16.04.2013 Views

1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda

1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda

1 (526) ócalos, oclos smpl. Óculos. ólio sm Óleo. - Terra de Miranda

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

O<br />

(<strong>526</strong>)<br />

o ou O Letra do alfabeto mirandês.<br />

ó s.m. O, o, letra do alfabeto mirandés.<br />

ó vd. ou.<br />

ó, oh interj. Usada com sentido <strong>de</strong>: i.<br />

enfado ó, <strong>de</strong>ixa-me an paç, que stou tan<br />

cansado que nun puodo cun un gato pul<br />

rabo; ii. admiração; iii. espanto; iv. mais<br />

raramente, chamamento [com este<br />

sentido se usa á]. ~ <strong>de</strong> casa expressão<br />

para chamar, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a porta, quem está<br />

em casa. ~ nó? Pois não?: l rapaç nun<br />

tubo culpa nanhue, ó nó? SIN. ora nó?<br />

[usa-se em frases negativas e requer uma<br />

resposta afirmativa] ~ si? Ora sim? Não é<br />

verda<strong>de</strong>?: l nuosso bino ye melhor do que<br />

l <strong>de</strong>ilhes, ó si? SIN. ora si? [usa-se em<br />

frases afirmativas e requer uma resposta<br />

afirmativa].<br />

obra s.f. 1. Obra, construção: San José<br />

era l mestre <strong>de</strong> la ~ que alhi habie (SB,<br />

1938). 2. Acção: fazer buonas obras, ye<br />

un <strong>de</strong>ber que todos tenemos. 3.<br />

Empreendimento: aprobórun agora fazer<br />

eilhi ua obra mais gran<strong>de</strong> que you sei<br />

alhá. 4. Trabalho: na obra adon<strong>de</strong> stou<br />

ampregado tenemos muita falta <strong>de</strong><br />

oubreiros. 5. Obra literária: Trai-mos a<br />

la lhuç <strong>de</strong> l die l’obra “Çcursos<br />

Miran<strong>de</strong>ses” ... (DR, 2000b);.<br />

ócalo, oclo s.m. Óculo. SIN. minoclo.<br />

<strong>ócalos</strong>, <strong>oclos</strong> s.m.pl. <strong>Óculos</strong>.<br />

-oco, -oca suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />

que indica: i. uma característica, com<br />

valor <strong>de</strong>preciativo e aumentativo:<br />

badalhoca, bechoca, maçaroco; ii. valor<br />

diminutivo e <strong>de</strong>preciativo: tapetoco.<br />

oclo vd. ócalo.<br />

<strong>oclos</strong> vd. <strong>ócalos</strong>.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

-oça Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong> palavras<br />

que indica quantida<strong>de</strong>, em regra com<br />

valor negativo: bagalhoça.<br />

ódio s.m. 1. Rancor. SIN. m.us. rábia. 2.<br />

Tintura <strong>de</strong> iodo, mas mais usado iódio.<br />

odre s.m. Odre. SIN. m. us. boto.<br />

oh vd. ó.<br />

olha interj. Exprime ênfase ou<br />

representa uma chamada <strong>de</strong> atenção:<br />

olha que astanho tubiste bien ubas i assi<br />

i todo l tiempo nun ajudou muito;<br />

benimos acá solo por un cachico i olha<br />

que pola agarremos!<br />

<strong>ólio</strong> s.m. <strong>Óleo</strong>.<br />

ome m.q. home. (JLV, 1901).<br />

ombro s.m. Ombro: … dies anteiricos<br />

cula capa … al ~ i l’auga a cair an<br />

riba… (MF, 2001). botar un ~ i. ajudar;<br />

ii. fazer força. dar un ~ ajudar em<br />

situações difíceis.<br />

-on, -ona suf. [lat. –o, -onis] Elemento<br />

<strong>de</strong> formação <strong>de</strong> palavras com valor: i.<br />

aumentativo: abanon, abelhon,<br />

buldrejon, houmon, silbeiron; ii.<br />

aumentativo pejorativo: açaga<strong>de</strong>iron,<br />

cagon, choron, comilon, culona, iii.<br />

diminutivo: calamon, carreiron,<br />

lhagona, rabon; iv. uma característica,<br />

em regra consi<strong>de</strong>rada negativa:<br />

drumenhon, queimon, refilon; v.<br />

resultado <strong>de</strong> uma acção ou processo:<br />

scaldon, arrodion, arregunhon.<br />

Obs. Por vezes assume a forma –ion, -<br />

iona.<br />

-onco, ou -ongo suf. Elemento <strong>de</strong><br />

formação <strong>de</strong> palavras que indica uma<br />

característica negativa: medonco /<br />

medongo<br />

onça, óncia s.f. Onça, medida <strong>de</strong> peso,<br />

correspon<strong>de</strong>nte a 28,6 gramas.<br />

-onda suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que indica um estado:<br />

bechonda, berronda, maronda, touronda<br />

on<strong>de</strong> vd. adon<strong>de</strong>.<br />

on<strong>de</strong>quiera adv. Em qualquer lugar.<br />

SIN. adon<strong>de</strong>quiera.<br />

1


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

óndia s.f. 1. Onda do mar. 2. Ondas do<br />

cabelo: quando era moço bien gustaba<br />

<strong>de</strong> tener l pelo a las óndias, mas nunca<br />

fui capaç <strong>de</strong> l adominar.. 3. Qualquer<br />

superficie aos altos e baixos. 4. Vaga,<br />

gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong>: ten andado paren<strong>de</strong><br />

ua óndia <strong>de</strong> roubos que nun se puo<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>ixar nada fuora <strong>de</strong> casa.<br />

- ongo vd. onco.<br />

-onho, -onha Elemento <strong>de</strong> formação<br />

<strong>de</strong> palavras que exprime um estado ou<br />

característica: medonho.<br />

-ónimo Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que exprime a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> nome,<br />

palavra: sinónimo, anónimo.<br />

onra m.q. honra (JLV, 1901).<br />

onte adv. Ontem, o dia anterior: … hai<br />

cousas que, se calhar, passórun ~ ou<br />

trasdonte i yá nun se mos lhémbran (MF,<br />

2001).<br />

ontonte adv. Anteontem. SIN. m.us.<br />

trasdonte.<br />

onze 1 num. card. Onze.<br />

onze 2 s.m. O número onze.<br />

onzeno num. ourd. Décimo primeiro.<br />

onzena parte onze avos.<br />

opa s.f. Opa, espécie <strong>de</strong> capa usada nas<br />

procissões e outros serviços religiosos.<br />

-or, -eira suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />

<strong>de</strong> palavras que indica função ou<br />

característica: beilador, cantador,<br />

falador, ganhador, oubidor, per<strong>de</strong>dor,<br />

puxador,<br />

-or suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que indica: i. uma função:<br />

ambaixador, amperador; i. uma<br />

característica ou tendência: frescor,<br />

oupor,<br />

ora 1 conj. 1. Ora, pois, mas. 2. Além<br />

disso, portanto: el dixo que telfona, ora<br />

se nun telfonou ye porque nun ben. ~<br />

outra cumo esta! expressão <strong>de</strong> espanto, <strong>de</strong><br />

estupefacção: ora outra cumo esta! I<br />

agora cumo ye que bamos a resolber l<br />

porblema? ~ essa! expressão que visa<br />

minimizar ou não dar importância a um<br />

facto ou situação. ~ merda! exprime<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

<strong>de</strong>salento e reprovação. ~ nó? Pois não?:<br />

l rapaç nun tubo culpa nanhue, ora nó?<br />

SIN. ó nó? [usa-se em frases negativas e<br />

requer uma resposta afirmativa] ora, ora<br />

i. ora ... ora: ora bai para un lhado, ora<br />

bai pa l outro i nun ye capaç <strong>de</strong> star<br />

quieto; ii. expressão <strong>de</strong> <strong>de</strong>sânimo ou<br />

<strong>de</strong>salento. ~ sabes que mais? visa pôr<br />

termos a conversas inoportunas ou<br />

<strong>de</strong>sagrdáveis: ora, sabes que mais, trata <strong>de</strong> la<br />

tue bida i <strong>de</strong>ixa la mocida<strong>de</strong> an paç. SIN.<br />

mira, sabes que mais? ~ si? Ora sim? Não é<br />

verda<strong>de</strong>?: l nuosso bino ye melhor do que<br />

l <strong>de</strong>ilhes, ora si? SIN. ó si? [usa-se em<br />

frases afirmativas e requer uma resposta<br />

afirmativa] ~ sopas ora bolas! ~ ye? Ora<br />

sim?: esta semiente tamien ye buona, ora<br />

ye? [usa-se em frases afirmativas e<br />

requer uma resposta afirmativa]<br />

ora 2 adv. Agora: di-le a tue mai que por<br />

ora nun puodo ir a casa <strong>de</strong>ilha.<br />

ora 3 vd. hora.<br />

or<strong>de</strong>, ór<strong>de</strong>ne s.f. 1. Or<strong>de</strong>m, mandado,<br />

comando: ... an que l rei castelhano yá<br />

aguardaba que l príncepe, sujeito a las<br />

sues ór<strong>de</strong>nes ... (JLV, 1901). 2.<br />

Associação especial: ~ <strong>de</strong> ls abogados, ~<br />

<strong>de</strong> ls angenheiros, ~ <strong>de</strong> ls médicos, etc. 3.<br />

Especial função esclesiástica,<br />

sacramento: ~ <strong>de</strong> ls bispos, ~ <strong>de</strong> ls padres, ~<br />

<strong>de</strong> ls diáconos. 4. Organização, boa<br />

disposição das coisas: tengo ls libros<br />

todos an or<strong>de</strong>, ls me<strong>sm</strong>o que las mies<br />

cuontas. an ~ em or<strong>de</strong>m. cun ~ <strong>de</strong> modo<br />

or<strong>de</strong>iro. poner na ~ i. por na or<strong>de</strong>m; ii.<br />

chamar à atenção. pula ~ <strong>de</strong> acordo cun<br />

uma <strong>de</strong>terminada sequência: chamou-los<br />

a todos pula or<strong>de</strong> <strong>de</strong> l abc.<br />

-ório, -ória suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />

<strong>de</strong> palavras com valor: oubrigatório,<br />

scapatória,<br />

-orro, -orra suf. Elemento <strong>de</strong><br />

formação <strong>de</strong> palavras que indica: i. uma<br />

qualida<strong>de</strong>: pachorra, machorra; ii.<br />

aumentativo: patorra, pechorra,<br />

piçporro.<br />

-oso, -osa suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />

<strong>de</strong> palavras que exprime qualida<strong>de</strong>:<br />

2


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

argulhoso, becioso, berdadoso, bundoso,<br />

caloroso, criançoso, curjidoso,<br />

çarabatoso, muncoso, ouloroso,<br />

oun<strong>de</strong>oso, queimoso, relhamposo,<br />

seboso, sedoso.<br />

-ote suf. Elemento <strong>de</strong> formação que é<br />

indicador: i. <strong>de</strong> um estado, qualida<strong>de</strong> ou<br />

situação, com valor aproximativo:<br />

acabadote, atarracadote, brutote, citote,<br />

falsote, guilote, machote, pipote, pegote,<br />

pingorote, pochote, rapazote, silbote,<br />

stourote; ii. diminuitivo, por vezes com<br />

valor <strong>de</strong>preciativo: paixarote, palote,<br />

saiote, serrote, machote, miote<br />

-oto, -ota suf. Elemento <strong>de</strong> formação<br />

que indica uma característica, por vezes<br />

com sentido <strong>de</strong>preciativo: çaroto,<br />

mulota, raboto, scarabelhota.<br />

ou, ouh interj. 1. Voz <strong>de</strong> incitamente.<br />

2. Voz <strong>de</strong> chamamento.<br />

ou, ó, u conj. Ou: Tu starás bária <strong>de</strong> ls<br />

sentidos ó tenes outros amores? (SB,<br />

1938). ou/ó/u....ou/ó/u ou .... ou. ou si ou<br />

sopas i. ou uma coisa ou outra; ii. <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>te.<br />

ou- [grego ευ] Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que indica a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> bem:<br />

oucalito, ougeni<strong>sm</strong>o, ougenie.<br />

ou-, oub- pref. [latin ob] Elemento <strong>de</strong><br />

formação <strong>de</strong> palavras que indica posição<br />

em frente ou oposição: ouponer;<br />

oubtener.<br />

ou, ou, oupa interj. Voz dos canteiros<br />

para marcar o ritmo quando arrastam as<br />

pedras.<br />

oubacionar v. Ovacionar, aclamar,<br />

aplaudir.<br />

oubaçon s.f. Ovação.<br />

oubado adj. Oval: l piso <strong>de</strong> las cholas<br />

era ~, quier <strong>de</strong>zir era ancanalado para<br />

dar la forma <strong>de</strong> l pie. SIN. oubal.<br />

oubal adj. Oval. SIN. oubado.<br />

oubar v. 1. Criar ovos: la pita anda a ~<br />

bien. 2. Pôr ovos.<br />

oubário m.q. oubeiro.<br />

oubceço s.m. Abcesso.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

oube<strong>de</strong>cer v. Obe<strong>de</strong>cer: ... a quien<br />

oube<strong>de</strong>círun Netuno i Marte (JLV,<br />

1901).<br />

oubediença, oubedéncia s.f. 1.<br />

Obediência. 2. Submissão.<br />

oubediente adj. 1. Obediente. SIN.<br />

bien mandado. 2. Dócil.<br />

oubeilha s.f. Ovelha: Habie cumprado<br />

miu pai un tagalhico d’oubeilhas (FM,<br />

1901). SIN. canhona. ZOO. ovis aries.<br />

oubeiro 1 s.m. Ovário.<br />

oubeiro 2 adj. Diz-se pessoa que gosta<br />

muito <strong>de</strong> ovos ou que come muitos ovos.<br />

oubelhada s.f. Conjunto <strong>de</strong> ovelhas.<br />

oubelheiro adj. Relativo às ovelhas.<br />

oubica s.f. (dim. <strong>de</strong> uba) Uva pequena.<br />

oubicas quantida<strong>de</strong> razoável <strong>de</strong> uvas: l<br />

tiempo nun bieno al modo, mas inda bou<br />

a colher uas oubicas.<br />

oubi<strong>de</strong>ira s.f. 1. Ouvido. SIN.<br />

oubi<strong>de</strong>iro, oubido. 2. Orelha região à<br />

volta. SIN. oureilha.<br />

oubi<strong>de</strong>iro 1 adj. Que gosta <strong>de</strong> escutar o<br />

que não <strong>de</strong>ve.<br />

oubi<strong>de</strong>iro 2 s.m. Ouvido. SIN.<br />

oubi<strong>de</strong>ira, oubido.<br />

oubido s.m. 1. Ouvido: Aquel barulho<br />

todo entra-me puls oubidos, parece-me<br />

que ante me scacha l peito (MF, 2001).<br />

SIN. oubi<strong>de</strong>ira, oubi<strong>de</strong>iro. 2. Sentido da<br />

audição. 3. Orelha. amprenhar puls<br />

oubidos acreditar em tudo o que se diz.<br />

apren<strong>de</strong>r d’oubido apren<strong>de</strong>r uma música<br />

ouvindo: toca bien la gaita, mas toca<br />

todo <strong>de</strong> oubido i nun sabe tocar por<br />

música. tener bun ~ i. ouvir bem; ii. ter<br />

jeito para a música. tener ~ <strong>de</strong> tísico ouvir<br />

muito bem.<br />

oubidor s. Ouvinte.<br />

oubino s.m. Ovino.<br />

oubir v. 1. Ouvir. 2. Escutar. 3.<br />

Aten<strong>de</strong>r. 4. Ter o sentido da audição. 5.<br />

+se Ouvir-se: la música toda tan alto que<br />

se oube daqui. nun s’oubir ua alma ou<br />

nun s’oubir un germo não se ouvir<br />

ninguém. nun oubir a nai<strong>de</strong> não aceitar os<br />

3


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

conselhos dos outros. ser oubido ser<br />

atendido, ser respeitado.<br />

oubjetiba, oujetiba sf. Objectiva.<br />

oubjetibamente, oujetibamente<br />

adv. Objectivamente.<br />

oubjetibar, oujetibar v. Objectivar.<br />

oubjetibo, oujetibo adj. Objectivo.<br />

oubjeto, oujeto s.m. Objecto.<br />

oubrar v. 1. Trabalhar, realizar: esta<br />

arena ye buona d’oubrar; : ... siempre<br />

ancuntremos que, para todo na bida, ye<br />

preciso: purmeiro sonhar; segundo<br />

acreditar; terceiro, ~. (DR, 2000). 2.<br />

Produzir. 3. Transformar-se: la massa<br />

oubrou bien. 3. Defecar, evacuar: çque<br />

ampeçou a haber berduras na huorta yá<br />

stou a oubar melhor. SIN. cagar, salir a<br />

campo.<br />

oubreia s.f. 1. Pasta <strong>de</strong> massa para<br />

fazer as hóstias. 2. Massa muito fina<br />

usada para colar papéis e fechar cartas. 3.<br />

Tarja preta usada em cartas <strong>de</strong> luto.<br />

oubreira s.f. 1. Trabalhadora. 2. Tipo<br />

<strong>de</strong> abelha ou formiga que é estéril e<br />

apenas tem a função <strong>de</strong> trabalhar para a<br />

colónia.<br />

oubreirada s.f. Rancho <strong>de</strong> operários<br />

juntos nun trabalho. SIN. quadrilha,<br />

camarada.<br />

oubreiro 1 s.m. Trabalhador<br />

assalariado. andar cun oubreiros ou traier<br />

oubreiros ter trabalhadores assalariados a<br />

trabalhar. andar <strong>de</strong> ~ para trabalhar para.<br />

oubreiro 2 adj. Que trabalha: na cozina,<br />

la mais oubreira ye la mai.<br />

oubriga s.f. 1. Obrigação: se quejires<br />

quedar culhas stá bien, mas se nun<br />

quejires nun quedas, que tamien nun ye<br />

<strong>de</strong> ~. SIN. oubrigaçon. 2. Empenho.<br />

oubrigacion, oubrigaçon s.f. 1.<br />

Obrigação. 2. Dever <strong>de</strong> rezar pelos<br />

mortos que nos são mais próximos: las<br />

pessonas rezában pulas almas i pulas<br />

<strong>de</strong>mais oubrigaçones. 3. Encargo.<br />

oubrigado adj. 1. Obrigado. 2.<br />

Forçado. 3. Imposto por lei.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

oubrigado! Interj. Obrigado, fórmula<br />

<strong>de</strong> agra<strong>de</strong>cimento. SIN. Dius te / se / bos<br />

l pague; que d’hoije nun anho.<br />

oubrigar v. 1. Obrigar, forçar. 2. +-se<br />

Obrigar-se, comprometer-se: Era gran<strong>de</strong><br />

la fedlida<strong>de</strong> pertuesa <strong>de</strong> l bassalho que<br />

s’oubrigaba a tanto! (JLV, 1901). 3.<br />

Impelir. 4. Constranger.<br />

oubrigatório s.m. Obrigatório.<br />

oubstinaçon vd. oustinaçon.<br />

oubtener, outener v. 1. Obter. 2.<br />

Alcançar. 3. Adquirir. 4. Conseguir.<br />

ouca s.f. Alga. cum’oucas ou ber<strong>de</strong><br />

cumo oucas muito ber<strong>de</strong>: las ubas stan<br />

ber<strong>de</strong>s cum’oucas, nien ls perros son<br />

capazes <strong>de</strong> las comer.<br />

oucajion vd. oucasion.<br />

oucajional vd. oucasional.<br />

oucajionar vd. oucasionar.<br />

oucajon vd. oucasion.<br />

oucajonar v. oucasionar.<br />

oucalista, ouclista s.m. 1. Oculista,<br />

ven<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> óculos. 2. Oftalmologista.<br />

SIN. ouftalmologista, doutor <strong>de</strong> ls<br />

uolhos.<br />

oucarestie s.f. Eucaristia.<br />

oucário, aucário s.m. Aquário.<br />

oucarístico adj. Eucarístico.<br />

oucasion, oucajion, oucajon s.f.<br />

Ocasião, oportunida<strong>de</strong>: Agora, agora,<br />

soldado, agora que ye oucasion (SB,<br />

1938); ... an toda i qualquiera oucasion<br />

ou lhugar... (DR, 2000b); ... mas<br />

aporbeito l’oucasion para dar un<br />

cunseilho als miran<strong>de</strong>ses ... (MP,<br />

2004b). naqueilha ~ naquela altura,<br />

naquele momento se naqueilha ~ tubisse<br />

eilhi l perro habie caçado meia dúzia <strong>de</strong><br />

perdizes. nua ~ numa <strong>de</strong>terminada altura:<br />

nua ~, iba you solico por un camino...<br />

por ~ <strong>de</strong> no tempo em que. tener ~ ter<br />

oportunida<strong>de</strong>.<br />

oucasionar, oucajionar v. 1.<br />

Ocasionar. 2. Proporcionar. 3. Originar,<br />

provocar.<br />

oucalital s.m. Floresta <strong>de</strong> eucaliptos.<br />

4


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

oucalito, oucalitro s.m. Eucalipto.<br />

ouceánico adj. Oceânico.<br />

ouceano s.m. 1. Oceano, mar. SIN.<br />

mar. 2. Imensidão,<br />

ouceanográfico adj. Oceanográfico.<br />

ouchal s.m. Buraco numa pare<strong>de</strong>.<br />

oucheira s.f. 1. Esquina <strong>de</strong> uma pare<strong>de</strong><br />

com as pedras bem aparelhadas. 2.<br />

Buraco na esquina <strong>de</strong> uma pare<strong>de</strong>.<br />

ouci<strong>de</strong>ntal adj. Oci<strong>de</strong>ntal.<br />

ouci<strong>de</strong>nte s.m. 1. Oci<strong>de</strong>nte. SIN. este.<br />

2. Poente. SIN. poniente.<br />

oucigenaçon vd. ouxigenaçon.<br />

oucigenado vd. ouxigenado.<br />

oucigenar vd. ouxigenar.<br />

oucigénio vd. ouxigénio.<br />

ouclista, oucalista s. Oculista.<br />

oucupacion, oucupaçon vd.<br />

acupacion<br />

oucupar vd. acupar.<br />

-ouço suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras com valor aumentativo:<br />

cantabouço, castrilhouço.<br />

oudácia s.f. Audácia. SIN. balentie.<br />

oudacioso adj. 1. Audacioso,<br />

<strong>de</strong>stemido. SIN. baliente. 2. Atrevido.<br />

oudaç adj. 1. Audaz, <strong>de</strong>stemido: l mais<br />

feliç bibir, l mais ~ sonhar. (AMM,<br />

1961). SIN. baliente, çtemido. 2.<br />

Atrevido. 3. Ousado.<br />

ou<strong>de</strong>ado adj. Odiado. SIN.<br />

malquerido.<br />

ou<strong>de</strong>ar v. Odiar. SIN. tener rábia.<br />

oudéncia vd. oudiença.<br />

ou<strong>de</strong>oso adj. Odioso.<br />

oudiçon s.f. 1. Audição, ouvido. 2.<br />

Acto ou efeito <strong>de</strong> ouvir: cumbersaçon an<br />

mirandés, ~ i leitura <strong>de</strong> testos... (DR,<br />

2000).<br />

oudiença, oudéncia s.f. 1.<br />

Audiência. 2. Sessão <strong>de</strong> tribunal.<br />

ouditório s.m. Auditório.<br />

oudor m.q. oulor.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

oufano adj. 1. Ufano, vaidoso. SIN.<br />

cun proua. 2. Orgulhoso.<br />

oufecial 1 adj. 1. Oficial, público:...<br />

ajudou a criar l’ei<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> l dreito al<br />

ansino oufecial. (DR, 2000). 2.<br />

Aprovado, reconhecido: l resultado <strong>de</strong> l<br />

jogo agora yá ye oufecial.<br />

oufecial 2 s.m.f. Oficial, patente militar.<br />

oufecialida<strong>de</strong> s.f. 1. Conjunto dos<br />

oficiais. 2. Efeito <strong>de</strong> oficializar.<br />

oufecializaçon s.f. Oficialização.<br />

oufecializar v. 1. Oficializar. 2.<br />

Reconhecer publicamente. 3. Dar a<br />

conhecer publicamente: apuis<br />

oufecializórun l namoro nua cena que<br />

dórun pa la família i amigos mais<br />

achegados..<br />

oufecialmente adv. Oficialmente.<br />

oufecina s.f. Oficina.<br />

oufeciar v. 1. Ouficiar, enviar um<br />

ofício. 2. Celebrar um ofício religioso.<br />

oufen<strong>de</strong>dor 1 adj. 1. Aquele que<br />

ofen<strong>de</strong>. 2. Que ofen<strong>de</strong>.<br />

oufen<strong>de</strong>dor 2 s.m. Ofensor.<br />

oufen<strong>de</strong>r v. 1. Ofen<strong>de</strong>r. 2. Ferir: nun<br />

calhórun oufendé-lo nua parte mala,<br />

senó quedaba-se. 3. Prejudicar: assi i<br />

todo, las giladas nun ténen oufendido<br />

muito las cepas. 4. Estragar: assi ls<br />

carros ban a oufen<strong>de</strong>r la pare<strong>de</strong>. 5.<br />

Desconsi<strong>de</strong>rar. 6. Pecar: hai muito modo<br />

<strong>de</strong> oufen<strong>de</strong>r a Dius. 7. +se Ofen<strong>de</strong>r-se.<br />

oufendido 1 adj. 1. Ofendido,<br />

magoado. 2. Que é queixoso. 3. Lesado.<br />

oufendido 2 s.m. 1. Pessoa ofendida. 2.<br />

Queixoso. 3. Lesado.<br />

oufénsia s.f. 1. Ofensa. 2. Agravo. 3.<br />

Blasfémia.<br />

oufensibo adj. Ofensivo.<br />

oufercedor, -eira s.f. Oferente. SIN.<br />

ouferiente.<br />

oufercer, oufrecer v. 1. Oferecer,<br />

dar. 2. Fazer uma proposta negocial: inda<br />

le ouferci a 100 euros pulas berças, mas<br />

el nun quijo. 3. +se Oferecer-se,<br />

5


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

voluntariar-se: el inda s’ouferciu pa<br />

benir a ajudar, mas nun l quejírun acá.<br />

oufercido, oufrecido adj.<br />

Oferecido, dado.<br />

oufercimiento, oufrecimiento<br />

s.m. Oferecimento.<br />

ouferiente s.m. Oferente. SIN.<br />

oufercedor.<br />

oufertório s.m. Ofertório.<br />

oufício s.m. 1. Ofício, profissão. 2.<br />

Ofício, carta, comunicação.<br />

oufícios s.m.pl. 1. Orações pelos<br />

mortos. 2. Dança dos pauliteiros<br />

oufierta s.f. 1. Oferta, oferenda. 2.<br />

Doação.<br />

oufrecedor vd. oufercedor.<br />

oufrecer vd. oufercer.<br />

oufrecido vd. oufercido.<br />

oufrecimiento vd. oufercimiento.<br />

ouftalmologie s.f. Oftalmologia.<br />

ouftalmologista s. Oftalmologista.<br />

SIN. doutor <strong>de</strong> ls uolhos.<br />

ougachado vd. augachado.<br />

ougachal vd. augachal.<br />

ougachar vd. augachar.<br />

ouga<strong>de</strong>ira vd. auga<strong>de</strong>ira.<br />

ougadielha vd. augadielha.<br />

ougado vd. augado.<br />

ougamienta vd. augamienta.<br />

ougar vd. augar.<br />

ougardiente vd. augardiente.<br />

ougariço 1 vd. yeugariço.<br />

ougariço 2 vd augariço.<br />

ougarielha s.f. 1. Aguarela, tipo <strong>de</strong><br />

pintura. 2. Quadro pintado com a técnica<br />

<strong>de</strong> aguarela. 3. Tinta <strong>de</strong> aguarela.<br />

ougarito s.m. Orífício que indica a<br />

medida certa: faç siempre la medida po<br />

riba <strong>de</strong> l ougarito. SIN. garito.<br />

ougarraç vd. aguarrás.<br />

ougazileiro vd. augazileiro.<br />

ougenie s.f. Eugenia.<br />

ougeni<strong>sm</strong>o s.m. Eugeni<strong>sm</strong>o.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

ougoniar m.q. agoniar.<br />

ouguardar m.q. aguardar.<br />

ougueira vd. augueira.<br />

oulá interj. É usada para: i. chamar; ii.<br />

pedir atenção; iii. saudar.<br />

oulanda, houlanda s.f. Tecido <strong>de</strong><br />

linho muito fino.<br />

oularé interj. Exprime alegria.<br />

oularila, oularilas interj. Exprime: i.<br />

afirmação e confirmação; ii.<br />

contentamento.<br />

oulbidar, oublidar v. 1. Esquecer,<br />

olvidar. 2. +se Esquecer-se, olvidar-se.<br />

oulbido, oulblido s.m.<br />

Esquecimento, olvido.<br />

oulé interj. Exprime alegria e<br />

incitamento.<br />

ouleado 1 adj. 1. Oleado. SIN. leado 2.<br />

Sujo com óleo. SIN. ountado.<br />

ouleado 2 s.m. Impermeável.<br />

oulear v. 1. Olear. 2. Untar. SIN.<br />

ountar. 3. +se Sujar-se com óleo.<br />

oulha<strong>de</strong>la s.f. Olha<strong>de</strong>la. SIN.<br />

mira<strong>de</strong>la.<br />

oulhada s.f. Olha<strong>de</strong>la. SIN. mirada<br />

oulhado adj. Olhado mal ~ mau<br />

olhado.<br />

oulhadura s.f. 1. Os dois olhos. 2.<br />

Olhar. 3. Modo <strong>de</strong> olhar.<br />

oulhaduro s.m. O olhar. SIN.<br />

miraduro.<br />

oulhagueiro s.m. 1. Buraco por on<strong>de</strong><br />

corre água. SIN. oulhal. 2. Nascente.<br />

oulhal s.m. 1. Abertura circular na roda<br />

do carro. 2. Canal circular por on<strong>de</strong> corre<br />

água. 3. A parte oca <strong>de</strong> uma ponte por<br />

on<strong>de</strong> corre a água. 4. Buraco central <strong>de</strong><br />

mó <strong>de</strong> moer. 5. Vão <strong>de</strong> porta.<br />

oulhar v. 1. Olhar. SIN. mirar. 2. Ver<br />

com atenção. 3. Consi<strong>de</strong>rar.<br />

oulharapos adj. Que tem os olhos<br />

gran<strong>de</strong>s e saídos.<br />

oulheiras s.f.pl. Olheiras.<br />

oulhico s.m. (dim. <strong>de</strong> uolho) Olhinho.<br />

6


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

oulhó s.m. Ilhó. SIN. m.us. agulhete.<br />

oulhon s.m. Usa-se na expressão ser<br />

<strong>de</strong> ~ diz-se <strong>de</strong> uma pessoa esperta,<br />

que capta as coisas rapidamente e não<br />

<strong>de</strong>ixa escapar nada.<br />

ouliar, ouluar v. 1. Uivar: a las<br />

nuites ls lhobos ponien-se a ouliar i<br />

daba muita grima. 2. Chorar em altos<br />

berros. SIN. berrar.<br />

ouliba s.f. 1. Excrecência branca e<br />

arredondada das folhas dos carvalhos e<br />

que são comestíveis. 2. Oliveira. SIN.<br />

m.us. oulibeira.<br />

oulibal, oulibeiral s.m. Olival.<br />

oulibeira s.f. Oliveira. Bot. olea<br />

europaea europaea. ~ braba<br />

zambujeiro. SIN. m.us. zambunho.<br />

oulibeiral vd. oulibal.<br />

oulido vd. oulio.<br />

oulimpíada s.f. Olimpíada.<br />

oulímpico adj. Olímpico, relativo às<br />

olimpíadas. atleta ~ atleta que participa<br />

ou participou nos jogos olímpicos. Jogos<br />

Oulímpicos Jogos Olímpicos.<br />

oulio, oulido s.m. Uivo.<br />

oulmeda s.f. Local com muitos olmos.<br />

oulmeira s.f. Ulmeira, olmo ainda<br />

novo.<br />

oulmeiral s.m. Local com muitos<br />

olmos.<br />

oulor s.m. 1. Odor, cheiro, aroma. SIN.<br />

cheiro. 2. Perfume.<br />

ouloroso adj. Cheiroso, odorífero.<br />

SIN. cheiroso.<br />

oultimar v. Ultimar, terminar. SIN.<br />

m.us. acabar.<br />

oultra-, ultra- pref. Elemento <strong>de</strong><br />

formação <strong>de</strong> palavras que andica i. para<br />

alhá <strong>de</strong>; ii. <strong>de</strong> l outro lhado <strong>de</strong>:<br />

oultrapassar, oultrassom.<br />

oultraige s.m. Ultraje. SIN. oufénsia.<br />

oultrajar v. Ultrajar, ofen<strong>de</strong>r<br />

gravemente. SIN: oufen<strong>de</strong>r.<br />

oultrapassado adj. Ultrapassado.<br />

SIN. m.us. arrepassado.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

oultrapassaige s.f. Ultrapassagem.<br />

oultrapassar v. Ultrapassar. SIN.<br />

m.us. arrepassar, subertir.<br />

oultrassom s.m. Ultrassom.<br />

ouluar vd. Ouliar.<br />

oumenaige vd. houmenaige.<br />

oumenagear vd. houmenagear.<br />

oumano vd. houmano.<br />

oumbelhical vd. ambelhigal.<br />

oumbral s.m. Umbral.<br />

oumbrear v. Ombrear, competir.<br />

oumbreira s.f. 1. Ombreira. 2. O<br />

conjunto das peças que compõem a<br />

ombreira <strong>de</strong> uma porta: tranqueiros i<br />

agulhas.<br />

oumenos vd. almenos.<br />

oumenta<strong>de</strong>la s.f. Pequeno aumento.<br />

oumentado adj. 1. Aumentado,<br />

acrescentado. 2. Inventado. 3. Falso: nun<br />

tácradites nel que todo l que te dixo fui<br />

oumentado por el.<br />

oumentador adj. 1. Inventor, que<br />

inventa. 2. Mentiroso.<br />

oumentar v. 1. Aumentar: quanto<br />

mais matinaba, mais l <strong>de</strong>lor oumentaba.<br />

2. Acrescentar. 3. Crescer: quantos mais<br />

se muorren, mais ouméntan. 4. Inventar:<br />

oumentou ua máquina que tira muito<br />

trabalho a las pessonas. 5. Mentir: nun<br />

te fintes nel que oumenta meta<strong>de</strong> <strong>de</strong> las<br />

cousas que diç. 6. Falsificar: ouméntan<br />

muita cousa que el faç, porque ténen<br />

ambeija. 7. Intensificar: quanto mais<br />

<strong>de</strong>ficulda<strong>de</strong>s ten mais le oumenta la gana<br />

<strong>de</strong> fazer l que stá a fazer.<br />

oumentatibo s.m. Aumentativo.<br />

oumento s.m. Aumento, acrescento.<br />

oumilda<strong>de</strong> vd. houmilda<strong>de</strong>.<br />

oumildar vd. houmildar.<br />

oumil<strong>de</strong> vd. houmil<strong>de</strong>.<br />

oumil<strong>de</strong>mente vd. houmil<strong>de</strong>mente.<br />

oumisso adj. Omisso. SIN. falto, falho.<br />

oumisson, oumission s.f. Omissão.<br />

oumitir v. Omitir. SIN. calhar, faltar.<br />

7


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ounch interj. Voz para chamar os<br />

porcos. SIN. ountç.<br />

oun<strong>de</strong>ado 1 , un<strong>de</strong>ado 1 adj.<br />

Ondulado, que tem ondas.<br />

oun<strong>de</strong>ado 2 , un<strong>de</strong>ado 2 s.m. O que<br />

tem a forma <strong>de</strong> onda: el ten l pelo cun un<br />

oun<strong>de</strong>ado que ye mui ralo ber.<br />

oun<strong>de</strong>ar, un<strong>de</strong>ar v. 1. Ondular, fazer<br />

ondas. 2. Tornar onduloso o cabelo.<br />

oun<strong>de</strong>oso, un<strong>de</strong>oso adj. Ondulado:<br />

pelo negro, un<strong>de</strong>oso, cumparado al qual<br />

l louro, afinal, ye menos fermoso! (MS,<br />

1893).<br />

ounestida<strong>de</strong> vd. hounestida<strong>de</strong>.<br />

ounesto vd. hounesto.<br />

ounguiento, unguiento s.m.<br />

Unguento.<br />

ounhada s.f. 1. Unhada, golpe com<br />

unha. 2. Arranha<strong>de</strong>la. SIN. arregunho.<br />

ounha<strong>de</strong>la s.f. 1. Unha<strong>de</strong>la. 2.<br />

Arranha<strong>de</strong>la. SIN. arregunha<strong>de</strong>la.<br />

ounhado adj. 1. Que está magoado<br />

com unha. 2. Arranhado. SIN.<br />

arregunhado.<br />

ounhar v. 1. Golpear com as unhas.<br />

SIN. arregunhar. 2. Marcar com as<br />

unhas.<br />

ounheiro s.m. Paneiriço: quando<br />

teniemos estes ounheiros nos <strong>de</strong>dos<br />

metimos-los n’auga <strong>de</strong> cozer las patatas<br />

cun casca quando staba a ferber, apuis<br />

botában matéria, mas aqueilha auga<br />

pintaba-le. SIN. meija-camas.<br />

ounhir v. Jungir, colocar o jugo nos<br />

animais <strong>de</strong> trabalho: Stában (las bacas)<br />

alhá dues horas ou assi i apuis<br />

beniemos, ounhiemos-las i íbamos al<br />

trabalho. (MF, 2001).<br />

ounibersal adj. Universal.<br />

ounibersalida<strong>de</strong> s.f. Universalida<strong>de</strong>.<br />

ounibersali<strong>sm</strong>o s.m. Universali<strong>sm</strong>o.<br />

ounibersida<strong>de</strong> s.f. Universida<strong>de</strong>: ...<br />

<strong>de</strong> ls Centros <strong>de</strong> lhinguística <strong>de</strong> las<br />

Ounibersida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lisboa i Coimbra.<br />

(DR, 2000).<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

ounibersitairo 1 ounibersitário 1<br />

adj. Universitário, relativo à<br />

universida<strong>de</strong>.<br />

ounibersitairo 2 , ounibersitário 2<br />

s. Estudante universitário.<br />

ouniberso s.m. Universo.<br />

ounicamente adv. Unicamente. SIN.<br />

m.us. solamente.<br />

ounida<strong>de</strong> s.f. 1. Unida<strong>de</strong>, característica<br />

do que está unido. 2. Númro um.<br />

ounida<strong>de</strong>s s.m.pl. Os números entre<br />

um e nove. l númaro 235 son dous<br />

cientos, trés <strong>de</strong>zenas i cinco ounida<strong>de</strong>s.<br />

ounido adj. 1. Unido. 2. Colado. 3.<br />

Curado: ls chouriços yá stan bien<br />

ounidos. SIN. citre.<br />

ounificador adj. Que unifica.<br />

ounificar v. Unificar.<br />

ouniforme adj. Uniforme.<br />

ouniformizaçon s.f. Uniformização.<br />

ouniformizar v. Uniformizar. SIN.<br />

armanar, eigualar.<br />

ounion s.f. 1. União. 2. Junção. 3. Peça<br />

que serve para unir outras duas: estes<br />

dous tubos ténen <strong>de</strong> lhebar ua ounion<br />

senó l’auga arrama-se. 4. Aliança.<br />

ounipotença, ounipoténcia s.f.<br />

Omnipotência.<br />

ounipotente adj. Omnipotente.<br />

ounir v. 1. Unir: Ounidos a el stamos<br />

todos ... (MP, 2004b). 2. Unificar. 3.<br />

Congregar. 4. Colar.<br />

ountaça s.f. Gordura que envolve os<br />

intestinos do porco. SIN. manta, pingaça.<br />

ounta<strong>de</strong>la s.f. Unta<strong>de</strong>la.<br />

ountado adj. 1. Untado. 2. Manchado<br />

com gordura. 3. Oleado.<br />

ountar v. 1. Untar, sujar com unto. 2.<br />

Lubrificar: ah Marie Rosa, trai-me acá<br />

la calabaça que hemos buber ua pinga<br />

que apuis cantamos melhor, que siempre<br />

se unta melhor la garganta. (DR, 1999c).<br />

3. +se Sujar-se com gordura.<br />

ountç, ountç interj. Voz usada para<br />

chamar o porco. SIN. reco.<br />

8


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ountológico adj. Ontológico.<br />

ountologie s.f. Ontologia.<br />

ountoso adj. Untuoso.<br />

ountura s.f. Acto ou efeito <strong>de</strong> untar.<br />

oupa interj. 1. Voz <strong>de</strong> comando para<br />

aplicar a força conjugada <strong>de</strong> várias<br />

pessoas. 2. Voz <strong>de</strong> incitamento. 3. Voz<br />

para dizer a alguém que se levante.<br />

oupado adj. 1. Enfartado. 2. Inchado.<br />

3. Dilatado.<br />

oupar v. 1. Ficar enfartado. 2. Inchar.<br />

3. Dilatar. 4. +-se Inchar-se: miu peito<br />

bai-se-me oupando nun suonho einorme<br />

d’amor. (AMM, 1961)<br />

ouparaçon, ouperaçon s.f.<br />

Operação.<br />

ouparado s.m. Pessoa que foi operada.<br />

ouparador, ouperador s. 1.<br />

Operador, cirurgião. 2. Operador<br />

aritmético.<br />

ouparar, ouperar v. 1. Operar, fazer<br />

uma intervenção cirúrgica: l doutor<br />

oupara trés ou quatro pessonas por die.<br />

2. Fazer uma operação.<br />

oupcional adj. Opcional: Anscríben-se<br />

nua çplina <strong>de</strong> mirandés que ye ua çplina<br />

~ (MF, 2001).<br />

oupçon, oupcion s.f. Opção. SIN.<br />

m.us. scuolha.<br />

oupenion s.f. Opinião: ... <strong>de</strong><br />

dibulgaçon i anformaçon <strong>de</strong> l’oupenion<br />

pública <strong>de</strong> la tierra ... (DR, 2000).<br />

ouperador vd. ouparador.<br />

ouperaçon vd. ouparaçon.<br />

ouperar vd. ouparar.<br />

oupido adj. Levantado, erguido.<br />

oupinar v. Opinar, dar opinião.<br />

oupir v. Levantar, içar: tener ua alma<br />

<strong>de</strong> fé, einorme que oupisse montes.<br />

(AMM, 1961)<br />

ouponer v. 1. Opor. 2. Contrapor. 3.<br />

+se Impedir. 4. +se Ser contrário.<br />

ouponible adj. Oponível.<br />

oupor s.m. 1. Vapor: a la nuite fiç-le<br />

uns oupores a tou pai i acho que le<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

pintou. 2. Frescura que se levanta da<br />

terra. 3. Sensação <strong>de</strong>sagradável que sobe<br />

pela garganta <strong>de</strong>vido a má digestão. 4.<br />

Sensação produzida no corpo por<br />

qualquer emoção ou <strong>de</strong>sejo forte.<br />

ouportenida<strong>de</strong> s.f. Oportunida<strong>de</strong>.<br />

ouportunamente adv.<br />

Oportunamente.<br />

ouportunista s.m. Oportunista.<br />

ouportuno adj. Oportuno.<br />

ouposiçon s.f. 1. Oposição, acto ou<br />

efeito <strong>de</strong> se opor. 2. Conjunto dos<br />

partidos parlamentares que não estão nbo<br />

governo.<br />

oupositor s. Opositor.<br />

oupremido adj. 1. Oprimido. 2.<br />

Sobrecarregado com trabalho.<br />

oupremir v. 1. Oprimir. 2.<br />

Sobrecarregar com trabalho.<br />

oupression s.f. 1. Opressão. 2. Tirania.<br />

oupressor s. 1. Opressor. 2. Tirano.<br />

oupróbio s.m. Opróbrio, vexame. SIN.<br />

zonra.<br />

oupuosto adj. Oposto, contrário. SIN.<br />

cuntrairo.<br />

ouracion, ouraçon s.f. Oração: ...<br />

muitas bezes m’azinolho para fazer<br />

ouraçon. (MP, 2004b).<br />

ourador s. Orador.<br />

oural adj. 1. Oral, que é <strong>de</strong> viva voz.<br />

ANT. scrito. 2. Relativo à boca.<br />

ouralida<strong>de</strong> s.f. Oralida<strong>de</strong>.<br />

ouralmente adv. Oralmente.<br />

ourar v. Orar, rezar. SIN. rezar.<br />

ourbalhada s.f. Gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

orvalho.<br />

ourbalhado adj. 1. Orvalhado. 2.<br />

Húmido: nos mius uolhos ourbalhados<br />

d’auga nacida inda an flor. (AMM,<br />

1961).<br />

ourbalhar v. 1. Orvalhar. 2. +-se<br />

Formar-se orvalho. 3. Chuviscar.<br />

ourbalheira s.f. 1. Orvalheira,<br />

orvalho. 2. Chuva muito miudinha e <strong>de</strong><br />

pouca duração. 3. Humida<strong>de</strong>.<br />

9


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ourbalho s.m. Orvalho. SIN. m.us.<br />

ourbalheira.<br />

ourbani<strong>sm</strong>o s.m. Urbani<strong>sm</strong>o.<br />

ourbanizaçon s.f. Urbanização.<br />

ourbanizar v. Urbanizar.<br />

ourbano 1 adj. Urbano, que é relativo à<br />

cida<strong>de</strong>.<br />

ourbano 2 s.m. Pessoa da cida<strong>de</strong>.<br />

oucelar v. Ulcerar.<br />

ourceloso adj. Ulceroso.<br />

ourçamiento s.m. Orçamento.<br />

our<strong>de</strong>bielha, ar<strong>de</strong>bielha s.f.<br />

Sargoaço. Bot. halimium ocymoi<strong>de</strong>s.<br />

SIN. chougarço.<br />

our<strong>de</strong>inha s.f. Or<strong>de</strong>nha.<br />

our<strong>de</strong>nado s.m. Or<strong>de</strong>nado,<br />

vencimento. SIN. paga.<br />

our<strong>de</strong>nado adj. 1. Or<strong>de</strong>nado,<br />

organizado: Cuidando alcançar assi l<br />

bien, tan mal our<strong>de</strong>nado ... (JLV, 1901).<br />

2. Mandado.<br />

our<strong>de</strong>nador s. Or<strong>de</strong>nador.<br />

our<strong>de</strong>nar v. 1. Or<strong>de</strong>nar, pôr em<br />

or<strong>de</strong>m. 2. Dispôr, organizar. 3. Mandar.<br />

4. Conferir o sacramento da or<strong>de</strong>m. 5.<br />

+se Organizar-se, pôr-se em or<strong>de</strong>m. 6.<br />

+se Receber o sacramento da or<strong>de</strong>m<br />

our<strong>de</strong>nhar v. Or<strong>de</strong>nhar, mungir.<br />

ourdi<strong>de</strong>ira s.f. Urdi<strong>de</strong>ira, estrutura<br />

que serve para urdir a teia, rodando em<br />

torno <strong>de</strong> um eixo que assenta na vertical.<br />

ourdidor s.m. Pessoa que ur<strong>de</strong>.<br />

ourdidura s.f. Acto ou efeito <strong>de</strong> urdir,<br />

urdidura.<br />

ourdinarice s.f. Acto grosseiro.<br />

ourdinário adj. 1. Ordinário,<br />

grosseiro. 2. Que vale pouco, que não<br />

presta. 3. Mau: aquel nuosso tiempo era<br />

mui ~.<br />

ourdinarion adj. (aum. <strong>de</strong> ourdinário)<br />

Grosseirão.<br />

ourdir v. 1. Urdir, dispôr em or<strong>de</strong>m os<br />

fios da teia para po<strong>de</strong>r ser colocada no<br />

tear. 2. Tramar.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

10<br />

ourégano m.q. ouriegano.<br />

oureginal 1 adj. Original, peculiar,<br />

único.<br />

oureginal 2 s. Original. ANT. cópia.<br />

oureginalida<strong>de</strong> s.f. Originalida<strong>de</strong>.<br />

oureginalmente adv. Originalmente.<br />

oureginar v. 1. Originar. 2. Causar.<br />

oureginário adj. Originário.<br />

oureilha s.f. 1. Orelha. 2. Dentes do<br />

martelo <strong>de</strong> carpinteiro: hai martielhos<br />

que ténen oureilhas que síben para<br />

arrincar crabos. 3. Zona superior <strong>de</strong> um<br />

saco, junto à abertura: agarrei l cerron<br />

pula ~ i botei-lo al ombro. 4. Prato<br />

confeccionado com orelha <strong>de</strong> porco:<br />

comimos cascas, ~, pie, chouriça i bulho.<br />

5. Parte do sapato on<strong>de</strong> ficam situados os<br />

buracos dos atacadores: las oureilhas <strong>de</strong><br />

ls çapatos a las éran seguras por un<br />

boton rápido. anterrado até las oureilhas<br />

cheio <strong>de</strong> dívidas: metiu-se a fazer la casa<br />

mui gran<strong>de</strong> i quedou anterrado até las<br />

oureilhas. até las oureilhas da cabeça aos<br />

pés. fazer l niu atrás l’oureilha enganar:<br />

esse tiu ye guicho, anda que nai<strong>de</strong> le faç<br />

l niu atrás l’oureilha.. gorro d’oureilhas<br />

boné com tiras <strong>de</strong> pano laterais para tapar<br />

as orelhas: quando tenie quatro anhos<br />

andaba siempre cun <strong>de</strong>lores <strong>de</strong> oubidos i<br />

mie mais mercou-me un gorro<br />

d’oureilhas para nun antrar friu alhá.<br />

l’oureilha nun botar sangre aviso a<br />

alguém que não faz caso das<br />

consequências dos seus actos: you bien<br />

t’abisei a sou tiempo para nun te ires<br />

ambora, agora quieres tornar, mas<br />

l’oureilha yá nun bota sangre. oureilhas<br />

<strong>de</strong> l saco pontas on<strong>de</strong> o saco foi atado.<br />

quedar <strong>de</strong> trás d’oureilha ficar muito<br />

bem: essa jiqueta queda-te <strong>de</strong> trás<br />

d’oureilha. sacudir las oureilhas bater:<br />

sacu<strong>de</strong>-le las oureilhas bien sacudidas i<br />

bás a ber cumo nun torna. ser <strong>de</strong> trás<br />

d’oureilha ser muito bom. trocer las<br />

oureilhas estar arrependido.<br />

oureilhas <strong>de</strong> cochino s.m. Tipo <strong>de</strong><br />

cogumelo.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ourelhada s.f. Orelhada, golpe nas<br />

orelhas.<br />

ourelheira s.f. 1. Orelheira, conjunto<br />

das orelhas do porco. 2. Aiveca, peça do<br />

arado que serve para afastar a terra do<br />

sulco. 3. Aiveca da charrua constituída<br />

por uma lâmina curva <strong>de</strong> aço e que muda<br />

<strong>de</strong> posição para lançar sempre a terra<br />

para a parte lavrada.<br />

ourelhudo adj. Que tem as orelhas<br />

gran<strong>de</strong>s.<br />

oureplano vd. arreplano.<br />

ouresipla m.q. oursipla.<br />

ouresiplon m.q. oursiplon.<br />

ourfanda<strong>de</strong> s.f. Orfanda<strong>de</strong>.<br />

ourfanato s.m. Orfanato.<br />

ourganeiro vd. arganeiro.<br />

ourgani<strong>sm</strong>o s.m. 1. Organi<strong>sm</strong>o. 2.<br />

Instituição: Porsores i ourgani<strong>sm</strong>os que<br />

ls fórmen... (DR, 2000).<br />

ourganizaçon s.f. Organização.<br />

ourganizado adj. Organizado.<br />

ourganizador s. Organizador.<br />

ourganizar v. 1. Organizar, or<strong>de</strong>nar.<br />

2. Promover. 3. +-se Organizar-se.<br />

ourgença, ourgéncia s.f. Urgência.<br />

ourgiente, ourgente adj. Urgente.<br />

ourgulhoso 1 , argulhoso 1 adj. Que é<br />

orgulhoso.<br />

ourgulhoso 2 , argulhoso 2 s.m.<br />

Pessoa orgulhoso.<br />

ourgulhar, argulhar v. +se<br />

Orgulhar-se.<br />

ourgulho, argulho s.m. Orgulho.<br />

ouribeiro, ourifeiro s. 1. Ourives,<br />

ven<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> artigos <strong>de</strong> ourivesaria: …<br />

mie abó i mie mai ousáren uns cordones<br />

que cumprában als ouribeiros que íban a<br />

las feiras … (MF, 2001). 2. Ourives,<br />

fabricante <strong>de</strong> artigos <strong>de</strong> ourivesaria.<br />

ouriço s.m. Ouriço. SIN. pelhiço.<br />

ouriço-cacheiro s.m. Ouriçocacheiro.<br />

ZOO. erinaceus europaeus.<br />

parecer un ~ ter o cabelo levantado.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

11<br />

ouriegano s.m. Oregão. Bot. origanum<br />

spp. SIN. majarico <strong>de</strong> ls prados.<br />

ourielha s.f. 1. Borda. 2. Margem. 3.<br />

Cercadura.<br />

ourielho s.m. Tira estreita <strong>de</strong> pano.<br />

manta d’ourielhos manta <strong>de</strong> trapos. SIN.<br />

manta <strong>de</strong> farrapos.<br />

ourientaçon s.f. Orientação.<br />

ourientado adj. 1. Orientado,<br />

encaminhado. 2. Governado. 3.<br />

Dirigido: l grupo <strong>de</strong> dançadores <strong>de</strong> Dues<br />

Eigreijas era ourientado por A.<br />

Mourinho.<br />

ourientador s.m. Orientador, pessoa<br />

que orienta.<br />

ouriental adj. Oriental: no punto mais<br />

~ <strong>de</strong> Pertual, on<strong>de</strong> ls páixaros inda fáien<br />

niu. (DR, 1999a).<br />

ourientar v. 1. Orientar. 2. +se<br />

Orientar-se. 3. +se Governar-se.<br />

ouriente s.m. Oriente. SIN. naciente.<br />

ANT. poniente.<br />

ourifeiro vd. ouribeiro. (JLV, 1882)<br />

ourige s.f. 1. Origem. 2. Princípio. SIN.<br />

ampeço. 3. Nascimento. 4. Instigador: l<br />

tou filho ye l’ourige <strong>de</strong>stes porblemas<br />

todos al haber anduzido la mie filha.<br />

ournear v. Orniar. SIN. ourrenhar,<br />

bramar.<br />

ourina s.f. Urina. SIN. m.us. meijo.<br />

ourinar v. Urinar. SIN. m.us. mejar.<br />

-ouro suf. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras com valor colectivo: juntouro.<br />

ouro s.m. Ouro: Las puortas éran <strong>de</strong> ~,<br />

las jinelas <strong>de</strong> prata fina... (SB, 1938). ser<br />

ouro ou ser cumo l ouro ser muito valioso.<br />

ouropeu 1 , -eia adj. 1. Europeu, que<br />

relativo à Europa. 2. Que é relativo à<br />

União Europeia.<br />

ouropeu 2 , -eia s. Pessoa natural da<br />

Europa.<br />

ourora s.f. Aurora, madrugada.<br />

ourreinho s.m. Bramido da vaca e do<br />

boi.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ourrieta s.f. 1. Nascente <strong>de</strong> água. 2.<br />

<strong>Terra</strong> com nascente <strong>de</strong> água e, em regra,<br />

boa para cultivo: ... Las ourrietas i ls rius<br />

<strong>de</strong>sta tierra... (JLV, 1884).<br />

ourrendo vd. hourrendo. (JLV, 1901).<br />

ourrenha<strong>de</strong>la s.f. Bramido.<br />

ourrenhar v. Ornear, som dos<br />

bovinos: Habie lhabradores que tenien<br />

bui i sentie-se l ourniar <strong>de</strong> l bui (MF,<br />

2001). SIN. bramar.<br />

ourrieta s.f. Urreta, zona com uma<br />

nascente <strong>de</strong> água.<br />

oursípela, ousipla s.f. Ersípela,<br />

doença da pele.<br />

oursipelon, oursiplon s.m. Forte<br />

ataque <strong>de</strong> ersípela.<br />

ourticária s.f. 1. Urticária: l’ourticária<br />

faç uas ampolhas mui gran<strong>de</strong>s na piele.<br />

2. Comichão intensa.<br />

ourtiga s.f. Urtiga.<br />

ourtigado adj. Urtigado, picado com<br />

urtigas.<br />

ourtigal s.m. Campo <strong>de</strong> urtigas.<br />

ourtigar v. 1. Picar com urtigas. 2. +se<br />

Picar-se com urtigas.<br />

ourtigon s.m. (aum. <strong>de</strong> ourtiga)<br />

Urtigão, urtiga sem picos.<br />

ourto- pref. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que exprime a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> correcto:<br />

ourtográfico, ourtografie<br />

ourtográfico adj. Ortográfico, que é<br />

relativo à ortografia: arranjemos ua<br />

Cumbençon Ourtográfica … (MF, 2001).<br />

ourtografie s.f. Ortografia.<br />

ourtonhada, s.m. Primeira erva que<br />

nasce com as chuvas e orvalhos do<br />

outonho. SIN. ourtonhice, ourtuonho.<br />

ourtonhar-se v. Encher-se a terra <strong>de</strong><br />

erva no início do outono.<br />

ourtonhice s.f. Erva nascida com as<br />

primeiras chuvas do outono. SIN.<br />

ourtonho, retonhice.<br />

ourtonho 1 s.m. Primeira erva que<br />

nasce com as chuvas e orvalhos do<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

12<br />

outonho. SIN. ourtonhice, ourtonhada,<br />

retonho.<br />

ourtonho 2 vd. outonho.<br />

ourtuonha s.f. Ovelha que pariu muito<br />

tar<strong>de</strong> ou que abortou já tar<strong>de</strong> e não está<br />

em condições físicas acompanhar o<br />

rebanho.<br />

ourzedo s.m. Mato <strong>de</strong> urzes.<br />

ourzeira, urzeira s.f. Urgueira.<br />

ousadie s.f. Ousadia.<br />

ousado 1 adj. 1. Usado. 2. Gasto. 3.<br />

Costumeiro.<br />

ousado 2 adj. Ousado, valente: un génio<br />

~ i hable. (AMM, 1961)<br />

ousar 1 v. 1. Usar., utilizar: quando you<br />

era garoto ousaba-se muito l polbo. 2.<br />

Vestir: tira-me essas calças que yá nun<br />

súsan. 3. Ser costume: na nuossa tierra<br />

nun s’úsan essas cousas. 4. +se Usar-se,<br />

ser moda. 5. +se Ser costume: quando<br />

you era moça nun s’ousában ls beisos<br />

antre ls namorados.<br />

ousar 2 v. Ousar, ter a ousadia.<br />

ouséncia s.f. Ausência.<br />

ousente adj. Ausente.<br />

ousipla vd. oursípela.<br />

ousiplon vd. oursipelon.<br />

ou<strong>sm</strong>a<strong>de</strong>la s.f. 1. Càlculo por alto. 2.<br />

Avaliação ligeira.<br />

ou<strong>sm</strong>ado adj. 1. Calculado. 2.<br />

Partilhado, dividido.<br />

ou<strong>sm</strong>ar v. 1. O<strong>sm</strong>ar, calcular. 2.<br />

Partilar, dividir. 3. Organizar.<br />

ousseliador adj. Auxiliador. Nuossa<br />

Senhora Ouxeliadora Nossa Senhora<br />

Auxiliadora.<br />

ousseliador s.m. Pessoa que auxilia.<br />

ousseliar 1 v. Auxiliar, ajudar.<br />

ousseliar 2 adj. Que auxilia.<br />

ousseliar 3 s.m. Ajudante.<br />

ousserbaçon, ousserbacion s.f.<br />

Observação.<br />

ousserbador 1 adj. Que observa.<br />

ousserbador 2 s. Observador.


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

ousserbáncia s.f. 1. Observância. 2.<br />

Cumprimento.<br />

ousserbar v. 1. Observar, olhar com<br />

atenção. 2. Respeitar, cumprir.<br />

ousserbatório s.m. Observatório.<br />

oussico s.m. (dim. <strong>de</strong> uosso) Ossinho.<br />

oussigenar vd. oussigenar.<br />

oussigeno vd. ouxigeno.<br />

oussílio, oussilho s.m. Auxílio.<br />

ousterida<strong>de</strong> s.f. Austerida<strong>de</strong>.<br />

oustero adj.Austero.<br />

oustinaçon, oubstinaçon s.f.<br />

Obstinação: ... nuoba porpuosta que bince<br />

l’oubstinaçon i antolerància <strong>de</strong> Lisboa ...<br />

(DR, 2000). .<br />

oustinado s. 1. Obstinado, teimoso.<br />

SIN. maluco. 2. Pertinaz. SIN.<br />

zoustinado.<br />

oustinar v. +se 1. Obstinar-se, teimar.<br />

2. Porfiar.<br />

oustraliano 1 adj. Relativo à Austrália.<br />

oustraliano 2 s. Natural da Austrália.<br />

ousura s.f. Usura.<br />

ousurário adj. Usurário.<br />

outabado adj. Oitavado, com oito<br />

faces: para fazer un ~ bonda comer las<br />

quatro squinas <strong>de</strong> modo a quedáren uito.<br />

outabar v. Oitavar, fazer com oito<br />

faces.<br />

outarca s. Autarca.<br />

outárquico adj. Autárquico.<br />

outarquie s.f. Autarquia.<br />

outelida<strong>de</strong> s.f. Utilida<strong>de</strong>.<br />

outelizable adj. 1. Utilizável. 2.<br />

Aproveitável.<br />

outelizaçon s.f. Utilização.<br />

outelizado adj. Utilizado.<br />

outelizar v. 1. Utilizar: Gadanha que<br />

you tamien inda outelizei (MF, 2001).<br />

SIN. m.us. ousar. 2. Aproveitar.<br />

outemoble vd. altemoble.<br />

outemoblista vd. altemoblista.<br />

outencilho s.m. Utensílio.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

13<br />

outener m.q. oubtener.<br />

outentecida<strong>de</strong> s.f. Autenticida<strong>de</strong>.<br />

outenticar v. Autenticar.<br />

outéntico adj. Autêntico.<br />

outerida<strong>de</strong> vd. outorida<strong>de</strong>.<br />

outerizaçon vd. outorizaçon.<br />

outerizar vd. outorizar.<br />

outibal s.m. Sítio <strong>de</strong> mato e isolado:<br />

you pali até tengo miedo, que ye todo<br />

outibales.<br />

outo- pref. Elemento <strong>de</strong> formação <strong>de</strong><br />

palavras que indica autonomia.<br />

outonhal adj. Outonal, relativo ao<br />

outono.<br />

outonhar v. +se Ficar com as<br />

características do Outono.<br />

outonho, ourtonho s.m. 1. Outono.<br />

2. Erva que nasce <strong>de</strong>pois das primeiras<br />

chuvas <strong>de</strong> fim <strong>de</strong> verão.<br />

outonomie s.f. Autonomia.<br />

outonomizar v. Autonomizar.<br />

outónomo adj. Autónomo.<br />

outópico adj. Utópico.<br />

outopie s.f. Utopia.<br />

outor s.m. Autor. SIN. antuante.<br />

outordie adv. Outro dia. l ~ i. o dia<br />

anterior ao que se fala; ii. há dias.<br />

outorida<strong>de</strong>, outerida<strong>de</strong> s.f. 1.<br />

Autorida<strong>de</strong>. 2. Mando, po<strong>de</strong>r. 3.<br />

Entida<strong>de</strong> com po<strong>de</strong>res <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>.<br />

outorie s.f. Autoria: ... i cumpanheiro,<br />

antre outros pares, na ~ <strong>de</strong> la<br />

outorizaçon, outerizaçon s.f.<br />

Autorização: tubimos que ir a requerir<br />

outorizaçon para po<strong>de</strong>r andar cul barco<br />

ne riu.<br />

outorizar, outerizar v. Autorizar.<br />

outramar s.m. Ultramar.<br />

outramarino adj. Ultramarino.<br />

outranho adv. Outro ano. l outranho o<br />

ano passado: yá l ~ senti l me<strong>sm</strong>o..<br />

outrida<strong>de</strong> m.q. outorida<strong>de</strong>.<br />

outro pr. ind. Outro. a la ua ... i a la<br />

outra por um lado ... e por outro: a la ua


Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira<br />

nun hai quien trabalhe i a la outra nun<br />

hai quien saba. al ~ die no dia seguinte:<br />

aparciu al ~ die arrimadica a ua<br />

squina... (FM, 1901). l ~ die há dias. nun<br />

tener outra acontecer só uma vez: nun<br />

tube outra <strong>de</strong> le ben<strong>de</strong>r ua ruoca a un<br />

spanhol por 25 contos. outro que tal<br />

outro semelhante. outro tanto a me<strong>sm</strong>a<br />

coisa. ser uns culs outros ou ser uns pa ls<br />

outros ajudar-se mutuamente.<br />

outuar v. 1. Autuar. SIN. multar. 2.<br />

Processar.<br />

outubre s.m. Outubro. SIN. més <strong>de</strong> la<br />

sementeira, més <strong>de</strong> las Almas.<br />

ouxado adj. 1. Murcho. 2. Que cresceu<br />

pouco ou não atingiu a <strong>de</strong>vida<br />

maturida<strong>de</strong>: se nun chobir, l trigo bai-se<br />

a quedar ~.<br />

ouxar v. 1. Murchar. 2. +se Secar-se.<br />

ouxalá! Interj. Oxalá.<br />

Edição 0.1 – Janeiro <strong>de</strong> 2008<br />

14<br />

ouxe s.f. Galináceo.<br />

ouxidado adj. Oxidado.<br />

ouxidante s.m. Oxidante.<br />

ouxidar v. +se Oxidar-se. SIN.<br />

anferrujar.<br />

ouxigenaçon s.f. Oxigenação.<br />

ouxigenado adj. Que contém<br />

oxigénio. 2. Que foi tratado com<br />

oxigénio: agora anda cul peno<br />

ouxigenado. auga ouxigenada água<br />

oxigenada.<br />

ouxigenar v. Oxigenar.<br />

ouxigéno, ouxigénio s.m. Oxigénio.<br />

óxido s.m. Óxido.<br />

oxo m.q. óxido.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!