpverlener geen gemakkelijke opdracht
is om in te schatten welke ouders het goed menen en welke ouders niet.
Er zullen sowieso ouders zijn die bewust liegen, maar er zijn ook veel situaties
waarbij ouders oprecht hun verhaal vertellen, vanuit hun eigen beleving (bv. bij
echtscheidingen). Het is moeilijk om een volledig en goed zicht te krijgen
op een situatie. Soms worden kinderen hierover aangesproken maar zij
zwijgen vaak omdat ze loyaal willen blijven aan hun ouders.
“Bij fysieke
mishandelingen
is dat soms duidelijk,
maar er zijn ook
situaties van psychische
mishandeling die veel
minder zichtbaar zijn.”
“Er bestaan effectief
ouders die slechte
bedoelingen hebben.”
8

Wat tijdens de gesprekken met ouders steeds naar voor komt is het ‘krijgen
van een stempel’.
“Het duurt heel lang voor je dit beeld
kan veranderen, als je het al kan
veranderen. Als je bijvoorbeeld een
alcoholprobleem hebt dan kan je je
geen enkele misstap permitteren of
je bent terug naar af. Soms worden
hierdoor bezoekregelingen terug
ingeperkt omdat het één keer is
misgelopen, terwijl mensen die niet
in een begeleiding zitten wel op
regelmatige basis overvloedig
alcohol kunnen gebruiken.“
“Eens je als ouder een stempel
krijgt, is het heel moeilijk om hier
weer vanaf te geraken. Je moet
gaan bewijzen dat het oké is,
maar dat valt moeilijk te bewijzen.
Hoe kan een hulpverlener
hier trouwens zicht op hebben
met de beperkte contacten die
er zijn?”
9

3. Signs of Safety
Signs of Safety is een benadering die helpt om op een kracht- en
oplossingsgerichte manier om te gaan met situaties waarin de veiligheid van
kinderen mogelijk in gevaar is.
Een groep cliëntvertegenwoordigers verzorgde een bijdrage rond dit thema,
naar aanleiding van een vorming over Signs of Safety.
Zij dachten na vanuit het perspectief van ouders met ervaring in de
brede jeugdhulp, zowel de vroegere bijzondere jeugdhulp als hulp aan
jongeren met een beperking.
Ouders formuleerden deze bemerkingen en adviezen:
• Het is goed dat de overheid een methodiek promoot waarin het volledige
netwerk/context van een jongere en gezin sterk gewaardeerd en
betrokken wordt.
• Respect voor alle gezinsleden is essentieel wanneer je een goede
oplossing wil bereiken via dialoog. Het hele verhaal moet meegenomen
worden. Te dikwijls wordt een gezin achtergelaten met open wonden en
ruzies die nooit meer bijgelegd kunnen worden.
10
Meer weten over Signs of Safety?
https://www.jeugdhulp.be/signs-of-safety/signs-of-safety

• Het betrekken van de context wordt door de regelgever van iedere hulpverlener
verwacht, maar het hangt teveel af van de hulpverlener
die voor je zit ‘of en hoe’ dit gebeurt. Het woord ‘context’ wordt heel
verschillend ingevuld, waardoor belangrijke informatie en engagement
soms genegeerd wordt.
• Hoe wordt de term ‘cliënt’ begrepen? Is de minderjarige als enige cliënt
of zijn de ouders ook cliënten?
• Het kan niet dat een M-document (motivatiedocument) ingevuld wordt
zonder eerst de brede context uitgebreid te betrekken zodat de melding
van verontrusting degelijk gekaderd is. Er moet eerst hulp op maat
zijn en eerst gepraat worden met alle gezinsleden. Er moet een soort van
consensus zijn tussen alle betrokkenen over de vastgestelde feiten.
Het is belangrijk dat dit gebeurt met een hulpverlener waarmee ‘het klikt’,
iemand die met fingerspitzengefühl omgaat met alle betrokkenen.
• Laat jongeren en ouders het motivatiedocument steeds tekenen ter
goedkeuring.
• De ‘Signs of Safety’ assessment en het planningsformulier voelt minder
bedreigend dan het opstellen van het M-doc. Het kan een inhoudelijk,
krachtig en helder werkinstrument zijn voor alle gezinsleden en betrokkenen,
bovendien biedt het houvast.
• Het M-document zou pas ingevuld mogen worden als blijkt dat deze
methodiek niet werkt.
“Signs of Safety is een reis
die je met je cliënten maakt,
een reis naar meer veiligheid”
Andrew Turnell
11

In de praktijk stellen ouders soms de volgende dingen vast
en formuleren ze deze aandachtspunten:
• Ouders worden soms niet aangesproken, maar ook jongeren wordt
een gesprek geweigerd.
• Werkomstandigheden (tijd nemen, positie van de hulpverlener)
bepalen teveel hoe er met jongeren en ouders wordt omgaan.
• Ook bij jongeren met GES en/of ASS mag je niet te snel oordelen en
alles in een geheel bekijken.
• Gewone opvoedingsproblemen (zoals rivaliteit tussen kinderen, pestgedrag
tussen jonge gezinsleden) moeten geëlimineerd worden, zodat er
niet te snel een M-document ingevuld wordt.
• Tijd nemen om een situatie grondig te verkennen is essentieel vooraleer
er geoordeeld wordt.
• Ouders signaleerden dat een kind te snel uit huis wordt weggetrokken en
dat het daarna veel moeilijker wordt om terug verbindingen te
herstellen of te maken.
• Er is veel verschil in aanpak tussen hulpverleners maar ook tussen
politieagenten.
De vraag van ouders om meer tijd te nemen alvorens wordt ingegrepen past
binnen de Signs of Safety methodiek en wordt er zelfs heel concreet in
uitgewerkt.
12

“Eénmaal een M-document
wordt ingevuld/ingediend (en
je in de mallemolen terecht
komt) draag je de ‘stempel’
voor altijd mee. Deze
achtervolgt je, te pas en te
onpas, ook als later blijkt dat
het onterecht is.”
“Hulpverleners zouden veel meer
eerst personen uit de vertrouwde
omgeving van het kind moeten
betrekken (zoals buren, familieleden)
zodat er geen onnodige, bijkomende
kwetsuren worden aangedaan die
soms nog moeilijker te verwerken zijn
dan de verontrustende feiten.”
“Een vijfjarig kind zou nooit
door 5 agenten in uniform
uit zijn klas mogen gehaald
worden. En als je ‘onder de
jeugdrechter valt’, zou er
altijd een hulpverlener
moeten zijn waarbij je
terecht kan.”
13

4. Contact leggen
met ouders
Ouders vinden de houding van professionelen enorm belangrijk.
In situaties van verontrusting kan dit zelfs een doorslaggevende factor
zijn bij hoe ouders de hulpverlening aan hun kind ervaren en beleven.
Ouders geven de volgende tips:
• Wees betrouwbaar als hulpverlener.
• Hulpverlening (zeker gedwongen hulpverlening) brengt heel wat onzekerheid,
angst en stress met zich mee. Ouders geven aan dat het belangrijk is
dat hulpverleners met ouders durven praten over deze stress en angst.
Ga dit niet uit de weg, durf ernaar te vragen.
• Luister naar ouders, luister naar hun hulpvraag en zoek samen naar
een gepast hulpaanbod.
• Soms hebben ouders het gevoel dat hulpverleners meer tijd steken in
het praten met andere hulpverleners dan met hen en hun omgeving.
• Doe niks achter de rug van ouders. Wees eerlijk, open en transparant
in alles wat je doet.
• Licht ouders in over hun rechten en de rechten van de minderjarige. De
minderjarige én zijn ouders zijn de hulpvrager in de jeugdhulp.
• Het blijft belangrijk dat de hulpverlener steeds start met een open geest.
Ook als er bv. een melding is vanuit de omgeving, is het belangrijk om met
een open blik te kijken.
14

• Ouders hebben vaak het gevoel een stempel te krijgen die ze moeilijk
kwijtraken. Eens binnen de gedwongen jeugdhulpverlening, ervaren ze een
enorme controle op hun leven en zijn ze altijd op hun hoede.
• Als hulpverlener dien je naast en niet tegenover de hulpvrager te staan.
Er schuilt een enorme kracht in het samen bespreken, samen een weg
afleggen.
• Ouders begrijpen dat het voor hulpverleners niet eenvoudig is om moeilijke
gesprekken aan te gaan. Om dit te kunnen, dient de organisatie achter de
hulpverlener te staan, hem te ondersteunen bij deze moeilijke gesprekken
(bv. volgen van opleiding om moeilijke gesprekken met ouders aan te
gaan).
15

5. Aan de slag met het
MANO-dossier
MANO staat voor ‘maatschappelijke noodzaak’. Het is een procedure
met het oog op het laten onderzoeken van de maatschappelijke noodzaak
tot hulpverlening, die vertrekt vanuit een verontrusting over de ontplooiingskansen
van de minderjarige. Maar wie of wat bepaalt wat die maatschappelijke
noodzaak precies is?
Ouders formuleren de volgende opmerkingen, aandachtspunten
en adviezen:
• Waarden en normen van de hulpverlener spelen een belangrijke rol.
Wat iemand verontrustend vindt, is afhankelijk van welke opvoeding, waarden
en normen die persoon heeft meegekregen in zijn eigen opvoeding.
Het zou om een gedeeld proces moeten gaan, ga in dialoog, spreek je
zorgen en verwachtingen uit.
• Licht ouders in over wat de maatschappij van hen verwacht.
Sommige ouders hebben hier geen goed zicht op of hebben andere
opvattingen (bv. een ouder die als kind zelf altijd geslagen werd, zal dit
mogelijk ook in de eigen opvoeding doen, omdat hij/zij het als normaal
beschouwt).
16

• De discussie over ‘waaraan voldaan moet worden’ moet mogelijk zijn
binnen een organisatie. Het in team bespreken en uitwisselen van
deze voorwaarden kan erg verrijkend zijn.
• Geef duidelijke en eerlijke informatie. Gebruik geen afkortingen.
• Er bestaat een signaallijst voor verontrustende situaties. Ouders geven aan
dat dit eerder als instrument gezien moet worden, om in dialoog
te gaan met ouders.
• Laat ouders zoveel mogelijk hun rol verder opnemen, eventueel
met de nodige ondersteuning.
• Als hulpverleners inschatten dat de situatie van de minderjarige echt niet
oké is, dient een hulpverlener zijn verantwoordelijkheid te nemen en in te
grijpen. Ook dan blijft de communicatie heel belangrijk: zeg waarom er
ingegrepen wordt, wat gaat er gebeuren,… en doe dit steeds met respect
• Leg de focus ook op het positieve en niet alleen op wat misloopt.
17

6. Het netwerk
betrekken
Ouders staan (meestal) positief tegenover het betrekken van hun netwerk,
ook bij verontrustende situaties. Het kan een meerwaarde betekenen
en er zelfs voor zorgen dat minder ingrijpende hulp nodig is.
Overleg steeds met ouders over wie kan betrokken worden en wie beter
niet. Ouders geven aan dat dit best de personen zijn die betrokken zijn bij
de opvoeding van hun kind. Zo valt het wel eens voor dat grootouders al jaren
uit beeld zijn door familiale conflicten. In deze situatie vinden ouders het niet
gewenst om grootouders toch te betrekken.
Betrekken van de context wordt altijd verwacht, maar veel hangt af van de
hulpverlener ‘of en hoe’ deze dit doet. Ga ook hier weer in dialoog.
Elke ouder heeft andere noden, verwachtingen en wensen.
Soms roept het betrekken van het netwerk een negatieve reactie op. Ouders
hebben geleerd om hun eigen boontjes te doppen. In onze samenleving is er
toch nog steeds een taboe rond hulpverlening. Er is een schaamtegevoel
om hulp te vragen, ook naar mensen in de omgeving toe, je wil de
andere niet tot last zijn. Het is belangrijk om te bouwen aan een geleidelijk
en gedeeld proces, zodat het geen wij-zij verhaal wordt, maar een
gedeeld verhaal.
Blijf aandacht hebben voor de band tussen ouders en kind. Eens die
band doorbroken is, is deze moeilijk te herstellen.
18

7. Woorden zijn
belangrijk
De vroegere term POS verwees naar ‘problematische opvoedingssituatie’.
Ouders horen: het probleem zit in de opvoeding. De term houdt
een oordeel over de oorzaak in en geeft ouders een bepaald gevoel over hoe
hulpverleners en vele anderen de situatie bekijken. Ook nu nog wordt de term
VOS door velen vertaald als ‘verontrustende opvoedingssituatie’ , terwijl het
een ‘verontrustende situatie’ betekent.
Ouders botsen op deze termen, ze houden een vooroordeel in, namelijk dat
de problematiek van de jongere, altijd zijn oorsprong vindt in de opvoeding.
Nog los van de discussie over oorzaken, blijft de vraag of het zinvol is om een
mening over een mogelijke oorzaak in de terminologie in te sluiten.
De term anders verwoorden, helpt om de suggestieve invulling te doen
verdwijnen.
19

“Ik heb vijf kinderen
opgevoed, vier daarvan zijn
zeer goed bezig, één niet. Hoe
kan dit dan aan de opvoeding
liggen?”
“Ieder kind is anders,
iedere omstandigheid waar
kinderen in terechtkomen
is anders en geen enkele ouder
kan alles. Soms heb je hulp nodig.”
“Hoe kan je starten met het
gesprek vanuit deze term,
door onmiddellijk met de
‘problematische/verontrustende
opvoedingssituatie’ te komen?
Dit stimuleert niet echt een open
gesprek.”
20

Ook het veel gehoorde ‘belang van het kind’ roept vragen op bij ouders.
Ouders melden dat dit soms gebruikt wordt om de dialoog stop te zetten:
“We handelen in het belang van het kind” of “Het belang van het kind gaat
voor.”
Ouders vragen om net dan het gesprek aan te gaan over
veiligheid, het belang van het kind en verontrusting:
• Wat wordt daar concreet onder verstaan?
• Hoe moeten ouders ervoor zorgen dat ze voldoen aan de normen?
• Dat ze ook handelen in het belang van het kind?
• Wanneer zien hulpverleners dat de leefsituatie thuis veilig is?
• Waar wordt het belang van het kind geschaad?
• Hoe kan je verandering brengen?
Al deze vragen moeten onderwerp voor dialoog zijn, niet enkel een
reden tot tussenkomst.
21

8. Afsluitende
getuigenissen
Een ouder getuigt:
“Mijn hulpvraag startte bij mijn vragen, mijn verontrusting. Later werd de
oorzaak van deze verontrusting (die werd gedeeld door familieleden,
kennissen, leerkrachten en begeleiding van de school van mijn dochter) mij in
de schoenen geschoven.
Later, tijdens de opgestarte hulpverlening, ontstond, door het gedrag van mijn
kind, de verontrustende gedachte, de opvatting dat de oorzaak van dit alles bij
mij lag.
Zij had zich voorbeeldig gevoegd naar de nieuwe situatie, maar hield dat niet
vol, begon toen overal de boel op stelten te zetten.
Dat is heel typisch voor kinderen met haar problematiek.
In de voorziening waar zij op de (school)dagen verbleef, was té weinig of géén
kennis of ervaring terzake.
Uit deze situatie ontstond ‘verontrusting’ (argwaan, wantrouwen).
Ik zou de oorzaak geweest zijn, de thuissituatie.”
Wat liep er fout?
“Ouders die te maken hebben met verontrusting worden uitgenodigd voor
een gesprek. Dat is bij mij nooit gebeurd. Daar kom je toe met een wirwar aan
emoties, wat normaal is, het gaat immers over je kind. Deze emoties gaan van
verwarring, wanhoop, schuldgevoel, gevoel beschuldigd te worden, kwaadheid,...
kortom: onweer.”
22

De ouder vertelt verder:
“Er is begrip voor dat hulpverleners dit zien en het er moeilijk mee hebben.
Ik heb begrip voor het feit dat ze zich vragen stellen bij de situatie,
veel minder of géén begrip voor het feit dat hulpverlening - die zelf ook
onder druk staat, hard werkt - het lastig vindt om de reactie van ouders tijd en
een plaats te geven, te luisteren.
Nodig mensen uit en praat. Wees open en eerlijk, benoem alles bij naam, zeg
wat de ronde doet, waar de verontrusting mogelijks vandaan komt... Is die
verontrusting gegrond?
Maar als ouder moet je jezelf ook tijd geven. Dat verwachten we ook van
hulpverleners. Als je er de tijd voor neemt en krijgt, word je na verloop van tijd
rustiger, kan je beter begrijpen waarom er verontrusting was bij de
hulpverlening. Zij worden verondersteld voor veiligheid en rust te zorgen,
verbetering van een bestaande meer of minder zorgwekkende situatie. Deze
aanvaarding is enkel mogelijk als beide partijen de kans krijgen hun eventuele
bezorgdheid te verklaren of te weerleggen.
Wat ik geleerd heb is dat ik mijn gedachten moest ordenen na de storm.
Ik moest terug rust vinden. Ik heb er ook uit geleerd dat hulpverleners
verschillend zijn. Niet onbetrouwbaar zijn persé, ook al kunnen reacties in het
begin hard zijn. Zo eenvoudig is het niet.”
23

24
Als ouders niet alle hulpverleners over één kam mogen
scheren, vragen zij ook om hen niet als één pot nat te zien.
De ouder vertelt verder:
“Praten, praten en praten. Elkaar leren kennen, vertrouwen krijgen. Proberen
verstaan waar de ongerustheid vandaan komt, wat er aan de hand is. Wie kan
rechter zijn zonder voldoende kennis te hebben van een situatie?
Om niet te oordelen zonder gesprek. Om ouders ook de kans te geven dit
proces door te gaan. En dan is dat ‘proces’ vaak niet nodig.
Ouders hebben hun eigen verhaal en kwetsuren. Ze passen met hun gezin
niet in één diagnose of hypothese. Het kader, de criteria voor verontrusting
zijn theorie…
Maak het gebeuren, het verhaal altijd uniek, apart. Het is een nieuw verhaal,
zonder referenties of lijnen naar situaties die zich vroeger voordeden. Trek
geen voorbarige conclusies zonder alles en iedereen te hebben bevraagd.”

Een andere ouder getuigt:
https://www.youtube.com/watch?v=j_aK8lU4nF4
25

Bronnen:
verschillende gesprekken met ouders in de oudergroepen van Ouderspunt
adviesteksten: ‘Ouders over het decreet Jeugddelinquentierecht’
augustus 2020 (Ouderspunt)
Meer info over Ouderspunt:
info@ouderspunt.be
www.ouderspunt.be
vzw Ouderspunt (v.u.)
Ouderspunt is een erkende cliëntenorganisatie voor ouders met ervaring in de jeugdhulp.