Caderno de campo

Mobella 6
Jorge Ramos
Caderno de campo
NUMERO 6
Editorial
Caderno de campo
Herpetoloxía
Fauna Mariña
Botánica
Ornitoloxía
Mamíferos
Conservación
Actividades e noticias
Página 1 de 17
Estamos no mes de Abril. Loce o sol e se reflexa nas augas tranquilas da
telleira, no encoro de Cecebre. O lado hai un carballo dende o que chegan
os asuvíos dos paxaros. Canta un, e repite o outro, o primeiro insiste, e o
enardecido contrincante contéstalle,...en fin, cousas da primaveira.
A lagoa da telleira está chea, os restos de Typha flotan por todas partes e o
lixo que algún día botou alguén permanecen baixo 50 ou 60 centímetros de
auga: cuchillas de afeitar, botes de crema, una pileta...
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 2 de 17
A verdade é que algo tiña que rachar a beleza paradisíaca daquela estampa.
Pero eu sei que o máis interesante permanecía escondido. Alí tiña todo o
que necesitaba para ver os pequenos tesouros de Cecebre: un colador, un
balde baleiro e diversos tarros de cristal.
O primeiro anuncio da explosión da primaveira chegoume ca presenza
notable das nubes de mosquitos. Eu dende logo
non lles teño ningún rencor, pois sei ben que se trata de quironómidos, uns
pequenos Mosquitos de menos de un centímetro de tamaño que se
alimentan de xugos vexetais. Os machos teñen antenas plumosas, como as
que locen as cabareteiras, e as femias coas antenas finas.¿Por que? Os moi
lambóns buscan con elas calquer rastro oloroso que deixen as femias, e de
seguido acuden concentrándose nesas nubes de centos de individuos que
tanto soen preocupar a quen se achega a un encoro.
Ás larvas lles chaman gusanos de sangue, dado o seu aspecto de verme
colorado, e o nome ten algo de certo, pois o pigmento vermello que lles da
cor non é outra cousa que hemoglobina máis ou menos como a nosa. A súa
presenza débese a que estas larvas adoitan desenrolarse en lagoas ou charcas
con fango,e dicir, con abundancia de materia orgánica e polo tanto con
fondos pobres en oxíxeno,nos que a hemoglobina é aproveitada para sacar o
máximo rendemento na oxixenación.
Mergullo o balde e o vou baleirando encima do colador, habilmente
colocado no borde das augas.Desta maneira van aparecendo os pequenos
pobladores do encoro: diferentes tipos de chinches acuáticas, como as Plea
que parecen pequenas burbulliñas nadando eléctricamente de aquí para alá,
diferentes tipos de escarabellos acuáticos, algúns de eles,sen dúbida, as
femias, cargados de ovos, caracois acuáticos, como Physaacuta, claramente
diferenciable polas súas antenas filiformes, diversos tipos de larvas de
cabaliños de demo (sempre pensei quén foi o malencarado que lles puxo tal
nome, pois ningún mal nos fan, e co seu corpo delgadiño verde, cobrizo ou
azul adornan as nosas tardes de primaveira)...En fin, foron aparecendo todos,
agás os do outro día: os cangrexos vermellos. Non sei quen os botou no
encoro, pero non hai moito tamén
estaban en Sabón, como en moitas outras partes da Península.Trátase dunha
especie invasora, norteamericana como a comida rápida e a coca-cola, e
expándese rapidamente gracias a un bó ritmo reproductor transformando
moito os fondos das marismas,encoros ou ríos nos que vive,excluíndo outras
especies tan propias coma nós. O outro día encontrei algúns, e os puxen
cunha paisana da súa terra, una tortuga de orellas vermellas que temos na
casa de mascota, que é de Florida.En fin, eles se entenderán, digo eu.
Bueno, imos xá a casa. O que collín no encoro deixoo repousar , no interior
dun bote de cristal,cerca da ventana,e despois dun bó rato miro e... vexo os
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 3 de 17
que faltaban.Encima de cada anaco de planta, de cada folla, de cada paliño,
vexo una, ou dúas. Mecen os seus tentáculos finísimos cas pequenas
correntes de auga que producen os escarabellos o moverse. O seu doce tono
rosa aínda destaca mais a súa delicadeza.Trátase das hidras de auga doce,
relativamente abondosas no encoro, que moven os seus tentáculos na
procura dos outros habitantes máis pequenos: as pulgas de auga doce, do
xénero Daphnia ,e os copépodos, tanto ciclopoideos como algúns
calanoideos. As dafnias son crustáceos de caparacho bivalvo, no cal protexen
a maior parte dos seus apéndices. Fóra del asoma unha cabeza cun gran ollo
negro e a ambos lados da mesma axítanse dous grandes brazos que son as
súas antenas, e que nesta ocasión empréganse fundamentalmente para nadar.
Nadan a saltos, en cada "brazada",e asemella que cando se cansan apoian o
lombo no cristal do bote. Así podo ver que hai moitas femias, posto que
poden contarse facilmente os ovos que teñen no seu interior. Ademáis,e
probable que estes ovos non sexan o producto do encontro cun macho, pois
no periodo de expansión (primaveira e verán, polo calor e o alimento
abundante, que é fundamentalmente algas) reprodúcense por partenoxénese,
e dicir, dunha maneira clónica a partires das células da femia, ¿ou é que
pensabades que a clonación a inventou o ser humano?
O corpo aplanado das dafnias as diferencia dos copépodos, sempre de corpo
alongado, cun único ollo (de aquí o seu nome de ciclopes) e de novo con
dúas grandes antenas que lles sirven para nadar,e que nesta ocasión móvense
como remos,lateralmente. Os copépodos ciclopoideos teñen as antenas
curtas, menores que o corpo, e as femias caracterízanse por levar dous
paquetes de ovos cando se van a reproducir. Os calanoideos son máis
aristocráticos se cabe, máis grandes que os outros,de forma que poden
dobrarlles a estatura, con antenas moi longas,tanto ou mais que o corpo, e
que as femias ven destacadas pois levan un único paquete esférico de ovos
aínda que, iso sí, dun vívido cor rubí.Os calanoideos
son máis ben mariños, aínda que como vemos tamén hay algún "curmán" de
auga doce, mentres que os ciclopoideos son característicamente
dulceacuícolas.
Pero algo no bote non deixa de atraer a miña atención. Son as larvas
pantasma do mosquito Chaoborus, que só se aprecian ben cando a auga
permanece queda. E alí están, a media profundidade. Asemellan pequenos
submarinos invisibles, aínda que os ollos negros na cabeza revelan a súa
natureza. O curioso é que se manteñen en posición horizontal gracias a dous
flotadores, un adiante e outro detrás, debaixo de dúas pequenas
xorobas.Apenas se moven, observando todo o que acontece o seus arredores
e, de súpeto, pegan un brinco e aparecen noutro lado e noutra posición,
voltando de novo o repouso. Son moi abondosos aquí, en Cecebre, e polo
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
seu modo de vida,como os de moitas criaturas deste mundo sumerxido,
gustan das augas quedas.
É este sin embargo un mundo cambiante, e se un observa con atención e lles
segue o paso a estes curiosos habitantes do encoro o longo do ano, vense
crecer as larvas dos cabaliños do demo e as libélulas, o tempo que van
desaparecendo as dafnias, ata que finalmente chegan os adultos e pintan con
cores chillons e efímeros, o silencioso mundo de arriba. Entón quizáis nos
quedemos extasiados mirando como a femia dun destes cabaliños sumerxe
no noso mundo, máxico e invisible, a punta do seu esbelto abdomen
deixando logo caer lentamente no fondo, un a un, os ovos que serán a
ledicia da primaveira seguinte. Entón chegará, novamente, o segredo deste
mundo asolagado,e revelará o seu tesouro, qizáis detrás dun cristal.
O Escancer
Ricardo Ferreiro Sanjurjo
Herpetoloxía
Página 4 de 17
O escáncer (Anguis fragilis) é un animal que se soe incluir entre os "comúns"
debido a que os contactos co naturalista ou paseante son numerosos
(especialmente se este adica algo de tempo a curiosear baixo pedras ou trozos
de madeira), nembargantes o certo é que a bioloxía desta especie é ainda moi
pouco coñecida.
Unha breve descripción da especie dinos que é un reptil de aspecto
serpentiforme, carente de membros, cunha lonxitude, excluíndo a cola, de
ata 23 cm (excepcionalmente ata 29), cunha cabeza lacertiforme na que
destacan uns ollos móbiles e con pálpebras, (un rasgo que contrasta
enormemente ca mirada fixa das serpes), os machos da especie presentan un
deseño corporal moi uniforme, en tonos grisáceos e, ás veces, con algunhas
escamas azuis no dorso, ademáis a súa cabeza soe ser máis ancha,
proporcionalmente,cá das femias, estas soen ser marróns na parte dorsal e
negras ou moi escuras na ventral, con frecuencia amosan unha liña vertebral
negra, o deseño dos xuvenís é similar ó das femias pero en tonos máis claros.
É este un animal totalmente inofensivo que moi rara vez morde e cando o fai
non dana en absoluto a pel humana, carece de calqueira tipo de veleno (en
contra do que afirman algunhas crenzas populares, unha das cales incluso
afirma que son inofensivos durante toda a semana salvo o venres, día no que
resultan tremendamente velenosos), a súa principal defensa sitúase na
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 5 de 17
axilidade (que non rapidez) coa que se move entre a vexetación máis baixa,
tamén posúe unha coraza interna formada por placas dérmicas que reforzan
a habitual armadura exterior escamosa dos reptís, esta pel impenetrable
permítelle agocharse tranquilamente nun lugar que resulta intolerable para a
maioría dos animais: os formigueiros. Ademáis, presenta a capacidade de
desprenderse da cola a vontade (autotomía), comportamento realmente
notable e que consegue distraer a atención do predador mentres o resto do
escáncer fuxe, sen un anaco de cola pero vivo.
Tratase dunha especie que vive totalmente ligada á superficie do solo;
durante todo o seu ciclo vital ocupa somentes unha estreita franxa na vertical
en torno a esa interfase. O escáncer é un saurio, pero non presenta,
externamente o máis mínimo resto de patas, posuíndo un corpo largo, e liso,
carecendo totalmente de estructuras anatómicas que sobresaian da superficie,
esta conformación é o resultado das forzas de selección do nicho que ocupa,
onde a capacidade para desprazarse entre ás raíces máis superficiais e os tallos
ou follas máis baixas é esencial.
A alimentación deste reptil é un dos seus misterios, sábese que se alimenta
de invertebrados non moi rápidos (larvas de insectos, gasterópodos,
coleópteros...), pero non se coñece a frecuencia das inxestas nen os detalles
do comportamento de alimentación en liberdade.
Da actividade reproductiva sábese que o periodo de celo comeza na
primavera. Como no resto dos saurios galegos, durante a cópula, o macho
suxeita á femia por medio das mandíbulas, este comportamento ten un
efecto secundario moi importante para o estudo destes animais xa que a
marca das mordeduras e recoñecible no pescozo das femias o que aporta
información acerca de cada femia capturada no campo de forma inmediata e
sen necesidade de danar o animal. O desenrolo embrionario dura
aproximadamente dous meses, tras este periodo cada femia pode traer ó
mundo de cinco a vinte (ata vinteseis) crías, trátase dunha especie
ovovivípara polo que as crías nacen xa formadas, normalmente son
expulsadas enroladas sobre si mesmas e aínda cubertas polas envolturas
embrionarias, rápidamente comezan a se mover desfacéndose destas e
iniciando a súa nova vida.
Os inimigos destes animais son variados, reptís como a víbora (Vipera) ou a
cobra lagarteira (Coronella), varias aves; o lagarteiro (Falco tinnunculus) o
miñato común (Buteo buteo), o moucho común (Athene noctua), mamíferos
como os ourizos (Erinaceus), xabaríns (Sus scrofa) así como varios
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
mustélidos. O home representa tamén un perigo para estes animais, o home
e o escáncer comparten gusto a hora de elexir un sitio para vivir, ambos
gostan dos vales húmidos e temperados da nosa terra e por iso conviviron
durante moito tempo. Sen embargo non foi esta unha convivencia pacífica,
polo contrario moitos dos encontros remataron mal (para o escáncer) xa que
a sua mellor característica (a ausencia de patas) era tamén a sua perdición o
ser identificado como unha víbora, animal de poucas simpatías e que debía
ser eliminado, xa polo seu perigo mortal xa pola súa vinculación co diaño e
as meigas. Máis difícil é valorar as agresións indirectas, provocadas polo
envelenamento (ou desaparición) das presas con praguicidas ou a alteración
dos hábitáts para adecualos a agricultura "moderna".Por agora o escáncer
segue a compartir connosco esta terra e estamos a tempo de intentar
coñecelo mellor e conseguir que siga vivindo entre nós.
Ornitoloxía
Observacion do Pentumeiro Careto, Melanitta perscipillata, na
ria da Coruña
Amadeo Pombo Eirin
Página 6 de 17
Melanitta perscipillata, é unha anátida migratoria neártica ( Cramp &
Simmons 1977). Distribúe polo amplo territorio de Alaska e centro de
Canadá extendéndose ata o Labrador, nidifica en pequenas charcas de auga
doce nos bosques da Taiga boreal e da Tundra, namentras que inverna
principalmente na costa mariña, bahías e esteiros ó igual co seu parente
próximo o Pentumeiro Melanitta nigra. A súa area de invernada abarca as
costas Atlánticas e Pacífica de Norte América chegando cara ó Sur ata
Carolina do Norte e baixa California respectivamente, aparecendo tamén
nesta época nas Illas Aleutianas e xa no interior ,na zona dos grandes lagos
(del Hoyo, J.,et al., 1992).
A súa presencia anual é regular nas costas do NW de Europa, especialmente
nas Illas Británicas, onde en 1990 sumaba un total de 365 rexistros co cal
pasarían a retirala da lista de aves sometidas a homologación. En España ata
o ano 1995 foron aprobadas polo comité de rarezas da SEO un total de 8
rexistros, 7 delas no Norte Peninsular (4 en Galicia; todas na provincia de A
Coruña, máis en concreto na ría de Corme-Laxe, 2 en Cantabria, na bahía
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
de Santoña e 1 en Asturias) ademáis dunha en Huelva en Doñana,
concentradas todas nos meses de outubro a Marzo. O ano 1996 aportaría
unha nova observación para o contexto galego un ave era observada na praia
de Moaña; Pontevedra (Rodríguez Vieites et al., 1996), prolongándose a súa
estancia por un mínimo de 16 días entre os meses de novembro e decembro.
No ano 1998 (presente observación), aparecía un individuo entre os días 21
e 28 de novembro.
Referencias:
Página 7 de 17
(1) Observaciones homologadas de aves raras en España. Informe de 1985.
De Juana, E. y el Comité de Rarezas de la S.E.O. ARDEOLA 34(1) 1987.
(2) OBSERVACIONES HOMOLOGADAS DE AVES RARAS EN
ESPAÑA Y PORTUGAL. INFORME de 1992. De Juana A. E. y el Comité
Ibérico de Rarezas de la SEO. ARDEOLA 41(1), 1994.
(3) OBSERVACIONES DE AVES RARAS EN ESPAÑA, AÑO 1995. De
Juana A. E. y el Comité de Rarezas la Sociedad Española de Ornitología.
ARDEOLA 44(1), 1997.
(4) De Juana, E. y el Comité Ibérico de Rarezas de la SEO.(1990).
Observaciones homologadas de aves raras en España y Portugal. Informe de
1988. Ardeola37 (1): 107-125.
(5) Aves Ibéricas, I. No paseriformes. J.M. Reyero (ed.) Mario Díaz, Benigno
Asensio y José Luis Tellería, 1996.
(6) Rodríguez Vieites, D., Rodríguez Vieites, D. En De Souza, J.A., Martínez
Lago, M., Monteagudo, A., Pérez Villa, G. Y Sandoval, A. (eds.) (1998). IV
Anuario das Aves de Galicia 1996. Grupo Naturalista Hábitat, A Coruña.
(7) Pombo Eirín, A.(1999), Noticiario Ornitolóxico da Mobella (inverno
1998-1999). Grupo Naturalista Hábitat. A Coruña.
Localización/actividade:
O individuo foi observado nas inmediacións da praia de Santa cristina e
dique de Oza no sector medio da ría de A Coruña, entre os días 21 e 28 de
novembro. Salvo raras excepcións nas que se observou na proximidade de un
grupo de 2 femias de Melanitta nigra, o exemplar sempre acostumaba a
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 8 de 17
alimentarse e realizar outros comportamentos típicos (confort, repouso,
acicalamento,...etc) en solitario.
Aspecto:
De lonxe aspecto típico de pato mariño, salvando as diferencias similar ó
Pentumeiro, anque con algunhas e conspícuas diferencias notables xa como
a maior corpulencia, observables especialmente en forte pescozo e
protuberante peteiro o que unido á doble mancha blanca por diante e detrás
do ollo (que incluso pode levar a confusión co Pentumeiro de Ala Branca)
éste último moito máis estilizado e coa evidentísima mancha branca no panel
das secundarias visible en moitos casos coas ás plegadas, carente no Careto-
danlle un aspecto característico. Máis de preto recorda polo diseño cefálico e
estructura a Oxyura leucocephala.
Sexo/Idade:
A presencia de 2 manchas claras e conspícuas na testa-moito menos
aparentes e en moitos casos inexistentes nas femias adultas- unha por diante
e outra por detrás do ollo, en combinación co tono marrón escuro do píleonegruzco
xa nos machos de 1º ano calendario- e o color moi claro dun
blanco sucio na barriga, esta moito máis oscura nas aves adultas, concluíu na
idea de que se trataba con total seguridade de unha femia no seu 1º ano
calendario de vida.
Comportamento:
Alimentábase mergullándose regularmente, ó igual que outros patos
marinos, a dieta parecía compoñerse fundamentalmente de crustáceos
decápodos, observando en varias ocasións como subía coa presa á superficie
parcialmente tragada no peteiro, completando este proceso na superficie.
Controlouse o tempo de inmersión ( é dicir tempo que a ave permanecía
debaixo da auga) en base a unha mostra de 10 conteos resultando unha
media de 41.6 sg. Por outra banda como antes se dixo frecuentemente
solitario, e de carácter moi confiado, aproximacións mínimas a 10-15 metros.
Conclusións:
Dos rexistros/aves homologados e considerados na presente nota, o 81,8%
delas foron observadas de xeito solitario (n=11), só un deles na praia de
Doñana, foron observados 2 indvs. conxuntamente. A proporción de sexos
inclínase lixeiramente a favor das femias 7 fronte a 4 machos, finalmente por
idades temos unha maior presencia de aves no seu 1º ano de vida fronte ás
aves adultas con 7 e 4 aves respectivamente. Para rematar engadir que existen
4 citas non homologadas correspondentes a 4 aves na comunidade
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Asturiana, 2 femias en paso na punta da Vaca o 27.09.91 e o 12 .11.91, 1
femia no peirao de gijón o 29.12.91 e finalmente un indv. de novo na punta
da Vaca o 24.10.92(ref.?).
Bibliografía:
CRAMP S. Y SIMMONS K.E.L. (eds.) 1977. The birds of the Western
Paleartic, vol I. Oxford Unyversity Press, Oxford.
Del Hoyo, J., Elliott, A. & Sargatal, J. Eds. (1992). Handboock of the Birds
of the World. Vol. 1. Lynx Edicions, Barcelona.
Botánica
A frittillaria pirenaica: tan fermosa como rara
Alvaro Barros
Página 9 de 17
Dentro da familia das liliáceas, da que forman parte plantas tan populares
como a xilbardeira (Ruscus aculeatus), a abrótega (Asphodelus albus) ou as
cebolas e allos silvestres (xénero Allium), atopamos outra planta moito
menos coñecida, a Fritillaria pyrenaica. A simple vista destaca enormemente
por presentar unhas flores moi aparentes, en número de 1-2 xeralmente por
pé, con forma de campá, duns 3 cm e de cor púrpura escuro con lunares
amarelos no seu interior. Destacan tamén os nectarios, que están moi
desenrolados. O tamaño da planta non soe exceder os 30 cm de altura.
Se cadra máis que a propia planta en sí, chama moito a atención a súa
distribución, pois F. pyrenaica é un endemismo do norte peninsular que
medra normalmente en prados e ladeiras rochosas das zonas altas (Pirineos e
Cordilleira Cantábrica), normalmente por debaixo dos 2.000 m de altitude.
Centrándonos en Galicia, é unha especie relativamente frecuente nas
montañas do leste como Os Ancares ou a serra de O Courel, aparecendo
tamén no macizocentral ourensá, en clara consoancia coa súa distribución
montañesa. Sen embargo, aparece sorprendentemente tamén na costa, en
concreto no Monte Pindo, onde ten sido citada por varios autores.
Precisamente no Pindo, e máis concretamente nun dos esgrevios vales que se
desploman pola súa ladeira oeste cara a vila de O Pindo, medrando á sombra
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
dos escasos carballos que aínda quedan, nun sotobosque de pastizal húmido
e fresco, atopamos o que escribe estas líneas e Belén Lorenzo varios
exemplares desta especie en plena floración o 22 de marzo de 1997.
Ó ano seguinte voltamos atopala de pura casualidade, esta vez nun lugar
onde, que saibamos, nunca antes fora citada: a illa Sisarga Grande. Alí F.
pyrenaica medraba entre os fieitos Pteridium aquilinum e outras herbáceas
como Hyacinthoides non-scripta nun claro situado entre o piñeiral de Pinus
radiata e as toxeiras (Ulex europaeus), na beira norte daquel, a menos 100 m
sobre o nivel do mar. Era o día 24 de maio de 1998 e Victoria Valero e eu
puidemos contar arredor dunha decena de plantas en plena floración.
O feito de que uns simples afeccionados e de xeito absolutamente casual
atopen esta inconfundible especie nas illas Sisargas, localidade escasamente
prospectada en tódolos sensos naturalistas, ó igual que ocorre en extensas
áreas da costa galega, fainos pensar que F. pyrenaica poida presentar unha
distribución costeira galega máis ampla ou significativa do que ata o de agora
se pensa, sendo de gran interese a prospección detallada de novas
Mamíferos
Mammalia: notas sobre mamíferos terrestres
Página 10 de 17
A intención desta nova sección de A MOBELLA é a de recabar información
sobre unha parte da nosa fauna que por ser de costumes en xeral tímidas e
ocultadizas, ou por tratarse de animais nocturnos, pásanos sistemáticamente
desapercibida: os mamíferos.
Se ben estudiar ou simplemente observar mamíferos é (xeralizando) moito
máis complicado que facelo, por exemplo, coas aves, seguro que moitos de
nós temos detectado a presenza de varias especies nunhas zonas
determinadas, pero por non ser máis que datos aillados, froito moitas veces
da pura casualidade, non lle prestamos o interese que merecen e eses datos
fican para sempre esquecidos nun caderno no fondo dalgún caixón.
Con MAMMALIA queremos dar saída a estas observacións puntuais por se
fosen de interese á hora de completalo catálogo faunístico dunha área
concreta ou como un modesto aporte de información para os estudiosos das
distintas especies.
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 11 de 17
Dentro do pouco que sabemos da maior parte dos mamíferos galegos hai
unha serie deles dos que posuímos menos información aínda, e en moitos
casos nen sequera está clara cal é a a súa área de distribución real en Galicia,
nin moito menos cales son as súas densidades ou problemática de
conservación, etc. Estas especies son as que máis nos interesan nesta sección
e polo tanto a publicación de datos a elas referidas será prioritaria. Estamos a
falar de: furafollas (xénero Sorex), Murgaño patibranco (Neomys fodiens),
Murgaño de Cabrera (N. anomalus), Aguaneira (Galemys pyrenaicus), tódalas
especies de morcegos (Orde dos Quirópteros), Lobo (Canis lupus), Oso
(Ursus arctos), Armiño (Mustela erminea), Tourón (M. putorius), Visón
europeo (M. vison), Martaraña (Martes martes), Garduña (M. foina), Londra
(Lutra lutra), Gato bravo (Felis sylvestris), Cervo (Cervus elaphus), Rebeco
(Rupicapra pyrenaica), Corta rubia (Clethrionomys glareolus), Trilladeira
nival (Chyonomys nivalis), Rata de auga norteña (Arvicola terrestris), Rato da
fraga (Apodemus flavicollis), Rato mouro (Mus spretus), Leirón rilón (Glis
glis) e Lebre de piornal (Lepus castroviejoi).
Cada nota aportará a seguinte información: especie, localidade concreta,
data, tipo de detección (rastros, captura, excrementos, en egagrópilas,
atopados mortos, observación directa ou outros), observacións (por exemplo,
número de individuos, actividade, etc) e observador/es.
A xeito de exemplos van as seguintes observacións:
Furafollas pequeno (Sorex minutus). Serra da Carba (Vilalba, Lugo). 4/6/99.
1 exemplar accidentalmente capturado en trampas para artrópodos, na beira
do río Eume. Obs. Jorge Ramos.
Furafollas ibérico (Sorex granarius). A Torre (Monfero, A Coruña).
30/5/99.1 exemplar morto por causas descoñecidas. Álvaro Barros.
Murgaño de Cabrera (Neomys anomalus). Serra da Carba (Vilalba, Lugo).
4/6/99 1 exemplar accidentalmente capturado en trampas para artrópodos,
na beira do río Eume. Obs. Jorge Ramos.
Morcego grande de ferradura. (Rhinolophus ferrumequinum). 12/6/99. 1
exemplar é espantado en pleno día no mosteiro de Caaveiro (P.N. Fragas do
Eume, A Capela, A Coruña).
Morcego pequeno de ferradura (Rhinolophus hipposideros). Rego dos
Muíños (Ferreira, San Sadurniño, A Coruña). 21/2/99.Un exemplar
solitario hibernando nun muíño abandoado. Ocupa o mesmo lugar do
edificio dende o 6/12/98. Obs. Álvaro Barros.
12/6/99. Mínimo de 7 exemplares moi activos na central hidroeléctrica
abandoada do río Ventureira (P.N. Fragas do Eume, A Capela, A Coruña).
Pepe Chino (Grupo "Luita Verde") e Álvaro Barros.
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Lobo (Canis lupus). P. N. Fragas do Eume (A Capela, A Coruña). 24/4/99.
Restos dun corzo (Capreolus capreolus) macho adulto predado, a uns 500m
en línea recta do mosteiro de Caaveiro, nunha zona de bosque caducifolio.
O cadáver está case totalmente devorado, restando só as patas e cabeza.
Londra (Lutra lutra). Lagoa de Louro (Muros, A Coruña). 14/3/99. Rastro
dun exemplar na bocana da lagoa. Obs. Belén Lorenzo e Álvaro Barros.
Atópase no medio dunha pista, próxima á estrada que baixa á central
hidroeléctrica do Eume. Obs. Alejandro Mañana e Álvaro Barros.
Visón americano (Mustela vison). Monfero (A Coruña). 9/5/99. Exemplar
atropelado na estrada que leva ó mosteiro, a uns 100m deste. Obs. Alejandro
Mañana e Álvaro Barros.
Compila: Álvaro Barros
R/ José Luis Bugallal Marchesi, 12, 6ºC
15008 A Coruña.
Tfno.: 981 242445 tamen podes poñerte en contacto en gnhabitat@inicia.es
Ensenada da Ínsua
Conservación
No pasado mes de abril o Grupo Hábitat redactou as súas suxerencias ó
dragado que a Dirección Xeral de Costas pretende realizar na Enseada co
motivo de recuperar bancos marisqueiros (básicamente de berberecho), na
actualidade parcialmente sepultados baixo cúmulos excesivos de area. Neles
explícase a necesidade ecolóxica de extraer o exceso de áridos dunha maneira
eficiente e ordeada, de xeito que non se vexan afectados os valores naturais
do esteiro, en especial as pradeiras das fanerógamas mariñas Zostera marina e
Z. noltii. O documento foi redactado polos nosos socios José Luis Rabuñal e
Álvaro Barros, a petición da propia Dirección Xeral.
Baldaio-Razo
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
Página 12 de 17
01/02/2008

Mobella 6
A finais do mes de maio vía a luz o informe "El Espacio Natural Baldaio-
Razo: descripción de los valores faunísticos y botánicos, con
recomendaciones de cara a
su regeneración ambiental", do cal hai unha copia no local para uso e
disfrute dos socios. Realizado por sete membros do Grupo, está dividido en
dúas partes, unha relativa ós valores naturais do espacio e outra adicada a
analisar detidamente cales foron e como se realizaron as obras que hai máis
de vinte anos xa modificaron para sempre a estructura natural deste
emblemático espacio.
Ademáis dunha valiosísima información sobre os valores naturais, que inclúe
as plantas vasculares, a tódolos grupos de vertebrados e varios de
invertebrados, así como ás algas de marisma, inclúese unha longa serie de
recomendacións de cales son as obras de rexeneración que se deben realizar
para tentar devolverlle a Baldaio a súa naturalidade, consideracións
realizadas con enorme mimo por quen é unha das persoas que mellor coñece
este humidal e quen máis de perto seguiu e segue a súa evolución, José A. de
Souza.
Agardamos que este informe, realizado para a empresa adxudicataria das
obras de recuperación ambiental, sexa a guía a seguir durante todo o proceso
das obras, que está previsto comecen a principios do vindeiro ano, e que en
breve todos poidamos ver o Baldaio que sempre quixemos, coas súas augas
libres e cheo de vida, incluídas as especies que lle foron arrebatadas.
A Serrra do xistral como exemplo da politica medioambiental da
Xunta de Galicia
Antonio Vázquez
Página 13 de 17
A Serra do Xistral sitúase no norte da provincia de Lugo, por debaixo dos
Montes do Buio e Cabaleiros e por riba da Serra da Carba. A súa situación e
condicións climáticas fixeron que nesta serra aparecesen hábitats de
características únicas para Galicia, España e incluso baixo certas perspectivas
únicas para Europa.
A parte da sua xeomorfoloxía, con posibles modelados periglaciares e
glaciales os seus máis importantes valores radican na súa flora e fauna.
Ademáis, os solos desta serra teñen unha especial importancia científica, xa
que gardan información sobre o cambio climático en Galicia.
Os valores botánicos da serra do Xistral consisten en fragas de carballos e
acivros ( algo moi valorado pola Xunta, coma todalas cousas autóctonas ) e
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 14 de 17
nas comunidades que se asentan no grande número de humedais de
diferentes tipos ( temporais , permanentes...). Algunhas destas comunidades
están considerardas coma Hábitat Prioritario segundo a Directiva
92/43/CEE relativa á conservación das especies e dos seus hábitats. Dentro
destes humedais destacan polo seu interese botánico as turbeiras de cobertor
e as turbeiras de captación.
As turbeiras de cobertor son brañas que teñen un encharcamento
permanente debido á auga das precipitacións. Medran a xeito de manta por
riba dos cumios e certas vertentes das montañas, chegando a ocupar
importantes extensións. Nestas turbeiras exiten comunidades incluidas no
Anexo I da Directiva 92/43/CEE, sendo as turbeiras de cobertor activas
consideradas coma Hábitat Prioritario.
As turbeiras de captación son o outro tipo de turbeira existente nesta serra,
estas recollen a auga de escorentía que baixa polas ladeiras. Estas turbeiras
tamén teñen varias comunidades incluidas no Anexo I da Directiva Hábitats.
Ademáis hai tamén outras especies incluídas no anexo II da Directiva
Hábitats ( o que implica a necesidade de crear áreas para a conservación da
especie ), como son o Woodardia radicans, unha especie de fento relítico da
Era Terciaria, flores como Narcissus asturiensis e Narcissus cyclamineus, e
unha especie de musgo, o Sphagnum pilaesii, que ten unha das máis
importantes e escasas representacións existentes no mundo.
No tocante á fauna no Xistral atópanse especies raras en Galicia e outras
endémicas da peninsula. Destacan a saramaganta, a rá ibérica, a lagarta das
brañas, o lagarto das silvas, víbora de Seoane, varias especies de morcegos, o
gato bravo, o lobo , ademáis de varias especies de rapaces ( bufo real, aguia
cobreira, curuxa das xunqueiras ...).
A Xunta dentro da súa política ecolóxica está a instalar unhas cantas
estacións de aeroxeneradores ó longo das liñas de cumio da serra do Xistral.
Nestas liñas de cumio é xustamente onde medran as turbeiras de cobertor
que se verán afectadas pola ocupación directa do terreo por explanación e
aterramento para a construción de vías de acceso, cimentación de
aeroxeneradores e outras edificacións.
Ademáis sufriran drenaxe e desecación pola excavación de zanxas de
cableado. Estas causas tamén afectarán as turbeiras de captación.
Todas estas obras provocarán unha perda ou diminución da presencia de
flora autóctona e endémica. Ademáis a apertura de pistas en zonas onde
antes non había acceso, zonas onde aínda crían especies tan emblemáticas
coma o lobo, non vai a garantir a tranquilidade necesaria para que o sigan
facendo.
Nos estudios do impacto ambiental realizados polo departamento de
Edafoloxía da Universidade de Santiago, réstaselle importancia a estes
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Página 15 de 17
problemas. Segundo eles, a maioría das pistas constrúense sobre zonas de
canchal ou de turbeiras de pouca profundidade ( se ben é verdade que o
trazado inicial variouse para respetar as zonas de turbeiras de maior
profundidade, tamén é verdade que agora as pistas pasan a uns metros delas
e que as turbeiras de pouca profundidade tamén teñen a flora incluida nas
Directivas Hábitats da CEE ) ou ben sobre turbeiras que xa estaban
degradadas con anterioridade por outros motivos. As dimensións das pistas
serán menores do normal xa que non levarán cunetas e os cableados
meteranse por debaixo da pista o que tamén reducirá o impacto. Logo de
feito o parque eólico procederase a rexenerar a zona, coa flora autóctona
característica do hábitat e faranse diversos estudios sobre o impacto que
teñen os muiños nas aves migratorias, e outros polo estilo. Ademáis, o
parque enteiro pódese levantar e levar cando xa non sexa productivo ( o que
pasará moi probablemente entre os próximos 2 ou 2000 anos). Os arranxos
que teñan que pasar os muíños faranse cos mesmos principios.
O que pasa con este Informe de Impacto Ambiental é que conta cousas que
logo na realidade non teñen porque cumprise. É dicir, que para que pasen os
camións e as gruas que teñen que colocar unhas torretas de igual 45 m de
alto van facer falta unhas pistas bastante anchas, aínda que non leven cuneta,
e isto sen ter en conta a instalación dos tendidos electricos que tamén
precisan de pistas e desmontes. As outras adaptacións especiais para os
parques do Xistral deberíanse aplicar a tódolos parques eólicos que se
fixeran, e non porque non se fagan en espacios de menor valor podense facer
as cousas de calquera maneira. Otro punto é a rexeneración das turbeiras,
eles din que é posible, ogallá o sexa e haber se o fan, porque por rexenerar en
moitos sitios (tipo canteiras...) enténdese por plantar céspede e algunhas
flores. Ademáis que se vai facer cos estudios sobre as aves e outros no caso
que sexan contrarios á permanencia do parque. E para rematar se é verdade
que ese parque vai deixar de ser rentable algún día, quérenme dicir que van
gastar os cartos en quitalo cando o poden deixar que apodreza no monte
como tantas outras infraestructuras que se ven por ahí. Por suposto non ten
en conta o impacto paixasístico.
Os Parques Naturais véñense poñendo por Hábitats representativos da
Península Ibérica e das Illas Canarias e Baleares, e dicir, que na rede de
parques naturais téntase representar todos os diferentes hábitats do estado
español, por iso lugares únicos débense protexer e por iso comunidades con
maior cantidade destes hábitats (coma as illas Canarias) deben ter maior
número destes parques.
As turbeiras de cobertor distribúense por Europa en sitios puntuais, norte de
Escocia, oeste de Gales, Irlanda, Noruega e Islandia, e no noroeste de
Galicia. Sendo as da nosa comunidade as que se situan máis ó sur, e o feito
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
de seren comunidades relíticas e ailladas dalle un certo valor. O que si que
son é únicas no estado español.
Outra razón a favor da conservación da serra do Xistral é a situación
enerxética de Galicia, producindo a cantidade de enerxía que producimos, e
consumindo a que consumimos, penso que ainda que se exportara algo
menos da enerxía que exportamos, (a que producirán e producen os parques
do Xistral ) Galicia seguiría igual, perdón mellor, xa que nesa producción de
enerxía so se ve beneficiada a empresa dona do parque, por que a nos
custanos o mesmo a electricidade e porque en Galicia aínda hai moitas vilas
que non teñen sumistro eléctrico, mentres que a instalación de minicentrais
e parques eólicos en certos lugares causan danos no noso medio natural. O
peor de todo é que o Xistral non é a única zona de valor que está ameazada
por estes proxectos, outras zonas de certa importancia como Costa da Morte,
Serra do Candán, Serra do Eixo entre outras tamén o están.
Estudios
Página 16 de 17
Folosa Acuática
(Acrocephalus Paludicola):
Na última asemblea xeral realizada propúxose por parte do colectivo de
aneladores a posible realización dun estudio sobre a Folosa que incluiría a
visita de a lo menos dez xornadas de campo nos principais enclaves de paso
migratorio desta especie na provincia de A Coruña (marismas de Ponteceso,
e carrizal de Traba), co obxectivo de cuantificar, a intensidade do paso
migratorio da especie así como a estructura de sexo e idade da mesma. Co fin
último de protexer eses valiosos enclaves dunha especie globalmente
amenazada en Europa.
Choia biquivermella
(Pyrrhocorax pyrrhocorax):
Para estudio sobre a especie agradeceríanse todo tipo de datos referentes á
Choia , observacións antigas e recentes, datos de reproducción, composición
e tamaños dos grupos, actividade e hábitat,...etc. Recollerase todo tipo de
información. Para contactar os envíos destinaranse a Grupo da Choia.
Grupo Naturalista Hábitat, Apdo. 805. A Coruña.
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008

Mobella 6
Actividades e Noticias
XX Aniversario: Con motivo da próxima celebración dos vinte anos do
Grupo Naturalista Hábitat, convócase a tódolos socios interesados en
colaborar na realización dunha memoria que resuma o traballo desenrolado.
Contacatade no teléfono do grupo: 981135014
Subvencións:
Recentemente solicitouse axuda a Coselleria de Pesca, Marisqueo e
Acuicultura, para a realización dun libro sobre a relación entre o home no
mundo da pesca e as aves mariñas. O resultado foi a denegación da mesma
por parte da administración alegando falta de presuposto.
Cremos que o proxecto era moi interesante polo cal estamos pensando en
autofinanciar nós mesmos a publicación.
Por outra banda pendientes de resolución tamén están outras dúas
subvencións tramitadas dende o grupo que serían, para a realización dun
curso de pintura sobre a natureza e outra para a realización de itinerarios no
encoro de Cecebre.
Adquisición de material bibliográfico:
Página 17 de 17
Para Venres día 30 de Xullo está prevista que na reunión habitual se trate de
xeito definitivo a adquisición de material bibliográfico asi como as
renovacións ou posibles novas suscripcións a publicacións ornitolóxicas,
etc...
Se tes algunha proposta para a compra de material non falles a esta cita.
Estaca de Bares:
Como tódolos outonos acercarémonos a este magnífico observatorio natural
a contemplar a migración de mariñas, nesta ocasión probablemente faremos
unha saída en barco.
http://inicia.es/de/gnhabitat/mobella6.htm
01/02/2008