istiklâl marşı - Türk Ocakları Genel Merkezi

Açıklamalı ST KLÂL MAR I ve GENÇL E H TABE 

SMA L ACAR 

Açıklamalı 

ST KLÂL MAR I 

Ve 

GENÇL E H TABE 

1

2 

L VA YAYINEV : 9 

Edebiyat Dizisi : 5 

smail ACAR 

ISBN : 975-9107-05-8 

© Alem Basım-Yayım (Mustafa Bayrak). Bu kitabın her türlü telif 

hakkı yazarına, bu baskının basım yayım hakkı anla malı olarak 

Alem Basım-Yayım’a aittir. 

Yayın Yönetmeni : Halil Bayrak 

Dizgi : Adem Karanfil 

Kapak Tasarım : Abdülbaki Çal 

Baskı Yeri - Tarihi : stanbul – 2005 

Baskı - Cilt : Kilim Matbaacılık 

L VA YAYINEV 

Anafartalar cd. No: 92 BALIKES R 

Tel: 0 266 243 77 73 

Belgegeçer : 0 266 245 17 60


Açıklamalı 

ST KLÂL MAR I 

Ve 

GENÇL E H TABE 

SMA L ACAR 

3

4 

smail ACAR


1982 Anayasası 

Madde 3: 

Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir 

bütündür. Dili Türkçe’dir. Bayra ı, ekli kanunda belirtilen, 

beyaz ay yıldız al bayraktır. Millî mar ı “ stiklâl Mar ı”dır. 

Ba kenti Ankara’dır. 

Türk Ceza Kanunu: 

Madde 300: 

1) Türk Bayra ını yırtarak, yakarak veya sair surette 

ve alenen a a ılayan ki i, bir yıldan üç yıla kadar 

hapis cezası ile cezalandırılır. Bu hüküm, 

anayasada belirlenen beyaz ay yıldızlı al bayrak 

özelliklerini ta ıyan ve Türkiye Cumhuriyeti 

Devleti’nin egemenlik alameti olarak kullanılan 

her türlü i aret hakkında uygulanır. 

2) stiklal Mar ını alenen a a ılayan ki i, altı aydan 

iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 

3) Bu maddede tanımlanan suçların yabancı bir 

ülkede bir Türk vatanda ı tarafından i lenmesi 

halinde, verilecek ceza üçte bir oranında arttırılır. 

5

6 

smail ACAR

Ç NDEK LER 

ÖN SÖZ 


B R NC K TAP 

G R 

Millî Mar larımız 

stiklâl Mar ı’ndan Önce 

Resmî Mar Denemeleri 

B R NC BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN YAZILMASI 

Resmî- Millî Mar htiyacı 

“Türk airlerinin nazar-ı dikkatine” 

stiklâl Mar ı Yarı ması Açılıyor 

“Burada Duracak Zaman De il” 

Mehmet Âkif Millî Mücadele’de 

Millî Mar ımızın Yazılma Hikâyesi 

stiklâl Mar ı’nı Âkif Yazmalı 

“Kürsüden Okuyunuz Hamdullah Bey” 

stiklâl Mar ı Meclis Kürsüsünde 

“ stiklâl Mar ı” Resmî Mar Oluyor 

Mar ’ın T B M M’de Kabulü 

Mar ın Kabulünden Sonraki Yazı malar 

“Vallahi Almam” 

Mehmet Âkif ve Para Ödülü 

“O, Milletimin Malıdır” 

Âkif Mar ’ı Safahat’a Almıyor 

K NC BÖLÜM 

YARI MAYA KATILAN D ER RLER 

Seçilen Altı iirin Metni 

Kâzım Karabekir’in Teklifi 

7

8 

smail ACAR 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN BESTELENMES 

Beste Çalı maları 

Bugünkü Resmî Beste 

O. Zeki Üngör’ün Bestesi 

Atatürk ve stiklâl Mar ı 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN ANLAMI 

stiklâl Mar ı 

Bir Açıklama Denemesi 

stiklâl Mar ı’nın Anlamı 

stiklal Mar ı’nın Dili 

SONUÇ 

K NC K TAP 

ATATATÜRK- NUTUK 

ve 

GENÇL E H TEBE’N N ANLAMI 

Atatürk ve Nutuk 

Atatürk’ün büyük Eseri: 

Nutuk 

Nutuk Yayınları 

Konu ve Anlamca Nutuk 

Gençli e Hitabe 

Gençli e Hitabe’nin Anlamı 

Gençli e Hitabe’nin Dili 

Sonuç Yerine 

Atatürk Diyor ki 

Gençli e Hitabe Sözlü ü 

Kaynaklar


ÖN SÖZ 

Türk stiklâl Mar ı ve Atatürk’ün Gençli e Hitabesi, 

fikir ve kültür hayatımızın temel metinlerindendir. Her iki 

metin de, stiklâl Sava ı artlarını, Türk milletinin varlı ının 

devamını, Türk istiklâlini ve Türk vatanının bütünlü ünü savunur. 

Her ikisi de yakın tarihimizin hatıralarını ya atarak 

millî duygularımızın canlı kalmasını sa lar. 

Hem stiklâl Mar ı hem Gençli e Hitabe, Türk milletini, 

varlı ına kastedeceklere kar ı her an uyanık ve dikkatli 

olmaya davet eder. 

te bu sebeple, iki metin de resmî dairelerde, okullarda 

duvarlara, sınıflara asılır. Gençlerimize ezberletilir. 

stiklâl Mar ı, “vatanın bütünlü ünün ve milletin istiklâlinin 

tehlikeye dü tü ü”; stiklâl Sava ı’nın veya di er 

adıyla Millî Mücadele’nin henüz ba ladı ı günlerde kaleme 

alınmı tır. stiklal Mar ı, “Milletimizin dahilî ve haricî istiklâli 

u runda giri ti i mücadeleyi ifade ve terennüm” eden 

bir destan metindir. te bundan dolayı, güzel ve heyecanlı 

bir iir olmakla beraber, onun edebî olmaktan daha çok tarihî 

de eri vardır. O, “tarihîlik” de erini Türk milletinin ya amak 

için giri ti i istiklâl mücadelesini yansıtmak ve o günlerin 

hatırasını ya atmaktan almaktadır. 

stiklâl Mar ımız, milletimizin, Millî Mücadele’de stilâcılara 

kar ı gösterdi i “var olma azmi ve iradesi” ile 

“ stiklâle olan inancı”nın ifadesidir. Bu azim, irade ve inanç, 

milletimizin hiç kaybetmemesi gereken manevî kuvvet ve 

hayat kayna ıdır. stiklâl Mar ımız, i te bu manevî kuvvet ve 

hayat kayna ını, her an canlı tutan, ya atan millî de erlerimizin 

ba ında gelir. 

9

10 

smail ACAR 

Milletler, millî de erleriyle vardırlar. stiklâl Mar ı, 

“tarihîlik” de erinin yanında, millî de erleri de ifade eden 

bir “edebî metin”dir stiklâl Mar ı’nda, Türk milletinin, istiklâl, 

hürriyet, vatan, din, hak-adalet, bayrak, kahramanlık, 

kendine güven, ebediyen var olma gibi vazgeçemeyece i deerler, 

sade bir dille fakat heyecanlı bir edebî üslûpla dile 

getirilmi tir. 

Kitabı hazırlarken, stiklâl Mar ımızı, sadece metin 

olarak yazıldıktan sonraki ekliyle tanıtmayı yeterli bulmadık. 

Mar ’ın yazılma ihtiyacı ve yazılma macerası ile beraber, 

onun yazıldı ı tarihî günleri bizzat ya ayarak tarih yazanların 

millî mar konusunda gösterdikleri hassasiyeti de 

yansıtarak, o günlerin havasını daha canlı olarak hissettirmek 

istedik. stiklâl Mar ı ile ilgili Meclis tutanaklarına ve hatıralara 

fazlaca yer vermemizin sebebi budur. 

stiklâl Mar ımızın anlam ve önemini anlatmaya çalı 

tı ımız kitapta, stiklâl Mar ımızın dı ında, fakat onunla 

ilgili olması bakımından, “resmî-millî mar ” yarı masına 

katılan altı iirin metnine de yer vermeyi uygun bulduk. Böylelikle, 

hem Âkif’in iiri ( stiklâl Mar ımız) ile bu altı iiri 

kar ıla tırma imkânı sa lamı hem de bu konudaki bazı merakları 

gidermi olaca ımızı dü ündük. Ayrıca, bu millî mar 

adayı iirlerde de, Millî Mücadele havası ve milletimizin 

u runa sava tı ı temel de erler yansıtılmaktadır. 

Gençli e Hitabe’ye gelince: Gençli e Hitabe, stiklâl 

Sava ı kazanılıp, millî ve ça da Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan 

sonra kaleme alınmı tır. Yani Millî Mücadele baarılmı 

, mutlu sona ula ılmı tır. Bu sonuç, Türk istiklâli ve 

Türk Cumhuriyeti’dir. Artık bu sonucun ilelebet muhafaza ve 

müdafaa edilmesi gerekmektedir. Bu görev Türk gençli ine 

verilmi tir.


Gençli e Hitabe, i te bu görevin yerine getirilmesinin 

gerekçe ve artlarını tespit ve ifade eden bir vasiyetnâmedir. 

Gençli e Hitabe, her ne kadar müstakil bir metin olarak 

ele alınabilirse de o, esasen Nutuk adlı büyük eserin bir 

parçası ve sonuç bölümüdür. Bu sebeple, Nutuk’un bütünlüü 

içinde dü ünülmesi, onu daha anla ılır ve anlamlı hale getirmektedir. 

Bundan dolayı Gençli e Hitabe’den önce 

Nutuk’u tanıtmayı faydalı bulduk. 

stiklâl Mar ı ve Gençli e Hitabe milletimizin ve 

devletimizin varlık sebep ve de erlerini ifade eden ve üzerinde 

milletçe ittifak edilen iki temel metindir. Bundan dolayı 

milletimizin ve Devletimizin bekası için, istiklâl Mar ı ve 

Gençli e Hitabe’de ifade edilen fikir ve de erlerin yeni nesillere, 

gençlerimize gereken önem verilerek anlatılıp ö retilmesi 

gerekir. 

te bu gaye ile stiklâl Mar ımızı ve Gençli e Hitabe’yi 

de erlendirdi imiz iki ayrı kitabı tek kitap (cilt) içinde 

bulundurup de erlendirmenin, iki metni beraber dü ünme ve 

kitabı kullanma açısından faydalı bulduk. 

Bu kitabın, millî kültür ve millî de erler konusunda 

hassasiyet gösteren, bu konuları ö renme ihtiyacı duyan meraklı 

okuyucularımıza; özellikle de millî uur sahibi olarak 

yeti mesini istedi imiz Türk gençli ine faydalı olaca ını düünüyoruz. 

Atatürk’ün Türk istiklâlini Türk Cumhuriyetini emanet 

etti i gençlere güveniyor, eme imizin bo a gitmeyece ine 

inanıyoruz. 

Bu vesileyle Türk milletine son derece de erli ve güzel 

bir Millî Mar hediye eden Millî airimiz Mehmet Âkif’i 

ve Cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk ba ta olmak üzere 

bütün Millî Mücadele ehit ve kahramanlarını minnet ve rahmetle 

anıyor, okuyucuların da anmasını istiyorum. 

11

12 

smail ACAR 

Kitabın hazırlanması için te vik eden Liva Yayınevi 

sahibine ve her konuda yardımcı olan emekli edebiyat ö retmeni 

e ime ve çalı malarıma destek veren herkese te ekkür 

ediyorum. 

Çalı mak bizden, ba arı Allah’tandır. 

smail ACAR 

Ayvalık, Temmuz 2005


B R NC K TAP 

Resmî- Millî Mar ımız 

TÜRK ST KLÂL MAR I 

13

14 

smail ACAR

G R 


Mar ve Millî Mar larımız 

Mar , “genel olarak kelime anlamı: ölçülü yürüyü - 

lerde kullanılan müzik çe ididir.” Asker, okul, gençlik, yürüyü 

, bayrak, konser, dü ün, yas, cenaze vs. gibi çe itleri vardır. 

1 

Millî mar lar, kendilerine ait devletlerini kurmu hür 

milletlerin bayrakları gibi istiklâl sembollerindendir. 

19. yüzyıla kadar, milletlerin millî duygularını terennüm 

eden çe itli mar ları bulunmaktaydı; ancak bu mar lar, 

bugünkü anlamda “resmî-millî mar ” durumunda de ildi. 

Türk tarihinde de özellikle askerî müzik, millî duyguları 

terennümde önemli yer tutuyordu. Eski Türk sosyal hayatının 

aynası diyebilece imiz Dede Korkut Hikâyeleri’nde, 

sava ve cenk sahneleri anlatılırken bir çe it askerî bando sayılabilecek 

davul ve nakkarelerin çalındı ından bahsedilmektedir. 

2 

Osmanlı devrinde ise bilhassa 16. yüzyıldan ba layarak 

mehter takımlarının varlı ı bilinmektedir. 

Osmanlı devri Mehter mar ları, 1826’da Yeniçeri 

Oca ı’nın kapatılması sırasında, Yeniçeri kalıntısı veya yeniçeri 

unsurlarından sayıldı ı için yok edilmi tir. Bu sebeple 

günümüzde, güfte ve bestesi bilinen çok eski Mehter mar - 

ları yoktur. Bugün bilinen Mehter mar ları, 20. yüzyıl ba larında 

yani sonradan bestelenen mar lardır. Bu, sonradan bes- 

1 Etem Üngör,Türk Mar ları, Ank. 1966,s.9 

2 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı -ı, Ank. 1958, s. 152 

-Orhan aik Gökyay, Dedem Korkud’un Kitabı,MEB. st. 1973, 

s.CCCLXIX 

15

16 

smail ACAR 

telenen mar lar içinde yaygın olarak “Mehter Mar ı” adıyla 

bilinen, güftesi Ahmet Muhtar Pa aya, bestesi smail Hakkı 

Bey’e (1865-1927) ait olan mar tır. Asıl adı “Mehterhâne-i 

Hakanî Harp Mar ı” olan bu güzel mar ımızın güftesi 

öyledir: 

Gafil ne bilir ne ve-i pür evk-i vegayı 

Meydan-ı Celâdetteki envar-ı safayı 

Meydan-ı gazâ, a k ile tekbirler alınca 

Titretti yine rûy-i zemin ar -ı semayı 

Allah yoluna cenk edelim, an alalım an 

Kur’an’da zafer vâdediyor Hazret-i Yezdan 

Farz eyledi hallâk-ı cihan harb-i cihadı 

Hep cenk ile yükselmede ecdâdımın adı 

Dünyaları feth eyleyen ecdâdımız elhak 

Âdil idi hıfz eyler idi hakk-ı ibâdı 

Allah yoluna cenk edelim, an alalım an 

Kur’an’da zafer vâdediyor Hazret-i Yezdan 1 

Mehter mar larımızın dı ında, millî kahramanlık duygularını 

terennüm eden ve genel olarak anonim özellik ta ıyan 

mar larımız da vardır. Bunların içinde Sivastopol Mar ı, 

Plevne Mar ı, Cezayir Mar ı en tanınmı larıdır. 

1 Etem Üngör, a.g.e.,s181.


stiklâl Mar ı’ndan Önce 

Resmî Mar Denemeleri 

Yeniçeri Oca ı’nın kaldırılmasından (1826) sonra, 2. 

Mahmut (1808-1839), Mehter takımının yerine askerî müzik 

veya askerî bando ihtiyacını kar ılamak üzere “Mızıka-yı 

Hümayun” okulunu kurdurdu. Batılı anlayı la kurulan bu 

okulun ba ına da Guiseppe Donizetti 1 adında bir talyan getirildi. 

Türkiye’de Batılı veya bugünkü anlamda ilk resmî- 

millî mar denemeleri de talya’dan getirilen Donizetti tarafından 

yapılmı tır. 

Donizetti’nin ilk besteledi i mar , 2. Mahmut için ve 

onun adıyla besteledi i “Mahmudiye Mar ı”dır. Donizetti, 

daha sonraki yıllarda da, 1. Abdülmecit (1839-1865) için “Mecidiye 

Mar ı” bestelemi tir. 

2. Abdülhamit devrinde, Mızıka-yı Humayun (bando) 

komutanlı ına Necip Pa a getirilmi tir. Donizetti’nin “Mahmudiye” 

ve “Mecidiye” mar larından sonra, Padi ahlar adına 

resmî mar besteleme anlayı ı sürdürülerek, 2. Abdülhamit 

(1876-1909) adına Necip Pa a tarafından “Hamidiye 

Mar ı” bestelenmi tir. Bu mar daha sonraki yıllarda “ lk 

Me rutiyet Mar ı” olarak da anılmı tır. 

kinci Me rutiyet’in ilânından ve 2. Abdülhamid’den 

sonra tahta geçen Osmanlı Padi ahı 5. Mehmet Re at zamanında, 

kalıcı bir millî mar bestelettirilmesi için te ebbüse 

geçilmi tir. Bu çalı malardan olmak üzere Mızıka-yı Humayun 

Miralayı, Beethoven’in Türk Mar ı’nın devletçe kabu- 

1 Sonradan Donizetti Pa a unvanıyla anılan bu talyan, Türkiye’de 28 yıl 

çalı mı tır. 

17

18 

smail ACAR 

lünü; bazıları da Mecidiye Mar ı’nın kullanılmasını istemi 

tir. Tartı malar sonunda yeni bir mar bestelettirilmesine 

karar verilmi se de te ebbüs ba arılı olamamı tır. Eski Sultan 

Mecit Mar ı, “Mar -ı Sultanî” olarak çalınıp söylenmi 

tir. 

kinci Me rutiyet devrinde, devrin siyasî - fikrî yapısına 

uygun olarak Namık Kemal’in, Tevfik Fikret’in bazı 

iirleri bestelenip heyecanlı mar lar olarak söylenmi tir. 

Millî Mücadele yıllarında, Meclis’in açılmasından 

sonra “Büyük Millet Meclis’i Bandosu” kurulmu tur. 

Millî heyecanın doru a çıktı ı Millî Mücadele yıllarında, 

kinci Me rutiyet devrinde millî duyguları terennüm 

eden pek çok iir, mar olarak bestelenmi tir. Bu heyecanlı 

günlerde özellikle ordu içinde bir çe it resmî-millî mar gibi 

söylenen bir mar ımız vardır. Bu Mar ın güftesi (sözleri) 

Mehmet Âkif’in “Ordunun Duası” adlı iiridir. Ali Rıfat 

(Ça atay) tarafından bestelenen bu Mar , Genel Kurmay 

Ba kanlı ınca da orduda resmî olarak söylenmekte idi. 

Mehmet Âkif’in, Ali Rıfat (Ça atay) tarafından 

bestelenen “Ordunun Duası” adlı iir metni (mar güftesi) 

öyledir: 

Ordunun Duası 

Yılmam ölümden, yaradana, askerim; 

Orduma “gâzi” dedi Peygamberim. 

Bir dile im var, ölürüm isterim: 

Yurduma tek dü man ayak basmasın. 

Âmin! Desin hep birden yi itler, 

“Allahu ekber!” gökten ehitler. 

Âmin! Âmin! Allahu ekber!


Türk eriyiz, silsilemiz kahraman... 

Müslümanız,Hakk’a tapan Müslüman. 

Putları Allah tanıyanlar, aman, 

Mescidimin boynuna çan asmasın. 



Âmin! Âmin! Allahu ekber! 

Millet için etti mi ordum sefer, 

Kükremi arslan kesilir her nefer, 

Döktü ü kandan gö e vursun zafer, 

Topra a bir damlası bo akmasın. 

Âmin! Âmin! Desin hep birden yi itler, 


Âmin! Âmin! Allahu ekber! Allahu ekber! 

Ey Ulu peygamberimiz nerdesin? 

Dinle minaremde öten gür sesin! 

Gel, bana yâr ol ki cihan titresin, 

Kimse dönüp süngüme bakmasın. 



Âmin! Âmin! Allahu ekber! Allahu ekber! 

19 

(Safahat, s.554)

20 

smail ACAR


B R NC BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN YAZILMASI 

21

22 

smail ACAR


Resmî-Millî Mar htiyacı 

Millî Mücadele yıllarında, Türkiye Büyük Millet 

Meclisi Hükümeti kurulduktan sonra, özellikle Batılı devlet 

temsilcilerinin Ankara’yı ziyaretleri sırasında, kendi millîresmî 

mar ları çalınıp söylenmekte idi. Bu durum, bizde de 

bir resmî mar ihtiyacı ortaya çıkardı. Resmî-millî sembol 

olacak bir mar teklifi, Millî Mücadele’nin yürütücü gücü 

olan ordudan geldi. 

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi 

açıldıktan sonra 3 Mayıs 1920’de kurulan ilk TBMM Hükümeti’nde 

Edirne Milletvekili Miralay smet ( nönü) Bey, 

Erkân-ı Harbiye-i Umumîye Vekili 1 ; Sinop Milletvekili Dr. 

Rıza Nur da Umur-ı Maarif Vekili 2 seçilmi lerdi. Millî 

Mar konusu, ilk TBMM Hükümeti’nin göreve ba lamasından 

birkaç ay sonra gündeme gelmi tir. 

Millî mar konusunun gündeme gelmesi, öyle 

olmu tur: 

Millî Mücadele yürütülürken Türkiye Büyük Millet 

Meclisi, “ r at Encümeni” adıyla heyetler kurmu tu. Bu heyetler, 

halkı Millî Mücadeleye davet ettikleri gibi cepheleri 

dola arak askere moral veriyordu. te bu r at Heyeti Üyeleri, 

Garp Cephesi Komutanlı ını da yürüten smet ( nönü) 

Bey ile görü erek askerin moralini yükseltecek (vatan veya 

stiklâl mar ı olacak) bir mar ın yazılıp bestelettirilmesini 

istemi lerdi. 

1 

Bugünkü Genel Kurmay Ba kanlı ı, lk TBMM Hükümeti’nin bir 

bakanlı ı gibi dü ünülmü tü. 

2 

Bugünkü “Millî E itim Bakanlı ı” ve “Kültür Bakanlı ı” yerine. 

23

24 

smail ACAR 

“Türk airlerinin Nazar-ı Dikkatine” 

stiklâl Mar ı Yarı ması Açılıyor 

Resmî–Millî mar ihtiyacının duyuldu u i te bu günlerde, 

1920 yılı sonbaharında, o zaman Batı Cephesi Komutanı 

olan smet Bey, zamanın Millî E itim Bakanı Dr. Rıza 

Nur’u ziyaret ederek, kendisine, “millî mar yazdırılıp bestelettirilmesi” 

istek veya teklifini iletir. smet nönü’nün söz 

konusu teklifini, ziyaret sırasında yanında bulunan Ba yâveri 

(daha sonra çi leri Bakanlı ı da yapmı bulunan) ükrü Sökmensüer, 

öyle anlatmaktadır: 

“1920 yılı sonlarına do ru o zamanki tabiriyle Erkân-ı 

Harbiye-i Umûmiye Reisi (Genel Kurmay Ba kanı) smet 

Bey, Maârif Vekili rahmetli Rıza Nur Bey’i makamında 

ziyarete gitmi ti. Ben de Ba yâveri olarak yanında idim. Sayın 

nönü, bu ziyareti, millî heyecanı koruyacak, millî azim 

ve imanı manevî alanda besleyerek zinde halde tutacak, 

‘Marseyyez’ (Fransız resmî-millî mar ı) örne inde bir marın 

hazırlanmasını teklif için yapmı tı. stiklâl Mar ı i te bu 

te ebbüsün neticesidir.” 1 

Resmî-millî mar ( stiklâl Mar ı) yazdırılıp bestelettirilmesi 

konusunda, ükrü Sökmensüer’in anlattıklarını do - 

rulayan bir ba ka bilgi de, Kâzım Nâmi Duru’nun hatıralarıdır. 

O tarihlerde Orta Tedrisat Müdürlü ü 2 görevinde bulunan 

Kâzım Nâmi (Duru), hatıralarında, smet nönü ile ilk 

kar ıla masını anlatırken, stiklâl Mar ı konusuna da öyle 

temas ediyor: 

1 Muhiddin Nalbando lu, stiklâl Mar ımızın Tarihi, st. 1964,s.55-56. 

2 imdiki Ortaö retim Genel Müdürlü ü


“Birgün Orta Tedrisat Müdürü odasında çalı ıyordum. 

Kalpa ımı masamın bir kenarına koymu tum. Kapı 

açıldı. çeriye kısa boylu bir Erkân-ı Harbiye Albayı girdi. 

Onu görünce, aya a kalktım, kalpa ımı giydim, ‘Buyurunuz’ 

dedim. Bu zât, ‘Ben, Garp Cephesi Erkân-ı Harbiye Reisi 

smet’ dedi. Kendisini masamın önündeki iskemleye buyur 

ettim. Oturdu. ‘Beni size Dr. Rıza Nur Bey gönderdi. Orduca 

karar verdik, bir stiklâl Mar ı istiyoruz . Bunun güftesini, 

bestesini ayrı ayrı müsabakaya korsunuz. Her birini kazanana 

be er yüz lira verece iz,’dedi. Emirlerini hemen yapaca 

ımı söyledim. O da kalktı, gitti. 

Sayın nönü ile ilk erefleni im böyle oldu. Kendilerini 

daha önceden tanımıyordum. 

Müsabakayı, stanbul da dahil bütün memlekete ilân 

ettik.” 1 

Zamanın Millî E itim Bakanlı ı adına Kâzım Nâmi 

Duru’nun kaleme aldı ı ve hatıralarında bütün memlekete 

duyuruldu u bildirilen stiklâl Mar ı yazma yarı ması ile 

ilgili genelge veya ilân metni öyledir: 

“Türk âirlerinin Nazar-ı Dikkatine, 

Maarif Vekâleti’nden: 

Milletimizin dâhilî ve haricî istiklâli u runda giri - 

mi oldu u mücadelâtı ifade ve terennüm için bir stiklâl 

Mar ı müsabakaya vaz’edilmi tir. Hür ve me gul 2 memleketlerimizde 

bütün erbâb-ı kalemi hizmete davet ederiz. 

thaf olunacak âsâr içinden biri, iki ay sonra 23 Kânûn-ı 

evvel 336’da Maârif Vekâleti nezdinde bir hey’et-i edebiyye 

tarafından intihap olunacaktır. ntihap olunacak eserin 

yalnız güftesi için be yüz lira mükâfât vardır. Yine lâakal 

1 Kâzım Nâmi Duru, Cumhuriyet Devri Hatıralarım, st. 1958,s.5. 

2 me gul: i gal edilmi ,zaptedilmi 

25

26 

smail ACAR 

be yüz lira tahsis edilecek olan beste için bilâhare ayrıca 

müsabaka açılacaktır. 

Bütün müracaatlar, Ankara’da Türkiye Büyük 

Millet Meclisi Maârif Vekâleti’dir.” 

Bu, genelgeden anla ılaca ı üzere: 

1- Millî E itim Bakanlı ı tarafından bütün airlere 

açık bir millî mar yarı ması açılmı tır. 

2- Millî mar güftesi olarak seçilecek eserde ( iirde), 

milletimizin giri ti i istiklâl mücadelesini ifade ve 

terennüm artı aranılacaktır. (Tek art budur.) 

3-Yarı manın süresi, 23 Kânûn-ı evvel 1336 (23 Aralık 

1920) günü sona ermek üzere iki aydır. Buna göre yarı - 

ma, 23 Ekim 1920’de ba lamı olmaktadır. 

4- Millî mar olacak eser, Maârif Vekâleti’nin kuraca 

ı bir edebiyat heyeti tarafından seçilecektir. 

5- Millî mar güftesi için 500 lira ödül verilecektir. 

6-Yarı ma sonunda seçilecek mar güftesi, bestelettirilecektir. 

Bestesi için de ayrıca yarı ma açılıp, 500 lira ödül 

verilecektir. 

Millî E itim Bakanlı ı tarafından istiklâl Mar ı yarı - 

ması açıldı ını bütün Türk airlerine duyuran bu Genelge’nin, 

7 Te rin-i sânî 1336 (7 Kasım 1920) günlü Hakimiyeti 

Milliye gazetesinde yayımlandı ı tespit edilmi tir. 1 

stiklâl Mar ı yarı masına katılan airler, eserlerini 

kapalı zarf içinde ve rumuzlu ( ifreli) olarak Bakanlı a gönderme 

e ba lamı lardır. Ancak, yarı ma süresinin sona ere- 

1 

-Yard.Doç.Dr. Halim Serarslan, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Ank.1995 

,s.129; 

- Fevziye Abdullah Tansel, Mehmet Âkif, st.1973,s. 96.


ce i günlerde, Maârif Vekâleti’nde bir de i iklik olmu tur. 

Dr. Rıza Nur’un görevli olarak Moskova’ya gönderilmesi 

üzerine, onun yerine TBMM Reisi Mustafa Kemal’in Meclis’e 

teklifi ile, Ünlü Türk Ocakları Ba kanı ve Antalya milletvekili 

Hamdullah Suphi (Tanrıöver) 16 Aralık 1920’de 

Maârif Vekili seçilmi tir. 

Hamdullah Suphi Maârif Vekili (Millî E itim Bakanı) 

seçildi inde, r at Heyeti üyesi olarak Ankara dı ında, 

Antalya’da bulunmaktaydı. Millî mar yarı ması süresinin 

dolmasına da bir hafta kalmı tı. Bu durum kar ısında, Bolu 

Milletvekili Tunalı Hilmi Bey, TBMM Ba kanlı ına öyle 

bir takrir (yazılı teklif-önerge) verdi: 

“Büyük Millet Meclisi Riyaset-i Celilesine, 

Maârif Vekâletince müsabakaya vaz’edilmi olan 

millî mar bundan dört gün sonra intihap edilecektir. Halbuki 

Vekâlet’te tebeddül vâki olmu ve yeni Vekil Hamdullah 

Suphi Bey de uzaklarda bulunmu oldu undan müsabaka 

müddetinin bir ay daha temdit edilmesi lüzumunun 

âcilen Maârif Vekâletine tebli ini teklif ederim.” 

Tunalı Hilmi Beyin teklifi, 18 Aralık 1920 günü Meclis’te 

kabul edilir. Böylece yarı ma tarihi, bir ay daha uzatılmı 

oldu u gibi, Yeni Bakan Hamdullah Suphi’nin konuya 

e ilmesi için zaman kazanması sa lanmı tır. 

Hamdullah Suphi, millî mar yarı ması üzerinde ciddiyetle 

durur. Yarı ma süresi sona erdi inde, yarı maya 724 

iirin katıldı ı tespit edilmi tir. 1 Kendisi de bir air ve edebi- 

1 stiklâl Mar ı yarı masına katılan iirlerle ilgili bu sayı, E ref Edib’in – 

Mehmet Âkif, s.72 - tespitidir. Di er kaynaklar da buradan almı lardır. 

Hamdullah Suphi de “700 bu kadar iir toplandı” diyerek bu sayıyı bir 

çe it teyit etmektedir. 

27

28 

smail ACAR 

yatçı olan Hamdullah Suphi, gelen iirleri titizlikle inceleyip 

de erlendirir; ancak hiç birini millî mar olacak de erde 

bulmaz. Yarı maya katılan bu 724 iir içinde, Hamdullah 

Suphi’nin yakından tanıdı ı Mehmet Âkif’e ait bir iir yoktur. 

Çünkü Mehmet Âkif, dostlarının bütün ısrarlarına 

ra men, sonunda para ödülü oldu u için yarı maya katılmamı 

tır. Âkif bu günlerde Kastamonu’da bulunmaktadır. 

“Burada Duracak Zaman De il” 

Mehmet Âkif Millî Mücadele’de 

Mehmet Âkif, özellikle 1912’de yayımladı ı kinci 

Safahat Süleymaniye Kürsüsünde adlı eserinden itibaren 

ortaya koyup savundu u ttihad-ı slâmcı ( slâm Birli i siyaseti) 

fikirleri ve idealist ahsiyetiyle, Balkan Sava ı (1912-1913) ve 

Birinci Dünya Sava ı (1914-1918) yıllarında, ba ta Müslüman 

Türk milleti olmak üzere bütün slâm dünyasını uyandırıp, 

içine dü tü ü siyasi ve sosyal peri anlıktan kurtarmak için 

çalı tı 1 . Resmî görevler üstlenerek Almanya’dan Arabistan’a 

kadar seyahatlere katıldı. Bütün emeli, slâm dünyasının lideri 

ve merkezi olarak gördü ü Osmanlı-Türk Devleti’nin 

da ılıp yıkılmasını önlemek; bütün dünya Müslümanları’nı, 

siyasi, sosyal, kültürel yönden kalkınıp geli mi ; slâm’ı 

olması gerekti i gibi do ru anlayıp hakkıyla ya ayan toplumlar 

olarak görmekti. Bunun yolu da din karde li i etrafında 

toplanıp birlik olmak ve çalı maktı. 

Fakat, bekledikleri olmadı ı gibi, Osmanlı tebaası 

Müslüman kavimler de (özellikle Arnavut ve Arap tebaa) 

kavmiyetçilik davası güderek (bugüne göre etnik bölücülük yapa- 

1 Sema U urcan, Mehmet Âkif’in iirlerinde sava , Ölümünün 50. Yılında 

Mehmet Âkif Ersoy, M.Ü. Fen-Ed. Fak. Y. st. 1986.


rak) Osmanlı Devleti’nin parçalanıp yıkılmasını kolayla tırdılar. 

1 Âkif, Birinci Dünya Sava ı içinde görevli olarak gitti 

i Arabistan’da slâm Dünyası’nın peri anlı ını ve çökü ünü, 

Müslüman Araplar’ın Osmanlı’ya kar ı aldıkları tavrı 

bizzat gördü. 

Bütün bunların üstüne, Birinci Dünya Sava ı sonunda 

Osmanlı Devleti’nin yenilmi olması ve bir de Yahya Kemal’in 

ifadesiyle 30 Ekim 1918’de, “ nsan o luna bir eyn 2 

olan Mütareke”nin 3 kabul edilmesi, Ümit ve azim dolu 

idealist Âkif’te bedbinlik ve ümitsizlik duyguları uyandırdı. 

Âkif, kendisinde ümitsizlik ve bedbinlik uyandıran slâm 

Dünyası’nı, Yedinci Safahat Gölgeler’e aldı ı “ ark” adlı 

iirinde bütün peri anlı ı ve acıklı hali ile tasvir etmi tir. 

Ancak, gördüklerine ra men o, kabahati, kusuru veya eksikli 

i yine de ba kasına yüklemez; kendisini yetersiz bulur. 

1919’da yazdı ı yine Gölgeler’deki “Hüsran” adlı iirinde, 

bedbinli iyle beraber çaresizli ini, ba arısızlı ını âdeta inleyerek 

haykırır: 

1 Genel olarak “ ttihad-ı slâmcı” veya “siyasi slâmcı” kategori içinde 

sayılan Âkif, esasen bugünkü anlamda Türk milleti ve Türk milliyetçili i 

aleyhtarı sayılmamalıdır. Âkif’in kar ı oldu u “kavmiyetçilik”, Müslüman 

Osmanlı-Türk Devlet’inin, o günün siyasi-sosyal artları içinde ayrılıkçılık-bölücülük 

yapılarak zayıflatılmasıdır. O istiyordu ki Osmanlı 

Devleti her kavimden Müslüman tebaası ile Hıristiyan Batı kar ısında 

birlik ve bütünlük içinde bulunsun ve güçlü olsun. Osmanlı dı ındaki 

Müslümanlar da stiklâllerini kazanarak dayanı ma içinde olsunlar. Bütün 

bunlar için, çalı mak ve slâm’ı do ru anlayıp aslî ekliyle ya amak 

lâzımdır. 

2 eyn: leke, yüz karası. 

3 Osmanılı Devleti’nin yenilgiyi kabul edip 30 Ekim 1918’de imzaladı ı 

Mondros Ate Kesme Anla ması. 

29

30 

smail ACAR 

Hüsran 

Ben böyle bakıp durmayacaktım, dili ba lı, 

slâm’ı uyandırmak için haykıracaktım. 

Gür hisli, gür imanlı beyinler, co ar ancak, 

Ben zaten uzun boylu dü ünmekten uzaktım! 

Haykır! Kime,lâkin? Hani sahipleri yurdun? 

Ellerdi yatanlar, sa a baktım, sola baktım; 

Feryâdımı artık bo arak, na’ ını, tuttum, 

Bin parça edip i’rime gömdüm de bıraktım. 

Seller gibi, vâdiyi enînim saracakken, 

Hiç a lamadan, gizli inen ya gibi aktım. 

Yoktur elemimden u sa ır kubbede bir iz; 

nler “Safahat”ımdaki Hüsrân bile sessiz! 

(Safahat, s. 447) 

Mehmet Âkif, “ ark” adlı iirinde tasvir etti i manzaraların 

sebep oldu u kötümserli e ve hüsrana ra men, aynı 

yıl (1919’da) yayımladı ı “Yeis Yok”, “Azimden Sonra Tevekkül” 

adlı iirlerinde yine de “Müslümanlar’ı uyandırma” 

ümitleri ta ıdı ını göstermektedir. Onun ümit ve heyecanını 

yeniden tazeleyen asıl hareket ise, Millî Mücadele’nin 

ba laması olmu tur. 

Mütareke’den sonra, yer yer i gallerin ba laması üzerine, 

Türkiye’nin çe itli bölgelerinde Redd-i lhak veya Müdafaa-yı 

Hukuk derneklerinin kurulması; Yunanlılar’ın 15 

Mayıs 1919’da zmir’i i gali üzerine, Balıkesir’de toplantıların 

yapılıp Ayvalık cephesinde lk kur unun atılması (29 

Mayıs 1919) gibi hareketler, Mehmet Âkif’in bekledi i uyanı 

ın i aretleri olabilirdi. te bunun için ümit ve heyecanı 

tazelendi. Darül Hikmetil slâmiye Ba kâtipli i 1 görevini 

sürdürdü ü bu günlerde, ilk fırsatta Balıkesir’e ko tu. 

1 10 Mart 1918 tarihli bir kanunla ttihat -Terakki idaresi tarafından 

eyhülislâmlı a ba lı olarak kurulan ilmî kurulu .


Balıkesir’de ba latılan Kuva-yı Millîye hareketini yakından 

takip eden Âkif, Balıkesir’e gitme e karar verdi i bir 

gün Sebilürre at idarehanesine heyecanlı bir halde gelerek 

E ref Edib’e: 

“-Haydi hazırlan, gidiyoruz,”dedi. 

E ref Edip, onun bu haline bir mana verememi ti. 

a kın bir halde: 

“Nereye Üstad?” diye sordu. 

“Harekât-ı Millîyenin ba ladı ı yere! Artık burada 

duramam!” diye cevap verdi. 

Mehmet Âkif, 1920 Ocak ayı sonlarına do ru Balıkesir’e 

varmı , bir süre burada kalarak konu malar yapmı , 

halkı Kuva-yı Millîye hareketine te vik etmi tir. 

Mehmet Âkif’in Balıkesir’e giderek, ba latılan Millî 

Mücadele hareketini desteklemesi harekete fiilen katılması, 

hayatının dönüm noktalarından biridir. Böylece Âkif, 

stanbul Hükümetine kar ı, tercihini ortaya koymu tur. Nitekim, 

stanbul’a dönü ünden bir süre sonra, Balıkesir’e 

izinsiz giderek Kuva-yı Millîye’yi desteklemesinden dolayı 

hakkında soru turma açılmı , Darülhikmeti’l slâmiye’deki 

görevinden (3 Mayıs 1920) azledilmi tir. 

Mehmet Âkif’in Balıkesir’den stanbul’a döndü ü 

günlerde önemli geli meler olmaktadır. 16 Mart 1920’de stanbul 

i gal edilir; Ankara’da Meclis açılmak üzeredir. te 

bu günlerde Âkif, Ankara’ya geçmeye karar verir. Bir bilgiye 

göre, Ankara’dan “halkı ir at için davet” edilir. 1 Bu geli 

meler üzerine Ankara’ya hareket etme e karar verdi i bir 

gün (1920 Nisan sonları) Sebilürre at müdürü E ref Edib’e 

unları söyler: 

1 M.E. Er irgil, slâmcı Bir airin Romanı, s.339-340. 

31

32 

smail ACAR 

“Artık burada duracak zaman de ildir. Gidip çalı - 

mak lâzım. Bizim tarafımızdan halkı tenvire (aydınlatmaya) 

ihtiyaç varmı ; ça ırıyorlar. Mutlaka gitmeliyiz. Ben yarın 

Ankara’ya hareket ediyorum. Hiç kimsenin haberi olmasın. 

Sen de idarehanenin i lerini derle topla, Sebilürre at 

kli esini al, arkamdan gel. Me ihat’takilerle de temas et, 

Harekât-ı Milliye aleyhinde bir halt etmesinler.” 1 

stanbul’dan yanına 12 ya ındaki o lu Emin’i de alarak 

Nisan ayı sonlarında yola çıkan Âkif, 9 Mayıs 1920 günü 

Ankara’ya varır; Taceddin Dergâhı’na yerle ir. 

Mehmet Âkif’in, E ref Edib’e, “Artık burada duracak 

zaman de ildir. Gidip çalı mak lâzım. Bizim tarafımızdan 

halkı tenvire ihtiyaç varmı ; ça ırıyorlar. Mutlaka gitmeliyiz. 

Ben yarın Ankara’ya hareket ediyorum.” dedi i 

günlerde, Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclis’i açılmı 

tır. Âkif de milletvekili seçtirilecektir. Bunun için, Âkif 

henüz Ankara yollarındayken Millî Mücadele’nin Lideri 

Mustafa Kemal harekete geçmi ; Konya’daki 12. Kolordu 

Komutanı Albay Fahrettin (Altay)Beye, ifreli bir telgraf 

göndermi tir. Telgraf metni öyledir: 2 

1 E ref Edip, Mehmet Âkif,s.139. 

2 Telgraf metni için bak. Dr. Fethi Teveto lu, Gazi Mustafa Kemal- air 

Mehmet Âkif, Türk Yurdu-Âkif Özel sayısı, Aralık-1987.


ifre – Telgraf, 

Konya’da 12. Kolordu Kumandanı Fahrettin 

Beyefendiye, 

Ankara 29.4. 1336 (1920) 

stifasında musır bulunan Burdur Livası BMM azası 

ve ahz-ı asker reisi Miralay smail Beyefendi’nin yerine, 

liva-yı mezkur BMM âzâlı ına, Ankara’da bulunan air 

Mehmet Âkif Beyefendi’nin intihabının temin ve neticenin 

i ’ar buyurulmasını rica ederim. 

BMM Reisi 

Mustafa Kemal 

Söz konusu telgraf, Mehmet Âkif’in Ankara’ya gelece 

inin, Mustafa Kemal tarafından bilindi ini göstermektedir. 

Mehmet Âkif, Ankara’ya geçme e karar verdi i veya 

Ankara’dan ça rıldı ı günlerde, “Safahat”ın ilk be kitabını 

yayımlamı , ünlü ve sevilen bir ahsiyetti. Halkı Millî Mücadele’ye 

te vik etmek veya Millî Mücadele’ye kar ı yer yer 

ortaya çıkan isyan hareketlerini önlemek için Âkif gibi, milletin 

ruhunu bilen ve sevilen ahsiyetlere ihtiyaç vardı. Halkı 

aydınlatmak ve Millî Mücadele’ye te vik için Meclis’te 

“Heyet-i r adiyeler” kurulmu tur. 1 Âkif, Ankara’ya varmasından 

kısa bir süre sonra, görevli olarak E ki ehir ve civarına 

gider. 

E ki ehir’den Ankara’ya dönen Âkif, milletvekili seçilece 

i Burdurlular tarafından Burdur’a davet edilir. O lu 

Emin’le beraber Burdur’a gider. Burada halka çe itli konu - 

1 “ r at Heyeti” adıyla halkı aydınlatma çalı maları, Me rutiyet devrinde 

de 1913’te ttihat Terakki daresi tarafından kurulan, Müdafaa-yı Milliye 

Cemiyeti tarafından yapılmı tır. Âkif, bu çalı malarda da birinci derecede 

görev almı tır. 

33

34 

smail ACAR 

malar yapar. Burdur’dan Antalya’ya geçer. Büyük ihtimalle, 

Antalya dönü ünde veya bu günlerde Burdur Milletvekili 

olarak Meclis’e girer. Âkif’in, “Konya isyanı dönü ünde 

milletvekili seçildi i” eklindeki bilgi yanlı olmalıdır. Çünkü 

Âkif, 4 Haziran 1920’de Milletvekili olarak Meclis’e katılmı 

tır. 1 Konya’ya gidi i daha sonradır. 

Âkif’in, TBMM’ne birkaç ki i ile birlikte Konya’ya 

gönderilmesi teklifini yapan Hamdullah Suphi’dir. Hamdullah 

Suphi, 19 Mayıs 1920 günü Meclis’te yaptı ı konu mada, 

“Mehmet Âkif Bey gibi bütün memlekette büyük hürmet kazanan 

bir büyük adamı hemen Meclis-i âliniz arasından intihap 

edilecek bir iki zat ile beraber oraya yollasak” teklifini 

yapar. Meclis’te kabul edilen bu tekliften sonra, Hamdullah 

Suphi, Mehmet Âkif ve birkaç milletvekili, Haziran ortalarında 

Konya’ya gider. 2 

Mehmet Âkif, sözünü etti imiz gibi, Ankara’ya varıından 

hemen sonra, Eski ehir, Burdur, Antalya, Afyon, 

Konya ve çevrelerinde de halkı aydınlatmak, Millî Mücadele’yi 

desteklemelerini sa lamak üzere dola ır. En son, isyan 

sebebiyle gitti i Konya çevresinden Ankara’ya döner. 

Bir süre Ankara’da kalır. 1920 Ekim sonlarına do ru, Sebilürre 

at yayın müdürü E ref Edib’ten Kastamonu’ya geldi i 

haberini alır. Haber üzerine Kastamonu’ya hareket eder. 

Kastamonu’da yayımlanan Açık Söz gazetesi, 21 Ekim 1920 

günü, “Büyük slâm airi, edîb-i a’zam Mehmed Âkif Beyefendi”nin 

“iki gün önce” ehre geldi ini duyurur. 

1 Âkif’in Milletvekili mazbatası aldı ı tarih için bak. Dr. Zeki Çevik, 

Millî Mücadele’de Müdafaa-i Hukuk’tan Halk Fırkasına Geçi , Ank. 

2003, AAM. Yay. S. 

2 Yard. Doç. Dr. Halim Serarslan, Hamdullah Suphi Tanrıöver, 

Ank.1995, s. 95.


Kastamonu’da üç ay kadar kalan Âkif, E ref Edib’le 

beraber burada Sebilürre ad’ı üç sayı yayımlar. Kastamonu 

ve çevresinde halkı ir ada devam eder. Kastamonu’ya geliinden 

sonraki ilk Cuma günü Nasrullah Camii’nde yaptı ı 

ünlü konu ma, bütün memlekette büyük yankı yapar. Konu - 

ma metni, 25 Kasım 1920 günlü Sebilürre ad’da basılarak 

bütün illere da ıtılır. 1 

Millî Mar ımızın yazılma Hikâyesi 

stiklâl Mar ı’nı Âkif Yazmalı 

Mehmet Âkif, Kastamonu’da E ref Edib’le beraber 

bir taraftan Sebilürre ad’ı yayımlayıp bir taraftan da halkı 

aydınlatma çalı malarını sürdürdü ü günlerde, Ankara’da 

Maârif Vekâleti, “milletimizin giri ti i stiklâl mücadelesini 

ifade ve terennüm edecek bir stiklâl Mar ı müsabakası” 

açmı , gazetelere verilen ilânlarla bütün Türk airlerine duyurulmu 

tu (25 Ekim 1920?). lânda, yarı ma süresinin iki ay 

oldu u ve 23 Aralık 1920’de sona erece i bildiriliyordu. Ancak, 

Dr. Rıza Nur’un Bakanlıktan ayrılıp yerine Hamdullah 

Suphi’nin seçilmesi yani Bakan de i ikli i sebebiyle yarı - 

manın süresi bir ay daha uzatılmı tı. 

stiklâl Mar ı yarı ması açısından bütün bu geli meler 

olurken Âkif, belirtti imiz gibi Kastamonu’dadır; fakat 

yarı madan haberi vardır. 2 Ancak yarı maya “içinde para 

söz konusu oldu u için” ısrarlara ra men katılmamaktadır. 

1 Yard. Doç. Dr. Abdullah Uçman, “Mehmet Âkif ve Millî Mücadele” 

,Ölümünün 50.Yılında Mehmet Âkif, Marmara. Ünv. yay., st 1986, 

içinde,s.23. 

2 Yarı ma ilânı, Kastamonu’da Açık Söz gazetesinin 11 Kasım 1920 

günkü nüshasında da haber olarak verilmi tir. 

35

36 

smail ACAR 

Maârif Vekili (Millî E itim Bakanı) Hamdullah Suphi 

ise, millî mar konusunun sürüncemede kalmasını istemez. 

lk iki aylık ilân süresi içinde, yarı maya katılan 724 

iiri titizlikle inceler, iirlerin hiç birini millî mar olacak deerde 

bulmaz. Tabii bu iirlerin içinde Âkif’in iiri yoktur. 

Hamdullah Suphi, istenilen mar ın Âkif tarafından yazılabilece 

ini dü ünür; Âkif’e mar ı yazdırmanın yollarını arar. - 

te bu günlerde (5 ubat 1920), Meclis’te Mehmet Âkif’in yakın 

dostu Karesi (Balıkesir) Milletvekili Hasan Basri (Çantay) 

Beyi bulup, Âkif’in ikna edilmesine yardımcı olmasını 

ister. 

Hasan Basri Çantay, Maârif Vekili Hamdullah Suphi 

ile aralarında geçen görü meyi öyle naklediyor: 

“Meclis salonlarında Vekil Hamdullah Suphi ile karıla 

tım. Yanıma gelerek beni bir tarafa çekti. Ve: 

-‘Basri Bey’ dedi. 

-‘Biliyorsunuz ki bir stiklâl Mar ı yazılabilmesi için 

açmı oldu umuz müsabakaya 700 bu kadar iir geldi. Fakat, 

bunların içinde mar olabilecek kudrette bir iir bulamadık. 

Böyle bir iiri ancak Âkif Bey yazabilir. Sizin de yakın 

arkada ınız olması hasebiyle kendisine rica ederseniz 

müsbet bir tesir husule gelir zannederim.” 

“Cevap verdim: 

- Âkif Bey müsabaka eklini ve ikramiyeyi kabul etmiyor. 

E er bir çare ve bir ekil bulursanız yazdırmaya 

çalı ırım. 

Dü ündü, ‘dur’ dedi. 

- Ben kendisine bir tezkire yazayım. Arzusuna tâbi 

olaca ımızı bildireyim. Fakat tezkireyi kendisine siz veriniz... 

Ben de muvafık gördüm. Yarım saat sonra u tezkireyi 

getirip bana verdi.”


Hasan Basri Çantay, Muhiddin Nalbando lu ile yaptı 

ı konu mada da tezkire konusunda u ifadeleri kullanıyor: 

“- Mademki öyle dü ünüyorsunuz, Âkif bey’e hitaben 

Vekâlet eliyle bir tezkere yazınız, ben de kendileri nezdinde 

te ebbüse geçeyim! Dedim.” 

Hasan Basri Çantay’ın, Maârif Vekili Hamdullah 

Suphi’nin Mehmet Âkif’e hitaben yazdı ını bildirdi i, “Tezkire” 

(resmî mektup ) metni öyledir 1 : 

“Pek aziz ve muhterem efendim, 

stiklâl Mar ı için açılan müsâbakaya i tirak buyurmamalarındaki 

sebebin izalesi için pek çok tedbirler vardır. 

Zât-ı üstâdânelerinin matlup iiri vücuda getirmeleri maksadın 

husûlü için son çare olarak kalmı tır. Asîl endi enizin 

icap etti i ne varsa hepsini yaparız. Memleketi bu 

müessir telkin ve tehyîc vâsıtasından mahrûm bırakmamanızı 

reca ve bu vesile ile en derin hürmet ve muhabbetimi 

arz ve tekrar eylerim efendim. 

5 ubat 1337 (1921) 

Umur-ı Maârif Vekili 

Hamdullah Suphi” 

Hasan Basri Çantay, bu “Tezkere”yi Âkif’e gösterip 

göstermeme konusunda çeli kili bilgiler vermektedir. Ancak 

Âkif’in bundan haberdâr oldu u muhakkaktır. Ba ka kaynaklarda, 

Hamdullah Suphi’nin Âkif’i Taceddin Dergâhı’ında 

ziyaret etti i belirtilmektedir. Ayrıca Hamdullah 

1 Konu malar ve metin için bak. 

-Hasan Basri Çantay, Âkifnâme (Mehmet Âkif), st. 1966, s.62; 

- Muhddin Nalbando lu, stiklâl Mar ımızın Tarihi, st. 1964, 65-68. 

37

38 

smail ACAR 

Suphi Meclis konu malarında, Mar hakkında bilgi verirken, 

“Âkif’e Müracaat etti ini” ifade etmektedir. 

“Tezkere” meselesinden sonra, Hasan Basri Bey sorumluluk 

altına girmi tir. Âkif’i ikna edecek bir çare dü ünür. 

Buldu u çareyi ve ikna etmek için aralarında geçen konu 

maları yine Hasan Basri Çantay, öyle anlatıyor: 

“Meclis’te Âkif ile yan yana oturuyoruz. Çantamdan 

bir kâ ıt parçası çıkardım. Ciddî ve dü ünceli bir tavır ile sıranın 

üstüne kapandım, gûya bir ey yazmaya hazırlanmı - 

tım. Üstâd ile konu uyoruz: 

-Neye dü ünüyorsun Basri? 

-Mâni olma i im var! 

-Peki. Bir ey mi yazacaksın? 

-Evet. 

-Ben mâni olacaksam kalkayım. 

-Hayır, hiç olmazsa ilhamından ruhuma bir ey sıçrar. 

-Anlamadım. 

- iir yazaca ım da... 

-Ne iiri? 

-Ne iiri olacak. stiklâl iiri! Artık onu yazmak bize 

dü tü. 

-Gelen iirler ne olmu ? 

-Be enilmemi . 

-(Kemâl-i teessürle:) Yâ! 

-Üstâd, bu mar ı biz yazaca ız. 

-Yazalım , amma erâiti berbad! 

-Hayır erâit filân yok. Siz yazarsanız müsabaka ekli 

kalkacak. 

-Olmaz, kaldırılamaz, ilân edildi.


-Canım, Vekâlet buna bir ekil bulacak. Sizin marınız 

yine resmen Meclis’te kabûl edilecek, güne varken yıldızı 

kim arar? 

-Peki, bir de ikramiye vardı? 

-Tabiî alacaksınız! 

-Vallâhi almam. 

-Yahu, lâtife ediyorum,onu da bir hayır müessesesine 

veririz. Siz bunları dü ünmeyin! 

-Vekâlet kabûl edecek mi ya? 

-Ben Hamdullah Suphi Beyle görü tüm. Mutabık kaldık. 

Hattâ sizin nâmınıza söz bile verdim! 

-Söz mü verdiniz, söz mü verdiniz? 

-Evet! 

-Peki ne yapaca ız? 

-Yazaca ız! 

Tekrar tekrar, ‘Söz verdin mi?’ diye sorduktan sonra 

ve benden aynı cevabı aldıktan sonra, elimdeki kâ ıda sarıldı, 

kalemini eline aldı. Benim daldı ım yapma hayâle imdi 

gerçekten o dalmı tı.” 1 

Hamdullah Suphi’nin gayreti ve Hasan Basri Çantay’ın 

tavassut ve teklifi ile Âkif, stiklâl Mar ı’nı yazmayı 

kabûl ediyor ve yazıyor. 

Mehmet Âkif, ölümünden altı ay kadar önce, Ferudun 

Kandemir’in, 

“- stiklâl Mar ’nı nasıl yazdınız?” sorusu üzerine, 

yava ça yata ından do ruluyor, yastıklara yaslanıyor, sesi 

birden canlanıyor ve öyle konu uyor: 

“Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın!... 

Kim bilir, belki yarın... belki yarından da yakın. 

1 H.Basri Çantay, a.g.e.,s.63 

39

40 

smail ACAR 

Bu, ümitle, imanla yazılır. O zamanı dü ünün... manım 

olmasaydı yazabilir miydim? Zaten ben, ba ka türlü 

dü ünüp, ba ka türlü yazanlardan de ilim. Bu, elimden gelmez. 

çimde ne varsa, bütün duygularım yazılarımdadır... u 

var ki, stiklâl Mar ı’nın iir olmak üzere bir kıymeti yoktur; 

ancak tarihî de eri vardır. 

Binbir fecâyi kar ısında bunalan ruhların ızdıraplar 

içinde halâs 1 dakikalarını bekledi i bir zamanda yazılan o 

mar , o günlerin kıymetli bir hatırasıdır. O iir, milletin o 

günkü heyecanının bir ifadesidir.” 

Âkif, stiklâl Mar ı’nı -ve Ankara’da yazdı ı di er iirlerini- 

Ankara’da bulundu u sürece kaldı ı Taceddin Dergâhı’nda 2 

yazmı tır. Dergâh’ta kendisiyle beraber kalan dostu E ref 

Edib, Âkif’in stiklâl Mar ı yazma çalı malarını, öyle anlatıyor: 

“Taceddin Dergâhı’nda Mar ’ı yazarken çok zaman 

‘isti rakla’ kendinden geçerek ulvî bir âleme daldı ı, 

mâverâdan bir ses bekler gibi oldu u demler vardı: 

-Yüzlerce asır Türk milletiyle beraber ya ayacak olan 

bu mar ı ne vakit okusam, Taceddin Dergâhı’nda Üstâd’ın 

bu iiri yazarken dü ündü ü zamanları hatırlarım: 

Odanın bir tarafına çekilmi , elinde ufak bir kâ ıt... 

Tefekküre dalmı ... Ara sıra bir kelime yazıyor... Bazen yazdı 

ını çiziyor... Sonra tekrar yazıyor... Bazen saatlerce dü ünüyor... 

Bazen bir beyit üzerinde günlerce u ra tı ı olurdu.” 

1 halâs: kurtulu ,kurtulma. 

2 Taceddin Dergâh’ı, Taceddin-i Veli’nin bir zamanlar dergâh olarak 

kullandı ı, torunlarından Taceddin Efendi’nin Âkif’in ikametine verdi i 

tek katlı bahçeli bina. imdi Hacettepe Ünv. sınırları içindedir. 1973’te 

“Mehmet Âkif Müzesi” haline getirilmi se de gerekli ilgiden mahrumdur. 

stiklâl Mar ımız bu binanın bir odasında yazılmı tır.


Cemal Kutay da, olayın ahidi olan bir zattan, 

Âkif’in, Mar ’ı yazdı ı günlere dair dinledi i bir hatırayı 

öyle naklediyor: 

“Ankara’nın Siraceddin Mahallesi’ndeki Ta Medresenin 

me rutası olan tek katlı yapının (Taceddin Dergâhı) 

üçüncü odasında stiklâl Mar ı’nı yazma a ba lar. Bir gece 

birden uyanmı ; kâ ıt aramı ... Yok... Halbuki ilham heyecanlı 

ba rından bir pınar gibi akıyor... Elinde kur un kalem, 

yer yata ının sa ındaki duvara dönmü : 

Ben ezelden beridir hür ya adım, hür ya arım; 

Hangi çılgın, bana zincir vuracakmı ? a arım! 

Kükremi sel gibiyim; bendimi çi ner, a arım; 

Yırtarım da ları, enginlere sı mam, ta arım. 

Sabah namazına kalkan oda kom usu Hafız Bekir 

Efendi (Konya Mebusu), Mehmet Âkif’i elinde çakısı, duvardaki 

kıtayı silerken görmü .” 1 

stiklâl Mar ı’nı yazdı ı günlerde Meclis’e de devam 

eden Âkif, Hasan Basri Bey’in bildirdi ine göre burada da 

kendinden geçer bir halde çalı malarını sürdürmü tür. 

Mehmet Âkif, stiklâl Mar ı’nı inanılmaz derecede 

kısa bir zamanda yazmı tır. Bunda, kendisine “48 saat süremiz 

kaldı” diyen Hasan Basri Bey’in payı elbette büyüktür. 

stiklâl Mar ımız, 5 ubat-17 ubat 1921 günleri arasında 

yazılmı tır. stiklâl Mar ı’nı ortalama 10 gün içinde yazan 

Âkif, metni ( iiri) imzasız olarak, Maârif Vekâleti’ne göndermi 

tir. iir, yine Âkif tarafından 17 ubat’ta Sebilürread’da, 

“Kahraman ordumuza” ithafıyla yayımlanmı tır. 

Âkif’in, kendi el yazısıyla yazıp Kastamonu’da yayımlanan 

1 Cemal Kutay, Türkiye stiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, C.4’ten 

Naklen M. Nalbando lu, a.g.e.,s.78. 

41

42 

smail ACAR 

Açık Söz gazetesine gönderdi i bir nüsha da 21 ubat 

1921’de yayımlanmı tır. 

Mehmet Âkif’in millî mar adayı iirini yazıp tamamladı 

ı, Ankara’da kısa sürede duyulunca, yarı maya katılan 

bazı iirler geri çekilmi tir. 

Mehmet Âkif’in “ stiklâl Mar ı” iirini Bakanlı a 

göndermesinden sonra, Meclis’te bu konu için kurulan Edebiyat 

Heyeti’nce, Âkif’inki de dahil üç eser seçilerek Bakan 

Hamdullah Suphi tarafından, cephede askerlere okunmak 

üzere ordu komutanlıklarına gönderilmi ; be enilen eserin 

bildirilmesi istenmi tir. 

Millî E itim Bakanı Hamdullah Suphi, askerlerden 

gelen mektuplardan edindi i kanaati ve verdi i kararı öyle 

açıklıyor: 

“Âkif’in stiklâl Mar ı cephelerde neferlere okunmu 

ve kısa zaman zarfında gönderilen sitayi kâr mektuplardan 

edindi im intiba, bu eserin aradı ımız eser oldu una olan 

kanaatimi kuvvetlendirdi. Bunun üzerine karar verdim: 

Meclis’te önce Âkif Bey’in iirini okuyacaktım.” 1 

Kendisi de bir edebiyatçı olan Maârif Vekili Hamdullah 

Suphi, aradı ı millî mar olacak eseri buldu una kanaat 

getirince hemen harekete geçer, Bakanlıkça kurulan 

Edebî Heyetin seçti i yedi iir Meclis’e gönderilir. TBMM 

nin 26 ubat 1921’deki birle iminde, seçilen iirlerin basılarak 

Meclis üyelerine da ıtılmasına karar verilir. Birkaç gün 

sonra da Meclis’te görü ülecektir. 

1 Muhuddin Nalbando lu, stiklâl Mar ımızın Tarihi, st. 1964, s. 105.


“Kürsüden okuyunuz Hamdullah Bey” 

“ stiklâl Mar ı” Meclis Kürsüsünde 

Meclisin 26 ubat 1921’deki birle iminde bastırılarak 

milletvekillerine birer nüshasının da ıtılmasına karar verilen 

millî mar adayı eserlerin, kürsüden okunup görü ülmesi, 

Meclis’in 1 Mart 1337 (12 Mart 1921) günü yapılan kinci 

toplantı dönemi ikinci oturumunda, Karesi Mebusu Hasan 

Basri Bey ve Maârif Vekili Hamdullah Suphi Bey in 

verdikleri takrirle (yazılı teklif) gündeme alınmı tır. Tarihî 

günlerinden birini ya ayan Meclis’te, Ba kanlık kürsüsünde 

Mustafa Kemal bulunmaktadır. Mustafa Kemal, bir yıllık 

geli meleri de erlendiren açılı konu masını yapar. O gün 

Meclis’te, Birinci nönü Zaferi’nin kahramanı olarak Batı 

Cephesi Komutanı Miralay smet ( nönü) Bey de bulunmaktadır. 

Millî Mar görü melerinden önce, nönü Zaferini ve 

artık “pa a” olan Miralay smet Bey’i kutlamak için heyecanlı 

konu malar yapılmı tır. Bazı milletvekillerinin heyecanlı 

konu malarından sonra sıra gündemdeki stiklâl Mar ı 

teklifine gelmi tir. Kürsüde oturum Ba kanı, TBMM Ba - 

kanı Mustafa Kemal’dir ve kendisinden “Reis Pa a” olarak 

bahsedilmektedir: 

Meclis’teki stiklal Mar ı görü melerini o günün 

Meclis Zabıtlarından takip edelim : 

“Reis Pa a -Efendim! ki takrir vardır, arkada lardan 

Basri Beyin, Hamdullah Suphi Beyefendinin stiklâl 

Mar ının kürsüden okunmasına dair teklifleri var. 

Muhiddin Baha B. (Bursa) -Hangi stiklâl Mar ı, 

Basri Bey söylerler mi? 

Besim Atalay Bey (Kütahya) -Daha kabul edilmedi 

efendim, bir encümen te ekkül edecekti. 

43

44 

smail ACAR 

Hasan Basri B. (Karesi) -Maarif Vekâletince yedi tanesi 

intihap edilmi , bunlardan herhangi birisi okunsun. 

Reis Pa a -Maarif Vekâletince intihap edilmi olanlardan 

birisinin kıraatı tensip ediliyor. 

Muhiddin Baha B. (Bursa) -Hamdullah Suphi Bey, 

Basri Bey hangisini isterlerse okusunlar 

Reis Pa a -Efendim Basri Beyin bu teklifini kabul buyuranlar 

lûtfen ellerini kaldırsın... Kabul olunmu tur efendim. 

Reis -Hamdullah Suphi Beyefendi buyurun. ( imdi gelir 

sesleri). Maateessüf bu dakika için tehir ediyoruz. Geldikleri 

zaman söyleriz.” 

Bu arada, Karesi milletvekili Abdülgafur Efendi’nin 

celse sonunda bir dua okumasını isteyen bir teklif görü ülür. 

Hamdullah Suphi Bey de salona gelmi tir. 

“Reis Mustafa Kemal Pa a’nın i aretiyle, Maârif 

Vekili Hamdullah Suphi kürsüye ça ırılır: 

Reis Pa a - stiklâl Mar larından bir tanesinin kürsüden 

okunmasına Hayat-i Celile karar vermi ti. 

Hamdullah Suphi Bey (Antalya) -Arkada lar, hatırlarsınız 

Maârif Vekâleti son mücadelemizin rûhunu terennüm 

edecek bir mar için airlerimize müracaat etmi tir. 

Bir çok iirler geldi. Arada yedi tanesi en fazla evsafı haiz 

görülmü ve ayrılmı tır. 

Salih Ef. (Erzurum) - simleri nedir? 

Hamdullah Suphi B. -Ayrıca arz edilecektir. Yalnız 

Vekâlet yapmı oldu u tetkikâtta fevkalâde kuvvetli bir iir 

aramak lüzumunu hissetti i için ben ahsen Mehmet Âkif 

Beyefendi’ye müracaât ettim ve kendilerinin de bir iir yazmalarını 

rica ettim. Kendileri çok asil bir endi e ile tereddüt


gösterdiler. Bilirsiniz ki bu iirler için bir ikramiye vâdedilmi 

tir. Halbuki bunu kendi isimlerine takrip etmek arzusunda 

bulunmadıklarını ve bundan çekindiklerini izhar ettiler. 

Ben ahsen müracaât ettim, lâzım gelen tedâbiri alırız ve 

icabeden ilânı yaparız dedim. Bu artla büyük dinî airimiz 

bize fevkalâde nefis bir iir gönderdiler. Di er altı iirle 

birlikte nazar-ı tetkikinize arz edece iz. 

ntihap size aittir. Arkada lar reyimi ihsas ediyorum. 

Be enmek, takdir etmek hususunda hâiz-i hürriyetim. ntihabımı 

yapmı ım, fakat sizin intihabınız benim intihabımı 

nakzedebilir. Arkada lar bu size aittir efendim.” 

(Ünlü Hatip Hamdullah Suphi, Maârif Vekili sıfatıyla, Reis 

Mustafa Kemal tarafından davet edildi i Meclis kürsüsünden, stiklâl 

Mar ı için Mehmet Âkif’e ahsen müracaat etti ini; Âkif’in Mar olması 

için yazdı ı iiri, kendi adına çok be enip kararını verdi ini açıklar. 

Sonra da seçilen yedi iirden ilk olarak Âkif’in “ stiklâl Mar ı” adlı, 

imdiki resmî-millî mar ımızı okumaya ba lar.) 


1 

Korkma! Sönmez bu afaklarda yüzen al sancak 

( iddetli alkı lar) 

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. 

O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak 

O benimdir, o benim milletimindir ancak. 

2 

Çatma; kurban olayım çehreni, ey nazlı hilâl, 

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu iddet, bu celâl? 

Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... 

Hakkıdır, Hakk’a tapan , milletimin istiklâl. 

(Alkı lar) 

45

46 

smail ACAR 

3 

Ben ezelden beridir hür ya adım, hür ya arım, 

Hangi çılgın bana zincir vuracakmı ? a arım! 

Kükremi sel gibiyim; bendimi çi ner a arım; 



4 

Garbın âfâkını sarmı sa çelik zırhlı duvar; 

Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. 

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı bo ar, 

“Medeniyyet!” dedi in tek di i kalmı canavar? 


5 

Arkada ! Yurduma alçakları u ratma , sakın. 

Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. 

Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın. 

Kim bilir belki yarın... belki yarından da yakın 

(Alkı lar) 

6 

Bastı ın yerleri “toprak!” diyerek geçme, tanı: 

Dü ün altındaki binlerce kefensiz yatanı. 

Sen ehid o lusun, incitme, yazıktır, atanı; 

Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı 

(Alkı lar) 

7 

Kim bu cennet vatanın u runa olmaz ki fedâ? 

(Alkı lar) 

üheda, fı kıracak, topra ı sıksan üheda! 

Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüdâ, 

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. 

( n allâh sadaları)


8 

Ruhumun senden, ilâhi udur ancak emeli, 

De mesin ma’bedimin gö süne nâ-mahrem eli, 

Bu ezanlar -ki ahadetleri dinin temeli- 

Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. 

9 

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- ta ım, 

Her cerihamdan, ilâhî bo anıp kanlı ya ım, 

Fı kırır ruh-u mücerret gibi yerden na’ ım; 

O zaman yükselerek ar a de er, belki, ba ım. 

(Alkı lar) 

10 

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anlı hilâl! 

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. 

Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: 

Hakkıdır, hür ya amı bayra ımın hürriyet; 

Hakkıdır; Hakk’a tapan milletimin stiklâl. 

(Sürekli alkı lar) 

Millî Mar ı, Meclis kürsüsünden heyecanla okuyan 

Maarif Vekili Hamdullah Suphi, edebiyatçı oldu u gibi devrin 

en ünlü bir hatibiydi. Zaten güzel olan iiri fevkalâde güzel 

okumu tu. Meclis heyecan ve alkı tufanı ile co mu tu. 

Bu heyecan ve co kunlu u anlatmak için, “Meclis’in, ‘Cumhuriyet’ 

kelimesinden sonra en çok alkı ladı ı ‘ stiklâl 

Mar ı olmu tur” denilmektedir. 

Hamdullah Suphi, Mar ’ı okumasını, alkı lar ve göz 

ya ları içinde bitirirken, Nafia Vekili smail Fazıl Pa a, tekrar 

okunması için Maclis sıralarından haykırarak teklif ediyor. 

stek Üzerine Mar , ilkinden sonra üç defa daha okunuyor. 

Hamdullah Suphi okurken, Reis Mustafa Kemal dahil 

bütün milletvekilleri aya a kalkıp adeta elleri patlayıncaya 

kadar alkı lıyorlar. 

47

48 

smail ACAR 

O günleri ya ayanlardan Kâzım Nâmi (Duru), Meclis’te 

Âkif’in iirinden sonra, Hamdullah Suphi’nin di er altı 

iiri de okumak istedi ini, fakat Meclis’in kabul etmedi ini, 

bildirmektedir. 

Hamdullah Suphi, stiklâl Mar ı’nı Meclis kürsüsünden 

okuyu uyla ilgili hatıralarını öyle anlatmaktadır: 

“Mar ı, önce Meclis riyaset kürsüsünün altında, 

Meclis sıralarının hemen bitti i yerden okumu tum. Rahmetli 

Fazıl Pa a, Mar ’ın yeniden okunmasını ba ırarak teklif 

eden sözlerini: 

“-Kürsüden okuyunuz Hamdullah Bey; kürsüden!” 

diye bitiriyordu. Bu istekler tevali ettikçe (ard arda geldikçe), 

Meclis Reisi Gazi Mustafa Kemal Pa a tarafından mükerreren 

(tekrar tekrar) kürsüye davet edildim ki hayatımda bir 

mazhariyettir.” 

“- O gün pek heyecanlıydım. Âkif’in o ölmez eserini 

Büyük Millet Meclisi’nden ben okudum. Meclis tarafından 

büyük tezahüratla kar ılandı. Alkı landı; defalarca alkı landı. 

Meclis manzumeyi ayakta dinledi i gibi, Atatütürk de 

aya a kalkmı alkı lıyordu; herkes heyecan içindeydi.” 1 

stiklâl Mar ı’nın, metin olarak güzel oldu u kadar, 

Meclis’te, özellikle Hamdullah Suphi tarafından da bir o kadar 

güzel okunması, büyük tesir uyandırmı tı. Ertesi günü, 

Âkif’in Hamdullah Suphi’ye,“Öyle bir güzel okudun ki ben 

bile be endim.” dedi i hatıralarda bildirilmektedir. 

Yine Mar ’ın Meclis’te kabul edilmesinden sonra, 

Âkif, Hamdullah Suphi ile kar ıla ınca öyle diyecektir: 

“- Ben biraz güzel yazdım mı bilmem. Fakat sen, çok 

güzel okudun, onu bilirim.” 2 

1 

Hamdullah Suphi’nin anlattıkları için bak, M. Nalbando lu, a.g.e.,s.119 

2 

Mar ’ın Meclis’te okunması ve uyandırdı ı tesirler için bak. Muhiddin 

Nalbando lu, a.g.e. ,s. 118-121.


stiklâl Mar ı Resmî Mar oluyor 

Mar ’ın T B M M’de Kabulü 

stiklâl Mar ’ı 1 Mart 1921’de Meclis’te okunmasından 

sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 12 Mart 1337 

(1921) Cumartesi günü ö leden sonraki ikinci birle iminde, 

müzakere edilerek resmî mar olarak kabul edilmi tir. 

Müzakereler sırasında, okundu u günkü havadan farklı olarak, 

15 civarında milletvekili, çe itli bahanelerle Mar ın kabulüne 

muhalefet etmi tir. Ba kanlı ını “Reis-i Sâni” (2. 

Ba kan) Dr. Adnan (Adıvar)’ın yaptı ı oturumda, muhalif 

Milletvekillerine kar ı, Maârif Vekili Hamdullah Suphi, üç 

defa kürsüye gelip açıklama yapmak ve cevap vermek durumunda 

kalır. 

Oturum ba ladı ında Ba kan Dr. Adnan (Adıvar), 

Maarif Vekili Hamdullah Suphi’yi kürsüye davet eder 

Görü meleri, Meclis zabıtlarından takip edelim: 

“Maarif Vekili Hamdullah Suphi B. -Arkada lar, stiklâl 

mar ları hakkında Vekâlet tarafından vâki olan davet 

üzerine ne kadar mar elimize geçmi ise bunları bir ‘encümen’ 

marifetiyle tetkik ettirdik. Neticeyi Heyet-i Celileniz’e 

arz ettik. Bunları görmek arzu buyurdunuz; matbu 

olarak tevzi edildi efendim. 

Bir nokta üzerine nazar-ı dikkatinizi celbetmek isterim. 

Bu istiklâl mar ları,taraf-ı âlinizden tetkik edildikten 

sonra intihabınız hangi iir üzerinde temerküz ederse ikinci 

bir muamele daha yapılacaktır. Bestekârlara yollıyaca ız, 

bestekârlar dahi bize muhtelif besteler yollıyacaklardır. Onlar 

arasında bir intihap daha yapılacaktır. 

49

50 

smail ACAR 

Anadolu mücadelesi uzun müddetten beri devam ediyor. 

Bunu ifade etmek, bunun ruhunu söyletmek üzere yazılmı 

olan bu iirler, ne kadar evvel bir karara iktiran ederse 

üphesiz ki biz daha fazla müstefit oluruz. 

Heyet-i Celileniz’den istirham ediyorum. iirler mütâlâa 

edilmi tir. Bunu bir heyete mi, bir encümene mi verirsiniz? 

Heyet-i Umûmiye’ce bir karar mı raptedersiniz? Ne 

arzu ederseniz yapınız. 

Reis -Maârif Vekâleti, bu stiklâl Mar ı’nın bugün 

ruznâmeye alınarak müzakeresini arzu ediyor. Bugün müzakeresini 

kabul edenler lûtfen el kaldırsın. Kabul edildi efendim.” 

Yukarıdaki ifadelerden de anla ıldı ı gibi, Bakanın 

iste i ve oturum ba kanının oylaması ile istiklâl mar ı konusunun 

gündeme alınıp görü ülmesi kabul edilmi tir. 

Söz alan Bursa Milletvekili Muhittin Baha Bey, kendisinin 

ve Kemalettin Kâmi’nin 1 katıldıkları mar yarı masından 

çekildi ini beyan etmi tir. 

“Besim Atalay B. (Kütahya) – (...) Dünyada o iirlerdir 

ki halk arasında ya ar. Ya yüksek ve bediî bir histen 

do ar, ya muhrik bir heyecandan do ar. Böyle olmayıp da 

ısmarlama tarikiyle yazılırsa bu iirler ya amaz.(...) 

‘Marseyyez’in nasıl söylendi ini bilirsiniz. nkılâb-ı 

Kebir 2 esnasında silahını almı ko an bir gencin söyledi i 

iir birden bire taammüm etmi tir. Evvelâ bu gibi iirleri 

memleketin mâruz kaldı ı felâketlere -a layarak, titreyerek- 

evvelâ güftesi de il bestesi söylenir. Ismarlama iirlere verilecek 

memleketin parası yoktur.” 

1 Bingöl Çobanları, Gurbet vb güzel iirleri bulunan Kemalettin Kamu 

2 1789 Büyük Fransız htilâli.


stiklâl Mar ı konusunda, Bakanlı ın veya Hamdullah 

Suphi’nin yaptıklarına ve takip etti i usule muhalefet 

eden milletvekillerinden Besim Atalay’ın, “millî mar ların 

kendili inden do ması gerekti ini; ısmarlama yoluyla yazılamayaca 

ını; memleketin ısmarlama iirlere verilecek parasının 

olmadı ını” söylemesi üzerine, Hamdullah Suphi, 

söz alarak öyle konu ur: 

“Hamdullah Suphi B. (Antalya) -Arkada lar, bir hata 

üzerine, bir galat-ı rüyet üzerine dikkat-i âlinizi celbetmek 

isterim. Bilhassa para meselesi ile bu iirler arasında bir 

münasebet bulmak, gayet yanlı bir nokta-i nazardır. 

Memleketin kuvâ-yı maddiyesi ve mâneviyesi vardır. 

htilâs-ı vatan 1 mücadelesini yapan milletin vekilleri, onun 

vekillerinin vekilleri, halkın heyecanını ifade etmek üzere 

memleketin airlerine müracaat etmi tir. Bu airler ilk defa 

iirlerini yazmamı tır. Arkada lar bize iirlerini yollıyan airler, 

seneler arasında bütün memleketin kederlerini, ıstıralarını, 

bütün mefahirini söyleyen iirler yazmı lardır. Demek 

para mukabilinde iir mevzuubahis de ildir. Biz halkın 

ruhunu, heyecanını ifade eden iirler yazmaları için airlerimize 

müracaat ettik. Hiç birisi para hakkında bir ey 

söylememi tir. Geçen defa i aret etti im üzere nazar-ı dikkatinizi 

celbediyorum: Mehmet Âkif Bey -ki bu, airler arasında 

para meselesinden kaçınan arkada larımızdan birisidir- 

zaten senelerden beri en yüksek ve en ilâhî bir belâgatle 

yazmı tır. Yeniden yazmaktan çekinmesi; bazılarının 

hatırına para gelir, diye korkmasındandır ve ona binaen 

yazmamı tır. Ben gelen iirleri okuduktan sonra, bu i te vazifedâr 

etti iniz bir arkada ınız sıfatıyla, arzu ettim ki, bir 

kuvvetli iir daha bulunsun ve kendilerine müracaat ettim. 

1 htilâs-ı vatan: vatanın kurtulu u, kurtarılması. 

51

52 

smail ACAR 

Bunun üzerine kendileri de bir iir yazdılar ve gönderdiler. 

Besim Atalay Bey’in ‘halk iirlerinin -bilhassa büyük vakayii 

milliyeye taallûk eden iirlerin- bir sipari -i mahsus üzerine 

do madı ı’ sözü gayet vârittir. (...) airlerimize müracaat 

ettik ve bize çok güzel iirler yazdılar. Bu iirler arasında intihap 

1 hakkı Heyet-i Celileniz’e aittir. iirleri okuyunz. Ben 

istirham ediyorum ki bir an evvel bu iirin bestelenmesi için 

bir karar ittihaz ediniz ve bütün milletin lisanına geçmesi 

için istical 2 buyurunuz; bir karar veriniz, tebli ediniz; ben 

de vazifemin ikinci kısmına geçeyim.” 

Millî E itim Bakanı, iirlerin yazılmasında airlerin 

para meselesini dü ünmediklerini asıl meselenin bir an önce 

milletin bir millî mar a kavu ması oldu unu belirterek, Meclis 

üyelerinden mar için acele olarak bir seçim yapmalarını 

ister. 

Söz alan Kastamonu milletvekili Dr. Suat Bey, “(...) 

Bu meselede, bunların içinde yazmı oldu u mar ların en 

güzeli ‘ stiklâl Mar ı’dır ve bundan evvel de Meclis’te büyük 

bir vecd uyandırmı tır. Onun için dûrudiraz mütalaa etmeksizin 

bunun tasvip edilmesini teklif ederim.” diyerek, uzun 

uzadıya mütalâa edilmeden Âkif’in iirinin kabul edilmesini 

teklif eder. 

Millî E itim Bakanı’ndan sonra, söz alan bazı milletvekileri 

içinde, en dikkat çekici, muhalif konu maları ile Bolu 

Milletvekili Tunalı Hilmi Bey olmu tur. Tunalı Hilmi 

Bey, “Katiyyen Hamdullah Suphi Bey’in isticaline i tirak 

edemem. (Biz ederiz sesleri) Bir kere bu Mar , halkın ruhundan 

do an bir mar de ildir Besim Atalay Beyin hakkı vardır.,” 

dedikten sonra, “Arkada lar ısrar ediyorum, bir encümen-i 

1 ntihap: seçim ,seçme. 

2 stical: acele etme, çabukla masını isteme.


mahsus-u edebî te kil edilmelidir ve intihap onun reyine bırakılmalıdır.” 

diyerek konu masını bitirir. Hilmi Bey’in konu 

ması sırasında, miletvekilleri arasında, sata malar, gürültüler, 

hayır sesleri duyulmu tur. 

Konu malarından da anla ılaca ı gibi, muhalif guruptan 

Tunalı Hilmi Bey, Mar ’ın Meclis’te seçilerek karar verilmesini 

istemedi i gibi, Besim Atalay Bey’e de hak verir. 

stiklâl Mar ı’nın Meclis’te görü ülerek, seçilmesine 

Meclis’çe karar verilip verilmemesi konusunda lehte ve 

aleyhte söz alan milletvekillerinden sonra, Hamdullah Suphi, 

tekrar söz alır: 

“Maârif Vekili Hamdullah Suphi B. -Arkada lar, 

Refik evket Bey’in sözünü tekrar ediyorum. Bu iirler mevzuubahis 

oldu u vakit lüzumsuz yere, hattâ arzumuz hilâfında 

iirler yazmı olan arkada larımız için böyle bir söz, 

buradan çıkmamalıdır. Bahusus ki, arkada lar, ‘ısmarlama’ 

sözü ve ‘halka tercüman olmaz’ sözü yanlı tır. Çünkü halkın 

mümessilleri olan sizlerin huzurunda okunan iirin 

Hey’et-i âliyeniz üzerindeki âzamî tesirine bendeniz de ahit 

oldum. E er halk üzerine olan tesirini anlamak için kendi 

kalbimizden ba ka miyarınız varsa o ba kadır. E er halkın 

teessürünü kendimiz anlayacak olursak, halkın kalbini de anlamı 

oluruz. imdi arkada lar, bendeniz diyece im ki: Yeni 

bir encümen-i edebîye havâle ederek bir fayda mutasavver 

olabilir. E er encümen kararını verip bitirecek ise. Fakat 

zannediyorum Meclisiniz’in verdi i karar ve ısrar etti i nokta, 

kendisinin bu i i halletmesidir. O halde encümenden çıkıp 

yine Hey’etiniz’e gelecektir. Yine bu vaziyet hasıl olacaktır. 

O halde burada yedi tane iir vardır. Riyaset, bunları ayrı 

ayrı reye vaz’etsin, hangisi tarafınızdan mazhar-ı takdir 

olursa onu kabul edersiniz. (Do ru sesleri)” 

53

54 

smail ACAR 

Maârif Vekili Hamdullah Suphi’nin bu konu masından 

sonra, Meclis Oturum Ba kanı, stiklâl Mar ı ile ilgili 

görü melerin yeterli oldu u eklindeki bir teklifi oylamaya 

sunar, görü meler yeterli bulunur: 

“Reis -Efendim müzâkerenin kifayetine dâir takrirler 

vardır. Müzâkerenin kifâyetini reye koyaca ım. Kâfi görenler 

lûtfen el kaldırsın... Kabul edildi.” 

Böylece, Meclis’te stiklâl Mar ı üzerine açılan görü 

meler sona erer. Bundan sonra sıra “kabul” oylamasına 

gelmi tir. 

Üstü kapalı olarak Âkif’in eserine ve Mar ’ın Meclis 

tarafından seçilmesine muhalif milletvekillerinden bazıları, 

Mar ’ın bir komisyon tarafından seçilmesine dair takrir verir. 

Bunlardan Tunalı Hilmi Beyin teklifi öyledir: 

Riyaset-i Celileye 

stiklâl mar ının ubelerce te kil edilecek bir encümen-i 

mahsus tarafından tetkik ve tasdik olunmasını teklif 

ederim. 12 Mart 1337 

Bolu Mebusu 

Tunalı Hilmi 

Bu takrir oylamaya sunulmu ve reddedilmi tir. 

Az sayıdaki muhalif milletvekiline kar ılık, ba ta 

Maârif Vekili Hamdullah Suphi ve Karesi Mebusu Hasan 

Basri Bey olmak üzere, Mar ’ın Meclis’te geciktirilmeden 

oylanmasını isteyen ve Âkif’in iirini destekleyen guruptan 

da birkaç milletvekili ayrı ayrı takrir verirler.


Karesi Mebusu Hasan Basri Beyin takriri öyledir: 

“Riyaset-i Celileye 

Bütün Meclis’in ve halkın takdiratını celbeden 

Mehmet Âkif Beyefendinin iirinin tercihan kabulünü teklif 

ederim.” 12 Mart 1337 

Karesi Mebusu 

H. BASR 

Bundan sonrasını yine Meclis Zabıtlarından takip 

edelim: 

Reis -Müzakere bitmi tir. Maârif Vekâleti’nin teklifi 

vardır: “Her mar ı ayrı reye koyunuz.” diye teklif etmi lerdi. 

Her mar ın ayrı ayrı reye vazını kabul buyuranlar lûtfen el 

kaldırsın. (kabul edildi.) O halde, bu takrirleri reye koyacaız. 

Basri Beyin takririni reye koyuyorum. (Basri Beyin takriri 

tekrar okundu.) 

Reis -Basri Beyin takririni kabul buyuranlar lûtfen el 

kaldırsın. (Kabul edildi efendim) 1 (Gürültüler ve “red” sadaları.) 

Refik evket B (Saruhan) -Reis Bey’Memet Âkif Bey 

in iirinin aleyhinde bulunalar da ellerini kaldırsın ki ona 

göre muhaliflerin miktarı anla ılsın. (“Muvafıktır, Anla ılsın” sadaları) 

Reis -Bu takriri kabul edenler, yani Mehmet Âkif Beyefendi 

tarafından yazılan Mar ’ın “ stiklal Mar ı” olmak 

üzere tanınmasını kabul edenler lûtfen el kaldırsın. “Ekseriyet-i 

azime ile kabul edildi.” 

1 Oturum Ba kanı Dr. Adnan (Adıvar)’ın Âkif lehindeki 6 takrir içinden 

özellikle, Hasan Basri Beyin takririni oylamaya sunması, Âkif’le yakın 

dostlu undan dolayı bir incelik göstergesi olarak yorumlanmı tır. 

55

56 

smail ACAR 

Müfid Efendi (Kır ehir) -Reis Bey yalnız bir ey arz 

edece im. Hamdullah Suphi Bey’in, bu Mar ’ı bu kürsüden 

bir daha okumasını rica ediyorum. (Gürültüler) 

Refik Bey (Konya) -Milletin Ruhuna tercüman olan 

i bu “ stiklâl Mar ı”nın ayakta okunmasını teklif ediyorum. 

Reis -Müsaade buyurunuz Efendim. Heyet-i Muhtereme 

bu Mar ’ı kabul etti inden, tabiî, ‘resmî bir stiklâl Marı’ 

olarak tanınmı tır. Binaenaleyh ayakta dinlememiz icabeder. 

Buyurunuz efendiler. 

(Hamdullah Suphi Bey, stiklâl Mar ı’nı kürsüden 

okudu. Âzâ-yı Kiram sürekli alkı lar arasında ayakta dinlediler.) 

1 

stiklâl Mar ı’nın “Resmî-Millî Mar ” olarak, “ekseriyet-i 

azime ile kabul edildi i” 12 Mart 1337 (1921) günlü 

oturumda, görü meler sırasında, Mehmet Âkif’in ve eserinin 

lehinde konu anların kar ısında az sayıda milletvekili de, 

-“para ile ısmarlama iir yazdırıldı ı”; 

-“millî mar ların, halkın hissiyatından ve kendili 

inden do du u; 

-“Ismarlama iirlere verilecek memleketin parası olmadı 

ı”; 

-“Mar ın Meclis yerine, kurulacak bir edebî encümence 

kabul edilmesi gerekti i”; 

1 stiklâl Mar ı ile ilgili Meclis zabıtları (tutanakları) için bak. 

- Muhiddin Nalbando lu, stiklâl Mar ımızın Tarihi, st. 1964. 

-Fethi Teveto lu, Türk Kültürü dergisi, Hamdullah Suphi Tanrıöver 

Özel sayısı, Temmuz 1966. 

-Be ir Ayvazo lu, stiklâl Mar ı -Tarihi ve Manası-, Tercüman y. st. 

1986. 

-Yard. Doç Dr. Halim Serarslan, Hamdullah Suphi Tanrıöver, T.K. Ar. 

Enst., Ank. 1995.


-“Maârif Vekili Hamdullah Suphi Bey’in konuyu aceleye 

getirdi i” 

eklinde gerekçe ve iddialarla stiklâl Mar ı’nın kabulüne 

muhalefet etmi lerdir. 

Muhalif milletvekillerinden Besim Atalay, daha sonraki 

bir yazısında, Muhalif milletvekili sayısının kendisiyle 

birlikte on be ki i oldu unu belirtmi tir. Muhaliflerin en 

dikkati çekeni ise Bolu Milletvekili Tunalı Himi Bey’dir. 

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Mehmet Âkif’in 

“ stiklâl Mar ı” adlı iirinin “eksriyet-i azime 1 ile kabul 

edildi i” 12 Mart 1337 günkü oturumda, görü meler sırasında 

18 (on sekiz) milletvekili söz almı ; lehte aleyhte 11 (on 

bir) milletvekili de Meclis Ba kanlı ına “takrir” vermi tir. 

stiklâl Mar ı kabulü görü melerine, kendisi de Burdur 

milletvekili ve Meclis Maârif Komüsyonu Ba kanı olan 

Âkif de katılmı tır. Ancak Mar ’ın oylanaca ı sırada (12.3. 

1337, Cumartesi, saat 17.45), “heyecanından ve mahcubiyetinden 

Meclis’de duramamı , salona çıkmı tır.” 

Mar ’ın Kabulünden Sonraki Yazı malar 

Mehmet Âkif’in “ stiklâl Mar ı” adlı iirinin, Türkiye 

Büyük Millet Meclisi’nde yapılan oylamada, “ekseriyet-i 

azime” ile Türk milletinin ve devletinin remî-millî mar ı 

olarak kabul edilmesinden sonra, bazı yazı malar olmu tur. 

Mar ’ın kabulünden bir gün sonra, Türkiye Büyük Millet 

Meclisi Ba kanlı ı, kinci Ba kanı 2 Mustafa Adnan (Adıvar) 

imzasıyla, Millî E itim Bakanlı ına bir yazı gönderilmi tir. 

lgili yazıda, “tasdikli sureti ekli stiklâl Mar ı’nın kabul 

1 Ekseriyet-i âzime: büyük ,ezici ço unluk. 

2 Asıl Birinci Ba kan, Mustafa Kemal’dir. 

57

58 

smail ACAR 

edildi i” belirtilerek, “bestesi için gerekenin yapılması” 

istenmektedir. 

Yazı metni öyledir: 

Türkiye Büyük Millet Meclisi 

Ba Kitabeti 

Zabıt Kalemi 

Adet: 36 / 78 

Ankara,13.3.1337 

Maârif Vekâleti Celilesine, 

12 / 83 -13 numara ve 20.2.1337 tarihli tezkere cevabıdır. 

Heyet-i Umûmiyece 12.3.1337 tarihli altıncı ictimada ekseriyet-i 

azime ile kabul edilen stiklâl Mar ı’nın suret-i musaddakası 

leffen irsal kılındı. Bestesi için muktezi muamelenin ifası rica olunur. 

Büyük Millet Meclisi Reis-i Sânisi 

Mustafa Adnan 

Meclis Ba kanlı ı aynı gün, stiklâl Mar ı ile ilgili 

olarak, Ba bakanlı a ve Millî Savunma Bakanlı ına da birer 

yazı göndererek, Mar ’ın kabulünü ve metnini göndermi 

tir. 

O tarihte “ cra Vekilleri Heyeti Reisi” 1 ve “Müdaffai 

Milliye Vekili” Fevzi (çakmak) Pa adır. Ba bakan ve Millî 

Savun-ma Bakanı Fevzi Pa a da, Mar güftesini, 2 25 Mart 

1337 (1921) günlü bir genelge ile Genel Kurmay 

Ba kanlı ına ve bütün Bakanlıklara duyurur. 

1 “ cra Vekilleri Heyeti”, Cumhuriyet’in ilânından önce, TBMM 

Hükümeti’nin adıdır. Hükümet Ba kanı da cra Vekilleri Heyeti Reisi 

yani Ba bakandır. 

2 güfte: söz, Mar ’ın bestelenmemi haldeki sözleri,


Millî E itim Bakanlı ına yazılan genelge metni 

öyledir: 1 


Ankara:25.3.1337 

cra Vekilleri Heyeti Riyaseti 

Kalem-i Mahsus Müdüriyeti 

Adet: 6 - 256 

Maârif Vekâletine 

1- Türkiye Büyük Millet Meclisinin 12.3.1337 tarihli altıncı 

ictima-i umûmiyesinde ekseriyet-i azime ile kabul edildi i ve bestesi 

için muamele-i muktezisinin ifası Maârif Vekâlet-i Celilesine yazıldı ı, 

Meclis-i mü arünileyh Riyaset-i Celilesinin 13.3.1337 tarih ve zabıt 

kalemi 37 / 79 numaralı tezkeresinde i ’ar buyurulan stiklâl Mar ı’nın 

suret-i musaddakası leffen isrsal kılınmı tır efendim. 

2- Bilumum Vekâletlere yazılmı tır. 

cra Vekilleri Hey’et-i Reisi 

ve 

Müdafa-i Milliye Vekili 

Mustafa Fevzi 

Yukarıda metinlerini verdi imiz her iki yazıda da, 

“ekseriyet-i azime” ile kabul edilen Mar güftesinin bestelenmesinin 

istendi i; hem Meclis Ba kanlı ı hem de Ba bakanlık 

yazısında bu görevin Millî E itim Bakanlı ına verildi 

i belirtilmektedir. 

Bundan sonra sıra Mar ’ın bestelenmesine gelmi tir. 

1 stiklâl Mar ı yazı ma metinleri için Bak. Dr. Mehmet Önder, stiklâl 

Mar ı Belgeleri, Türk Edebiyatı Mehmed Âkif Anıt Sayısı,Aralık 1986. 

(M.E.B. Ar ivi, stiklâl Mar ı Dosyası’ndan ) 

59

60 

smail ACAR 

“Vallahi Almam” 

Mehmet Âkif ve Para Ödülü 

stiklâl Mar ı yazma yarı masına para ödülü meselesinin, 

Hamdullah Suphi ve Hasan Basri Çantay’ın 

gayretleriyle a ılmasından sonra, katılmayı kabul eden Âkif, 

büyük bir istek ve heyecanla mar güftesi olarak stiklâl 

Mar ı iirini yazmı ; nihayet heyecanlı görü melerden sonra 

Mar kabul edilmi tir. Âkif’in, stiklâl Mar ı’nı yazma 

çalı maları sırasında Niza-meddin Nazif’e, “Fakat, bugünkü 

isyanı en iyi ben ifadelendirmek istiyorum. Bunun için 

bilemezsin, içimde ne büyük bir istek var.” dedi i 

bilinmektedir. 

te bu istek ve heyecanla yazdı ı iirin, resmî-millî 

mar olarak kabul edilmesini, heyecanla fakat tevazu içinde 

kar ılamı tır. Kabulden sonra, kendisini sevenler, milletvekilleri 

kaldı ı Tâceddin Dergâhı’na akın ederek tebrik etmi - 

lerdir. Ayrıca o günlerde, dostları Dergâh’ta samimi bir kutlama 

merasimi de düzenlenmi lerdir. 

Mar yarı masına konulan 500 (be yüz) lira para 

ödülüne gelince: 

Devlet bütçesinden, stiklâl Mar ı yarı ması için ayrılan 

500 liranın, bütçeden çıkı ının yapılması gerekmektedir. 

Bunun için de yarı mayı kazanan Mehmet Âkif’in, usulen bu 

parayı alması gerekmektedir. Bu konuda, Âkif’in dostu ve o 

zaman Meclis’te Zabıt Kâtibi olan Mahir z, hatıralarında, 

“Mar ’ın kabulünden sonra Meclis muhâsebecisi 

Necmeddin Bey, kanunen müsabakayı kazanana verilecek 

olan be yüz lira nakdî mükâfatı getirdi ise de Âkif Bey, 

“Ben müsabakaya girmedim, bu para bana aid de ildir.” 

diye reddetti. Fakat Muhasebecinin: “Kanun metninde mü-


kâfatın kazanana verilece i yazılıdır. Sizin mar ınız kabul 

edilmi tir, bu para sizindir; Meclis kasasında kalamaz. Siz, 

usûlen tesellüm edin, sonra istedi inizi yaparsınız.” diye ısrar 

etmesi üzerine, parayı aldı ını” sonra da “yaralı gazilere 

ba ı ladı ını” bildirmektedir. 1 

Ancak Mahir z’in, 500 lira tutarındaki istiklâl Mar ı 

ödülünün, ba ı landı ı yer veya kurum konusundaki bilgi, 

yanlı bir hatırlamadır. Çünkü Âkif, usûlen kabul edip aldı ı 

bu parayı, “Darü’l Mesaî” adlı bir derne e ba ı lamı tır. Bu 

konuda, Mehmet Âkif’in ba yazarlı ını yaptı ı ve kendisinin 

yayın organı sayılan Sebilürre ad dergisinin, Mar ’ın kabulünden 

dokuz gün sonra (21 Mart 1921’de) yayımlanan ilk 

sayısında çıkan “ stiklâl Mar ı” ba lıklı açıklama ve te ekkür 

yazısında, kesin bilgi verilmektedir: 

“ stiklâl Mar ı için muhassas 2 500 lira, Mehmet Âkif 

Beyefendi tarafından fakir çocuk ve kadınlara örgü ö retmek, 

bir ma’î et temin etmek emel-i hayrperveriyle te ekkül 

etmek üzere olan “Dâru’l-Mesâî”ye teberru olunmu tur. 

Öteden beri hayatını ictimaî, dinî tekemmülâtımıza hasr ile 

bu vâdide millete lâyemut ve pek kıymetli iirler, eserler ihdâ 

eylemi olan mü arünileyh hakkında Büyük Millet 

Meclisi’nin gösterdi i takdirât-ıkadir- inasâneye te ekkürler 

eder ve avn-i lâhî ile yakında tam bir halâs ve istiklâl zamanlarının 

hulûlünü temenni eyleriz” 3 

Mehmet Âkif’in, ba ı ladı ı para, o günün Türkiyesi’nde 

satın alma gücü bakımından yüksek bir de er ifade 

1 Mahir z, Yılların zi, st. 1975,s.129. 

2 muhassas: tahsis ve tayin edilmi , birine ait, ayrılmı . 

3 M. Ertu rul Düzda , Mehmed Âkif Hakkında Ara tırmalar-1, M.Ü. lh. 

Fak. Vak. Yay. st.1989,s.118. 

61

62 

smail ACAR 

etmektedir. Kâzım Nâmi Duru’ya göre o günlerde,“140 lira 

ile Ankara’da bir çiftlik almak kabildi.” 

Mehmet Âkif’in, o günlere göre yüksek bir meblâ 

olan 500 liralık nakdî stiklâl Mar ı ödülünü, almayıp ba ı - 

ladı ı günlerdeki mâlî durumunu, yakın dostu E ref Edib 

Bey öyle anlatıyor: 

“O günlerde büyük ihtiyaç içinde idi: Meclis stiklâl 

Mar ı’nı alkı lar ve göz ya ları arasında kabul ederken de, 

cebinde Zonguldak milletvekili Hayri’den borç olarak aldı 

ı iki lirası vardı. Ve sırtında bir pardüsü dahi yoktu. 

Ankara’da ceketle gezer, pek so uk ve ya murlu havalarda 

bazen Baytar efik (Kolaylı) Bey’in mu ambasını 

ödünç giyer ve Meclis’e öyle giderdi. efik Bey bir gün onun 

bu haline telmihle: 

-Âkif Bey, u mükâfatı reddetmeyip de kendine bir 

mu amba veyahut bir palto alsaydın daha iyi olmaz mıydı? 

diyece i olur. Onun bu sözüne yalnız cevap vermemekle kalmaz, 

tamam iki ay onunla konu maz da.”


“O, Milletimin Malıdır” 

Âkif Mar ’ı Safahat’a Almıyor 

Mehmet Âkif, “ stiklâl Mar ı” adlı iirini, iirlerini 

toplandı ı külliyat demek olan ünlü eseri Safahat’a yani Safahat’ı 

meydana getiren iir kitaplarının hiç birine dahil edip 

almıyor. Kısaca kendi iirleri içine koymuyor. 

Dostlarından Mithat Cemal Kuntay’ın, 

“- stiklâl Mar ı’nı niçin Safahat’a koymadınız?” sorusuna 

öyle cevap vermi tir: 

“-Onu millete hediye ettim. Artık o, milletindir. Benimle 

alâkası kesilmi tir. Zaten o milletin eseri, milletin malıdır. 

Ben yalnız gördü ümü yazdım.” 

Ölümünden bir süre önce, Ni anta ı sa lık yurdundaki 

odasında hasta yatarken aralarında Hakkı Tarık Us’un 

da bulundu u bir gurup kendisini Ziyarete gelir. Sohbet sırasında, 

söz stiklâl Mar ı’na gelir. Misafirlerden biri, 

-Acaba yeniden yazılsa daha iyi olmaz mı? diyecek 

olur. 

Yata ında bitkin bir halde yatan air, birdenbire 

ba ını kaldırır ve öyle cevap verir: 

“- Allah bir daha bu millete bir stiklâl Mar ı 

yazdırmasın!...” (16 Haziran 1936) 

63

64 

smail ACAR


K NC BÖLÜM 

YARI MAYA KATILAN D ER RLER 

65

66 

smail ACAR


Seçilen Altı iirin metni 

stiklâl Mar ı veya millî mar yarı masına, yedi yüz 

(700) civarında, bir bilgiye göre yedi yüz yirmi dört (724) iir 

katılmı tır. Millî E itim Bakanlı ının kurdu u komisyon 

bunlardan Âkif’in iiri ile birlikte yedisini seçerek Millî E itim 

Bakanlı ına teslim etmi tir. Bakanlık, bu yedi iiri, deerlendirmeleri 

için bastırıp ço altarak Milletvekillerine daıtmı 

; daha sonra da, Meclis Genel Kurulu’nda görü ülmek 

üzere Meclis Ba kanlı ına sevk etmi tir. Seçilen yedi iirin, 

zamanın Millî E itim Bakanı Hamdullah Suphi’nin teklifi 

ile, 1 Mart 1921 günü, Meclis’te okunması gündeme alınmı - 

tır. 

Hamdullah Suphi, daha önceden, Meclis’te ilk olarak 

Mehmet Âkif’in stiklâl Mar ı iirini okumaya karar vermi 

tir. Çünkü, bu iirin Mar seçilmesini istemektedir. Meclis 

Ba kanı Mustafa Kemal tarafından iirleri okumak için 

Kürsüye davet edildi inde, okumaya Âkif’in iirinden ba lar. 

iir büyük bir heyecanla kar ılanır. Bu heyecan dalgasından 

sonra, Meclis’te di er iirlerin okunması istenmez. 

12 Mart 1337 (1921) günü yapılan toplantıda da Âkif’ 

in iiri, “ekseriyet-i azime” ile kabul edilir. 

Ancak, stiklâl Mar ı söz konusu oldu u zaman, sadece 

Âkif’in iiri ile ilgili bilgiler verilir. Yarı maya katılıp 

seçildi i bilinen altı iirden ise bahsedilmez. Halbuki bu iir 

sahipleri de eserlerinde Millî Mücadele’yi ve onun ruhunu 

anlatmaya çalı mı lardır. 

Hem Âkif’in eseri, (bugünkü stiklâl Mar ımız) ile 

kar ıla tırma imkânı sa lamı olmak hem de en azından me- 

67

68 

smail ACAR 

rakımızı gidermek için, seçilen altı (6) iir metnini de buraya 

almayı uygun gördük. 1 

-1- 

Türk’ün evvelce büyük pederi 

Çekti sanca a hilâl-i seheri 

Kanımızla boyadık bahr ü beri 

Böyle aldık bu güzel ülkeleri 

leri, ar ileri, ar ileri 

Geri kalsın vatanın kahbeleri 

Seni ihyâ için ey nâmı büyük 

Vatanım u runa öldük öldük 

Ne büyük kaldı bu yolda ne küçük, 

Siper oldu sana da lar gibi Türk 

Yürü ey milletin efrâdı yürü 

Ak süt emmi vatan evlâdı yürü 

Vatan evlâdını kurban edeli, 

Milletin hür ya amaktır emeli. 

Veremez kimseye bir Çamlıbel’i 

Ba lanır mı acaba Türk’ün eli? 

leri, ar ileri, ar ileri 

Çi nenir çünkü kalan yolda geri. 

Hüseyi Suad 

1 iirler için bak. Hasan Basri Çantay, Âkifnâme, st.1966,s.73-77;Be ir 

Ayvazo lu, stiklâl Mar ı, st. 1986, s.29-33.; M. Ertu rul Düzda , 

Mehmed Âkif Hakkında Ara tırmalar-1, st. 1989,s.126-131.


-2- 

stiklâl Türküsü 

Millet a kı, din a kı, vatan a kı uyansın 

Yurduma göz dikenler al kanlara boyansın 

Ya ben ya onlar diyen silahına dayansın 

Türk o ludur bu millet 

Türk’ündür bu memleket 



Dü man gözü tutamaz yanar da lar ba ını, 

Ba rımızda saklarız Vatanın her ta ını 

Yurdumuza yan bakan döker gözün ya ını 





Can veririz her zaman hürriyetin yoluna 

“Ya gâzi ya ehid”lik ne devlettir kuluna 

Ata emanet etmi namusunu o luna. 

Bize Türk o lu derler 

Hep bizimdir bu yerler. 

Ankara, A. S. 

69

70 

-3- 


Göz ya ına vedâ et, 

Ey güzel Anadolu! 

Hakkını korur elbet, 

Türk’ün bükülmez kolu. 

Cenk ederiz genç, koca 

Bugün de il, yarın da 

Yâdımız a ladıkça 

zmir ezanlarında. 

Hak yolunda kan olur, 

Dünyalara ta arız; 

Ya erefle vurulur, 

Ya efendi ya arız. 

Her gün yeni bir hile 

Arkasında satıldık; 

Her gün yeni bir dille 

Yurdumuzdan atıldık. 

Yeter, ey kâbemizi 

Elimizden alanlar, 

Alıkoyamaz bizi 

Yolumuzdan yalanlar. 

Biz bu yolda sel olur 

Dünyalara ta arız 



smail ACAR


Hangi alçak el alır, 

El zinciri boynuna? 

Kim Yunanı bırakır; 

Türk kızının koynuna? 

Biz ki Türküz, muhakkak 

Her milletten uluyuz 

Yeryüzünde biz ancak 

Yurdumuzun kuluyuz. 

Yurt yolunda kan olur 

Dünyalara ta arız; 



Matbuat Müdüriyyyet-i Umumiyyesi 

Muharrirlerinden 

Kemaleddin Kâmi 

71

72 

smail ACAR 

-4- 

“Ey Müslüman, ey Türk o lu 

Açıldı istiklâl yolu, 

Benim son günlerimdir; 

Diyor bize Anadolu. 

Çek sanca ı Türk ordusu; 

Olmaz Türk’ün can korkusu; 

Esârete dayanır mı; 

Türk vatanı, Türk nâmusu? 

Bu son sava bize farzdır, 

Fırsatımız gâyet azdır; 

Muzaffer ol da ey millet 

Altın ile tarih yazdır. 

Birle elim özümüzden, 

Hem silelim bu lekeyi, 

Tarihteki yüzümüzden. Merzifon dadisi Hat Muallimi 

skender Hâkî


-5- 

Altı bin yıl efendilik yapdın, 

“Kahraman Türk” idi cihanda adın. 

Bir ate ten siperdin slâm’a, 

Sönmeyen bir güne gibi ya adın. 

Ey büyük ünlü milletim ileri! 

Hasmına çi netme ko bu anlı yeri! 

Dü manın bir cihansa, dostun Hak, 

Hakkın elbette müstakil ya amak. 

Atıl, ez, vur senindir istiklâl, 

Ebedî parlasın u al bayrak... 

Ey benim anlı milletim ileri! 

Ele çi netme ko bu ülkeleri!... 

73 

23 Kânunisânî 1337 

M.

74 

smail ACAR 

-6- 

Yıllarca altı cebhede ate le kanlara; 

Türk’ün hilâl ü dinine dü man olanlara; 

Ceddin o; Yıldırım gibi saldın zaman zaman 

Yüksek ba ın e ilmedi bir an cihanlara, 

Ey kahramanlar ordusu, ey yıldırım- itâb, 

Göster cihan-ı ma ribe bin anlı inkılâb! 

Ey mazi-i havârikı bin dâstân olan; 

Garbın zalâm-ı zulmüne yüz yıl kılıç salan, 

Arslan yürekli ordu;demir giy, silah ku an! 

Zira hudûdu kapladı ate le, kan, duman. 

Ey kahramanlar ordusu, ey yıldırım- itab! 


Arslan mücahid ordusu; ey hâris-i salâh 

Destinde seyf-i hak gibi pek anlı bir silâh. 

Açtın semâ-yı millete pürnûr bir sabah. 

Âtî bizim... Bizim artık vatan, zafer, felâh. 

Ey kahraman ordusu, ey yıldırım- itâb, 


Mehmed Muhsin


Kâzım Karabekir’in Teklifi 

stiklâl Mar ı yarı masına katılıp, Meclis’e sunulan 

yedi eserin dı ında, bir stiklâl mar ı adayı iirden daha bahsetmek 

istiyoruz: 

stiklâl Sava ı’nın ünlü pa ası, Do u Cephesi Komutanı 

Kâzım Karabekir Pa a da bilindi i gibi stiklâl Mar ı 

yarı masına katılmı tır. Ancak Pa a, yarı maya katılmakla 

kalmamı ; Meclis’in Âkif’in iirini resmî Mar olarak seçip 

ilân etmesinden bir buçuk yıl (18 ay) sonra, zamanın Ba bakanı 

Rauf Orbay’a 26.7.1338 (1922)’de Sarıkamı ’tan yazdı ı 

mektupta, Âkif’in iirinin Millî mar olmaya uygun olmadıını 

belirtip uzun uzun tenkit eder. sonra da, seçimin iptal 

edilmesini isteyip onun yerine güftesi ve bestesi kendisine ait 

bir eserin seçilmesini “istirham” eder. 

Kâzım Karabekir’in, Mehmet Âkif’in iirini iptal ettirip, 

Ba bakandan stiklâl mar ı seçilmesini, “istirham ederek” 

istedi i kendi iiri öyledir: 

“Ya istiklâl Ya ölüm 

Ya istiklâl Ya ölüm 

Vatanım milletim sanca ım evim 

stiklâlsiz yoktur yerim 

Zincir vurdurur mu Türkler boynuna 

Varlı ı fedâdır vatan yoluna 

Biz tarihin Türk dedi i yılmaz milletiz 

Hür ya ar hür ölür nurlu ümmetiz.” 

75

76 

smail ACAR


ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN BESTELENMES 

77

78 

smail ACAR


Beste Çalı maları 

Mehmet Âkif’in yazdı ı stiklâl Mar ı adlı iir Meclis’te 

Resmî-Millî Mar güftesi olarak kabul edidikten sonra 

sıra bestelenmesine gelmi tir. Mar ’ın Meclis’teki görü meleri 

sırasında Maârif Vekili Hamdullah Suphi, “seçilen iirin 

bestekârlara gönderilerek bir beste yarı ması açılaca ını” 

belirtmi ti. Hattâ bu konuda Meclis’in acele karar vermesini 

de istemi ti. 

Türkiye Büyük Millet Meclisi, stiklâl Mar ı’nın bestelettirilmesi 

yetkisini Millî E itim Bakanlı ına bırakmı ; 

Bakanlık da bir beste yarı ması açmı tır. Yarı ma sonunda 

be enilip seçilen eser sahibine, 500 lira ödül verilece i de 

daha önce duyurulmu tu. 1 

Beste yarı ması, Hamdullah Suphi’nin Bakanlı ı sırasında 

açılmı ; bestecilere Mayıs 1922’ye kadar süre verilmi - 

ti. Ancak Mar bestesi yarı masının süresi sona ermeden 

Hamdullah Suphi, 12 Kasım 1921’de Millî E itim Bakanlıından 

ayrıldı. Yerine Karesi (Balıkesir) milletvekili Vehbi 

Bolak Millî E itim Bakanı seçildi. Mar beste yarı masının 

sona erdi inde Bakanlı a 55 beste gelmi ti. 2 Yarı maya genel 

olarak müzik ö retmeni bestekârlar katılmı tı. Bunların 

içinde, tanınmı isimlerden bazıları unlardır: Ali Rıfat (Çaatay), 

Ahmet Yekta (Madran), smail Zühtü, M. Zâti (Arca), 

Rauf (Yekta), Sadettin Kaynak, Osman Zeki (Üngör), Hüse- 

1 O tarihte Bakanlı ın bu i lerle u ra acak yeterli kadrosu 

bulunmadı ından, beste yarı masının Bakanlık aracılı ı ile Hilâl-i Ahmer 

Cemiyeti (Kızılay) Genel Merkezi tarafından açılmasına; 500 liralık 

ödülün de bu Cemiyet tarafından ödenmesine karar verilmi tir. 

2 M. Nalbando lu’na göre 22; B. Ayvazo lu’na göre 24 beste yarı maya 

katılmı tır. 

79

80 

smail ACAR 

yin Sadettin (Arel), Lemi (Atlı), Suphi (Ezgi), smaik Hakkı, 

Hasan Basri (Çantay). 

Vehbi Bolak’ın Millî E itim Bakanlı ı döneminde, 

yarı maya katılan besteleri de erlendirip seçimi yapacak yeterli 

jüri üyesi bulunamayaca ı gerekçesi ile seçimin “Paris 

Müzik Akademisi”nde yaptırılması teklifi ortaya atılır. Karesi 

(Balıkesir) Milletvekili ve Maârif Vekili Vehbi Bolak, konu 

ile ilgili olarak “Telif ve Tercüme Kurulu Ba kanlı ına”, 

9 Haziran 1922 günü bir yazı yazar. Paris’e gönderilecek 

bestelerin seçilmesini isteyen Bakanlık yazısı metni öyledir: 

Maârif Vekâleti 

Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Ankara:9.6.1338 

Telif Tercüme Hey’eti Riyaset-i Âlisine 

Avrupa’ya gönderilmesi takarrür eden stiklâl Mar ı bestelerinden 

hangisinin Paris’e irsali muvafık olaca ının tetkik buyurularak 

mezkûr bestelerden tefriki hususunda karar verilmesini rica ederim. 

Maârif Vekili 

Vehbi Bolak 

Millî mar bestesinin Paris’te seçtirilece i haberi kısa 

sürede duyulur. Bu fikre, pek çok milletvekili iddetle kar ı 

çıkar. Mar bestesinin Paris’te seçtirilmesi fikrine kar ı çıkanlardan 

birisi de ark Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir 

Pa a dır. Kâzım Karabekir, Mar ’ın bestesinin Paris’te 

seçilmesi fikrine kar ı çıkı ını, stiklâl Harbimiz adlı eserinde 

öyle anlatır: 

“Millet Meclisi Âkif Bey’in yaptı ı ilâhi gibi iiri alkı 

larla stiklâl Mar diye kabul etti. Bestesi için de Paris’te 

müsabaka yapılaca ını haber alınca bunun muvafık olmadıını 

Erkânı-ı Harbiye-i Umumiye Riyasetine yazdım."


Kâzım Karabekir, esasen Mehmet Âkif’in eserinin 

seçilmesine de muhaliftir. Çünkü kendisi de mar yarı masına 

iddialı olarak katılmı tır. Hatta bu arada 26.7.1338 (1922) 

de Sarıkamı ’tan Heyet-i Vekile Reisi (Ba bakan) Rauf (Orbay) 

Bey’e, Âkif’in iirinin iptal edilmesini, güftesi ve bestesi 

kendisine ait bir mar ın kabul edilmesini isteyen bir mektup 

yazmı tır. 1 

stiklâl Mar ı bestesinin Paris’te seçtirilmesine milletvekillerinin 

iddetle kar ı çıkmaları üzerine Millî E itim 

Bakanlı ı bu fikirden vazgeçmi tir. 

stiklâl Mar ı’nın bestelenmesinin söz konusu oldu u 

günlerde, stiklâl Sava ı bütün iddetiyle sürüyordu. Ankara 

heyecan içindeydi. Biraz da bu olumsuz sebeplerle beste ile 

gerekti i gibi ilgilenilememi tir. Fakat her eye ra men Millî 

E itim Bakanlı ının açtı ı beste yarı masına, yukarıda da 

belirtti imiz gibi çok sayıda besteci katılmı tır. O günün 

artlarında bu bile bir ba arıdır. 

stiklâl Mar ı’nın bestelenmesi için açılan yarı ma 

sürüncemede kalıp sonuçlandırılamamı tır. Bu durumda bestekârlar, 

bestelerini kendi çevrelerinde yaymak için çalı ınca, 

bir süre de i ik bestelerin çalınıp söylenmesi gibi bir durum 

ortaya çıkmı tır. Bu durumu, “Türk Mar ları” adlı de erli 

eserinde Etem Üngör öyle anlatmaktadır: 

“O sıralarda Edirne’de müzik ö retmeni bulunan 

Ahmet Yekta Madran, kendi mar ını Edirne havalisinde yaymaya 

ve söyletmeye ba lamı tır. zmir’de müzik ö retmeni 

bulunan smail Zühtü de kendi mar ını zmir ve havalisi ile 

Eski ehir’de yaymakta idi. Ankara’da da Zeki Üngör’ün 

mar ı söylenmekte olup stanbul’da ise iki mar söylenip yayılmakta 

idi. Bunlardan stanbul tarafında (Avrupa tarafı) Zâti 

1 Kazım Karabekir’in mektubu için bak. Muhiddin Nalbando lu, stiklâl 

Mar ımızın Tarihi, st. 1964. S.146-147. 

81

82 

smail ACAR 

Arca’nın, Kadıköy tarafında ise Ali Rıfat Ça atay’ın bestesi 

söylenmekte idi. 

Bu durum birkaç yıl böyle devam etmi ve 1924’te 

Ankara’da Maârif Vekâleti’nde toplanan bir kurul Ali Rıfat 

Ça atay’ın mar ını resmî mar olarak kabul ederek, ilgili 

kurullar ile bütün okullara bildirmi tir. 

Bu mar 1924’ten 1930 yıllarına kadar çalınıp söylendikten 

sonra, 1930 sıralarında yeni bir emirle Riyaset-i Cumhur 

Orkestrası efi Zeki Üngör’ün bestesi millî mar olarak 

kabul edilmi tir.” 1 

stiklâl Mar ı bestesinin seçilip kesinle tirilmesi bir 

süre daha mümkün olmadı. Ancak, stiklâl Sava ı’nın kesin 

olarak kazanılmasından sonra (Mudanya Mütarekesi, 11 Ekim 

1922), stanbul ile ba lantı sa lanınca, bestelerin stanbul’da 

kurulacak bir komisyona seçtirilmesi fikri a ırlık kazandı. 

Bu karar üzerine Bakanlı a gelen besteler, stanbul Millî 

E itim Müdürlü üne gönderildi. Bakanlı ın 12 ubat 1923’te 

stanbul Millî E itim Müdürlü üne gönderdi i bir yazıda, 

“gönderilen mar bestelerinin Musikî Encümeni Reisi Ziya 

Pa a’nın ba kanlı ında kurulacak bir komisyona incelettirilip 

uygun görülecek bestenin stiklâl Mar ı olarak seçilmesi” 

isteniyordu. 

stanbul’daki komisyon, beste seçimi çalı malarını 12 

Temmuz 1923’te tamamlayıp, sonucu bir raporla Millî E itim 

Müdürlü üne bildirmi tir. Bu rapora göre, ark Musikîsi 

Reisi Ali Rıfat (Ça atay)’ın bestesi, stiklâl Mar ı olarak kabul 

edilmi tir. 

stanbul Millî E itim Müdürlü ü, Ali Rıfat (Ça atay) 

ın bestesinin birinci seçildi ini öyle bir yazı ile Millî E itim 

Bakanlı ına bildirmi tir: 

1 Etem Üngör, Türk Mar ları, Türk Kül. Ar . Enst. Yay. Ank.1966. s.



Hükümeti 

stanbul Vilâyeti stanbul: 19Temmuz 1339 

Maârif Müdüriyeti 

Maârif Vekâleti Celilesine 

12 ubat 1339 tarihli ve 1722 / 230 numaralı tezkere-i âliye-i 

vekâletpenahileri cevabıdır. 

Burdur Meb’usu Âkif Bey tarafından tanzim olunan stiklâl 

ne ide ini mar olmak üzere bestelemi olan zevâtın bera-yı tetkik tevdi 

olunan elli be adet mar bestelerinin Encümen-i Musikî Reisi Ziya 

Pa a Hazretlerinin riyaseti altında stanbul’da Mevcut musiki inasânından 

te kil edilen komisyon tarafından icra kılınan tetkik neticesinde 

ark Musikisi Cemiyeti Reisi Ali Rıfat Beyefndinin tertip ettikleri Mar ın 

resmî ve millî mar ların tanziminde nazar-ı dikkate alınması lâzım gelen 

bütün evsafı câmi oldu u anla ılmasına binaen sairlerine tercihan 

birinci derecede kabul edilmi , ayrıca Rauf Yekta ve Zâti ve Muallim 

Kâzım ve Doktor Suphi beylerin besteleri dahi bidderece intihap 

olunarak mütebaki di er bestelerin ayan-ı intihap görülmemi oldu u 

12 Temmuz 1339 tarihli mezkûr Komisyon mazbatasında bildirilmi 

oldu u arz ve mezkûr mazbata ile beraber mar besteleri leffen takdim 

kılınmı tır efendim. 

stanbul Maârif Müdürü 

( mza) 

Millî E itim Bakanlı ı, stanbul Millî E itim Müdürlü 

ünden gelen komisyon raporuna göre, Ali Rıfat (Ça atay) 

ın bestesini, resmî mar olarak kabul edip, Bakanlıklara ve 

okullara duyurmu tur. Millî Mar ımızın bugünkü O. Zeki 

Üngör bestesi, stanbul komisyonunda, ilk be dereceye girememi 

tir. 

Millî E itim Bakanlı ının, Ali Rıfat (Ça atay)’ın stiklâl 

Mar ı bestesini kabul etmesi, müzik çevrelerinde ho 

kar ılanmadı ve itirazlar ba ladı. tirazlar, “Ali Rıfat (Ça atay)’ın 

Batı musikisini bilmedi i, dolayısıyla bestesinin Armoni 

bilgi ve kurallarına uymadı ı” noktasında toplanıyor- 

83

84 

smail ACAR 

du. lk itiraz eden Zâti (arca) oldu. zmir’de müzik ö retmenli 

i yapan Zâti (Arca), 27 Temmuz 1923’de zmir’e gelen 

Atatürk’ü, “ stanbul Darü’l Bedayi sanatkârları ile birlikte” 

ziyaret ederek, “ stanbul’da alınan kararın kaldırılmasını”; 

“yarı maya gönderilen mar ların Viyana Konservatuarına 

gönderilerek seçilmesini” istemi tir. 

zmir Kız ve Erkek Lisesi Müzik Ö retmeni smail 

Zühtü’de Zâti Arca ile aynı görü teydi. Atatürk, itirazları 

dikkate aldı. zmir dönü ünde, Genel Kurmay Ba kanı Fevzi 

Pa a (Çakmak) ve Millî E itim Bakanı ile görü tü. Büyük 

ihtimalle, Mart 1924’te Ali Rıfat (Ça atay) bestesi hakkında 

verilen karar iptal edildi. Fakat yerine, kısa sürede resmî bir 

beste de konulamadı. 

Bugünkü Resmî Beste 

O. Zeki Üngör’ün Bestesi 

Ali Rıfat (Ça atay) bestesinin seçimi ile ilgili kararın 

iptal edildi i, yerine yeni bestenin de henüz seçilmedi i günlerde, 

“ stanbul Mızıka-i Hümayun efi Osman Zeki (Üngör), 

Atatürk’ün daveti üzerine Ankara’ya gelerek, Cumhurba 

kanlı ı Orkestra efi” olmu tur. Ankara’ya geldikten 

bir iki hafta sonra, 11 Mart 1924’te Atatürk’ün e i Lâtife 

Hanımın himayelerinde, Rumeli Göçmenleri yararına ilk 

konserini veren Osman Zeki (Üngör), aynı konser gecesinde, 

yarı maya katıldı ı stiklâl Mar ı bestesini de çalmı ; 

Atatürk ve Lâtife Hanım, mar ı çok be enmi lerdir. 

Ancak, stiklâl Mar ı bestesi konusu, 1924-1930 yılları 

arasında belirsizli ini korumu , 1930’da, O.Zeki Üngör’ün 

bestesi resmî olarak kabul edilmi tir.


stiklâl Mar ımızın bugünkü bestesi, 1930’dan bu 

yana çalınıp söylenen Osman Zeki Üngör bestesidir. 

stiklâl Mar ımızın bugünkü bestesi, sonradan pek 

çok tenkit edilmi tir. Osman Zeki Üngör’ün stiklâl Mar ı 

bestesine yöneltilen tekitler, özetle u noktalarda toplanmaktadır: 

- Osman Zeki Üngör, eseri önce sözsüz bestelemi 

sonra Âkif’in iirine giydirilmi tir. Yani beste sözlere uygun 

de ildir. 

- stiklâl Mar ı’na giydirilen beste önce, son Osmanlı 

Padi ahı Mehmet Vahdettin için bestelenmi tir. 

-“Mar ın kompozitör Edgar Menas efendi tarafından 

armonize edildi i” ileri sürülmü tür. 

-“Bestenin ilk bölümündeki ön ölçünün, ‘Karmen Silva’ 

adlı yabancı bir arkıdan transpozisyon suretiyle alındıı” 

söylenmi tir. 

Osman Zeki Üngör, tenkitlere, “Mar ın kendisi tarafından, 

ordularımızın zmir’e giri inden birkaç gün sonra, o 

günlerin zafer heyecanı ile bestelendi i” eklinde cevap vermi 

tir. Edgar Menas Efendi de, “Osman Zeki Üngör’ün 

bestesi üzerinde yardımı oldu unu, bestenin Âkif’in eseri için 

yapıldı ını” söyleyerek, yapılan tenkitleri, “insafsız bulduunu” 

belirtmi tir. 1 

1 Osman Zeki Üngör bestesinin tenkitleri ve cevaplar konusunda, bak. - 

M. Nalbando lu, a.g.e.,s.153-161; 

-Etem Üngör, Türk Mar ları,s.165.; 

85

86 

smail ACAR 

Atatürk ve stiklâl Mar ı 

stiklâl Mar ımızın Türkiye Büyük Millet Meclisinde 

Maârif Vekili ve Ünlü Hatip Hamdullah Suphi tarafından 

1 Mart 1337 (12 Mart 1921)’de okundu u zaman Meclis 

Ba kanlık Kürsüsünde Mustafa Kemal oturmakta idi. 

Mar ’ın ve oku-nu un be enilmesi üzerine, üç defa daha 

Hamdullah Suphi’ yi kürsüye davet eden Mustafa Kemal’di 

ve Mar ı ayakta alkı lamı tı. 

stiklâl Mar ı iiri, mar güftesi olarak, beste açısından 

uzundu. iirin bestelenecek kısımlarını seçip, bestekârlara 

duyurmak için bir heyet kurulmu tur. te bu Heyet 

in çalı maları sırasında, Mustafa Kemal (Atatürk), çalı malarla 

yakından ilgilenmi tir. Bu konuda heyette bulunanlardan 

smail Habip (Sevük) u bilgileri vermektedir: 

“Bu devre Ankara’da yetkili ahsiyetlerden bir heyet 

kurularak stiklâl Mar ı’nın bestelenecek bazı parçalarını 

seçerek bir müsabaka ilân etmi ti. Heyet’in çalı malarını 

takip eden Atatürk, bu seçimi be enmedi ve dedi ki: ‘ stiklâl 

Mar ı’nın uzun olmaması noktasında mutabıkız. Söylendi 

i ve çalındı ı zaman herkesi uzun uzun ayakta tutması 

elbette do ru olamaz.. Ancak bu Mar ’ın stiklâl Davamızı 

anlatı ı cihetinden büyük bir manası vardır. Benim 

en sevdi im parçası da budur. Siz ise bu parçayı Mar ’tan 

çıkarmaya karar vermi siniz.: 

Hakkıdır, hür ya amı bayra ımın hürriyet, 

Hakkıdır, Hakka tapan milletimin stiklâl.


Benim bu milletten daima hatırlamasını istedi im 

vecizeleri i te bunlardır.” 1 

Zaman zaman, stiklâl Mar ı, “Âkif gibi dindâr bir 

air” tarafından yazılmı olmasından dolayı, Atatürk’ün 

ölümünden sonra, bazı kesimlerce “hor görülmeye” ba lanmı 

hatta “de i tirilmesi” istenmi tir. Muhiddin Nalbando - 

lu’nun belirtti ine göre, “42 yılda 21 defa de i tirilmek istenmi 

tir.” 2 

Halbuki, stiklâl Mar ı, 1921’de Meclis’te Hamdullah 

Suphi tarafından 4 defa okunurken, Hamdullah Suphi’yi kürsüye 

davet eden Meclis Ba kanı Atatürk’tür. Hamdullah 

Suphi’nin söyledi ine göre, o da mar ı ayakta elleri patlayıncaya 

kadar alkı lamı tır. Ayrıca Mar , 1921’de kabul edildiine 

göre, Atatürk bu mar ı, 1938’de ölümüne kadar 17 yıl 

söylemi ve dinlemi tir. Fakat bu süre içinde Mar aleyhinde 

bir ifadesi yoktur. 

Millî mar yarı ması açıldı ı zaman tek art, “millî 

Mücadelenin ruhunu ifade ve terennüm etmesi”dir. Âkif’in 

eseri, bu ruhu en iyi yansıttı ı için seçilmi tir. Bu sebeple, 

stiklâl Mar ı’na, ta ıdı ı anlam ve de erlere kar ı olmak, 

aslında Millî Mücadele veya di er adıyla stiklâl Sava ı ile 

giri ilen hürriyet ve istiklâl davamıza, ve Mar ’ın ifade etti i 

de erlere kar ı olmaktır. 

Son yıllarda (özellikle 28 ubat 1997’den sonra) bazı kesimlerce, 

“Onuncu Yıl Mar ı”nın olur olmaz yerde hatta 

aya a kalkarak söylenmesi, ön plâna çıkarılması da, bize göre, 

stiklâl Mar ı’na alternatif gibi dü ünülmesindendir. 

Halbuki, Faruk Nafiz ve Behçet Kemal tarafından yazılan 

“Onuncu Yıl Mar ı” da, Türklük ve Türkiye Cumhuri- 

1 Muhiddin Nalbano lu, a.g.e., s. 149. (1921’den 1963’e) 

2 A.g.e.,s.56. 

87

88 

smail ACAR 

yeti’ne ba lılık duygularını ifade etmektedir. Bu sebeple, 

Onuncu Yıl Mar ı’nı, stiklâl Mar ı’na alternatif gibi görmek 

veya öyle zannetmek, stiklâl Mar ında ifade edilen millîmanevî 

de erleri anlamamak demektir. 

***


DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

ST KLÂL MAR I’NIN AÇIKLAMASI 

89

90 

smail ACAR



-Kahraman Ordumuza- 

Korkma! Sönmez bu afaklarda yüzen al sancak; 


O, benim milletimin yıldızıdır, parlayacak, 

O, benimdir; o, benim milletimindir ancak! 

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl, 


Sana olmaz, dökülen kanlarımız sonra helâl. 

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin stiklâl. 

Ben ezelden beridir hür ya adım, hür ya arım; 

Hangi çılgın, bana zincir vuracakmı ? a arım. 

Kükremi sel gibiyim, bendimi çi ner, a arım. 


Garb’ın âfâkını sarmı sa çelik zırhlı duvar; 

Benim, iman dolu gö süm gibi, serhaddim var. 

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı bo ar, 

“Medeniyyet” dedi in tek di i kalmı canavar? 

Arkada , yurduma alçakları u ratma sakın; 


Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın, 

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. 

91

92 

smail ACAR 

Bastı ın yerleri “toprak” diyerek geçme, tanı! 


Sen ehîd o lusun, incitme yazıktır atanı, 

Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. 

Ruhumun senden, lâhî udur ancak emeli: 

De mesin mâbedimin gö süne nâ-mahrem eli, 

Bu ezanlar - ki ahadetleri dînin temeli – 

Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. 

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- ta ım: 

Her cerihamdan, lâhî, bo anıp kanlı ya ım, 

Fı kırır, ruh-u mücerret gibi yerden na’ ım; 

O zaman yükselerek ar a de er, belki ba ım! 

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anlı hilâl! 

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl! 


Hakkıdır, hür ya amı bayra ımın hürriyet; 

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin stiklâl. 

(17 ubat 1921) 

Mehmet Âkif Ersoy


Bir Açıklama Denemesi 

stiklâl Mar ı’nın Anlamı 

1 

“Korkma! Sönmez bu afaklarda yüzen al sancak; 


O, benim milletimin yıldızıdır, parlayacak 

O, benimdir; o, benim milletimindir ancak!” 

“Korkma! Bu afaklarda yüzen al sancak, yurdumun 

üstünde tüten en son ocak sönmeden sönmez. O (bu afaklarda 

yüzen al sancak), benim milletimin yıldızıdır; (Onun için) parlayacak. 

O (al sancak), sadece benim milletimindir. (Ba kasının 

olamaz).” 

Millî Mar veya stiklâl Mar ı yarı ması açıldı ını 

duyuran ilânda, “Milletimizin dahilî ve haricî stiklâli u - 

runda giri ti i mücadeleyi ifade ve terennüm için bir stiklâl 

Mar ı müsabakaya va’zedilmi tir.” denilmektedir. Bu 

cümlede, stiklâl Mar ı olması için yazılacak iirde aranılacak 

tek art ve özellik belirtilmi tir. Mehmet Âkif’in iiri, 

aranan bu art ve özelli e sahip en iyi iir oldu u için, 

TBMM tarafından Resmî-Millî Mar olarak seçilip kabul 

edilmi tir. 

stiklâl Mar ı yarı masının açıldı ı ve Âkif’in iirini 

yazdı ı ( ubat 1921) günlerde, stanbul i gal altındaydı. Yunan 

gal kuvvetleri, Ege ve Marmara bölgelerinde bir çok yeri 

i gal etmi ti. stiklâl Sava ı (Millî Mücadele) bütün iddetiyle 

devam ediyordu. Milletimiz, Balkan Sava ı, arkasından 

Birinci Dünya Sava ı felâketlerini ya amı ; altı asırlık Osmanlı 

Devleti’in yıkılı ına ahit olmu tu. imdi de vatanın 

bazı bölgeleri i gal altındaydı. Fakirlik, yorgunluk hatta 

ümitsizlik kol geziyordu. 

93

94 

smail ACAR 

Millî Mar ımızın airi Âkif, i te böyle bir hava içindeki 

Türk milletine, “Korkma!” diye hitap ediyor. O günün 

tarihî artlarında milletimiz, ister istemez endi e ve karamsarlık 

duyguları içindedir. aire göre, bu artlarda önce milletimizin 

ümitsizlik ve karamsarlık duygularından kurtulması 

gerekir. Çünkü milletleri, maddî sıkıntılar de il, yeis ve 

ümitsizlik yıkar. Dindâr bir ahsiyet olan Âkif, slâm dininin 

ümitsizlik ve karamsarlı ı yasakladı ını bildi i ve buna 

inandı ı için milletimize ümit a ılamak ve manevî kuvvet telkin 

etmek, moral deste i vermek için, iirine, “Korkma!” hitabıyla 

ba lamaktadır. Bu hitapta, bir “güven duygusu” ve 

“kesinlik” vardır. Burada “korkmak” fiili, “yüreksizlik, cesaretsizlik 

veya ödleklik” de il; “endi e etmeye gerek yok“ 

anlamındadır. 

Birinci kıtada, Türk milletine hitap eden air, Türk 

milletinin sembolü olan “al sancak” üzerinde durmaktadır. 

“Al sancak”, Türk milletini ve onun istiklâlini temsil eden; 

rengini, vatan için dökülen kanımızdan; varlık gücünü, Türk 

evinde tüten oca ın alevinden alan al bayra ımızdır. 

Bu kıtada “ afak” ile “al sancak” ve “Türk evinde 

tüten ocak alevi” arasında ilgi kurulmaktadır. lk mısradaki 

“ afak”, güne battıktan sonra batı ufkunda kalan bayrak 

rengindeki ak am kızıllı ıdır. Ak am kızıllı ı olan “ afak”, 

gittikçe sönerek yerini karanlı a, geceye bırakır. Âkif i te bu 

noktada, renk ve ufuklarda dalgalanma bakımından ak am 

kızıllı ına yani afa a benzeyen “al sancak”ın da sönebilece 

inin dü ünülmesi ihtimalini; belki bunun da millette, 

endi e, ümitsizlik ve nihayet yok olma duygusu uyandıracaını 

dü ünerek, “Korkma!”, “Bu afaklarda yüzen al sancak”, 

“ak am kızıllı ının ( afa ın) söndü ü gibi sönecek deildir.” 

diyor.


Çünkü, biraz sonra sönerek yerini, gecenin karanlı ına 

bırakacak “ afak”ın arkasında, kendisini feda edecek bir 

millet yoktur. Halbuki, “al sancak”ın arkasında, ona kendisini 

adamı bir Türk milleti vardır. te bundan dolayı, korkup 

endi e etmek yersizdir. Zira, bir tek Türk evi, Türk oca ı 

var oldu u sürece, al sancak sönmez. Onun sönmesi için 

yeryüzünde bir tek Türk kalmaması gerekir. Bu da mümkün 

de ildir. 

Özetlersek: air, “Ey Türk milleti! artlar ne kadar 

kötü olursa olsun, afa ın sönmesine benzeterek veya bakarak, 

onun gibi ufuklarda yüzüp dalgalanan bayra ımızın da 

sönece ini, indirilip esir edilece ini dü ünüp endi e etme; 

çünkü, bayra ımız (al sancak), varlı ını, Türk milletinden ve 

Türk ailesinden almaktadır. Yeryüzünden en son Türk ailesi 

veya ferdi yok olmadı ı sürece, bayrak dalgalanır; gönderden 

indirilemez” diyor. 

Türk milletinin, Türk istiklâlinin sembolü olan bayraımızın 

al renginden sonraki özelli i “yıldız”ıdır. Yıldız, 

“kader, baht, talih” anlamlarına da gelir. Halk arasında, herkesin 

gökte bir yıldızı oldu una inanılır. nsan, yıldızıyla beraber 

do ar, yıldızı söndü ü zaman da ölür veya öldü ü zaman 

yıldızı da söner. “Yıldız kayması” deyimi, “bir insanın 

ölümüne i aret”tir. Yine “yıldızı parlamak” deyimi de, 

“bahtı, talihi açılmak” anlamında kullanılır. 

air, ilk kıtanın üçüncü-dördüncü mısralarında, bayra 

ımızdaki yıldızla gökteki yıldızı birle tirir. Gökteki yıldıza 

kimsenin eli dokunamayaca ı gibi, Türk milletinin sembolü 

olan bayraktaki yıldıza da kimse dokunamaz, el süremez. 

Yıldızların geçici olarak kara bulutlar arkasında kaldı ı 

gibi, milletimizin yıldızı da ya anan artlar dolayısıyla bulutlar 

arkasında kalan yıldızlar durumuna dü mü tür. Bu durum 

geçicidir. Sonunda bulutlar da ılacak o yine parlayacak ve 

95

96 

smail ACAR 

parlamaya devam edecektir. Milletimiz, zorlukları a acaktır. 

Çünkü o bayrak ve bayraktaki yıldız, Türk milletine aittir. 

Onun için Türk milletinden ba kasına boyun e mez. 

Bütün bunlardan dolayı, Türk milleti, istiklâlini kaybetme 

ve yok olma endi esi ta ımamalıdır. 

air, bu kıtada, “Tür milletinin istiklâlini kaybetmeyece 

i” ve “Türk milletinin ölmezli i” fikrini i lemektedir. 

Mehmet Âkif, milletimizin istiklâlsiz ya amayaca ı 

fikrini, daha Millî Mücadele’nin ba ında, Sebilürre at dergisindeki 

bir yazısında da öyle ifade etmi ti: 

“Türkler’in yirmi be asırdan beri istiklâllerini muhafaza 

etmi bir millet oldukları tarihen müsbet bir hakikattir. 

Halbuki Avrupa’da bile istiklâlinin kayna ı bu kadar 

eski zamanlara dayanan millet yoktur. Tarih de gösteriyor ki 

Türkler istiklâlsiz ya ayamazlar.”(21 A ustos 1919) 

2 

“Çatma, kurban olayım , çehreni ey nazlı hilâl, 


Sana olmaz, dökülen kanlarımız sonra helâl. 

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklâl.” 

“Ey nazlı hilâl! Kurban olayım, çehreni çatma. Bu 

iddet ve celâl nedir? Dökülen kanlarımız sonra sana helâl 

olmaz. stiklâl, Hakk’a tapan milletimin hakkıdır.” 

kinci kıtada hitap edilen bayra ımızdır. Bayra ımızın, 

“al renk” ve “yıldız”dan sonraki özelli i, “hilâl”dir. 

Hilâl, Türk edebiyatında, sevgilinin güzel ka ları için” dolayısıyla 

sevgili için benzetme unsuru olarak kullanılır. Kısaca 

hilâl, sevgiliye benzetilir. Hilâl, ayrıca, slâmiyet’in sembolüdür. 

air, Türk bayra ındaki sevgiliyi temsil eden hilâl’e 

(dolayısıyla bayra a) sesleniyor. Türk bayra ı yahut hilâl


(sevgili), kar ı kar ıya bulundu u tehlikelerden dolayı, milletimize 

ka larını çatmı tır. Â ı ından gerekli ilgiyi görmeyen 

sevgili gibi, bayrak da milletimizden gerekenin yapılmasını 

bekledi i, içinde bulundu u durumdan ikâyetçi oldu u 

için öfkeli ve ka larını çatmı tır. Milletimize kızmı ve azarlar 

gibi bakmaktadır. 

Hilâl’in bu tavrı kar ısında air, ona milletimize gülmesi, 

güler yüz göstermesi için yalvarıyor. Çünkü, kahraman 

Türk milleti, hiâl’in gülmesi (göklerde dalgalanması) için 

pek çok kan dökmü , can vermi ; onun kendisine gülmesini 

hak etmi tir. te bunun için air, hilâle, “Bütün bunlara karılık, 

ka çatar, u runda yapılan fedâkârlıkları takdir etmezsen, 

dökülen kanlarımız sana helâl olmaz.” diyor. 

Bayra ın gülmesi (dalgalanması), istiklâli temsil 

eder; istiklâli i aret eder. 

Bu kıtanın son mısraındaki “Hak” kelimesi, “Allah”, 

“adalet” “hakikat” ve “pay” anlamlarına gelmektedir. air, 

“Hakk’a tapma” ile “istiklâl” arasında bir sebep-sonuç 

ba ı kuruyor. Allah’a iman edip tapan Türk milleti, bunun 

kar ılı ında (Hakk’a taptı ı için) istiklâli hak etmi tir. 

Allah, yarattı ı bütün varlıklara ya ama hakkını kendisi 

vermi tir. nsanlar do u tan bu hakka sahiptirler. 

Allah âdildir. Herkesin hakkını, (bir çalı ma ve fedâkârlık 

kar ılı ı elde etti i payını) verir. Türk milleti de “hilâl 

için” yani istiklâl ve inandı ı din ( slâmiyet) için pek çok fedâkârlık 

yapmı tır. Bütün bunlardan sonra, Allah’ın adaleti 

elbette tecelli edecek, hakikat ortaya çıkacak, hak yerini-sahibini 

bulacaktır. Yani Türk milleti, hak etti i istiklâle kavuacaktır. 

Bu mısrada, “hilâlin gülmesi”, “dökülen kanların helâl 

olması”, milletin istiklâle kavu ması yani bir hakkın teslim 

edilmesi ile Allah’ın adaletinin tecelli etmesi arasında sı- 

97

98 

smail ACAR 

kı bir ili ki kurulmu tur. Türk milleti Hakk’a inandı ına göre, 

Allah’ın adaleti tecelli edecek, hakikat mutlaka ortaya çıkacaktır. 

3 

“Ben ezelden beridir hür ya adım, hür ya arım; 

Hangi çılgın bana zincir vuracakmı ? a arım. 

Kükremi sel gibiyim, bendimi çi ner a arım. 

Yırtarım da ları, enginlere sı mam, ta arım.” 

“Ben insanlı ın yaratıldı ı, tarihin var oldu u zamandan 

bu yana hür ya amı , bundan sonra da hür ya amaya devam 

edecek bir milletim. Benim hürriyetimi yok ederek beni 

esir etmeye çalı an, hatta bunu hayal eden, mutlaka aklını 

kaybetmi çılgın olmalı. Ben, esir edilmek istendi im zaman, 

engel tanımayan co kun sellerin engelleri-setleri yıktı ı gibi 

engelleri yıkar geçerim. Hürriyetim söz konusu oldu u zaman, 

maddî bir engel tanımam. Hepsini yıkar, a arım. Çünkü 

ben var oldu umdan beri hür ya amaya alı mı ım.” 

Bu kıtada, Türk milleti konu turulmaktadır. airin 

“ben” zamiriyle kastetti i, kendisi de il “Türk milleti”dir. 

Türk milleti gerçekten, insanlık tarihi boyunca hür ve müstakil 

ya amı tır. Hürriyet ve istiklâline engel olmak isteyenlere 

kar ı engel tanımamı tır. Dolayısıyla son Millî Mücadele’de 

de tanımayacaktır. Nitekim tanımamı tır. stiklâl Savaı’nın 

parolası, Atatürk’ün ifadesiyle “ya istiklâl ya ölüm” 

dür. 

iirdeki, “da ları yırtma” motifi, ayrıca Türk destanlarını 

ça rı tırmaktadır. Türk Ergenekon destanında, hürriyet 

için demir da eritilir. 

Mehmet Âkif, devrinin kültürlü insanlarından biridir. 

Türk ve slâm tarihini iyi bildi i gibi, Türk milletinin karakterini 

de bilir. Daha stiklâl Sava ı’nın ba ında, A ustos


1919’da kaleme aldı ı bir yazıda, “Tarih de gösteriyor ki 

Türkler istiklâlsiz ya ayamaz” demi tir. 

4 

“Garbı âfâkını sarmı sa çelik zırhlı duvar, 

Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. 

Ulusun, Korkma! Nasıl böyle bir imânı bo ar, 

‘Medeniyyet’ dedi in tek di i kalmı canavar? 

“Batı’nın ufuklarını çelik zırhlı duvar sarmı sa, benim 

de (ona kar ılık) iman dolu gö süm gibi serhaddim var. 

Ulusun, korkma! ‘medeniyyet’ dedi in tek di i kalmı canavar, 

böyle bir imanı nasıl bo abilir?” 

Bu kıtada, sava an iki taraf, gücünü sadece maddî üstünlük 

ifade eden “teknik”ten alan Batı ile gücünü manevî 

kuvvet olan “iman” dan alan Türk milleti kar ıla tırılmaktadır. 

Sömürgeci ve saldırgan Batı, çelik zırhlı duvarlardan kurdu 

u üstünlü ü ile Türkiye’ye, Türk milletine saldırmı tır. Türk 

milletinin, belki Batılılar gibi geli mi teknik gücü yoktur. Ama bu 

maddeye dayanan teknik güce kar ı, ondan daha kuvvetli olan 

iman dolu gö üslerle korunan sınırları vardır. 

air, Teknik üstünlü e sahip Batı’nın saldırısına u - 

rayan Türk milletine seslenerek, “sahip olunan iman gücünün 

maddî güçten daha üstün oldu unu; bu sebeple korkulup 

ürkülecek bir durum olmadı ını” söylüyor. 

Mehmet Âkif, manevî gücün maddî güçten üstün oldu 

una inanır. Türk milleti de manevî güce sahiptir. Türk 

milleti manevî gücünü, Allah’a iman etmi olmaktan alır. Zira 

Allah, Kur’an’da “inananların üstün oldu unu” bildirmektedir. 

Maddî-teknik güç ve üstünlükten ba ka bir insanî deer 

ta ımayan ve tanımayan Batı Medeniyeti, Âkif’e göre, 

99

100 

smail ACAR 

“tek di i kalmı canavar”dır. Bu tek di i kalmı ihtiyar canavarın 

uluması, sarsılmaz bir manevî iman gücüne sahip 

Türk milletini korkutamaz, korkutmamalıdır. 

Bu kıtada, Âkif’in Batı medeniyetini “tek di i kalmı 

canavara” benzetmesi, Batının, “medeniyet” maskesi altında 

saldırgan-sömürgeci halini a a ılamak içindir. Bunun gerçek 

medeniyet ile ilgisi yoktur. Böyle bir benzetme yaptı ı 

için onu, “medeniyet-ilim-teknik dü manı” zannetmek yanlı 

tır. Çünkü Âkif, Batı’da geli en ve insanlı a hizmet eden 

gerçek ilim ve sanatı takdir etmekte; tez elden alınmasını istemektedir. 

Altıncı Safahat Âsım’da öyle diyor: 

“Alınız ilmini Garbın, alınız sanatını. 

Veriniz hem de sa’yinize son süratini.” 

stiklâl Mar ımızın bu dördüncü kıtasında, “canavar” 

kelimesiyle beraber kullanılan “ulusun” kelimesi de 

zaman zaman yanlı anla ılmaktadır. Buradaki ulusun” kelimesinin 

“ulu: büyük, yüce” kelimesiyle bir ilgisi yoktur. Burada 

söz konusu, “ulu-mak: havlamak, ürümek“ anlamındaki 

fiildir. Sadece maddî güce (de ere) dayanan Batı’nın saldırısını, 

ya lı canavarın ulumasına benzeten Mehmet Âkif, “Bırakın 

istedi i kadar ulusun, onun uluması bize bir zarar veremez.” 

demektedir.


5 

“Arkada , yurduma alçakları u ratma sakın; 


Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın, 

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.” 

101 

“Arkada , yurduma alçakları sakın u ratma. Gövdeni 

siper et; bu hayasızca akın dursun. Hakk’ın sana va’detti i 

günler, kim bilir belki yarın, belki yarından da yakın (bir zamanda) 

do acaktır.” 

Bu kıtada, “arkada !” hitabıyla tek tek, dü manla sava 

an askerlere veya vatana sahip çıkması gereken her Türk 

e seslenilmekte; tek tek, sorumlu herkes vatan savunmasına 

ça rılarak vatan görevi hatırlatılmaktadır. Di er taraftan vatan 

savunmasına ça ırılanlara, zaferin çok yakın oldu u müjdesi 

verilmektedir. 

Bütün Türk tarihinde oldu u gibi, özellikle Türk- slâm 

tarihinde vatan savunması, mukaddestir. Çünkü vatan 

sevgisi imandandır. Vatan savunması, dinin ve mukaddes 

de erlerin savunulması demektir. Vatanı, alçakların utanmazca 

saldırılarına kar ı korumak için, vatan savunmasına 

katılıp gö sünü siper edenlere, (dü manla sava anlara) Allah, 

Kur’an’ın bir çok ayetinde, mükâfat veya zafer vadetmektedir: 

“Kim Allah yolunda sava ır da ölürse, yahut dü manına 

üstün gelirse ona pek büyük bir mükâfat verece iz.” 1 

Bütün Türk- slâm tarihinde oldu u gibi, fakat özellikle 

Çanakkale ve stiklâl Sava ı’nda dinî inancın büyük rolü 

olmu tur. Çünkü slâm dininde gazilik ve ehitlik, en üstün 

de erlerdendir. 

1 Nisâ Sûresi, a: 74

102 

smail ACAR 

Bu kıtadaki: 

“Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın, 

Kim bilir, belki yarın... belki yarından da yakın.” 

Mısraları, stiklâl Mar ı’nın, zaferin kazanılaca ı 

ümit ve inancının derecesini göstermesi bakımından en dikkate 

de er mısralarıdır. nanmı bir Müslüman olan Âkif, stiklâl 

Sava ı’nın kazanılaca ına bütün imanıyla inanmı tır. 

Bundan dolayı son derece ümitlidir. Millete de bu ümidini 

haykırmaktadır. Bunun dayana ı da, herhalde “... Sakın Allah’ın 

inayetinden ümidinizi kesmeyiniz. Zira kâfirlerden 

ba kası Allah’ın inayetinden ümidini kesmez.” 1 ayeti olmalıdır. 

Mehmet Âkif, Birinci dünya Sava ı sonlarında bir ara 

ümitsizli e kapılıp, karamsarlık duygularına kapılmı tı; fakat 

Millî Mücadele’deki birlik ve azim onu tekrar ümitlendirip 

evklendirdi. Ankara’da 1921’de yazdı ı “Süleyman 

Nazif’e” ba lıklı iirinde de bunu açıkça görüyoruz. Bu 

iirinde stiklâl Mar ı’ndaki ümit ve inancı görüyoruz: 

“Garb’ın ebedî gayzı ederken seni meyûs, 

‘ slâm’a göz açtırmayacak, dersen, o kâbus’ 

Mâdem ki Hakk’ın bize va’detti i haktır. 

ark’ın ezelî fecri yakındır, do acaktır.” 2 

Mehmet Âkif, daha sonra (1936), hasta yata ındayken, 

“ stiklâl Mar ı’nı nasıl yazdınız?” sorusuna verdi i cevapta 

öyle demi tir: 

“Ankara... Ya Rabbi ne heyecanlı, helecanlı günler 

geçirmi tik... Hele Bursa’nın dü tü ü gün... Ya Sakarya gün- 

1 Yusuf Sûresi, a: 87 

2 Safahat,(Gölgeler),s.472.


103 

leri... Fakat bir gün bile ümidimizi kaybetmedik, asla ye’se 

dü medik. Zaten ba ka türlü çalı ılabilir miydi? Ne topumuz 

vardı, ne tüfe imiz... Fakat imanımız büyüktü: 

Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın; 

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın... 

Bu ümitle, imanla yazılır. O zamanı dü ünün imanım 

olmasaydı yazabilir miydim?” 

6 

“Bastı ın yerleri toprak “diyerek” geçme, tanı! 


Sen ehîd o lusun, incitme yazıktır atanı, 

Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.” 

“Bastı ın yerleri, ‘toprak’ diyerek geçme, tanı. (Bu 

topra ın) altındaki binlerce kefensiz yatanı ( ehitleri) dü ün. 

Sen ehit o lusun; (o lu oldu un) atanı incitme yazıktır. 

(kar ılı ında) dünyaları alsan da bu cennet (gibi) vatanı verme.” 

Bu kıtada “vatan” ve “Vatanın özellikleri” söz konusudur. 

air, daha önceki kıtada “arkada ” diye hitap ederek, 

vatan savunmasına davet ettiklerine, “tek tek her 

Türk’e”, “her Türk askerine”, özellikle “her Türk gencine” 

sesleniyor. 

Vatan, “sıradan ve sadece üzerinde ya anan toprak” 

de ildir. “Vatan u runda ölenlerin kanıyla sulanmı ; u runda 

ölünen yerdir.” 

Vatan, “da ı ta ı ehit gövdesiyle dolu olan yerdir.” 

Vatan, “yeryüzünde hiçbir co rafyaya (yere) de i ilemeyecek 

kadar güzel bir yerdir; yeryüzünün cennetidir.”

104 

smail ACAR 

Vatan, “Millî kültürün sergilendi i, millet hatıralarının 

ve Allah’ın son dini slâm’ın ya andı ı yerdir.” 

Kısacası vatan, “tarih, din ve milletin kayna tı ı 

yerdir.” 

Mehmet Âkif, “vatanı vatan yapan özellikleri” stiklâl 

Mar ı’ndan ba ka di er iirlerinde de dile getirmi tir: 

“Enbiya yurdu bu toprak, ühedâ burcu bu yer. 

Bir yıkık türbesinin üstünde Mevlâ titrer, 

Dı ı ba tan ba a bir nesl-i kerîmin yâdı. 

çi boydan boya milyonla ehîd ecsâdı.” 1 

Üzerinde ya adı ımız yer, herhangi bir co rafya parçası, 

sıradan toprak de ildir. Onu vatan yapan, ta ıdı ı maddî 

de eri de il manevî de eridir. Vatan üzerinde ya ayıp gezerken, 

onu bize emanet eden, miras bırakan atalarımızı, ehitleri 

hatırlamalıyız. Ancak böyle olursa, ehit atalarımıza 

lâyık oluruz. E er hatırlayıp dü ünmezsek onları incitmi 

oluruz. 

Di er taraftan, Türk- slâm vatanı (Türkiye), co rafyaların 

en güzeli, adeta yeryüzünün Cennetidir. Böyle bir vatan 

dünyadaki hiçbir de ere de i ilmez. 

Ayrıca eski Türk destanlarında da vatanın en küçük 

bir ta ı bile dü mana verilirse u ursuzluk getirece i inancı 

vardır. “Göç Destanı” bunu anlatır. 

1 Safahat (Süleymaniye Kürsüsünde),s. 180.


7 

“Kim bu cennet vatanın u runa olmaz ki fedâ? 

ühedâ fı kıracak topra ı sıksan ühedâ! 

Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, 

Etmesin tek, vatanımdan beni dünyada cüdâ.” 

105 

Bu kıtada da “vatan” kavramı söz konusu olmakla 

beraber, önceki kıtalarda oldu u gibi birilerine seslenme, hitap 

etme söz konusu de ildir. Bu kıtada air, daha önce vatanla 

ilgili söylediklerini de dü ünerek kendi içine dönüyor. 

Âdeta, kendi kendine konu uyor: 

“vatanın de erini hatırlatma a lüzum varmı ki bunları 

anlatıyorum. çimizde vatanın de erini bilmeyen, ona 

canını fedâ etmeyecek olan kim olabilir? Ona herkes canını 

fedâ eder.” 

“Topra ı sıksan ehit fı kıracak (olan) bu cennet vatanın 

u runa kim fedâ olmaz ki... ( imdiye kadar oldu u gibi 

bundan sonra da herkes bu vatan için canını verip ehit 

olur.)” 

air daha sonra da, “Canımı, cânânımı, bütün varımı 

(her eyimi) alsın (razıyım); yeter ki, beni dünyada vatanımdan 

ayırmasın.” diye, çok sevdi i, derin bir imanla ba lı 

oldu u Allah’a dua edip niyazda bulunuyor. 1 

Bu kıtada, “tek” kelimesi, “bir tane, e siz” anlamından 

çok, “yeter ki, yalnız, sadece” anlamındadır. 

1 M. Âkif, kaderin bir cilvesi olarak, bu mısraları yazdıktan ortalama dört 

yıl sonra (1925) çe itli sebeplerden Mısır’a gitmi tir. On bir yıl, 

vatanından ayrı kaldı ı Mısır’da rahatsızlanınca, “Buralarda 

vatanımdan uzakta ölüp kalmaktan korkuyorum.” diyerek, Türkiye’ye 

gelmi ve stanbul’da ölmü tür. (1936).

106 

smail ACAR 

8 

Ruhumun senden lâhî, udur ancak emeli: 

De mesin mâbedimin gö süne nâ-mahrem eli, 

Bu ezanlar -ki ahadetleri dinin temeli- 

Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.” 

“ lâhî! Ruhumun senden emeli ancak (sadece) udur: 

Mabedimin gö süne nâ-mahrem (yabancı) eli de mesin (ve) 

ahadetleri dinin temeli olan ezanlar, benim yurdumun üstünde 

ebedî inlesin.” 

Bu kıtada, “din- slâmiyet” söz konusudur. air, din, 

vatan, istiklâl kavramlarını birle tiriyor. Mâbedin ve dinin 

varlı ı, yabancı elinden korunmu olması, vatanın istiklâline 

delâlet ediyor. 

Yedinci kıtada (önceki), vatan için ehit olma söz konusu 

edilmi ti. Bu kıtada da onun devamı olarak, ehitlik - 

din - vatan arasında ili ki kurulmu tur. 

air, “cennet vatanın u runda fedâ olan” ehitlerin 

dilinden Allah’a yakarmaktadır. ehitlerin tek dile i, ibadet 

yeri olan camilere yabancıların el sürmemesi; ahadetleri slâm 

dininin temeli olan ezan seslerinin yurdumuzun üstünde 

ebediyen susmaması, ezanın okunmaya devam etmesidir 

Bu kıtada geçen “nâ-mahrem” kelimesi, zaman zaman 

yanlı anlamalara sebep olmaktadır. 

Nâ-mahrem: “ er’î, dinî bakımdan mahrem (haram) olmayan, 

evlenmeleri dini yönden mümkün olan yani bir kadının evlenmesi mümkün 

olan, nikâh dü en erkek. yabancı.” Mahrem ise: “haram”, “gizli”, 

“evlenilmesi dinî bakımdan uygun olmayan, aralarında nikâh yasa ı bulunan, 

bu sebeple kendisinden kaçılmasına gerek olmayan” demektir. 

Buna göre meselâ bir kadına, erkek karde i “mahrem”; yakın 

akrabası vb. olmayan, dinî ölçülere göre kendisiyle evlenmesi 

mümkün olan (aralarında nikâh yapılabilecek olan) 

herhangi bir erkek ise “nâ-mahrem” yani “yabancı”dır. Fakat, 

nikâhlanıp evlenilen kadın, kocasının mahremidir, gizli-


107 

liklerine ortak olandır. 

stiklâl Mar ı’nın bu kıtasında, yukarıda izah etti imiz 

slâmî anlayı tan hareketle, slâm dininden olmayanların, 

yabancıların Müslüman’ın ibadet yeri olan camilere el 

sürmemeleri dilek ve niyazı söz konusudur. Müslüman olmayanların 

camilere el sürmesi, nikâhlı kadına ba kalarının 

sarkıntılık etmesine benzetilmektedir. 

Sekizinci kıtada, dikkat çeken bir ba ka husus da, 

“ ahadetleri dinin temeli olan ezan” ifadesidir. “ ahadet” 

kelimesinin “ ahitlik” anlamı yanında slâmî bir terim olarak 

da bir anlamı vardır. Namaz vakitlerinde, namaza ve ibadete 

davet demek olan ezanın sözleri içinde, bir kimsenin 

Müslüman olabilmesi için kalbiyle inanıp kabul etmesi (ve 

diliyle söylemesi) gereken ve Müslümanlarca “ ahadet” veya 

“Kelime-i ahadet” diye adlandırılan cümleler yer almaktadır. 

Bu,“Müslüman olmanın temel artı olan ahadet” 

cümleleri öyledir: 

“E hedü en lâ ilâhe illallah” 

“E hedü enne Muhammeden resûlullah” 

Bu cümlelerin anlamı, “Allah’tan ba ka tapılacak 

ilâh (tanrı) olmadı ına; Hazret-i Muhammed’in Allah’ın 

elçisi (peygamberi) oldu una ahitlik ederim.” demektir. 

“Ezan”, islâm dininin sembolüdür. Müslüman memleketinde 

namaz vakitlerinde günde be defa okunur. Ezanın 

okunması, slamiyet’in ya aması, Müslüman Türk milletinin 

istiklâli demektir. 

te bu sebepten ehitlerin, (tabiî airin ve bütün Müslüman 

Türk milletinin,) Allah’tan niyazı, ezanın sonsuza kadar 

susmamasıdır. Böylece ezan, slâm’ın yanında, istiklâlin de 

i areti, sembolü olmaktadır.

108 

smail ACAR 

9 

“O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- ta ım: 

Her cerihamdan, lâhî, bo anıp kanlı ya ım, 

Fı kırır, rûh-u mücerred gibi yerden na’ ım. 

O zaman yükselerek ar a de er, belki ba ım.” 

“O zaman, (mezar) ta ım (hâlâ duruyorsa) varsa, 

vecd ile bin secde eder. Na’ ım yerden bir mücerret ruh gibi 

fı kırır. O zaman (da) ba ım belki yükselerek ar a de er.” 

Bu dokuzuncu kıta, önceki (sekizinci) kıtanın devamı 

durumundadır. Önceki kıtada, ehitlerin, “camilere yabancı 

elinin de memesi, ezanın susmaması” dile i ifade edilmi ti. 

te bu dile in kabul edilip yerine geldi i; ehitlerin canlarını 

fedâ etme sebebi olan dileklerinin gerçekle ti i zamandan “o 

zaman” diye bahsedilmektedir. 

Bu kıtada da ehitler konu maktadır. Dileklerinin kabul 

edilip yerine gelmesi durumunda ehitler, duyacakları 

mutlulu u ve ruh co kunlu unu ifade etmektedirler. Mabetlere 

(camilere) dü man ayakları basmadı ı, ezanların susmadı 

ı zaman ehit, Allah’a duyaca ı minnet ve ükran duygularını 

öyle ifade ediyor: 

“E er yeryüzünde mezar ta ım varsa veya hâlâ duruyorsa, 

duydu um iman co kunlu u içinde, kendimden geçerek 

sana bin secde ederim. Ey Allah’ım, her yaramdan kanlı 

kanlı ya lar bo anıp, cesedim bu sevinçle cisimden, maddî 

varlı ından soyunmu ayrılmı ruh gibi yerden fı kırır. te o 

zaman duydu um mutlulukla ba ım manevî gö ün en üst katı 

olan ‘ar ’a kadar yükselir.” 

slâm dini inancına göre, Allah yolunda, slâmiyet u - 

runa canını fedâ eden Müslüman ehittir. ehitler, do rudan 

do ruya cennetle ödüllendirildikleri için, gidecekleri yer cennettir. 

ehitler için ölü veya öldü denilmez. ehitler, kefensiz 

olarak gömülürler. slâm inancında ehitlik en üstün de er-


109 

lerdendir. Kur’an-ı Kerim’de, ehitler için, “Allah yolunda 

öldürülenleri sakın ölü sanmayın! Bilâkis onlar diridirler; 

Allah’ın lütuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinçli 

bir halde Rableri yanında rızıklara mazhar olmaktadırlar.” 

1 denilmektedir. 

ehitler, cennete girdikleri, Allah’ın rızıklarına mazhar 

oldukları halde, yine de onlara asıl mutlulu u u runa 

öldükleri dinin ve onun sembolü olan ezanın, hür vatan 

üzerinde okunmaya devam etmesi verecektir. Çünkü onlar, 

“ ahadetleri dinin temeli olan ezanın okunması” için ehit 

olmu lardır. 

10 

“Dalgalan sen de afaklar gibi ey anlı hilâl! 

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. 


Hakkıdır, hür ya amı bayra ımın hürriyet, 

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklâl.” 

“Ey anlı hilâl! Sen de afaklar gibi dalgalan. Dökülen 

kanlarımın artık hepsi helâl olsun. (Çünkü) ebediyyen sana da milletime 

de esaret ve ölüm yok. Hürriyet, hür ya amı bayra ımın 

hakkıdır. stiklâl (de) Hakk’a tapan milletimin hakkıdır.” 

Bütün iir boyunca ortaya konulan fikir ve inançların 

bir özeti ve sonucu olan bu kıtada, air, yine hilâle (bayra a) 

seslenerek öyle diyor: 

“Ey anlı hilâl! te görüyorsun ki kahraman milletimin 

evlâtları senin için canını verdi; dinini, vatanını istiklâlini 

kurtardı. Dü man mabetlerimize girip ezanı susturamadı. 

Hür vatanımızın üstünde ezanlar okunmaya devam etmektedir. 

Bu durumda sen de artık, ne e ile, sabah vaktinin kızıllı 

ı olan afaklar gibi dalgalan. Senin için dökülen kan- 

1 Âl-i mran sûresi, a. 169. Ayrıca bak. Bakara, 154.

110 

smail ACAR 

larımız helâl olsun. Bundan sonra sana ve kahraman milletime 

dünya durdukça esaret, çökü ve ölüm yoktur. Bütün 

bu fedâkârlıklardan sonra, hürriyet, hür ya amı bayra ımın 

hakkı oldu u gibi; Allah’a inanıp, haktan ayrılmayan milletimin 

de istiklâl hakkıdır.” 

Bu kıtadaki “ afak” kelimesi, birinci kıtadakinin aksine, 

“sabahleyin güne do arken do u ufkunda beliren kızıllık” 

anlamındadır. Ak amki afa ın arkası karanlık gece 

oldu u halde, sabahki do u ufkunda beliren kızıllı ın arkası 

aydınlıktır. 

stiklâl Mar ı yazıldı ı zaman ( ubat-1921), henüz stiklâl 

sava ı kazanılmamı yani sona ermemi tir. Ancak, 

Mehmet Âkif, Müslüman Türk milletinin, haklı istiklâl davasında, 

Allah’a inancı ve gösterdi i fedâkarlıklarla mutlaka 

kurtulu a eri ece inden emindir: 

“Do acaktır sana va’detti i günler Hakk’ın, 

Kik bilir, belki yarın... belki yarından da yakın.” 

Çünkü, 

“Hakkıdır, hür ya amı bayra ımın hürriyet, 

Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklâl” 

***


stiklâl Mar ı’nın Dili 

111 

Resmî-Millî Mar ımız, 10 kıta, 41 mısradan meydana 

gelir. Son kıta, 5 mısradır. 

Mehmet Âkif, stiklâl Mar ı adlı iirini, aruz vezniyle 

yazmı tır. Bu vezin öyledir: 

Hak-kı-dır Hak/ ka-ta-pan-mil/le-ti-min-is/ tik-lâl. 

Fâ- i- lâ – tün / fe –i- lâ – tün/ fe– i– lâ– tün/ fa’- lün 

(fe-i-lâ-tün) 

stiklâl Mar ı’nda kullanılan isim ve fiil çekimlerinde, 

teklik 1. ahıs “ben” hakimdir. iirdeki “ben”zamiri, air 

Mehmet Âkif’in ahsında Türk milletini temsil etmektedir. 

Zengin bir kelime ve deyim kadrosunun kullanıldı ı 

görülen iirde, toplam 256 kelime bulunmaktadır. Deyimlerin 

sayısı ise 11’dir: 

Bendini çi nemek, 

Ba ı ar a de mek, 

Çehre çatmak, 

Da ları yırtmak, 

Enginlere sı mamak, 

Gövdesini siper etmek, 

Helâl olmak, (iki defa kullanılmı ) 

Kefensiz yatmak, 

Oca ı sönmek, 

afaklarda yüzmek, 

U runa fedâ olmak, 

Türk milletine, bayra a ve Allah’a olmak üzere iir 

boyunca, 7 yerde hitap unsuru kullanılmı tır.

112 

smail ACAR 

iirde kullanılan fiillerin sayısı ise, 60’tır. Bu kadar 

fiilin kullanılması, airin ve iirin hareketlili ini gösterir. 

stiklâl Mar ı’nda Mehmet Âkif’in, bazı duyguları 

kuvvetli olarak belirtmek amacıyla kullandı ı benzetmeler, 

Türk milletinin veya halkın dil zevkine uygundur ve iiri 

okuyanda, süslü yapmacıklık duygusu uyandırmamaktadır: 

Türk milleti – kükremi sel 

man dolu gö üs – serhat 

Medeniyet – tek di i kalmı canavar 

Vatan – cennet 

Hilâl – afak vb. 

Genellikle konu ma ve hitabet havasının hakim olduu 

stiklâl Mar ımızın dili, Genç Kalemler ve Millî Edebiyat 

devrinin sade Türkçe, Ziya Gökalp’ın ifadesiyle “Türkçele - 

mi Türkçe” anlayı ına uygundur. Söz dizimi bakımından 

sa lam bir cümle yapısının bulundu u iirde, Farsça tamlama 

ekli olarak bir tek “ruh-u mücerret” kullanılmı tır. 

iirde kullanılan, toplam 156 kelimenin kökenlerine 

göre da ılımı da öyledir: 1 

Türkçe kökenli: 182 kelime, oranı % 71.2 

Arapça kökenli: 63 kelime, oranı % 24.6 

Farsça kökenli: 11 kelime, oranı % 4.2 

Di er iirlerinde genellikle nesre yakla an bir ekil 

kullanan Mehmet Âkif, stiklâl Mar ı’nda her kıtanın mısralarını 

kendi içlerinde kafiyelendirmi tir. Sa lam bir kafiye 

yapısıyla iire kuvvetli bir ahenk kazandırmı tır. 

1 stiklâl Mar ı’nın Dili Üzerine Bir nceleme, Türk Dili, Nisan 1999, 

Sayı:568.


113 

SONUÇ 

stiklâl Mar ımızla ilgili son de erlendirme olarak, 

metin tahlili sahasının büyük üstadı Rahmetli Prof. Dr. Mehmet 

Kaplan’ın, stiklâl Mar ı’nı tahlil etti i bir yazısından 

kısa bir paragrafı aynen aktarıyoruz. 

“ stiklâl Mar ı bir bütün olarak, stiklâl Sava ı’nın 

mânasına, Türk halkının ruhuna uygun ve bir milleti ya atan 

temel kıymetleri heyecanlı olmakla beraber sade ve açık bir 

üslûpla anlatan güzel bir iirdir. Böyle bir iiri ancak o büyük 

tarihî günleri ya ayan, Âkif’in mizaç ve karakterinde bir 

air yazabilirdi. O, bizim için stiklâl Sava ı’nın hatırasına 

sımsıkı ba lı ve do rudan do ruya onun mahsulü olan tarihî 

bir eserdir. Onu bayra ımız gibi millî ruhun mukaddes bir 

sembolü olarak hiç bozmadan ebediyete kadar muhafaza 

edelim ve üzerine titreyelim.” 1 

Prof. Dr. Mehmet Kaplan 

1 Prof Dr. Mehmet Kaplan’ın, Muhiddin Nalbando lu’nun, “ stiklâl 

Mar ımızın Tarihi, st.1964” adlı eseri için yazıldı ını belirtti i,” stiklâl 

Mar ı Üzerine Bir Tahlil Denemesi” ba lıklı yazısı; M. Nalbando lu, 

a.g.e.,s. 200.

114 

siyle: 

smail ACAR 

Temennî: 

Allah’tan bu konudaki son niyazımız, Âkif’in ifade- 

“Allah bu millete bir daha bir stiklâl Mar ı yazdırmasın.” 

***


K NC K TAP 

ATATÜRK - NUTUK 

ve 

GENÇL E H TABE’N N ANLAMI 

115

116 

smail ACAR


Atatürk’ün Büyük Eseri: 

NUTUK 

117 

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurcusu Mustafa Kemal 

Atatürk’ün büyük, büyük oldu u kadar da önemli ve ünlü 

eseri, “Nutuk” adını ta ımaktadır. Nutuk, Atatürk’ün, Cumhuriyet 

Halk Partisi’nin 1 15 Ekim 1927 Cumartesi günü toplanan 

ve 23 Ekim 1927 Pazar gününe kadar devam eden kinci 

Büyük Kongresi’nde 2 yaptı ı “uzun ve teferruatlı” konu - 

masının kitapla tırılmasından meydana gelen bir eserdir. 

Atatürk, Cumhuriyet Halk Partisi’nin kinci Büyük 

Kongresi’nin ilk altı günüde (15-20 Ekim 1927), be gün 

altı ar (6’ ar) saat, son günü de altı saat otuz üç dakika (6 saat, 

33 dakika) olmak üzere toplam 36 saat 33 dakika konu - 

mu tur. Bu konu ma, dünya hitabet tarihinde e ine az rastlanacak 

uzunluktadır. 

Büyük eseri Nutuk’u meydana getiren ünlü konu ma 

metnini, yakın çevresinin bildirdi ine göre, Atatürk bizzat 

kendisi kaleme almı tır. Nutuk metninin hazırlanmasına 1927 

yılının ilk yarısında ba landı ı bilinmektedir. 

Nutuk, Atatürk tarafından konu manın yapıldı ı yıl 

(1927) eski harflerle 543 büyük boy kitap sayfasından meydana 

gelen gerçekten hacimli bir eser olarak bastırılmı tır. Ayrıca, 

266 sayfa tutan vesikalar cildi de vardır. Eserine 

1 O zamanki adı,Cumhuriyet Halk Fırkası’dır. 

2 Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Birinci Kongresi olarak 4-11 Eylül 

1919’da toplanan “Sivas Kongresi kabul edilir. Atatürk, 3.Büyük Kongre 

açılı konu masında (10.5.1931),”Birinci Umumî Kongremiz, 12 yıl 

evvel, Sivas’ta bir mektep dairesinde yapılmı tı.” diyor.

118 

smail ACAR 

“Nutuk” adını bizzat Atatürk vermi tir. 1 

“Söylev” adı, Atatürk’ün ölümünden sonra Atatürk 

ün bu ünlü tarihî eserine ba kalarının verdi i isimdir. Atatürk’le 

bir ilgisi yoktur. 

Nutuk Yayınları 

lk baskısı, eski harflerle (Arap Harfli Alfabe ) 1927’de 

yapılan Nutuk, Harf nkılâbı’ndan (3 Kasım1928) sonra, Atatürk’ün 

sa lı ında Yeni Türk Alfabesi (Lâtin Harfi Alfabe) 

ile ilk defa 1934’te Millî E itim Bakanlı ı tarafından üç cilt 

olarak yine “Nutuk” adıyla bastırılmı tır. Atatürk’ün sa lıında 

son olarak, Cumhuriyet’in on be inci yıl dönümü dolayısıyla 

1938’de sadece metin kısmı tek cilt halinde basılmı 

tır. 

Atatürk’ün ölümünden sonra ise, Millî E itim Bakanlı 

ı tarafından 1960’ta “Türk nkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları” 

arasında yine “Nutuk “ adıyla, küçük boy üç cilt olarak 

yayımlanmı tır. lk iki cildi metin üçüncü cildi de Vesikalar 

olarak tertiplenen bu baskıda, 

1.Cilt, (423 sayfa) 1919-1920, Türkiye Büyük Millet 

Meclisi’nin açılı ına kadar olan dönemi, 2.Cilt ise, (465 sayfa) 

1920-1927, Meclis’in açılı ından 1927’ye kadar geçen dönemi, 

kapsar. 

Atatürk’ün sa lı ında “Nutuk” adıyla üç ayrı baskısı 

yapılan eser, Atatürk’ün ölümünden, özellikle 1960’tan sonra 

de i ik kurumlarca da bastırılmı tır. Bu de i ik baskıların 

1 Nutuk’un Arap Harfli ilk baskısı üzerinde, konu ma yılı olan 1927 

tarihi vardır. Ancak, kitap halinde yayınının Temmuz 1928 oldu u, bazı 

belgelerden anla ılmaktadır. Bak. Nutuk, Prof.Dr. Z. Korkmaz, 2004 

baskısı, önsöz.


119 

içinde, asıl metne ba lı kalınarak basılanlar oldu u gibi, 

“sadele tirme” hatta “Öztürkçele tirme!” adı altında, üslûp 

ve anlam bakımından aslından belki tanınmayacak kadar 

uzakla tırılanlar da vardır. “Nutuk” adının “Söylev”e çevrilen 

baskıları genellikle böyledir. Atatürk, eserinin adını “Nutuk” 

olarak koymu tur. Onu de i tirme e kimsenin hakkı olmamalıdır. 

Atatürk’ün bu büyük ve tarihî de er ta ıyan eseri, orjinal 

haliyle, dil, üslûp ve hitabet özellikleriyle fevkalâde bir 

eserdir. Ancak, özellikle 1960’lı yıllardan sonra Türkçe’nin, 

özle tirmecilik, tasfiyecilik anlayı ıyla hızlı bir de i ime tâbi 

tutulması, yeni nesillerde kültür kopuklu una sebep olmu - 

tur. Bunun sonucu olarak, Genç Kalemler ve Millî Edebiyat 

devrinden itibaren 1950’li-1960’lı yıllara kadar kendi yolunda 

tabiî olarak geli ip olgunla an sade ve güzel Türkçe ile yazılan 

eserlerimiz, yeni nesiller ve gençler tarafından anla ılamaz 

hale gelmi tir. Bugünün gençleri, Ömer Seyfettin, Ziya 

Gökalp, Mehmet Âkif, Yahya Kemal, Halide Edip, Yakup 

Kadri, Faruk Nafiz, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, 

Hatta Cahit Sıtkı ve Necip Fazıl vd gibi fikir ve sanat zirvelerinin 

eserlerini do rudan anlayamaz duruma gelmi lerdir. 

Zaten Türkçe üzerinde oynanan “Özle tirmecilik-tasfiyecilik” 

oyununun gayesi de budur. Bu oyunun gerçek adı ve niyeti, 

“kültür ihtilâli”dir. te Atatürk’ün büyük eseri Nutuk 

da bu oyundan nasibini fazlasıyla almı tır. Nutuk’un son bölümü 

ve dil, anlam ve üslûp yönüyle Türkçe’nin hitabet 

aheseri olan “Gençli e Hitabe” bile bu dil katliamından 

kurtulamamı tır. 

Son yıllarda, Nutuk’un güzel ve güvenilir bir dille sadele 

tirmesini yapan dilcimiz Prof Dr. Zeynep Korkmaz, dil 

ve üslûbu adeta bozularak yayınlanan Nutuk baskıları için u 

de erlendirmeyi yapıyor:

120 

smail ACAR 

“Ya eserin aslına kelimesi kelimesine ba lı kalan bir 

aktarma yapıldı ı ve kelime kadrosu bakımından da eski ekiller 

a ırlıkta oldu u için, eserde bugünkü dil örgüsüne ve 

üslûp zevkine ters dü en, dolayısıyla metnin anla ılmasını 

güçle tiren bazı tıkanmalar ortaya çıkmı tır. Yahut da eserin 

aslındaki cümleleri, anlamlarını bozacak ekilde kısaltıp 

parçalama ve herkesçe bilinen kelimelere bile yakı ıksız yeni 

yeni kar ılıklar arama gayreti yüzünden, Atatürk’ün birle - 

tirici ve bütünle tirici kültür dili anlayı ına ters dü en ve 

özünden koparak Osmanlıcası kadar anla ılmaz duruma gelmi 

bulunan, a ırı dil yapısında Söylev metinleri ortaya çıkmı 

tır.” 1 

Dilimizin içine sürüklendi i bu hızlı de i me sonucunda, 

Atatürk’ün eserinin yeni nesiller tarafından orijinal 

haliyle anla ılması imkânı da kalmamı tır. Bu durumda, 

onun, dil, anlam ve üslûp bakımından ruhuna sadık kalarak, 

yeni nesiller için sadele tirilmesi kaçınılmaz olmu tur. Nutuk, 

i te bu anlayı ve gerekçe ile Prof Dr. Zeynep Korkmaz 

tarafından günümüzün ortak Türkçesi dilebilece imiz bir dille 

sadele tirilerek Atatürk Ara tırma Merkezi tarafından tek 

cilt olarak yayımlanmı tır. 2 

Bugünün gençlerinin okuyabilecekleri, en güvenilir 

yayın bizce budur. 

1 Nutuk, Bak. Dip not-2, Prof.Dr. Zeynep Korkmaz, Önsöz, s xxııı. 

2 Kemal Atatürk, Nutuk 1919-1927, “Bügünkü Dille Yayına Hazırlayan 

Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek 

Kurumu – Atatürk Ara tırma Merkezi, Ank.1990.


Konu ve Anlamca Nutuk 

121 

Nutuk, genel olarak 19 Mayıs 1919’dan 1927’ye kadar 

Türk milletinin ya adı ı stiklâl Sava ı’nı ve Yeni Türk 

Devleti Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu yıllarını kapsayan 

dokuz yıllık bir tarih dilimini kapsar. Ancak, 1926-1927 yıllarındaki 

olaylardan pek bahsedilmedi ine göre esas itibariyle, 

1925 yılı sonlarına kadar ya ananları kapsar. 

Atatürk’ün ünlü eseri Nutuk, stiklâl Sava ı ve Cumhuriyet’in 

kurulu yıllarının yani inkılâp tarihimizin birinci 

elden kayna ıdır. Böyle olmakla beraber, ya anan büyük tarihi 

olayları zaman sırasına göre anlatıp de erlendiren bir tarih 

kitabı olmadı ı gibi, bir hatıra kitabı da de ildir. Nutuk, 

tarihi yapan ile yazanın aynı ahsiyette birle ti i, askerîsiyasî-sosyal 

bir projenin safha safha uygulamaya konuluunun, 

millete ve tarihe sunulmu raporudur. 

Nutuk’ta zaman içinde uygulamaya konulu u anlatılan 

askerî-siyasî-sosyal proje, çöken çok kavimli Osmanlı 

Türk Devleti’nin (Osmanlı mparatorlu u) yerine, gal edilmi 

vatanı kurtarıp, millet hakimiyetine dayanan yeni bir 

Türk Devleti (Türkiye Cumhuriyeti) kurma projesidir. 

Konu masına, “1919 senesi Mayısının 19 uncu günü 

Samsuna çıktım. cümlesi ile ba layan Atatürk, önce uygulamaya 

koymayı dü ündü ü projesinin gerekçesini ve hedefini 

ortaya koyar. Bu sebeple, memleketin ve milletin genel durumunu 

tasvir ederek mevcut artları tespit eder. Bu artlarda 

uygulamaya konulacak kararı verir: 

“Gerçekte içinde bulundu umuz o tarihte, Osmanlı 

Devleti’nin temelleri çökmü , ömrü tamamlanmı tı. Osmanlı 

memleketleri tamamen parçalanmı tı. Ortada bir avuç Türk

122 

smail ACAR 

ün barındı ı bir ata yurdu kalmı tı. Son mesele bunun da 

taksimini sa lamaya çalı maktan ibaretti. Osmanlı Devleti, 

onun istiklâli,padi ah, halife, hükûmet, bunların hepsi anlamı 

kalmamı birtakım bo sözlerden ibaretti.” 

“Efendiler, bu durum kar ısında bir tek karar vardı. 

O da millî hakimiyete dayanan, kayıtsız artsız, ba ımsız 

yeni bir Türk devleti kurmak! 

te daha stanbul’dan çıkmadan önce dü ündü ümüz 

ve Samsun’da Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamasına 

ba ladı ımız karar, bu karar olmu tur.” 1 

Atatürk’e göre, 1919’daki artlarda, Türk milleti için 

uygulamaya konulacak en uygun proje veya tek çıkar yol, 

“Millî hakimiyete dayanan, kayıtsız artsız, ba ımsız yeni bir 

Türk Devleti kurmak”tır. Türk milleti için ba ka bir yol, bir 

seçenek daha uygun bir proje bulunup uygulamaya konulamaz 

mıydı? Proje sahibi, bu sorunun cevabını eserinde, öyle 

bir muhakeme mantık yürüterek vermektedir: 

“Esas, (temel ilke), Türk milletinin haysiyetli ve erefli 

bir millet olarak ya amasıdır. Bu temel ilke ancak tam 

istiklâle sahip olmakla gerçekle tirilebilir. Ne kadar zengin 

ve bolluk içinde olursa olsun, istiklâlden yoksun bir millet, 

medenî insanlık dünyası kar ısında u ak olmak mevkiinden 

yüksek bir muameleye lâyık görülemez. 

(...) 

Halbuki Türk’ün haysiyeti, gururu ve kabiliyeti çok 

yüksek ve büyüktür. Böyle bir millet, esir ya amaktansa yok 

olsun daha iyidir. 

O halde, ya istiklâl ya ölüm!” 2 

1 Nutuk, Atatürk Ara tırma Merkezi, Ank. 2004, s. 9. 

2 Nutk, s. 10.


123 

Atatürk, Türk milleti için uygulamaya karar verdi i 

projesini, hareketinin ba langıcında bütün hatları ile ortaya 

koyup açıklamadı ı gibi, bunu do ru da bulmamı tır. Nutuk 

ta, devrin artlarından çıkardı ı uygulama metodunu öyle 

açıklıyor: 

“Bu önemli kararın bütün gerek ve zaruretlerini daha 

ilk günden açı a vurup ifade etmek, elbette isabetli olmazdı. 

Uygulamayı birtakım safhalara ayırmak, olaylardan ve 

olayların akı ından yararlanarak milletin duygu ve dü üncelerini 

hazırlamak ve basamak basamak ilerleyerek hedefe 

ula maya çalı mak gerekiyordu. Nitekim öyle olmu tur. 

E er dokuz yıllık faaliyetimiz ve yaptıklarımız bir mantık silsilesi 

ile gözden geçirilirse, ilk günden bu güne kadar takip 

etti imiz genel do rultunun, ilk kararın çizdi i yoldan ve 

yöneldi i hedeften asla sapmamı oldu u kendili inden 

anla ılır.” 1 

Atatürk, eserinin ilk sayfalarında, “dokuz yıllık” zaman 

dilimi içinde uygulamaya koydu u ve uygulamayı baardı 

ı projesini, anlatıyor. Projesini ortaya çıkaran tarihî 

artları, Projesinin hedefini, dayandı ı mantık ve gerekçesini, 

uygulama metodunu açıklıyor. 

“1919 senesi Mayısı’nın 19 uncu günü Samsuna çıktım.” 

Cümlesi ile ba layan Nutuk’ta Atatürk, “millî hakimiyete 

dayanan kayıtsız artsız, ba ımsız yeni bir Türk devleti 

kurmak” için takip etti i politikayı, uyguladı ı metodu açıkladıktan 

sonra, uygulama sırasında kar ıla tı ı olayları, zorlukları, 

çatı maları, olayların içinde bulunan ahıslarla beraber 

anlatır. Nutukta anlatılan tarihî- askerî-siyasî olaylar, genel 

olarak u konuları kapsar: ç ve dı politika konuları, düzenlenen 

miting ve kongreler, stiklâl Sava ı’nın çe itli saf- 

1 Nutuk, s. 11.

124 

smail ACAR 

haları, Ankara- stanbul ili kileri, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 

açılı ı, Lozan görü meleri ve Anla manın esasları, 

Cumhuriyet’in ilânı ve Devletimizin kurulu artları, Halifeli 

in kaldırılması, Cumhuriyet’e kar ı olanların tutumları, 

kurulması ba arılan millî hakimiyete dayalı Türk Devleti 

nin Türk gençli ine emanet edilmesi. 

“Nutuk bir tarih veya hatıra kitabı de ildir.” demi - 

tik. Bu do rudur. Ancak, Atatürk, uygulamaya koydu u 

“dokuz yıllık faaliyetini ve yaptıklarını”, vesikalar ve di er 

bilgi ve belgeler ı ı ında veya onlara dayanarak anlatır. Anlattı 

ı olayların de erlendirmesini ise elbette, kendi konumuna 

göre yapar. Atatürk’ün, Nutuk adlı eserini meydana getiren 

konu ması ile gayesi, bir stiklâl Sava ı veya Cumhuriyet 

tarihi yazmak de ildir. Ancak, anlattıklarının, “inkılâbımızın 

incelenmesinde tarihe yardımcı” olaca ını da belirtir. 

1 

Atatürk, konu masının (eserinin) ba larında Türk 

milleti için seçti i hedefi ve hedefinin mantıkî gerekçesini 

ve metodunu, konu masını tamamlarken (eserini bitirirken) 

bir daha özetleyerek tekrarlar: 

“Görülüyor ki biz her vasıtadan yalnız ve ancak bir 

temel görü e dayanarak (yalnız bir nokta-i nazardan) faydalanırız. 

O görü (nokta-i nazar) udur: Türk milletini medenî 

dünyada, layık oldu u mevkie yükseltmek, Türkiye 

Cumhuriyeti’ni sarsılmaz temelleri üzerinde her gün daha 

çok güçlendirmek...” 2 

Atatürk, Nutuk’ta, kurdu u Türkiye Cumhuriyetini, 

ula tı ı sonucu, Türk gençli ine emanet etmeden önce, altı 

gün ba ka bir ifadeyle, 36 saat 33 dakika süren tarihî konu - 

1 Nutuk, s.297. 

2 Nutuk, s. 606.


125 

masında neyi anlatmak istedi ini; “uzun ve teferruatlı konu - 

ması”nın asıl gayesini u cümlelerle ifade ediyor: 

“Efendiler, bu nutkumla, millî varlı ı sona ermi 

sayılan büyük bir milletin, istiklâlini nasıl kazandı ını; ilim 

ve tekni in en son esaslarına dayanan millî ve ça da bir 

devleti nasıl kurdu unu anlatmaya çalı tım.” 1 

Atatürk’ün Nutuk adlı eserini meydana getiren, ünlü 

konu masını niçin yaptı ını ve gayesini özetleyerek tekrarlayan 

yukarıdaki cümleler, Türkiye Cumhuriyeti’nin iki temel 

özelli ini de belirtmesi bakımından son derece önemlidir. 

Atatürk, “dokuz yıllık faaliyet ve çal ma” ile kurduu, 

-kendi ifadesiyle- “hakimiyet-i milliyeye müstenit, bilâkayd 

ü art müstakil yeni Türk Devleti”nin iki temel özelliini 

öyle tespit ediyor: 

“ lim ve fennin en son esaslarına müstenit , millî ve 

asrî bir devlet.” 

Nutuk, i te bu “millî” ve “asrî” Türk devleti Türkiye 

Cumhuriyeti’nin kurulu mücadelesini, kurulu felsefesini, 

Cumhuriyet’in ilelebed ya atılması için Türk milletinin 

nasıl hareket etmesi gerekti ini, bizzat kurucusunun a zından 

anlatan bir eserdir. 

Bu özelli iyle Nutuk, Atatürk gibi bir devlet kurucunun, 

Türk milletine ve insanlık tarihine sundu u bir rapordur. 

Sonuç olarak Nutuk, “tarihten edinilen tecrübelerin 

bir ibret tablosu halinde millete mal edilmesi gelene ine 

uyularak ve o gün ula ılan ba arının, ‘asırlardan beri çekilen 

millî felâketlerin yarattı ı uyanıklı ın sonucu ve bu aziz 

vatanı her kö esini sulayan kanların bedeli’ oldu una i aret 

edilerek bu sonucun özlü bir hitabe ile Türk gençli ine 

emanet edildi i bir eserdir.” 

1 Nutuk, s. 607

126 

smail ACAR


Gençli e Hitabe 

127 

Ey Türk gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, 

Türk Cumhuriyeti’ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa 

etmektir. 

Mevcudiyetinin ve istikbâlinin yegâne temeli budur. 

Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni 

bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahilî ve haricî 

bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve Cumhuriyet’i 

müdafaa mecburiyetine dü ersen, vazifeye atılmak için, 

içinde bulunaca ın vaziyetin imkân ve erâitini dü ünmeyeceksin! 

Bu imkân ve erâit, çok nâmüsait bir mahiyette 

tezahür edebilir. stiklâl ve Cumhuriyet’ine kastedecek dü - 

manlar, bütün dünyada emsali görülmemi bir galibiyetin 

mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün 

kaleleri zaptedilmi , bütün tersanelerine girilmi , bütün orduları 

da ıtılmı ve memleketin her kö esi, bilfiil i gal edilmi 

olabilir. Bütün bu erâitten daha elîm ve daha vahim 

olmak üzere, memleketin dahilinde iktidara sahip olanlar, 

gaflet, dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Millet, 

fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap dü mü olabilir. 

Ey Türk istikbalinin evlâdı! te, bu ahval ve erâit 

içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve Cumhuriyeti’ni kurtarmaktır! 

Muhtaç oldu un kudret, damarlarındaki asil kanda 

mevcuttur. 

20 Ekim 1927

128 

smail ACAR 

Gençli e Hitabe’nin Anlamı 

Atatürk’ün “Gençli e Hitabe” adıyla bilinen konu - 

ması, yukarıda tanıttı ımız Nutuk adlı ünlü tarihî büyük eserinin 

sonunda yer alır. Yani, 15 Ekim’den 20 Ekim 1927’ye 

kadar süren konu masının son paragrafı veya sonuç bölümüdür. 

Gençli e Hitabe, belki okullarda, resmî dairelerde müstakil 

olarak çerçevelenip duvarlara asıldı ı için, Nutuk’tan 

ayrı bir metin gibi de erlendirilmekte veya öyle zannedilmektedir. 

Gençli e Hitabe, müstakil bir metin olarak de erlendirildi 

inde de kendi içinde mutlaka önemli bir anlam ifade 

etmektedir. Ancak, onun anlamını ve ta ıdı ı de eri daha iyi 

anlayabilmek için, Nutuk’un bütünlü ü içinde dü ünmek gerekir. 

Çünkü, Gençli e Hitabe bir sonuçtur. 

Gençli e Hitabe, Nutuk’un “Türk Gençli ine Bıraktı 

ım Emanet” ba lı ını ta ıyan bölümünde yer almaktadır. 

Bu bölümde Hitabe’den önce Nutuk’u özetleyen u cümleler 

bulunmaktadır: 

“Muhterem Efendiler, sizi günlerce i gal eden uzun 

ve teferruatlı beyanatım, en nihayet mazi olmu bir devrin 

hikâyesidir. Bunda milletim için ve gelecekteki evlâtlarımız 

için dikkat ve uyanıklık sa layabilecek bazı noktaları belirtebilmi 

isem, kendimi bahtiyar sayaca ım. 

Efendiler, bu beyanatımla, millî varlı ı sona ermi 

sayılan büyük bir milletin istiklâlini nasıl kazandı ını, ilim 

ve tekni in en son esaslarına dayanan millî ve ça da bir 

devleti nasıl kurdu unu anlatmaya çalı tım.


129 

Bugün ula tı ımız sonuç, asırlardan beri çekilen 

millî felâketlerin yarattı ı uyanıklı ın eseri ve bu aziz vatanın 

her kö esini sulayan kanların bedelidir. 

Bu sonucu, Türk gençli ine emanet ediyorum.” 1 

Bu cümlelerden sonra, “Ey Türk gençli i!” diye ba - 

layan Hitabe ba lar. 

Atatürk’ün “fikir babam” dedi i Ziya Gökalp, Türk 

milliyetçili inin fikir teorisini ve uygulama plânlarını ortaya 

koydu u ünlü eseri Türkçülü ün Esasları’nı (1923) öyle 

bitiriyordu: 

“Ey bugünün Türk genci! Bütün bu i lerin yapılması, 

asırlardan beri seni bekliyor.” 

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal 

Atatürk de, “millî hakimiyete dayanan, kayıtsız artsız, 

ba ımsız yeni Türk Devletini” nasıl kurdu unu anlattı ı 

eserini (Nutuk), öyle bitiriyor: 

“Bu neticeyi (sonucu), Türk gençli ine emanet ediyorum.” 

Ziya Gökalp, Türk gençli ini göreve ça ırıyordu. 

Atatürk ise Türk gençli ini, kurmayı ba ardı ı millî ve ça - 

da Türk Devletini, “ilelebed muhafaza ve müdafaa”ya, yani 

elde edilen sonucu “korumaya” ça ırmaktadır 2 . 

Atatürk’ün Türk gençli ine korunması için emanet 

etti i “netice” (sonuç), “Türk istiklâli” ve “Türk Cumhu- 

1 Nutuk, s.607. 

2 Taha Parla, Türkiye’de Siyasal Kültürün Kaynakları-C.1,Atattürk’ün 

Nutuk’u, leti im y. st.1994, s.161.

130 

smail ACAR 

riyeti”dir. Gençli e Hitabe, “Türk istiklâli” ve “Türk Cumhuriyeti” 

kavramları üzerine kurulmu bir metindir. Atatürk, 

ısrarla bu iki kavram üzerinde durarak bu iki kavramın “muhafaza” 

ve “müdafaa” edilmesini istemektedir. Çünkü, bu 

iki kavram, “asırlardan beri çekilen millî felâketlerin yarattı 

ı uyanıklı ın eseri ve bu aziz vatanın her kö esini sulayan 

kanların bedelidir.” Yani kolayca elde edilmemi tir. stiklâl 

Sava ı da bu kavramlar veya de erler için yapılmı tır. Zaten 

Nutuk, ba tan sona, bunlara nasıl ula ıldı ını, stiklâl ve 

Cumhuriyet’in nasıl elde edildi ini anlatmaktadır. 

“Türk istiklâli” ve “Türk Cumhuriyeti”, Türk milletinin 

dolayısıyla Türk gençli inin var olma ve var kalma sebebidir. 

Bu kavram veya de erler olmadan Türk milletinin 

ya aması, dünya üzerinde böyle bir milletin bulunması mümkün 

de ildir. Atatürk’ün, Türk gençli inden “ilelebed” (dünya 

durdukça-ebediyen-sonsuza kadar) korumasını ve gerekti inde 

de savunmasını istemesinin sebep ve gerekçesi budur. 

“Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur.” 

cümlesi, onun gerekçesini belirtir. Bu cümledeki “yegâne 

temel” ifadesi, ısrarın önemini anlatır. Çünkü Türk 

milletinin var olması ve var kalması, yani sonsuza kadar yaaması 

için ba ka bir yol, ba ka bir seçenek yoktur. 

Burada hemen aklımıza bir soru gelmektedir veya 

gelmelidir. “Bir milletin istiklâli, dolayısıyla da istikbali nasıl 

korunur, korunabilir?” Korunacak olan istiklâl, milletin 

özel olarak da Türk milletinindir. Milletin istiklâlinin korunması, 

stiklâl Sava ı’nda oldu u gibi, her zaman silahlı savunma 

ile olmaz. Savunma son çaredir. Savunma mecburiyeti 

olmadan önce, korunma- muhafaza söz konusudur. Burada 

önce muhafazası söz konusu olan varlık, Türk milletidir. 

Millet, bir kültür birli idir. Dünya insanlı ını milletler 

toplulu u haline getiren ve öyle ya atan özel kültürleridir.


131 

nsanları millet dedi imiz sosyolojik topluluk haline getiren, 

“millî kültür”leridir. O halde, millet varlı ını korumanın en 

tabiî yolu, millî kültürü korumak ve ya atmaktır. 

te bu sebep ve gerekçeden dolayı Atatürk, millî 

kültürcüdür. 1933’te Cumhuriyet’in onuncu kurulu yılında 

yaptı ı konu mada, özel adıyla “Onuncu Yıl Nutku”nda, 

kurup bize emanet bıraktı ı Cumhuriyetten, “temeli Türk 

kahramanlı ı ve yüksek Türk kültürü olan Türkiye Cumhuriyeti” 

diye bahseder. 

“Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.” 

“Millî kültürün her çı ırda açılarak yükselmesini, 

Türkiye Cumhuriyeti’nin temel dire i olarak kabul ediyoruz” 

“Millî kültürümüzü, muasır medeniyet seviyesinin üstüne 

çıkaraca ız.” 

“Biz do rudan do ruya milliyetperveriz ve Türk 

milliyetçisiyiz; Cumhuriyetimizin dayana ı Türk toplulu udur. 

Bu toplulu un fertleri ne kadar Türk kültürüyle dolu 

olursa, o toplulu a dayanan Cumhuriyet de o kadar kuvvetli 

olur.” 

vb sözleri, Atatürk’ün Türk istiklâlinin ve Türk Cumhuriyeti’nin 

korunması için gösterdi i yoldur. Türk istiklâlini 

ve Türk Cumhuriyeti’ni emanet etti i Türk gençli i, emaneti 

korumak veya koruyabilmek için millî kültür unsurları ile 

donatılmı , millî uur sahibi olarak yeti meli, yeti tirilmelidir. 

Atatürk, ça da medeniyetin ortak insanlık de erlerine 

sahip olunmasını istemekle beraber, kozmopolit veya millî 

kültür ve de erleri hor gören veya reddeden bir hümanist deildir. 

O, dünya görü ünü, Türk milleti varlı ına göre ekillendirmi 

bir Türk milliyetçisidir. Nutuk’ta, “Biz her vasıtadan 

ancak ve yalnız bir tek temel görü e dayanarak yararlanırız. 

O görü udur: Türk milletini medenî dünyada,

132 

smail ACAR 

lâyık oldu u mevkie yükseltmek, Türkiye Cumhuriyeti’ni sarsılmaz 

temelleri üzerinde her gün daha çok güçlendirmek...” 

deyi i bunun ifadesidir. Yani Atatürk, her eyi Türk milleti 

açısından ve Türk milletine göre de erlendirir. Çünkü ona 

göre, “Esas olan, Türk milletinin haysiyetli ve erefli bir 

millet olarak ya amasıdır.” 

Üzerinde durdu umuz Gençli e Hitabe’de de görüldü 

ü gibi, hedef kitle “Türk gençli i”dir. Bu Atatürk’ün fikir 

sistemindeki “cemiyet birimi” tercihidir. Öyle olmasaydı, 

“ey dünya geçli i” veya “ey i çi gençli i” veya “ey slâm 

gençli i” vs. gibi bir hitap kullanırdı. te bundan dolayı, 

Atatürk, Türk milliyetçisidir. Büyük Türk Milliyetçisi fikir 

adamımız Ziya Gökalp'’n ifadesiyle de, "Türk milliyetçiliinin 

en büyük adamıdır.” Çünkü, yine Z.Gökalp’a göre, 

Türkiye Cumhuriyetini kurmakla, “Türk milliyetçili ine resmiyet 

kazandırıp onu fiilen tatbik” etmi tir. 

Atatürk milliyetçili i öyle anlar ve tarif eder: “Türk 

milliyetçili i, bütün muasır milletlerle bir ahenkte yürümekle 

beraber, Türk içtimaî heyetinin hususi seciyesini ve ba lıba 

ına müstakil hüviyetini mahfuz tutmayı esas sayar;” bu 

itibarla millî olmayan cereyanların memlekete girmesini ve 

yayılmasını istemez.” 1 

Bu tarifte de dikkat edilirse, Türk sosyal yapısını koruma, 

esas alınmı tır. 

Atatürk, Türk stiklâlini ve Türk Cumhuriyeti’ni 

emanet etti i ve sonsuza kadar korumayı birinci görev olarak 

verdi i Türk gençlerinin nasıl yeti tirilmesi gerekti i konusunu 

da çok açık belirtmi tir: 

“Yeti ecek çocuklarımıza ve gençlerimize, görecekleri 

tahsilin sınırı ne olursa olsun, en evvel ve her eyden 

1 Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti-Tarih 1V, Türkiye Cümhuriyeti, Maarif 

Vekâleti Y., Devlet Mat. st. 1931, s. 182.


133 

evvel, Türkiye’nin istiklâline, kendi benli ine ve millî geleneklerine 

dü man olan bütün unsurlarla mücadele etmek lüzumu 

ö retilmelidir. Dünyanın milletler arası durumuna göre, 

böyle bir mücadelenin gerektirdi i ruhî unsurlarla donatılmayan 

fertlere ve bu mahiyette fertlerden meydana gelen 

toplumlara hayat ve istiklâl hakkı yoktur.” 1 

Birinci vazife olarak, “Türk istiklâlini ve Türk 

Cumhuriyeti’ni ilelebed muhafaza ve müdafaa” sorumluluu 

yüklenen gençli in bunu yerine getirebilmesi için, Türk 

olmaktan gurur duyan, Türk kültürüne sahip çıkan kısaca, 

Türk millî uuruna sahip bir gençlik olması gerekir. Atatürk’ün 

istedi i gençlik, millî kimlik ve millî duygulardan 

soyunmu , kendisini dünyalı (!) hisseden kozmopolit bir 

gençlik de ildir. Sözün tam anlamı ile “Türk’ün gençlii”dir. 

Atatürk, “Türk istiklâli” ile birlikte (aynı de erde olmak 

üzere) “Türk Cumhuriyeti”nin de, Türk milletinin ve 

gençli inin varlık sebebi olarak korunmasını ve savunmasını 

istiyor. Çünkü, “Cumhuriyet, ‘millî irade’ye dayanan rejimdir. 

Atatürk, stiklâl Sava ını millî iradeye dayanmak suretiyle 

kazanmı ve ona tam ekil vermek için ‘Cumhuriyet’ rejimini 

kabul etmi tir. Padi ahlık ile Cumhuriyet arasındaki 

fark, birincisinin ‘ferdî irade’ye, ikincisinin (Cumhuriyet’in) 

ise, ‘millî irade’ye dayanmasıdır. Buna göre Atatürk, ‘milletin 

mevcudiyeti’ için istiklâl ile beraber Cumhuriyetin de zarurî 

oldu una inanıyor.” 2 

1 Atatürk’ün çe itli konulardaki görü leri için, bak.Utkan Kocatürk, 

Atatürk’ün fikir ve Dü ünceleri, Anka. 1984. (eserin de i ik baskıları 

vardır.) 

2 Prof.Dr. Mehmet Kaplan, Atatürk’ün Gençli e Hitabesi,Millî Kültür, 

A ustos 1982, Sayı,35.

134 

smail ACAR 

Türk milletinin ve gençli in “mevcudiyetinin ve istikbalinin 

yegâne temeli” olan “Türk stiklâl ve Cumhuriyeti”, 

her zaman iç ve dı tehlikelere açıktır. “Hazine”nin her zaman 

hırsızın veya dü manın ilgisini çekti i gibi, Türk milleti 

ve onun üzerinde ya adı ı vatan co rafyası, dü manların daha 

do rusu sömürgeci-emperyalistlerin ilgisini çekecektir. 

Tarihte oldu u gibi bundan sonra, gelecekte de Türk milletinin 

kötülü ünü isteyenler, memleketi i gal ve istilâ etmek isteyenler 

olacaktır; olması mümkündür. 

E er, “günün birinde, Türk istiklâl ve Cumhuriyeti 

herhangi bir sebeple tehlikeye dü erse, onu savunmak için, 

uygun imkân ve art bekleme; derhal vazifeye atıl” diyen 

Atatürk, bundan sonra, kar ıla ılabilecek tehlikeleri canlı bir 

ekilde sıralıyor: 

a) stiklâl ve Cumhuriyet’e kastedecek dü manlar, 

dünyada benzeri görülmemi bir zaferin temsilcisi olabilirler. 

(Birinci Dünya Sava ı’nda böyle olmu tu) 

b) Zorla veya çe itli oyunlarla, vatanımızın bütün 

stratejik yerleri zaptedilebilir; orduları da ıtılıp memleketin 

her kö esi fiilen i gal edilmi olabilir. ( stiklâl Sava ı öncesi 

böyle bir durumla kar ıla mı tık.) 

c) Bütün bunlardan daha kötü ve tehlikeli olarak, ülkeyi 

idare edenler, gaflet, dalâlet ve hattâ hıyanet içinde 

olabilirler. Ayrıca bu idareciler, ahsi çıkarları için dü manla 

i birli i yapabilirler. 

d) Memleket i gal edilir, idareciler dü manla i birli i 

yaparken, millet, bu olanlardan dolayı peri an ve yorgunbitkin 

olabilir. Yani olanlara kar ı bir ey yapacak durumda 

olmayabilir.


135 

Atatürk, memleketin, stiklâl ve Cumhuriyet’in kar ıla 

abilece i ihtimalleri açık seçik sıralıyor. Bu sıraladıkları 

içinde, memleketi yönetenlerin gaflet ve dalâlet içinde bulunabileceklerini 

söylemekle beraber; aynı derecede hain olabileceklerine 

ihtimal vermiyor. Çünkü bu çok a ır bir ithamdır. 

Bunlar bizim içimizden çıkan, bizim yöneticilerimizdir. 

te bundan dolayı, “gaflet, dalâlet, hıyanet içinde bulunabilirler” 

demiyor. “Gaflet ve dalâlet” ten sonra “hattâ” edatını 

kullanıyor ve demek istiyor ki, “Biz yöneticilerimizin hain 

olaca ını dü ünmek istemeyiz, buna ihtimal de vermeyiz; 

ama yine de ihtimaller içinde en kötüsü olarak hatırlatmak 

gerekir.” 

Atatürk, Gençli e Hitabe’nin sonunda Türk gençli ine, 

“ artlar ne kadar kötü olursa olsun, var olmak ve var 

kalmak istiyorsan, verilen birinci vazifeyi yerine getirip, 

Türk istiklâl ve Cumhuriyeti’ni kurtarmak, senin için tek 

çıkar yoldur” , diyor. 

Nutuk ve dolayısıyla Gençli e Hitabe, u cümle ile 

bitiriliyor: 

“Muhtaç oldu un kudret, damarlarındaki asil kanda 

mevcuttur.” 

Bu cümlede, millete güven duygusu vardır. Türk 

gençli inin var olmak ve var kalmak için dayanaca ı kuvvet 

kayna ının yine kendi varlı ında bulundu u ifade edilerek, 

millete ve gençli e “kendine inanma ve güvenme duygusu” 

verilmektedir. 

Çünkü Atatürk kendisi de, Millî Mücadele’ye böyle 

bir kuvvet kayna ından güç alarak ba ladı ını öyle anlatıyor: 

“Ben 1919 Mayısında Samsun’a çıktı ım gün, elimde 

maddî hiçbir kuvvet yoktu. Yalnız büyük Türk milletinin asa-

136 

smail ACAR 

letinden do an ve benim vicdanımı dolduran yüksek ve manevî 

bir kuvvet vardı. te bu millî kuvvete, bu Türk milletine 

güvenerek i e ba ladım.” 1 

“Ey Türk stikbalinin evlâdı! 

Muhtaç oldu un kudret, damarlarındaki asil kanda 

mevcuttur. “ 

Ba ka yerden kuvvet, destek, yardım arama; kuvvetin 

kayna ı kendine, milletine güvenmektir. 

Gençli e Hitabe’nin Dili 

Atatürk’ün Gençli e Hitabesi, dil ve üslûp yönünden 

Türkçe’nin güzel örneklerinden birisidir. Gerek kelime 

seçimi, cümle ve paragraf yapısı bakımından gerekse kavramlar 

arasında ba lantı kurması bakımından dikkat çekici 

özellikleri vardır. nsanda mensur iir duygusu da uyandıran 

heyecanlı bir ses tonuna ve tesir gücüne sahiptir. 

Hitaptan sonra gelen ilk cümlede, “istiklâl” ve “Cumhuriyet” 

kelimeleri ile “muhafaza” ve “müdafaa” kelimeleri ifade 

ettikleri kavramlar bakımından tam bir mantık sırası ile 

kullanılmı lardır. Öncelik-sonralık açısından “ stiklâl”, rejim 

veya devlet ekli olan “cumhuriyet”ten önce geldi i gibi; 

“muhafaza” da “müdafaa”dan önce gelir. 

Yine ilk cümlede, “Türk” kelimesinin iki defa tekrarı, 

hem kavramların önemine dikkat çekmekte hem de hitabetin 

tesir gücünü attırmaktadır. Muhafaza ve müdafaa kelimeleri 

de arka akaya kullanılarak anlam ve ses yönünden ifadeyi 

kuvvetlendirmektedir. 

1 Atatürk, Söylev ve Demeçler, C.2,s. 284.


137 

stiklâl ve istikbal kelimelerinin ses ve kavram özelliklerinde 

de ustaca faydalanılmı tır. 

Fakat bütün metin içinde, gerek ses özelli i gerek 

mantık ve anlam sırası yönünden en tesirli ifade, “gaflet ve 

dalâlet ve hattâ hıyanet” kelimelerinin seçimidir. Burada 

Atatürk’ün dili kullanma ve hitabet gücü yakalanması zor bir 

örnektir. Gaflet, dalâlet, hıyanet kelimelerinin arka arkaya 

getirilmesi, i lenebilecek kötü fiiller arasında gittikçe artan 

bir derecelemeyi belirtti i gibi; bu kavramlara kar ı anlatılmak 

istenen nefret duygusunu da kuvvetlendirmektedir. Bu 

ifadelerde dikkat çeken bir incelik de, “hıyanet”ten önce 

kullanılan “hattâ” edatıdır. Bu edatla Atatürk, hem “dalâlet” 

ile “hıyanet” kavramları arasındaki anlam uzaklı ını, 

kötülük bakımından derece farkını belirtmekte hem de yöneticilere 

“hıyanet” sıfatını yakı tıramadı ını belirtmektedir. 

Kavramları “hattâ”sız sıralasaydı, hıyanet sıradan normal 

bir durum gibi dü ünülmü olurdu. Halbuki bu ekliyle cümleye, 

“olmazya”, “Biz yöneticileri hain olaca ını dü ünmek 

istemeyiz, ama... yine de uzak bir ihtimal olarak göz önünde 

bulundurmak gerekir.” anlamları yüklenmi tir. 

Metinde cümle içi ve sonlarında tekrarlanan sıfat fiil 

ekleri ve fiil çekimleri ile de ahenk sa lanarak anlama kuvvet 

kazandırılmı tır. 

Cümleler, genellikle kısa ve kesin ifadelidir. Ancak 

gelecekte olma ihtimali belirten cümleler de anlatılmak istenen 

mesaja uygun kurulmu tur. 

Gençli e Hitabe, kelimelerin seçiminde oldu u gibi, 

cümlelerin sıralanı ı ve paragraf düzeni bakımından da mükemmel 

bir metindir. lk cümle, asıl fikrin veya paragraf 

mesajının tam olarak ortaya konuldu u “temel cümle”dir. 

Di er cümleler, anlam yönüyle zincirleme olarak hep ilk 

cümleye ba lıdır. Ayrıca her cümle, kendisinden önceki

138 

smail ACAR 

cümleye ba lanmı tır. Bu bakımdan, cümlelerde hiçbir kelimenin 

yeri de i tirilemeyece i gibi, cümlelerin yeri de dei 

tirilemez. 

Gençli e Hitabede, bütün Nutuk’ta oldu u gibi, Millî 

edebiyat devrinin ortak dili kullanılmı tır. 

** 

Nutuk ve Gençli e Hitabe’den anla ılaca ı gibi, 

“Atatürk büyük bir hatiptir. Namık Kemal’in, Abdülhak Hâmid’in, 

Tevfik Fikret’in ve Ziya Gökalp’ın eserleri ile beslenmi 

tir. Tesirli kelimeleri seçmesini çok iyi bilir ve onları 

yerli yerinde kullanır. Fransız yazarı Buffon: Üslûp insanın 

tâ kendisidir demi tir. Kullanılan kelimeler seslerine varıncaya 

kadar, onu kullanan ahsiyetin, zevk, kültür ve mizacını 

gösterir. Bundan dolayı, Nutuk’u aslından okumak ve anlamaya 

çalı mak, bizi Atatürk’e daha çok yakla tırır. Zira her 

kelime ve cümle onun a zından ve kaleminden çıkmı tır.” 1 

1 Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Atatürk’ün Gençli e hitabesi, Millî Kültür, 

A ustos 1982.


Sonuç Yerine 

Atatürk Diyor ki 

139 

“Benim hayatta yegâne fahrim, servetim, Türklükten 

ba ka bir ey de ildir.” 

Mahmu Esat Bozkurt, 

Yakınlarından Hatıralar, ist. 1955,s.95 

“Biz do rudan do ruya milliyetperveriz ve Türk 

milliyetçisiyiz.” 

Utkan Kocatürk, 

Atatürk’ün Fikir ve Dü ünceleri, Ank.1984. 

“Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına 

Türk milleti denir.” Afet nan 

Medenî Bilgiler, s.18 

“Bu memleket tarihte Türk’tü, bugün Türk’tür ve 

ebediyen Türk kalacaktır.” 

Taha Toros, 

Atatürk’ün Adana Seyahatleri,1981,s.31 

“Benim için dünyada en büyük mevki ve mükâfat, 

milletin bir ferdi olarak ya amaktır. E er Cenâbıhak beni 

bunda muvaffak etmi se, ükür ve hamdlar ederim. Bugün 

oldu u gibi ömrümün nihayetine kadar milletin hâdimi 

olmakla iftihar edece im.” 

Söylev ve Demeçler,C.11,s.129 

“Milletimiz dil ve din gibi iki kuvvetli fazilete sahiptir. 

Bu faziletleri hiçbir kuvvet, milletimizin kalp ve vicdanından 

çekip alamamı tır, alamaz.” 

Söylev ve Demeçler,s.66-67.

140 

smail ACAR 

“...Anladık ki, kabahatimiz kendimizi unutmaklı ımızmı 

. Dünyanın bize hürmet göstermesini istiyorsak, evvelâ 

bizim kendi benli imize ve milliyetimize bu hürmeti 

hissen, fikren, fiilen bütün ef’al ve harekâtımızla gösterelim: 

Bilelim ki millî benli ini bulmayan milletler, ba ka 

milletlerin ikârıdır. 

Mevcudiyet-i milliyemize dü man olanlarla dost olmayalım. 

Böylelerine kar ı bir Türk airinin dedi i gibi, (Kar ı duvardaki 

levhayı i aret ederek) 

“Türküm ve dü manım sana, kalsam da bir ki i” 

diyelim. Dü manlarımıza bu hakikati ifade etti imiz gün, 

kanaatimize, mefkûremize, istikbalimize yan bakan her ferdi 

dü man telâkki etti imiz gün, millî benli e uzanacak her 

eli iddetle kırdı ımız, milletin önüne dikilecek her engeli 

derhal devirdi imiz gün, gerçek kurtulu a eri ece iz. Ve 

sizler gibi münevver, azimli, imanlı gençler sayesinde bu 

kurtulu a eri ece imize emin olabiliriz.” 

20 Mart 1923 

Konya Türk Oca ı’ndaki Konu ma’dan 

(Söylev ve Demeçler,C.2,s.143) 

***


Gençli e Hitabe Sözlü ü 

ahval: Haller, durumlar 

bedhah: kötülü ünü isteyen 

bilfiil: fiilen, fiilî olarak 

bîtap: bitkin, güçsüz 

cebren: zorla, zor kullanarak 

dahilî: iç, içeriyle ilgili 

dalâlet: do ru yoldan sapma,sapıtma 

elîm: acıklı 

fakr ü zaruret: fakirlik ve ihtiyaç 

gaflet:olan bitenin farkında olmama 

haricî: dı ,dı arıyla ilgili 

ilelebet: sonsuza kadar 

istikbal:gelecek 

mahrum etmek: yoksun bırakmak 

mevcudiyet: varlık 

mümessil: temsilci 

müstevli: istilâcı, memleketi i gal edenler 

nâmüsait: elveri siz, uygun olmayan 

erâit: artlar 

tevhit: bir, birle tirme 

tezahür etmek: görünmek, ortaya çıkmak 

vahîm: korkunç 

yegâne: biricik 

141

142 

Birinci Kitap 

KAYNAKLAR 

smail ACAR 

Acar, smail, Safahatta Seyahat, Liva Yayınevi, Blk. 

2005. 

Ayvazo lu, Be ir, stiklâl Mar ı –Tarihi ve Manası- 

Tercüman y., Aile ve Kültür kitaplı ı, st. 1986. 

Banarlı, Nihat Sami, Kültür Köprüsü, Kubbealtı 

Ne ., st. 1985. 

Çantay, Hasan Basri, Âkifnâme, stanbul, tarihsiz. 

Düzda , M. Ertu rul, Mehmed Âkif Hakkında 

Ara tımalar-1, M.Ü. lâhiyat Fakültesi Vakfı Mehmet Âkif 

Ara tırmaları Merkezi, 2. Baskı, st. 1989. 

Ersoy, Mehmed Âkif, Safahat, nkılâp ve Aka 

Kitabevleri, 18. baskı, st. 1984. 

Kaplan, Prof.Dr. Mehmet, stiklâl Mar ı’nın Tahlili, 

Türk Edebiyatı dergisi, Mehmed Âkif Anıt Sayısı, Aralık 

1986, Sayı:158. 

Nalbando lu, Muhiddin, stiklâl Mar ımızın Tarihi, 

Cem Yayınları, st. 1964. 

Öksüz, Ahmet, Açıklamalı stiklâl Mar ı, Fatih 

ABC Kitabevi, st. 1982. 

Önder, Dr. Mehmet, stiklâl Mar ı Belgeleri, Türk 

Edebiyatı dergisi, Mehmed Âkif Anıt Sayısı, Aralık,1986, 

sayı:158. 

Seraslan, Yard. Doç. Dr. Halim, Hamdullah Suphi 

Tanrıöver, Türk Kültürünü Ara tırma Enst., Ank. 1995. 

Tansel, Fevziye Abdullah, Mehmed Akif Ersoy, 

rfan yayınevi, kinci basım, st.1973.


143 

Teveto lu, Dr. Fethi, Hamdullah Suphi Tanrıöver 

ve stiklâl Mar ımız, Türk Kültürü dergisi, Temmuz, 1966, 

Sayı:45. 

Teveto lu, Dr. Fethi, Gazi Mustafa Kemal- air 

Mehmed Âkif, Türk Yurdu, Âkif Özel Sayısı, Aralık 1987. 

Üngör, Etem, Türk Mar ları, Türk Kültürünü 

Ara tırma Enstitüsü ya., Ank. 1966. 

kinci Kitap 

KAYNAKLAR 

Kemal Atatürk, Nutuk 1919-1927, AAM y. Ank. 

2004. (Bugünkü Dille Yay. Haz. Prof.Dr. Zeynep Korkmaz) 

Kemal Atatürk, Nutuk, C.1,1919-1920, Türk 

Devrim Tarihi Enstitüsü y., st. 1963. (sadele tirilmemi metin) 

Kemal Atatürk, Nutuk, C.11, 1920-1927 ,Türk 

Devrim Tarihi Enstitüsü, st.1970. (sadele tirilmemi metin) 

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 1-11, (!906-!938), 

Türk nkılâp Tarihi Enstitüsü y.,3.bas. Ank.1981. 

Taha Parla, Türkiye’de Siyasi Kültürün Kaynakları, 

C.1, Atatürk’ün Nutuk’u , leti im y. , st. 1994. 

Zeynep Korkmaz, (Prof.Dr.), Türk Dili Üzerine 

Ara tırmalar, C. 11, TDK y. Ank. 1995. (Gençli e Hitabe 

Üzerine adlı makale) 

Mehmet Kaplan (Prof. Dr.), Atatürk’ün Gençli e 

Hitabesi-Tahlil-, Millî Kültür, A ustos 1982. 

Utkan Kocatürk, Atatürk’ün Fikir ve Dü ünceleri, 

Ank. 1984.

istiklâl marşı - Türk Ocakları Genel Merkezi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?