DE053LEUKSTEPLEKKENVAN - De leukste plek van Enschede

ROBIN PATER
DE053LEUKSTEPLEKKENVAN
ENSCHEDE
HET LEUKSTE STANDAARDWERK VOOR DE HOOFDSTAD VAN HET OOSTEN

DE053LEUKSTEPLEKKENVAN
ENSCHEDE
ROBIN PATER
uitgeverij
DE walvisch

Opgedragen aan al die mensen die een meer dan economische waarde aan hun omgeving bijdragen Nums vERdEENT mEER ANdAch As dE dINgE dEE gEwOON lINgT
© Robin Pater, 2012
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,
en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere
manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912j° het Besluit van 20 juni 1974,
St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit
deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Hoewel de grootst mogelijke zorg is besteed aan de samenstelling van dit boek kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden voor
schade die het gevolg is van fouten, onvolledigheid, nalatigheid of verandering in details in deze uitgaven, en voor de gevolgen van het
afgaan op de verstrekte informatie. Aan de informatie in deze uitgave kunnen derhalve geen rechten worden ontleend.
De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden te traceren. Mocht u desondanks menen rechten uit te kunnen oefenen, dan kunt u
contact opnemen met de uitgever.
ISBN 978-90-817884-0-3
NUR 520
t w e n t s e wi j s h e i d
Niets verdient meer aandacht dan de dingen die gewoon lijken
Nichts verdient mehr Aufmerksamkeit, als die Dinge, die ganz gewöhnlich sind
Nothing deserves more attention than those things that appear to be ordinary

DE AUTEUR OP HET MEEST gEfOTOgRAfEERDE PlEkjE VAN ENScHEDE, HET MARkANTE HARTENBANkjE VAN gUUSjE BEVERDAM
VORWORT ENschEdE
Viele, die die Stadt Enschede
zum ersten Mal besuchen sind
von ihrem charme zugleich
überrascht und begeistert. Den
Besucher erwarten prachtvolle
Parks, gemütliche Terrassen,
bahnbrechende Architektur und
ein vielfältiges, kulturelles Angebot.
Enschede besticht
aber nicht zuletzt mit seinen
freundlichen Einwohnern und
seiner gemütlichen Mentalität.
Die einst so graue Textilstadt
hat eine wahre Metamorphose
durchlebt. Dieses Buch soll Ihnen
helfen, die pulsierende Hauptstadt
des Ostens und deren
schönsten Plätze zu entdecken.
PREFACE ENschEdE
first-time visitors of Enschede
are often surprised by its
charm. The city offers splendid
parks, cosy terraces, insurgent
architecture, and a very versatile
cultural palette. Most of all, the
inhabitants of Enschede are
uncomplicated, modest people.
To think that this was once a
cheerless textile industry town.
Well, that has truly changed.
This book honours the sparkling
capitol of the east, and helps to
discover its best places.
INLEIDING
ENschEdE?!
Het is het eindpunt van de trein,
bijna geen mens hoeft er te zijn,
bijna geen hond gaat zover mee:
Enschede.
Willem Wilmink (1936 - 2003)
Enschede?! je wordt meewarig aangekeken als je
er gaat wonen, studeren of er als toerist naartoe
gaat. Is dat niet die grauwe textielstad in het Verre
Oosten? Onbekend maakt onbemind, want eenmaal
in de stad, vallen veel bezoekers voor de charme van
Enschede. Een onverwacht gezellige stad, een stad
die groter is dan je denkt, die alles heeft wat je nodig
hebt en toch precies de goede schaal heeft. Ook een
stad die een beetje rommelig is en gewoon. Een stad
die niet genoeg van zichzelf houdt, maar die je gaat
missen als je er weg bent. Een stad waar voor iedereen
plek is en die met z’n ongedwongen Twentse
mentaliteit de charme van een dorp heeft. Alles is
écht in Enschede, de stad waar je jezelf kunt zijn.
De Enschedeër zal het trouwens niet erg vinden
dat dat nog niet door iedereen ontdekt is. laat ons
maar rustig genieten in dit goed bewaarde geheim.
Tukkers lopen sowieso niet te koop met zichzelf en
hun charmante hoofdstad. Maar hoewel Enschede
snel salonfähig wordt, mag ze zich best beter voor
het voetlicht brengen. Want ze heeft haar grauwe industrieverleden
ver achter zich gelaten en zich in rap
tempo ontwikkeld tot een van de leukere steden. De
stad heeft de afgelopen jaren een ware metamorfose
ondergaan. Het motto is niet voor niets: stad van nu.
Deze stad verdient een gids die haar schoonheid
aan de oppervlakte haalt. Daarom dit boek met de
053 (het Enschedese netnummer) leukste plekken,
verkozen door de Enschedeërs zelf. Meer dan 3000
stemmers en hun liefdesverklaringen resulteerden in
deze 53 unieke, bekende, mooie, geheime of gezellige
plekken binnen de Enschedese gemeentegrenzen.
Daarmee onthult dit boek de ware aard van de
enige echte hoofdstad van het oosten. Wilmink zelf
beschreef later in een -veel minder bekend- gedicht
al de ontwikkeling die Enschede heeft doorgemaakt:
Oma beseft opeens hoe mooi de stad is,
waarin zij al weer zoveel jaren woont:
die stad is het beginpunt van de trein!
Robin Pater auteur en stadsgids

INhOudsOPgAvE
ENSCHEDE
Altijd op het randje 11
Niet klein te krijgen 13
Met textiel verweven 15
Ik Enschede 17
Hoofdstad der vrijstaat 19
Altied wat te doon 21
Van nul tot nu 23
jouw favoriet 133
Er steeds dichter bij 135
Volgens de Enschedeërs 136
Een leuke stad 139
Bedankt 141
colofon #053 143
Uitgesproken 144
9 DE 053 LEukSTE PLEkkEN
25
De 053 leukste plekken in kaart 27
Oude Markt 29
Het Paradijs 31
De grolsch Veste 33
Buurserzand 35
Abraham ledeboerpark 37
TwentseWelle 39
Roombeek 41
Theater concordia 43
De markt 45
Synagoge 47
Nationaal Muziekkwartier 49
Volkspark 51
grote kerk 53
Hof Espelo 55
Pathmos 57
Het Rutbeek 59
café Het Bolwerk 61
Aamsveen 63
De campus 65
Rijksmuseum Twenthe 67
jacobuskerk 69
Antiquariaat kruimeltje 71
Wooldrikspark 73
janninkcomplex 75
Museum Buurtspoorweg 77
lonneker 79
Ijsbaan Twente 81
Zouthuisjes 83
Dragonheart 85
Zuiderspoor 87
Ecoboerderij De Viermarken 89
lonnekermeer 91
Bioscoop Wolff cinestar 93
Brandmonument 95
g.j. van Heekpark 97
Ei van ko 99
jazzpodium De Tor 101
Ijssalon Van der Poel 103
Boerenkerkhof 105
Stadhuis 107
Twekkelo 109
Hooge Boekel 111
Stadshaard 113
Villa Van Heek 115
Automatiek De Muur 117
H.j. van Heekplein 119
Vestzaktheater 121
galerie Beeld & Aambeeld 123
Theehuis Sprakel in het bos 125
Sterrenwacht c. ter kuile 127
De Wonne 129
Elderinkshuis 131
jouw eigen leukste plek 133

OUDST BEkENDE kAART VAN ENScHEDE (cA. 1560) MET TyPIScHE EIVORM, gRAcHTEN EN DE gROTE kERk
ImmER AN dER gRENZE
Obwohl Enschede schon seit
1325 Stadtrechte besitzt, war
es lange ein unbedeutendes
Dorf. Mit der Textilindustrie
Anfang 1900 wuchs Enschede
und wurde mit seinen heutigen
160.000 Einwohnern eine der
größten Städte der Niederlande.
Den Namen, der übersetzt ‘an
der grenze’ bedeutet, trägt
Enschede bis heute mit Stolz,
da die Enscheder schon immer
stark mit ihren deutschen
Nachbarn verbunden waren.
AlwAYs ON ThE EdgE
Although the city of Enschede
was granted the privilege of
city rights in 1325, it has long
remained a small town. Booming
textile industry in the beginning
of the 20th century caused a
giant growth of the population,
turning Enschede into one of the
major cities in the Netherlands.
These days the city has 160.000
inhabitants. The meaning of the
word - on the edge - fits the city
well, as it has always maintained
a close relationship with its
german neighbours.
ENSCHEDE
AlTIJd OP hET RANdJE
Enschede mag dan niet de officiële hoofdstad
van de provincie zijn, het is wel het stedelijk
hart van Oost-Nederland en de grootste
stad van Twente en Overijssel, groter dan
roemruchte steden als Deventer en Zwolle.
Met ruim 135.000 inwoners is het ook de
grootste Nederlandse grensstad. Samen met
de dorpen lonneker, Boekelo en glanerbrug
en buurtschappen Twekkelo en Usselo heeft
de gemeente Enschede - die overigens pas
in 1934 fuseerde met de naburige en grotere
gemeente lonneker - zo’n 160.000 inwoners
en is daarmee volgens gegevens van het cBS
de elfde gemeente van Nederland.
Enschede is als industriële textielstad een
typische laatbloeier. Want hoewel al ze al in
1325 stadsrechten heeft, is ze nooit als een
centrale stad van betekenis beschouwd.
Enschede lag altijd op het randje. De eerste
vermelding van de naam Enschede (1119)
is Anneschethe. Die naam komt volgens de
meest gangbare verklaring van het Oudsaksische
An die scethia, wat ‘aan de scheiding
(grens) of es’ betekent.
Vroeger hield hier namelijk de bewoonde
wereld op. Ten oosten van Enschede lag
slechts het gevaarlijke moeras met enkel een
verdwaalde struikrover. later, in de middeleeuwen,
twistten de bisschoppen van Münster
en Utrecht om grensplaats Enscede, later
strategisch Eindscheiding genoemd. Ook het
Enschedese stadswapen uit de 17e eeuw symboliseert
waarschijnlijk een slaghek dat een
gebied afgrenst. Enschede maakte handig gebruik
van haar ligging tussen twee werelden
en vormde een lucratieve schakel tussen de
Hanzesteden in Westfalen en die aan de Ijssel.
Vandaag de dag ligt Enschede op de grens
van Nederland en Duitsland, hoewel die grens
praktisch geen rol meer speelt. Niet voor niets
is een groot deel van de Enschedese studenten
afkomstig uit Duitsland en stroomt de
markt iedere zaterdag vol met bezoekers van
‘oawer de poal’. Sowieso hebben Enschedeërs
meer op met hun oosterburen dan met die uit
het westen. Tot op de dag van vandaag doet
Enschede haar naam dus eer aan.
Een grensgeval.
11

ENScHEDE IN PUIN. BlIk OP DE VERWOESTE lANgESTRAAT MET REcHTS DE jAcOBUSkERk (MEI 1862)
uNZERsTÖRBAR
Die geschichte Enschedes
ist durchzogen von vielen
katastrophen. Die verheerenden
Stadtbrände 1517, 1750 und 1862
gaben den Enschedern sogar den
Spitznamen `Brandstifter`. Ein
ungewolltes Bombardement der
Alliierten im Zweiten Weltkrieg,
der Untergang der Textilindustrie
in den ‘70er jahren und die
große feuerwerksexplosion im
jahre 2000, erschütterte die
Stadt und ihre Bewohner immer
wieder. Mit vereinten kräften
bauten die Enscheder ihre Stadt
nach jeder Zerstörung wieder
auf - und jedes Mal fast besser
als zuvor!
INdEsTRucTABlE
The history of Enschede is a
sequence of disasters. The
devastating city fires of 1517, 1750
and 1862, gave its inhabitants the
nickname of ‘arsonists’. In World
War II, the city was accidentally
bombarded by the allied forces.
In the ‘70s, the textile industry
- an important economic factor-
disappeared. More recently, the
fireworks explosion of 2000 has
had a severe impact on the city
and its inhabitants. However,
every catastrophe gave occasion
for the city to be rebuilt and
improved with united strength.
ENSCHEDE
NIET klEIN TE kRIJgEN
Er zijn weinig steden die zo’n rampzalige
geschiedenis hebben als Enschede. Het lijkt
wel alsof de stad iedere keer als zij weer op
de been is, opnieuw te gronde wordt gericht.
Die verwoesting is volgens een gezegde te
wijten aan drie B’s: brand, bombardementen
en burgemeesters, duidend op de beruchte
sloopwoede van het stadsbestuur. Maar
steeds herrijst de stad sterker uit haar as.
In 1517, 1750 en 1862 brandt Enschede af. Die
laatste keer gaat de hele stad eraan. Enschede
is voorpaginanieuws, de London Illustrated
News bericht met indrukwekkende prenten
‘Enorme vuurzee in Holland!’ Het zou de
laatste grote stadsbrand van Europa zijn.
Binnen twee jaar na ‘de grote ramp’ is de stad
herbouwd. Door de nieuwgebouwde moderne
textielfabrieken groeit Enschede binnen korte
tijd uit tot de belangrijkste stad van de regio.
De nooit opgehelderde stadsbranden geven
de Enschedeërs de bijnaam Braandstichters.
Ook de bombardementen in de Tweede
Wereldoorlog laten hun sporen na en eisen
honderden slachtoffers. De meeste verwoesting
wordt cru genoeg aangericht door de
geallieerden die Enschede vanuit de lucht
aanzien voor een Duitse stad.
Na de oorlog wordt voortvarend gestart met
de wederopbouw en uitbreiding van de stad,
zowel in de breedte als in de hoogte. Dan stort
in de jaren ‘70 in korte tijd de onverwoestbaar
geachte textielindustrie in. Een drama voor de
stad en de meer dan dertienduizend inwoners
die er nog werkzaam zijn. Het was de kurk
waarop Enschede dreef. De stad is failliet en
staat een tijd lang onder curatele. De omslag
naar een meer innovatieve kennisindustrie
wordt - noodgedwongen - gemaakt.
Meer recent slaat de vuurwerkramp diepe
wonden in de Enschedese gemeenschap.
Wederom besluiten bestuur en bewoners
dat ook deze catastrofe de stad er niet onder
krijgt. Veerkracht blijkt sterker dan verwoesting
en ook deze rampzalige gebeurtenis zal
het begin zijn van een nieuw tijdperk.
Dat dat gelukt is, bewijst dit boek.
13

ScHOORSTENEN ZOVER HET OOg REIkT, ‘DE fABRIEkSSTAD ENScHEDE’ OP EEN ScHOOlWANDPlAAT (1916)
Aus TEXTIl gEwOBEN
Enschede und Textil sind
untrennbar miteinander
verwoben. Die etwa fünfzehn
steinreichen Textilfamilien wie
die ‘Van Heeks’ kultivierten
die Stadt über 100 jahre mit
ihren fabriken, Parks, Villen,
Arbeitersiedlungen, fußballklubs
und Infrastruktur. gleichzeitig
beuteten sie aber auch die
Arbeiter aus. In den ’70er jahren
stürzte der ganze Industriezweig
ein. Das Erbe der Textilbarone
und ihren Imperien ist aber bis
heute noch überall in der Stadt
zu finden.
wOvEN wITh TEXTIlE
Enschede and fabrics have
always been interwoven. In
more than a century’s time, the
city was cultivated by fifteen
immensely rich families, like the
Van Heeks. They built factories,
parks, villas, and working-class
houses, and set up football clubs
and infrastructure. However,
they also exploited the labourers,
who were extremely poor. In
the ‘70s, the industry collapsed
completely, but the heritage of
the textile barons is still there.
ENSCHEDE
mET TEXTIEl vERwEvEN
Enschede en textiel zijn onlosmakelijk met
elkaar verbonden. Bijna alles in de stad is te
herleiden tot de vijftien invloedrijke textielfamilies
die het leven er naar hun hand zetten;
de Van Heeks, janninks, Scholtens, Blijdensteins,
Ter kuiles, Menko’s en Ten cates. De prachtige
parken, landgoederen met rijke buitenhuizen,
stadsvilla’s, banken, scholen, voetbalclubs, een
vliegveld, bierbrouwerij, spoorlijnen, het Rijksmuseum
Twenthe; de ‘Hooge Heeren’ cultiveerden
Enschede en omstreken een eeuw lang.
Haar groei en bekendheid is aan hen te danken.
Ze brachten de bevolking veel goeds, maar buitten
de arbeiders tegelijkertijd uit. Ze waren ‘hard
als het staal van hun brandkast’, wat tot een
slecht imago en grote stakingen leidde.
De oorsprong van de Twentse textielindustrie
ligt in de 18e eeuw. Het door boeren tot linnen
verwerkte vlas wordt opgekocht door reizende
handelslieden in stoffen, de fabriceurs. Door de
afsplitsing van de Zuidelijke Nederlanden met
haar textielsteden Brugge en gent en de komst
van de stoommachine ontstaat vanaf 1850 een
nieuwe industrietak in Twente, die tot grote
bloei komt. fabriceurs worden fabrikanten en
Twente exporteert wereldwijd. In haar hoogtijdagen,
begin 20e eeuw, is ‘de Twentse textiel’
Nederlands grootste industriële werkgever.
Eenderde van het nationaal inkomen wordt in
Twente verdiend. De textielmagnaten varen er
wel bij. Zij behoren tot de rijkste Nederlanders. In
1920 verdient een fabrikant als jan Bernard van
Heek ruim 1,2 miljoen gulden!
De industrietak lijkt een eeuwig leven te hebben,
tot vanaf de jaren ‘60 de conservatief geleide
familiebedrijven stuk voor stuk sneuvelen. De
oorzaak: overproductie in Europa, concurrentie
van lagelonenlanden, het wegvallen van de
koloniën als gegarandeerde afzetmarkt en
gebrek aan innovatie. De teloorgang is een grote
klap voor Enschede, 13.500 arbeidsplaatsen gaan
verloren, de stad stad ligt er verlaten bij. Slechts
een handjevol bedrijven overleeft, de textiel is
niet meer. Wel heeft Enschede nog steeds opleidingen
fashion design & management, gevestigd
in De Maere, de oude Hogere Textielschool
waar ooit fabrikantskinderen het vak leerden.
Textiel zal altijd met Enschede verweven blijven.
15

ENScHEDE VANAf HET HOOgSTE PUNT VAN DE STAD, DE 101 METER HOgE AlPHATOREN UIT 2008
hAuPTsTAdT dEs fREIsTAATEs
Enschede ist die Hauptstadt
einer stolzen Region: Twente.
Eine wunderschöne grüne
gegend, die sich heute auch
durch eine innovative High
Tech Industrie auszeichnet. Eine
kombination aus Technik und
Natur, die die ‘Tukker’ (wie die
Einwohner der Region Twente
auch genannt werden) übrigens
prima zusammenbringen. Aber
wohl auf ihre eigene Art und mit
wenig Worten. Sie sind nämlich
dafür bekannt, dass sie zum
einen nicht gerne angeben und
zum anderen sich erst recht
nichts erzählen lassen wollen!
cAPITAl Of A REPuBlIc
Enschede is the capital of
Twente, a proud, wonderfully
green and rural region. At the
same time, Twente is known
for high-tech innovation and
industry. This appears to be
somewhat contradictory.
However, the uncomplicated
‘Tukkers’, as the people are
called, manage to combine
these two aspects, be it on their
own conditions. Tukkers are
known to be humble, somewhat
reserved and are often regarded
as being stubborn.
ENSCHEDE
hOOfdsTAd dER vRIJsTAAT
Trots. Trots op de fc en grolsch, het glooiende
landschap, de rust en natuur, het noaberschap,
de tradities en de gemoedelijkheid. Twente is
het mooiste stukje Nederland.
Maar de Twentse trots wordt in stilte beleefd.
Want de Tukker houdt niet van dikdoenerij.
Alles wat zich groot voordoet of van beuv’m
kump is verdacht. Niet verwonderlijk dat de
Twentenaren zich van nature niet graag de
les laten lezen. Niet voor niets kent Twente
de ludieke afscheidingsbeweging ‘De Vrije
Republiek Twente’ met een serieuze ondertoon:
Tukkers laten zich door niemand de wet
voorschrijven. Tot 1983 lag er zelfs een serieus
plan in Den Haag om een zelfstandige provincie
van Twente te maken.
Naar buiten toe sluiten de Twentse gelederen
zich, maar onderling wordt er regelmatig
gebakkeleid. De moeizame verhouding tussen
buurgemeenten Hengelo en Enschede is
algemeen bekend. De houding van de twaalf
andere Twentse gemeenten tegenover het
‘stadse’ Eanske wat dubbelzinnig. Zolang En-
schede niet te hoog van de toren blaast, wordt
zij geduld als hoofdstad van de republiek, ja
in stilte zelfs gekoesterd door de half miljoen
Tukkers uit de omliggende, veelal landelijke
gemeenten. Enschede is immers het bewijs
dat Twente telt. ‘We’ hebben immers de Universiteit,
een Bijenkorf en een heuse wolkenkrabber.
En die zijn niet zoals elders ten koste
gegaan van de prachtige natuur.
Twente is één van de innovatieve high techregio’s
van Nederland, met grote bedrijven als
Thales, Stork en Ten cate en sterke merken als
johma (‘oet Twente’), Bolletje, Arke, grolsch,
OAD, Vredestein en fc Twente. Maar Twente
is ook het ‘landgoed van Nederland’ met haar
afwisselende en intieme coulissenlandschap
met kabbelende beekjes, oude watermolens,
Mariakapelletjes, bossen en heidevelden,
glooiende essen en idyllische buurtschappen.
Tegenstrijdig?
Het lukt de Tukkers prima dit met elkaar te
verenigen. Nee, laat de Twentenaren maar
gaan, dan komt het vanzelf goed.
19

DE 053 LEukSTE PLEkkEN 25

ThEmATIsch TOEREN
groen Enschede
Monumentaal Enschede
Highlights binnenstad
DE 053 LEukSTE PLEkkEN
Oude Markt
Het Paradijs
De grolsch Veste
Buurserzand
Abraham ledeboerpark
TwentseWelle
Roombeek
Theater concordia
De markt
Synagoge
Nationaal Muziekkwartier
Volkspark
grote kerk
Hof Espelo
Pathmos
Het Rutbeek
café Het Bolwerk
Aamsveen
Actief Enschede
Museaal Enschede
Textielstad Enschede
Rustiek Enschede
culinair Enschede
De campus
Rijksmuseum Twenthe
jacobuskerk
Antiquariaat kruimeltje
Wooldrikspark
janninkcomplex
Museum Buurtspoorweg
lonneker
Ijsbaan Twente
Zouthuisjes
Dragonheart
Zuiderspoor
Ecoboerderij De Viermarken
lonnekermeer
Bioscoop Wolff cinestar
Brandmonument
g.j. van Heekpark
Ei van ko
Architectonisch Enschede
Shopping Enschede
Uit in Enschede
Spiritueel Enschede
Enschede voor kids
jazzpodium De Tor
Ijssalon Van der Poel
Boerenkerkhof
Stadhuis
Twekkelo
Hooge Boekel
Stadshaard
Villa Van Heek
Automatiek De Muur
H.j. van Heekplein
Vestzaktheater
galerie Beeld & Aambeeld
Theehuis Sprakel in het bos
Sterrenwacht c. ter kuile
De Wonne
Elderinkshuis
jouw eigen leukste plek
27

cATEgORIE
wINNAAR
hOREcA
TIP
TIP
gENIET VAN HET PARADIjSElIjkE UITZIcHT VANAf DE HOUTEN lOOPBRUg
OPlETTEN BIj HET AAIEN, DE ScHIlDPADDEN IN DE VIjVER kUNNEN BIjTEN
Im PARAdIEs
Das Paradies liegt in Enschede!
Adriaan Schalken, ein lokaler
künstler hat, ohne vorgefertigten
Plan, eine ehemalige lagerhalle
zusammen mit freiwilligen,
Arbeitslosen und Ex-Drogenabhängigen
zu einem Naturkunstwerk
transformiert.
Seit einigen jahren ist das
farbenreiche kunstwerk aus
gebrauchsmaterialien ein
einzigartiges Bio Restaurant.
IN PARAdIsE
Paradise is found in Enschede!
local artist Adriaan Schalken
has transformed this former
storage shed into a natural
work of art. He did so with the
help of volunteers, unemployed
people and former addicts,
and without any detailed plan.
Building materials consisted of
second-hand goods and natural
materials. Over the years, this
colourful artefact evolved into an
eccentric, ecological restaurant.
lOcATIE nicolaas beetsstraat 48
kORT
uitzonderlijk ecorestaurant in creatief verbouwde loods
HET PARADIJS
(h)EERlIJk NATuuRkuNsTwERk
In den beginne was er Adriaan Schalken. In een
oude textielloods - woest en ledig - wilde hij een
aards paradijs scheppen. Met spullen en mensen
die uitgerangeerd werden, maar het niet waren.
Een bonte club van vrijwilligers, ex-verslaafden,
werklozen en kunstenaars, die de aangeleverde
tweedehands spullen, wastafels, stoeptegels, servies
en planten in vijf jaar tijd zonder plan samensmeedde
tot een organisch natuurkunstwerk.
Steeds meer nieuwsgierige buurtbewoners
kwamen een kijkje nemen en ontdekten het
wonderlijke paradijsje dat was ontstaan in hun
eigen straat, met een kleurrijke mozaïekvloer, een
trap van wastafels, glas-in-lood, heiligenbeelden,
weelderige plantengroei, watervalletjes en intieme
hoekjes. Na een eerste kinderfeestje groeide het
natuurkunstwerk - wederom ongepland - uit
tot vegetarisch restaurant. Wat bleef was de
open deur voor alles en iedereen die letterlijk of
figuurlijk een steentje wilde bijdragen.
In 2000 nam vrijwilliger Prashanti janssens met
haar geliefde Ronald Heukels Het Paradijs over van
zijn eigenzinnige creator, die uitvloog naar Brazilië.
2
cENTRum
Zonder horeca-ervaring, diploma’s of vastomlijnd
plan, maar met hart voor de zaak en een open
mind transformeerden zij Het Paradijs langzaam
tot een professioneel horecabedrijf. Maar wel één
dat trouw blijft aan zijn eigen oorsprong: goed en
verantwoord (vegetarisch, biologisch en fairtrade)
eten met ruimte voor mensen en aandacht voor
hergebruik, harmonie en spiritualiteit.
Het Paradijs biedt ruimte aan vogels van allerlei
pluimage. Van rotary tot meditatieclub of bruidspaar,
voor iedereen is er een plekje en anders
wordt er een plekje gemaakt. Voor bijzondere
wensen van gasten en voor personeel met een
beperking, want in Het Paradijs is geld niet het
enige dat waarde heeft.
Inmiddels staan er twee nieuwe paradijsvogels
klaar: lisa en Thijs, een jong stel dat verknocht is
aan deze uitzonderlijke plek. lisa leerde er na haar
hotelschoolopleiding dat je ook kunt ondernemen
met je hart, Thijs begon er ooit als derde afwasser.
Als hoeders van Het Paradijs koesteren ze deze
bijzondere plek. En ook zij brengen hun eigenheid
in, zodat de oase nog verder tot bloei komt. Zonder
uitgestippeld plan, maar mét hart en ziel.
31

cATEgORIE
wINNAAR
sPORTIEf
TIP
TIP
VOOR DE WEDSTRIjD MASSAAl MEEBRUllEN MET yOU’ll NEVER WAlk AlONE
PROUD TO BE TUkkER: kOOP EN DRAAg DE RODE 100% TUkkER-SjAAl
dER sTOlZ vON TwENTE
Als Textilfabrikant jan Bernard
von Heek 1885 einen fußball aus
England nach Enschede brachte,
konnte er nicht ahnen, dass heute
jede Woche etwa 30.000 begeisterte
fans im Stadion De grolsch
Veste ihre fußballmannschaft fc
Twente zum Sieg anfeuern. Die
erfolgreiche Mannschaft wurde
2010 zum ersten Mal in ihrer
geschichte Nationalmeister und
spielt seit einigen jahren in der
Europaliga mit.
ThE PRIdE Of TwENTE
When jan Bernard van Heek, an
Enschede textile manufacturer,
took a football with him on his
return from one of his business
trips to England in 1885, he
couldn’t have anticipated that
today some 30.000 fc Twente
supporters would assemble
in the grolsch Veste stadium
every week to scream their team
towards victory. In 2010, this
highly successful soccer team
won the national cup for the
first time in history. fc Twente
is also playing in the European
competition.
lOcATIE colosseum 65 jAAR 1998 kORT trotse tukkers en sympathieke successtory in sfeervolle veste
DE GROLSCH VESTE
ONNEEmBARE vOETBAlvEsTE
Het is 1885. Textielfabrikant jan Bernard van Heek
brengt van een zakenreis uit Engeland een merkwaardig
voorwerp mee. Een opgeblazen gummibal
omhuld met aan elkaar genaaide lederen lappen,
bijeengehouden door een veter.
Het is de eerste voetbal in Twente.
Tijdens het eerste wedstrijdje wint de ploeg van
Van Heek met 15-0. Hij is de enige die de regels
kent en maakt alle goals. Maar iedereen is gefascineerd
en het nieuwe spel wordt gespeeld totdat
het donker wordt. Enkele maanden later wordt de
Enschedesche football club opgericht. Van een
volkssport is dan nog geen sprake, de gewone man
heeft geen tijd voor vertier, die staat van vroeg tot
laat in de fabriek. Het zijn in de begintijd vooral de
rijke textieltelgen die in clubverband voetbal spelen.
De verbondenheid van de textielfamilies met voetbal
blijft. Ze leggen sportvelden aan in het Volkspark en
Van Heekpark en introduceren ook het betaald voetbal
in Twente. De legendarische Abe lenstra wordt
zelfs als sterspeler naar Enschede gehaald. In 1956
wordt het roemruchte Diekmanstadion in gebruik
genomen, dat in 1965 de thuisbasis wordt van het
net opgerichte fc Twente, een fusieclub van De Enschedese
Boys (de groenen) en Sportclub Enschede
(de zwarten), twee aartsrivalen die door financiële
problemen tot elkaar zijn veroordeeld.
In 1998 verhuist fc Twente naar het nieuwe
Arkestadion, dat later tot De grolsch Veste wordt
gedoopt. Onder voorzitterschap van joop Munsterman
transformeert fc Twente van een subtopper
tot een topclub met als sterk wapen de Twentse
nuchterheid. De capaciteit van het stadion groeit
van 13.000 plaatsen naar de huidige 30.000 en dat
moeten er 44.000 worden.
Het eerste landskampioenschap in 2010 is de bekroning
voor de club die alle Tukkers verenigt en op
veel sympathie in het land kan rekenen. Tot over de
landsgrenzen staat men verbaasd over het enorme
volksfeest dat losbarst. De beelden van duizenden
uitzinnige fans op de snelweg A1 en de spelersbus
die uren doet over de intocht werden legendarisch.
Maar fc Twente wil meer: permanent meedraaien
in de Nederlandse top en Europees voetbal.
Voetbal is niet meer weg te denken uit Enschede.
jan Bernard van Heek kan tevreden zijn.
“FC Twente-supporters zijn uniek. Als je in De Grolsch Veste speelt voel je de steun van de twaalfde man”
Wout Brama, speler FC Twente
3
wEsT
33

cATEgORIE
wINNAAR
NATuuR
TIP
TIP
IN NATTE PERIODES DE lAARZEN AAN, HET kAN ER ERg DRASSIg ZIjN
PIckNIckMAND MEE EN PER fIETS DOOR HET MOOIE BUURSERZAND
EINE sTEPPE Am sTAdTRANd
Unberührt, weit und wüst. Das
sind Merkmale des 455 Hektar
großen Buursersand. Ein abwechslungsreichesNaturschutzgebiet
mit Heideflächen, Sandverwehungen
und spiegelglatten
Moorseen. Stille, Weitblick und
die Abwesenheit von menschlichen
Einflüssen erzeugen eine
Zeitlosigkeit, die das gebiet bei
naturverbundenen Wanderern
sehr beliebt macht.
A sTEPPE NEAR ThE cITY
Untouched, vast and wild, that
is a way to characterize the
455 hectares of Buurserzand.
It is a varied nature reserve,
consisting of heath land, sand
drifts and pools like sheets
of glass. Hikers and romantic
couples are attracted by the
silence, the wonderful views
and the absence of human
traffic. It provokes feelings
of timelessness, and offers
opportunities for endless
strolling.
lOcATIE hagmolenweg
kORT
uitgestrekte twentse steppe en eindeloos wandelgebied
BuuRSERzAND
sTEPPE AAN dE sTAdsRANd
Het Buurserzand ligt dan wel grotendeels in de
buurgemeente Haaksbergen, een stukje ervan ligt
in Enschede en dat is genoeg om het uitgestrekte
gebied een plekje in dit boek te geven. gewoon omdat
de Enschedeërs er veel komen en het één van de
mooiste gebieden van Twente is. Niet verwonderlijk
dat het werd verkozen tot leukste natuurgebied.
Ooit was het Buurserzand bedoeld als openluchtmuseum.
De markante Wissinks Möl - nu weer op z’n
oorspronkelijke plek in het vlakbijgelegen Usselo -
was door eigenaar jan Bernard van Heek al in het
gebied gezet, net als een oude markepaal en het
boerderijtje De Bommelas. Maar het is er nooit van
gekomen. gelukkig maar, want wat blijft is een
ongerept, afwisselend en ruig natuurgebied met
grote open heidevelden, stukken bos, stuifzandvlaktes,
jeneverbesvelden en vennetjes; een Nederlandse
steppe. De ongewone weidsheid (455 hectare) en de
afwezigheid van menselijke invloeden maken dat
het gebied onaangetast voelt. Tijdloos. En stil. Een
stilte die slechts wordt onderbroken door een langstrekkende
groep ganzen tegen de ijle winterlucht
op weg naar andere oorden, of door de kudde wilde
runderen die het gebied begraast.
4
ZuId
Het Buurserzand is woest en ledig. Al lopend waan
je je terug in de prehistorie, toen de mens op zichzelf
was teruggeworpen en het leven hard maar eenvoudig
was. Zo relativeert het Buurserszand alles waar
een modern mens zich druk om maakt. Het helpt het
hoofd leegmaken. Alleen een langsrennende hond
brengt je terug in het nu.
Naast de gebruikelijke joggers en luchtje-scheppers
trekt het gebied ook veel echte wandelaars, die met
enkelhoge wandelschoenen, outdoorkleding en
rugzak het avontuurgevoel in eigen streek zoeken.
En daarvoor leent het Buurserzand zich uitstekend:
slenteren over zandvlaktes, stevig ploeteren over
heidevelden en rustend genieten van een picknick
bij een spiegelglad meertje dat de wereld op zijn kop
zet. De Vereniging Natuurmonumenten -beheerder
en eigenaar sinds 1929- ziet erop toe dat dat zo blijft.
Ook jongeren trekken naar het stukje niemandsland.
Wie er wandelt ziet er regelmatig (bijna) verliefde
stelletjes. geen wonder: als koppeltje kun je er
onbeperkt slenteren, ongestoord ook. Op de vele
paden kun je ellenlange gesprekken voeren, in elkaar
opgaan en eindeloos dwalen zonder te verdwalen.
35

cATEgORIE
wINNAAR
mONumENTEN
TIP
TIP
NEEM DEEl AAN EEN VAN DE BOEIENDE INSTAPRONDlEIDINgEN
kOOP EEN ORIgINEEl cADEAUTjE IN DE SyNAgOgEWINkEl
dIE schÖNsTE sYNAgOgE
laut kenner zählt die Enscheder
Synagoge (1928) zu den
schönsten West-Europas. Das
beeindruckende gebäude mit
seiner riesigen kuppel und seiner
atemberaubenden Innenausstattung
spiegelt den Reichtum
der jüdischen gemeinschaft in
Enschede vor dem 2. Weltkrieg
wieder. Das prachtvolle gesamtkunstwerk
des Architekten De
Bazel wird bis heute als Synagoge
genutzt. Mittwochs und sonntags
ist sie für das Publikum geöffnet.
A sTRIkINg sYNAgOguE
Experts consider the Enschede
synagogue to be among the
most beautiful synagogues of
Western-Europe. The impressive
building with the giant dome
and the stunning interior,
reflects the wealth of the jewish
community of Enschede, before
the second World War. This
magnificent gesamtkunstwerk,
designed by De Bazel, a famous
architect, is still being used as
a house of prayer and a jewish
community centre. It is open for
the public on Wednesdays and
Sundays.
lOcATIE prinsestraat 18 jAAR
1928 OPEN wo/zo kORT
SyNAGOGE
wEsT EuROPA’s mOOIsTE
Volgens kenners is het de mooiste van West-Europa.
En bijna was de majestueuze Enschedese synagoge
er niet meer geweest. Dat we nog kunnen genieten
van de ‘sjoel’ aan de Prinsestraat is vreemd genoeg
te danken aan de Nazi’s. Hun Sicherheitsdienst nam
de in 1928 ingewijde synagoge in de laatste jaren van
de Tweede Wereldoorlog in gebruik en bouwde er
onder meer cellen. Daardoor werd zij niet als zo veel
synagoges werd verwoest.
Van buiten is het synagogecomplex met de 80 meter
brede gevel en enorme koepel al indrukwekkend. Van
binnen is het gebedshuis met de fenomenale grote
sjoel, een kleine sjoel, twee woningen, een ritueel
bad, kerkenraadskamer, klaslokalen en een feestzaal
met podium een juweel. Oude thorarollen, glas-inloodramen
en een rijkversierd interieur; architect
De Bazel ontwierp de synagoge in oriëntaalse stijl
als Gesamtkunstwerk. Het hele gebouw tot op de
lichtschakelaars is van zijn hand, hoewel hij vóór de
bouw ervan overleed. De prachtige synagoge weerspiegelt
ook het rijke joodse leven in Enschede voor
de Tweede Wereldoorlog. De gemeenschap telde op
z’n hoogtepunt zo’n 1300 zielen, die veelal rondom
de synagoge woonden. Men mocht op sjabbat
beeldschoon rijksmonument en open leerhuis
10
cENTRum
namelijk niet autorijden of fietsen. Velen werkten in
textielfabrieken van de joodse families Rozendaal,
Van Dam en Menko, de grootste geldschieter van de
synagoge. Iets verderop aan de Nieuwstraat ligt een
ander unicum: matzefabriek Hollandia uit 1933, die
nog ieder jaar 40 miljoen stuks Enschedees paasbrood
over de hele wereld exporteert.
Ook de schaduwzijde van de joodse geschiedenis
heeft een plek in de stad. De 500.000 Nederlandse
jodensterren werden in Enschede gemaakt, in de
bezette stoomweverij ‘Nijverheid’ van de (joodse!)
familie Van gelderen. Verspreid door Enschede liggen
Stolpersteine, gouden struikelsteentjes in het
trottoir die herinneren aan de weggevoerden en
bij de ingang van de synagoge gedenkt het Mauthausenmonument
van Appie Drielsma de razzia van
september 1941. Zevenhonderd joodse burgers uit
Enschede overleefden de oorlog niet.
Nu bestaat de gemeenschap nog uit zo’n 80 personen
met een eigen rabbijn, een gevarieerd cultureel
aanbod en een prachtig gerestaureerde synagoge.
Een bezoek daaraan is een absolute must voor iedere
bewoner en bezoeker van de stad.
47

TIP
TIP
DE WESTgEVEl BEVAT EEN STENEN PORTRET VAN DIREcTEUR EN VERZETSSTRIjDER HENDRIk jANNINk
AllES OVER DE TWENTSE TExTIElHISTORIE HOOR EN ZIE jE IN MUSEUM TWENTSEWEllE
ZEugE EINEs ZEITAlTERs
Was wäre Enschede ohne Textilindustrie?
Über ein jahrhundert
war der Horizont schwarz vom
Rauch der unzähligen Schornsteine.
Viele fabriken wurden
nach dem Einsturz des Industriezweigs
in den 70ern vernichtet.
Zum glück blieben aber einige
erhalten. Zu den schönsten
Zeugen des Textilzeitalters
gehört die janninkspinnerei,
erbaut nach englischem Vorbild
im jahre 1900. Heute wird sie als
Wohngebäude genutzt.
IcON Of AN ERA
It is hard to imagine Enschede
without its domineering textile
industry. for more than a century,
the skies were blackened by
smoke, coming from the factory
chimneys. After the collapse of
the industry in the ‘70s, many
factories were demolished, but
luckily some survived, e.g., the
well preserved jannink spinning
mill. This mill was built after
British example in 1900, and
today serves as a residential
building.
lOcATIE haaksbergerstraat 147 jAAR 1900 kORT van engels icoon tot hergebruikt industrieel erfgoed
JANNINkCOMPLEX
IcOON vAN EEN ImPERIum
Wat zou Enschede zijn zonder textiel? In de
hoogtijdagen zag de horizon letterlijk zwart van de
schoorstenen van de tientallen textielfabrieken.
De meeste van die fabriekscomplexen zijn na het
instorten van de bedrijfstak in de jaren ‘70 en ‘80
gesloopt. Men wilde verpaupering voorkomen en
afrekenen met de verrijking van de baronnen en
het trauma dat de desastreuze teloorgang van de
eens zo prestigieuze textielindustrie voor de stad
betekende. Een pijnlijke periode die zo snel mogelijk
vergeten moest worden. Die sloopwoede sloeg
enorme gaten in de stad, die helemaal opnieuw
ingericht moest worden. Met steun van het Rijk
kreeg Enschede, dat praktisch bankroet was, er
nieuwe functies voor terug, zoals een ziekenhuis,
het Muziekcentrum en grote bedrijven als Polaroid.
Op een paar plekken in de stad zijn gelukkig nog
enkele oude fabriekspanden bewaard gebleven.
Het mooiste exemplaar is de voormalige katoenspinnerij
van jannink en Zonen aan de Haaksbergerstraat,
gebouwd in 1900 naar Engels voorbeeld.
De vele ramen in de grote spinzalen moesten voor
voldoende daglicht zorgen. Die spinzalen lagen aan
weerszijden van een robuuste en rijk gedecoreerde
24
cENTRum
toren, die diende als trappenhuis, machinekamer
en watertoren voor de brandblusinstallatie. Maar
ook als uithangbord en visitekaartje, want fabrieksbouw
was anno 1900 nog een ambacht dat verder
ging dan functionaliteit alleen. Bovendien konden
de textielfabrikanten hun overtollige kapitaal goed
kwijt in het hoogwaardige fabrieksvastgoed.
De firma jannink sloot in 1969 de deuren. In 1982
werd de spinnerij verbouwd tot museum en appartementen.
Het textielmuseum jannink was er tot
2008 gevestigd. Daarmee was het janninkcomplex
een voorloper voor de herbestemming van industrieel
erfgoed, want inmiddels krijgen overal in de
stad oude fabriekscomplexen als stenen getuigen
van een roemrucht verleden, een nieuwe bestemming.
Soms resteert alleen een stuk fabrieksmuur,
zoals op de Meubelboulevard Schuttersveld, soms
worden complete fabriekhallen getransformeerd
tot museum of galerie (Rozendaal), basisschool
(Menko), kunstacademie (Tetem) of appartementen
(Nieuw Engeland). Sloop heeft plaatsgemaakt
voor behoud en de nog bestaande fabriekspanden
worden gekoesterd. gelukkig maar, want wie zijn
verleden niet kent, zal geen toekomst hebben.
“De hoge maisonette-ruimtes, de geschiedenis en de historische architectuur maken het wonen hier heel bijzonder”
uwe Theissing, creatieveling, geniet van zijn loft in het Janninkcomplex
75

TIP
TIP
RIjDEND DINEREN IN HET cHIqUE RESTAURATIERIjTUIg
HET RIj-HET-ZElf-ARRANgEMENT IN EEN STOOM- Of DIESEllOc
ZugfAhRT IN dIE vERgANgENhEIT
laut presst sich der Dampf aus
dem Schornstein der lok, man
riecht Öl und kohle und hört ein
scharfes Pfeifen. Abfahrt! Eine
nostalgische Szene, die sich noch
jedes Wochenende auf der sieben
kilometer langen Museumskleinbahn
zwischen Boekelo und
Haaksbergen abspielt. Sowohl
die glänzende lokomotive mit
ihren prachtvollen Waggons, als
auch die unberührte landschaft
erinnern an die gute alte Zeit.
A TRAIN TO ThE gOOd Old TImEs
There is a smell of oil and
cokes. A cloud of steam pours
through massive black wheels.
All of a sudden, a sharp whistle
fills the air. Departure time!
These nostalgic scenes can
be witnessed every weekend
along the seven kilometre local
museum railway between
the villages of Boekelo and
Haaksbergen. The shiny old
locomotives bring back the good
old days, while carrying splendid
railway coaches through an
untouched landscape.
lOcATIE
boekelo
OPEN
apr-okt zo
kORT
nostalgie troef bij deze treinrit door ‘t twentse land
MuSEuM BuuRTSPOORWEG
TREINREIs TERug IN dE TIJd
Sissend komt een dikke wolk witte stoom door de
massieve gietijzeren wielen. kolenlucht vermengt
zich met de doordringende geur van oliesmeer. Een
kort fluitsignaal. In allerijl worden de laatste koffers
ingeladen! Mensen hangen uit de ramen, terwijl
het deurgat een laatste been opslokt. De conducteur,
piekfijn gekleed, steekt zijn bordje fier omhoog.
De machinist, in smerige werkoverall en met een
peuk nonchalant op de onderlip, zet ‘t zwartijzeren
gevaarte luidruchtig in beweging. De schelle stoomfluit
snerpt lang door de lucht. Het hele dorp heeft
het gehoord. We gaan!
Sinds jaar en dag speelt dit nostalgische tafereel
zich ieder weekend tussen april en oktober af op
de zeven kilometer lange museumspoorlijn tussen
Haaksbergen en het Enschedese dorp Boekelo. Vanaf
eind 19e eeuw was deze lokaalspoorweg onderdeel
van een belangrijke goederenlijn die het zwarte
goud (kolen) van het Ruhrgebied via Winterswijk
naar textielregio Twente transporteerde. Toen de lijn
in de jaren ‘70 opgeheven dreigde te worden, waren
een paar treingekken al begonnen treinen op te
kopen. De basis voor de Stichting Museum Buurtspoorweg
was gelegd. Inmiddels is ‘de MBS’ een
“Een aanrader: rijdend dineren in ons chique restauratierijtuig tijdens een sfeervolle stoomtreinrit”
Livius kooy, een van de ruim honderd vrijwilligers bij de MBS
25
ZuId
professioneel bedrijf. Dat moet ook wel, want het
valt gewoon onder de spoorwegwetten. Vier vaste
krachten en meer dan honderd vrijwilligers (van
schilders tot sleutelaars, van kaartjesknippers tot
kolenstokers) bedienen enkele tienduizenden passagiers
die jaarlijks een treinreis door het prachtige
Twentse landschap maken. Een rit die start bij het
stijlvolle station Haaksbergen uit 1884. Halverwege
is er de halte Zoutindustrie en dan een langere
stop in Boekelo. Hier is tijd om de chique houten
rijtuigen, prachtig gerestaureerde goederenwagons
en glimmende locs (met bijnamen als de Oer-sik,
de kikker en de hippel) in het museumdepot te bekijken.
Maar de MBS is veel meer dan oude treinen.
Alles herinnert aan de tijd toen geluk nog heel gewoon
was en niemand nog een agenda had. “Toen
de trein nog op de mensen wachtte, in plaats van de
mensen op de trein”, zoals MBS-ers zeggen.
Originele emaillen borden van Van Nelle en
Sunlight zeep, handbediende hekspoorbomen en
kartonnen treinkaartjes (gedrukt op een speciale
handpers in Engeland en echt geknipt met een
perforatortang), het zijn originele details die je
terugbrengen naar die goeie ouwe tijd. Hoewel, ook
toen al gold: ‘Niet rooken’ en ‘verboden te spuwen’!
77

TIP
TIP
BEZOEk DE POASBOAk AAN DE VlIEgVElDWEg OP EERSTE PAASDAg
BAk PANNENkOEkEN VAN AllE SOORTEN lONNEkERMOlENMEEl
AuThENTIschEs dORf
Das nette, ehemalige Bauerndorf
lonneker ist noch immer eine
starke gemeinschaft mit eigenen
Traditionen. Bis heute ist es
geprägt von einem blühendem
Vereinsleben und vielen festen.
Obwohl die Stadt Enschede
immer näher rückt, tun die lonneker,
die bis 1934 eine eigene
gemeinde waren, alles dafür,
dass sie so viel wie möglich von
ihrer Eigenständigkeit behalten
können.
REmAININg TRuE TO ITsElf
The cosy, and formerly rural
village of lonneker still breathes
a strong sense of community
and tradition. Voluntary work
is flourishing, and many
celebrations are held in lonneker.
Although the city of Enschede
is creeping closer every year,
the 1.800 residents of this
village - which used to be a large
independent community until
1934 - are trying hard to maintain
their independence.
lOcATIE lonneker
kORT oorspronkelijk dorp met tradities, brink, buitengebied en lonnekermolen
LONNEkER
AlTIJd APART gEBlEvEN
De uitkomst van 30 april 1934 hebben de inwoners
van lonneker nooit helemaal geaccepteerd. Op die
dag werd hun veel grotere landelijke gemeente
geannexeerd door de explosief groeiende stad
Enschede. Ondanks fel (vooral belastingstechnisch
gemotiveerd) verzet bleek volledige inlijving bij
Enschede onvermijdelijk. Maar het dorp lonneker
is altijd apart gebleven. Niet voor niets strijdt de
dorpsraad nog steeds voor behoud van de groene
buffer tussen stad en dorp. lonneker is immers
geen buitenwijk van Enschede. De 1800 inwoners
van het voormalige vrome roomse bolwerk
vormen nog altijd een hechte dorpsgemeenschap
waar tradities in ere worden gehouden. Pasen luidt
met palmpoasen, eiergaddern en de poasboak het
seizoen in, waarin drie maanden lang vrijwel ieder
weekend iets te doen is in het dorp. Braderie, kermis
of blaaskapellenfestival, het grote aantal evenementen
en verenigingen met actieve vrijwilligers
tekent de gemeenschapszin.
Het dorpsleven speelt zich af op de intieme brink,
rondom muziekkoepel, kerk, café Sprakel en hotel
Savenije waar de laatste nieuwtjes worden uitgewisseld.
De kleine vrijdagmarkt op het dorpsplein
26
NOORd
is de pittoreske tegenhanger van de Enschedese
markt en een geliefd trefpunt voor bewoners en
bezoekers. ‘s Zondags is lonneker het ontmoetingspunt
voor wandelaars, fietsers en mountainbikers
die komen voor het prachtige buitengebied met de
lonnekerberg, de glooiende essen en de monumentale
lonnekermolen uit 1851. De twee terrasjes op
het lommerrijke dorpsplein stromen bij de eerste
zonnestralen snel vol, de ‘Heilige jacobus de Meerdere’
uiteraard fier in ‘t midden.
En het aloude noaberschap neemt nieuwe vormen
aan. Naast de dorpskrant ‘Op en um’n Bölt’
is er de officiële(!) website lonneker.nl als virtuele
ontmoetingsplek voor alle Droadneagel (‘spijkers’),
de bijnaam van de lonnekenaren die zou verwijzen
naar de vele timmerlieden uit de bosrijke omgeving
en hun vermeende zuinigheid. Net als de andere
Enschedese dorpen heeft lonneker geen eigen
postcode en plaatsnaam. Het is dus geen officiële
woonplaats, maar heeft wel eigen plaatsnaamborden
met de hartelijke toevoeging ‘Welkom op ‘n
bölt’ en ‘Goodgoan en wierkomm’n’. kleinschaligheid
en eigenzinnigheid zijn nog steeds troeven van
het karakteristieke dorp dat altijd apart is gebleven.
79

TIP
TIP
BIj NAT WEER ZIjN ER gEEN DEMO’S, DOORWEEkTE UIlEN kUNNEN NAMElIjk NIET VlIEgEN
gROTE DAg? lAAT DE TROUWRINgEN, SPEEcH Of SlEUTEl SPEcTAcUlAIR AANVlIEgEN
EIN mOdERNEs mÄRchEN
Wer mit dem fahrrad Richtung
Enschede-Süd fährt und zufällig
falsch abbiegt, fühlt sich wie in
eine Zeitmaschine versetzt.
Die grüne Enklave ‘Erve ’t Stroink’
mit dem monumentalen Bauernhof
aus dem jahre 1776 ist die
beste kulisse für wilde Wikinger,
tapfere Ritter und mysteriöse
Eulen. Dragonheart, idyllisch im
Wald gelegen, ist der größte mittelalterliche
Ritterladen Europas,
in dem wöchentlich die Wikingerzeit
ein Neuerwachen erlebt und
Eulenflugschauen stattfinden.
A mOdERN fAIRYTAlE
Anyone who is cycling through
the south of Enschede and
accidentally takes a wrong turn, is
bound to think he or she entered
some sort of time machine. Erve
‘t Stroink is a green enclave with
a monumental farm, that was
built in 1776. It is a perfect décor
for fierce Vikings, brave knights
and mysterious owls. located in a
fairytale-like forest, Dragonheart
is the largest medieval shop in
Europe, with Viking role plays and
owl shows every week.
lOcATIE stroinksweg 90
OPEN za/zo mi demo: mrt-okt wo 15.00 kORT
uilen, vikingen en ridders
DRAGONHEART
sPROOkJE IN sTROINkslANdEN
Wie door Enschede-Zuid fietst en toevallig een verkeerde
afslag neemt, zal wel even met zijn ogen knipperen.
Een dichtbegroeid klinkerpaadje brengt je bij
een monumentale boerderij uit 1776. Op het erf een
zwartgeteerde schuur met typische knik in het dak.
Vikingen in vol ornaat heten je welkom, terwijl argwanende
uilen op de achtergrond je geen moment
uit het oog verliezen. Welkom in de middeleeuwen!
Aan de zuidelijke stadsrand, ingeklemd tussen de zieltogende
hoogbouwwijk Wesselerbrink en stadsjungle
Stroinkslanden ligt de verstilde groene enclave Erve
‘t Stroink. Een plek zo verscholen, dat hij je Tomtom
tot wanhoop drijft (tip: voer Buurserstraat 376 in!).
Eenmaal op de parkeerplaats laat je je auto noodgedwongen
achter. Vaarwel moderne tijd: treed binnen
in de sprookjesachtige wereld van Dragonheart.
Het verhaal begon twaalf jaar geleden toen Martin
kuyer -toen vrachtwagenchauffeur- voor de aankleding
van zijn huis wat middeleeuwse spullen zocht.
Die bleken alleen verkrijgbaar via speurwerk door
heel Europa. Een foto op internet van zijn trotse
stekkie trok geïnteresseerden. “De eerste mensen
kwamen uit België en trokken het spul bijna van
de muren. Ze wilden mijn hele woonkamer wel
“Onze uilendemo zit vol leuke weetjes. Het is bijvoorbeeld een fabeltje dat alle uilen nachtdieren zijn!”
Martin kuyer, uilenier bij Dragonheart
29
ZuId
opkopen.” Zo ontstond een winkel-in-woonhuis die
steeds verder groeide. Inmiddels tot de grootste
ridderwinkel van Europa, vol harnassen, zwaarden
en gebruiksvoorwerpen. “We leveren aan de Efteling,
theatergroepen en de liefhebber. Die komen zelfs
naar Nederland gevlogen om hier inkopen te doen.
Sommigen plannen speciaal hun vakantie hier in de
buurt.” Een speciaal publiek, net als de leden van het
gjallar Vikinggenootschap, die iedere zondagmiddag
met kleding, tenten, ambachten en zwaardvechten
de vikingtijd laten herleven.
De gemiddelde Enschedeër kent Dragonheart vooral
van de andere uit de hand gelopen hobby van Martin:
uilen. Iedere woensdagmiddag zijn er demonstraties
met de twintig roofvogels die allemaal een naam uit
lord of the Rings dragen. Maar Dragonheart is ook
de plek voor trouwen in stijl, een keltisch huwelijksritueel,
een fotoshoot in middeleeuwse kledij of
uilenwandeling. Want rondom Erve ‘t Stroink ligt een
eeuwenoud landgoed dat het oprukkende moderne
stadsleven altijd op afstand heeft weten te houden.
In Het Smalenbroek en het tijdloze Bronnetjesbos
kun je je levendig voorstellen hoe brandhoutduivel en
wit wief hier rondstruin(d?)en. Een mystieke plek als
ideaal decor voor een stadssprookje.
85

TIP
TIP
SPOT ENScHEDESE IcONEN IN DElfTS BlAUW
HET IS gEEN MOSkEE DIE IN BRAND STAAT
ERhITZTE gEmÜTER
kein gebäude löst so viele Reaktionen
aus, wie das Enscheder
Stadtheizungsgebäude (2010),
das schon zum hässlichsten gebäude
der Niederlande gewählt
wurde. Aber es gibt auch andere
Stimmen - viele sind gerade von
der spannenden Architektur der
Wärmeinstallation begeistert.
Das umstrittene Bauwerk in
typischen Delfter fayence wurde
vom künstler Hugo kaagman
mit arabischen Motiven und Bildern
der Stadt Enschede verziert.
hEATINg ThINgs uP
few buildings provoke as much
discussion as Enschede’s heating
station, built in 2010. It was
immediately elected to be the
ugliest building in the country.
However, its admirers praise
the daring architecture of the
city heater. This controversial
building in typical Dutch
delftware, was covered with
Arabic motifs and images of
Enschede and of energy. It was
created by Hugo kaagman.
lOcATIE deurningerstraat
jAAR 2010 kORT omstreden blikvanger in enschedees delfts blauw
STADSHAARD
dElfTs BlAuw dIscussIEPuNT
Het is waarschijnlijk het beste voorbeeld dat mooi
en lelijk dichtbij elkaar liggen, want weinig gebouwen
presteren het om in hetzelfde jaar uitgeroepen
te worden tot lelijkste gebouw van Nederland (NcR
Handelsblad) als in de top 10 van nieuwe Nederlandse
bouwwerken te eindigen (Volkskrant).
De spraakmakende stadshaard van architect
Branimir Medic van de Architecten cie. werd in
2009 gebouwd op het voormalige grolschterrein
in Roombeek. De kunstzinnige kachel, die vaak voor
een moskee wordt aangezien, is het grootste Delfts
blauwe kunstwerk ter wereld. kunstenaar Hugo
kaagman bekleedde de stadshaard met 1300 tegels
van één bij één meter, voorzien van afbeeldingen
van personen, gebouwen en voorwerpen die met
Enschede en energie te maken hebben. Hij koos
voor het Delfts blauw van de oude schouwen in
boerderijen, omdat dit de warmte en gezelligheid
uitstraalt die past bij een Hollandse haard.
fantastisch of foeilelijk, op internet wordt heftig
gediscussieerd over de blauw-witte blikvanger.
Dat de stadshaard dit boek heeft gehaald zal voor
sommigen dan ook onbegrijpelijk zijn. Zij vragen
43
NOORd
zich af ‘wanneer het inpakpapier eraf gaat’ en
‘wie hier ooit toestemming voor heeft gegeven’.
Anderen noemen het een klap in het gezicht van
omwonenden, een toiletgebouw, crematorium en
een onbeschoft gebouw zonder respect voor de
omgeving. Dat de veertig meter hoge schoorsteen
het zicht op de naastgelegen Mariakerk beneemt,
draagt niet bij aan de acceptatie. Iemand stelt voor
het door christo te laten inpakken, een ander geeft
aan de brandweer niet te bellen als het gebouw in
brand staat. Overigens is de brandweer al wel een
paar keer gebeld, omdat er rook uit de minaret van
de moskee aan de Deurningerstraat zou komen.
De liefhebbers roemen juist de spannende architectuur
van het anders zo technisch-functionele
uiterlijk van een warmte-installatie met termen
als ‘avontuurlijk’ en ‘on-Nederlands’. Zij vinden de
blikvanger een gedurfde aanwinst die de stad op de
kaart zet. Een uitgesproken gebouw dat van lef en
ambitie getuigt. En een beetje knus ook wel.
Het opvallende gevaarte verwarmt vanaf 2010 de
huizen in Enschede-Noord. Maar naast de stad blijft
de stadshaard ook de gemoederen verhitten.
“Voor deze rook uit de schoorsteen hoeft u ons niet te bellen, maar bij brand zijn we altijd bereikbaar”
Max krisman, clustercommandant Enschede-Haaksbergen van Brandweer Twente
113

TIP EET jEZElf HElEMAAl TONROND VOOR VIjf EURO
TIP
PROBEER DE BEfAAMDE HOTWINgS, HET SUccESPRODUcT VAN DE MUUR
sNAcks Aus dER mAuER
Ein sehr beliebtes und typisch
niederländisches Phänomen ist
der ‘Automatiek’. Ein Selbstbedienungsimbiss,
in dem die
Snacks in kleinen glasfenstern
liegen, die für ein oder zwei Euro
geöffnet werden können. Der
bekannteste Automat in Enschede
ist De Muur (die Mauer),
der bis spätnachts geöffnet hat
und deshalb bei vielen Nachtschwärmern
sehr beliebt ist.
fOOd fROm ThE wAll
The ‘automatiek’ (automat)
is a typically Dutch cultural
phenomenon. It is a self-service
cafeteria with hot snacks being
displayed in small show cases
that open automatically when
money is inserted. The most
famous automatiek in Enschede
is De Muur (the wall). It is open
till late at night, and therefore
also a favourite place to be for
people who are going out, and
need a calorie refill.
lOcATIE stadsgravenstraat
jAAR 1994 kORT veel caloriËn voor weinig, wereldberoemd in enschede
AuTOMATIEk DE MuuR
hOT-sPOT vOOR IEdEREEN
Berlijn heeft een muur, china heeft een muur en
Enschede heeft De Muur.
De automatiek in de opvallende glazen wand is een
begrip onder Enschedeërs. De Muur werd in 1994
ontworpen door de Enschedese architect Paul van
der jeugd en is gevestigd op de hoek van de Stadsgravenstraat
en de Oude Markt, hét uitgaanscentrum
van Enschede. De reden van een ongelooflijk
hoge omzet van friet met mayo, kroketten en
andere vette hap. Vooral de gefrituurde kipvleugels
zijn ‘good binnen te hold’n’ volgens de gemiddelde
Enschedeër, de hotwings zijn namelijk het succesproduct
van De Muur. Minimaal 20.000 gaan
er per jaar over de toonbank. Dit is de plek waar
corpsbal, boer, zwerver en oma gebroederlijk een
kroketje happen en een goed gesprek voeren. Van
burgemeester tot bouwvakker; elke rechtgeaarde
Enschedeër bezoekt De Muur. Er is trouwens nog
een tweede vestiging met dezelfde naam aan De
Heurne, maar die is veel minder bekend.
Buitenlanders staan bij de eerste aanblik van de automatiek
als aan de grond genageld. Een mengeling
van afkeer en verwondering overvalt hen.
45
cENTRum
Nederland is namelijk het enige land ter wereld
waar eten uit de muur populair is.
grappig detail is dat het rolluik van De Muur ruim
voor sluitingstijd (op zaterdag om 5.00 uur!) heel
langzaam steeds een stukje naar beneden gaat. Dit
nodigt late stappers uit de laatste overgebleven
snacks alsnog meester te maken en voor het bedrag
van anderhalve euro in drie gloeiend hete happen
de caloriereserves van een hele week aan te vullen.
Ondanks de ruime openingstijden moet de eigenaar
rond sluitingstijd toch nog onverbiddelijk zijn
voor het uitgaanspubliek. Zelfs na vijven zou er
voldoende klandizie zijn, maar de politie handhaaft
de sluitingstijd resoluut. De smalle doorgang bij De
Muur is namelijk een goeie plek om ‘s nachts op de
vuist te gaan: het is in de Enschedese politiestatistieken
al jaren de locatie in de binnenstad waar de
meeste vechtpartijen plaatsvinden. Niet voor niets
kent Enschede het spreekwoord: “Heb je ruzie met
je buur, ga dan samen naar De Muur” en “Bij De
Muur krijg je het bestek in je rug.” In het verleden
was het hier echt gevaarlijk, maar sinds er cameratoezicht
is, is de situatie sterk verbeterd. Toch blijft
De Muur een echte hot-spot in Enschede.
“Bij de Muur stil ik mijn late trek. En het is een handig herkenningspunt als ik iemand de weg moet uitleggen”
De Muur was het eerste Enschedese begrip dat student Rijk van Voskuilen leerde
117

dE smAAk TE PAkkEN?
BEsTEl vANdAAg NOg
www.lEuksTEPlEkvANENschEdE.Nl