Stord kommune som pilotkommune for universell utforming 2005 ...

Stord kommune sompilotkommune for universellutforming 2005 – 2008

Rapport Stord kommune som pilotkommunefor universell utforming 2005 – 2008BakgrunnStord kommune er ein av 16 pilotkommunar foruniversell utforming, utnemnd av Miljøverndepartementet16.11.05. Pilotkommunar skal gjennomsitt arbeid skape merksemd og oppnå gode resultatgjennom å skapa gode lokalsamfunn for alle. Prosjektetvert avslutta ut året 2008.Med universell utforming meinast at produkt, tenestarog omgjevnader skal utformast på ein slikmåte at dei kan brukast av alle menneske, i så storutstrekning som mogleg, utan behov for tilpassingeller spesiell utforming.I ”Regjeringens handlingsplan for økt tilgjenge forpersoner med nedsatt funksjonsevne” er eit av tiltakaunder bygg og uteområde å styrke universellutforming i kommunal verksemd. (BU 31)Rapport for arbeidet med universell utforming iStord kommune i 2005 - 2008 skal gå til Miljøverndepartementetsom ledd i vurdering av resultat iforhold til tiltak i BU 31. Rapport vil gå som orienteringssaktil Formannskap og Forvaltningsstyre, ogvil bli brukt som grunnlag for vidare prioriteringar iarbeidet med universell utforming.Politisk grunnlag og organisering av arbeidetStord kommune sin posisjon som pilotkommuneer politisk forankra i Formannskapet med vedtakav 30.09.05. Gjennom ulike politiske prosessar ogvedtak er ynskje om eit inkluderande og likeverdigsamfunn stadfesta. Universell utforming som prinsipper nemnd i dei fleste politisk vedtatte planar.Det har vore tilsett 40% stilling som prosjektleiar foruniversell utforming. Andre tilsette i Stord kommunehar vore involvert i prosjektet ved å delta i styringsgruppe,bli brukt som konsulentar og har deltatt påmøtar i andre ulike fora.Prosjektansvarleg: Kommunalsjef Reidun MyklebustProsjektleiar: Einingsleiar Astrid LarsenProsjektgruppe:Synnøve Solberg - ergoterapeutAnne-Jofrid Skibenes - Rådet for funksjonsh.Sylve Rusten – Tekniske tenestarRune Hansen – Nestleiar Tekniske tenestarAnne Randi Naurstad - Regulering og byggesakTore Myhre Bjelland - UtviklingssjefRådet for funksjonshemma har vore involvert vedå delta på samlingar med pilotkommunane, og påprosjektgruppemøtar, jevnleg kontakt med prosjektleiar,ved å delta på kurs og ved at prosjektleiarhar delteke på møtar i rådet.Kva har me oppnådd?Stord kommune har hatt tilrettelegging for alle somtema lenge, ikkje minst takka vera dyktige ergoterapeutarog råd for funksjonshemma som har voreaktive gjennom mange år. Deltaking i prosjekt pilotkommunefor universell utforming har betydd utviklingav fagområde og spissing av tema mot deltaking,likestilling og likeverd. Det har betydd aukabevisstheit og større fokus. Det er større forståingfor det sjølvsagte at alle skal kunne delta i samfunnslivetutan å møte store hindringar, meir enntilrettelegging for enkeltindividet. Det er større fagkunnskapom korleis ein skal utforme gater, bygg oguteområde slik at alle kan bruke det med ein gong.I det fylgjande vil resultat bli skildra under dei ulikenasjonale måla for pilotkommunesatsinga for universellutforming. Lista er ikkje utfyllande, menvisar dei viktigaste tiltaka for å sikre eit samfunnfor alle og ein kommune som og i framtida skal hafokus på universell utforming.1.) Skape merksemd og oppnå resultat i heilekommuneadministrasjonen – på tvers av fagområdeog i alle kommunens verksemderTverrfagleg og tverretatleg arbeid med universellutforming har vore ein strategi frå første stund. Atmange i ein organisasjon har kunnskap og eigar-2

skap til temaet er ein suksessfaktor, som igjen påsikt vil gi dei gode praktiske løysingane.Kreativ verkstadStord kommune gjennomførte juni 06 ein kreativverkstad om universell utforming. Dagens tema varformulert som fylgjande:Stord kommune som pilotkommune for universellutforming, korleis lykkes med å lage dei gode eksemplaog eit universelt utforma samfunn ?Tilsette frå ulike einingar og fagområde var representertpå verkstaden, som gav eit godt bilete avproblem knytte til organisering og ”silo” tenking iein kommune. Det kom fleire gode innspel for korleistenke heilskap og samfunnsnytte.Konkrete prosjektSkape merksemd og oppnå gode resultat kan skjegjennom konkrete prosjekt der det blir samarbeiddover grenser. Eit slikt samarbeid var utforming avnytt NAV kontor det representant for Rådet forfunksjonshemma var deltakande i prosjektgruppe,UndervisningDet har vore utarbeidd eit undervisningsopplegg påca ein time som prosjektleiar har kjørt for ulike einingar.Det var eit mål om å nå fleire tilsette enndet ein har klart. Interessa har ikkje vore like storinnan alle samfunnsområdar. Der ein har hatt undervisninghar det vore forståing for tema universellutformings aktualitet og moglegheiter.StudieturGjeld universell utforming og for dei som er litt høgare enngjennomsnittet?Kor finn me oppslagstavla som alle kan lese, eller må mestå i kø for å spørje om korti toget går? På Jernbanestasjoneni København.Studieturar gjer at tilsette frå forskjellige einingar,med ulik yrkesbakgrunn og ulikt ansvar, får sameforståing og oppleving av korleis eit universelt samfunnkan utformast. Tilsette frå Stord kommune samanmed politisk leiar i fast utval for plansaker varpå studietur til København i tida 27. – 30. april 2008og fekk informasjon om organisering og implementeringav universell utforming der. Byvandring i Københavnmed fokus på dei gode eksempla gav læringog idear for utforming av eiga kommune.Med landskapsarkitekt Helle Nebelong i ein av fleire godttilrettelagte parker i Kjøbenhavn.3

det med å legge til rette i eigne friluftsområde kaneksempel frå liknande arbeid i andre medlemskommunarvere til hjelp.Samarbeid med Hordaland FylkeskommuneHordaland Fylkeskommune har utarbeidd ein planfor universell utforming. Eit av kapitla handlar omdemokrati og forvaltning, der eit av måla er at detskal vere mogleg med universelt utforma digitalrøysting ved stortingsvalet i 2009. Som eit ledd idette er Stord folkebibliotek kartlagt for universellutforming for å sjå kva tiltak som må gjerast for åkunne bruke biblioteket til røystestad ved neste val.Hordaland fylkeskommune har tatt kostnadane vedkartlegging, men det er opp til Stord kommune ågjere dei praktiske tiltaka.32 tips til forretningsdrivandeEin butikk med god tilgjenge for alle er ein glimarandeforretningside. Det betyr mellom anna at alle skalkunne kome seg inn, kunne lese skilt, ta seg frammellom reolar med varer og finne egna toalett ellerprøverom som det mogleg å komme inn og ut av.Stord kommune har laga eit lite hefte med 32 tipssom kan betre tilgjenge til butikkar. Som eit døme ereit av spørsmåla: ”Kan kundane handla hos deg?”Forretningsdrivande kan m.a. sette kryss ja ellernei om kommunikasjonsvegar er romslege og utanhinder.Frå Galleri Giga på Stord.3.) Sikre fysiske løysingar med god tilgjenge,tryggleik, miljøkvalitetar og estetikk innanforområda bygg, uteområde og tettstadsutvikling,transport og IKTMål om likeverd, valfridom og deltaking for alle måvisast igjen i den praktiske utforminga av samfunnetvårt.Frå arbeidet med kartlegging av Stord Folkebibliotek.Å kunne parkere og ta seg inn i bygningen er ein føresetnadfor å kunne bruke bibliotek til digital røysting ved neste val.Kartlegging av barrierar forfunksjonshemma i Leirvik sentrumSom ein del av arbeidet med kommunedelplan forLeirvik vart sentrum kartlagt våren 07 av representantarfrå Rådet for funksjonshemma og kommunalttilsette ergoterapeutar. Eit viktig og grunnleggandearbeid for private og kommunale prosjekterande,med mål om eit inkluderande samfunn.6

Plan for tilrettelegging av turstiar skal ligga somgrunn for vidare arbeid med strandpromenade. Nårdet gjeld tursti frå Møllebrua til Ådland har Stordkommune planar om å lage denne til sitt eksempelpå korleis ein universell utforma tursti kan sjåut. Linevurdering med landskapstilpassing skal skjem.a. med midlar frå Hordaland Fylkeskommune,som ein del av arbeidet med folkehelse. Rådet forfunksjonshemma har vore med å bestemme kva fortursti som skulle veljast som eksempel. Tursti langselva frå Møllebrua til Ådland bru vil binde samanområde langs sjøen og tursti rundt ÅdlandsvatnFrå Moloen.Nordbygda ungdomsskuleStord kommune bygger ny ungdomsskule i Nordbygda.Universell utforming har gjennom heile prosessenvore ein føresetnad, frå utlysing av konkurransemai 07, i kravspesifikasjon og til den praktiskeutforminga på detaljer i pågåande byggeperioden.Ungdomsskulen skal stå ferdig til skulestart hausten09.Tilgong til leikTrodlahaugen barnehage blei ombygd og utbygd ettergrunnprinsipp frå universell utforming og ReggioEmilia filosofien. Kommunikasjon er eit nøkkelordinnan filosofien.Det fysiske miljøet (rom og materiell) skal og kommuniseremed barna. Difor er det ikkje likegyldigkorleis det ser ut. Møbler, og materiell og organiseringav dette viser kva syn barnehagen har på barn.Barnehagen har arrangert eit miljø som er funksjoneltfor alle, og har eit mangfald av ting som er stimulerande,vekker nysgjerrigheit, er spanande ogMoloenMoloen, som ein liten, men viktig del av framtidigstrandpromenade, har det siste året blitt oppgradertmed fokus på universell utforming. Her er kunst oggode sitjeplassar, og god tilgjenge for alle – også tilflytebrygger og båtliv.Bilde frå torget i Trodlahaugen barnehage med god integrasjonav gangbane, og frå rom for vassleik med plass til rullestolunder vask.8

estetiske. Materiellet må stå i ein logisk orden slikat det blir lett å finne fram. Det skal vere synleg.Barnehagen skal vere noko anna enn heimen – detskal vere ein kreativ verkstad for alle barna.Øvre Borggata og Jens Hystad vegDet har tatt lang tid frå dei første planane om renoveringav Øvre Borggata og Jens Hystad, til gataskal stå ferdig 17. mai 09. Øvre Borggata går frå åvere ei gate med trappetrinn i fortau, smale gaterog uryddig bybilde til å verte ei gate med stor fokuspå universell utforming.Første møte i prosjektgruppa for å utarbeide heilskaplig planfor ledelinjer i sentrum.Nytt ferjeleie på StordDet er 5 ulike alternativ for kor eit nytt ferjeleie skallokaliserast på Stord. Uansett kor ferja frå Kvinnheradskal legge til på Stord, skal eit ferjeleie utformastuniverselt. I prosessen er det sagt noko omkva det må tas omsyn til ved lokalisering, det er:• Skal vere mogleg med forutsigbar utforming, lettå ”lese” og logisk oppbygd.Illustrasjon av Borggata I framtida. Katrine Lone Bjørnstad,Cubus A/S.Plan for ledelinjer i sentrumGjennom BRA programmet (Betre infrastruktur,Rullande materiell, Aktiv logistikkforbetring) harStord kommune fått midlar frå samferdselsdepartementettil å utarbeide ein plan for ledelinjer i sentrumav Leirvik. Plan skal innehalde standard medtal på element for leiing og gjenkjenning, og ein differensieringav standard i forhold til trafikkbilde ogkva som er praktisk mogleg. Med hjelp av ledelinjeskal svaksynte og blinde kunne finne veg til off.transportmidlar som buss og båt uansett kor dei eri sentrum. Det skal vere ein del av eit innbydandeLeirvik der folk kjem for å oppleve og bruke det offentlegerom. Arkitektgruppen Cubus er engasjertfor å gjere jobben, i tillegg er det ei prosjektgruppemed deltaking frå Rådet for funksjonshemma, ergoterapeut,medlem frå Eldrerådet og vegmynde.Plan skal vere ferdig til januar 09.• Ved opparbeiding av kjøreveg skal det kunne leggastvekt på god formgiving og trygg ferdsel for allegrupper fotgjengarar, inkludert bevegelseshemmaog orienteringshemma, langs og over gata.• Gang og sykkelveg bør opparbeidast kvar for seg• Gangvegar bør ikkje ha større stigning enn 1:20,alternativt 1:15. Der dette ikkje er mogleg å gjennomførekan mindre parti ha brattare stigning.• Parkeringsplassar for personar med rullestol måkunne plasserast og utformast på ein slik måteat det er mogleg å komme ut av bilen for å nyttetoalett, bord og benker, venterom o.a. Det variererom det er behov for plass på sida eller bakbilen for at rullestol og brukar kan komme ut.Universell utforming av kjøpesenterHeiane Storsenter vart opna våren 2008. Prosessenstarta februar 05 med godkjenning av reguleringsplanutan at universell utforming var nemnd. Frå februar05 til vår 08 har det skjedd mykje på områdeuniversell utforming, og prosjektleiar uu tok kontaktmed eigar for å få lov til å gje innspel. Kommunalttilsett ergoterapeut fekk tid saman med eigar9

Hei Astrid!RFF er godt nøgd med brosjyra til butikkane.RFF prioritere UU langs Frugardselva.Samarbeid med Ådlandsvatnet fiskarlag for å leggetil rette forhold for fisking i Ådlandsvatnet.vh Nils MagneHeiane storsenter, opna sumaren 08.og prosjekterande med formidling av ny kunnskaptil prosjekterande. Utomhusplan vart politisk vedtattmars 08 der det sto at prinsipp for universellutforming skulle leggjast til grunn. Resultat er blitteit senter med mange gode kvalitetar på universellutforming, tryggleik, miljøkvalitet og estetikk. Eigarer entusiastisk på tilrettelegging for alle. Det manglarlikevel ein del på detaljer. Lærdom: Ver tidligute med krav om universell utforming, gje prosjekterandegode arbeidsreiskap gjennom rettleiar ellerandre dokument som gir detaljkunnskap. Lærdommå ut til yttarste ledd slik at det ikkje glipp på utføring.Følg opp på ein positiv måte.Rådet sjølv valde ut kven som skulle få delta på studieturtil København, der medlemmane fekk mestepartenav utgiftene dekka av prosjektmidlar.Ikkje alle funksjonshemmingar synes utanpå, t.d.kan det å vere allergikar i ein storby kan vere einutfordring.Det har tradisjonelt vore stor fokus på å legge tilrette for bevegelseshemma, mens det har voremindre fokus på andre funksjonshemmingar. Rådetynsker å auke allmenskunnskap om universell utforminggenerelt, og meir spesielt mot hørselshemmingog problem kring astma og allergi.6.) Bidra til auka kompetanse hos allesom er ansvarlige for planlegging,gjennomføring og drift.Ingen faggruppe eller enkeltperson ”eigar” kunnskapenom universell utforming, mange kan mykje– men ingen kan alt, her er me avhengige av kvarandrefor å lage optimale løysingar.4.) Vidareutvikle målretta samarbeid med kommunaltråd for funksjonshemma og aktuellebrukargrupperStord kommune har hatt godt fungerande Råd forfunksjonshemma i mange år. Dagens Råd består avmedlemmar frå ulike grupperingar for funksjonshemmaog har i tillegg eit medlem utan tilknyting tileit lag eller ein organisasjon. Fleire funksjonshemmingarer representert i Rådet.Rådet for funksjonshemma er representert i prosjektgruppe,har deltatt på alle samlingar for pilotkommunarfor universell utforming og blir tatt medpå råd i alle viktige saker.Kommunikasjonen er god, og ikkje for byråkratisk,her er eit eksempel på tilbakemelding på to viktigesaker som har vore jobba med:LausfotreklameÅ gjere merksam på kva hindringar på grunn avlausfotreklame kan sikre gode fysiske løysingar,men kan og vere med å auke kompetansen og forståingtil forretningsdrivande. Fylgjande annonsesto i Sunnhordland hausten 2008:Om lausfotreklame m.v. på offentleg veggrunnStord kommune , eining tekniske tenester er vegmyndeog har ansvar for drift og vedlikehald av allekommunale vegar i kommunen etter veglova § 93.lekk. Etter veglova § 57 j.f § 33 er det forbodeutan løyve frå vegmynde å setja opp lausfotreklame( skilt og reklameinnretning på laus fot) på eigedomsområdetfor offentleg veg dvs. fortau, kjørebane, vegkant m.v. Veglova § 58 gjev vegmyndeheimel til å fjerna lausfotreklame/innretningar somer plassert i strid med § 57, for eigar si rekning.Lausfotreklame og liknande hindringar fører ofte tilsærskilte ferdselsproblem for blinde, svaksynte ogrørslehemma personar.”10

Frå prosjektleiarsamling i Finnmark august 08.Frå Hordaland fylkeskommune sin nettside juli 08:Landskap og helse i plan3 - 4.juni var det skipa til konferanse om landskapi plan på Voss. Over 50 deltakarar var til stadespå konferansen, som hadde som føremål å settefokus på landskap som eit grunnleggjande elementi natur- og kulturarven vår, og korleis landskapetpåverkar helse og livskvalitet. Konferansen ga deltakaraneeit godt bilete av utfordringane knytt tilimplementering av landskapskonvensjonen i kommunaleplanar og enkelttiltak, og god inspirasjon tildet vidare arbeidet med landskap, helse og universellutforming.7.) Gje innspel til og vere dialogpartnar i detnasjonale arbeidet for universell utformingStord kommune har ”tradisjon” for å vere i forkant,delta i utviklingsprosjekt og ynskje velkommen nyemåtar å løyse gamle utfordringar på. Slik også meduniversell utforming.Uttale til rikspolitiske retningslinjerfor universell utformingStord kommune har gitt uttale til rikspolitiske retningslinjerfor universell utforming der Rådet forfunksjonshemma sin uttale blei integrert i prosjektgruppasin uttale. Prosjektleiar var også deltakar påmøte med Fylkesmannen i Hordaland der uttale tilrikspolitiske retningslinjer var tema.Aktiv deltakar i nettverkStord kommune har vore ein av 16 pilotkommunarfor universell utforming. Gjennom samlingarfor pilotkommunar med ulike deltakarar for kvarsamling, og samlingar for bare prosjektleiarane harStord kommune deltatt med å utvikle fagområdeuniversell utforming.Å delta på møtar, diskusjonar, høyre foredrag og sjågode eksemplar har gitt refleksjon og lærdom i fellesskap,lærdom som etter kvart vil komme mangetil gode.13

Nasjonal ”bauta”Miljøverndepartementet er i ferd med å lage eithefte med bidrag frå alle 16 pilotkommunar og ressurskommunenKristiansand, der det vil bli presentertgode eksemplar i tillegg til at kvar kommuneskildrar kva pilotkommunesatsinga har betydd fordeira samfunn. Prosjektleiar Stord kommune er einav tre prosjektleiarar som er medlem av redaksjonskomité.Søknad om å bli ressurskommuneFor universell utformingI brev frå Miljøverndepartementet av 29. september-08 til pilotkommunar ved ordførar og rådmann erdet sagt at det skal opprettast nokre ressurskommunarfrå 2009. Ein kommune må kunna visa tilresultat og vidareutvikling innad i eigen kommunefor å få status som ressurskommune. Gjennom rapporteringskal kommunen visa kva potensiale denhar som ressurs ovanfor andre kommunar og regionaleinstansar, og skal i rapport gi melding omdei ynskjer å vera med i konkurransen om å bli ressurskommune.Det vil bli ein prosess for utveljingbasert på rapport, vektlegging av eigne sterke siderog prioritering av oppgåver.Ei rolle som ressurskommune kan innebera å skullehalda foredrag, ta imot besøk og bidra til regionaltog nasjonalt formidlings- og utviklingsarbeid. Arbeidetkan vera retta mot tema universell utformingåleine eller knytast til annan kommunikasjon ogsamhandling både bilateralt og i større samanheng.Internasjonalt samkven kan vera relevant.Det vil bli gitt midlar til utadretta oppgåver. Miljøverndepartementetvil laga nettverk og samlingar for deikommunar som blir vald ut som ressurskommunar.Dersom Stord blir ressurskommune vil det kunnabli oppretta ny prosjektleiarstilling etter kor mykjemidlar som fylgjer med, og etter kva Stord kommunemeiner er hensiktsmessig. Prosjektleiar forressurskommunesatsing vil forsett kunna ha statussom sentral person for å vidareføra arbeidet meduniversell utforming i eigen organisasjon. Dersomvår kommune ikkje får status som ressurskommunemå arbeidet med universell utforming vidareførast ieksisterande organisasjon.Kunnskapsnivået i eksisterande organisasjon er høgareenn i kommunar som ikkje har hatt status sompilotkommune. Politikarar i Kommunestyret og Forvaltningsstyreter flinke til å bringa inn universellutforming i ulike planar, og har ein del kunnskap omfysiske utformingar som medverkar til ”eit samfunnfor alle.” Ergoterapeutar tilsett i Stord kommunehar kunnskap om tilrettelegging for enkeltpersonar,men og om universell utforming i større samanheng.Tilsette innan bygg, samfunnsplanlegging ogvegmynde i Stord kommune har vore flinke til åtilegne seg kunnskap og er entusiastiske for godeløysingar for alle.Til tross for auka merksemd og kunnskapsnivå kandet vera behov for ein liten stillingsbrøk og ei gruppesom vidarefører arbeidet med universell utformingi 2009. Prosjektgruppa føreslår difor at Stordkommune skal ha ein person som får øyremerka20 % av eksisterande stilling, som ”nedtrapping” tilein organisasjon som har universell utforming endåmeir ”under huda” og handlar ut frå det. Det er sagtat for at ein kommune skal lukkast i arbeidet meduniversell utforming må kompetansen sitta i hjarta,hovud og hender – i alle ledd i organisasjonen.Det blir vidare oppretta ei ressursgruppe sett samanav personar frå Tekniske tenestar, Reguleringog byggesak, vegmynde, ein ergoterapeut, representantfor Rådet for funksjonshemma m. v. Gruppaskal ha mandat til å utarbeida enkel handlingsplanfor dei neste åra, med konkrete tiltak som skalgjennomførast. Det kan til dømes vera revideringav veg- og grøntnorm for Stord kommune og å lagarettleiar for fleirleilighetsbygg. I tillegg kan 20 %stilling og gruppa fungera som bindeledd mellomdet regionale og statlege nivå på saker om universellutforming og kommunen, og vera ressurspersonarinnad i kommunen.Rådet for funksjonshemma har i møte 16.09.08samrøystes gitt tilslutning til at blir søkt om at Stordkommune blir ressurskommune frå 2009. Prosjektgruppafor universell utforming har i møte 15.09.08sagt at dei ynskjer at Stord kommune skal søka omå få status som ressurskommune.Vår vurdering er at Stord kommune har ressursarsom kan koma andre kommunar, regionale og internasjonalemiljø til gode. Stord kommune ynskjerdifor å bli ressurskommune under føresetnad avpolitisk godkjenning i komité for Næring, miljø ogkultur desember 2008, og under føresetnad av atdet fylgjer med statlege midlar til status som ressurskommune.14

KonklusjonStord kommune har hatt stor nytte og glede av åvere pilotkommune for universell utforming i tida2005 til 2008. Det har vore satt fokus på universellutforming som strategi for likeverd og likestilling iStord samfunnet på ein måte som ikkje hadde voremogleg utan status som pilotkommune. Det haddehellar ikkje vore mogleg utan øyremerka midlar fråMiljøverndepartementet. Arbeid med universell utforminger ikkje avslutta med at prosjektperiodener over ut året 2008. Stord kommune har mål omeit samfunn for alle, der universell utforming vilvere basis for tiltak.Ordførar Liv Kari Eskeland:”Stord kommune vil vera ein føregangskommunenår det gjeld universell utforming. Dette er til detbeste for alle innbyggjarar og tilreisande. Vårt måler at dette skal vera vårt varemerke!”15