1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda
1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda
1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
O<br />
(<strong>526</strong>)<br />
o ou O Letra do alfabeto mirandês.<br />
ó s.m. O, o, letra do alfabeto mirandés.<br />
ó vd. ou.<br />
ó, oh interj. Usada com sentido <strong>de</strong>: i.<br />
enfado ó, <strong>de</strong>ixa-me an paç, que stou tan<br />
cansado que nun puodo cun un gato pul<br />
rabo; ii. admiração; iii. espanto; iv. mais<br />
raramente, chamamento [com este<br />
sentido se usa á]. ~ <strong>de</strong> casa expressão<br />
para chamar, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a porta, quem está<br />
em casa. ~ nó? Pois não?: l rapaç nun<br />
tubo culpa nanhue, ó nó? SIN. ora nó?<br />
[usa-se em frases negativas e requer uma<br />
resposta afirmativa] ~ si? Ora sim? Não é<br />
verda<strong>de</strong>?: l nuosso bino ye melhor do que<br />
l <strong>de</strong>ilhes, ó si? SIN. ora si? [usa-se em<br />
frases afirmativas e requer uma resposta<br />
afirmativa].<br />
obra s.f. 1. Obra, construção: San José<br />
era l mestre <strong>de</strong> la ~ que alhi habie (SB,<br />
1938). 2. Acção: fazer buonas obras, ye<br />
un <strong>de</strong>ber que todos tenemos. 3.<br />
Empreendimento: aprobórun agora fazer<br />
eilhi ua obra mais gran<strong>de</strong> que you sei<br />
alhá. 4. Trabalho: na obra adon<strong>de</strong> stou<br />
ampregado tenemos muita falta <strong>de</strong><br />
oubreiros. 5. Obra literária: Trai-mos a<br />
la lhuç <strong>de</strong> l die l’obra “Çcursos<br />
Miran<strong>de</strong>ses” ... (DR, 2000b);.<br />
ócalo, oclo s.m. Óculo. SIN. minoclo.<br />
<strong>ócalos</strong>, <strong>oclos</strong> s.m.pl. <strong>Óculos</strong>.<br />
-oco, -oca suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />
que indica: i. uma característica, com<br />
valor <strong>de</strong>preciativo e aumentativo:<br />
badalhoca, bechoca, maçaroco; ii. valor<br />
diminutivo e <strong>de</strong>preciativo: tapetoco.<br />
oclo vd. ócalo.<br />
<strong>oclos</strong> vd. <strong>ócalos</strong>.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
-oça Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong> palavras<br />
que indica quantida<strong>de</strong>, em regra com<br />
valor negativo: bagalhoça.<br />
ódio s.m. 1. Rancor. SIN. m.us. rábia. 2.<br />
Tintura <strong>de</strong> iodo, mas mais usado iódio.<br />
odre s.m. Odre. SIN. m. us. boto.<br />
oh vd. ó.<br />
olha interj. Exprime ênfase ou<br />
representa uma chamada <strong>de</strong> atenção:<br />
olha que astanho tubiste bien ubas i assi<br />
i todo l tiempo nun ajudou muito;<br />
benimos acá solo por un cachico i olha<br />
que pola agarremos!<br />
<strong>ólio</strong> s.m. <strong>Óleo</strong>.<br />
ome m.q. home. (JLV, 1901).<br />
ombro s.m. Ombro: … dies anteiricos<br />
cula capa … al ~ i l’auga a cair an<br />
riba… (MF, 2001). botar un ~ i. ajudar;<br />
ii. fazer força. dar un ~ ajudar em<br />
situações difíceis.<br />
-on, -ona suf. [lat. –o, -onis] Elemento<br />
<strong>de</strong> formação <strong>de</strong> palavras com valor: i.<br />
aumentativo: abanon, abelhon,<br />
buldrejon, houmon, silbeiron; ii.<br />
aumentativo pejorativo: açaga<strong>de</strong>iron,<br />
cagon, choron, comilon, culona, iii.<br />
diminutivo: calamon, carreiron,<br />
lhagona, rabon; iv. uma característica,<br />
em regra consi<strong>de</strong>rada negativa:<br />
drumenhon, queimon, refilon; v.<br />
resultado <strong>de</strong> uma acção ou processo:<br />
scaldon, arrodion, arregunhon.<br />
Obs. Por vezes assume a forma –ion, -<br />
iona.<br />
-onco, ou -ongo suf. Elemento <strong>de</strong><br />
formação <strong>de</strong> palavras que indica uma<br />
característica negativa: medonco /<br />
medongo<br />
onça, óncia s.f. Onça, medida <strong>de</strong> peso,<br />
correspon<strong>de</strong>nte a 28,6 gramas.<br />
-onda suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que indica um estado:<br />
bechonda, berronda, maronda, touronda<br />
on<strong>de</strong> vd. adon<strong>de</strong>.<br />
on<strong>de</strong>quiera adv. Em qualquer lugar.<br />
SIN. adon<strong>de</strong>quiera.<br />
1
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
óndia s.f. 1. Onda do mar. 2. Ondas do<br />
cabelo: quando era moço bien gustaba<br />
<strong>de</strong> tener l pelo a las óndias, mas nunca<br />
fui capaç <strong>de</strong> l adominar.. 3. Qualquer<br />
superficie aos altos e baixos. 4. Vaga,<br />
gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong>: ten andado paren<strong>de</strong><br />
ua óndia <strong>de</strong> roubos que nun se puo<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>ixar nada fuora <strong>de</strong> casa.<br />
- ongo vd. onco.<br />
-onho, -onha Elemento <strong>de</strong> formação<br />
<strong>de</strong> palavras que exprime um estado ou<br />
característica: medonho.<br />
-ónimo Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que exprime a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> nome,<br />
palavra: sinónimo, anónimo.<br />
onra m.q. honra (JLV, 1901).<br />
onte adv. Ontem, o dia anterior: … hai<br />
cousas que, se calhar, passórun ~ ou<br />
trasdonte i yá nun se mos lhémbran (MF,<br />
2001).<br />
ontonte adv. Anteontem. SIN. m.us.<br />
trasdonte.<br />
onze 1 num. card. Onze.<br />
onze 2 s.m. O número onze.<br />
onzeno num. ourd. Décimo primeiro.<br />
onzena parte onze avos.<br />
opa s.f. Opa, espécie <strong>de</strong> capa usada nas<br />
procissões e outros serviços religiosos.<br />
-or, -eira suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />
<strong>de</strong> palavras que indica função ou<br />
característica: beilador, cantador,<br />
falador, ganhador, oubidor, per<strong>de</strong>dor,<br />
puxador,<br />
-or suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que indica: i. uma função:<br />
ambaixador, amperador; i. uma<br />
característica ou tendência: frescor,<br />
oupor,<br />
ora 1 conj. 1. Ora, pois, mas. 2. Além<br />
disso, portanto: el dixo que telfona, ora<br />
se nun telfonou ye porque nun ben. ~<br />
outra cumo esta! expressão <strong>de</strong> espanto, <strong>de</strong><br />
estupefacção: ora outra cumo esta! I<br />
agora cumo ye que bamos a resolber l<br />
porblema? ~ essa! expressão que visa<br />
minimizar ou não dar importância a um<br />
facto ou situação. ~ merda! exprime<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
<strong>de</strong>salento e reprovação. ~ nó? Pois não?:<br />
l rapaç nun tubo culpa nanhue, ora nó?<br />
SIN. ó nó? [usa-se em frases negativas e<br />
requer uma resposta afirmativa] ora, ora<br />
i. ora ... ora: ora bai para un lhado, ora<br />
bai pa l outro i nun ye capaç <strong>de</strong> star<br />
quieto; ii. expressão <strong>de</strong> <strong>de</strong>sânimo ou<br />
<strong>de</strong>salento. ~ sabes que mais? visa pôr<br />
termos a conversas inoportunas ou<br />
<strong>de</strong>sagrdáveis: ora, sabes que mais, trata <strong>de</strong> la<br />
tue bida i <strong>de</strong>ixa la mocida<strong>de</strong> an paç. SIN.<br />
mira, sabes que mais? ~ si? Ora sim? Não é<br />
verda<strong>de</strong>?: l nuosso bino ye melhor do que<br />
l <strong>de</strong>ilhes, ora si? SIN. ó si? [usa-se em<br />
frases afirmativas e requer uma resposta<br />
afirmativa] ~ sopas ora bolas! ~ ye? Ora<br />
sim?: esta semiente tamien ye buona, ora<br />
ye? [usa-se em frases afirmativas e<br />
requer uma resposta afirmativa]<br />
ora 2 adv. Agora: di-le a tue mai que por<br />
ora nun puodo ir a casa <strong>de</strong>ilha.<br />
ora 3 vd. hora.<br />
or<strong>de</strong>, ór<strong>de</strong>ne s.f. 1. Or<strong>de</strong>m, mandado,<br />
comando: ... an que l rei castelhano yá<br />
aguardaba que l príncepe, sujeito a las<br />
sues ór<strong>de</strong>nes ... (JLV, 1901). 2.<br />
Associação especial: ~ <strong>de</strong> ls abogados, ~<br />
<strong>de</strong> ls angenheiros, ~ <strong>de</strong> ls médicos, etc. 3.<br />
Especial função esclesiástica,<br />
sacramento: ~ <strong>de</strong> ls bispos, ~ <strong>de</strong> ls padres, ~<br />
<strong>de</strong> ls diáconos. 4. Organização, boa<br />
disposição das coisas: tengo ls libros<br />
todos an or<strong>de</strong>, ls me<strong>sm</strong>o que las mies<br />
cuontas. an ~ em or<strong>de</strong>m. cun ~ <strong>de</strong> modo<br />
or<strong>de</strong>iro. poner na ~ i. por na or<strong>de</strong>m; ii.<br />
chamar à atenção. pula ~ <strong>de</strong> acordo cun<br />
uma <strong>de</strong>terminada sequência: chamou-los<br />
a todos pula or<strong>de</strong> <strong>de</strong> l abc.<br />
-ório, -ória suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />
<strong>de</strong> palavras com valor: oubrigatório,<br />
scapatória,<br />
-orro, -orra suf. Elemento <strong>de</strong><br />
formação <strong>de</strong> palavras que indica: i. uma<br />
qualida<strong>de</strong>: pachorra, machorra; ii.<br />
aumentativo: patorra, pechorra,<br />
piçporro.<br />
-oso, -osa suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />
<strong>de</strong> palavras que exprime qualida<strong>de</strong>:<br />
2
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
argulhoso, becioso, berdadoso, bundoso,<br />
caloroso, criançoso, curjidoso,<br />
çarabatoso, muncoso, ouloroso,<br />
oun<strong>de</strong>oso, queimoso, relhamposo,<br />
seboso, sedoso.<br />
-ote suf. Elemento <strong>de</strong> formação que é<br />
indicador: i. <strong>de</strong> um estado, qualida<strong>de</strong> ou<br />
situação, com valor aproximativo:<br />
acabadote, atarracadote, brutote, citote,<br />
falsote, guilote, machote, pipote, pegote,<br />
pingorote, pochote, rapazote, silbote,<br />
stourote; ii. diminuitivo, por vezes com<br />
valor <strong>de</strong>preciativo: paixarote, palote,<br />
saiote, serrote, machote, miote<br />
-oto, -ota suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />
que indica uma característica, por vezes<br />
com sentido <strong>de</strong>preciativo: çaroto,<br />
mulota, raboto, scarabelhota.<br />
ou, ouh interj. 1. Voz <strong>de</strong> incitamente.<br />
2. Voz <strong>de</strong> chamamento.<br />
ou, ó, u conj. Ou: Tu starás bária <strong>de</strong> ls<br />
sentidos ó tenes outros amores? (SB,<br />
1938). ou/ó/u....ou/ó/u ou .... ou. ou si ou<br />
sopas i. ou uma coisa ou outra; ii. <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>te.<br />
ou- [grego ευ] Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que indica a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> bem:<br />
oucalito, ougeni<strong>sm</strong>o, ougenie.<br />
ou-, oub- pref. [latin ob] Elemento <strong>de</strong><br />
formação <strong>de</strong> palavras que indica posição<br />
em frente ou oposição: ouponer;<br />
oubtener.<br />
ou, ou, oupa interj. Voz dos canteiros<br />
para marcar o ritmo quando arrastam as<br />
pedras.<br />
oubacionar v. Ovacionar, aclamar,<br />
aplaudir.<br />
oubaçon s.f. Ovação.<br />
oubado adj. Oval: l piso <strong>de</strong> las cholas<br />
era ~, quier <strong>de</strong>zir era ancanalado para<br />
dar la forma <strong>de</strong> l pie. SIN. oubal.<br />
oubal adj. Oval. SIN. oubado.<br />
oubar v. 1. Criar ovos: la pita anda a ~<br />
bien. 2. Pôr ovos.<br />
oubário m.q. oubeiro.<br />
oubceço s.m. Abcesso.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
oube<strong>de</strong>cer v. Obe<strong>de</strong>cer: ... a quien<br />
oube<strong>de</strong>círun Netuno i Marte (JLV,<br />
1901).<br />
oubediença, oubedéncia s.f. 1.<br />
Obediência. 2. Submissão.<br />
oubediente adj. 1. Obediente. SIN.<br />
bien mandado. 2. Dócil.<br />
oubeilha s.f. Ovelha: Habie cumprado<br />
miu pai un tagalhico d’oubeilhas (FM,<br />
1901). SIN. canhona. ZOO. ovis aries.<br />
oubeiro 1 s.m. Ovário.<br />
oubeiro 2 adj. Diz-se pessoa que gosta<br />
muito <strong>de</strong> ovos ou que come muitos ovos.<br />
oubelhada s.f. Conjunto <strong>de</strong> ovelhas.<br />
oubelheiro adj. Relativo às ovelhas.<br />
oubica s.f. (dim. <strong>de</strong> uba) Uva pequena.<br />
oubicas quantida<strong>de</strong> razoável <strong>de</strong> uvas: l<br />
tiempo nun bieno al modo, mas inda bou<br />
a colher uas oubicas.<br />
oubi<strong>de</strong>ira s.f. 1. Ouvido. SIN.<br />
oubi<strong>de</strong>iro, oubido. 2. Orelha região à<br />
volta. SIN. oureilha.<br />
oubi<strong>de</strong>iro 1 adj. Que gosta <strong>de</strong> escutar o<br />
que não <strong>de</strong>ve.<br />
oubi<strong>de</strong>iro 2 s.m. Ouvido. SIN.<br />
oubi<strong>de</strong>ira, oubido.<br />
oubido s.m. 1. Ouvido: Aquel barulho<br />
todo entra-me puls oubidos, parece-me<br />
que ante me scacha l peito (MF, 2001).<br />
SIN. oubi<strong>de</strong>ira, oubi<strong>de</strong>iro. 2. Sentido da<br />
audição. 3. Orelha. amprenhar puls<br />
oubidos acreditar em tudo o que se diz.<br />
apren<strong>de</strong>r d’oubido apren<strong>de</strong>r uma música<br />
ouvindo: toca bien la gaita, mas toca<br />
todo <strong>de</strong> oubido i nun sabe tocar por<br />
música. tener bun ~ i. ouvir bem; ii. ter<br />
jeito para a música. tener ~ <strong>de</strong> tísico ouvir<br />
muito bem.<br />
oubidor s. Ouvinte.<br />
oubino s.m. Ovino.<br />
oubir v. 1. Ouvir. 2. Escutar. 3.<br />
Aten<strong>de</strong>r. 4. Ter o sentido da audição. 5.<br />
+se Ouvir-se: la música toda tan alto que<br />
se oube daqui. nun s’oubir ua alma ou<br />
nun s’oubir un germo não se ouvir<br />
ninguém. nun oubir a nai<strong>de</strong> não aceitar os<br />
3
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
conselhos dos outros. ser oubido ser<br />
atendido, ser respeitado.<br />
oubjetiba, oujetiba sf. Objectiva.<br />
oubjetibamente, oujetibamente<br />
adv. Objectivamente.<br />
oubjetibar, oujetibar v. Objectivar.<br />
oubjetibo, oujetibo adj. Objectivo.<br />
oubjeto, oujeto s.m. Objecto.<br />
oubrar v. 1. Trabalhar, realizar: esta<br />
arena ye buona d’oubrar; : ... siempre<br />
ancuntremos que, para todo na bida, ye<br />
preciso: purmeiro sonhar; segundo<br />
acreditar; terceiro, ~. (DR, 2000). 2.<br />
Produzir. 3. Transformar-se: la massa<br />
oubrou bien. 3. Defecar, evacuar: çque<br />
ampeçou a haber berduras na huorta yá<br />
stou a oubar melhor. SIN. cagar, salir a<br />
campo.<br />
oubreia s.f. 1. Pasta <strong>de</strong> massa para<br />
fazer as hóstias. 2. Massa muito fina<br />
usada para colar papéis e fechar cartas. 3.<br />
Tarja preta usada em cartas <strong>de</strong> luto.<br />
oubreira s.f. 1. Trabalhadora. 2. Tipo<br />
<strong>de</strong> abelha ou formiga que é estéril e<br />
apenas tem a função <strong>de</strong> trabalhar para a<br />
colónia.<br />
oubreirada s.f. Rancho <strong>de</strong> operários<br />
juntos nun trabalho. SIN. quadrilha,<br />
camarada.<br />
oubreiro 1 s.m. Trabalhador<br />
assalariado. andar cun oubreiros ou traier<br />
oubreiros ter trabalhadores assalariados a<br />
trabalhar. andar <strong>de</strong> ~ para trabalhar para.<br />
oubreiro 2 adj. Que trabalha: na cozina,<br />
la mais oubreira ye la mai.<br />
oubriga s.f. 1. Obrigação: se quejires<br />
quedar culhas stá bien, mas se nun<br />
quejires nun quedas, que tamien nun ye<br />
<strong>de</strong> ~. SIN. oubrigaçon. 2. Empenho.<br />
oubrigacion, oubrigaçon s.f. 1.<br />
Obrigação. 2. Dever <strong>de</strong> rezar pelos<br />
mortos que nos são mais próximos: las<br />
pessonas rezában pulas almas i pulas<br />
<strong>de</strong>mais oubrigaçones. 3. Encargo.<br />
oubrigado adj. 1. Obrigado. 2.<br />
Forçado. 3. Imposto por lei.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
oubrigado! Interj. Obrigado, fórmula<br />
<strong>de</strong> agra<strong>de</strong>cimento. SIN. Dius te / se / bos<br />
l pague; que d’hoije nun anho.<br />
oubrigar v. 1. Obrigar, forçar. 2. +-se<br />
Obrigar-se, comprometer-se: Era gran<strong>de</strong><br />
la fedlida<strong>de</strong> pertuesa <strong>de</strong> l bassalho que<br />
s’oubrigaba a tanto! (JLV, 1901). 3.<br />
Impelir. 4. Constranger.<br />
oubrigatório s.m. Obrigatório.<br />
oubstinaçon vd. oustinaçon.<br />
oubtener, outener v. 1. Obter. 2.<br />
Alcançar. 3. Adquirir. 4. Conseguir.<br />
ouca s.f. Alga. cum’oucas ou ber<strong>de</strong><br />
cumo oucas muito ber<strong>de</strong>: las ubas stan<br />
ber<strong>de</strong>s cum’oucas, nien ls perros son<br />
capazes <strong>de</strong> las comer.<br />
oucajion vd. oucasion.<br />
oucajional vd. oucasional.<br />
oucajionar vd. oucasionar.<br />
oucajon vd. oucasion.<br />
oucajonar v. oucasionar.<br />
oucalista, ouclista s.m. 1. Oculista,<br />
ven<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> óculos. 2. Oftalmologista.<br />
SIN. ouftalmologista, doutor <strong>de</strong> ls<br />
uolhos.<br />
oucarestie s.f. Eucaristia.<br />
oucário, aucário s.m. Aquário.<br />
oucarístico adj. Eucarístico.<br />
oucasion, oucajion, oucajon s.f.<br />
Ocasião, oportunida<strong>de</strong>: Agora, agora,<br />
soldado, agora que ye oucasion (SB,<br />
1938); ... an toda i qualquiera oucasion<br />
ou lhugar... (DR, 2000b); ... mas<br />
aporbeito l’oucasion para dar un<br />
cunseilho als miran<strong>de</strong>ses ... (MP,<br />
2004b). naqueilha ~ naquela altura,<br />
naquele momento se naqueilha ~ tubisse<br />
eilhi l perro habie caçado meia dúzia <strong>de</strong><br />
perdizes. nua ~ numa <strong>de</strong>terminada altura:<br />
nua ~, iba you solico por un camino...<br />
por ~ <strong>de</strong> no tempo em que. tener ~ ter<br />
oportunida<strong>de</strong>.<br />
oucasionar, oucajionar v. 1.<br />
Ocasionar. 2. Proporcionar. 3. Originar,<br />
provocar.<br />
oucalital s.m. Floresta <strong>de</strong> eucaliptos.<br />
4
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
oucalito, oucalitro s.m. Eucalipto.<br />
ouceánico adj. Oceânico.<br />
ouceano s.m. 1. Oceano, mar. SIN.<br />
mar. 2. Imensidão,<br />
ouceanográfico adj. Oceanográfico.<br />
ouchal s.m. Buraco numa pare<strong>de</strong>.<br />
oucheira s.f. 1. Esquina <strong>de</strong> uma pare<strong>de</strong><br />
com as pedras bem aparelhadas. 2.<br />
Buraco na esquina <strong>de</strong> uma pare<strong>de</strong>.<br />
ouci<strong>de</strong>ntal adj. Oci<strong>de</strong>ntal.<br />
ouci<strong>de</strong>nte s.m. 1. Oci<strong>de</strong>nte. SIN. este.<br />
2. Poente. SIN. poniente.<br />
oucigenaçon vd. ouxigenaçon.<br />
oucigenado vd. ouxigenado.<br />
oucigenar vd. ouxigenar.<br />
oucigénio vd. ouxigénio.<br />
ouclista, oucalista s. Oculista.<br />
oucupacion, oucupaçon vd.<br />
acupacion<br />
oucupar vd. acupar.<br />
-ouço suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras com valor aumentativo:<br />
cantabouço, castrilhouço.<br />
oudácia s.f. Audácia. SIN. balentie.<br />
oudacioso adj. 1. Audacioso,<br />
<strong>de</strong>stemido. SIN. baliente. 2. Atrevido.<br />
oudaç adj. 1. Audaz, <strong>de</strong>stemido: l mais<br />
feliç bibir, l mais ~ sonhar. (AMM,<br />
1961). SIN. baliente, çtemido. 2.<br />
Atrevido. 3. Ousado.<br />
ou<strong>de</strong>ado adj. Odiado. SIN.<br />
malquerido.<br />
ou<strong>de</strong>ar v. Odiar. SIN. tener rábia.<br />
oudéncia vd. oudiença.<br />
ou<strong>de</strong>oso adj. Odioso.<br />
oudiçon s.f. 1. Audição, ouvido. 2.<br />
Acto ou efeito <strong>de</strong> ouvir: cumbersaçon an<br />
mirandés, ~ i leitura <strong>de</strong> testos... (DR,<br />
2000).<br />
oudiença, oudéncia s.f. 1.<br />
Audiência. 2. Sessão <strong>de</strong> tribunal.<br />
ouditório s.m. Auditório.<br />
oudor m.q. oulor.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
oufano adj. 1. Ufano, vaidoso. SIN.<br />
cun proua. 2. Orgulhoso.<br />
oufecial 1 adj. 1. Oficial, público:...<br />
ajudou a criar l’ei<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> l dreito al<br />
ansino oufecial. (DR, 2000). 2.<br />
Aprovado, reconhecido: l resultado <strong>de</strong> l<br />
jogo agora yá ye oufecial.<br />
oufecial 2 s.m.f. Oficial, patente militar.<br />
oufecialida<strong>de</strong> s.f. 1. Conjunto dos<br />
oficiais. 2. Efeito <strong>de</strong> oficializar.<br />
oufecializaçon s.f. Oficialização.<br />
oufecializar v. 1. Oficializar. 2.<br />
Reconhecer publicamente. 3. Dar a<br />
conhecer publicamente: apuis<br />
oufecializórun l namoro nua cena que<br />
dórun pa la família i amigos mais<br />
achegados..<br />
oufecialmente adv. Oficialmente.<br />
oufecina s.f. Oficina.<br />
oufeciar v. 1. Ouficiar, enviar um<br />
ofício. 2. Celebrar um ofício religioso.<br />
oufen<strong>de</strong>dor 1 adj. 1. Aquele que<br />
ofen<strong>de</strong>. 2. Que ofen<strong>de</strong>.<br />
oufen<strong>de</strong>dor 2 s.m. Ofensor.<br />
oufen<strong>de</strong>r v. 1. Ofen<strong>de</strong>r. 2. Ferir: nun<br />
calhórun oufendé-lo nua parte mala,<br />
senó quedaba-se. 3. Prejudicar: assi i<br />
todo, las giladas nun ténen oufendido<br />
muito las cepas. 4. Estragar: assi ls<br />
carros ban a oufen<strong>de</strong>r la pare<strong>de</strong>. 5.<br />
Desconsi<strong>de</strong>rar. 6. Pecar: hai muito modo<br />
<strong>de</strong> oufen<strong>de</strong>r a Dius. 7. +se Ofen<strong>de</strong>r-se.<br />
oufendido 1 adj. 1. Ofendido,<br />
magoado. 2. Que é queixoso. 3. Lesado.<br />
oufendido 2 s.m. 1. Pessoa ofendida. 2.<br />
Queixoso. 3. Lesado.<br />
oufénsia s.f. 1. Ofensa. 2. Agravo. 3.<br />
Blasfémia.<br />
oufensibo adj. Ofensivo.<br />
oufercedor, -eira s.f. Oferente. SIN.<br />
ouferiente.<br />
oufercer, oufrecer v. 1. Oferecer,<br />
dar. 2. Fazer uma proposta negocial: inda<br />
le ouferci a 100 euros pulas berças, mas<br />
el nun quijo. 3. +se Oferecer-se,<br />
5
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
voluntariar-se: el inda s’ouferciu pa<br />
benir a ajudar, mas nun l quejírun acá.<br />
oufercido, oufrecido adj.<br />
Oferecido, dado.<br />
oufercimiento, oufrecimiento<br />
s.m. Oferecimento.<br />
ouferiente s.m. Oferente. SIN.<br />
oufercedor.<br />
oufertório s.m. Ofertório.<br />
oufício s.m. 1. Ofício, profissão. 2.<br />
Ofício, carta, comunicação.<br />
oufícios s.m.pl. 1. Orações pelos<br />
mortos. 2. Dança dos pauliteiros<br />
oufierta s.f. 1. Oferta, oferenda. 2.<br />
Doação.<br />
oufrecedor vd. oufercedor.<br />
oufrecer vd. oufercer.<br />
oufrecido vd. oufercido.<br />
oufrecimiento vd. oufercimiento.<br />
ouftalmologie s.f. Oftalmologia.<br />
ouftalmologista s. Oftalmologista.<br />
SIN. doutor <strong>de</strong> ls uolhos.<br />
ougachado vd. augachado.<br />
ougachal vd. augachal.<br />
ougachar vd. augachar.<br />
ouga<strong>de</strong>ira vd. auga<strong>de</strong>ira.<br />
ougadielha vd. augadielha.<br />
ougado vd. augado.<br />
ougamienta vd. augamienta.<br />
ougar vd. augar.<br />
ougardiente vd. augardiente.<br />
ougariço 1 vd. yeugariço.<br />
ougariço 2 vd augariço.<br />
ougarielha s.f. 1. Aguarela, tipo <strong>de</strong><br />
pintura. 2. Quadro pintado com a técnica<br />
<strong>de</strong> aguarela. 3. Tinta <strong>de</strong> aguarela.<br />
ougarito s.m. Orífício que indica a<br />
medida certa: faç siempre la medida po<br />
riba <strong>de</strong> l ougarito. SIN. garito.<br />
ougarraç vd. aguarrás.<br />
ougazileiro vd. augazileiro.<br />
ougenie s.f. Eugenia.<br />
ougeni<strong>sm</strong>o s.m. Eugeni<strong>sm</strong>o.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
ougoniar m.q. agoniar.<br />
ouguardar m.q. aguardar.<br />
ougueira vd. augueira.<br />
oulá interj. É usada para: i. chamar; ii.<br />
pedir atenção; iii. saudar.<br />
oulanda, houlanda s.f. Tecido <strong>de</strong><br />
linho muito fino.<br />
oularé interj. Exprime alegria.<br />
oularila, oularilas interj. Exprime: i.<br />
afirmação e confirmação; ii.<br />
contentamento.<br />
oulbidar, oublidar v. 1. Esquecer,<br />
olvidar. 2. +se Esquecer-se, olvidar-se.<br />
oulbido, oulblido s.m.<br />
Esquecimento, olvido.<br />
oulé interj. Exprime alegria e<br />
incitamento.<br />
ouleado 1 adj. 1. Oleado. SIN. leado 2.<br />
Sujo com óleo. SIN. ountado.<br />
ouleado 2 s.m. Impermeável.<br />
oulear v. 1. Olear. 2. Untar. SIN.<br />
ountar. 3. +se Sujar-se com óleo.<br />
oulha<strong>de</strong>la s.f. Olha<strong>de</strong>la. SIN.<br />
mira<strong>de</strong>la.<br />
oulhada s.f. Olha<strong>de</strong>la. SIN. mirada<br />
oulhado adj. Olhado mal ~ mau<br />
olhado.<br />
oulhadura s.f. 1. Os dois olhos. 2.<br />
Olhar. 3. Modo <strong>de</strong> olhar.<br />
oulhaduro s.m. O olhar. SIN.<br />
miraduro.<br />
oulhagueiro s.m. 1. Buraco por on<strong>de</strong><br />
corre água. SIN. oulhal. 2. Nascente.<br />
oulhal s.m. 1. Abertura circular na roda<br />
do carro. 2. Canal circular por on<strong>de</strong> corre<br />
água. 3. A parte oca <strong>de</strong> uma ponte por<br />
on<strong>de</strong> corre a água. 4. Buraco central <strong>de</strong><br />
mó <strong>de</strong> moer. 5. Vão <strong>de</strong> porta.<br />
oulhar v. 1. Olhar. SIN. mirar. 2. Ver<br />
com atenção. 3. Consi<strong>de</strong>rar.<br />
oulharapos adj. Que tem os olhos<br />
gran<strong>de</strong>s e saídos.<br />
oulheiras s.f.pl. Olheiras.<br />
oulhico s.m. (dim. <strong>de</strong> uolho) Olhinho.<br />
6
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
oulhó s.m. Ilhó. SIN. m.us. agulhete.<br />
oulhon s.m. Usa-se na expressão ser<br />
<strong>de</strong> ~ diz-se <strong>de</strong> uma pessoa esperta,<br />
que capta as coisas rapidamente e não<br />
<strong>de</strong>ixa escapar nada.<br />
ouliar, ouluar v. 1. Uivar: a las<br />
nuites ls lhobos ponien-se a ouliar i<br />
daba muita grima. 2. Chorar em altos<br />
berros. SIN. berrar.<br />
ouliba s.f. 1. Excrecência branca e<br />
arredondada das folhas dos carvalhos e<br />
que são comestíveis. 2. Oliveira. SIN.<br />
m.us. oulibeira.<br />
oulibal, oulibeiral s.m. Olival.<br />
oulibeira s.f. Oliveira. Bot. olea<br />
europaea europaea. ~ braba<br />
zambujeiro. SIN. m.us. zambunho.<br />
oulibeiral vd. oulibal.<br />
oulido vd. oulio.<br />
oulimpíada s.f. Olimpíada.<br />
oulímpico adj. Olímpico, relativo às<br />
olimpíadas. atleta ~ atleta que participa<br />
ou participou nos jogos olímpicos. Jogos<br />
Oulímpicos Jogos Olímpicos.<br />
oulio, oulido s.m. Uivo.<br />
oulmeda s.f. Local com muitos olmos.<br />
oulmeira s.f. Ulmeira, olmo ainda<br />
novo.<br />
oulmeiral s.m. Local com muitos<br />
olmos.<br />
oulor s.m. 1. Odor, cheiro, aroma. SIN.<br />
cheiro. 2. Perfume.<br />
ouloroso adj. Cheiroso, odorífero.<br />
SIN. cheiroso.<br />
oultimar v. Ultimar, terminar. SIN.<br />
m.us. acabar.<br />
oultra-, ultra- pref. Elemento <strong>de</strong><br />
formação <strong>de</strong> palavras que andica i. para<br />
alhá <strong>de</strong>; ii. <strong>de</strong> l outro lhado <strong>de</strong>:<br />
oultrapassar, oultrassom.<br />
oultraige s.m. Ultraje. SIN. oufénsia.<br />
oultrajar v. Ultrajar, ofen<strong>de</strong>r<br />
gravemente. SIN: oufen<strong>de</strong>r.<br />
oultrapassado adj. Ultrapassado.<br />
SIN. m.us. arrepassado.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
oultrapassaige s.f. Ultrapassagem.<br />
oultrapassar v. Ultrapassar. SIN.<br />
m.us. arrepassar, subertir.<br />
oultrassom s.m. Ultrassom.<br />
ouluar vd. Ouliar.<br />
oumenaige vd. houmenaige.<br />
oumenagear vd. houmenagear.<br />
oumano vd. houmano.<br />
oumbelhical vd. ambelhigal.<br />
oumbral s.m. Umbral.<br />
oumbrear v. Ombrear, competir.<br />
oumbreira s.f. 1. Ombreira. 2. O<br />
conjunto das peças que compõem a<br />
ombreira <strong>de</strong> uma porta: tranqueiros i<br />
agulhas.<br />
oumenos vd. almenos.<br />
oumenta<strong>de</strong>la s.f. Pequeno aumento.<br />
oumentado adj. 1. Aumentado,<br />
acrescentado. 2. Inventado. 3. Falso: nun<br />
tácradites nel que todo l que te dixo fui<br />
oumentado por el.<br />
oumentador adj. 1. Inventor, que<br />
inventa. 2. Mentiroso.<br />
oumentar v. 1. Aumentar: quanto<br />
mais matinaba, mais l <strong>de</strong>lor oumentaba.<br />
2. Acrescentar. 3. Crescer: quantos mais<br />
se muorren, mais ouméntan. 4. Inventar:<br />
oumentou ua máquina que tira muito<br />
trabalho a las pessonas. 5. Mentir: nun<br />
te fintes nel que oumenta meta<strong>de</strong> <strong>de</strong> las<br />
cousas que diç. 6. Falsificar: ouméntan<br />
muita cousa que el faç, porque ténen<br />
ambeija. 7. Intensificar: quanto mais<br />
<strong>de</strong>ficulda<strong>de</strong>s ten mais le oumenta la gana<br />
<strong>de</strong> fazer l que stá a fazer.<br />
oumentatibo s.m. Aumentativo.<br />
oumento s.m. Aumento, acrescento.<br />
oumilda<strong>de</strong> vd. houmilda<strong>de</strong>.<br />
oumildar vd. houmildar.<br />
oumil<strong>de</strong> vd. houmil<strong>de</strong>.<br />
oumil<strong>de</strong>mente vd. houmil<strong>de</strong>mente.<br />
oumisso adj. Omisso. SIN. falto, falho.<br />
oumisson, oumission s.f. Omissão.<br />
oumitir v. Omitir. SIN. calhar, faltar.<br />
7
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ounch interj. Voz para chamar os<br />
porcos. SIN. ountç.<br />
oun<strong>de</strong>ado 1 , un<strong>de</strong>ado 1 adj.<br />
Ondulado, que tem ondas.<br />
oun<strong>de</strong>ado 2 , un<strong>de</strong>ado 2 s.m. O que<br />
tem a forma <strong>de</strong> onda: el ten l pelo cun un<br />
oun<strong>de</strong>ado que ye mui ralo ber.<br />
oun<strong>de</strong>ar, un<strong>de</strong>ar v. 1. Ondular, fazer<br />
ondas. 2. Tornar onduloso o cabelo.<br />
oun<strong>de</strong>oso, un<strong>de</strong>oso adj. Ondulado:<br />
pelo negro, un<strong>de</strong>oso, cumparado al qual<br />
l louro, afinal, ye menos fermoso! (MS,<br />
1893).<br />
ounestida<strong>de</strong> vd. hounestida<strong>de</strong>.<br />
ounesto vd. hounesto.<br />
ounguiento, unguiento s.m.<br />
Unguento.<br />
ounhada s.f. 1. Unhada, golpe com<br />
unha. 2. Arranha<strong>de</strong>la. SIN. arregunho.<br />
ounha<strong>de</strong>la s.f. 1. Unha<strong>de</strong>la. 2.<br />
Arranha<strong>de</strong>la. SIN. arregunha<strong>de</strong>la.<br />
ounhado adj. 1. Que está magoado<br />
com unha. 2. Arranhado. SIN.<br />
arregunhado.<br />
ounhar v. 1. Golpear com as unhas.<br />
SIN. arregunhar. 2. Marcar com as<br />
unhas.<br />
ounheiro s.m. Paneiriço: quando<br />
teniemos estes ounheiros nos <strong>de</strong>dos<br />
metimos-los n’auga <strong>de</strong> cozer las patatas<br />
cun casca quando staba a ferber, apuis<br />
botában matéria, mas aqueilha auga<br />
pintaba-le. SIN. meija-camas.<br />
ounhir v. Jungir, colocar o jugo nos<br />
animais <strong>de</strong> trabalho: Stában (las bacas)<br />
alhá dues horas ou assi i apuis<br />
beniemos, ounhiemos-las i íbamos al<br />
trabalho. (MF, 2001).<br />
ounibersal adj. Universal.<br />
ounibersalida<strong>de</strong> s.f. Universalida<strong>de</strong>.<br />
ounibersali<strong>sm</strong>o s.m. Universali<strong>sm</strong>o.<br />
ounibersida<strong>de</strong> s.f. Universida<strong>de</strong>: ...<br />
<strong>de</strong> ls Centros <strong>de</strong> lhinguística <strong>de</strong> las<br />
Ounibersida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lisboa i Coimbra.<br />
(DR, 2000).<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
ounibersitairo 1 ounibersitário 1<br />
adj. Universitário, relativo à<br />
universida<strong>de</strong>.<br />
ounibersitairo 2 , ounibersitário 2<br />
s. Estudante universitário.<br />
ouniberso s.m. Universo.<br />
ounicamente adv. Unicamente. SIN.<br />
m.us. solamente.<br />
ounida<strong>de</strong> s.f. 1. Unida<strong>de</strong>, característica<br />
do que está unido. 2. Númro um.<br />
ounida<strong>de</strong>s s.m.pl. Os números entre<br />
um e nove. l númaro 235 son dous<br />
cientos, trés <strong>de</strong>zenas i cinco ounida<strong>de</strong>s.<br />
ounido adj. 1. Unido. 2. Colado. 3.<br />
Curado: ls chouriços yá stan bien<br />
ounidos. SIN. citre.<br />
ounificador adj. Que unifica.<br />
ounificar v. Unificar.<br />
ouniforme adj. Uniforme.<br />
ouniformizaçon s.f. Uniformização.<br />
ouniformizar v. Uniformizar. SIN.<br />
armanar, eigualar.<br />
ounion s.f. 1. União. 2. Junção. 3. Peça<br />
que serve para unir outras duas: estes<br />
dous tubos ténen <strong>de</strong> lhebar ua ounion<br />
senó l’auga arrama-se. 4. Aliança.<br />
ounipotença, ounipoténcia s.f.<br />
Omnipotência.<br />
ounipotente adj. Omnipotente.<br />
ounir v. 1. Unir: Ounidos a el stamos<br />
todos ... (MP, 2004b). 2. Unificar. 3.<br />
Congregar. 4. Colar.<br />
ountaça s.f. Gordura que envolve os<br />
intestinos do porco. SIN. manta, pingaça.<br />
ounta<strong>de</strong>la s.f. Unta<strong>de</strong>la.<br />
ountado adj. 1. Untado. 2. Manchado<br />
com gordura. 3. Oleado.<br />
ountar v. 1. Untar, sujar com unto. 2.<br />
Lubrificar: ah Marie Rosa, trai-me acá<br />
la calabaça que hemos buber ua pinga<br />
que apuis cantamos melhor, que siempre<br />
se unta melhor la garganta. (DR, 1999c).<br />
3. +se Sujar-se com gordura.<br />
ountç, ountç interj. Voz usada para<br />
chamar o porco. SIN. reco.<br />
8
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ountológico adj. Ontológico.<br />
ountologie s.f. Ontologia.<br />
ountoso adj. Untuoso.<br />
ountura s.f. Acto ou efeito <strong>de</strong> untar.<br />
oupa interj. 1. Voz <strong>de</strong> comando para<br />
aplicar a força conjugada <strong>de</strong> várias<br />
pessoas. 2. Voz <strong>de</strong> incitamento. 3. Voz<br />
para dizer a alguém que se levante.<br />
oupado adj. 1. Enfartado. 2. Inchado.<br />
3. Dilatado.<br />
oupar v. 1. Ficar enfartado. 2. Inchar.<br />
3. Dilatar. 4. +-se Inchar-se: miu peito<br />
bai-se-me oupando nun suonho einorme<br />
d’amor. (AMM, 1961)<br />
ouparaçon, ouperaçon s.f.<br />
Operação.<br />
ouparado s.m. Pessoa que foi operada.<br />
ouparador, ouperador s. 1.<br />
Operador, cirurgião. 2. Operador<br />
aritmético.<br />
ouparar, ouperar v. 1. Operar, fazer<br />
uma intervenção cirúrgica: l doutor<br />
oupara trés ou quatro pessonas por die.<br />
2. Fazer uma operação.<br />
oupcional adj. Opcional: Anscríben-se<br />
nua çplina <strong>de</strong> mirandés que ye ua çplina<br />
~ (MF, 2001).<br />
oupçon, oupcion s.f. Opção. SIN.<br />
m.us. scuolha.<br />
oupenion s.f. Opinião: ... <strong>de</strong><br />
dibulgaçon i anformaçon <strong>de</strong> l’oupenion<br />
pública <strong>de</strong> la tierra ... (DR, 2000).<br />
ouperador vd. ouparador.<br />
ouperaçon vd. ouparaçon.<br />
ouperar vd. ouparar.<br />
oupido adj. Levantado, erguido.<br />
oupinar v. Opinar, dar opinião.<br />
oupir v. Levantar, içar: tener ua alma<br />
<strong>de</strong> fé, einorme que oupisse montes.<br />
(AMM, 1961)<br />
ouponer v. 1. Opor. 2. Contrapor. 3.<br />
+se Impedir. 4. +se Ser contrário.<br />
ouponible adj. Oponível.<br />
oupor s.m. 1. Vapor: a la nuite fiç-le<br />
uns oupores a tou pai i acho que le<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
pintou. 2. Frescura que se levanta da<br />
terra. 3. Sensação <strong>de</strong>sagradável que sobe<br />
pela garganta <strong>de</strong>vido a má digestão. 4.<br />
Sensação produzida no corpo por<br />
qualquer emoção ou <strong>de</strong>sejo forte.<br />
ouportenida<strong>de</strong> s.f. Oportunida<strong>de</strong>.<br />
ouportunamente adv.<br />
Oportunamente.<br />
ouportunista s.m. Oportunista.<br />
ouportuno adj. Oportuno.<br />
ouposiçon s.f. 1. Oposição, acto ou<br />
efeito <strong>de</strong> se opor. 2. Conjunto dos<br />
partidos parlamentares que não estão nbo<br />
governo.<br />
oupositor s. Opositor.<br />
oupremido adj. 1. Oprimido. 2.<br />
Sobrecarregado com trabalho.<br />
oupremir v. 1. Oprimir. 2.<br />
Sobrecarregar com trabalho.<br />
oupression s.f. 1. Opressão. 2. Tirania.<br />
oupressor s. 1. Opressor. 2. Tirano.<br />
oupróbio s.m. Opróbrio, vexame. SIN.<br />
zonra.<br />
oupuosto adj. Oposto, contrário. SIN.<br />
cuntrairo.<br />
ouracion, ouraçon s.f. Oração: ...<br />
muitas bezes m’azinolho para fazer<br />
ouraçon. (MP, 2004b).<br />
ourador s. Orador.<br />
oural adj. 1. Oral, que é <strong>de</strong> viva voz.<br />
ANT. scrito. 2. Relativo à boca.<br />
ouralida<strong>de</strong> s.f. Oralida<strong>de</strong>.<br />
ouralmente adv. Oralmente.<br />
ourar v. Orar, rezar. SIN. rezar.<br />
ourbalhada s.f. Gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
orvalho.<br />
ourbalhado adj. 1. Orvalhado. 2.<br />
Húmido: nos mius uolhos ourbalhados<br />
d’auga nacida inda an flor. (AMM,<br />
1961).<br />
ourbalhar v. 1. Orvalhar. 2. +-se<br />
Formar-se orvalho. 3. Chuviscar.<br />
ourbalheira s.f. 1. Orvalheira,<br />
orvalho. 2. Chuva muito miudinha e <strong>de</strong><br />
pouca duração. 3. Humida<strong>de</strong>.<br />
9
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ourbalho s.m. Orvalho. SIN. m.us.<br />
ourbalheira.<br />
ourbani<strong>sm</strong>o s.m. Urbani<strong>sm</strong>o.<br />
ourbanizaçon s.f. Urbanização.<br />
ourbanizar v. Urbanizar.<br />
ourbano 1 adj. Urbano, que é relativo à<br />
cida<strong>de</strong>.<br />
ourbano 2 s.m. Pessoa da cida<strong>de</strong>.<br />
oucelar v. Ulcerar.<br />
ourceloso adj. Ulceroso.<br />
ourçamiento s.m. Orçamento.<br />
our<strong>de</strong>bielha, ar<strong>de</strong>bielha s.f.<br />
Sargoaço. Bot. halimium ocymoi<strong>de</strong>s.<br />
SIN. chougarço.<br />
our<strong>de</strong>inha s.f. Or<strong>de</strong>nha.<br />
our<strong>de</strong>nado s.m. Or<strong>de</strong>nado,<br />
vencimento. SIN. paga.<br />
our<strong>de</strong>nado adj. 1. Or<strong>de</strong>nado,<br />
organizado: Cuidando alcançar assi l<br />
bien, tan mal our<strong>de</strong>nado ... (JLV, 1901).<br />
2. Mandado.<br />
our<strong>de</strong>nador s. Or<strong>de</strong>nador.<br />
our<strong>de</strong>nar v. 1. Or<strong>de</strong>nar, pôr em<br />
or<strong>de</strong>m. 2. Dispôr, organizar. 3. Mandar.<br />
4. Conferir o sacramento da or<strong>de</strong>m. 5.<br />
+se Organizar-se, pôr-se em or<strong>de</strong>m. 6.<br />
+se Receber o sacramento da or<strong>de</strong>m<br />
our<strong>de</strong>nhar v. Or<strong>de</strong>nhar, mungir.<br />
ourdi<strong>de</strong>ira s.f. Urdi<strong>de</strong>ira, estrutura<br />
que serve para urdir a teia, rodando em<br />
torno <strong>de</strong> um eixo que assenta na vertical.<br />
ourdidor s.m. Pessoa que ur<strong>de</strong>.<br />
ourdidura s.f. Acto ou efeito <strong>de</strong> urdir,<br />
urdidura.<br />
ourdinarice s.f. Acto grosseiro.<br />
ourdinário adj. 1. Ordinário,<br />
grosseiro. 2. Que vale pouco, que não<br />
presta. 3. Mau: aquel nuosso tiempo era<br />
mui ~.<br />
ourdinarion adj. (aum. <strong>de</strong> ourdinário)<br />
Grosseirão.<br />
ourdir v. 1. Urdir, dispôr em or<strong>de</strong>m os<br />
fios da teia para po<strong>de</strong>r ser colocada no<br />
tear. 2. Tramar.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
10<br />
ourégano m.q. ouriegano.<br />
oureginal 1 adj. Original, peculiar,<br />
único.<br />
oureginal 2 s. Original. ANT. cópia.<br />
oureginalida<strong>de</strong> s.f. Originalida<strong>de</strong>.<br />
oureginalmente adv. Originalmente.<br />
oureginar v. 1. Originar. 2. Causar.<br />
oureginário adj. Originário.<br />
oureilha s.f. 1. Orelha. 2. Dentes do<br />
martelo <strong>de</strong> carpinteiro: hai martielhos<br />
que ténen oureilhas que síben para<br />
arrincar crabos. 3. Zona superior <strong>de</strong> um<br />
saco, junto à abertura: agarrei l cerron<br />
pula ~ i botei-lo al ombro. 4. Prato<br />
confeccionado com orelha <strong>de</strong> porco:<br />
comimos cascas, ~, pie, chouriça i bulho.<br />
5. Parte do sapato on<strong>de</strong> ficam situados os<br />
buracos dos atacadores: las oureilhas <strong>de</strong><br />
ls çapatos a las éran seguras por un<br />
boton rápido. anterrado até las oureilhas<br />
cheio <strong>de</strong> dívidas: metiu-se a fazer la casa<br />
mui gran<strong>de</strong> i quedou anterrado até las<br />
oureilhas. até las oureilhas da cabeça aos<br />
pés. fazer l niu atrás l’oureilha enganar:<br />
esse tiu ye guicho, anda que nai<strong>de</strong> le faç<br />
l niu atrás l’oureilha.. gorro d’oureilhas<br />
boné com tiras <strong>de</strong> pano laterais para tapar<br />
as orelhas: quando tenie quatro anhos<br />
andaba siempre cun <strong>de</strong>lores <strong>de</strong> oubidos i<br />
mie mais mercou-me un gorro<br />
d’oureilhas para nun antrar friu alhá.<br />
l’oureilha nun botar sangre aviso a<br />
alguém que não faz caso das<br />
consequências dos seus actos: you bien<br />
t’abisei a sou tiempo para nun te ires<br />
ambora, agora quieres tornar, mas<br />
l’oureilha yá nun bota sangre. oureilhas<br />
<strong>de</strong> l saco pontas on<strong>de</strong> o saco foi atado.<br />
quedar <strong>de</strong> trás d’oureilha ficar muito<br />
bem: essa jiqueta queda-te <strong>de</strong> trás<br />
d’oureilha. sacudir las oureilhas bater:<br />
sacu<strong>de</strong>-le las oureilhas bien sacudidas i<br />
bás a ber cumo nun torna. ser <strong>de</strong> trás<br />
d’oureilha ser muito bom. trocer las<br />
oureilhas estar arrependido.<br />
oureilhas <strong>de</strong> cochino s.m. Tipo <strong>de</strong><br />
cogumelo.
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ourelhada s.f. Orelhada, golpe nas<br />
orelhas.<br />
ourelheira s.f. 1. Orelheira, conjunto<br />
das orelhas do porco. 2. Aiveca, peça do<br />
arado que serve para afastar a terra do<br />
sulco. 3. Aiveca da charrua constituída<br />
por uma lâmina curva <strong>de</strong> aço e que muda<br />
<strong>de</strong> posição para lançar sempre a terra<br />
para a parte lavrada.<br />
ourelhudo adj. Que tem as orelhas<br />
gran<strong>de</strong>s.<br />
oureplano vd. arreplano.<br />
ouresipla m.q. oursipla.<br />
ouresiplon m.q. oursiplon.<br />
ourfanda<strong>de</strong> s.f. Orfanda<strong>de</strong>.<br />
ourfanato s.m. Orfanato.<br />
ourganeiro vd. arganeiro.<br />
ourgani<strong>sm</strong>o s.m. 1. Organi<strong>sm</strong>o. 2.<br />
Instituição: Porsores i ourgani<strong>sm</strong>os que<br />
ls fórmen... (DR, 2000).<br />
ourganizaçon s.f. Organização.<br />
ourganizado adj. Organizado.<br />
ourganizador s. Organizador.<br />
ourganizar v. 1. Organizar, or<strong>de</strong>nar.<br />
2. Promover. 3. +-se Organizar-se.<br />
ourgença, ourgéncia s.f. Urgência.<br />
ourgiente, ourgente adj. Urgente.<br />
ourgulhoso 1 , argulhoso 1 adj. Que é<br />
orgulhoso.<br />
ourgulhoso 2 , argulhoso 2 s.m.<br />
Pessoa orgulhoso.<br />
ourgulhar, argulhar v. +se<br />
Orgulhar-se.<br />
ourgulho, argulho s.m. Orgulho.<br />
ouribeiro, ourifeiro s. 1. Ourives,<br />
ven<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> artigos <strong>de</strong> ourivesaria: …<br />
mie abó i mie mai ousáren uns cordones<br />
que cumprában als ouribeiros que íban a<br />
las feiras … (MF, 2001). 2. Ourives,<br />
fabricante <strong>de</strong> artigos <strong>de</strong> ourivesaria.<br />
ouriço s.m. Ouriço. SIN. pelhiço.<br />
ouriço-cacheiro s.m. Ouriçocacheiro.<br />
ZOO. erinaceus europaeus.<br />
parecer un ~ ter o cabelo levantado.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
11<br />
ouriegano s.m. Oregão. Bot. origanum<br />
spp. SIN. majarico <strong>de</strong> ls prados.<br />
ourielha s.f. 1. Borda. 2. Margem. 3.<br />
Cercadura.<br />
ourielho s.m. Tira estreita <strong>de</strong> pano.<br />
manta d’ourielhos manta <strong>de</strong> trapos. SIN.<br />
manta <strong>de</strong> farrapos.<br />
ourientaçon s.f. Orientação.<br />
ourientado adj. 1. Orientado,<br />
encaminhado. 2. Governado. 3.<br />
Dirigido: l grupo <strong>de</strong> dançadores <strong>de</strong> Dues<br />
Eigreijas era ourientado por A.<br />
Mourinho.<br />
ourientador s.m. Orientador, pessoa<br />
que orienta.<br />
ouriental adj. Oriental: no punto mais<br />
~ <strong>de</strong> Pertual, on<strong>de</strong> ls páixaros inda fáien<br />
niu. (DR, 1999a).<br />
ourientar v. 1. Orientar. 2. +se<br />
Orientar-se. 3. +se Governar-se.<br />
ouriente s.m. Oriente. SIN. naciente.<br />
ANT. poniente.<br />
ourifeiro vd. ouribeiro. (JLV, 1882)<br />
ourige s.f. 1. Origem. 2. Princípio. SIN.<br />
ampeço. 3. Nascimento. 4. Instigador: l<br />
tou filho ye l’ourige <strong>de</strong>stes porblemas<br />
todos al haber anduzido la mie filha.<br />
ournear v. Orniar. SIN. ourrenhar,<br />
bramar.<br />
ourina s.f. Urina. SIN. m.us. meijo.<br />
ourinar v. Urinar. SIN. m.us. mejar.<br />
-ouro suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras com valor colectivo: juntouro.<br />
ouro s.m. Ouro: Las puortas éran <strong>de</strong> ~,<br />
las jinelas <strong>de</strong> prata fina... (SB, 1938). ser<br />
ouro ou ser cumo l ouro ser muito valioso.<br />
ouropeu 1 , -eia adj. 1. Europeu, que<br />
relativo à Europa. 2. Que é relativo à<br />
União Europeia.<br />
ouropeu 2 , -eia s. Pessoa natural da<br />
Europa.<br />
ourora s.f. Aurora, madrugada.<br />
ourreinho s.m. Bramido da vaca e do<br />
boi.
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ourrieta s.f. 1. Nascente <strong>de</strong> água. 2.<br />
<strong>Terra</strong> com nascente <strong>de</strong> água e, em regra,<br />
boa para cultivo: ... Las ourrietas i ls rius<br />
<strong>de</strong>sta tierra... (JLV, 1884).<br />
ourrendo vd. hourrendo. (JLV, 1901).<br />
ourrenha<strong>de</strong>la s.f. Bramido.<br />
ourrenhar v. Ornear, som dos<br />
bovinos: Habie lhabradores que tenien<br />
bui i sentie-se l ourniar <strong>de</strong> l bui (MF,<br />
2001). SIN. bramar.<br />
ourrieta s.f. Urreta, zona com uma<br />
nascente <strong>de</strong> água.<br />
oursípela, ousipla s.f. Ersípela,<br />
doença da pele.<br />
oursipelon, oursiplon s.m. Forte<br />
ataque <strong>de</strong> ersípela.<br />
ourticária s.f. 1. Urticária: l’ourticária<br />
faç uas ampolhas mui gran<strong>de</strong>s na piele.<br />
2. Comichão intensa.<br />
ourtiga s.f. Urtiga.<br />
ourtigado adj. Urtigado, picado com<br />
urtigas.<br />
ourtigal s.m. Campo <strong>de</strong> urtigas.<br />
ourtigar v. 1. Picar com urtigas. 2. +se<br />
Picar-se com urtigas.<br />
ourtigon s.m. (aum. <strong>de</strong> ourtiga)<br />
Urtigão, urtiga sem picos.<br />
ourto- pref. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que exprime a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> correcto:<br />
ourtográfico, ourtografie<br />
ourtográfico adj. Ortográfico, que é<br />
relativo à ortografia: arranjemos ua<br />
Cumbençon Ourtográfica … (MF, 2001).<br />
ourtografie s.f. Ortografia.<br />
ourtonhada, s.m. Primeira erva que<br />
nasce com as chuvas e orvalhos do<br />
outonho. SIN. ourtonhice, ourtuonho.<br />
ourtonhar-se v. Encher-se a terra <strong>de</strong><br />
erva no início do outono.<br />
ourtonhice s.f. Erva nascida com as<br />
primeiras chuvas do outono. SIN.<br />
ourtonho, retonhice.<br />
ourtonho 1 s.m. Primeira erva que<br />
nasce com as chuvas e orvalhos do<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
12<br />
outonho. SIN. ourtonhice, ourtonhada,<br />
retonho.<br />
ourtonho 2 vd. outonho.<br />
ourtuonha s.f. Ovelha que pariu muito<br />
tar<strong>de</strong> ou que abortou já tar<strong>de</strong> e não está<br />
em condições físicas acompanhar o<br />
rebanho.<br />
ourzedo s.m. Mato <strong>de</strong> urzes.<br />
ourzeira, urzeira s.f. Urgueira.<br />
ousadie s.f. Ousadia.<br />
ousado 1 adj. 1. Usado. 2. Gasto. 3.<br />
Costumeiro.<br />
ousado 2 adj. Ousado, valente: un génio<br />
~ i hable. (AMM, 1961)<br />
ousar 1 v. 1. Usar., utilizar: quando you<br />
era garoto ousaba-se muito l polbo. 2.<br />
Vestir: tira-me essas calças que yá nun<br />
súsan. 3. Ser costume: na nuossa tierra<br />
nun s’úsan essas cousas. 4. +se Usar-se,<br />
ser moda. 5. +se Ser costume: quando<br />
you era moça nun s’ousában ls beisos<br />
antre ls namorados.<br />
ousar 2 v. Ousar, ter a ousadia.<br />
ouséncia s.f. Ausência.<br />
ousente adj. Ausente.<br />
ousipla vd. oursípela.<br />
ousiplon vd. oursipelon.<br />
ou<strong>sm</strong>a<strong>de</strong>la s.f. 1. Càlculo por alto. 2.<br />
Avaliação ligeira.<br />
ou<strong>sm</strong>ado adj. 1. Calculado. 2.<br />
Partilhado, dividido.<br />
ou<strong>sm</strong>ar v. 1. O<strong>sm</strong>ar, calcular. 2.<br />
Partilar, dividir. 3. Organizar.<br />
ousseliador adj. Auxiliador. Nuossa<br />
Senhora Ouxeliadora Nossa Senhora<br />
Auxiliadora.<br />
ousseliador s.m. Pessoa que auxilia.<br />
ousseliar 1 v. Auxiliar, ajudar.<br />
ousseliar 2 adj. Que auxilia.<br />
ousseliar 3 s.m. Ajudante.<br />
ousserbaçon, ousserbacion s.f.<br />
Observação.<br />
ousserbador 1 adj. Que observa.<br />
ousserbador 2 s. Observador.
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
ousserbáncia s.f. 1. Observância. 2.<br />
Cumprimento.<br />
ousserbar v. 1. Observar, olhar com<br />
atenção. 2. Respeitar, cumprir.<br />
ousserbatório s.m. Observatório.<br />
oussico s.m. (dim. <strong>de</strong> uosso) Ossinho.<br />
oussigenar vd. oussigenar.<br />
oussigeno vd. ouxigeno.<br />
oussílio, oussilho s.m. Auxílio.<br />
ousterida<strong>de</strong> s.f. Austerida<strong>de</strong>.<br />
oustero adj.Austero.<br />
oustinaçon, oubstinaçon s.f.<br />
Obstinação: ... nuoba porpuosta que bince<br />
l’oubstinaçon i antolerància <strong>de</strong> Lisboa ...<br />
(DR, 2000). .<br />
oustinado s. 1. Obstinado, teimoso.<br />
SIN. maluco. 2. Pertinaz. SIN.<br />
zoustinado.<br />
oustinar v. +se 1. Obstinar-se, teimar.<br />
2. Porfiar.<br />
oustraliano 1 adj. Relativo à Austrália.<br />
oustraliano 2 s. Natural da Austrália.<br />
ousura s.f. Usura.<br />
ousurário adj. Usurário.<br />
outabado adj. Oitavado, com oito<br />
faces: para fazer un ~ bonda comer las<br />
quatro squinas <strong>de</strong> modo a quedáren uito.<br />
outabar v. Oitavar, fazer com oito<br />
faces.<br />
outarca s. Autarca.<br />
outárquico adj. Autárquico.<br />
outarquie s.f. Autarquia.<br />
outelida<strong>de</strong> s.f. Utilida<strong>de</strong>.<br />
outelizable adj. 1. Utilizável. 2.<br />
Aproveitável.<br />
outelizaçon s.f. Utilização.<br />
outelizado adj. Utilizado.<br />
outelizar v. 1. Utilizar: Gadanha que<br />
you tamien inda outelizei (MF, 2001).<br />
SIN. m.us. ousar. 2. Aproveitar.<br />
outemoble vd. altemoble.<br />
outemoblista vd. altemoblista.<br />
outencilho s.m. Utensílio.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
13<br />
outener m.q. oubtener.<br />
outentecida<strong>de</strong> s.f. Autenticida<strong>de</strong>.<br />
outenticar v. Autenticar.<br />
outéntico adj. Autêntico.<br />
outerida<strong>de</strong> vd. outorida<strong>de</strong>.<br />
outerizaçon vd. outorizaçon.<br />
outerizar vd. outorizar.<br />
outibal s.m. Sítio <strong>de</strong> mato e isolado:<br />
you pali até tengo miedo, que ye todo<br />
outibales.<br />
outo- pref. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />
palavras que indica autonomia.<br />
outonhal adj. Outonal, relativo ao<br />
outono.<br />
outonhar v. +se Ficar com as<br />
características do Outono.<br />
outonho, ourtonho s.m. 1. Outono.<br />
2. Erva que nasce <strong>de</strong>pois das primeiras<br />
chuvas <strong>de</strong> fim <strong>de</strong> verão.<br />
outonomie s.f. Autonomia.<br />
outonomizar v. Autonomizar.<br />
outónomo adj. Autónomo.<br />
outópico adj. Utópico.<br />
outopie s.f. Utopia.<br />
outor s.m. Autor. SIN. antuante.<br />
outordie adv. Outro dia. l ~ i. o dia<br />
anterior ao que se fala; ii. há dias.<br />
outorida<strong>de</strong>, outerida<strong>de</strong> s.f. 1.<br />
Autorida<strong>de</strong>. 2. Mando, po<strong>de</strong>r. 3.<br />
Entida<strong>de</strong> com po<strong>de</strong>res <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>.<br />
outorie s.f. Autoria: ... i cumpanheiro,<br />
antre outros pares, na ~ <strong>de</strong> la<br />
outorizaçon, outerizaçon s.f.<br />
Autorização: tubimos que ir a requerir<br />
outorizaçon para po<strong>de</strong>r andar cul barco<br />
ne riu.<br />
outorizar, outerizar v. Autorizar.<br />
outramar s.m. Ultramar.<br />
outramarino adj. Ultramarino.<br />
outranho adv. Outro ano. l outranho o<br />
ano passado: yá l ~ senti l me<strong>sm</strong>o..<br />
outrida<strong>de</strong> m.q. outorida<strong>de</strong>.<br />
outro pr. ind. Outro. a la ua ... i a la<br />
outra por um lado ... e por outro: a la ua
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />
nun hai quien trabalhe i a la outra nun<br />
hai quien saba. al ~ die no dia seguinte:<br />
aparciu al ~ die arrimadica a ua<br />
squina... (FM, 1901). l ~ die há dias. nun<br />
tener outra acontecer só uma vez: nun<br />
tube outra <strong>de</strong> le ben<strong>de</strong>r ua ruoca a un<br />
spanhol por 25 contos. outro que tal<br />
outro semelhante. outro tanto a me<strong>sm</strong>a<br />
coisa. ser uns culs outros ou ser uns pa ls<br />
outros ajudar-se mutuamente.<br />
outuar v. 1. Autuar. SIN. multar. 2.<br />
Processar.<br />
outubre s.m. Outubro. SIN. més <strong>de</strong> la<br />
sementeira, més <strong>de</strong> las Almas.<br />
ouxado adj. 1. Murcho. 2. Que cresceu<br />
pouco ou não atingiu a <strong>de</strong>vida<br />
maturida<strong>de</strong>: se nun chobir, l trigo bai-se<br />
a quedar ~.<br />
ouxar v. 1. Murchar. 2. +se Secar-se.<br />
ouxalá! Interj. Oxalá.<br />
Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />
14<br />
ouxe s.f. Galináceo.<br />
ouxidado adj. Oxidado.<br />
ouxidante s.m. Oxidante.<br />
ouxidar v. +se Oxidar-se. SIN.<br />
anferrujar.<br />
ouxigenaçon s.f. Oxigenação.<br />
ouxigenado adj. Que contém<br />
oxigénio. 2. Que foi tratado com<br />
oxigénio: agora anda cul peno<br />
ouxigenado. auga ouxigenada água<br />
oxigenada.<br />
ouxigenar v. Oxigenar.<br />
ouxigéno, ouxigénio s.m. Oxigénio.<br />
óxido s.m. Óxido.<br />
oxo m.q. óxido.