Norske borger og forsvarsanlegg frå jarnalderen - Museum Stavanger

Mjosa, er eit dominerande trekk i gravkult og kultur. Dei vitnar om ei tid avagressiv uro. I dette biletet synest borgene å passa godt inn. Dei ligg på rekkjeog rad langs austsida av Nljosa. Mest alle er dei bygde ved vatnet eller med frontenmot vest. Trussel om krigarar og landnåmsflokkar - enten frå det nære Toteneller fr3 fjernare trakter har vore siipass sterk at dei som budde aust for NIjesavart tvungne til å byggja ei rekkje forsvarspunkt. Frå Ringsaker i nord og sortil Tangen er det kjent 9 borger. Alle har eit ope utsyn over bygd og vatn ogsynslina er helst ubroten frå borg til borg.Også i Finland meiner ein å kunna sjå slike borgkjeder. Mellom anna vertsomme borger i det sorlege Tavastland sett på som eit einheitleg forsvarssystem,som sentra både for forsvar og varslingar.') I Sverige derimot har dette synetikkje gitt seg same uttrykk. Men alt sidan Bror Schnittger skreiv om dei svenskeborgene i 1913%) har desse fornminna blitt sett på som eit resultat av striden mellomsvear og gotar som gamle segner fortel om. Denne striden som svart viktigfor svensk politisk og kulturhistorie har møtt mykje motbørs), men er framleislevande i S~erige.~) I alle have er det teoretisk mogleg at borgene kan forteljaom konsolidering av ei form for rike.Her i Norge var det Shetelig som første gong i storre samanheng sette framtanken om at borgene kanskje hadde samanheng med folkevandringstidsrike ogdertil kanskje var betinga av f~lkeflyttingar.~) Seinare har altså andre vore innepå det same.Frå historisk side har det i samband med dette vore peika på landskapsnamnmed endingar på rike, land og mark. Vi har Ranrike, Vingulmork, Raumarike,Heidmork, Hadaland, Ringarike, Grenland, Telamork, Rogaland, Hordaland,Jamtaland og Hiilogaland. I tillegg kjem kanskje Trondheim. Med utgangspunkti omgrepet c(folkland* har Andreas Holmsen tenkt seg ei organisering i ((folke fororganisering i ((rike)), alando og omark)). Eit par svenske og danske folkestammarog kanskje ein enkelt norsk er nemnde i klassiske kjelder frå århundra kringKristi fadsel. Folkesamanslutningar kan Aleis teoretisk vera eldre enn romar-tida. Vidare tenkjer han seg desse opprinneleg som eit forbund av atter.Når eit landskap på eit visst tidspunkt byrja i bli kalla rike, land eller markVoionmaa 1959 sn. 51 3f.I) Schnittger 1913. 'Si5 t. d. Weibull 1964. ssrlcn s. 7-28.~;8 t. d. Lindquist 1968, smieg s. 155fi.&) Shetelig 1925 s. 172f.