Lengenes i Skjomen

Barndomsminne frå Skjomen
Av Agnes Hanssen, Håkvik g 1904)
Lengenesgrenda nad, og apparat vart kjØpt etter kvart som
Grenda vår, Lengenesgrenda, var svært dei fekk råd til det.
innestengt. Det var 1 sl til Elvegården,
der kjerka og jordmora var, og 2 mil til
Narvik, der doktor, tannlege og allsidige
butikkar heldt til. Bygda hadde ingen
vegar, verken mot nord eller sØr, og det
var heller ingen veg mellom gårdan. Der
var 17 husstandar det fØrste eg hugsar.
Mellom Ytter-Hallarvika (der Liljebakk
gartneri er no) og Kongsbakk gjekk ein
bergrygg frå langt opp i skogen og ned i
fjæra. Så når vi ungan skulle til Kongs-
bakk og handle, måtte vi passe på at det
var fjære sjØ. Dei vaksne hadde no ein sti
oppi skogen å ta seg fram på. Denne
bergryggen heitte Vikberget, og lenger ut
var Ivarberget, men det klatra vi over, for
det var ikkje så hØgt.
Butikken
Butikken på Kongsbakk var liten, med
det aller n~dvendigaste: Mel, sirup, suk-
ker, parafin, lampeglass, fyrstikker og
tobakk (skråtobakk). Det brukte kallan å
karve i pipa i de dage.
Telefonen
Det var ikkje telefon i bygda, men tre
dagar i veka gjekk det ein lokalbåt på
Skjomen. Då kom det post i alle fall, og
sjØlsagt nok0 varer. Elles var det robåten
for folk å komme seg imellom. Trengtes
dokter, så var det å ro til Narvik, men det
var vel berre i ytterste nØd. Så kom det
telefon til Kongsbakk. Eg er ikkje heilt-
sikker på kva tid, men eg trur det var i
1913114. Seinare (visstnok kring 1920)
laga grenda ei eiga telefonlinje på dug-
Melketransport
Det blei sendt ei og anna melkespann
med lokalbåten til privat folk i Narvik.
Tomspanna kom att to-tre dagar seinare,
og somme rodde til byen og gjekk i
husan og selte melk, egg og ost. Den 12.
april 1926 blei meieriet i Narvik ferdig.
Då blei det dagrute på Skjomen for trans-
port av melk, og det blei slutt med roing
til byen. Det blei meir lettvint for folk å
komme imellom og. Billetten til Narvik
kosta kr. 1,20. Ja, vegen gjennom Vik-
berget var og bygd ferdig. Kongsvegen
heitte den. Det var visstnok i 191 1/12.
Jordmor og fØdsel
Jordmora, fru Mosling, bodde på Elve-
gården. Det var mila å ro og hente ho, og
veret var jo så forskjellig, så ho kom no
sjeldan fram. Då var det å springe på går-
dan etter hjelp. Ei nabokjerring, Johanna
Andreassen (gift Flygel og sØster til Jens
Andreassen), var sikker hjelp. Det kom
jo 4-11 ungar på kvar gård, men med
hennes hjelp gjekk det svært greitt.
Ungan blei både vettuge og velskapte.
Død og gravferd
Folk dØydde i den tida som no. Det
kunne mang ein gong vere vanskeleg
vinters tid når mannfolka var på lofot-
fiske, f.eks. å få dei dØde i grava i rett tid.
Då kunne dei stå i kista i naustet i mange
veker. Det var ein gong eit eldre par i
Ytter Hallarvika som hadde vore fram-
synte nok og fått arbeidd to likkister. Dei
stod i naustet deira i mange år, for ekte-

Skolen
Skolehuset på Lengenes blei bygd i
1896. No (1986) er der jo ingen skole
meir, men eg ser i avisa at huset skal
bevares som eit lokalhistorisk minne.
Men om det skal stå der eller flyttes, er
Wje avgjort ennå, ser eg. Eg synes det er
artig at skolehuset blir bevart.
Då eg begynte på skolen hausten 1911,
var det 12 veker skole for året, 5 timar
om dag i småskolen og 6 timar i stor-
skolen. Det var berre to Masser. Vi gjekk
4 veker haustskole, 4 veker vinter skole
og 4 veker vårskole. Oppflyttinga skjedde
etter tre, fire eller fem år - etter som
skolemeisteren såg elevan moden for
oppflytting.
Det hang to kart på veggen i skolestua
- eit Norges-kart og eit verdenskart. Så
var det veggtavla - og ovanfor karta hang
det fem runde bilde i fargar, ca. 30 - 40
cm store. Det var eitt av kvar av dei fem
rasar i verda: den kvite, gule, raude, brune
og svarte. Dette kan eg aldri glflmrne, for
det kom liksom med i lærdommen at
vettet var etter fargen!
Vi hadde ikkje reknebØker og kladde-
bøker, men tavle og griffel. Rekneopp-
gavene stod på veggtavla, og når oppga-
vene var IØyst, spytta vi på tavla og tØrka
av med handa. Dei tre fØrste åra var det
religionsundervisning med katekismus
(Luthers) og litt bibelhistorie, og så las vi
i gamle 1esebØker. Rekning var sarnan-
legging, fråtrekking, ganging og deling,
som det heitte då.
Frå 1915 vart det 18 veker skole, og vi
fekk Julius Enevoldsen (189 1-1959) til
skolemeister. Da vart det Skole med stor
s: rekneboker og kladdebØker; Norges-
og verdenshistorie, kjerkehistorie; og
norskundervisning med diktat, gjenfor-
telling og stiloppgaver. Han dreiv oss,
men med mild hand, for vi låg så langt
tilbake. Då var det tre veker skole, tre
veker opphald og tre veker skole. Julius
var skolemeister på Vidrek og, så når vi
hadde opphald, hadde vi ein masse opp-
gaver å gjere klar til neste skoleperiode:
rekning, leselekse og stil. Ei ny verd
opna seg for oss, særleg Norges nye
historie. Dikt av Ivar Aasen, Aasmund
Olavsson Vinje og fleire vart mykje lest,
og vi lærte mykje kjerke- og verdens-
historie. Vi song mykje og. Så eg kan
seie at det vesle eg har hatt av skolegang
var dei fire åra hos Julius.
Konfirmasjon
I 191 9 vart eg konfirmert. Vi hadde tre
vekers konfirmasjonsskole på Elve-
gården, og det var gamle prost Anderssen
(Jacob J. Anderssen, 1850-1921) frå
Evenes som stod for det. På den tid var
her berre to prestar i Ofoten, soknepres-
ten på Evenes og ein kapellan i Narvik.
Ungdomsår
Og så får eg vel seie at ungdomsåran
begynte. Det var fattigslige kår og mykje
arbeid for dei unge heime på gårdan den
tida. Og det var ikkje så lite av pietisme.
Det var så mykje som var synd, både i
måten å leve og kle seg på.
Men så begynte nokre - og sia fleire -
av dei unge å fare på folkehØgskole, og
dei kom heim med bunad, folkeviseleik,
turdans osv., og så vart det skipa ung-
domslag ("Heimtun") tilslutta Noregs
Ungdomslag. Dette blei jo Wje sett på
som berre bra av dei eldre, men dei
lempa seg når dei forstod at dette ikkje
øydelagde moralen.
Vi unge - og vi var mange - fekk ei
artig tid, med mØte i ungdomslaget anna-
kvar helg. Der var det ordskifte og opple-
sing frå eige blad, "Skårungen". Bladet
hadde mange fine innlegg. Karen og

g så langt
skole, tre
ole. Julius
, så når vi
Lasse opp-
leperiode:
i ny verd
xges nye
Aasmund
iykje lest,
verdens-
;å eg kan
skolegang
hadde tre
3å Elve-
hderssen
-921) frå
=n tid var
&nepres-
Narvik.
domsåran
og mykje
irdan den
pietisme.
d, både i
a fleire -
skole, og
sviseleik,
spa ung-
. Noregs
ie sett på
men dei
:tte ikkje
- fekk ei
get anna-
?g opple-
". Bladet
.aren og
Harry pa Sletteng hadde gått folkehøg-
skolen i Kabelvåg, og dei var flinke både
å skrive, lese opp og delta i ordskifte. Og
så var det mykje folkeviseleik og tur-
dans. Magnus Haugen spela fele attåt.
Kvar somrnar var det stemne med tale
av høgskolelærarar og ikkje å forglømme
Berg-Rollnes. Eg trur vi hadde eit rikt
ungdomsliv. Drikk og denslags fantes
ikkje. Nokre kom seg no ut og fekk gå
meir på skole, men det var tronge tider,
så då måtte det banklån og kausjonistar til.
Magre år
Dei fleste gårdbrukaran satt med gjeld
oppover øyran alt; dei hadde våga seg for
langt utpå for å fli litt om hus og fjøs og
skaffe driftsredskapar etter at første
verdenskrigen slutta i 1918. Det vart
visst nokre bra år like etter, men så kom
krakket for bonden då krona vart skriven
opp. Det vart reagert på Tinget av bønder
som satt der, men svaret var: "Det blir
berre ein og annen gård som kjem til å
skifte eigar."
Dei aller fleste sleit og sparte for å ber-
ge gårdan sine, både unge og gamle. Det
var lite om arbeid. Ein og annen kom seg
inn på LKAB i Narvik, og så var det jo
litt arbeid å få om sommaren med repara-
sjon på linja på Ofotbanen og kanskje litt
vegarbeid, men det vart jo forbeholdt dei
som ingen ting anna hadde. Så var det
lofotfisket. Men kiloprisen for torsken
var nede i 5-6 øre, så lotten var kanskje
30-40 kroner for vinteren, og mange
kom blakk heim. Det var magre år, ja.
Arbeidet på gårdan
På kvar gård var det hest, 4-6 kyr,
nokre geiter og 10-12 sauer. Alle dyrka
potet og bygg. Kornet var maten. Det blei
malt på bygdemøller og brukt til grØt og
klappekaker. Og dei kakene var etandes
mat med smgr, gomme eller geitost på.
Men grov var dei jo! Litt etter litt tok folk
til å dyrke kål og andre i grgnnsaker;
nok0 av dette vart selt på torget i Narvik
og nok0 gjekk til kjente. Ein sekk poteter
gjekk for 5 kroner, men etter kvart steig
prisen til 8-10 kroner for ein hundre-
kilos-sekk, fritt levert til forbrukaren.
Kjøtt til huset vart salta og hengt til tØrk.
Det var heller store husholdningar då, så
det skulle nok0 til.
Vervarsel og merkedagar
Til slutt vil eg skrive nok0 om "ver-
varslinga" i gamle dagar. Dei hadde jo
ikkje anna enn merkedagan, og desse
varsla gjekk i arv frå slekt til slekt. Dei
kjem bort no når folk får vite veret i
radioen og på TV.
Mor mi hadde eit varsel ho hadde høyrt
av foreldra sine: "Torre og yr gir frosen
korn og rotten høy". Tone var februar,
men eg har sia lest at tone var januar.
Men altså: rnildver og regn i februar
(januar) gav ein svært dårleg sommar.
"Når gauken gjel i svart skog, blir det å
sno i grønskog." Og "dersom skogen rår,
blir det varm sommar", det vil seie at om
skogen blei grønn før gressmarka, fekk
vi varm somrnar og tørrår.
Dei fleste merkedagan er no bortgløm-
te, men veret på somrnarmåldag (14.
april) var sikkert tegn på korleis veret vil-
le bli utover våren. Då måtte det ikkje
finnes frostnetter. Var tre netter etter
einannen frostfrie, fekk vi ein fin vår.
Like eins var det med korsmess 3. mai.
I juli var Marit Vassause (20.7.), Jakob
Våthatt (25.7.) og sjusovardagen (27.7.)
viktige merkedagar. Vart det regn då, så
vart det sju veker med regn framover.
Men vart det fint ver dess dagan, fekk vi
ein svært fin ettersommar. Til Mikkels-
mess (29. september) skulle alt vere i
hus, og vart det frost i Mikkelsmesstida,
fekk vi ein kald forvinter.

L
3 -Q
E bo
o, Q
$2
4 3
k bo
+j .s
o g
.(J
bo> d
E o,
$g$
Q E S
33 ,o
2gg
32-4
QJ 3
351
LE$
2'3
~ " $ 2
og"
zqe L,.

(artiklcelforfatteren). Sittende: Konstanse
det forste barnet, Joakinz Kosnzo. I mang
teren JØrgen Iiosmo, (1995). Konstanse er ikke mor til JØrgen. Bi
1921-23. Foto utlånt av Arne Enevoldsen.

Lasje Heimly. Bildet tatt i 1925. Julius Enevoldsen bakerst midt å bildet. Kona Anna
på hans hØyre side med Hans (l år) på armen. Karen Sletteng ( rseth nl: 2 fra hØyre,
sittende). Den lille gutten stående som nl: 2 fra venstre er Karens bror Sverre, 81 år
gammel og bor i Harstad (1995). Foto utlånt av Arne Enevoldsen.
Barnelosjen på Kongsbakk, Lengenes. Julius Enevoldsen til h~yre på bildet, og Karen
Sletteng (senere Årseth) midt på bildet. Disse to var ccprirnus motor>> for barnelosjen.
Bildet tatt ca. 1935. Foto utlånt av Arne Enevoldsen.
R

Julius Enevoldsen, ca. 50 å1: Lærer på
Lengenes fra ca. 1915 til 1958. De fØrste
årene var skolekretsen kombinert med
Vidrek, senere kombinert med SØrlandet
skolekrets.
Foto utlånt av Ame Enevoldsen.
Begravelse fm Kongsbakk-gården i 1948. Ingebrigt Enevoldsen, siste gårdbruker på
Kongsbakk-gården. Ble gravlagt på Elvegård h~sten 1948. Ble kjØrt med hest ned til
båt, som fraktet fØlget til Elvegård. Foto utlånt av Arne Enevoldsen.

uker på
t ned til
I Slåtta i Hallawika, Bilde utlht av Oddvar Liljebakk, Ar 1933.