Vogelskijken magazine editie 2 - 2024 inkijkexemplaar

editie 2 / mei 2024 € 9,50
daar kijk je van op
De strandplevier: een pionier
Hoe vind je een slangenarend?
Vogelaarspsychologie:
hoop en verwachting
Cetti’s zanger in de lift
De wielewaal
even kleurrijk als onzichtbaar

In dit nummer:
Coverbeeld
Wielewaal
Foto: Arno ten Hoeve
2 De wielewaal
5 Van de redactie
14 Vogelaar met een verhaal:
Martin van de Reep
21 Column door
Koos Dijksterhuis
22 Lucky shot:
synchroon op stelten
24 De slangenarend,
een zeldzame soort
28 In de kijker
42 Vogelfotografietips
44 Mijn beste foto: blauwborst
met ademwolkje
46 Serie: vogels kijken
begint met je oren
50 Centerfold, scholekster
52 Patchwork Challenge 2024
54 Mijn vogelwens:
een roodhalsgans zien!
60 Doe het zelf:
een vakantievogel met gevoel
68 Vogelaarspsychologie:
hoop en verwachting
79 Mijn vogelmoment:
een steppekievit
86 Mystery Bird Challenge:
herken jij de soorten?
88 Dubbelgangers:
groene specht en
Sclaters spechtpapegaai
96 Social Media Poll: verrekijker
met soortherkenning
98 Colofon
98 Volgende keer
8
Fenologie Wat vliegt er nu?
“Wespendief!”
30
Vogelwerkgroep helpt steenuilen
36
Uitgelicht
De strandplevier
6

80
Wetenschap Nachtegalenzang
62
Vogels kijken in de AW-duinen
90
Vogels vertellen
Harry de Houtsnip
74
In de lift De cetti’s zanger
7

Een mooie vergelijking van wespendief (links) en buizerd. Let op de staartbandering: bij wespendief twee banden aan de staartbasis en een brede
eindband. Bij de buizerd is de staart (meestal) fijn gestreept met een (diffuus) donkere eindband. Let verder op het verschil in bandering van de
ondervleugeldekveren. Foto wespendief: Otto Plantema/Buiten-Beeld, foto buizerd: Arno ten Hoeve.
Verreweg de meeste waarnemingen van wespendieven
zijn die van overvliegende vogels. Kort samengevat zou je
kunnen zeggen dat een wespendief in vlucht er uitziet als
een buizerd met een iets kleinere en verder uitstekende
‘duifachtige’ kop en vooral met een duidelijk langere
staart. Wanneer je de kans krijgt om een overvliegende
wespendief wat uitgebreider te bekijken, zie je soms nog
meer details: een veelal gespikkelde borst en buik, vaak
opvallende, donkere polsvlekken op de ondervleugels,
een duidelijk donkere vleugelachterrand en een gebandeerde
staart.
Handig kenmerk
Eén handig kenmerk dat helpt om
een vliegende wespendief op
afstand te herkennen is de wat
afwijkende houding van de
vleugels in vergelijking met
een buizerd. Wespendieven
zweven met licht afhangende
vleugels, waar buizerds de
vleugels meestal in een lichte
V-houding of horizontaal
houden. De vleugels lijken ook
iets slanker dan die van buizerds
en de achterrand van de vleugel
kan wat S-vormig overkomen.
Iets unieks, wat in de broedtijd soms
zichtbaar is, is het ‘vlinderen’: een
wespendief voert dan een soort sierlijke luchtdans uit,
waarbij de vleugelpunten elkaar zowel boven als onder
het lichaam raken – soms zelfs hoorbaar. Dit vlinderen
heeft waarschijnlijk een signaalfunctie, maar het is niet
duidelijk welke.
Een wespendief aan de grond zien of rustig zittend in een
boom is uniek. Wanneer je ooit zo’n buitenkansje krijgt,
let dan vooral op details als de langere hals ten opzichte
van de buizerd, de kleur van de kop en de kleur van de
washuid. De langere hals helpt om wespennesten leeg
te halen. Een mannetjeswespendief heeft een
fraaie, grijze kop. Die van een vrouwtje is
meestal bruinachtig van kleur. Het oog
is bij volwassen vogels altijd geel. De
washuid is een zacht stukje huid
op de snavelbasis. Deze is alleen
bij jonge wespendieven geel.
Vanaf het tweede jaar wordt de
washuid blauwgrijs tot grijs.
Bij buizerds blijft de washuid
altijd geel. Ten slotte heeft
een wespendief nog enkele
minder in het oog springende
specifieke kenmerken, zoals
echte graafpoten om een
wespenraat uit de grond te
peuteren. De poten zijn bovendien
bedekt met een extra dikke huid
10
Buizerdoog is donker en streng. Foto: Arno ten Hoeve.

Uren geduldig wespen volgend. Foto Henny Brandsma/Buiten-Beeld.
om hen te beschermen tegen wespensteken. Ook het
gladde, stevige verenpak voorkomt dat ze makkelijk
gestoken worden.
Broeden en verspreiding in Nederland
Niet alle wespendieven die tussen begin mei en eind
september in Nederland aanwezig zijn, komen hier tot
broeden. De huidige populatie wordt geschat
op 330 tot 400 broedparen. Wespendieven
broedden van oudsher vooral in
grote bossen op zandgronden
met een zwaartepunt in het
oosten van Nederland. In de
afgelopen decennia breidde
het broedareaal in Nederland
zich westwaarts uit, met
soms zelfs vestigingen
in polderlandschap of in
de kuststreek. Hoewel de
verspreiding dus toenam,
lijkt het erop dat het aantal
broedpaartjes sinds de jaren
negentig van de vorige eeuw licht
is afgenomen. Een van de meest
genoemde oorzaken is de toegenomen
predatie door haviken. Vermoed wordt dat haviken door
voedselstress soms forse risico’s nemen door jonge of
zelfs volwassen wespendieven te slaan.
Het is niet ongebruikelijk dat wespendieven jaren
achtereen op hetzelfde nest broeden. Ook wordt
gebruikgemaakt van zomernesten. Dit zijn nesten die
het jaar daarvoor zijn gebouwd, maar waarop
niet eerder werd gebroed. Vrouwtjes
leggen vaak al kort na aankomst in het
broedgebied hun (meestal twee)
eieren, waarna deze in ongeveer
35 dagen tijd afwisselend
door het mannetje en het
vrouwtje worden uitgebroed.
Volwassen vogels foerageren
in de broedtijd bij voldoende
voedselaanbod hoofdzakelijk
op korte afstand van het nest,
maar bij minder wespenbroed
in de buurt tot wel 7 tot
10 kilometer afstand van het
nest. De vrouwtjes gaan daarbij
verder dan de mannetjes.
Wespendievenoog is geel (bij volwassen vogels)
en vriendelijk. Foto: Michel Geven/Buiten-Beeld.
11

Vogelaar met een verhaal
Vogelbeschermer Martin van de Reep:
“Ik heb mijn aandacht
verlegd van kijken
naar beschermen”
Martin van de Reep (76) is al zijn hele leven vogelliefhebber. Het begon al toen hij samen met zijn
vader door de duinen bij Egmond-Binnen fietste. Toen hij naar de Haagse regio verhuisde nam
het vogels kijken een vlucht. Inmiddels is hij bijna 24/7 actief met het beschermen van vogels.
“Dat geeft de meeste voldoening.”
Idde Lammers
Hoe heb je je kennis over vogels opgebouwd?
“In de jaren negentig heb ik dat structureel aangepakt.
Ik koos per jaar drie soorten uit waar ik me grondig
in verdiepte. Ik ging dan vaak naar de Ginkelse Heide,
de Amsterdamse Waterleidingduinen of de Veluwe
om bijvoorbeeld de zwarte specht, draaihals en
boomleeuwerik te bestuderen. Vaak was ik er al voor
zonsopkomst. Dan had ik alle tijd om me in uiterlijk,
zang en gedrag te verdiepen.”
Ga of ging je ook op zeldzame soorten
en dwaalgasten af?
“Vroeger heb ik dat wel gedaan, maar tegenwoordig
niet meer. Ik erger me aan sommige vogelaars die
massaal de vogels verstoren om een mooie foto te
kunnen maken.”
14
Foto: Idde Lammers.

15

Patchwork Challenge 2024
Laagdrempelig en leuk
In het vorige nummer hebben we aandacht besteed
aan een leuke manier van vogels kijken dicht bij huis: de
Patchwork Challenge. Het simpele principe: maak een
‘eigen gebiedje’ aan van maximaal 3 vierkante kilometer
rondom huis of werk en probeer daar in een jaar tijd
zo veel mogelijk vogels te zien. Op waarneming.nl of
dutchbirding.nl is uitgebreider te vinden hoe het werkt
en meedoen kan nog steeds! Het is laagdrempelig,
hartstikke leuk en maakt je lunchwandeling of rondje met
de hond net even iets uitdagender.
Heb je al een patch aangemaakt, laat ons dan weten welke
(onverwachte) soorten je in de afgelopen maanden bent
tegengekomen. Een mailtje met de soort(en), een korte
beschrijving van hoe, waar en wanneer, en optioneel
een foto erbij mag naar martijn@vogelskijken.nl. Dikke
kans dat jouw waarneming dan een plekje krijgt in de
volgende editie!
52
Zwarte roodstaart. Foto: Arno ten Hoeve.

Enkele reacties uit de eerste
maanden van het jaar:
Meerdere groepen kraanvogels
over mijn huis: het gebeurt bijna
jaarlijks, maar ik ben er steeds
weer ontzettend van onder
de indruk.
Agnes (Roermond)
Na lang wachten eindelijk een
zeearend boven mijn huis. Daar
wordt een mens vrolijk van!
Dirk (Oosterwolde,
Friesland)
14 maart hoorde ik, vanaf het
dak van de buren, de bekende
‘zang van kiezelsteentjes’. De
zwarte roodstaart was weer
terug! De dag erna werd ik
wakker gezongen door dit
vogeltje. Geluksmomentje!
Emma (Leek)
Op Texel zit ik natuurlijk
geramd, maar ook hier zijn
de wintermaanden soms stil.
Gelukkig leverde het vroege
voorjaar leuke soorten als
kraanvogel en rode wouw op. De
beste soort was ontegenzeggelijk
een kleine burgemeester. Niet
zelf gevonden helaas, maar wel
gezien en het was ook nog eens
een fraaie adulte vogel. De vogel
bevond zich met de eerste grote
burgemeester van deze winter,
veel pontische meeuwen en
enkele geelpootmeeuwen in de
Mokbaai tijdens een vliegende
storm eind januari. In de eerste
dagen van januari leverde harde
wind ook nog eens een ijsduiker
en een rosse franjepoot op!
Vincent
(’t Horntje, Texel)
Meedoen aan de Patchwork
Challenge: niets voor
mij, dacht ik. Maar na de
leuke waarneming van
vier appelvinken en een
vuurgoudhaan tijdens de kou
in januari heb ik toch maar een
patch aangemaakt. En tegen
de verwachting in vind ik het
eigenlijk heel leuk!! Ik ga nu
vaker dicht bij huis op stap en
ben actiever op zoek naar vogels.
Wilma
(Groningen)
Ik werd erg blij van de
zwartkopmeeuw die ik in maart
kon toevoegen. Het is elk jaar
geweldig dat prachtige geluid
weer te horen, zeker gezien het
feit dat ik tot die dag nog een
beetje op het niveau brandgans
en kievit zat. Het wil op mijn
patch nog niet echt loskomen,
misschien omdat er sinds vorig
jaar een windmolen dicht bij
het belangrijkste deel van mijn
patch is geplaatst?
Wilma
(Zuid-Beijerland)
Eind maart besloot ik het in
mijn patch gelegen BMP-plot,
de Noordduinen-West, te
inventariseren op broedvogels.
Al vrij snel hoorde ik een roepje
waar ik altijd erg blij van word:
het trillertje van een Europese
kanarie. Bingo! Het betrof pas
mijn vijfde voor de patch in
twee jaar tijd en überhaupt pas
de eerste ter plaatse!
Ezra
(Noordwijkerhout)
53

Mijn vogelwens
Een
roodhalsgans
zien!
“Nu maar hopen op niet al te regenachtig weer…”
Dit waren de laatste woorden van Pauline, enkele
dagen voor we een dappere poging zouden
ondernemen om haar vogelwens in vervulling
te laten gaan. Onterecht leek de vrees niet: een
blik op de weersites stemde niet bepaald vrolijk.
Maar een grotere meteorologische kloof tussen
de voorspellingen en de realiteit was haast niet
denkbaar. In het mooie Friesland was letterlijk geen
wolkje aan de lucht. Of we de zon ook figuurlijk
konden laten schijnen, moest nog blijken…
54
Foto’s: Martijn Bot.
Martijn Bot

Pauline Post (59) had me enkele weken eerder met
haar vogelwens precies op mijn zwakke punt geraakt.
Ze had nog veel soorten op een denkbeeldige verlanglijst
staan, maar bovenaan stond met stip… de roodhalsgans!
En laat dat nu een soort zijn waar ik een enorm zwak
voor heb. Ik leef in de gelukkige omstandigheid dat ik
ze regelmatig zie, maar elke keer weer maakt mijn hart
een sprong als ik deze on-Nederlands mooie gans het
winterlandschap zie opsieren.
Gotische kathedraal
Ik kan me voorstellen dat je de soort bijna kitsch vindt
en eerlijk is eerlijk: als je er een ziet tussen bijvoorbeeld
rotganzen, dan is het ook echt de barokke kathedraal
tussen de romaanse kerkjes. Die laatste zijn prachtig,
sober en subtiel, maar de eerste blaast je omver en
overrompelt je. Het was meteen duidelijk dat ik de wens
van Pauline onmogelijk kon laten liggen en dat ik haar
(en mezelf) van ganser harte een roodhalsgans gunde.
Pauline
Pauline draagt de interesse voor vogels al haar hele
leven met zich mee, maar zoals het velen van ons is
vergaan, fluctueerde de intensiteit van de hobby per
levensfase. De interesse werd ooit aangewakkerd door
een voederplank in de tuin van haar oma. Sindsdien is de
interesse gebleven, maar duurde het tot ongeveer zeven
jaar geleden voordat de hobby een vogelvlucht nam.
Pauline werkt als directeur van het Instituut voor
Talen en Academische Vaardigheden aan de TU
Delft, maar heeft de drukke Randstad, in dit geval
Leiden, als woonplaats inmiddels omgeruild voor het
landelijke Wateren in Drenthe. Dat is met recht een
fikse overgang, maar voor Pauline voelt het als een
enorme verrijking. Dit buurtschap ligt namelijk dicht
bij prachtige vogelgebieden als het Drents-Friese
Wold en het Fochteloërveen, maar ook de door haar
zo geliefde Waddenkust is nu een stuk makkelijker
bereikbaar. In haar ‘Leidse tijd’ vogelde Pauline veel in
de Nieuwe Driemanspolder, maar hoe goed deze plek
ook is als vogelmagneet, er gaat voor Pauline niets
boven eindeloos wandelen gecombineerd met vogels
kijken in de weidsheid van haar nieuwe woonomgeving.
De adrenaline die bij een waarneming ‘op eigen kracht’
vrijkomt is waar ze het voor doet.
55

Doe het zelf
MAAK THUISBLIJVERS JALOERS MET EEN
MOOIE VAKANTIEVOGEL!
Ik ga op vakantie en neem mee: een verrekijker, natuurlijk!
Of vogels nu de hoofdreden zijn van de vakantie, dan wel een
leuk extraatje naast het strand, de zon, lekker eten, de mooie
stadjes of het grote nietsdoen: een verrekijker behoort vast en
zeker tot de standaardinventaris van de reisbagage.
De doe-het-zelf-opdracht van deze editie speelt daarop
in: maak ons tijdens je aankomende vakantie jaloers met
een mooie vogelervaring! Je kunt dat op verschillende
manieren doen.
Denk vooral niet dat jouw ervaring misschien niet
spectaculair of bijzonder genoeg is. Als het voor jou zo
voelde: schroom niet en deel het met ons. We zijn niet
op zoek naar grootse, meeslepende ervaringen die de
vogelwereld op z’n kop zetten, maar juist ook naar die
persoonlijke en voor iedereen herkenbare momenten die
bevestigen hoe mooi onze hobby is.
Zorg dat jouw bijdrage voor 15 augustus bij ons binnen
is (martijn@vogelskijken.nl) en misschien wordt jouw
vakantievogelmoment vereeuwigd in editie 4 van dit
magazine!
Hoe kan ik deelnemen aan deze ‘doe het zelf’?
1 Stuur ons een foto van de soort waarvan
je, hopelijk slechts in figuurlijke zin, steil
achteroversloeg. Vertel daarbij om welke
soort het gaat, waar je was en waarom
deze soort zo speciaal was, of wat het
moment zo speciaal maakte.
2 Je mag ons ook door middel van
woorden deelgenoot maken van je
favoriete vakantievogel(moment).
Beschrijf de onvergetelijke ontmoeting en
neem ons mee naar het moment dat niet
op een geheugenkaart, maar wel in je
geheugen gegrift staat.
60
Bijeneter. Foto: Daniele Occhiato/Buiten-Beeld.

61

Ecosysteem uit balans
De zon is inmiddels opgekomen en zorgt voor een
schitterend strijklicht dat tussen de oude beukenbomen
doorvalt. Terwijl we het gebied dieper in wandelen,
zien we behoorlijk wat damherten. In de jaren zeventig
werden deze evenhoevigen in de Waterleidingduinen
geïntroduceerd. Binnen de kortste tijd herbergde het
gebied de grootste damhertenpopulatie van Nederland
en werd de zogenaamde draagkracht van het gebied
ruim overschreden. Duizenden damherten zorgden
voor overbegrazing en een uitgeput gebied. Hierdoor
nam onder andere de populatie nachtegalen drastisch af
en moesten delen van het gebied worden omheind om
de herten buiten te houden. Waarom? Het simpele feit
dat hongerige herten het ecosysteem uit balans haalden.
Verschillende planten, zoals wilde liguster en zeldzame
orchideeën, werden aangevreten, wat vervolgens
resulteerde in een afname van de biodiversiteit. Dit
moest een halt toegeroepen worden.
Inmiddels zijn ze druk bezig om de populatie damherten
terug te brengen naar zo’n zeshonderd tot achthonderd
exemplaren. Dit aantal past veel beter bij het gebied en
dat zorgt er hopelijk voor dat de vegetatie zich weer op
een natuurlijke manier gaat ontwikkelen.
64
Damhert.Foto: Idde Lammers.

IJsvogel
Via de kraakheldere kanalen vervolgen we onze weg.
Plots schiet er een ijsvogel voor ons uit. Hij verraadt
zijn aanwezigheid met zijn roep, om vervolgens, op de
voor ijsvogels kenmerkende manier, met een snorrende
vlucht laag over het water weg te vliegen. Even verderop
zien we hem landen. Vanaf de top van een duindoorn, die
vlak langs het water staat, speurt hij naar vis. Door de
compleet zwarte snavel stellen we vast
dat het hier om een mannetje
gaat. Bij vrouwtjes is de
ondersnavelbasis oranjerood
gekleurd. Op de
achtergrond horen we
non-stop de prachtige
zang van de boomleeuwerik.
Vanaf hun zangpost
kunnen boomleeuweriken, vaak op
grote hoogte, tot wel een uur lang, onafgebroken zingen.
Een fantastische, jodelende zang die wat twijfelend
begint. Goed nieuws: sinds de eeuwwisseling breidt de
populatie in de Waterleidingduinen zich gelukkig uit. En
neemt ook in dichtheid toe!
Boomvalk
Ook al kom ik van kleins af aan regelmatig in de
Waterleidingduinen, dit doet niets af aan het mystieke
gevoel dat het gebied mij geeft. Op veel plekken heb ik
mooie herinneringen en ik weet dat voorbij elke bocht een
verrassende waarneming je dag kan maken. Als we vlak
bij mijn favoriete punt in de duinen zijn, het uitkijkpunt
bij de Zwaneplas, schieten twee koekoeken het pad over.
Ze zijn zo druk met elkaar dat ze ons op enkele meters
afstand passeren zonder door te hebben hoe dichtbij
ze komen. Als we het duin bij de Zwaneplas beklimmen,
zien we verschillende, waanzinnig gekleurde kneutjes.
Een soort kenmerkend voor het buitenduin en ongekend
in zijn schoonheid. De schitterende rode borst en petjes
van de mannetjes reflecteren in het licht van de steeds
verder opklimmende zon.
Met de stijgende temperatuur neemt ook onze kans op
het zien van jagende boomvalken toe. Precies de reden
dat ik deze plek uitkoos om van onze meegebrachte
lunch te genieten. We hebben een prachtig uitzicht over
het gebied. In het noorden zien we IJmuiden liggen en
richting het zuiden kunnen we tot Den Haag kijken. Hier
en daar cirkelen buizerds als stipjes in de telescoop.
Maar ook de slechtvalk, die regelmatig op de watertoren
van Zandvoort zit, wordt gezien.
Boven de plas foerageert een groepje van ongeveer dertig
boerenzwaluwen. Waarschijnlijk zijn ze op kracht aan
het komen van hun lange trektocht naar noordelijkere
broedgebieden. Vanuit het niets verschijnen er twee
boomvalken en stuift de groep boerenzwaluwen uiteen.
Boomvalken zijn formidabele jagers en gespecialiseerd
in jagen tijdens de vlucht. Ze zijn zo snel en wendbaar dat
zelfs zwaluwen, gierzwaluwen en libellen op het menu
staan. We kunnen minstens een kwartier genieten van
de jagende boomvalken en zien er zelfs eentje in volle
vlucht een libel vangen en opeten.
Boomvalk. Foto: Jesse Zwart. IJsvogel. Foto: Marcel Bruin. 65