Resumo Causa 644/1936 As causas contra os

ENCARTADOS:
SALUSTIANO CORTEGOSO IGLESIAS
A causa contra os panadeiros de Gondomar
Causa 644/ 1936
Natural de Gondomar e veciño da parroquia de Couso, casado, 33 anos, , panadeiro en
Couso. Naceu o 25 de xuño de 1902. Fillo de Manuel Cortegoso sen segundo, canteiro,
natural de Bora (Pontevedra) e con domicilio no barrio da Igrexa, Gondomar e de
María Iglesias sen segundo. Neto de Francisca Cortegoso, natural de Bora onde vive, e
de Rosa Iglesias, natural e veciña de Gondomar. O seu nome esra Salustiniano, pero na
causa aparece sempre citado como Salustiano.
SANTOS PÉREZ GONZÁLEZ
Natural de Salceda de Caselas, 26 anos, solteiro, fillo de Constante Pérez González e de
Emilia González Juste, naturais de Salceda de Caselas. Naceu o 10 de xuño de 1910,
veciño de Gondomar. Panadeiro. Traballaba na panadería "Hijos de Ángel Valverde",
coñecida como "o forno de Laureana". Presidía a sección de panadeiros do Sindicato.

MANUEL RODRÍGUEZ AMORÍN, en prisión atenuada na súa casa por estar
convalecente dunha operación de úlcera de estómago. Solteiro, 26 anos, panadeiro,
natural e veciño de Gondomar. Naceu o 14 de outubro de 1909, fillo de Manuel
Rodríguez González, natural de Gondomar, barrio de Randufe, xornaleiro e de Elisa
Amorín sen outro apelido, natural de Gondomar. Neto de Manuel Rodríguez, natural de
Couso, Gondomar e de Teresa González, de Gondomar e de Isabel Amorín, de
Gondomar.
PROCESADOS por "rebelión". Deron comezo as actuacións o 23 de agosto de 1936
Xuíz Instrutor: FRANCISCO ARRIAGA SEOANE
DENUNCIANTES
ESPERANZA ARAÚJO COLMENERO, maior de idade, viúva, dona dunha panadería
(Copena) e veciña de Gondomar.
DOMINGO FERNÁNDEZ CARRERA, maior de idade, casado, dono dunha panadería
(Penisco), veciño de Gondomar.
ENRIQUE PÉREZ RODRÍGUEZ, maior de idade, casado, dono da panadería "Hermida
hermanos" en Gondomar.

TESTEMUÑAS
JOAQUÍN MÍGUEZ LEDO, encartado na causa 805/36, condenado a morte e fusilado
en Pereiró o 24 de outubro de 1936. De 29 anos, solteiro, fillo de Jesús, peón de
estradas, natural de Vilasobroso, Mondaríz.
RODRIGO PÉREZ PAZOS, solteiro, 25 anos, panadeiro, fillo de José e Dolores,
natural e veciño de Gondomar.
LAUREANA VALVERDE PRADO. Dona da panadería "Hijos de Ángel Valverde",
solteira, maior de idade, comerciante, veciña de Gondomar.
DESCRICIÓN
A causa iniciase a partir do atestado levantado ás 5 da tarde do 13 de agosto de 1936
polo cabo, e comandante, do Posto da GC de Gondomar, Francisco Márquez Parra, no
que di que se lle presentaron os veciños da vila Domingo Fernández Carrera, Enrique
Rodríguez Pérez e Esperanza Araújo Colmenero, todos propietarios de panaderías, e
informan que os días 20, 21 e 22 de agosto presentaranse nos seus respectivos fornos
homes armados dirixidos por Salustiano Cortegoso e Santos Pérez impedindo que se
traballara e coaccionando aos obreiros que querían facelo e dicíndolle a estes patróns
que no caso cocer pan había que mandalo a Lavadores que era onde estaban a loitar os
seus compañeiros e que o precisaban para continuar na loita.
Sinaturas dos patróns panadeiros

O 22 de agosto o comandante militar de Vigo Felipe Sánchez envíalle o atestado ao
Comandante Xuíz Arriaga a fin de que instrúa o correspondente sumario e indícalle que
Salustiano Cortegoso Iglesias está detido no deposito municipal de Gondomar. Ao día
seguinte o xuíz instrutor ordena o traslado de Salustiano ao cárcere de Vigo e a
publicación de requisitorias na prensa para que Santos Pérez se presente no xulgado
antes de 48h.
Requisitoria contra Santos Pérez
Dous días despois Santos Pérez prestaba declaración ante o instrutor Arriaga e
preguntado polos termos da denuncia presentada polos patróns di que o 9 de xullo
estaba acordada unha reunión cos patróns que se ía celebrar o día 20 para tratar de
melloras económicas pero que non se puido celebrar ao proclamarse o Estado de Guerra
e que entón, na compaña de Salustiano Cortegoso Iglesias, foi ao Sindicato de Obreiros
a para preguntar aos directivos que tiñan que facer e que estes despois de darlle a cada
un unha escopeta de caza e dous cartuchos dixéronlle que tiñan que facer garda pola vila
en unión doutros obreiros e coa orde de que despois das doce da noite non se formasen
grupos. nega que pasasen polas panaderías citadas para coaccionar aos obreiros senón
que foi, antes de recibir a arma e en compañía de Salustiano, dicirlle que non traballasen
porque estaba declarada a Folga Xeral e que o 21, 22 e 23 de agosto traballaron, tanto el
como Salustiano nas súas respectivas panaderías e que as escopetas as entregaron o día
21 ás 12 da mañá no sindicato, nega tamén que aconsellara que o pan que se fabricase se
enviara a Lavadores xa que quen indicou isto, e logo non se levou a cabo, foi o
presidente do Sindicato de Gondomar, Joaquín Míguez (do que di que non coñece o
segundo apelido, que ten uns 26 anos, está casado e traballa nos firmes especiais das
estradas). Di que tampouco coñece aos outros directivos do Sindicato xa que había
pouco tempo que se asociara para formar o sindicato de "Artes Blancas". Tras a
declaración o xuíz instrutor acorda detelo e que ingrese no cárcere de Vigo.

O 30 de agosto presta declaración Salustiano Cortegoso Iglesias. que se ratifica nas
declaracións realizadas ante a Garda Civil de Gondomar e que os que acompañaban
durante a noite do 20 ao 21 eran Santos Pérez, Manuel Rodríguez e Rodrígo Pérez,
panadeiros e que o obxecto da vixilancia era que non viñeses ninguén doutras vilas ou
parroquias a impedir que se traballase xa que naquel día non había autoridades, nin
sequera a Garda Civil que non estaba en Gondomar e supoñía que se concentraran en
Vigo. Que as armas que portaban as colleran no Sindicato, pois alí sobre unha mesa
había catro escopetas vellas sen municións e que os directivos, dos que unicamente
coñece a Joaquín Míguez, lles indicaron a el e a outros (sobre uns dez) que as collesen
para gardar a orde na vila e que non tivo ningún enfrontamento con paisanos armados,
forzas do exército ou Institutos Militares e que ao día seguinte sobre as 7 da mañá
entregou a arma no Sindicato e que non volveu a usala máis. Nega que se presentase nas
panaderías dos denunciantes e que coaccionase aos traballadores ou dixese que o pan
había que mandalo a Lavadores e que o que fixeron, sobre as seis da mañá, foi un
reconto do pan para que a distribución fose equitativa, entregou a arma e foise a súa
casa de Couso e sobre as dúas da tarde regresou aos Sindicato para saber si podía
traballar ou non, dixéronlle que non e permaneceu en Gondomar ata as dez da noite que
foi cando os dirixentes do Sindicato decidiron que as panaderías podían traballar e foi
por este motivo que el protestou porque non preparara a fermento co que non podía
traballar na súa panadería de Couso e iso podíalle custar un desgusto co seu patrón e xa
non volveu a Gondomar. Que aínda que traballaba en Couso, baixou a Gondomar o día
20 porque naquela data estaba acordada unha reunión entre patróns e obreiros para
arranxar as diferenzas económicas e que a reunión non se puido celebrar por declararse
a Folga Xeral, que non sabe quen a convocou por ser a primeira vez que se convocaba
en Gondomar.
Na causa tamén declara Joaquín Míguez Ledo, encartado, como dixemos, na causa
805/36, condenado a morte e fusilado en Pereiró o 24 de outubro de 1936. É a súa unha
longa declaración e o instrutor Arriaga detense na súa identificación: natural de
Vilasobroso, concello de Mondaríz, de 29 anos, solteiro, fillo de Jesús, peón de estradas,
veciño de Vilaza, sabe ler e escribir, de 1,57 de altura, delgado, moreno, ollos e pelo
castaño e cellas da mesma cor.

Joaquín Míguez Ledo, presidente do Sindicato de Gondomar
Di que foi detido o 5 ou 6 de agosto por que recibira un aviso do alcalde de Gondomar
(Latino Salgueiro) e que se presentou na casa do concello e que o alcalde estaba
acompañado por un cabo da GC (Florencio Márquez Parra) que lle dixo que quedaba
detido por ser o Presidente do Sindicato de Gondomar. Di tamén que non pertencía a
ningún partido político e que só era afiliado á UGT. Que o día 20 a iso das nove da
mañá baixou da súa casa a Gondomar e que cando ía botar unhas cartas no correo,
achegóuselle un ciclista que lle dixo que de parte da Casa do Pobo declarase a Folga
Xeral en todos os oficios, pois en Vigo xa se fixera e en moitos outros sitios, polo que
convocou unha reunión de todos os oficios para as dúas da tarde e avisou ao Alcalde
(José Pequeño Rodríguez), pero que a reunión non se celebrou ata as catro da tarde,
presidida polo alcalde e na que todos aceptaron o paro xeral e un dos obreiros, do que
non coñece o nome, dixo que había que armarse polo que se iniciou unha forte
discusión na que os máis sensatos aconsellaron cordura aos máis violentos e que ao
final quedaron todos de acordo en que xa que a GC de Gondomar se concentrara en
Vigo, se nomeasen patrullas de obreiros que en dúas quendas, unha pola noite e outra
polo día, vixiasen a vila para que non se producisen incidentes. Como no Sindicato non
había armas resolveuse a cuestión facilitando voluntariamente as súas, aqueles que as
tiñan, sen necesidade de facer unha requisa, e que ás primeiras horas da noite os donos
das armas xa llas entregaron aos que tiñan que prestar este servizo e que con isto
amosou o seu acordo o Alcalde e na noite do 20 montáronse diversas patrullas que
vixiaron a vila.
Dado que moitas destas armas, que eran na súa totalidade escopetas de caza, non tiñan
municións, o alcalde solicitou ao ferraxeiro Núñez, único que había en Gondomar; lle

entregase cartuchos baleiros, pólvora, perdigóns e demais materiais para cargalos,
quedando que se entregarían ao día seguinte
O 21 pola mañá o Tte. de Alcalde Rogelio Lorenzo, (xa que o Alcalde vivía nunha
parroquia, Borreiros, bastante afastada de vila) tendo coñecemento que se declarara o
Estado de Guerra, ordenou por medio dun Bando a entrega inmediata das armas na casa
do concello, cousa que se fixo inmediatamente.
Pero sobre as catro da tarde chegaron dous de Baiona ao Sindicato, un ficou na porta e
outro preguntoulle de cantas armas se dispoñía e que lle respondeu que non había arma
algunha por terse entregado na alcaldía. Foi entón cando a persoa que lle falaba (que oíu
que o chamaban Fasquías) se dirixiu ao que quedara na porta (de estatura regular, moi
moreno, empregaba gorra de viseira e fumaba en pipa) dicíndolle que alí non tiñan nada
que facer e que o tiñan que arranxar eles; pero nese momento chegou unha terceira
persoa que anunciou que chegaba un camión con forzas de asalto e que enseguida
desapareceron os tres, algúns obreiros que estaban dentro do Sindicato e que el tamén
marchou.
Aquel mesmo día (21) ao anoitecer chegaron dous individuos de Baiona ou Sabarís, a
pé, e que na Praza da vila, preguntaron polo presidente do Sindicato e como el se
atopaba alí presentouse a eles que lle dixeron que saíse á estrada que viñan homes
armados, cousa que fixo, atopándose ao pouco con eles na estrada e fixérono pasar polo
medio de dúas fileiras de homes armados cos brazos erguidos e ao chegar ao final das
fileiras, un que parecía ser o xefe e que levaba unha pistola, ao ver que baixara os
brazos, púxolle a pistola no peito e ordenoulle que os levantase de novo. Ao
preguntarlle con que ánimo viñan á vila, díxolle que viñan a bombardear a casa de
Latino (que despois sería nomeado alcalde polos sublevados) e a do tenente de alcalde
Rogelio Lorenzo, á do primeiro porque dicían que tiña armas e bombas na casa e ao
segundo por publicar o Bando ordenando a recollida de armas. Que tratou de
convencelos de que estas dúas persoas non merecían este trato, m´çais como non o
logrou díxolles que agardasen un momento que ía na procura dun amigo que era
estudante de arquitectura que lles podería confirmar que as dúas persoas eran amigos
dos obreiros. Ao pouco regresou co estudante de arquitectura que foi quen de
convencelos aínda que coa condición de rexistrar a casa de latino Salgueiro, cousa que
fixeron, sen coñecer el o resultado da mesma, e despois marcharon na camioneta cona
que chegaron, deixando na vila ao coñecido como "O Dentes", que debe ser de Sabarís
ou Baiona, armado cunha pistola e que con algúns obreiros de Gondomar, dos que non

coñece o nome por levar pouco tempo en Gondomar, que fixeron requisas de armas e
patrullaron pola vila, pero que non cometeron ningún exceso polas indicación del e do
alcalde, nesa actitude estiveron ata que chegaron as forzas de Vigo e fuxiu o alcumado
"O Dentes" e os obreiros devolveron ás armas na casa do concello.
Declara que el non estivo en ningunha panadería, nin deu orden de que o pan se enviase
a Lavadores, senón que pola contra enviou un escrito ás panaderías no que indicaba que
o pan que nelas se fixese saíse do concello.
O instrutor ordena un careo entre Santos Pérez e Míguez Ledo. Ambos ratifícanse nas
súas declaracións e ao sinalar o instrutor a contradición entre elas e que se puxesen de
acordo, Santos Pérez recoñece que non foi o Presidente do Sindicato quen deu a orde de
enviar o pan a Lavadores, senón outro membro da directiva a quen non coñece e que
esas instrucións deunas na panadería na que traballa Santos Pérez (o forno de Laureana)
pero que non o fixo nas outras panaderías.
O instrutor toma declaración ás tres persoas, propietarias de panaderías, que presentaron
a denuncia que deu inicio ao atestado. Primeiro declarou Esperanza Araujo Colmenero
que se ratifica nas súas manifestacións ante a Garda Civil de Gondomar e di que o 20 de
xullo presentáronse, á unha da tarde, na súa panadería Salustiano Cortegoso,
acompañado de Santos Pérez e de outros dous que non coñece e que, nese momento,
non levaban armas e dixeron que se declarara a Folga Xeral e que non se podía traballar,
pero que o seguiron facendo ás agachadas. Que máis tarde, pola noite, os viu con armas
pero que o único que facían era patrullar e que non entraron na panadería. Que ao día
seguinte (21) volveron Cortegoso e Santos Pérez, sen armas, á panadería, e este díxolles
que xa podían traballar ao que se opuxo Caotegoso dicindo que como el era de Couso e
non tiña levaduras preparadas e non podía traballar na súa panadería, polo que ningunha
outra debía cocer. Isto foi ao anoitecer e preparou todo para facer pan; máis tarde volveu
Santos Pérez e díxolle que podían traballar xa que así se acordara; pero sobre as 12 da
noite volveu Salustiano Cortegoso con outros que non coñece e díxolle que non cocese,
senón, ao día seguinte, recollerían todo o pan e enviaríano a Lavadores, polo que non se
atreveu a facer pan. Ao día seguinte (22) tanto Cortegoso como Santos Pérez dixéronlle
que podía traballar.
Tamén se ratificou nas súas declaracións ante a Garda Civil, Domingo Fernández
Carrera. E di que o día 20 presentáronse na súa panadería, Cortegoso, Santos Pérez e o
presidente do Sindicato, Míguez, e outros armados con escopetas, agás o alcumado "O
Dentes" que levaba unha pistola, dicindo que se declarara a folga e que non se traballase

e que si o facían lles saltarían a tapa dos miolos e ante estas ameazas díxolle aos tres
obreiros que tiña que podían deixar de traballar, pero que el, a súa muller e un dos seus
fillos fixeron pan aquela noite.
Sobre as catro e media da mañá do 21 volveron á panadería o Cortegoso, Santos Pérez e
outros que non coñece, armados como no día anterior, e que fixeron un reconto do pan
que fabricaran aquela noite e que tiña que entregalo no Sindicato onde o ían poñer á
venda; pero el díxolle que non entregaba o pan sen un "vale" dunha entidade ou persoa
solvente. Ante o cal desistiron pero dixéronlle que as persoas que viñeran comprar pan o
farían con "vales " do Sindicato, como así ocorreu, pero pagando o pan que levaban.
Nesa mesma noite, sobre as nove, volveron os mesmos, tamén armados, dicindo que
continuaba a folga e que non se traballase, el prometeu o mesmo que a noite anterior
pero na compaña dos seus familiares fabricou pan. Ao día seguinte (22) pola noite
volveron Cortegoso e os outros e volvéronlle dicir que non se traballase e que de facelo
que tiñan que enviar o pan a Lavadores, mentres que o Santos Pérez dicía que se podía
traballar que xa se tiña acordado o cese da folga; el traballou coa axuda da súa familia e
de dous obreiros, pois o terceiro estaba enfermo e o día 23 cando se presentaron as
forzas de asalto restableceuse a normalidade.
Tamén se ratifica na súa declaración Enrique Rodríguez Pérez que di que o día 20
presentáronse, sen armas, no seu forno, o Cortegoso, Santos Pérez e outros que non
coñece dicindo que se declarara a folga xeral, que alí mandaban eles e que non se
traballase. Polo que despachou aos traballadores e non se traballou aquela noite. Que o
21, entre as seis e media e sete da mañá, volveron presentarse os mesmos, tamén
desarmados, dicíndolle que viñan contar o pan, xa que aínda que a véspera non
traballaran, como o 19 era día de feira fabricaran moito pan. Feito o reconto, marcharon.
Que o 21 traballaron, xa que se presentou Cortegoso, Santos Pérez, que presidía a
sociedade de panadeiros, e outro e dixéronlle que podían traballar por que cesara a
folga, ao que se opoñía o Cortegoso porque non podía traballar en Couso por non ter
preparadas as levaduras e non lle facía moita graza que puidesen traballar todas as
panaderías menos a súa, pero apesar de todo traballaron aquela noite. Ao día seguinte
pola mañá, presentáronse os mesmos, tamén desarmados, fixeron reconto do pan e
marcharon e xa non volveron. Ao día seguinte (23) chegaron as forzas de asalto e
restableceuse a normalidade. Reitera que sempre se presentaron sen armas e que si no
atestado aparece que foron con elas será por unha mala interpretación que el o que
quería dicir era que os tantas veces citados patrullaban polas rúas con escopetas.

Tómanlle declaración a Rodrigo Pérez Pazos, quen declara que estaba nomeado pola
Sociedade de Panadeiros para patrullar cos outros pola rúas de Gondomar pero que non
fixo caso e marchou para a panadería na que traballa (a de Hermida) e botouse a durmir
e que non patrullou nin ese día nin os sucesivos. Nunha declaración posterior Enrique
Rodríguez Pérez confirma que Rodrigo Pérez Pazos, traballa como obreiro na súa
panadería e que o día 20 e os seguintes estivo sempre na panadería, onde comía, durmía
e traballaba e que non formou parte da patrulla do gremio de panadeiros que se formou
en Gondomar. Como Rodrigo Pérez Pazos fora citado por Salustiano Cortegoso como
un dos integrantes da patrulla, o instrutor procede a un careo entre ambos no que
Cortegoso declara que Rodrigo Pérez fora nomeado, como el e outros oito ou dez, para
formar a patrulla pero que na realidade non pode asegurar que o fixese e que o citou
porque o coñecía polo nome e fora un dos designados para a patrulla.
Outro dos citados por Cortegoso, Manuel Rodríguez Amorín non pode comparecer ante
o instrutor por estar convalecente dunha operación de úlcera de estómago, constitúese o
xulgado na súa casa e tómalle declaración na que di que o 20 tíñase acordado unha
reunión que se ía celebrar na Casa do Concello entre patr´çons e obreiros de panaderías
para tratar das melloras económicas que pedían os obreiros pero que non se puido
celebrar ao declarase a Folga xeral; naquela tarde foi ao Sindicato para saber de cando
se podería traballar e cando ía ter lugar a reunión, pero que non soubo nada. Estivo no
Sindicato ata a hora de cear, marchou e volveu xa que quedaron citados alí, onde
estaban, con el, uns dez panadeiros e vinte obreiros doutros oficios, aos que se lles
encomendou, por parte da directiva do sindicato, patrullar polas rúas para manter a orde.
Que había catro escopetas vellas que distribuíron a outros tantos individuos, pero que
como había moitas máis persoas que escopetas, durante a vixilancia que realizaron pola
noite, unhas veces tiñas as armas uns e outras, outros pero el nunca tivo arma algunha
no seu poder; dos dez panadeiros só lembra que Salustiano Cortegoso e Santos Pérez
levaban escopeta pero non sempre e que descoñece se coaccionaron aos propietarios
dalgunha das panaderías pois os que patrullaban eran uns trinta, formando ás veces un
grupo, outras varios, outras veces diseminados e que paseando polas rúas estivo ata as
catro da mañá do 21 en que se retirou a descansar. Ás 11 da mañá dese mesmo día
soubo que requisaran a camioneta da súa tía Encarnación Amorín, veciña de Gondomar,
que conducía un fillo dela que non estaba, polo que a camioneta levouna un que é
panadeiro na de Ángel Valverde ("forno de Laureana") pero que tamén traballa de

chofer (é posible que se trate do "palero" de Laureana, asasinado en San Xián, O Rosal)
e por este motivo obrigárono a ir a traballar á de Laureana en substitución do que
andaba a conducir a camioneta e traballou ata ás dez da noite e despois foise para casa e
xa non o molestaron máis e polo tanto non tivo ningunha participación, nin foi a
ningunha panadería, nin exerceu coacción algunha sobre os traballadores delas. Tamén
informa que non viu nin a Salustiano Cortegoso nin a Santos Pérez coaccionar aos
traballadores, aínda que soubo que Salustiano Cortegoso tivera un "desgusto" con
esperanza Araújo, porque mentres ela traballaba na noite do 21 ou do 22, no o lembra
con exactitude, este non podía traballar por non ter preparadas as levaduras.
Laureana Valverde Prado declara que é certo que Manuel Rodríguez Amorín traballou
na súa panadería o 21 de xullo en substitución de outro que fora para conducir unha
camioneta e que o Manuel é bo rapaz, que nunca deu de que falar tanto na súa conduta
social como política e que nunca escoitou dicir que exercera coacción algunha sobre o
persoal da súa panadería. Non é da mesma opinión o cabo da GC Márquez Parra que
informa a petición do instrutor di que Amorín pertencía á sección do ramo de
panadeiros que exerceu coacción sobre os panadeiros para que non puidesen
subministrar pan ao pobo e que aínda que non foi dos que máis se distinguiu (caso de
Salustiano Cortegoso e Santos Pérez) si acompañou á comisión que realizou estas
presións e que andou , pola noite, cunha escopeta para impedir a fabricación de pan.
Rodríguez Amorín foi un dos organizadores da sección de panadeiros da UGT, pero
como era de Gondomar non se facía notar moito pero asesoraba aos integrantes da
mesma e realizaba xestións para a mesma.
O 26 de setembro, o instrutor Arriaga acorda o procesamento de Salustiano Cortegoso
Iglesias, Santos Pérez González e Manuel Rodríguez Amorín; aos dous primeiros
elévalle a detención a prisión e sobre o terceiro indícalle ao Comandante do Posto da
GC de Gondomar que tan pronto se atope en disposición sexa conducido ao cárcere.
Dous días despois o médico e presidente da xestora do concello nomeado polos
militares, Latino Salgueiro Pereira, certifica que as dores e vómitos producidos pola
operación impiden o seu traslado ao cárcere. A situación permanece igual o 20 de
outubro e o 30 do mesmo mes. O 11 de novembro seguía en prisión atenuada na súa
casa a donde se traslada o secretario para comunicarlle o auto de procesamento.
OS INFORMES DAS AUTORIDADES
O remitido polo médico e presidente da xestora de Gondomar Latino Salgueiro di que
Salustiano Cortegoso Iglesias é de conducta "un tanto inmoral", que pertencia ao

Sindicato Obreiro da vila, aparecendo armado nos primeiros días do "movimiento". De
Manuel Rodríguez Amorín di que é de bos antecedentes morais e políticos, de filiación
socialista e que se limitou na acompañar aos obreiros sen andar armado. E de Santos
Pérez González que é de mala conduta moral e política e que foi un dos dirixentes do
movemento revolucionario aparecendo armado.
Pola súa banda o Cabo da GC, Florencio Márquez Parra di que a conduta de Santos
Pérez González e Salustiano Cortegoso Iglesias non deixa lugar a dúbidas que o
primeiro era comunista e o segundo socialista; que O Santos era presidente da sección
de panadeiros da vila e que os dous, con outros, se presentaron nos fornos exercendo
coacción para impedir que se traballase, significándose máis o Santos pola súa
cualidade de xefe entre eles e que parece que o respectaban os do seu ramo.
O instrutor Arriaga eleva as actuacións ao Auditor de Guerra da 8ª Rexión Militar o 12
de novembro de 1936, insistindo comunista e presidente dos panadeiros de Santos Pérez
e na de socialista de Salustiano Cortegoso e que xunto a Manuel Rodríguez Amorín
coaccionaron con armas e ameazas aos obreiros e que o seu lugar preferente de
actuación foi a panadería de Domingo Fernánde Carrera (Penisco) ao que ameazaron
con saltarlle a tapa dos miolos e que a escaseza de armas explica que cando foron aos
fornos de Esperanza Araújo e Enrique Rodríguez Pérez non levasen armas. Tamén
indica que a responsabilidade de Manuel Rodríguez Amorín non aparece tan definida
como a dos outros dous.
Dous días despois o Auditor de guerra considerando que non hai probas suficientes e
que non esta debidamente probado que os procesados cometesen o delito propón o
sobresemento provisional da causa e que sexan postos a disposición da autoridade
gobernativa para que , tendo en conta os antecedentes e informes dos mesmos, moi
especialmente os referidos a Santos Pérez González, dispoña as sancións gobernativas
que considere axeitadas. O Xeneral Xefe da 8 Rexión sobreseu provisionalmente a
causa o 16 de novembro de 1936.
O 19 de novembro os detidos quedan a disposición da autoridade gobernativa
O Sindicato da construción e oficios varios (adherido á UGT) de
Gondomar estaba, en 1936, presidido por Joaquín Míguez Ledo, encartado na

causa militar 805/36 contra varios veciños de Gondomar , entres eles o alcalde
democrático José Pequeño Rodríguez, labrego, de 52 anos, natural de San
Pedro da Ramallosa e veciño de Borreiros.
Míguez Ledo, xornaleiro de 29 anos e veciño de Vilaza, foi condenado a
morte e fusilado contra a tapia do cemiterio de Pereiró (Vigo) o 24 de outubro
de 1936.
Nesta causa tamén foron encartados José Cribeiro González, de 36
anos, mestre de Donas; Manuel Domínguez, de 36 xornaleiro, veciño de O
Picoto; Antonio Iglesias, xornaleiro de 18 anos veciño do barrio da Igrexa, en
Gondomar; Rogelio Lorenzo González, construtor de 52 anos, natural de
Chaín e veciño de Gondomar; Manuel Rodríguez Gómez, 39 anos,
guarnicioneiro, natural de Ribadavia e veciño de Gondomar e Feliciano
Vargas, de 35 anos, labrego, natural e veciño de Peitieiros (Area).
Os dirixentes do Sindicato de Gondomar foron encartados na causa
718/36 contra 12 veciños de Gondomar. A directiva do Sindicato estaba
formada ademais do presidente por:
Marcelino Súarez Iglesias (vicepresidente) de 29 anos, veciño de Gondomar
Marcial Mariño García (secretario), de 17 anos, veciño de Gondomar
Marcial Alonso Álvarez (contador), de 31 anos, veciño de Vilaza
E os vocais: Manuel Franco González (de 26 anos, xornaleiro, de Gondomar),
Evaristo González (non encartado) e Manuel Domínguez Sanromán (de 40
anos, canteiro, de Gondomar).

Nesta mesma causa por “Rebelión militar” foron tamén encartados:
Ascasio Jorge, de 27 anos, natural de Carvide (Leiría, Portugal) e veciño de
Vilaza; José Cavaco Durán, de 26 anos, xornaleiro, de Gondomar; José
Pereira Costas, de 17 anos, natural de Braga, canteiro, veciño de Mañufe,
tomáronlle declaración o 9 de agosto de 1936; o 19 do mesmo mes apareceu
morto nas Roteas (Nigrán); Felipe Méndez Núñez, de 31 anos, armador,
veciño de Vilaza; Marcial Alonso, de 18 anos, xornaleiro de Mañufe; Manuel
González Pérez de 23 anos, de Couso e Manuel Rodríguez Gómez de 39
anos, natural de Ribadavia e veciño de Gondomar

Capa da causa militar 718/36
Arquivo Intermedio da Rexión Militar Noroeste
Cuartel “Baluarte”. O Ferrol