årsmelding for nordmøre museum 1995

nor ogso. Dei dente da tunna i tvo halvtunnor. Dei sette då eit band kring kvar
enden på halvtunna med ein hanke langsetter millom desse banda, og denne
hanken var hengt inn på «kløvnabben» og fastgjord. Var dei tvosaman stødde
den eine under på denne sida medan den andre hengte opp byrda på andre sida.
Eller var ein åleine, brukte ein kløvstav til å stø oppunder med.
Kløvsalen var fastgjor til hesten med vanleg bukgjord (bukole) bakom framføtene,
og deilvis med ei brystreim, og bakover hadde dei ei vanleg «bakole»
kring «romptangen» på hesten.
Kløvmeisa var oftast ei slags kasseform eller togkorgform som vart hengt
opp etter eit hov på kløvnabben.
Børtreet var laga slik at det låg over båe akslane med ein utskoret åpning for
halsen. I børtreet var oftast tunne jarnband eller kjettingar med ein krok so ein
kunde hekte dei opp eller ned etter som ein vilde. Ei onnor form er og kjend. Det
var nærmast ein bein staur med bank i kvar enden, som ein bar på berre ei aksel,
med ei bytte for og ei bak - er ikkje lenger i bruk.
Børkjepp var ein vanleg reidskap, som var brukt berre til det bruk, og var
teken vare på som annan reidskap. Han var m.a. brukt til å bera vanleg ryggmeis
og ost- og primdallar med.
Ryggmeis var mykje bruka i gamall tid, serleg av husmenn. Såg mest ut som
ei korg bunda i bogeform, mest rund med vidjebotn og bjørketogfletting som ei
stor togkorg: I desse hadde dei akselreimar og bar ho som ein randsel eller og
etter børkjepp. Dei var m.a. bruka til å bera gras fram or skogmark til tørkeplassane.
Sernamn på einskilde deiler av meisa er lite kjend no. Ho er heller
ikkje i bruk lenger.
Til transport av mjølk var mykje bruka dallar og bøttor og spand av tre som
både botn og lokk var lagga på med eit spunshol i lokket. Desse kunde ein få
med både på «børkjepp» og kløvsal. Var dei heller lange og smale heitte dei
mjølkflaskor. Folk her ute mot kysten hadde slike treflaskor eller spand med til
fiskeværa med mjølk i eller oftast med syre i. Storleiken var ymse - som ei van-
legobøtte eller litt mindre.
A bera slike på ryggen etter reimar var vel mindre kjend. Skulde dei slå myse eller
mjølk på ei slik flaske bruka dei ei vanleg «trett» (trakt) som før teikna, men ho kunne
og vera som ei lita bøtte med logga botn og ein «tut» gjennom botnholet.
Andre kjøreller er ikkje brukt so vidt ein kan vita - det einaste kunde vera eit
matskrin - som til vanleg var kalla sæterskrinet.
C - Korleis dei brukte sæterprodukta
Størsteparten av sæterproduktene gjekk med i hushaldet. Litt smør og ost
kunde og bli seld til handelsmenn eller oppkjøparar eller beinveges til byen;
men stort set var det vel lite. Det var då særleg smør og gamallost, og litt prim
og stundom.
Prisane var ikkje so høge, og dei freista ikkje ein til å selja seg snau for ost.
Eli Bersvinsdtr. Vatn, no 92 år som hev fortalt mest når det gjeld avsnitt III,
minnest at prisen på prim var 1 skilling marka, og for gamallosten var det noko
slikt som 3-4 skilling marka.
IV FLYTTING TIL SÆTERS
A Sæterhaldet, flytting, arbeidsskipnad og kosthald.
(Gunnar Hagå Vulvik, Tingvoll, 84 år fortel)
Noko serleg ord for flytting til og frå sætra er ikkje brukt. Vi brukte til vanleg
å segja t.d. «I morgon er det sæterflytting».
Det var skikk og bruk at dei for til sæters og hogde ved nokre dagar før dei
flytta; gardmannen ein dag og husmennene sin dag for seg. Det kunde og vera
gjort same dagen som dei flytta, um det var vondt um tid. Kvinnfolka var alltid
avstad og vaska og elles stelte med ymse, so det var uneleg og fjelgt når folk og
fe kom til sæters. Husmennene måtte halda sætertaus ei eller tvo vikor kvar,
etter som plassen var stor til.
Det var sæterflytting på same dag for heile grannelaget, som hadde same
sætergrend. Det vart gjort avtale um kva dag dei skulde flytta, og når alt fellesarbeid
skulde gjerast. Det var gjerne folka på «Gammelgarden» (Garn'n) som
sa frå når dette og hint skulde gjerast.
Dei hadde med øks, og sag då dei kom i bruk, og sengklæde - skindfeldar og
hovudpute (høyen), grytor (kaffekjel brukte dei ikkje i gamall tid. Først dei tok
til å ha med kaffekjel til sæters, var det mest rekna for skam, dei måtte mest snike
seg til å bruka han, og truleg er nemningen «snikkjel» vorte til frå den tida her
i Straumsnes.
Matvarone var havremjøl, potet, fisk og sild og flatbrød; desse varone hadde
dei lagt i dallar og pankar, og sume stader hadde dei maten i eit skrin, som heitte
«Sæterskrinet».
Sopelimar gjorde dei, og tok med både til selet og til fjøset. Bjørkevidjar bar
dei og med, når det var vondt um å finna slike til fjells. Elles tok dei med rinjor
og dallar til mjølka attåt det som stod over på sætra frå år til år.
Alt dette lesste dei på ein slede eller ein støtting med flake på, som slepa etter
vegen med bakre deilen, so mykje som råd var, og dette lasset kallast «Sæterlasset».
Husmennene bar koppar, sengklæde og matvaror på «børtre».
Kyrne gjekk først. Det var vanleg dei let klavane vera på kyrne då, so dei bar
han sjølv. Då skyna dei at sæterflyttardagen var komen, og dei gjekk «stråkå
fetå» - (beine vegen utan hefte) - til sæters, og kom fram før dei andre. Ofte var
ei gjente eller ein gutunge med for å få kalvane med i flokken. Det hende og
46 47