In de kijker... De Historische Zaal Woord vooraf - Koninklijk Museum ...

In de kijker...
De Historische Zaal
Onze “Historische Zaal”, met die
ontelbare uniformen, schilderijen en
vlaggen, is misschien wel één van
de markantste afdelingen van onze
instelling. Ze huisvest onze collecties
over België in de 19de eeuw.
De zaal werd in 1923 ingehuldigd
en bevat vandaag zo’n 8.000
objecten, verdeeld over 45 kijkasten
en tafelvitrines. De opstelling is
typisch voor de museale filosofie
Woord vooraf ...
De Historische Zaal, het museum in
het Museum, staat door de geplande
renovatie van de ruimte in het centrum
van de belangstelling. Zopas werd
een studiedag over het onderwerp
georganiseerd. Het debat (waaraan een
indrukwekkend aantal historici deelnam)
steunde, onder andere, op de enquête
die een gespecialiseerde firma bij onze
bezoekers voerde.
De resultaten zetten tot denken aan:
bijna de helft van onze bezoekers
komt uit het buitenland! Is dit nog maar
eens een voorbeeld van Belgisch
surrealisme? Zou het KLM buiten de
landsgrenzen meer dan in het land zelf
worden geapprecieerd? Waarom halen
onze medeburgers de neus op voor wat
onze buren als schatten aanzien?
Het publieksonderzoek brengt eigenlijk
nieuwe invalshoeken aan. Het blijkt
dat de Belg zich niet tot één enkel
bezoek beperkt. Anders gezegd, van
zodra hij ons monumentaal bordes
betreedt, verbindt hij zich zonder het te
Driemaandelijks infoblad van het Koninklijk Legermuseum
Nummer 41 - Maart 2009
van de jaren 1920. Het sleutelwoord
hier is “volledigheid”. Alles moest
worden getoond, van het zeldzame
en uitzonderlijke collectiestuk tot
het doodgewone voorwerp in vele
exemplaren. De galerij werd door
de toenmalige conceptoren precies
zo ingericht om een tweeledige
verwachting te kunnen inlossen.
Enerzijds moest er een educatieve
ruimte voor wetenschappers
en militairen worden opgezet.
Anderzijds moest het grote publiek
een les in patriottisme krijgen. De
weten tot latere visites, louter door de
aantrekkingskracht van onze collecties.
Met deze eerste bevraging van mensen
reeds in het Museum aanwezig lijkt
een tweede enquête evident, namelijk
een peiling buiten onze muren. Eén
enkele vraag zou dan volstaan:
“Waarom bent u nog nooit naar het
KLM gekomen?”. Andere vragen volgen
dan impliciet: “Wat is het imago van het
KLM?” En daaraan gelinkt: “Staat ons
communicatiebeleid in verhouding tot
de waarde van onze verzamelingen?”
Sommige antwoorden zullen niet op
zich laten wachten: “Het enige museum
van die omvang in Europa dat over de
middag sluit” of ook “Gratis toegang,
dus waardeloos”... Waardeloos voor
sommigen, maar niet voor allen!
Ik nam mijn mandaat nu bijna een
jaar geleden op en in alle nederigheid
mag ik vaststellen dat we niet alleen
in de meest diverse reisgidsen staan,
maar ook in de adresboekjes van
alle diplomatieke missies ter wereld.
Het KLM beschikt eveneens over
zijn eigen “ambassadeurs”, vermits
meer dan 1.000 genodigden op onze
Historische Zaal beantwoordde
perfect aan die dubbele vraagstelling.
De specifieke opstelling van de
vitrines en de presentatie van
voorwerpen zonder enige uitleg
garandeerden de gunstigste
onderzoeksomstandigheden. En
bij de modale bezoeker konden het
duizelingwekkende aantal Belgische
vlaggen, de talloze portretten van
hooggeplaatste militairen en de
heroïsche voorstelling van militaire
feiten de vaderlandsliefde enkel
maar aanwakkeren.
nieuwjaarsuitnodiging ingingen.
De verleiding was groot om er zich hier
met een knipoogje van af te maken, in
de trant van “statistics is the third degree
of lying”. Al te gemakkelijk en onnodig!
De laatste week van februari, de week
van het krokusverlof, bracht voldoening
én zekerheid: het Museum werd als het
ware bestormd! Eens te meer wist de
Educatieve Dienst heel wat families te
verleiden en ook andere bezoekers, van
andere horizonten, waren present. De
conclusies zijn eenvoudig en kunnen
zonder de hulp van gespecialiseerde
firma’s worden getrokken: onze
collecties moeten aantrekkelijk worden
voorgesteld en onze organisatie en
werkmethodes moeten permanent in
vraag worden gesteld. Ons publiek
beter leren kennen om het KLM nog
beter te doen appreciëren: dat is onze
missie, maar enkel dankzij uw hulp te
volbrengen.
Dominique Hanson
Algemeen Directeur

Door de jaren heen evolueerde
de Historische Zaal wel
(nieuwe vloerbedekking, nieuw
verwarmingssysteem,...), maar
de sfeer en de inhoud van de
verzameling bleven onaangeroerd.
In 2006 werd er een stand van zaken
opgemaakt. Deze studie moest
betrouwbare data over de algemene
toestand van de tentoongestelde
stukken opleveren. De inventaris gaf
eerst en vooral zicht op het aantal
beschadigde objecten. Een stuk
wordt als beschadigd beschouwd als
het de tand des tijds niet heeft kunnen
trotseren, een spoedige restauratie
zich opdringt en het waarschijnlijk
niet meer zal kunnen worden
tentoongesteld. Op de ongeveer 5.300
objecten in de vitrines zijn er min of
meer 2.000 aangetast, d.w.z. 37 %.
Dat kan enorm lijken omdat het hier
om een permanente expositie gaat,
maar toch valt het resultaat nog mee
wanneer men in overweging neemt
dat de voorwerpen al meer dan 80
jaar lang worden gepresenteerd en
dat de bewaaromstandigheden verre
van optimaal zijn geweest. Aan de
hand van deze gegevens kunnen we
ook gaan inschatten wat er inzake
conservatie en restauratie juist dient
te gebeuren. Eén vaststelling dringt
zich op: de stukken die restauratie
vergen zijn té talrijk om binnenshuis
te kunnen worden “verzorgd”.
De tand des tijds knaagt...
Een meer doorgedreven classificatie
geeft ons ook een beeld van de
meest kwetsbare materialen en
objecten. Bij de hoofddeksels (d.w.z.
de sjako’s, shapska’s, kolbaks,
politiemutsen, enz.) kunnen we zien
dat 517 van de 671 voorwerpen
beschadigd zijn, d.w.z. 77%. Bij
textiel en leder zijn ongeveer 45% van
de collectiestukken aangetast. De
metalen voorwerpen, daarentegen,
zijn minder fragiel, want daar stellen
we slechts 4 % beschadiging vast.
Met deze cijfers voor ogen én
gezien de Historische Zaal duidelijk
niet meer aan de hedendaagse
pedagogische of didactische normen
voldoet, was het Museum verplicht
te gaan nadenken over de toekomst
van de ruimte en de collecties die er
worden voorgesteld.
Eerst en vooral werd door een
gespecialiseerd bureau daarom
een publieksenquête gehouden.
Zo’n 880 bezoekers werden tijdens
hun wandeling doorheen de zaal
geobserveerd; 495 personen
werden bij het buitengaan bevraagd.
Algemeen genomen wordt de zaal
geapprecieerd, maar net iets minder
dan de andere afdelingen in het
Museum. De bezoekers wensen
meer tekstpanelen met informatie
te krijgen en ook diorama’s zouden
op prijs worden gesteld. Er wordt
ook gevraagd om de nodige
aanpassingen door te voeren zonder
echter de huidige sfeer verloren te
laten gaan.
Het publieksonderzoek werd
uitgevoerd in het ruimere kader van
een masterplan over de Historische
Zaal. Om een toekomstige renovatie
optimaal voor te bereiden, organiseert
het Museum dus bovendien een
discussiecyclus, waarbij deskundigen
uit verschillende disciplines in
een aantal rondetafelconferenties
worden bijeengebracht. Tijdens deze
debatten staan twee vragen centraal.
Zachte renovatie of tabula rasa? Wat
moet een militair-historisch-technisch
museum in hartje Brussel eigenlijk
over onze 19de eeuw tonen?
Het startschot van deze cyclus werd
op donderdag 29 januari met een
bijeenkomst van historici gegeven.
Meer dan veertig geïnteresseerden
gingen op de uitnodiging in. Als
opwarmer voor het debat stelden
zes prominente geschiedkundigen
hun persoonlijke visie voor: Francis
Balace (ULg), Gita Deneckere (UG),
Jean Puissant (ULB), Laurence van
Ypersele (UCL), Joost Vaesen (VUB)
en Tom Verschaffel (KUL). Daarna
konden alle deelnemers ideeën
uitwisselen. Heel wat aanwezigen
benadrukten de icoonwaarde van
deze zaal en zouden het betreuren
als er aan de unieke sfeer werd
geraakt. Anderen erkenden
inderdaad dit symbolische karakter,
maar vonden het vooral jammer
dat de Historische Zaal inhoudelijk
bijzonder weinig te bieden heeft.
Zij deden dan ook een oproep voor
meer achtergrondinformatie over de
politieke, sociale, economische of
culturele context.
Ook de problematiek van de
bewaaromstandigheden kwam
uitgebreid aan bod.
De bijeenkomst van 29 januari
heeft de verschillende “historische”
standpunten en toekomstvisies
duidelijk in kaart gebracht. Binnenkort
zullen we te weten komen wat de
leerkrachten uit het secundaire
onderwijs van de Historische Zaal
verwachten. In een volgende fase
van de discussiecyclus komen dan
nog de Belgische en internationale
museumwereld en het eigen
wetenschappelijke personeel van
ons Museum aan bod.
We houden u via VIZIER uiteraard
verder op de hoogte...

Schatten van het KLM
Elke collectieverantwoordelijke van
het KLM wordt verondersteld een
actieve aanwinstenpolitiek te voeren
om lacunes in onze verzamelingen
op te vullen. Zo kan er bijvoorbeeld
bij erkende veilinghuizen worden
aangekocht.
Enkele weken geleden schaften we
op die manier een echt topstuk aan.
Het Duitse veilinghuis Andreas Thies
bood de kepie van Hermann Göring
aan en het KLM wist het voorwerp te
bemachtigen.
Göring (1893-1946) werkte reeds
in 1922 met Hitler samen en werd
in 1940 rijksmaarschalk. De Führer
had die titel speciaal voor hem in het
leven geroepen als beloning voor
bewezen diensten met de Luftwaffe
tijdens de bliksemoorlog. Göring
had dan reeds een heel parcours
afgelegd: lid van de NSDAP (de
Duitse nationaal-socialistische
partij), chef van de Sturm Abteilung
(SA), afgevaardigde voor de NSDAP,
directe raadgever van Hitler, minister
van Binnenlandse Zaken voor Pruisen
en stichter van de verschrikkelijke
geheime politie Gestapo. Hitler was
zich bewust van Görings populariteit
bij het Duitse volk en zette hem dus
nooit publiekelijk opzij, ondanks
de verschillende vergissingen en
verkeerde inschattingen die hij
maakte. In 1945 gaf Göring zich aan
de Amerikanen over en na het proces
van Neurenberg, in 1946, pleegde hij
zelfmoord.
Het hoofddeksel dat het KLM
aankocht, is de witte kepie horende bij
zijn persoonlijke zomerdienstuniform
van de Luftwaffe. Behalve het etiket
met de naam H. Göring dat in de
voering is genaaid, garandeert
ook een brief van Edda Göring, de
dochter van de veldmaarschalk, de
authenticiteit van het voorwerp.
De dienstpet is uit vervilte wollen
stof en niet uit linnen of katoen zoals
gebruikelijk voor stukken van een
zomeruniform. De voorkant van de
kepie is sterk verhoogd en draagt een
witte badge met een geborduurde
gouden arend (het embleem van de
Luftwaffe). Het witte gedeelte rust
op een zwart bandweefsel met een
kokarde, vergulde eikenbladeren
en gestileerde vleugels. Ook de
stormband is goudkleurig. De klep is
van zwart leder.
Deze uitzonderlijke pet zal vanaf
maart 2009 in de aanwinstenvitrine
te bewonderen zijn.
-
Hermann Göring
Wist u dat...
- Vandaag de dag is het gebruikelijk
dat een museum, naast de
collecties, ook een reeks artikelen
te koop aanbiedt in verband met
het centrale thema van de instelling.
Het KLM kan hiervoor rekenen
op een team van vrijwilligers. De
“Shop” werd doorheen de jaren een
echt documentatiecentrum waar
bezoekers boeken en objecten
over militaire thema’s kunnen
aanschaffen.
Amateurs én specialisten kunnen dus,
na hun bezoek aan onze opstellingen,
een souvenir, een getuigenis van het
verleden, het relaas van een bepaald
wapenfeit of technische informatie
over een bepaalde uitrusting
verkrijgen. Ieder kan er wel zijn gading
vinden: kentekens, schaalmodellen,
miniatuursoldaatjes, postkaarten,
boeken, tijdschriften en documenten
over militaire onderwerpen gaande
van de Napoleontische periode tot
heden worden aangeboden.
- Het KLM werkt momenteel (onder
andere) aan een opfrissing van de
hoofdingang, in afwachting van de
grondige renovatie van de Grote Hal,
die ook implicaties voor de inkomhal
zal hebben. De dienst Projecten van
het Museum heeft alvast een prachtig
ontwerp klaar met een vernieuwde
opstelling en een specifiek
kleurenpalet, maar wie denkt dat we
zomaar meteen met verf en borstels
aan de slag kunnen, heeft het mis!
Het Museum is inderdaad een
beschermd monument en dus moeten
alle aanpassingen of verbouwingen in
overleg met de Regie der Gebouwen
en de Commissie voor Monumenten

Mille Couleurs de la Mer
en Landschappen gebeuren. Deze
twee instellingen baseren hun
uitspraak ondermeer op een advies
van het Koninklijk Instituut voor
het Kunstpatrimonium (KIK). Twee
medewerksters van het KIK stelden
dus een uitgebreid rapport over de
hoofdingang op. Daarvoor maakten
ze bijvoorbeeld een grondige studie
over de wanden en de successieve
verflagen die door de jaren heen
werden aangebracht. Er dient te
worden opgemerkt dat het KIK enkel
verslag over de situatie uitbrengt en
geen waardeoordeel velt. Zal het plan
van onze binnenhuisarchitect door
de Commissie voor Monumenten en
Landschappen worden aanvaard?
We wachten vol spanning af...
- Sinds kort loopt in het Legermuseum
een gloednieuwe audiotour die onze
jongste bezoekers laat kennismaken
met de Eerste Wereldoorlog. De
sympathieke Edmond, hond van
beroep, neemt de kinderen mee naar
het Belgische IJzerfront, waar de
oorlog net is uitgebroken. Paniek dus
en Edmond probeert waar hij kan een
pootje toe te steken! Op zijn tocht
ontmoet hij Belgische, Duitse, Franse,
Britse en zelfs Indische soldaten en
maakt hij kennis met rare figuren,
zoals Mark de Tank, Dikke Bertha en
Cornille de Camouflageboom. Maar
Edmond stelt de jonge luisteraartjes
ook voor aan de vele dieren die de
loopgraven bevolken, zoals Camille
de Kanarie, Paulien de Postduif,
Henry de Haas, Jos het Paard of
Louis de Leeuw en leert ze alles wat
er te leren valt over vreselijke wapens
zoals mosterdgas, machinegeweren,
tanks en vlammenwerpers. De tour,
boordevol leuke geluidseffecten
en ingesproken door professionele
acteurs, is geschikt voor kinderen
van 7 tot 12 jaar oud en is naast een
originele manier om iets bij te leren
over de Eerste Wereldoorlog ook een
ludieke ervaring voor het hele gezin!
- De Belgische Marineschilders en
enkele collega’s uit Parijs nodigen
u uit om tussen 12 februari en 12
april 2009 hun werken te komen
bewonderen. De tentoonstelling
De 1000 kleuren van de zee in de
Bordiauhal van het Legermuseum
is toegankelijk van dinsdag tot en
met zondag (9u-12u en 13u-16u45),
behalve op zaterdag 7 en vrijdag 27
maart. De toegang is gratis.
De Belgische vereniging en haar
Franse tegenhanger (die reeds in de
18de eeuw werd gesticht) groeperen
artiesten die zich door de zee laten
inspireren.
Meer informatie over de club vindt u
op www.belgamarine-painters.com .
ciation des Peintres de Marine Belges fut fondée en décembre 1991,
ative de Georges Remi Jr et d’un petit groupe d’artistes désireux de
r avec les origines de la prestigieuse «Société Belge des Peintres de la
elle-ci, créée en 1930 par le capitaine au long cours Louis Royon,
e Pauwaert, éditeur de la périodique célèbre «Wandelaer et Sur l’Eau»
y De Vos, alors directeur-général de la Marine, fut dissoute en 1989,
te de dissidences internes, après une ultime et très belle exposition
ée à Schaerbeek (Bruxelles).
ingtaine de sociétaires
sont, de par profession ou
liés au monde maritime.
l’instar de l’institution
ymique française dont
e remonte au 19ième siècle,
de cette association est de
es artistes dont les œuvres
ent largement des richesses
ent la mer et ses états d’âme.
peut en effet peindre ses
ouleurs avec réalisme, si
riqué l’océan et ses antres
ueux.
Info
iant dès le départ du parrainage de la Composante Marine, cette
ie signa en 2002, à l’initiative de l’Amiral de Division Michel
t, alors Chef d’Etat Major de la Marine, Adres une importante : convention
Koninklijk Museum van het Leger
tive dont le double dessein était d’assurer en d’une de Krijgsgeschiedenis
part, une implication
lle et sociale de notre Marine au sein de Jubelpark la Nation 3 et d’autre part, de
voir des artistes de talent au grade de B-1000 Peintres Brussel de la Marine belge,
icialisation de fait, de leurs qualités académiques.
Toegang :
gratis
à de ce protocole, les membres de ce cénacle perpétuent un riche et
nnant sillage issu de l’ancestrale tradition maritime. Non sans ignorer
atière d’art, ne s’improvise pas Marin Marie ou Albert Brenet qui
Open :
van dinsdag t.e.m. zondag
van 9u tot 12u en van 13u tot 16u45
De Luchtvaarthal en de cafetaria
blijven open van 12 tot 13 uur.
quez donc sans délai pour une croisière - découverte inédite !
Gesloten :
Elke maandag, 1 januari, 1 mei,
1 november, 25 december,
verkiezingsdagen.
Onthaal / Info :
Tel. : 02/ 737 78 33
Fax : 02/ 737 78 02
http://www.legermuseum.be
e-mail : infocom@klm-mra.be
Telefooncentrale:
Tel. : 02/ 737 78 11
Agenda
* tot 12 april : tijdelijke
tentoonstelling “De 1000 kleuren
van de zee”
* tot 3 mei : tijdelijke tentoonstelling
“Pierre de Caters”
* vanaf 22 juni : tijdelijke
tentoonstelling “Hondse Oorlog”
* 16 / 17 juli en 6 / 7 augustus :
zomerstage van de Educatieve
Dienst
Educatieve Dienst:
Dr. Christine Van Everbroeck
Tel. : 02/ 737 79 07
Fax : 02/ 737 78 02
e-mail : christine.van.
everbroeck@klm-mra.be
Documentatiecentrum :
Anne Godfroid
Tel. : 02/ 737 78 79
Fax : 02/ 737 78 02
e-mail : cdoc.klm-mra@klm-mra.be
Verantwoordelijke uitgever:
Dominique Hanson
Directeur-Generaal
Tel. : 02/ 737 78 00
Fax : 02/ 737 78 02
e-mail : dominique.hanson@klmmra.be
ISSN 1378-370X
Ce numéro est disponible en
français sur demande.