Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
umdaysa bitkinin üremesi engellenmifl<br />
oluyor. Baflka kufl türleriyse tozlaflmay›<br />
sa¤layarak çiçeklerin üremesini sa¤l›yorlar<br />
ya da lefllerle beslenerek tehlikeli hastal›klar›n<br />
yay›lmas›n› önlüyorlar.<br />
Bu kufl gruplar›ndan hangilerinin daha<br />
fazla tehdit alt›nda oldu¤una bakt›m.<br />
Elde etti¤im önemli bulgulardan biri, lefllerle<br />
beslenen kufllar›n ekolojik ifllev bak›m›ndan<br />
en fazla tehdit alt›nda olan<br />
grup oldu¤u gerçe¤iydi. Dünyadaki kufllar›n<br />
yaklafl›k % 20’si tehdit alt›nda. Ancak<br />
lefl yiyen kufllarda bu oran % 40. Bunun<br />
üzerinde durmak gerek, çünkü lefl<br />
yiyen kufllar insan sa¤l›¤› aç›s›ndan çok<br />
önemli hizmetler sa¤l›yor. Örne¤in Hindistan’da,<br />
akbabalar›n say›s› son on y›l<br />
içinde yaklafl›k yüzde 95-99 azald›. Dünya<br />
Sa¤l›k Örgütü’nün 1997 y›l› verilerine<br />
göreyse, dünyadaki 50.000 kuduz<br />
ölümünden 30.000’i Hindistan’da gerçekleflmifl.<br />
Hindistan’da akbabalar›n say›s›<br />
bu derece azal›nca, bunlar›n<br />
ifllevini sokak köpekleri<br />
üstlenmifl. Sokak köpeklerindeyse<br />
kuduz hastal›¤›<br />
h›zla yay›lmaya bafllam›fl<br />
ve do¤al olarak insanlara<br />
sald›r›p kuduz<br />
hastal›¤›n› bulaflt›rarak ölmelerine<br />
yol açm›fllar. Bu<br />
olay, ekosistemdeki dengenin,<br />
bir kufl türünün<br />
azalmas› sonucunda nas›l<br />
bozulabilece¤ine iyi bir örnek.<br />
Meyve yiyen kufllar›n<br />
durumuna bakt›¤›mda,<br />
bunlar›n da % 27’sinin soyunun<br />
tehdit alt›nda oldu-<br />
¤unu gördüm. Dünya genelinde<br />
tehdit alt›nda olan<br />
kufllar›n oran› yaklafl›k %<br />
20 oldu¤una göre, bu kufllar<br />
da genel ortalaman›n üzerinde tehdit<br />
alt›nda.<br />
Lefllerle beslenen ve meyve yiyen kufllar<br />
d›fl›nda hangi türler için tehlike söz<br />
konusu?<br />
Deniz kufllar›n›n yar›s› tehdit alt›nda.<br />
Bunlar› bal›k yiyen kufllar takip eder.<br />
Bunlar›n yaklafl›k üçte biri tehdit alt›nda.<br />
Bal›k yiyen kufllar›n büyük bir k›sm›<br />
denizlerde yafl›yor. Ancak, sulak alanlarda<br />
yaflayan türler de var. Bu nedenle, bal›k<br />
yiyen kufllar ve deniz kufllar› aras›nda<br />
belli bir fark var. Bunlar› takip eden orman<br />
kufllar›n›n % 25’i tehdit alt›nda. Bir<br />
de sulak alanlarda yaflayan kufllar için<br />
tehlike söz konusu.<br />
Dünyadaki bölgelere bakacak olursak,<br />
okyanuslardaki adalarda yaflayan<br />
kufllar›n tehlikede olduklar›n› görürüz,<br />
çünkü ada kufllar› uzun y›llar boyunca<br />
avc›larla karfl›laflmadan evrimlefliyorlar.<br />
Birçok adada memeli hayvanlar yaflam›yor<br />
ya da sadece yarasalar mevcut. O<br />
yüzden buradaki kufllar, kedilere ya da<br />
farelere karfl› savunmas›z. Bu hayvanlardan<br />
baz›lar› binlerce y›l boyunca adalarda<br />
yaflayarak uçma yeteneklerini de kaybetmifller.<br />
Bu adalara insano¤lu ayak bas›p,<br />
beraberinde getirdi¤i kedilerini, köpeklerini,<br />
farelerini vs. sal›nca, sonradan<br />
gelen bu canl›lar ada kufllar›n›n yuvalar›n›<br />
talan ederek ya da onlar› yiyerek türlerinin<br />
yok olmas›na neden olmufl. Bu<br />
nedenle, Pasifik adalar›nda, Yeni Zelanda’da,<br />
Madagaskar’da ve di¤er okyanus<br />
adalar›nda yaflayan kufllar›n büyük bir<br />
oran›, yani % 50-80 aras› çok yüksek tehlike<br />
alt›nda.<br />
K›talara bakt›¤›m›zda, Güneydo¤u Asya’daki<br />
kufllar›n büyük oranda tehdit alt›nda<br />
oldu¤unu söyleyebiliriz; çünkü Gü-<br />
neydo¤u Asya’da nüfus çok yüksek; ayn›<br />
zamanda da pek çok ender tür yafl›yor.<br />
Bölgede yaflayan kufllar›n yaklafl›k üçte<br />
birinin soyu tehdit alt›nda. Okyanus adalar›<br />
ve Güneydo¤u Asya’y› takip eden<br />
üçüncü bölge, paleoarktik bölge. Paleoarktik<br />
derken, Avrupa ve Asya’n›n tropik<br />
olmayan bölgelerini kastediyoruz.<br />
Türkiye tümüyle paleoarktik bölge içerisinde;<br />
yani dünyada tehdit alt›ndaki<br />
üçüncü bölge içerisinde bulunuyor.<br />
En önemli bulgular›m›zdan biri de flu:<br />
Kufllar, yaflad›klar› bölgeye uyum sa¤lamak<br />
için, davran›fllar›nda ne kadar uzmanlaflm›fllarsa,<br />
soylar›n›n tehdit alt›na<br />
girme olas›l›¤› da o oranda art›yor. Sadece<br />
belirli bir habitatta yaflayan ve belirli<br />
bir besinle beslenen bu uzman kufllar›n<br />
% 40’›n›n soyu tehlikede.<br />
Bu araflt›rman›zda, kufllar›n gelece¤ine<br />
iliflkin çarp›c›, ayn› zamanda da üzücü<br />
öngörülerde bulunuyorsunuz. Bu<br />
bulgular›n›z› aç›klar m›s›n›z?<br />
Kufllar›n gelece¤ine iliflkin bulgular›m›z›<br />
flöyle elde ettik: 2100 y›l›nda, kufl<br />
türlerinin kaç›n›n soyunun tükenece¤ini<br />
görmek istedik ve belli varsay›mlara dayanarak<br />
baz› senaryolar haz›rlad›k. Ancak<br />
senaryolar›m›z, günümüzde türlerin<br />
ortalama yok olma h›z›na bakt›¤›m›zda<br />
afl›r› iyimser say›l›r. Üç temel varsay›m›m›z<br />
var: olumlu, orta, kötümser. En kötü<br />
varsay›m›m›z bile, küresel ›s›nma gibi<br />
pek çok tehdit unsurunu hesaba katm›yor.<br />
‹flin üzücü yan›, varsay›mlar›m›z›n<br />
afl›r› iyimser olmas›na karfl›n, 2100 y›l›nda<br />
var olan kufl türlerinin % 6-14’ünün<br />
yok olaca¤›n› keflfettik. Daha da önemlisi,<br />
% 7-25’inin ekolojik aç›dan soyu tükenmifl<br />
olacak. Bu flu anlama geliyor:<br />
Kufllar›n bir bölümünün soyunun<br />
tümüyle tükenmifl olaca¤›, ancak<br />
bir bölümünün de say›lar›<br />
o kadar azalm›fl olacak ki, ekolojik<br />
aç›dan katk›lar› yok say›lacak.<br />
Kufllar›n yok olmas›n›n en<br />
önemli nedenleri neler sizce?<br />
En önemli nedenlerden biri<br />
yaflam alanlar›n›n yok edilmesi<br />
ya da bozulmas›d›r. Bu Türkiye’de<br />
özellikle çok büyük bir<br />
sorun. Ülkenin sulak alanlar›<br />
h›zla kurutuluyor. Örne¤in,<br />
Sultansazl›¤› kufl cenneti olarak<br />
bilinir; ancak ortam giderek<br />
kötülefliyor, hatta yok olmak<br />
üzere. Birçok baflka çok<br />
güzel sazl›k alan yok olmak<br />
üzere ya da art›k yok. Amik<br />
Dikkuyruk<br />
Gölü, bir zamanlar Türkiye’de<br />
y›lanboyun diye bilinen, Arfika<br />
as›ll› bir türün yaflad›¤› tek ortamd›. Art›k<br />
bu türün soyu ülkemizde tükendi,<br />
çünkü göl ne yaz›k ki kurutuldu. Yine<br />
baflka pek çok sulak alan kurutuldu. Ormanlar›m›z<br />
yak›l›yor ve kesiliyor. Fundal›klar<br />
gibi ender bitki örtüleri, özellikle<br />
‹stanbul civar›ndaki pek çok fundal›k<br />
alan, gecekondular ve yap›laflma nedeniyle<br />
yok edildi ve yok ediliyor. K›saca,<br />
yaflam ortamlar›n›n yok edilmesi, en büyük<br />
sorunu teflkil ediyor.<br />
‹kinci en önemli sorun, avc›l›k ve kufllar›n<br />
do¤al ortamlar›ndan al›n›p ticari<br />
amaçlarla sat›lmas›. Bu ne yaz›k ki ülkemizde<br />
çok büyük bir sorun, çünkü yaklafl›k<br />
alt› milyon kaçak avc›n›n oldu¤u tahmin<br />
ediliyor. Örne¤in, Türkiye’de dikkuyruk<br />
ad›nda bir ördek var. Dikkuyruk<br />
da dünyada soyu tehdit alt›nda olan kufl<br />
75<br />
May›s 2005 B‹L‹M veTEKN‹K
Change language