toplum sağlığı kurultayı_kapak_layersiz.TIF - Ana Sayfa | İstanbul ...

İstanbul Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu 

TOPLUM SAĞLIĞI 

KURULTAYI 

10-11 Kasım 2007 

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 

Cem’i Demiroğlu Oditoryumu

İÇİNDEKİLER 

10 KASIM 2008 Cumartesi 

■ Açılış Konuşmaları 

Dişhekimi Ahmet GÜRBÜZ 

Prof. Dr. Özdemir AKTAN 

İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Halil YANARDAĞ 

■ I. OTURUM - Prof. Dr. Özdemir AKTAN 

Prof. Dr. Gamze EREN (İstanbul Dişhekimleri Odası) 

Beslenmenin Ağız ve Diş Sağlığına Etkisi 

Doç. Dr. Müjgan ALİKAŞİFOĞLU (İstanbul Tabip Odası) 

Çocuk İstismarı 

■ II. OTURUM - Doç. Dr. Murat ARSLAN 

Veteriner Hekim İsmet ÇOLAKEL (İstanbul Veteriner Hekimler Odası) 

Toplum Sağlığının Korunmasında Veteriner Hekimliğin Rolü ve Önemi 

Eczacı Mustafa TURUNÇ (İstanbul Eczacı Odası) 

İlaç Eczane Dışında Satılabilir mi? 

■ III. OTURUM - Dişhekimi Mustafa DÜĞENCİOĞLU 

Dişhekimi Dr. Hediye SÖZER (İstanbul Dişhekimleri Odası) 

Engellilerde Ağız-Diş Sağlığı Sorunları ve Çözüm Yolları 

Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK (İstanbul Tabip Odası) 

Erişkinlerin Aşılanması 

■ IV. OTURUM - Eczacı A. Semih GÜNGÖR 

Veteriner Hekim Seyhan ÖZAVCI (İstanbul Veteriner Hekimler Odası) 

Gıda Terörünü Önlemede Veteriner Hekimlik 

Eczacı Nurdan DEMİRKAN (İstanbul Eczacı Odası) 

Bilinçsiz İlaç Tüketimi ve İlaçta Reklam 

■ I. OTURUM - Dr. Hüseyin DEMİRDİZEN 

KONFERANS: Doç. Dr. Kadriye BAKIRCI 

Anayasa Değişiklikleri ve Sağlık Hakkı 

■ II. OTURUM - Dişhekimi Kadir ÖĞÜT 

Veteriner Hekim Dr. Kemal KUTLAY (İst. Veteriner Hekimler Odası) 

Hayvan Sağlığında Kontrolsüz İlaç Kullanımının Önemi 

Eczacı Zafer KAPLAN (İstanbul Eczacı Odası) 

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Yasa Taslağı Neyi Amaçlıyor 

11 KASIM 2008 Pazar 

■ PANEL: Neo-Liberal Politikalar ve Sağlıkta Dönüşümün Toplum Sağlığına Etkisi 

Yöneticiler: Dr. Ayşegül BİLEN, Veteriner Hekim Seyhan ÖZAVCI 

Katılımcılar: Veteriner Hekim Dr. Fevzi KARAAĞAÇ 

Dişhekimi Ahmet GÜRBÜZ 

Eczacı Rafet Şahin 

Dr. Osman ÖZTÜRK

Açılış Konuşmaları 

Dişhekimi Ahmet GÜRBÜZ (İstanbul Dişhekimleri Odası Genel Sekreteri) 

Prof. Dr. A. Özdemir AKTAN (İstanbul Tabip Odası Başkanı) 

Prof. Dr. Halil YANARDAĞ (İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekanı) 

Çiğdem Şahin (Sunucu): İstanbul Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu’nun düzenlediği, 

Toplum Sağlığı Kurultayı’na hoş geldiniz diyorum. Kurultayı, Atatürk’ün şu anlamlı 

sözleri ile açmak istiyorum: “Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için muvaffakiyet 

için; en hakiki mürşit ilimdir, fendir; ilim ve fennin haricinde mürşit aramak gaflettir, cehalettir, 

dalalettir”. Bugün aynı zamanda ulu önder Atatürk’ün 69. ölüm yıldönümü, bu nedenle 

hepinizi 1 dakikalık saygı duruşuna davet etmek istiyorum. 

(Saygı duruşundan sonra) 

Teşekkürler. Kurultayın sunuculuk görevini üstlenen ben dişhekimi Çiğdem Şahin, serbest 

dişhekimi olarak çalışıyorum. Kurultayın verimli ve başarılı geçmesini diliyorum. Kurultayın 

açılış konuşmasını yapmak üzere İstanbul Sağlık Meslek Odaları 

Koordinasyonu’nun dönem sekreterliği görevini üstlenen Sayın İstanbul DişHekimleri Odası 

Genel Sekreteri Ahmet Gürbüz’ü kürsüye davet etmek istiyorum. 

(Alkışlar) 

10 Kasım 2007 Cumartesi 

Dişhekimi Ahmet Gürbüz: Değerli öğretim üyeleri, meslek örgütlerinin yöneticileri, değerli 

basın mensupları; İstanbul Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu’nu oluşturan İstanbul 

Tabip Odası, İstanbul Dişhekimleri Odası, İstanbul Eczacı Odası ve İstanbul Veteriner Hekimler 

Odası’nın birlikte düzenlediği, Toplum Sağlığı Kurultayı’na hoş geldiniz. İki gün boyunca 

toplumun tüm kesimlerini sağlık konusunda bilinçlendirmek ve mevcut sağlık politikalarını 

tartışmak amacıyla, İstanbul Sağlık Meslek Odaları olarak ilk kez böyle kapsamlı bir etkinlik 

düzenlemiş bulunuyoruz. Düzenlediğimiz Toplum Sağlığı Kurultayı’nın birinci gününde; 4 

oturumda 8 konunun sunumu yapılacak ve tartışmaya açılacaktır. Beslenmenin ağız-diş sağlığına 

etkilerinden çocuk istismarına, veteriner hekimliğin toplum sağlığındaki rolü ve öneminden 

ilaçların eczane dışında satılmasının değerlendirilmesine, engellilerin ağız ve diş sağlığı 

sorunları ve çözüm önerilerinden erişkinlerin aşılanmasına, gıda terörünü önlemede veteriner 

hekimliğin öneminden bilinçsiz ilaç tüketiminin nelere yol açacağına kadar, birbirinden önemli 

ve yaygın sorunların sağlığımızı ve geleceğimizi nasıl yakından ilgilendirdiğini tartışacağız. 

İkinci gün etkinliklerimizde ise kamuoyunun gündeminde yer alan önemli başlıklar olacaktır. 

İkinci günün ilk gündemini Anayasa değişiklikleri oluşturmaktadır. Bu oturumda bir 

konferans verilecek ve sağlık hakkı konusu Anayasa boyutunda tartışmaya açılacaktır. Yine 

ikinci günün önemli konuları olan hayvan sağlığından ilaç kullanımına ve Türkiye İlaç ve Tıbbi 

Cihaz Kurumu Yasa Taslağı üzerine sunumlar olacak ve konu tartışmaya açılacaktır. İkinci gün 

öğleden sonra ise, “Neo-liberal Politikalar ve Sağlıkta Dönüşümün Toplum Sağlığına Etkisi” 

konulu bir panel düzenlenecektir. Bu panel, sağlık örgütleri yönetici ve çalışanlarının, sivil toplum 

örgütü temsilcilerinin, sendika yöneticilerinin ve katılımcıların katkısına açık olacaktır. 

Birbirinden önemli olan bu konularla, toplumumuzu bilgilendirmeyi ve kamuoyunun dikkatini 

bu konulara çekmeyi amaçlıyoruz. 

Toplum Sağlığı Kurultayı (10-11 Kasım 2007) 

5

Değerli katılımcılar, ülkemizde ne yazık ki uzun yıllardır sağlığın doğuştan kazanılan 

bir hak olduğu ve bunun bir kamu hizmeti olması gerektiğini göz ardı eden bir sağlık politikası 

uygulanmaktadır. Sağlık alanında yaşanılan eşitsiz hizmet dağılımı halkımızın sağlığını 

giderek artan bir ivmeyle tehdit ediyor. Piyasalaştırılan ve pazar haline getirilen sağlık 

ortamında bir süredir vatandaşlarımızda hizmete ve hizmet sunucularına karşı giderek artan 

bir güvensizlik ve kuşku oluşmuştur. Bunun nedeni hükümetin sağlık alanında attığı adımlardır. 

Hükümet ya meslek örgütlerinin görüşüne başvurmuyor ya da meslek örgütlerinin 

görüşlerini dikkate almıyor. 

Değerli katılımcılar, yeri gelmişken toplumun genel sağlığını, halkın ağız ve diş sağlığını 

çok yakından ilgilendiren bir gelişmeyi sizlerle paylaşmak istiyorum: Sahte dişhekimliği 

konusu. Sahte dişhekimliği çalışmalarının toplum sağlığına vereceği olumsuz etkiyi sanıyorum 

hepiniz biliyorsunuz. Dişhekimliği meslek örgütleri ve camiası olarak çok önemsediğimiz 

bu konu ile ilgili olarak 59. Hükümet döneminde 5181 sayılı kanunda değişiklikler 

yapılarak etkisiz olan cezalar artırılmıştır. Bu, sahte dişhekimliği yapanlarla mücadele edilmesinde 

önemli bir karardır, takdir ettiğimiz bir karardır. Fakat haberini yeni aldığımız bir 

gelişme oldu: Meclis Adalet Komisyonunda kabul edilen bir taslakla sahte dişhekimlerine 

verilen cezaların alt sınırının iki yıla düşürülmesine ve böylece tecil edilmesine olanak sağlanmak 

isteniyor. Yani sahte dişhekimleri lobisi hükümet üzerinde etkili olmak üzere. Bu 

tasarı yasalaşırsa dişhekimleri ve halk cezalandırılacak, sahte dişhekimleri ödüllendirilmiş 

olacaktır. Hiçbir şekilde kabul edilemez olan bu girişimden dönmesi için hükümetin çağrımıza 

kulak vermesini, tasarıyı derhal geri çekmesini talep ediyoruz. 

Değerli katılımcılar, büyük önder Atatürk’ü ölümünün 69. yılında saygıyla andığımız bu 

anlamlı günde, birlik ve beraberliğe her zamankinden daha fazla ihtiyacımız var. Bu zor 

günleri aşacağımıza dair inancımla kurultayımızın başarılı geçmesini diliyor ve kurultayımıza 

ev sahipliği yapan İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekanlığı’na, kurultay 

katılımcılarına, emeği ve katkısı geçen herkese teşekkür ediyor, İstanbul sağlık meslek 

odaları adına sevgi ve saygıyla selamlıyorum. 

(Alkışlar) 

Çiğdem Şahin (Sunucu): Şimdi İstanbul Tabip Odası Başkanı Sayın Prof. Dr. Özdemir 

Aktan’ı kürsüye davet ediyorum. 

Prof. Dr. A. Özdemir AKTAN: Herkese günaydın. İstanbul Sağlık Meslek Odaları 

Koordinasyonu’nun başkanları adına “günaydın” deme onurunu bana verdiler. Dolayısıyla 

ben, tüm başkanlar adına hepinize “günaydın” diyorum, hepinize “hoş geldiniz” diyorum 

ve tabii bugünün 10 Kasım olduğunu da unutmamamız gerekiyor. 10 Kasım’da Atatürk’ü 

anmak için de bundan daha iyi bir şey yapamazdık diye düşünüyorum; bugünlere, buralara 

nasıl geldiğimizi hatırlamak açısından. Son genel seçimin sonuçları hepimizi şaşırttı, ama 

bize şunu öğretti ki biz sağlık meslek odaları olarak topluma dilediğimiz kadar ulaşamamışız, 

ulaşmaya gayret etmemişiz ve de sonuçta başarılı olmamışız. Dolayısıyla bize düşen 

görevlerin başında elbette ki meslektaşlarımızın çeşitli haklarını korumak var. Ama herhalde 

görevlerimizin en başında da toplum sağlığını korumak, toplum sağlığını daha üst düzeylere 

çıkartmak olmalı. İşte bu toplantı da o amaçla yapıldı. 

Programa baktıysanız, hakikaten son derece değerli, bilgili konuşmacılar burada olacaklar. 

Benim önerim; toplantı öncesinde diğer arkadaşlarla görüşürken hakikaten amaç topluma 

ulaşmak, toplumu bilgilendirmek ise bu toplantıdan elde edilecek bilgileri bir şekilde 

derleyip, değişik medya kuruluşları aracılığıyla ulaşabildiğimiz en geniş kitlelere ulaştır- 

6 Toplum Sağlığı Kurultayı (10-11 Kasım 2007)

mak gibi bir görevimiz de olmalı diye düşünüyorum. Bunu da yapabileceğimizi zannediyorum. 

Çünkü buradaki konular hakikaten herkesi, her kesimi yakından ilgilendiren konular ve 

ilgi göreceğini de zannediyorum. Tabii ki bu toplantının gerçekleştirilmesinde büyük teşekkür; 

şu anda Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu’nun dönem başkanlığını yürüten Dişhekimleri 

Odası’na. Dolayısıyla ben tüm yöneticilerine teşekkürlerimi iletiyorum. Sayın 

Dekan Halil Yanardağ maalesef bugün etkinliğimize katılamadı; 10 Kasım törenleri nedeniyle 

rektörlükte bulunması gerektiği için. Ama gerek bu salonun tahsis edilmesindeki katkılarından 

gerek her türlü toplantıya desteğinden dolayı ona da bir teşekkür borçluyuz. 

Dolayısıyla bu iki günlük toplantı sonunda hepimizin ve herkesin işine çok yarayan bilgilerin 

ortaya çıkacağından eminim ve bunun da en geniş kitlelere yayılması için elimizden geleni 

yapacağımızdan kimsenin şüphesi olmasın. Ben hepinize tekrar günaydın, tekrar hoş 

geldiniz diyorum. Saygıyla selamlıyorum. 

(Alkışlar) 

Çiğdem Şahin (Sunucu): Sayın Aktan’a çok teşekkür ediyoruz. Elimize ulaşan iki telgrafı 

okumak istiyorum: 

“Düzenlediğiniz Toplum Sağlığı Kurultayı’na katılamadığım için üzgünüm. Nazik davetiniz 

için teşekkür eder, katılan davetlilere saygı ve sevgilerimi sunarım”. 

Hasan CAN, Ümraniye Belediye Başkanı. 

“İstanbul Sağlık Meslek Odaları tarafından düzenlenen Toplum Sağlığı Kurultayı davetinize 

teşekkür eder, kurultayın iyi bir ortamda geçmesini diler, selam ve saygılarımı sunarım”. 

Mustafa DEMİR, Fatih Belediye Başkanı. 

Kurultayın birinci oturumunu açıyorum. Oturumun başkanlığını Prof. Dr. Özdemir Aktan 

yönetecek. Birinci oturumun konuşmacıları; İstanbul Dişhekimleri Odası Yönetim Kurulu 

Üyesi Prof. Dr. Gamze Aren ve İstanbul Tabip Odası Çocuk Hakları Komisyonu Başkanı 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu. Sayın konuşmacıları yerlerine davet ediyorum. 

I. OTURUM 

OTURUM BAŞKANI: Prof. Dr. A. Özdemir AKTAN 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Sayın konuşmacıları yerlerine alalım. Bu toplantının düzenlenmesinde 

tüm odaların katkısı eşit oranda gerçekleşti. Sabahın ilk konuşması için İstanbul 

Dişhekimleri Odası’ndan, İstanbul Tabip Odası’ndan birer temsilci yanımızda, zaten 

tanıyorsunuz, tekrar tanıtmaya gerek yok. Ben uzatmadan ilk sözü Gamze Hanım’a vereyim. 

Sayın Gamze Aren, İstanbul Dişhekimleri Odası’ndan aramızda ve İstanbul Dişhekimliği 

Fakültesi’nde öğretim üyesi. 


7

Beslenmenin Ağız ve Diş Sağlığına Etkisi 

Prof. Dr. Gamze AREN 

Prof. Dr. Gamze Aren: Sayın başkan, değerli katılımcılar; beslenmenin ağız diş sağlığına 

etkisi konusunda genel kitleleri bilgilendirmek adına bir sunum hazırladım. Aslında 

bu kadar spesifik bir biçimde, meslek örgütleri arkadaşlarımla bir arada olduğumu bilseydim, 

biraz daha ayrıntıya girebilirdim ama genel kitlelerin bilgilendirilmesi ön planda olduğu için 

ben daha anlaşılır dilde, daha yalın bir sunum yapmaya çalışacağım sizlere. 

Beslenmenin ağız-diş sağlığına etkileri konusuna genel olarak baktığınızda, yani tüm 

dünyada baktığınızda esas olarak beslenmenin diş üzerine, diş yapısı üzerine etkisi ön plana 

çıkar. Gerçekten de literatürü araştırdığımızda bu ön plana çıkıyor. Bir miktar diş eti dokularına 

da etkisi olabiliyor, hassasiyet gibi, alerjik yaklaşımlar gibi. Ama genel olarak baktığımızda 

en spesifik etkisi, sert doku üzerine olan etkisi. Sert doku üzerine olan etkisine 

baktığımızda da belki de dünyada tüm hastalık grupları içersinde en sık görülen enfeksiyon 

hastalıklardan biri olan diş çürüğüne sebep olması ve bu konu üzerinde etkisi ön plana çıkıyor. 

Diş çürüğü gerçekten de en sık görülen enfeksiyon hastalığıdır. Enfeksiyon hastalığı dememin 

bir sebebi de bulaşıcı nitelikte olma özelliği. Maalesef bu özelliği genel kitleler üzerinde 

çok fazla bilinmiyor. Çocuk ve genç erişkinlerde diş çürüğü çok sık görülüyor. En 

önemli komplikasyonu da önlem alınmadığı takdirde, özellikle de gençlerde yol açtığı diş 

kaybı. Önemli diş çürüğü; çünkü dişler, özellikle süt dişleri ilk sürdükleri zaman çürüğe 

karşı oldukça dirençli, bu bağlamda da beslenmenin etkisi bir parça daha spesifik. Ama ileriki 

yaşlarda süt dişleri çürüğe karşı daha yatkın hale gelir. Özelikle kaybedilme dönemleri 

ön plana çıktığında sürekli dişlerde bu durum tam tersidir. Sürekli dişlerin ilk sürdükleri 

zaman çürüğe karşı en hassas olunan dönemdir. Çünkü dişin mine yapısı matürasyonunu 

henüz tam anlamıyla tamamlamamıştır. Örneğin 6 yaş dişlerini düşünürseniz ya da ön kesici 

dişleri düşünürseniz ilk sürdükleri dönemde bir 4 yıl kadar mine dengesini tam sağlamadığı 

için çürüğe karşı oldukça yatkındır. Bu dönemde de zaten çok görülen çürükler hızla 

ilerleme niteliğindedir. 

Bunlara kısaca değindikten sonra en basit tabiriyle diş çürüğünün oluşmasında etken 

olan faktörlere kısaca değineceğim. Burada da konumuz olan beslenme faktörü üzerinde bir 

parça durmaya çalışacağım. Diş çürüğünün oluşmasında etken olan faktörlere baktığınızda, 

burada beslenme ana bileşenlerden birini oluşturuyor. Beslenmeden kasıt karbonhidratları 

burada almaya çalıştım, çünkü en fazla diş çürüğünde kayba yol açan gıda maddeleri onlar. 

Ağızda yaşayan bakteriler çok önemli gerçekten de bakterilerin diş çürüğü oluşmasında 

önemli bir etkisi var. 

Zaman faktörü; bu oluşumun bir araya gelebilmesi için belli bir periyodun geçmesi gerekir. 

En önemlisi diş ama sadece dişi değerlendirmemek lazım. Diş alt başlığı içersinde 

immun sistemini düşünmek lazım, tükürük bileşenini düşünmek lazım, bireylere farklı olarak 

tükürüğün birleşenini düşünmek lazım, laktoperaksidaz lizozim gibi bir takım bileşenleri 

olumlu etkileyen şeyler varken; örneğin tükürüğün az salınması gibi önemli bir takım 

bileşenler var, bireyin immun yapısı önemli. Tümünü ana başlık olarak diş yapısı altında değerlendiriyoruz. 

Bunu da bir kez daha hatırlatmak isterim: Diş çürüğünün oluşmasında gerçekten de karbonhidratlar 

önemli bir bileşen, çünkü ağız ortamında yaşayan bakterilerin; yani çürük yapıcıların 

bir şekilde bu alınan besinlerden asit üreterek ortamın PH’sini düşürmeleri ve bunun 

PH düşüm süresinde belli bir zaman aralığında kalması önemli. Hani bazen halk arasında ina- 


nışlar vardır: Çok yiyor, aralarda yiyor ama hiçbir şey olmuyor. Bu süreç çok önemli, çok 

da basit bir sistem değil. Bu bileşenlerden herhangi birindeki çok aşırı güçlü bir yapı elbette 

ki bu diş çürüğünün gelişimini engelleyecektir, bunu da göz önünde tutmak lazım. 

Bebek ilk doğduğu zaman ağız ortamında bakteri bulunmuyor ama anne yoluyla, vajinal 

yollarla örneğin pamukçuk enfeksiyonu gibi şeyler olabiliyor. Ama normal olarak çürük 

yapıcı bakterilerin ağız ortamında toplanmaları bir bulaşma yoluyla olur. Bulaşma da yapılan 

araştırmalar göstermiş ki genellikle anne-babadan ama daha spesifik olarak anneden bulaşıyor. 

Çünkü bebeğin ve annenin ileriki yaşlarda dişler sürdükten sonra, bakterilerin gen 

koduna göre değerlendirildiği de bu bulaşmanın gerçekten anneden mi ya da herhangi bakıcıdan 

mı olduğu ortaya konuyor. 

Bu önemli: Biz maalesef toplum politikalarımızda bebeğin beslenmesini, korunmasını 

anlatırken belki de bu beslenmesi sırasında bir ebeveynin dikkat etmesi gereken ağız-diş 

sağlığı açısından en önemli şeyi atlıyoruz. Çünkü bulaşma genellikle beslenme sırasında ortaya 

çıkıyor. 6 ay civarında, 6-8 ay içerisinde bebeğin kesici dişleri sürüyor. Kesici dişler sürmekle 

birlikte, ağızda yaşayan bakterilerin bulaşması söz konusu oluyor. Çünkü bakterinin 

tutunacağı yüzey, diş yapısı ortaya çıkmış oluyor. 

Bu bulaşma nasıl olabilir? Anne bebeğini beslerken genelde kaşığı ağzında tadar ve bebeğine 

verir. Bu şekilde bulaşma olabilir. Kontaminasyon riski düşünülmeden anne yere 

düşen emziği alır, ağzında ıslatır, bebeğine verir. Bunların hepsi bulaşma geçiş yöntemi. Ve 

bu bulaşmanın da gerçekten ağız-diş sağlığa sahip bireylerin yetişebilmesi için özellikle üç 

yaşına kadar engellenmesi, dünyada çok önemli vurgulanan bir konu. Eğer üç yaşına kadar 

çocuğun bu bakterileri bir şekilde ağzına almasını engellerseniz, bebeğin ileriki dönemde çok 

çürüklü bir yapıya sahip olma riski o ölçüde düşecektir. 

Çocukların çürük açısından riskli olduğu dönemler belirgindir. Bir tanesi üç yaş civarında 

tüm dişlerin sürdüğü dönem. Bu döneme kadar engellemek önemli demiştik. İşte bu 

dönemde diş sayısı çok fazla arttığı için tüm bakterilerin yapışacağı fazla miktarda dış yüzey 

ortaya çıkar. Biz buna infektivite penceresi diyoruz. Yani çok fazla bakteri toplanma olasılığı 

ortaya çıkıyor. İkinci pencere de aşağı yukarı karışık dişlenme dönemine denk gelen 5- 

8 yaşları arasındaki dönem. Ne demiştik? Kesici dişler, ön bölgede, sürekli kesiciler ve azılar, 

6 yaş dişleri sürüyor ve yeni bakterilerin barınağı ortaya çıkıyor. Bu dönemde işte hekim 

olarak hastalarımıza vereceğimiz öğütlerde, bireyin çok daha dikkatli diş fırçalaması gerekli. 

Risk iki açıdan; hem yüzey çok artıyor hem de ilk süren dişler tam olgunlaşmadığı 

için özellikle sürekli dişler çürüğe karşı oldukça yatkın. 

Ağız ortamında yaşayan bakteriler var: En çok çürükten sorumlu bakteriler; mutans streptekokları, 

bunlar ayrı türler ve laktobasiller. Laktobasillerin miktarını ağız ortamında çocuğun 

diyetini kontrol ederek ayarlamak mümkün. Ama mutans streptekoklarını ağız 

ortamından uzaklaştırmak için, çok ciddi şeyler yapılması lazım. Aslında en basit örnek iyi 

bir diş fırçası alışkanlığı oluşturulması. Floridli macunlar; çünkü hem floridler dişe yapışmasını 

engeller bu bakterilerin, çünkü yapışıcı bir takım enzimler üretirler bu bakteriler, 

hem de bakterilerin sistemini bozarlar. Bu açıdan önemli bir etki. 

Burada küçük bir parantez içerisinde yine belirtmek istiyorum; çünkü biz tabip odalarıyla 

sık sık bir araya gelmiyoruz; çok yaygın yazılan florid tabletleri var ama maalesef bizim ülkemizde 

bol miktarda çocuklara florid tabletleri yazılınca aileleri mucizevî bir şekilde o tableti 

kullandıklarında çocuklarında hiç çürüğün olmayacağına inanıyorlar. Ama dünyada artık 

konsept değişti. Çünkü bir aysberg gibi düşünürsek, floridlerin en önemli etkisi lokal uygulandıkları, 

yani profesyonel olarak dişhekimi muayenehanelerinde uygulandıkları zaman etkisi 

var. Bu o kadar küçük bir etki ki ve çürük riski açısından o kadar dar bir alanda 


9

kullanmanız gerekiyor ki, ama bu bilincin bir şekilde oturtulması lazım. Muayenehanelerde 

yapılacak bir lokal jel ya da yeni sürmüş çocuklarda kullanamıyorsa laklar ya da en basiti 

floridli diş macunuyla diş fırçalanmasının öğütlenmesi, o tabletlerin tümünden çok ama çok 

fazla yarar sağlayacaktır. 

Besinlerin çürük yapıcı etkileri onların karyojeniteleri olarak değerlendiriliyor. Ve bu 

bağlamda baktığınızda her besin maddesinin belirli bir çürük yapıcı etkisi var. Ve her bir 

besin maddesinde bu etki çok farklı. Bu etki birçok değişkene bağlı. Ama genel olarak baktığınızda 

bizim ülkemizde halkın inanışı çok ön plana çıkıyor, besin maddelerine ilişkin. 

Ama hepsi değişkenlik gösterebiliyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ): “Meyve yemek, dişleri 

çok çürütür mü? Çok elma yemek çürüğü azaltır mı, ne yapar?”. Ama geniş meyve bahçelerinde 

çalışan işçiler üzerinde yapılan araştırmalarda DSÖ; sık meyve tüketimiyle gelişimsel 

diş çürüğü arasında belirgin bir ilişkinin olmadığını göstermiştir. Ama bunun yanında 

tabii erozyonları atlamamak lazım; örneğin sürekli limon tüketenler, limonu ağzında tutanlar 

dişte elbette ki birtakım aşınmalara sebep olur. Ama beslenmede çok fazla meyve tüketimi 

ile direkt çürük gelişimi arasında çok fazla bir ilişki yok. Zira meyvelerin asidojenik 

etkisi yani ortamın asidini düşürmedeki etkisi karbonhidratlarla karşılaştırıldığında daha 

düşük. 

Burada yine bizim kliniğimizde karşılaştığımız önemli sorulardan birisi şu; “İnek sütüyle 

mi beslenmek, anne sütüyle mi beslemek?”. Zaman zaman hepimiz böyle sorularla 

karşı karşıya geliyoruz. Hangisi daha çürük yapıcı? İnek sütü; kalsiyum, fosfor, kazein gibi 

çürük önleyici etkiye sahip maddeleri içeriyor. İnek sütünde bunların oranı anne sütünden 

daha fazla. Bu açıdan bakarsanız o zaman “inek sütü anne sütünden daha az çürük yapıcı” 

diyebilirsiniz. Ama beslenme şekilleri farklı; gerçekten de beslenme şekline birazdan değineceğim, 

buna dikkat etmek lazım. Ama koruyucu etkisine net baktığınızda inek sütünde 

bunlar daha ön plana çıkıyor. Peynirlerin çürük önleyici etkisi var, bunları biliyoruz. Hatta 

yemeklerden sonra bir miktar yenilmesi gerçekten, ortamı etkilemesi açısından önemli. 

Neler çürük yapıcı değil? Yer fıstıkları, şekersiz sakızlar, bu tip kuruyemiş gibi şeylerin 

de çürük yapıcı etkilerinin olmadığını görüyoruz. Tahıllı yiyecekler oldukça yüz güldürücü; 

hem bunlar çiğneme işlevini uyarıyorlar, tükürük salgısını artırıyorlar, bu bağlamda çürük 

önleyici etkileri var, hem de çürük oluşturma potansiyelleri bulunmayan gıdalar içerisinde 

bunlar. 

Gıdanın rafine olup olmaması son derece önemli. Rafine edilmemiş bitkilerde bulunan 

organik ve inorganik fosfatın yine çürük önleyici etkileri yapılan çalışmalarla gösterilmiş; 

bunlar önemli. Siyah çay ekstresi yine plaktaki florid içeriğini, ağızdaki normaldeki gıda artıklarından 

oluşan plaktaki florid içeriğini artırmasından ötürü şekerden zengin bir diyetle 

beslense bile çürük yapıcı etkisini azaltıyor. Burada çay önemli bir bileşen. 

Gelelim şimdi anne sütü ve inek sütüyle beslenme sorununa: anne sütüyle emzirmek diş 

çürüğü oluşumu açısından olumlu etkiler taşıyor. Çünkü her dakika biberonla inek sütü hazırlama 

durumunuz yok. İçerisine ekstra şeker katma durumunuz yok. Buna dikkat etmek 

lazım her ne kadar insan sütü, içerisinde daha fazla süt şekeri ve daha düşük kalsiyum ve fosfat 

içerse de gene de dışarıdan ekstra şeker katılması ve beslenme zamanının değişmesi olasılıklarını 

taşımadığı için biz daha çok anne sütüyle beslenmeyi tavsiye ediyoruz. Ama elbette 

ki bu beslenme zamanı önemli. Burada neye dikkat edeceğiz? Geceleri emzirme. Geceleri 

emzirme bu bağlamda bebek açısından risk taşıyor. En azından bir şekilde temizlemek 

önemli, ön plana çıkıyor. DSÖ 2 yıl kadar emzirmeyi öneriyor, bildiğim kadarıyla bizim ülkemizde 

de 2 yıl bebeklerin emzirilmesi öneriliyor. ABD’de ise bu öneri 1 yıl civarında. 

Yani bu emzirmenin uzun süreli olmaması lazım. Yine burada bahsetmiştim şeker içeriğinin 


olmaması önemli. Ülkemizde yine çok sık rastladığımız, kliniklerimizde çok yoğun gördüğümüz 

bir diğer özellik de biberon çürüğü. Biberon çürüğü alt başlığı altında değerlendiriyoruz 

bu tür çürükleri. Biberon çürüğünde sadece üst-ön kesici dişler, az miktarda da azı 

dişleri etkileniyor. Ama ön planda üst dişler. Tamamen biberonla beslenen özellikle biberonla 

şekerli içecek tüketen çocuklarda biberon çürüğü dediğimiz oldukça spesifik çürüklere rastlıyoruz. 

Dünyada bunun adı da daha farklı ama biz ülkemizde bu şekilde tanıtıyoruz genel 

olarak, çok da sık bizim ülkemizde. 

Alınan gıdalarla ağız ortamının PH’sinin düşürülmesi önemli demiştim, çünkü çürük yapıcı 

etkiyi artırıyordu. Yine bu bağlamda baktığımızda meyve suları, hafif içecekler, sirke literatüre 

girdiğinizde içeriklerinde bulunan asidik yapıdan ötürü kontrollü tüketilmesi gereken 

gıdalar arasında. 

Biberon çürüğünden bahsetmiştim; biberon çürüğü aşağı yukarı, slayttaki gibi bir görüntüyle 

ortaya çıkıyor. Çocuklarda çok sık görüyoruz. Hatta çok da önemi olmadığını biliyoruz 

ama bu tamamen beslenme şeklindeki yanlışlıklardan kaynaklanan bir çürük. Ne 

yapılabilir? Çok başlangıçta olduğunda muayenehane ortamında çok da ön dişler için üretilmese 

de floridli laklar var, onların sürülmesiyle çürüğün bu safhaya gelmeden önlenmesi 

söz konusu olabilir. Bizim ülkemizde yine biberonla gece beslemeleri çok sık yapılabiliyor. 

Bu da bir dezavantaj, biberonla gece beslemeleri diş çürüğü olasılığını, biberon çürüğü olasılığını 

çok artırıyor. 

Erozyon, dediğimiz diş üzerinde aşındırma oluşturma potansiyeli olan gıdalar var. Bunlar 

içerisinde özellikle, asidik ve gazlı içecekleri, saymamız gerekir. Nasıl önleyebiliriz? Bu 

tür kolalı içecekleri tüketenlerde, bir saat içerisinde bu PH’nin düşmesinden dolayı oluşacak 

olumsuz etki; süt, peynir gibi yiyeceklerin tüketilmesiyle önlenebilir. Gıdaların bileşimindeki 

süt o kadar önemli ki iki cins çikolatayı düşünün; biri bitter çikolata, biri sütlü çikolata; mesela 

ben bitter çikolatayı çok severim; ama daha çürük yapıcı bir çikolatadır. Çünkü sütlü çikolatadaki 

süt içeriği bir miktar daha koruyucu etkisini ön plana çıkarıyor. Yani bu kadar 

çürük yapıcı bir gıdada bile bunlar değişebiliyor, patates cipsleri gibi son derece çürük yapıcı 

besin maddeleri. Zararlı etkileri var. Erozyon, işte (slaytı gösteriyor) dişlerde bu şekilde 

aşınmalara neden olabiliyor, bu düzeyden kayıplara neden olabiliyor. Ama bir besinin çürük 

yapıcı etkisi genel olarak besinin hazırlanma biçimine bağlı. Ne şekilde hazırlandı, dişler 

üzerinde ne kadar kalabilir: Karameller normal çikolatalardan daha çürük yapıcı çünkü daha 

uzun süre kalabiliyor dişler üzerinde, sıvı gıdalarda oran daha düşüyor çünkü dişler üzerinde 

daha kısa tutunuyor. Lokum gibi şeyler önemli… 

Amerikan Pediatri Akademisi, diş çürüğü oluşturma riski açısından özellikle 1 ile 6 yaş 

arasındaki çocuklarda günlük meyve suyu alımını da kısıtlamış durumda. Tamamen diş çürüğü 

oluşumuna bağlı olarak 11-18 gramla. Ama bildiğim kadarıyla bizde bu tarz bir kısıtlama 

ön plana çıkmıyor. 

Kişi başına şeker tüketimi de önemli. Bu 15-20 kilograma ulaştığında, direkt olarak yıllık 

kullanımda -aslında düşünürsek çok daha yükseğe çıkabiliyor bizim ülkemizde, çünkü 

çay içiyoruz çok sık, şekerli içenler özellikle- çürük riski çok daha fazla ön plana çıkabiliyor. 

Beslenme biçiminiz de önemli. Ne sıklıkla yemek yiyorsunuz, yani öğün aralarında bir 

şeyler atıştırıyor musunuz? Öğün aralarında atıştırma gerçekten çürük riskini artırıyor. Bu bir 

farklı yönüyle de ön plana çıkıyor: Biz genellikle öğünü atladığımızda yani ara öğünlerde 

atıştırdığımızda karbonhidrat içeriği ve glisemik içeriği olan gıdaları tüketiyoruz. Ve bunun 

arasında yine pozitif bir ilişki var. 

Genel olarak tüm çocuklara baktığımızda 5 yaşına kadar çocukların yüzde 60’ının 1 ya 

da daha fazla çürük veya restorasyonlu diş çürüğü taşıdığı belirtiliyor. 


11

Glisemik indeks de (Gİ) yine beslenmede önemli bir bileşen: Yediğiniz herhangi bir besinin 

kan şekerini ne kadar yükselttiği özellikle önemli. Özellikle Gİ’si düşük besinler bireylerin 

daha uzun süre tok kalmasını sağlar. Bu açıdan baktığınızda bu tip yemek 

alışkanlığına ve genellikle tüketilmesi önerilen besinlerin yapısıyla da alakalı olarak buna 

dikkat etmek lazım. Besinin içerisindeki nişasta miktarı arttıkça çürük yapıcı etkisi artıyor. 

Posanın artması azaltıyor. Örneğin pişirme ve hazırlama şekli ne kadar rafineyse çürük yapıcı 

etkisi o kadar artıyor, protein ve yağ miktarı yine etkiliyor. 

Öğün aralarında ne önerebiliriz çocuklara? Gİ’si düşük ürünleri tercih etmeleri, meyveler 

önerilebilir. Hem sık acıkmayı önleyecek hem de çürük riskini düşürecektir. Maalesef 

öğün atlanması direkt olarak, karbonhidrat içeriği yüksek gıda alımını uyarıyor. Yine ABD’de 

öğün arasında şeker içerikli atıştırmalarla DMF indeksi arasında çok yakın ilişki kurulmuş. 

Kahvaltı önemli bir bileşen: Mutlaka çocuklara kahvaltı yapmalarını öneriyoruz. Çünkü 

kahvaltı yaptığı zaman çocuklar öğün aralarında atıştırma gereği duymayacaklar. Hem onların 

beslenmesi açısından da bu önemli; hem çok kalorili gıdaları tüketmeyecekler hem de 

bu tür kullandıkları şeyler daha önemli. Bu bağlamda en spesifik mesajımız, çocuklara mutlaka 

kahvaltı alışkanlığının ya da kahvaltı bilincinin kazandırılması önemli bir konu. Hem 

kalorili gıda alınmasını hem de hem de kötü beslenmenin olumsuz etkilerini azaltacaktır. 

Özellikle çocuklar 5 yaşına kadar çok sık hastalanırlar ortamlardan ötürü, anaokullarından 

ötürü ve oldukça yoğun miktarda ya da sistemik bir rahatsızlığı varsa çok sık şeker içerikli 

ürünler tüketilir. Bunların da çok miktarda çürük yapıcı etkilerinin olduğunu belirtmek lazım. 

Tercihen bunların yapay tatlandırıcılı olmaları önemli– gerçi bir miktar fiyatını yükseltiyor 

ama… Ya da kullanım sonrasında suyla çalkalanma önemli. 

Sosyoekonomik faktörler çürüğü çok etkiliyor. Bundan 5 sene önce İstanbul Dişhekimleri 

Odası, yatılı bölge okulunda, deprem sonrasında, depremzede çocukların tedavilerini 

gerçekleştirmişti. Çocukların hiçbirinin diş fırçası yoktu. Sadece spesifik bir gıdayla besleniyorlardı. 

Ve çevrede de bakkal yoktu. Yani paraları olsa bile alabilecekleri yer yoktu. Buna 

rağmen inanılmaz ölçüde düşük çürük riski bulduk. Bu da tabii ki standart besin almalarının 

sonucunun bir örneği olarak söylemek istedim. 

Dişler çürükten ötürü kaybedildiğinde karşımıza başka önemli sorunlar da çıkıyor, ortodontik 

sorunlar ortaya çıkıyor, çok daha masraflı çok daha zor tedavi edilmesi gündeme 

gelen. Bu açıdan çocuklarımıza kesinlikle ağız hijyeni bilincini doğru olarak vermemiz son 

derece önemli. Ve ben her zaman hastalarıma da bunu öğütlerim, en basit en ucuz tedavi, hiç 

tedavi olmamak. Hiç tedavi olmamak da ancak iyi bir ağız bakımıyla mümkün. Bunun için 

en basit şey de iyi bir diş fırçalamayla sağlanır diye bunu öğütlüyorum. 

Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. 

(Alkışlar) 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Sayın Aren’e çok teşekkür ediyoruz. Gerçekten mümkün 

olduğu kadar geniş bir kitleye, bu mesajı yaymamız gerekiyor. Bir on dakika da tartışmaya 

katkılar için zamanımız var. Ama başkan olma avantajını kullanarak ilk soruyu ben 

soracağım: Çocuklar için bütün bir kontrol programı önermeli mi? Çünkü benim gördüğüm 

kadarıyla bu tavsiyeler daha çok çocuk doktorları tarafından yapılıyor. Çok da doğru değil 

herhalde. Mesela bir çocuğun doğumundan gelişkinliğine kadar nasıl bir kontrol programı 

önerirsiniz? 

Prof. Dr. Gamze Aren: Odamızın genel kurullarında, toplantılarda, yönetim kurullarında 

da hep dile getiririm; çocuk doktorları ve anne-çocuk sağlığı merkezleri bizim diş sağ- 


lığı açısından da en önemli merkezler. Çünkü orada ebelerin, hemşirelerin annelere ulaşma 

şansı var. Gelişmiş ülkelerde ve İskandinav ülkelerinde, çocuk 15 yaşına kadar koruma altında. 

Ve ilk koruma da annenin hamilelik sırasında bilinç düzeyinin artırılmasıyla başlıyor. 

Ne yapabiliriz? Yani anneye bir kere çocuğunu nasıl doğru beslemesi gerektiğini çürük 

riski açısından öğütlemek lazım. Dediğim gibi eğer bakteri geçişini 3 yaşına kadar engellersek, 

çocuğun ileriki yaşlarda olası çürük oluşturma potansiyeli o ölçüde düşecek. Yani 

3 yaşına kadar korunması lazım. 

Yine benim en sevdiğim model İskandinav ülkelerindeki model: Orada çocuklara da 

anlatılıyor. Orada çocuklara, oyun programı içerisinde bir bileşen olarak doğru diş fırçalaması 

öğretiliyor. Modellerle öğretiliyor. Çocukların anaokulunda diş fırçalama alışkanlığı 

edinmesi çok çarpıcı, küçük öğretilerle veriliyor. Yani hijyen konusunda son derece gelişmişler. 

Bir dönem biliyorsunuz floridli alanlar vardı ABD’de Kuzey Avrupa’da çok fazla yoğun 

sular floridlendirildi, takip edildi. Ama uzun vadede baktığınızda çok uzun yıllar, 20-30 yıl 

sonra bakıldığında dramatik bir iyileşme sağlanmadığı görüldü. Yani sular floridlense bile. 

Sonuçta bir program oluşturuldu dünyada; yani bireyler 3 risk grubuna bölünüyor. Az, orta 

ve yüksek çürük riski gibi. Bir kere bu yapıya göre bireyi değerlendirmek lazım. Yani ona 

göre yönlendirmek lazım. 

Ben bu vesileyle sorunumu da dile getirmek istiyorum, ısrarla çocuk doktorları floridli 

tablet yazıyor. Ve ısrarla bize gelen ebeveynler; bu herhalde tablet firmalarının mükemmel 

çalıştığını, yani bunu inanılmaz takdir ediyorum. Çünkü nasıl bir öğreti veriliyorsa biz, bu 

yanlış, imajı yıkamıyoruz. Ve çocuk doktorlarıyla da bazen konuştuğumuzda “nasıl olabilir, 

bu ne araştırması” gibi cevaplar aldığımız olabiliyor. Ama dünyada artık bu konsept 

gerçekten kalktı. Yani topikal olarak, profesyonel ortamlarda uygulanan; merkezlerde, muayenehanelerde; 

hem çok daha standart, çok daha uzun etkili hem de çocuğun her gün bir tablet 

ya da granür kullanmasını da azaltır. 

Bir de onu genellikle yutuyorlar. Yuttuğunuzda etkisi hiç yok. Biraz çiğneyip diş yüzeyine 

sürdüğünüzde bir miktar etkiyi artırıyor. Bu açıdan ben, hem anne çocuk sağlığı merkezlerinde, 

bu vesileyle belki ağız hijyeni açısından bu kongreden bir ana fikir olarak bir 

şeyler çıkar, toplumun yönlendirilmesi açısından ona uygun bir bilinç oluşturulabilir. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Evet yani, gözüken o ki çocuk dişhekimleriyle çocuk 

doktorları arasında daha iyi bir işbirliği gerekiyor herhalde. Belki bu konuya çocuk doktorlarımızın 

bir cevabı olabilir; aramızda çocuk doktorları olduğunu da düşündüğümüzde. 

Özgür Bey ne derler acaba bu konuda? 

Dinleyici: Merhabalar, ben Özgür Kasapçopur. Hem Tabip Odası Yönetim Kurulu üyesiyim 

hem de Cerrahpaşa Çocuk Kliniği’nde çalışıyorum. Şimdi bizim beslenmeci arkadaşların 

yaklaşımı, artık sistemik olarak flor kullanmayı önermiyorlar. Yani D vitaminini 

eğer ki endemik olarak sularda bir eksik flor varsa öyle bir açılım getiriyorum, Türkiye’de 

florun eksik olduğu belirli yöreler var, onlara yönelik flor katkısı, o da 1 yaşına kadar yapılabilir 

diye bir opsiyonla söyleniyor. 1 yaşından sonra zaten florlu içerikler önerilmiyor. D 

vitamini desteği öneriliyor o kadar. Bunun dışında kalsifikasyonla ilgili başka bir katkı önerilmiyor. 

Benim bildiğim kadarıyla bizim beslenmeci ve metabolizmacı arkadaşlarımızın 

önerisi o şekilde. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Teşekkürler. 


13

Prof. Dr. Gamze Aren: Evet, yani genele en azından yayılırsa çok mantıklı bir yaklaşım. 

Biz de daha mutlu olacağız, insanlar da daha mutlu olacak. Bize, dediğim gibi genellikle 

gelenler, “Zymafluor verdik kalsiflour verdik neden çürüdü dişleri” şeklinde 

yaklaşıyorlar. Çok iyi olur tabii koruyucu program içerisinde yer alırsa. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Turan Hocam buyurun lütfen. 

Dinleyici: Önce teşekkür ediyorum. Gerçekten çok aydınlatıcı, çok özet bilgiler sundunuz. 

Gönül isterdi ki bu bilgileri çok sayıda meslektaşımız alabilselerdi gelip. Ama ne 

yazık ki böyle olmadığını görüyorum. Bu topikal flor uygulamalarının ne kadar süreyle 

etkili olduğunu, ne kadar sürede bir tekrarlanması gerektiğini kısaca özetler misiniz? 

Prof. Dr. Gamze Aren: Evet, topikal uygulamalar 6 ay süreyle koruyabiliyor çocukları, 

yani yılda 2 kez. 

Dinleyici: Yani bunun bilinmesi çok önemli. 

Prof. Dr. Gamze Aren: Evet, 6 ayda bir yani yılda 2 kez uygulamanın dikkate alınması, 

sürekli kullanıma göre oldukça yararlı. Dünyada da florid kullanımı sadece çürük 

riski açısından çok riskli bireylerde bir yıl program içerisinde, o kendi uyguladığı macunlu 

jeller kaşıklar var… Çünkü ne yaparsanız yapın yılda bireyin 2’den fazla dişi çürüyorsa o 

yüksek risk grubu demektir ve biz bunu çocuklar arasında çok sık görüyoruz. Bir tanesini 

tedavi ederken diğeri çürüyor. Bizde de hep tedavi öneriliyor ama remineralizasyon yani 

bozulan minenin yeniden mineralize olma prosesi maalesef yaygın değil, hemen hemen 

hiç uygulanmıyor. Ama gelişmiş yerlerde bu böyle uygulanıyor. Keşke bizde de uygulansa 

ve koruyucu ağırlık biraz daha ön plana çıksa. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Müge Hanım’a bir cevap hakkı tanıyalım, ondan sonra 

da yine hocama dönelim. 

Dinleyici: Şimdi bunları konuşuyoruz tamam. Çürük dişleri olan çocuk nesli tespit 

edilmiş, saptanmış, hesaplanmış, size gönderilmiş ama bu çocuklar toplumda pratisyen hekimler 

ya da çocuk hekimleri tarafından izleniyorlar. Ve Türkiye’de her yıl 1.5 milyon 

çocuk doğduğunu düşünürsek, bunların hepsini biz size 6 ayda bir florid kaplamaya göndersek 

herhalde başka hiçbir iş yapamaz duruma gelirsiniz. O zaman genel toplum sağlığı 

içerisinden, çocukların ağız sağlığı açısından hangi çocukların hangi sıklıkla dişhekimine 

gönderilmesi gerekir? Yoksa diğer söylediğiniz; diş fırçalamayı öğretmekti, düzenli yeme 

alışkanlığı kazandırmaya çalışmaktı, bunlar zaten yapılmaya çalışılan işler. Biz, kliniğimizde 

florid uygulamasını hemen hemen hiçbir zaman önermedik. O tartışmalarda da hep 

karşısında olduk. Çok kısa bir zaman belki kullanıldı, o da 6 ay ve 1 yaş arasındaki çocuklar 

için 6 ay bir süreyle… Çünkü sulardaki florür oranını bilmediğimiz zaman çocuk sağlığına 

farklı yönlerden farklı zararlı etkileri de var. O nedenle de önerilen bir uygulama değildi. 

Peki sonuç olarak şimdi yaklaşık yüzde 30’u 18 yaşın altında olan bir toplumda, çocukların 

diş sağlığını koruyabilmek açısından biz ne şekilde, lokal florid uygulamaları açısından 

hangi çocuklar dişhekimine gelecek? Veya tüm çocuklar mı gelecek, hangi yaştakiler 

gelecek? 


Prof. Dr. Gamze Aren: Yani çocuklar açısından, ailelerin bilinç düzeyi de çok önemli. 

Eğer normal koşullar altında besliyorlarsa ya da aile çürüğün bulaşıcı etkisini bir şekilde biliyorsa, 

bunu kontrol ediyorsa, biz sadece ve sadece normal diş fırçalamasını öneriyoruz. 

Günde iki kez yapacakları diş fırçalaması. Bu yeterli olacaktır. Kontrollü miktarda floroz 

riski açısından, çocukların da yeme ihtimali düşünülürse macunu yine bir iri mercimek büyüklüğünde 

macunla fırçalamak önemli belli yaşa kadar. 6-7 yaşına kadar ebeveynin kontrolü 

altında bu fırçalanmanın yapılması gerekli. Çünkü çocukların el becerisi doğru yüzeyleri 

fırçalama açısından yeterli değil. Risk açısından; yani dişlerinde beyaz lekelenmeler görüldüğünde, 

biz onlara başlangıç çürüğü diyoruz, ya da hafif renkleşmeler olduğunda onu tekrardan 

dişhekimine yönlendirmek gerekli olabilir ama normalde doğru beslenme, belli 

zamanlarda beslenme ve diş fırçalama yeterli olacaktır. Ben buna en iyi örnek kendi çocuğumu 

verebilirim; uygulamadım florid uygulaması ama sadece kontrollü diş fırçalaması yaptık. 

Ama yani dediğim gibi bizim ülkede hızla bulaşıcı ve çok yoğun etkilerini görüyorsunuz 

çocuğa bakıp aileye baktığınızda, anne-babaya baktığınızda zaten onu görebiliyorsunuz. 

Çok basit yöntemler de etkili olacaktır. Profesyonel uygulamaya gerek olmadan. Ama bireyi 

de değerlendirmek önemli; ağzında çürük varsa, ara yüzlerinde bireyin çürük varsa bu da 

riski çok yükseltiyor. Çünkü bulaşma potansiyeli artıyor ara yüz komşuluğundan ötürü. Örneğin 

süt dişinde varsa tüm ömrü boyunca kullanacağı 6 yaş dişi de çürüyecektir. Direkt etkiliyor 

çünkü. Bunlar önemli ama çok standart ve çok ucuz, evde kendi yapacağı yöntemlerle 

önlem almak mümkün. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Çok teşekkürler son sözü de sayın başkana veriyorum. 

Dinleyici: Çok teşekkür ediyorum Sayın Müge Hocama. Benim sormak istediğim çok 

farklı bir açıdan, dişhekimlerine vereceğiniz mesaj açısından konuşmanın hepsinin dişhekimlerine 

ulaştırılması lazım. Öncelikle koruyucu hekimlik açısından. Biz hep topikal flor 

uygulamasını belli bir yaşa kadar bilirdik, dişhekimleri olarak 14 bilirdik. Şimdi sizin anlattığınızda 

yıllık da maturasyon olayı çıktı, ağızda diş indifa ettikten sonra 4 yılda tamamlanması 

olayı çıktı. Ağızda son dişlerin 14 yaş civarı çıktığını düşünürsek demek ki 18 yaşına 

kadar daha bir süreç çıktı ortaya, doğru mu hocam katılıyor musunuz dediklerime? 

Prof. Dr. Gamze Aren: Evet, aslında ileriki yaşlarda da uygulanabilir. Dediğim gibi 

yani bu eroziv etkiler varsa, aşınmalar varsa, beyaz lezyonlar varsa bu zor, ama hani 30 yaşında 

da uygulanabilir. Topikal olarak oradaki mineyi remineralize etmek, dengeyi florid 

iyonlarını o bölgeye toplamak için yapılabilir. Önemli tabii hatta o kadar önemli ki bazen tam 

dişler sürmez. Örneğin 6 yaş dişi, diş etini örter ama ağza baktığınızda çocuğun ara yüz çürükleri 

vardır çok risklidir, onlara biz diş yüzeyini örten fisür örtücüler uyguluyoruz. Reçine 

esaslı dişlerin çiğneyici yüzeyini örtüyoruz. En çok oradan çürüyorlar çünkü. O zaman işte 

o sürmemiş dişi de kapatıcılarla kapatıyoruz ki o dişin olasılığını azaltalım diye. Ama tabii 

bizde de itiraf ediyorum, yani genele ulaşmada bu kadar basit bilgileri bile bizim bir şekilde 

meslek örgütümüze de meslektaşlarımıza da aktarmamız yararlı olacaktır. 


15

Çocuk İstismarı 

Doç. Dr. Müjgan ALİKAŞİFOĞLU 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Teşekkürler. Gözüken o ki uygun bir konu seçilmiş ve 

son derece mükemmel şekilde de sunuldu. Ben Sayın Gamze Aren’e çok teşekkür ederim. 

Bir sonraki konuşmacımız ise İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nin Çocuk 

Hastalıkları Bölümü öğretim üyelerinden Sayın Müjgan Alikaşifoğlu. Çocuk istismarı konusunda 

sunumunu yapacak. 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu: Öncelikle herkese günaydın diyorum. Bir önceki konuşmacının 

konusu oldukça ilginç, hepimiz için anlamlıydı belki. Bu sunumun ardından 

çocuk istismarı gibi daha hassas bir konu Cumartesi sabahında sizlere nasıl gelecek bilemiyorum. 

Ben size konuşmam boyunca fiziksel istismardan, çocuk pornografisinden ve bu konuda 

yapılan düzenlemelerden bahsedeceğim. 

Öncelikle fiziksel istismarı tanımlarsak: Çocuğun bir erişkin tarafından, herhangi bir nedenle 

istenmeyen bir davranışın yapılması dâhil, yani disiplin sebebiyle de olsa doku hasarına 

yol açacak şekilde örselenmesi olarak tarif ediyoruz. Ülkemizde fiziksel istismar 

sıklığını bilmiyoruz. Ancak dayak atmak bir eğitim ve disiplin yöntemi olarak okullarda, 

evlerde yaygın olarak kullanılıyor. Bu da fiziksel istismarın çok yaygın olduğunu düşündürebilir 

bizlere. İstismar olgularının yüzde 75’i fakir ailelerin çocukları. Fakirliğe aile yapısının 

işlevsel olmayışı, aile içi şiddet, madde bağımlılığı, eğitimsizlik, işsizlik ve ruh sağlığı 

sorunları da eklenirse, istismar olasılığı katlanarak artıyor. 

İstismara eğilimli ebeveynler incelendiği zaman bunların stres düzeyleri yüksek, davranış 

kontrolleri kötü, çocuk gelişimi konusunda yetersiz bilgileri olan ve toplumdan kopuk yaşayan 

bireyler olduğu görülmekte. Genel olarak da annelerin fiziksel istismarı, babaların ise 

cinsel istismarı olduğu şeklinde bir kanı var. İstismarı biz en çok 0-3 yaş grubu çocuklarda 

görüyoruz. Bunlar karşımıza kırık, kanama veya yanıklarla geliyorlar. 6-12 yaş grubunda 

ise daha çok ciltteki morluklar, kızarıklıklar, delinmelerle geliyorlar. Yaralanma; çocukluk 

çağında çok sık gördüğümüz bir olay; düşerek, çarparak, birbirlerine sert cisimlerle vurarak 

da yaralanabilirler. Peki hangi çocuklarda biz fiziksel istismarı düşüneceğiz, karşımıza bir 

yaralanma veya kaza öyküsüyle geldiğinde? 

Bir kere burada öykü alınması hemen her hastalıkta olduğu gibi önemli. Öykünün çocuğun 

gelişim düzeyi ile uygun olması önemli. Örneğin 2 aylık bir çocuğun sağa-sola dönme 

becerisi olmadığını biliyoruz ve kazayla çocuğun gelişim düzeyindeki uygunsuzluğu fark 

edebiliriz. Bir başka önemli nokta da şüpheli olduğumuz zaman ebeveynlerden ayrı ayrı 

öykü almak ve 3 yaşından büyük çocukları da ailelerinden ayrı bir ortamda öykü açısından 

değerlendirmek. Bunlar genellikle kendilerine zarar vereni tanımlayabiliyorlar ve bazen 

isimleriyle de söyleyebiliyorlar. Yine bir çocuk hastaneye geç getirilmişse, olaydan saatler 

sonra getiriliyor ise, ebeveynler sürekli başkalarını suçlama eğiliminde ise veya kendileri 

çocuklarını “bu çok zor bir çocuk baş edemiyoruz” diye tanımlıyorlarsa veya çocuk kaza ve 

yaralanma nedeniyle sık sık acil servise getiriliyor ise, çocuğun fiziksel tetkiki sırasında beslenme 

yetersizliği bulgularına rastlıyorsanız ya da rutin aşıları düzenli yaptırılmamış olan bir 

çocuk ise yine istismar olasılığının yüksek olduğunu unutmamamız gerekiyor. 

İstismar sırasında oluşan yaraların ve travmaların bazı özellikleri var. Kafa travmaları 

küçük çocuklarda sık gördüğümüz bir durum ve ölümle sonuçlanan vakaların çoğu bu grupta 

yer alıyor. Kafa travmasının özel bir biçimi olarak, sarsılmış bebek sendromunu biraz anlatacağım 

size. Ülkemizde biliyorsunuz çocuk sallamak çok yaygın bir pratik, bu tek başına 


masum gibi görülmekle birlikte bazen ciddi beyin hasarına yol açabilen bir uygulama. Özellikle 

çocuk dik vaziyette göğüsten tutulup ileri-geri sallandığı zaman, sarsılmış bebek sendromu 

dediğimiz tablo oluşuyor. Bu tabloyla başvuran çocukların ortalama yaşı 6 ay. 1 

yaşından sonra bu tip sallanma bu sendroma yol açmıyor. İleri-geri çocuğu sallarken beyinde 

öne arkaya bir de rotasyonel olarak hareketler yapılıyor ve travma bu hareketler sonrası 

oluşuyor. Bu vakaların %45’inde subdural hematom gelişiyor. Subdural hematom 

geliştiği zaman bunları ayırt etmek kolay; çünkü ev içerisindeki düşmelerde, “yataktan 

düştü”, “sandalyeden düştü” şeklinde yapılan hasar tanımlamalarında bu tip hasar oluşmuyor. 

Yani subdural hematom görülme olasılığı hemen hemen sıfır. Kanamanın nedeni nedir 

bu sendrom sırasında? Göğüsten çocuk sallandığı için ebeveyn göğsü çok sıkıştırıyor farkına 

varmadan ve venöz basınç artıyor ya da venler sallanma sırasında yırtılıyor. Bu sendromun 

bir diğer önemli özelliği de retina kanamalarının yüzde 85 oranında kafa travmasına eşlik etmesi. 

Kaza sonucu olan travmalarda retina kanaması sıklığı çok çok düşük oranlarda. 

Bir de morluklara bakacak olursak, ki fiziksel istismar en çok karşımıza vücuttaki morluklarla 

çıkıyor. Çocukluk çağında geçirilen kazalara bağlı morluklar genellikle derialtı yağ 

dokusunun ince olduğu dizler, dirsekler, alın bölgesi gibi yerlerde görülüyor. Yaralanması 

mümkün olamayan alanlarda saptanan morluklar özellikle istismarı düşündürmekte veya bir 

cismin şeklini andırıyor ise yine istismar düşüneceğiz. Düzgün sınırlı geometrik şekillerdeki 

lezyonlarda yine istismarın aklımıza gelmesi lazım. Şimdi burada dikkat edilecek bir önemli 

nokta; yine gelişim düzeyleri ile ilgili olarak 9 aydan küçük çocukların vücutlarında, baş bölgesi 

hariç morluk görülme olasılığının bazı ciddi hastalıklar dışında hemen hemen sıfır olması. 

Bunun nedeni de yine bu çocukların çok mobilize olmamış olmaları. Çünkü yere çarpacak ya 

da düşecek, o şekilde gerçekleşecek, o yüzden 9 aydan küçük çocukta ekstremitelerde ya da 

saçlı deri dışında vücudun diğer alanlarında görülen morlukların hemen her zaman istismarla 

eş düşünülmesi gerekmektedir. Özellikle çocuk 6 aydan küçükse vücudunda morluk görülme 

olasılığı hiç yok. Yürümeye başlamış süt çocuklarında ise karın bölgesinde, gluteal bölgelerde, 

ellerde ve ayaklardaki morluklar kazalara bağlı olarak görülüyorlar. 

Kırıklara bakacak olursak, istismara uğramış çocukların yüzde 10-20’sinde kırık görüyoruz. 

1 yaşın altında görülen kırıkların da yüzde 50’si istismarla ilişkili. Süt çocuklarında 

özellikle arka kosta kırıkları görülüyor ise bu göğsün sıkıştırılmasına bağlı olabiliyor veya 

ekstremitelerde bükmeye bağlı olarak spiral kırıklar görüyoruz. Bu kırıklar istismar açısından 

oldukça şüpheli kırıklar... 3 yaş altındaki kırıklar da istismara bağlı, iskelet yaralanmalarını 

daha çok uzun kemiklerde kafatasında ve kostalarda görüyoruz. 

Yanıkları değerlendirecek olursak, çocuk istismarı olgularının yüzde 5-10’unu oluşturuyor. 

Haşlanma veya temas yanıkları şeklinde karşımıza gelebiliyor. Bu çocuklar, aslında istismara 

uğrayan çocuklar arasında oldukça hırpalanmış olan çocuklar, çünkü çoğu 2 yaşın 

altında. Ve bir çocuğu bilerek, isteyerek yakmak patolojinin herhalde en üst noktası. O yüzden 

bu çocuklarda genellikle daha önceden de istismara maruz kaldıklarını gösteren kırık izleri, 

iyileşmiş kırıklar, sigara yanıkları gibi veya iyileşmiş yara skarları gibi bulgulara 

rastlıyoruz. Haşlanma tipi yanıkları genelde bir sıcak sıvının içine ellerin ayakların daldırılması 

şeklinde görüyoruz ve eldiven ve çorap tarzında çıkıyor bunlar. Bunları kaza yanıklarından 

ayırmanın en kolay yolu da bir kere sınırları çok keskin ve yanık yüzey tümüyle eşit 

derecede yanmış oluyor. Hâlbuki kazayla gerçekleşen daldırma yanığında refleks olarak kişi 

elini sıvıdan çıkaracağı için yanığın derecesi eşit olmayacak ve sınırları da çok keskin olmayacaktır. 

Temas yanıklarında ise deride yakıcı cismin şekline uygun bir iz saptıyoruz. 

Yine kaza ile olduğunda sıcak cisimle temas eden bölgenin tümü aynı derecede yanmamış 

oluyor. 


17

Kısaca cinsel istismardan da bahsedecek olursak, cinsel istismarı çocukların yasal olarak 

erişkin kabul edildikleri yaştan önce erişkinler veya kendilerinden 5 yaş büyük bireyler tarafından 

cinsel amaçla herhangi bir aktiviteye sokulmaları veya zorlanmaları olarak tanımlıyoruz. 

Bu aktiviteler çeşitli cinsel bölgelere temas şeklinde olabileceği gibi; eksibisyonizm, 

çocuğa pornografi seyrettirilmesi veya çocuğun pornografik amaçla kullanılmasını da kapsıyor. 

Toplumda gerçekleşen gerçek istismar sıklığını saptamak da pek mümkün değil; çünkü 

küçük yaştaki çocuklar, özürlü çocuklar daha çok istismara maruz kalan çocuklar olarak karşımıza 

çıkıyor. Bunlar eğitim düzeyleri, iletişim becerileri olmadığı için yaşadıkları olayın 

davranış olarak uygun olmadığını kavrayamayabiliyorlar. Ya da bu davranışı aktaramayabiliyorlar. 

Bir diğer neden ise çocukların hatta erişkinlerin hoşlanmadıkları olayları unutma eğiliminde 

olmaları. Bir diğer neden de istatistiklerin yeterince toplanamaması. Ayrıca dünyada 

seks işçisi olarak çalıştırılan çocukların sayısı da belirsiz. Günümüzde bu rakamın 1-10 milyon 

arasında değiştiği düşünülmekte. Literatüre baktığımızda da cinsel istismar sıklığını farklı 

yayınlarda farklı oranlarda buluyoruz. Bunun nedeni de tanım farklılığı göstermesi, yaş gruplarının 

veya veri toplama tekniğinin farklı olması. Ama yayınlara baktığımızda Avrupa’da 

oran genellikle kız çocuklarında yüzde 6-36 oranında değişmekte, erkek çocuklarda yüzde 1- 

15 oranında cinsel istismara rastlandığını biliyoruz. ABD’de de çok geniş bir araştırmada bu 

oranın %10,1 olduğu saptanmış ve genel olarak da her bir kız çocuğundan 1-7’sinin ve her 

erkek çocuktan da 0-4’ünün cinsel istismara uğradığı görülmüş. Ülkemizde çok kısıtlı sayılarda 

çalışmalar var bu konuda. Bunlardan birisi İstanbul’da lise öğrencileri arasında yapılan 

bir araştırma; bu araştırmayla %13,4 oranında kız çocuklarının istismar edildiği tespit edilmiş. 

Öğrencilerin % 50’si yabancılar tarafından istismar edildiğini belirtmiş. İstanbul’da üniversite 

öğrencileri arasında yapılan bir araştırmada ise kız çocukları 12 yaşından önce ve sonra 

olmak üzere ikiye ayrılarak incelenmiş; her iki grupta da istismar edenlerin önemli bir kısmını 

yabancılar oluşturuyor. Burada oran 12 yaşından önce yüzde 32 gibi görünüyor aile bireyleri 

açısından, ama bu ensest değil, yakın-uzak akrabalar da dahil değerlendirildiğinde yüzde 32. 

Ergenlik çağında, çocuğun yaşının ilerlemesiyle bu oranın düştüğünü görüyoruz. 

Cinsel istismarın sonuçlarına bakacak olursak, fiziksel ya da psikolojik sorunlarla karşı 

karşıyayız. Fiziksel olarak hasar görmüş dokuların, bir süre sonra iyileşip fiziksel hasarın etkisinin 

ortadan kalkması mümkün ama cinsel istismar konusunda yaşanan psikolojik hasar 

genellikle ömür boyu devam eden sonuçlara yol açıyor. Fiziksel etkiler açısından ise gebelik 

ve cinsel yolla bulaşan hastalıkların etkisi uzun süreli devam edebiliyor. 

Cinsel istismarın çocuğa etkisi, çocuğun yaşı, gelişim düzeyi, travmanın tipine; tehdit 

ve şiddet içerip içermemesine; suçlanma ya da cezalandırma korkusunun varlığına; eylemin 

tekrarlanıp tekrarlanmadığına; çocuğun kişiliğine ve istismarcıya yakınlığına; bir de etkin bir 

tedavi görüp görmediğine göre değişiyor. Örneğin bir yabancı tarafından çocuğun eksibisyonizme 

maruz kalmasıyla bir aile bireyi tarafından tekrarlayan tacize maruz kalmasının etkileri 

tabii ki farklı olacak. 

Sonuç olarak bu çocuk karşımıza; akademik başarının düşmesi; anksiyete, depresyon 

dissosiyasyon; çaresizlik hissi, duygusal dalgalanmalar; obsesif-kompülsif davranışlar, paranoya 

hatta psikozla da gelebiliyor. Yaşına uygun olmayan cinsel davranışlar gösterebiliyor; 

psikosomatik sorunlarla karşımıza çıkabiliyor; intihar girişimi; evden kaçma ve madde bağımlılığı 

gibi davranışlar gösterebiliyor. 

Tanı önemli bu kadar ciddi sorunları olan bireylerde. Özellikle ülkemiz gibi kapalı toplumlarda, 

istismar edilenin ya da onun yakınlarının bu konuyu profesyonellere bildirme olasılığı 

çok düşük. Bu nedenle de çocukluk çağı cinsel istismarının saptanmasında çocukla 

teması olan profesyonel meslek gruplarına ciddi işler düşüyor. 


Bu temas da okul öncesi dönemde hekimle, okul sırasında ise öğretmenle söz konusu. Ve 

biz hekimlerin ve öğretmenlerin özellikle istismara uğramış çocukların bulguları açısından 

bilgili olması gerektiğini düşünüyoruz. Bunun da birinci basamağı önce güvene dayalı ilişki 

kurmak: Yani öğretmen okulda çocuklara dayak atmaya devam ederse, o çocuk hiçbir zaman 

evde yaşadığı ya da mahallede yaşadığı istismarı öğretmenine haber vermeyecektir diye düşünüyorum. 

Çocuk hekimlerinin bu vakaların ortaya çıkmasında başarılı olabilmesi için de, rutin 

muayeneler sırasında cinsel istismarı düşündürecek fiziksel ve psikolojik bulgular açısından 

hastayı değerlendirmesi gerekiyor. Yalnız burada unutulmaması gereken bir nokta, çocuk 

istismarının yol açtığı psikolojik bulgular sadece istismara özgü değil, birçok başka nedenle 

de ortaya çıkabiliyor. Bunlar sadece şüphelenmeyi sağlayacak; kesin tanı için öykü, fizik 

muayene ve/veya laboratuvar bulgularından yararlanılacak. Özellikle öyküsünde gece korkuları, 

gece idrar kaçırma, okul başarısızlığı, evden kaçma ve psikosomatik yakınmalar olan 

çocukların cinsel istismar açısından değerlendirilmesi lazım. Yabancı cisimleri tekrar tekrar 

vajinasına yerleştirme eğiliminde olan çocukların, cinsellikle ilgili bilgi düzeyi yaşına uygun 

olmayan çocukların, yaşına uygun olmayan cinsel davranışlar gösteren çocukların, yine genital 

bölgenin ellenmesi, öpülmesiyle ilgili sıkça sorular soran çocukların, cinsel içerikli 

oyunlar oynayan çocukların, mutlaka cinsel istismar açısından ele alınması lazım. Nadiren 

de bir ergenin gebeliği uzun süren bir istismarın ilk bulgusu olarak karşımıza çıkabiliyor. 

Cinsel istismarın bir sonucu da, cinsel yolla bulaşan hastalıklar demiştik. Burada bazı cinsel 

yolla bulaşan hastalıklar, perinatal geçişli değilse bunlar cinsel olarak aktif olmayan bir 

kız çocuğunda veya bir erkek çocukta mutlaka cinsel istismar düşünülmesini gerektiren hastalıklar. 

HIV enfeksiyonu içinse yine perinatal geçişin yanı sıra, transfüzyonla geçiş olmadığı 

takdirde yine istismar açısından tanı koydurucu oluyor. Trikomonas da istismar olasılığı 

yüksek bir enfeksiyon ancak başka yolla bulaşması da mümkün. Kondülamata da öyle, cinsel 

istismar olasılığı var ama başka yollarla da bulaşabilir. Genital herpes de aynı gruba giriyor. 

Yalnız genital herpes ağız çevresindeki bir uçuğu çocuğun kendisinin genital bölgeye 

taşımış olma olasılığı yüksek, o yüzden genital herpes saptanan bir çocuğun yakın zamanda 

ağız bölgesinde bir uçuğunun olup olmadığının sorgulanması lazım. Bakteriyel vajinozis, ergenlik 

döneminde sık rastlanan bir problem, bunda ise cinsel istismar olasılığı sıfır. 

Biraz da çocuk ve pornografiden bahsedecek olursak, çocuk pornografisini cinsel istismarın 

bir türü olarak kabul ediyoruz. Ve yine fiziksel ve ruhsal gelişimini tam olarak tamamlamayan 

çocuğun kendi bedeni üzerinde karar verme yetisi de gelişmemiş olduğundan, 

suç kabul edilmekte çocuk pornografisi. Ancak günümüzde internet aracılığıyla çocuklar, 

hem cinsel istismara uğrayabiliyorlar hem de çocuk pornografisinin aracı olabiliyorlar. İnternet 

pedofiller için birbirleriyle güvenli ve gizli bir biçimde buluşabilecekleri bir ortam 

oluşturmuş durumda ve çocukları istismar etmeleri de kolaylaşabiliyor. 

Avrupa Konseyi Siber Suç Sözleşmesi’ne göre çocuk pornografisi kavramı şu şekilde 

tanımlanıyor: Cinsel anlamda müstehcen bir eyleme reşit olmayan bir kişinin katılımı veya 

bu eyleme reşit görünmeyen bir kişinin katılımı veya reşit olmayan bir kişinin katılımını 

gösteren, gerçek ya da gerçeğe benzer görüntüleri ifade ediyor. Bu görüntüler, fotoğraf, film, 

CD veya video kayıtları şeklinde olabiliyorlar. İstismarcının özel kullanımı için hazırlanmış 

olmaları önemli değil, yine de pornografi kavramına giriyor. Ancak günümüzdeki dijital teknolojilerdeki 

ilerlemeler ve internetin yaygınlaşması, çocuk pornografisi suçunun internet 

üzerinden işlenmesini engellemeyi de zorlaştıran bir durum. 

Biraz pedofiliden bahsedecek olursak: Bu bir tür cinsel davranış bozukluğu. Pedofiller 

ya sürekli olarak ya da zaman zaman 12-13 yaş altındaki çocuklara yöneliyorlar, cinsel do- 


19

yuma ulaşabilmek için. Bunun bir tercih mi yoksa bir hastalık mı olduğu tartışmalı ama patolojik 

bir davranış olduğu konusunda bir görüş birliği var. Ve bu kişiler çocuklara karşı engelleyemedikleri 

çok şiddetli bir cinsel arzu yaşıyorlar. Kurban tercihleri de cinsiyet 

açısından farklı olabiliyor: bir kısmı sadece erkekleri bir kısmı kızları, bir kısmı ise her iki 

cinsiyeti birden tercih edebiliyor. Çoğunlukla geçmişlerinde istismara uğramış, ruhsal olgunluğunu 

tamamlayamamış, zayıf heteroseksüel becerileri olan ve kolay incinebilir, impulsif 

ve zayıf bireyler. 

Kısaca bu pedofili kavramından da anlayabileceğimiz gibi, istismarın önlenebilmesi, ileride 

kişinin istismarcı olmasını da engelleyebilecek bir çalışma. O yüzden de önemli. Yani 

görünen o ki çocuk istismarı önlenebilirse, pedofillerin sayısı da azalacak. 

Çocuk pornografisinin çocuklar üzerinde ne gibi etkileri olduğuna bakarsak; bu etkileri 

saptamak çok kolay değil, çünkü pornografi bir ticaret aracı ve suç, bu suçu işleyenler de kullandıkları 

çocukların saptanmasını engellemek için her türlü yola başvuruyorlar. Bir diğer 

neden de; pornografi tanımı ülkeden ülkeye değişebiliyor. Ama biz hekimler ve sağlıkçılar 

olarak, çocuk pornografisini de bir çeşit cinsel istismar olarak kabul ettiğimize göre, bu çocukların 

da diğer cinsel istismar mağdurları gibi sağlıklarının olumsuz yönde etkilenebileceğini 

düşünebiliriz. Pornografinin bir diğer etkisi de şu: Çocuklar pornografiye alet 

olmasalar bile, internette başka bir nedenle dolaşırlarken, ki bazı ev ödevi sitelerinden bile 

çıkabiliyor bu –ben kendi çocuğumda yaşamıştım– direkt pornografi sitelerine bağlanabiliyorlar. 

Ve burada karşılaştıkları görüntüler nedeniyle de zarar görebiliyorlar. Ki yapılan araştırmalar, 

internette pornografiye maruz kalan çocukların da daha erken yaşta cinsel ilişkiye 

girdiklerini ya da girme eğiliminde olduklarını ve cinsel tercihlerinin de oral ve anal seks şeklinde 

değiştiğini göstermiş. Çünkü bu çocuklar normal cinsel davranışları seyrettikleri pornografik 

görüntülerdeki gibi zannettikleri için benzer cinsel davranışları gösterme eğiliminde 

oluyorlar. 

Peki, bu kadar ciddi bir konu olan çocuk istismarında ne gibi düzenlemeler yapılmış? Bir 

kere Çocuk Hakları Sözleşmesi 32, 34, 35. maddeleriyle tarafları bu konuda önlem almaya 

çağırıyor. Yine ILO sözleşmesinde bu konuyla ilgili maddeler var. Bir de Budapeşte’de imzalanan 

Siber Suç Sözleşmesi’nde de, bir bilgisayar sistemi üzerinden, çocuk pornografisi 

üretilmesi, o sitelere erişim sağlanması, pornografinin dağıtılması ya da yayılması veya kişinin 

kendisi için bir bilgisayardan pornografik görüntüler elde etmesi, bunları saklaması 

suç olarak tanımlanıyor. 

Ülkemizde de bu konuda çalışmalar yapılıyor, zaman zaman basında da duyuyoruz ama 

tabii baş edilmesi çok zor bir konu olarak karşımızda duruyor. 

İlginiz için çok teşekkür ediyorum. 

(Alkışlar) 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Sayın Alikaşifoğlu’na çok teşekkür ediyoruz. Aklımızı 

karıştırdı, biraz da ürküttü ama zannediyorum konuşacak çok şey var. Ben gene kendi hakkımı 

kullanacağım: İstismarı tarif ederken, fiziki bir temas şart mı? Yani bağırmak, kızmak, 

aşağılamak; yani onları listeye koymadık ama… 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu: Ben bahsetmedim ama tabii ki bir çocuğun aşağılanması, 

hakarete uğraması, yetersizliğinin sürekli yüzüne vurulması şeklinde yaşanan duygusal 

istismar da olayın ciddi bir boyutu. Belki de her çocuğun hayatının bir döneminde 

karşılaştığı bir problem. 


Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Toplum olarak bunu bir terbiye aracı olarak gördüğümüz 

için kimse bunun istismar olduğunu düşünmüyor. Hakikaten bayağı bir anlatmamız, öğretmemiz 

gereken konulardan birisi. 

Salondan katkılarınız ve sorularınız varsa. 

(Sessizlik) 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Salon sarsılmış vaziyette, öyle görünüyor. 

(Gülüşmeler) 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Buyurun. 

Dinleyici: Ben bir genel cerrah olarak bu konuda şunu sormak istiyorum: Bu konuda 

çözüm nedir? Yani istismarı nasıl önleyebiliriz? O konuda bir şey söylemediniz gibi geliyor 

bana. İkincisi, asıl sorun bizde, biz cerrah olarak da çok rastlıyoruz böyle vakalara, genellikle 

travma diye değerlendirip çok fazla üstüne gitmiyoruz. Yani bunu bir özeleştiri olarak 

söylüyorum. Üstüne gidersek ne yapacağız? Orada sorun var. Savcılığa başvurmamız lazım, 

çünkü orada, acilde olayı çözemeyiz. O anda anne getirmiş, baba getirmiş çocuğu, hırpalanmış 

bir çocuk. Yani bunda sizin tavrınız nasıl oluyor? Özellikle fakültenizde. Maalesef biz 

doktorlar olarak bu konuda çok vurdumduymazız ve bu konuda bir şeyler yapmamız gerektiğini 

hissediyorum. Ben Travma Derneği’nde de yönetim kurulundayım. Bu konuları da 

biz çok işledik. Bunlara nasıl çözüm buluruz bu konuda biraz bilgi istiyorum sizden. 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu: Şimdi, istismarın önlenmesi için, tabii hekimler olarak 

alabileceğimiz sorumluluklar var. Bunları konuşmamın başında da söylemiştim: Çocuk 

gelişimi konusunda bilgilendirmek. Yani özellikle fiziksel istismardaki problem, tahammülsüzlük 

olarak karşımıza çıkıyor değil mi? Şimdi aile, çocuğun o davranışının o yaş için 

uygun bir davranış olduğunu ve bir süre sonra, bu davranışların kaybolacağını bildiği anda 

sabrı artacaktır. Yani burada çocuğu izleyen hekimlere bir rol düşüyor: Çocuk gelişimi konusunda 

aileleri bilgilendirmek. Bir diğer rol eğitimcilere düşüyor: yani ilkokullardan başlayarak, 

çocuk gelişimi ve ebeveyn konusunda derslerin mutlaka müfredat programında bir 

şekilde yer alması lazım. Bu genel anlamda daha toplumsal bir sorumluluk. 

Bir de, demin sözleşmelerden bahsettim ama yasalar bu sözleşmeleri tümüyle kapsayacak 

şekilde henüz ülkemizde tamamlanmış değil. Bu tip yasal düzenlemelerin, tamamlanması 

lazım. Gerçi son bir iki yıldır çarpıcı bir şekilde istismarcılara verilen ciddi ağır cezalar gazetelere 

yansıyabiliyor ama bu bütün toplumun duygularının kabarmasına neden olan olaylarda 

söz konusu. İlla bir çocuğun o düzeyde hırpalanması da şart değil ciddi bir ceza görmesi için. 

Üstümüze düşenler bunlar: yani çocukları izleyen hekimler, eğitimciler birinci basamaktır. Ve 

yasa koyucuların görevlerini yerine getirmesi lazım. Şimdi bu çocukların tespiti ve sonrasına 

gelince, belki İstanbul’da biz biraz daha şanslıyız, bu tip toplantıların bence hekimler arasında 

ortak yürütülmesi lazım. Çocuk camiası biraz daha birikimli olabilir neler yapılması gerektiği 

konusunda, ama cerrahi ortopedi, beyin cerrahisi klinikleriyle ortak toplantılar ve eğitimler düzenlenmesi 

lazım bence, tanının konulabilmesi açısından ve hekim duyarlılığının artırılabilmesi 

açısından. Bir de tanı koyduğunuzda yapılabilecekleri öğrenmemiz açısından. 

Şimdi bizim uygulamamız şu: İstanbul Barosu’nun Çocuk Hakları Merkezi var. Çocuk 

Hakları Merkezi, istismara uğramış çocuklar için bir avukat yönlendiriyor. Kendi içlerinde 

bir organizasyonları var. Böyle bir vaka bizim acilimize geldiğinde ya da büyük acilden bize 

haber verildiğinde, hastane polisimizle bu işleri çözmemiz mümkün değil. Çünkü polisimiz 


21

de “E ne olacak, annesi-babası, verin götürsün” gibi bir yaklaşım içerisinde olabiliyor. Onun 

için biz direkt avukat arkadaşlarımızı arıyoruz. Onlar savcılığa suç duyurusunda bulunuyorlar. 

Yalnız burada hekim olarak bize düşen bir görev, o çocuğu taburcu etmeden, savcılıktaki 

işlemleri bitene kadar hastanede tutmak. Ve biz hastanede tutuyoruz çocuğu. Savcılık 

incelemesi sonucunda o çocuk sosyal hizmetlere mi yerleştirilecek, ailesine iade mi edilecek? 

O olay netleştikten sonra da taburcu işlemini yapıyoruz. Ama olayı direkt Baro’daki arkadaşlara 

bildiriyoruz. Çünkü onlar bu konuda çalışan bir merkez. 

Prof. Dr. Özdemir Aktan: Hüseyin Demirdizen’in zannediyorum bu konuda bize bir 

sorusu var. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Benim bir sorum olacak: Şiddetle istismar eşanlamlı mı? 

Yani öyle mi algılamamız lazım? İstismar denilince başka bir boyut var sanki? İkincisi değişik 

düzeylerde şiddete ve istismara uğramış bireylerin şüphesiz çok az bir kısmı sağlık kurumlarına 

gidiyordur. Bunlardan da çok azı gerçekten, artık iyice yaşam bütünlüğünün 

zedelendiği, sosyal durumların zedelendiği durumlar için geçerli olabilir. Büyük bir bölümü 

aslında benim algılamam açısından bir, tabii farkında olmadan yapılan yanlışlıklar da var. 

Çünkü bunları doğrudan şiddet gibi bilerek ve isteyerek yapılmış davranışlar gibi toplumla, 

ailelerle paylaşmaya başladığımız zaman çok ciddi bir direnç oluşabilir. Tabii ki sağlıkçılar 

çok önemli ama sorun için çözüm çok uç bir yerde duruyor. Daha büyük bir bölümü başka 

nedenlerle temaslar ve sanki kapsamlı programlar gerekiyor. Sosyolojik olarak, kültürel olarak 

daha henüz okul öncesindeki ilişkilerdeki çok daha geniş bir organizasyona ihtiyaç var. 

Belki sağlıkçıların etkisi bunun görünen-görünmeyen etkilerini biraz daha iyi görünür hale 

getirerek onun erken algılanmasını yani diğer sağlık çalışanları hekimlerin dışında hem de 

toplum açısından daha erken algılanmasına dönük bir katkı olabilir spesifik olarak üretebileceğimiz 

klinik ve hukuki şeylerin yanı sıra diye düşünüyorum. Ama ilk soru gerçekten 

şiddet ve istismar aynı mıdır? 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu: Tabii şiddet çok geniş bir kavram ama bir olayın istismar 

olabilmesi için bir çocuk ve bir yetişkinin karşı karşıya gelmesi lazım. Yani bir çocuğun 

bir çocuğa şiddet uygulaması da söz konusu olabilirdi. Yani iki çocuk kavga eder ama 

biz ona çocuk istismarı demiyoruz. Burada olayları tam değerlendiremediği, kendi bedenini 

koruma konusunda yetersiz kaldığını düşündüğümüz bir çocuk söz konusu, karşısında ise bir 

erişkin. Bu erişkin de -özellikle fiziksel istismar için, cinsel istismar için böyle demeyelimo 

çocuğu gözetmek bakmak, geliştirmek, eğitmek gibi sorumluluğu olan bir kişi olduğu 

zaman istismardan söz ediliyor. Yani bir öğretmen, bakıcı, anne baba, erişkin yaştaki ağabey, 

abla gibi ele alabiliriz. Yani istismar dediğimiz olay bu. Şimdi Hüseyin Bey’e hem katılıyorum, 

hem de şöyle katılmıyorum hekimler açısından söyledikleri konusunda; her çocuk tabii 

yüzde 100’e ulaşmamız söz konusu değil ama gebelerimizin de -çok oran veremem amayüzde 

yetmişi hastanede doğuruyor diye biliyorum. Bir kısmı da evde sağlıkçı gözetiminde 

doğuruyor. Demek ki annelerin büyük bir kısmı sağlık kısmıyla temasa geçiyor. Ve bebekler 

öyle ya da böyle estek köstek ilk bir yaşta sağlık ocaklarıyla temastalar. Şimdi hekimin 

bir tedavi edici rolü var bir de önleyici rolü var. Önleyici rolümüz herhalde daha hamilelikteyken 

aileleri bilgilendirmek. Rutin çocuk muayenesinde de yine anneye, babaya çocuk gelişimi, 

istismarın ne olduğu hakkında bilgi vermek lazım. Tabii en önemli şey ise eğitim 

sisteminde geçiyor. Okullarda zorunlu eğitim sırasında bu konuda tüm çocuklara ulaşabilen 

bir eğitim programı hazırlanması lazım. 


Murat Arslan: Ben de duygusal istismarla ilgili bir soru sormak istiyorum. Öncelikle 

istismara giriyor mu onu merak ediyorum? Öncelikle her yaşın bir öğretisi, yani bilince göre 

öğreti yapabilirsiniz çocuklara, çocuklar bunu algılayabilirler. Günümüzde kuran kursları 

var. Onlar belirli bir yaşın altındaki çocukları alıyorlar, eğitiyorlar. Bu bilinç yetiyor mu? 

Hurafelerle gerçek dışı bilgilerle, çünkü eğitim standart değil ben onu biliyorum. Dolayısıyla 

bu bir istismar mıdır? Böyle çocuklarla karşılaşıyor musunuz? Benim korkularım bu. 

Doç. Dr. Müjgan Alikaşifoğlu: Yani Kuran kursları olarak bakmayalım da herhangi bir 

dini eğitime çocuğun kendi isteği dışında zorlanması ve böyle bir eğitim kurumuna katılmak 

zorunda bırakılması istismar tabii ki. Hem gelişimini olumsuz yönde etkileyecek hem duygusal 

açıdan. Bir de o tip yerlerin aslında çok da disipline dayalı olduğunu düşünürsek muhtemelen 

fiziksel istismarın görüldüğü yerler olarak karşımıza çıkacaktır. Son dönemde 

niyeyse kliniğimizde azaldı bu çocuklar, ama 2000’den önce biz Cerrahpaşa’da çalıştığımız 

için Fatih bölgesinde çok fazla vardı bu tip yatılı Kuran kursu denilen yerlerden. Ve o bölgeden 

çok ciddi psikosomatik şikâyetleri olan (gece korkuları, altını ıslatma) çocuklar -yaşı 

da çok önemli değil, 14-15-16 yaşında olan kocaman çocuklar da- geliyordu. Zaman zaman 

acilimize intihar girişiminde bulunmuş kızlar gelir. Bu tip kurslarda -ya da sadece kurs diye 

bakmayalım, bunlar üniversitede okurken de bu tarz evlerde yaşıyorlar- o tip yerlerde barınan 

ve kendine zarar verme eğiliminde olan ya da kendine zarar veren çocuklarla da karşılaşıyoruz. 

E tabii bu bir istismar. Zaten Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde de çocuğun bu tarz 

organizasyonlardan da korunması gerektiği tanımlanmış. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Sayın Alikaşifoğlu’na çok teşekkür ediyoruz. Gerçekten 

çok zor bir konuyu bizlere mükemmel bir şekilde aktardı. Ama buradan çıkaracağımız mesaj 

herhalde toplumsal bilincimizi artırmak ve görmezden gelmeyi biraz yok etmeye çalışmak. 

Ben tüm konuşmacılara teşekkür ediyorum. Ufak bir anons var galiba. 

Çiğdem Şahin (Sunucu): Şimdi 20 dakikalık bir aramız var. 20 dakika sonra kurultayımız 

ikinci oturumla devam edecektir. 

II. OTURUM 

OTURUM BAŞKANI: Doç. Dr. Murat ARSLAN 

Çiğdem Şahin (Sunucu): Kurultayın ikinci oturumunu açıyorum. İkinci oturumun başkanlığını 

İstanbul Veteriner Hekimler Odası Başkanı Doç. Dr. Murat Arslan yönetecek. İkinci 

oturumun ilk konuşmacısı, Veteriner Hekim İsmet Çolakel. Oturum başkanı ve sayın konuşmacıyı 

kürsüye davet ediyorum. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Herkese merhaba, hoş geldiniz. İstanbul Veteriner Hekimler 

Odası adına hepinizi saygıyla selamlıyorum. Bu kurultay bizim için çok önemli aslında. Türkiye’de 

veteriner halk sağlığı maalesef hiç anlaşılmamış durumda. Aynı zamanda koruyucu 

hekimlik içerisinde, veteriner hekimliğin önemi ile ilgili bilgi yetersiz. Dolayısıyla bu ortamlarda 

özellikle bu elit kitleyle konuyu tartışmak, bunu paylaşmak bizim için çok önem 

arzediyor. 

Gerek hekimlerin karşılaştıkları sorunlar gerekse yaşanan örnekler kıyaslandığında aslında 

hiçte birbirinden ayrı olmayan konular olduğu görülebilir. Az önceki iki konuşmacı- 


23

dan iki çıkarım yaptım, Bir tanesi ilaçların fazla kullanımı ile ilgili florlada meydana gelen 

problemler, aynı şekilde veteriner hekimlikte de söz konusu. Diğeri cinsel istismarla ilgili 

konu, hayvanlarda da cinsel istismar sıkça rastlanılan bir konu, üzerinde durulması gereken 

bir konu. Hukuksal açıdan da benzerlik var. Veteriner Hekimlikte de yaptırımı caydırıcı 

değil. Değerli katılımcılar bu oturumda biraz önce söylediğim gibi hiç de birbiri ayro olmayan 

iki konu işlenecek. Birincisi Sayın İsmet Çolakel tarafından verilecek; “Sağlığın Korunmasında 

Veteriner Hekimliğin Rolü ve Önemi”. Buyurun sayın Çolakel 

Toplum Sağlığının Korunmasında 

Veteriner Hekimliğin Rolü ve Önemi 

Veteriner Hekim İsmet ÇOLAKEL 

Veteriner Hekim İsmet Çolakel: Teşekkür ederim sayın başkan. Sayın katılımcılar 

hoş geldiniz. Ben elimden geldiğince veteriner toplum sağlığının, insan sağlığı üzerindeki 

önemini ve etkilerini anlatmaya çalışacağım. Aslında veteriner toplum sağlığı veya insan 

sağlığı birbirinden ayrılmaz bir bütün. Bunları vurgulamaya çalışacağım. 

Veteriner Halk-Toplum Sağlığı Nedir? 

Beşeri hekimlikte olduğu gibi, Veteriner Hekimlikte de Veteriner Halk-Toplum sağlığı deyimi 

vardır. WHO tarafından yapılan tanımda; Veteriner Tıp Biliminin öğrenilmesi ve uygulanması 

amacıyla, insanların fiziksel, sosyal refah ve sağlığına yönelik olarak yapılan tüm 

hizmet ve katkıların tamamı denmektedir. 

Veteriner Tıbbının, toplum sağlığının oluşturulmasında, devamlılığı ve artırılmasına olan 

katkısının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Tarihin ilk yazılı belgelerinde insan hekimliği 

yanında hayvan hekimliğinin de yer aldığı görülmektedir. 

Veteriner Halk-Toplum Sağlığı deyimi sadece, çiftlik hayvanı yetiştiriciliği, gıda üretimi 

ve güvenliği, hayvanların gücünden faydalanılması ve taşımacılıkta kullanılmasından ibaret 

değildir. Aynı zamanda, Hayvan hastalıkları üzerine yapılan çalışmalar ve bu hastalıkların 

kontrolü, hem enfeksiyöz insan hastalıklarının kontrolünün bilinmesine ve öğrenilmesine 

hem de çevre kalitesinin iyileştirilmesine yönelik bir temel teşkil etmektedir. 

Geçmişten bugüne beraber gelen her iki hekimlik dalı, günümüzde toplum sağlığı yönetimi, 

karantina, kitlelerin tedavisi ve aşılanması, bilhassa zoonotik kökenli hastalıkları kontrol 

açısından birlikte hareket etmektedir. Çünkü hayvanlardan insanlara bulaşabilen hastalık 

sayısı 200’ün üzerindedir. Bu yüzden aslında hayvan sağlığı demek, insan sağlığı demektir. 

Genel Hekimlik 

Genel hekimliğin temel hedefi koruyucu hekimliktir. 

Bir hekimin 3 ana hedefi vardır. 

İnsanları hasta etmemek 

Hastalıkları zamanında teşhis ederek başkalarına bulaşmasını önlemek 

Hastaların tedavilerini takip etmek 

Veteriner Hekimlerin Görev ve Hedefleri 

Salgın hastalıklarla savaşarak hem hayvanların sağlığını korumak hem de hayvanlardan 

insanlara geçebilecek zoonotik hastalıkların bulaşmasını önlemek 


İnsan yaşamında, önemli bir yer tutan hayvansal kökenli ekonomiye katkı sağlamak. 

Hayvanları hastalıklardan koruyup sağlıklı tutarak, insan beslenmesinde önemli bir yere 

sahip olan hayvansal kökenli gıdaların, hijyenik, güvenilir ve uygun şartlarda insanlara sunulmasını 

sağlamak. 

Veteriner hekimin en önemli görevlerinden biri de salgın hastalıkları önlemek ve hastalık 

ortaya çıktığında en kısa zamanda yok etmektir. Veteriner hekimlik daima bu faaliyetleriyle 

insan hekimliğine ve toplum sağlığına katkıda bulunmaktadır. Tıp tarihinde bir çok 

önemli keşifler Pasteur zamanında olduğu gibi zamanımızda da insan ve hayvan hekimlerinin 

birlikte çalışmaları ile olmuş ve olmaya da devam etmektedir. 

Günümüzde bilimsel karşılaştırmalı beşeri tıp kuruluşları ile veteriner hekimlik alanında 

toplum sağlığına yönelik bilimsel bir ilişki bulunmaktadır. Bu bilimsel iş birliği, veteriner hekimlik 

hizmetlerinin toplum sağlığına olan katkısını ortaya koymaktadır. Genel anlamıyla 

sağlık hizmetleri, özelde ise temel sağlık hizmetleri çok yönlü ve yaygın hizmetlerdir. 

Temel sağlık hizmetleri ülke sağlığının tümünü ilgilendiren bir kavram ve örgütlenme biçimidir. 

Bu nedenle Sağlık Hizmetleri yalnızca Sağlık Bakanlığı veya beşeri sağlık mensupları 

tarafından verilemeyecek kadar geniş boyutlu olması sebebiyle bir ekip çalışmasını, 

sektörler arası işbirliğini zorunlu kılması ve gerektirmesi nedeniyle beşeri tıp ile veteriner 

tıbbı arasındaki iş birliğinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. 

Tarım ve Sağlık Bilimleri ile Veteriner Hekimliğin İlişkisi 

İnsan ve hayvan arasındaki yakın bağlantı sonucu ortaya çıkan veya çıkabilecek sağlık 

sorunlarının giderilebilmesi için topluma götürülecek sağlık hizmetlerinde sektörler arası 

işbirliği zorunluluk gerektirmesine rağmen, geçmişte veteriner hekimler, toplum sağlığı ve 

sağlık uygulamaları görevlerinin çoğunu, hükümetlerin tarımsal sektörlerinin bünyelerinde 

yürüttükleri için, istemedikleri halde, toplum sağlığı hizmetlerinden, II. dünya savaşı sonrasına 

kadar ayrı kalmışlardır. 

Bu durum II. dünya savaşı ve onu takip eden kritik süre boyunca devam etmiş ve daha 

sonra savaşı izleyen yıllarda ortaya çıkan “Toplum Sağlığı” anlayışı, diğer bazı meslekler yanında 

veteriner hekimliğin de, insan sağlığı konusundaki önemini ortaya çıkarmış, ülkelerin 

çoğu veteriner hekimlik ile diğer toplum sağlığı kuruluşları arasında sektörler arası ortak 

bir çalışma ortamının yaratılmasının önemini anlamışlar ve harekete geçmişlerdir. 

Toplum sağlığı için veteriner hekimler ve diğer bilim dalları arasındaki birlikte çalışma 

ortamının yaratılmasına olan ihtiyaç, Tarım ve Sağlık Bilimleri ile Veteriner Hekimliğin İlişkisi 

ve diğer sektörel ilişkiler çerçevesinde WHO (Dünya Sağlık Örgütü) ve ulusal gıda kontrol 

standartları, beslenme ve salgın hastalıklar, kuduz kontrolu, kırsal alanda yapılan toplum 

sağlığı çalışmaları, laboratuvar hizmetleri ve insan hastalıkları araştırmaları ile bağlantılı 

tüm ilgili kuruluşlar tarafından dile getirilmektedir. 

Veteriner Toplum Sağlığı, ilk bakışta genel olarak hayvan hastalıklarının muayene ve 

kontrol edilerek gıda üretimi ile olan ilişkisinden gelişerek hayvan popülasyonlarına karşı 

oluşturulan oryantasyon sonucunda ortaya çıkmış, kaynağını epidemiyolojik inceleme ve 

kontrol metotlarından almaktadır. Veteriner Toplum Sağlığı faaliyetleri, doğrudan bireye yönelik 

hizmet götüren diğer toplum sağlığı faaliyetleriyle birlikte çalışmak zorundadır. 

Veteriner Toplum Sağlığının faaliyet alanı oldukça bilimsel ve geniş olup sadece veteriner 

hekimleri kapsamayıp, aynı zamanda doktorlar, hemşireler, mikrobiyologlar gibi hayvan 

kaynaklı hastalıkların tedavi ve korunmasına katkıda bulunan herkesi içine almaktadır. Kısacası 

veteriner toplum sağlığı; insan sağlığının korunmasına yönelik sunulan veteriner hekimlik 

hizmetleri topluluğunu oluşturur. 


25

Son yirmi yıla baktığımızda insanları etkileyen hastalıkların yaklaşık %75’i hayvanlardan 

ya da hayvansal kökenli ürünlerden kaynaklanan patojen’lerin meydana getirdiği saptanmış 

bulunmaktadır. Bu hastalıkların bir çoğu, geçmişte çeşitli vasıtalarla uzak mesafelere 

yayılmış ve küresel ölçekte sorun yaratmış ve yaratmaktadır. Gittikçe küreselleşen ve globalleşen 

dünyamızda bu hastalıkların küresel boyut kazanması nedeniyle gelecekte de sorun 

yaratma potansiyeli oldukça yüksektir. 

Hekimlik hizmetlerinin birinci ödevi olan koruyucu hekimlik hizmetlerinin, yalnız beşeri 

hekimlerce yapılması olanağı kalmamıştır. Sağlık hizmetlerinin karşılanması için kurulacak 

ekibin kimlerden oluşacağı sorusunun yanıtı, çözümlenecek soruna göre değişmektedir. 

Bazı meslekler bu ekibin sürekli üyesi, bazıları da çözümlenecek soruna göre geçici üyelerinden 

biridir. Veteriner hekimlik mesleği sağlık ekibinin sürekli olan üyelerinden biridir. 

Ancak üç önemli konu vardır ki veteriner hekimlerin sağlık ekibinin en önemli ve ayrılmaz 

üyelerinden biri olmalarını mecbur kılmaktadır. Şöyle ki; 

Beslenme 

Besin Hijyeni 

Zoonozlar 

Bu üç konu veteriner hekimliğin toplum sağlığındaki önemini ortaya koyan önemli unsurlar 

olup toplum sağlığı hizmeti veren ekibin, bir çok konuda önemli üyesidirler. Dolayısıyla 

toplum sağlığı bakımından baktığımızda İnsan sağlığının, hayvan sağlığı ile 

ayrılamayacak şekilde bağlantılı olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Veteriner hekimler hayvan hastalıkları hakkında olduğu kadar, bu hastalıkların ekoloji, 

ekonomi, insan toplulukları ve kültürleri üzerindeki etkilerini de bildikleri için sürdürülebilir 

Toplum Sağlığının daha üst seviyeye çıkarılmasına yönelik yeni metotların geliştirilmesi 

ve uygulanmasında bugüne kadar aracı olmuşlar ve gelişmekte olan ülkelerde aracı olmaya 

devam etmektedirler. Bu metotlar ekosistem kaynaklı, kültürel açıdan yapılabilir, ekonomik 

açıdan gerçekçi ve uygulanabilir niteliktedir. 

En son literatür bilgilerine, göre insanlarda bulaşıcı hastalıklara sebep olabilecek, bulaşıcı 

özelliğe sahip 1.407 adet mikroorganizma identifiye edilmiştir.Bu mikroorganizmaların 

%58’i zoonotik nitelikte, toplam 177 adetinin tehlikeli olup olmamasına göre değişmekte, 

yine bu 177 adet patojen, infeksiyöz organizmadan %73’ünün (130 adeti) çok tehlikeli, zoonotik 

olduğu saptanmıştır. 

Görüldüğü üzere Veteriner Hekimler ve Beşeri Hekimler, çok eski zamanlardan beri Toplum 

Sağlığının gerektirdiği ihtiyaç ve zorunluluk dolayısıyla beraber çalışmışlardır. Bilhassa 

son 100-150 yılda dünya nüfusunun hızla artması, tıbbın gelişmesine rağmen yoğun insan 

ve hayvan hareketleri dolayısıyla zoonoz hastalıkların hızlı yayılım göstererek hayvanların 

olduğu kadar insanlarda da hastalıkla birlikte can kayıplarının artmasına sebebiyet vermiştir. 

Aynı zamanda daha önce var olduğu bile bilinmeyen Kırım Kongo Kanamalı Ateşi 

(KKKA), Kuş Gribi, SARS ve BSE gibi hepimizin bildiği zoonoz hastalıklar ortaya çıkmış 

ve insanları tehdit etmektedir. 

Tüm bu bilgiler ışığında, dünyadaki küreselleşme sonucunda önümüzdeki yıllar içerisinde 

veteriner hekimlik ve beşeri hekimlik arasındaki ilişkinin daha da güçlendirilmesi, 

toplum sağlığına yönelik bir ihtiyaç olarak ortaya çıkması kaçınılmaz olduğundan, insan 

topluluklarına yönelik Tolum Sağlığı faaliyetleriyle, bireye yönelik koruyucu hekimlik hizmetlerinde 

Veteriner Halk-Toplum Sağlığının ve veteriner hekimlik hizmetlerinin etkinliğinin 

arttırılmasının kaçınılmaz olduğunu ortaya koymaktadır. 

Tüm bu genel tanımlamalardan sonra ülkemizdeki durum ne? Şu anda maalesef bunun 

için çok güzel şeyler söyleyemiyoruz. İstanbul Veteriner Hekimler Odası 1954 yılında ku- 


ulmuştur. Türk Veteriner Hekimleri Birliği’nin kuruluş tarihi de aynıdır. O zamanlardan 

bugüne Veteriner hekimlerin yetkileri devamlı tırpanlanarak bugünkü yok seviyesine getirilmiştir. 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 6000 olması gereken veteriner hekim kadrosu 

1900 civarındadır. Yukarıda sunduğum veteriner hekimliğin toplum sağlığındaki rolü 

ve önemi dolayısıyla, bu durum sadece veteriner hekimler için değil, toplum sağlığı için 

de çok büyük sıkıntılar yaratmaktadır. Kuş gribini çok yakın zamanda yaşadık. 2005 yılı 

sonlarında Bakanlıktaki meslektaşlarımız, Belediyelerdeki veteriner hekimler canla başla 

çalıştılar ama, yetersiz kadro ile daha büyük ve yaygın bir zoonoz hastalık olduğunda ne 

olacağını hiç kimse bilmiyor. Hükümet çıkardığı yönetmelik ve kanun değişiklikleriyle 

Avrupa’ya sözde uyum adı altında değişiklikler yapmakta, devamlı veteriner hekimlik ve 

sağlık politikaları tırpanlanmaktadır. Katılımınız için teşekkür ederim. Bu arada bu sunumda 

faydalandığım Türkiye’de veteriner halk sağlığı konusunda çok değerli çalışmaları 

olan meslektaşım Adnan Serpen’e İzmir’den buraya kadar gelerek Kurultayımıza katıldığı 

için ayrıca teşekkür ediyorum. Sorularınız varsa alabilirim. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Oldukça detaylı sunumunuz için teşekkür ederim İsmet Bey. 

Tabii İsmet Bey, zamanı ekonomik olarak kullanmak için bazı konulara da değinemedi. Örneğin 

Dünya’da birçok örneği yaşanan bioterörizm var. Günümüzde gelişmiş ülkeler bu 

konularda önlemler alıyorlar. Bu önlemlerin merkezinde Veteriner hekimler yer alıyor. Bu 

anlamda da ülkemizin bu konuda çalışmalar yapması gerekiyor. 

Hep sağlık diyoruz, bu konuda çarpıcı bir rakam, belki yanlış anlaşıldı İsmet Bey’in 

söylediği. Sağlık Bakanlığı içerisinde bugün sadece 25 tane veteriner hekim var. Onların 

bir kısmı da belkide şu anda emekli olmuştur. Diğerleri de emekliliklerini bekliyorlar, dolayısıyla 

oldukça vahim bir tabloyla karşı karşıyayız. Sorularınız varsa alabiliriz. 

Dinleyici: Bu 1900 mü 25 mi Sağlık Bakanlığı’ndaki veteriner sayısı? 

Doç. Dr. Murat Arslan: Türkiye’deki Sağlık Bakanlığı’nda toplam 25 adet, Tarım Bakanlığı’ndaki 

1900 adet bulunmaktadır. Yine belki çarpıcı olacak Çevre Bakanlığı’nda, hayvanları 

korumayla ilgili 5199 sayılı kanun çıktı biliyorsunuz, kanun bildiğiniz gibi halk 

sağlığıyla ilgili. 81 il var şu an Türkiye’de, bu 81 il içerisinde sadece 11 Çevre İl Müdürlüğü’nde 

veteriner istihdam ediliyor. 

Evet, soru, Adnan Serpen Bey. 

Adnan Serpen: Herkese merhaba. Ben şöyle bir katkıda bulunmak istiyorum... Adnan 

Serpen, İzmir Veteriner Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Üyesi. 

Veteriner halk sağlığı 1946 yılında Dünya Sağlık Teşkilatı kurulduktan 2 yıl sonra Amerikalı 

veteriner bir grup Martin Kaplan tarafından 1948 yılında oluşturuldu. Veteriner halk 

sağlığı oluşturulurken şu andaki modern tıbbın, halk sağlığının altyapısı oluşturuldu. Günümüzdeki 

modern halk sağlığı yapısı bunun üzerine kurulmuştu. Günümüze kadar bu süreç 

gelmektedir. Bunun beraberinde 1952 yılında ABD’de CDC laboratuvarı FDI’ya bağlı olarak 

kuruldu. Bu kurulan laboratuvarda multi-disiplinel çalışma başlatıldı. Çünkü 2. Dünya 

Savaşı sırasında çok ciddi hastalıklarla karşılaşıldı. İnsanlar çok ciddi zayiat verdi. Bunun 

bilincine varan ülkeler bu yapılandırmayı oluşturdular. Bugün CDC laboratuarı FDI’nın halk 

sağlığı hizmeti veren önemli bir laboratuvarıdır. Dünyaca ünlü araştırma merkezidir. Çok 

ciddi çalışmalar yapmaktadır halk sağlığına yönelik. 


27

Tabii bunların bugüne kadar gelişine baktığımızda, hemen akabinde Avrupa Birliği’nde 

1950 yıllarında tekrar bir oluşum meydana geliyor. Sonra yine bu yapı içersinde 1898 yılında 

Amerika ile İspanya arasındaki savaş sırasında Amerika’nın kuruluşundan önce, yine Amerikan 

veteriner hekimleri, 1898 yılındaki bu savaşta gıda güvenliği konusunda görevlendirilmiş 

çok sayıda veteriner hekim hayatını kaybetmiş ve çok da başarılı görevler verilmiştir. 

Bunun üzerine 1916 yılında kolordu düzeninde bir askeri veteriner teşkilatı kurulmuş. Türkiye’de 

de NATO standartlarında buna benzer bir oluşum gerçekleştirilmiştir. Burada yapılan 

çalışmalar hem askeridir hem de sivil hayata yöneliktir. 

Özellikle tıp alanındaki birçok hastalıkların, sağlık sorunlarının çözümünde bu CDC laboratuvarında 

çalışmalar yapılmaktadır. FDI bünyesinde özel veteriner seksiyonu bulunmaktadır. 

Diğer bir konu; tabii bizde bu yapılanma maalesef gerçekleştirilmedi. 1960’tan 

sonra sağlıkta sosyalizasyon adı altında yapılan çalışmalara baktığımızda, halk sağlığına yönelik 

sosyal devlet anlayışı öne çıktı. Sağlık Bakanlığı’nda çok güzel çalışmalar yapılmıştır. 

Özellikle bizim ülkemizdeki çok yaygın hayvan hastalıklarını gözönüne aldığımızda tıpkı 

CDC laboratuvarına benzer altyapı olması gerekmektedir. Çünkü 1985 yılında yapılan bir organizasyon 

sonucunda 1593 sayılı kanuna baktığımızda tabip, eczacı, veteriner asil üyesidir. 

İllerde, 85 yılında yapılan bir remobilizasyon sonucunda veteriner hekim baypas 

edilmiştir. Geriye çekilmiştir. Bugün tarım il müdürlükleri de %70-80’e varan idareci konumundaki 

mühendis kadrosundaki idareciler tarafından katılmaktadır. Bu katılan mühendis 

kadrosundaki idarecilerin ne yazık ki ne bir hayvan hastalıkları konusunda ne de veteriner 

halk sağlığı konusunda yeterli bilgileri olduğu için burada halk sağlığına yönelik bir hukuk 

meydana gelmekte. İşte nitekim kuş gribinde yaşadığımız olayda yanlış kararlar alındı. Hayvanlar 

diri diri yakıldı ve dört tane insanın ölmesine sebep oldu. Dolayısıyla bu tip hizmetler 

yapılırken doğrudan sahaya intikal edilecek şekilde, beşeri hekimlikte irtibat kurulacak 

şekilde bir yapılanmanın olması gerektiği üzerine durulmaktadır. Türkiye’de de inşallah bunlar 

olur. Teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Değerli katkılarınız için teşekkür ederiz. Başka sorusu olan 

varmı? 

Dişhekimi Ahmet Gürbüz: Veteriner hekimliğin toplum sağlığındaki önemini elbette 

görüyoruz. Hatta yaşayarak görüyoruz. Son yıllarda yaşadığımız bir Deli Dana hastalığı 

vardı, daha sonra Kuş Gribi ile tanıştık. Kuş Gribi’yle artık astronot kıyafeti giymiş adamlar 

kanatlı hayvanları telef etmek için hepimizin hatırladığı görüntüler verdi. Daha sonra 

Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalığını gördük. Şimdi bu gelişmeleri hepimiz yaşayarak görüyoruz. 

Hep bedel ödeyerek görüyoruz. Şimdi bedel ödemeden gerçekten bu kadar önemli 

olan bir konuyu topluma nasıl benimseteceğiz, nasıl içselleştireceğiz. Bu konuda Veteriner 

Hekimler Odası olarak neler düşünüyorsunuz? 

Veteriner Hekim İsmet Çolakel: Ahmet Bey sorunuz için teşekkür ederim. Biz İstanbul 

Veteriner Hekimler Odası olarak mesleğimizdeki hak kayıplarını, bilhassa toplum 

sağlığını ilgilendiren kısımlarını çok önemsiyoruz ve bunları her platformda anlatmaya çalışıyoruz. 

Veteriner hekimlik deyince bugün toplumumuzda büyük şehirlerde kedi, köpek; 

küçük şehirlerde ve kırsal kesimlerde koyun, keçi, sığır akla geliyor. Fakat aslında veteriner 

hekimlik, beşeri hekimlikle iç içe. Sunumumda kısaca anlatmaya çalıştım. Direkt insan sağlığını 

etkiliyor. Yani aslında hayvanların sağlığını korumak insan sağlığını korumak anlamına 

geliyor ve koruyucu hekimlikte çok büyük rolü ve önemi var. Sayın Adnan Serpen de biraz 


önce konuya değindi. 1950’lerden başlayarak Türkiye’de birçok meslek geriye gittiği gibi 

veteriner hekimlik de geriye gitmiş durumda. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nda olması gereken 

veteriner hekim kadrosu 6000 iken 1900’ler civarında. Biz, İstanbul Veteriner Hekimler 

Odası olarak bu AB adı altında sözde yapılan mevzuat değişikliklerini veya 

kayıplarını önlemek ve engellemek adına şu anda Tarım Bakanlığı’na 4, Çevre Bakanlığı’na 

1 dava açmış durumdayız. Olması gereken nedir? Meslek Odalarıyla Tarım Bakanlığı, Sağlık 

Bakanlığı, veteriner hekimler, beşeri tabipler, eczacılar, dişhekimleri hep beraber bu meslekte 

toplum sağlığını korumamız için çalışmamız gerekiyor. Fakat biz işi gücü bıraktık. 

Tarım Bakanlığı’na, beraber çalışmamız gereken Tarım Bakanlığı’na, dava açmış durumdayız. 

Bu davalar da veteriner hekimlik mesleğini korumak, dolayısıyla halk sağlığını korumak 

adına açılmış davalardır. Şu anda gidişat iyi durumda. Bakanlık AB giriş sürecinde 

çok hızlı olarak ve mesleğimiz açısından hak kayıplarını içeren çıkarmış olduğu mevzuatı 

şu anda yavaşlatmış durumda, davaları da kazanırsak, sizin sorunuzla ilgili bir aşama kat 

edeceğiz diye düşünüyorum. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Ben bir katkıda bulunmak isterim: Bizim bakanımız veteriner 

hekim, bu konuları aslında bilmesi gereken gerekiyor ama maalesef o da çok ilgisiz kalıyor. 

Tabii sorun aynısı, yarın yine bunları konuşacağız ama sağlık hizmetlerinin sermayeye açılması 

ile ilgili planların parçaları olarak karşımıza çıkıyor. insan sağlığını etkileyen bu konularda 

inanılmaz bir şekilde mevzuatta yer alan yetkiler birer birer yok ediliyor. 

Dinleyici: Dünyada hiçbir başarı kolay elde edilmemiştir. Aslında insanlık tarihi ile beraber 

düşününce hem veteriner hekimlik alanında hem genel tıp alanında bugün konuştuğumuz 

anlamda sağlığın korunması gibi kavramlar oldukça yeni kavramlar. Yani her ne 

kadar insanlığın oluşundan beri varsa da; yapılandırılmış olarak, bir program etrafında müdahale 

alanları ve araçları yaratılmış olarak uygulanması oldukça yeni. Hatta işte hani 1950’li 

yıllar diye düşünürsek, bu yılların tanımlandığı yılların hemen 10-15 yıl sonra da tahribatının 

yaşandığı yıllar, bu nedenle hem sağlık profesyonellerinden geleneksel olarak hekimlik 

pratiğinin yanında, çok zayıf bir anlayış halinde duruyor. Tıp kökenli hekimler hem de diğerlerinde... 

Çünkü yüzyıllardır yaptığımız şey aslında sonuca müdahale etmek yani oluşan 

şeyleri bilgi, beceri olanaklar ölçüsünde hafifletmeye çalışmak. Hâlbuki gerek halk sağlığı 

açısından bakıldığında koruyucu veteriner hekimlik yaklaşımı, gerekse normal olarak tıbbi 

pencereden baktığımızda sağlığın korunmasına ilişkin yaklaşımlar ve bu yaklaşımların gerektirdiği 

araç gereçler, o kadar çok zengin deneyimlerimizin olduğu alanlar değil. O nedenle 

bu toplantıya katılımın azlığı bile gösteriyor ki, bu konuyu en azından işletmenin 

mutfağında olanlar olarak daha ısrarlı ve yapılandırılmış bir takım müdahalelerin konusu 

haline getirmemiz gerekiyor. Kendimizde o isteği yaratamazsak bunu duyan sadece kelimelerden 

duyar. Sadece programlardan duyan insanların anlaması, anlasa bile kendini müdahil 

kılması... Çünkü bir araç yaratamazsanız yani sadece izliyor, birçok konuda olduğu 

gibi... Bu toplantıdan sorumlu tanımlanmasından sonra nasıl sürekliliği olan bir müdahale 

planları hazırlayabiliriz? Hem il düzeyinde hem de ulusal düzeyde diye biri çıkar soru sorar. 

Bundan sonraki şeye oradan başlamalıyız diye düşünüyorum. Teşekkür ediyorum sunum 

için de katkılar için de. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Tabii bu platform bizim için çok önemli bu tür planların yapılabilmesi 

için. Sanırım hep beraber bıkmadan usanmadan çalışmamız gerekiyor. Ben eğer 

başka soru yoksa ikinci sunuma geçmek istiyorum. Adnan Bey’e son kez söz veriyorum. 


29

Adnan Serpen: Kusura bakmayın özür diliyorum. Sorulan soruya bir nevi cevap gibi 

bir şey. Mesela biz İzmir’de bu tip etkinliklerin hizmet alanımızın önemini vurgulayabilmek 

için web sayfamızda özel İngilizce ve Türkçe içerikli dünyadaki çalışmaları içeren çok 

özel bilgiler yükledik, linkler yükledik. Orada da Dünya Sağlık Örgütü’nden tutun da Gıda 

Tarım Teşkilatı’na varıncaya kadar hepsi mevcut. Ve bir de halka yönelik eğitici bilgiler 

nedir gıda güvenliğiyle ilgili. Hayvansal gıdalardan kaynaklanabilecek önemli sağlık sorunları, 

bunların önlenmesi... Dokuz Eylül Tıp Fakültesi öğretim üyeleriyle beraber önümüzdeki 

günlerde halka Karşıyaka bölgesindeki açık toplantılar... Çünkü aynı toplantıları 

ABD’de tanıtım amacıyla... İşte gıdaların hazırlanması, kuduzdan tutun, evdeki kedinizin, 

köpeğinizin beslenirken kaynaklanabilecek hayvan hastalıklarından korunmasına kadar... 

Tahmin ediyorum uzun bir süreç yaşayacağız. Teşekkür ediyorum. 

İlaç Eczane Dışında Satılabilir mi? 

Eczacı Mustafa TURUNÇ 

Ecz. Mustafa Turunç: (... Bant değişimi) Bu nedenle bu konuşmamı görsel bir malzeme 

ile destekleyemedim, maalesef bana katlanmak durumundasınız. Bunu konuşmamın 

başında hem özür dileyeyim hem de belirteyim istedim. Evet, konumuz: “İlaç eczane dışında 

satılabilir mi?” Sanıyorum bu konu ile ilgili şunu tartışmamız lazım. İlaç eczane dışında 

yasal anlamda satılabilir mi? Çünkü hepimiz biliyoruz bir kısım analjezikler ve anti-gribal 

ilaçlar, bakkallarımıza, büfelerimize, kahvelerimize kadar girdi. Grip çayları adı altında 

elinde sehpasıyla çırak dolaştırıyor. Hatta benzin istasyonlarında, seyahat şirketlerinde yolculara 

bile ikram edilen bir ürün haline geldi. Maalesef kaynağından kurutmak mümkün 

ancak hiçbir güç de bunu yok edemiyor bugüne kadar. O nedenle konumuz: İlaç eczane dışında 

yasal olarak satılabilir mi? Dilim döndüğünce sizlere bu konuda açıklamalarda bulunacağım. 

Evet, ilaç eczane dışında satılabilir mi? Hemen bir eczacı olarak belki sizi 

şaşırtacağım; evet ilaç eczane dışında bal gibi satılabilir. Sağlığa ve ilaca nereden ve nasıl 

baktığınızla ilgili bir olgu bu. Eğer sağlığı bireyin doğuştan kazanılmış bir hakkı olarak 

görüp de, sosyal devlet kavramı içinde bunu devletten eşit, parasız olarak talep ediyorsanız, 

ayrıca ilacı da sosyal bir ürün ve sağlık alanının önemli bir parçası olarak görüp başka bir 

şeyle de ikame edilmeyen bir ürün olarak tanımlıyorsanız ve bu taleplerinizi ve tanımlamalarınızı 

da, siyasi iktidarlarının politikalarının içine sokabiliyorsanız; hiç tartışmaya gerek 

yok, ilaç eczanede eczacı tarafından verilmesi gereken bir hizmettir, bunun başka bir şekilde 

satılabilmesini düşünmek bile abesle iştigaldir. Ancak görülüyor ki bu konu Toplum Sağlığı 

Kurultayı’nın bugünkü oturum konusu olabiliyorsa, demek ki bu olayla ilgili, bu olguyla ilgili 

ciddi sıkıntıların ve tehlikelerin olduğunun da bir işareti bugün bu konunun seçilmesi. 

Sevgili dostlar, tüm dünyada kapitalizmin yaşadığı krizin atlatılmasıyla ilgili pek çok ülkede 

neo-liberal uygulamalar gündemde ve ülkemizde de bu uygulamalar bir bir hayata geçirilmeye 

çalışılıyor. Sağlık alanı da bu konuda önemli saldırıların olduğu bir alan. Özellikle 

1980’lerden sonra bu alanla ilgili piyasalaştırma çalışmaları, ne kadar iktidar geldiyse hepsinin 

programında var olan bir yaklaşım. İktidarlar değişse de sağlıkla ilgili, yapısal düzenlemelerle 

ilgili o ruh, o çaba hep korundu. Zaman zaman adları değişti; reform dendi, değişim 

dendi, bugün de dönüşüm deniyor. Ancak bu dönüşümler sağlıktaki yapısal değişikliklere gidilerek, 

alanın serbest piyasa koşullarına terk edilmesi sürecini başlattı. Son dönemde yaşadığımız 

ve yaşamaya devam ettiğimiz tek parti iktidarı da parlamentodan aldığı güçle 


nerdeyse sağlıkta dönüşüm programını bizlere rağmen noktalayacak. Sağlık alanı sermaye 

için kâr edilebilir alan haline dönüştürülünce, ilaç da bundan nasibini alan bir alan. Burada 

bir eczacı olarak bir özeleştiri yapmam gerekir, 1980’lerden itibaren yapılan bu saldırılarda 

kimi eczacı örgütlerimiz ve en başta İstanbul Eczacı Odası gerekli tepkiyi ve karşı duruşu 

sergilese de, eczacı tabanı olarak o yıllardan itibaren bu konuda çok net tavır gösterdiğimiz 

söylenemez. Maalesef bu konuda çok öngörülü olamadık, ancak 1990’ların sonu 2000’lerin 

başından itibaren ucu yavaş yavaş bizlere dokunmaya başladığında, bu konuda bizlerin de 

bir şey yapması gerekir noktasında bir birliktelik oluşmaya başladı. Saldırılarda tabii baktığımız 

da ilk hedef biz değildik. Sanıyorum eczacının bu tepkisizliği bu nedene de bağlı. 

Neden ilk hedef biz değildik? Çünkü eczane yapılarına baktığımızda, ilk etapta kapitalizm 

için uygun model ve yapılardı. Çünkü, ilaç pazarının büyük bir çoğunluğu serbest piyasa 

anlamında özel işletmeler tarafından karşılanıyordu. Bunlar da kimlerdi? Eczanelerdi. İlk 

amaç, sistemin ilk amacı sağlık alanında devletin sunduğu hizmeti sermayeye açmak ve devleti 

bu alandaki hem hizmet sunumu hem varlığı konusunda en aza indirmek olduğu için; siz 

benden çok daha iyi biliyorsunuz, özel hastane girişimcilerine inanılmaz teşvikler verildi. 

Kamu hastaneleri köreltildi. Sağlık çalışanlarının özlük hakları budandı, bunlara paralel olarak 

da sağlık sigortacılığı sistemi geliştirilmeye başlandı. 

1995’lerden sonra yavaş yavaş sıra ilaca gelmeye başladı. Global sermaye daha çok tüketmek 

ve daha çok kâr elde etmek anlamında ilaca da yavaş yavaş bulaşmaya başladı. İlacın 

hastaya sunulduğu son noktada da denetimin ve kârlılığının kendinde kalmasını arzuluyor 

bu kesim. Bu amaçla da eşzamanlı iki uygulamayı beraberinde başlattılar ve bunun sonlandırılması 

ile ilgili de gerekli çabaları hâlâ gösteriyorlar. Birinci aşama nedir? İlacın hastaya 

sunulduğu, biraz evvel söyledim, son noktada da belirleyici olmak. Yani eczane bazında da 

bu pazarın hâkimi olmak. Yasamızda bulunan, “eczanenin sahibi ve mesul müdürü eczacıdır” 

hükmünü değiştirmek istemekteler, eczacının sahipliği kavramını ortadan kaldırarak 

“ortaklık” kavramını da bu yasanın içine sokarak, özel işletmelere ve en sonunda da ulusötesi 

sermayenin zincir eczane yapılarına doğru gitmekle ilgili bir düzenlemenin yasallaşması 

için çaba sarfediyorlar. 

İkinci eşzamanlı uygulamada tabii bu kadarla da yetinmiyor. “Reçetesiz ilaç” kavramı 

içine soktukları bir kısım ürünleri de eczane dışında hemen aklınıza gelebilecek her satış 

noktasında, satmakla-tüketmekle ilgili yasal zemini de oluşturmakla ilgili bir gayretleri var. 

Bu beklentiler içinde ilaçta ne gibi yapısal değişiklikler, dönüşümler oldu? İsterseniz şimdi 

biraz kısaca da olsa onlara bakalım. Hepinizin bildiği gibi ilaç reçeteli ve reçetesiz ilaçlar adı 

altında iki sınıfa, iki kategoriye ayrıldı. Reçetesiz satılacak ilaçların listeleri hazır olduğu 

hepimiz tarafından bilinmekte ve sanıyorum 31 Aralık gibi de bu tip ürünlerin reklamı tüm 

medya dünyamızda yer alabilecek. 

İkinci bir önemli değişiklik, biliyorsunuz eczaneler ve eczacılar hakkındaki meşhur bir 

kanunumuz var 6197, bu kanunda da eczane açılış koşulları ile ilgili değişim söz konusu 

oldu. Önceleri cadde üstünde, düzayak ve rekabeti önlemek açısından da tek kapısı olması 

gereken bu sağlık birimleri kapalı alanlarda ve “tek kapı” şartı ortadan kaldırılarak açılma 

koşulları değiştirildi. Alışveriş merkezlerimizdeki eczanelerimiz de bu yasa değişikliğinden 

sonra açılabildiler. 

Bir diğer değişiklik yine 6197 sayılı kanunumuzda ilgili: Eczacının talep ve beklentilerine 

uygun bir değişim konusunda eczacı örgütlerinin bir çabası vardı. Bu değişikliğin yapılması 

ile ilgili benim hatırladığım 2000 yılından 2007’ye kadar onlarca taslak hazırlandı. 

Bu taslaklarda Türk Eczacıları Birliği’nin ve odalarımızın görüşü alındı. Ancak bir türlü de 

bu 7 yıl içinde de ilgili komisyonlardan geçip de yasalaşma noktasına gelemedi. Bunun ne- 


31

denlerinden en önemlisi; bu yasada, biraz evvel de değindiğim gibi, eczanenin sahiplik kavramının 

yok edilmesi konusunda bir çaba var. Eczacı örgütlerinden ve tabandan da çok ciddi 

tepki ve eleştiri gelmesi nedeni ile bundan evvelki iktidarlar cesaret edemediler. Bu iktidar 

da yapıp yapmama konusunda kararsız. Ancak Sağlık Bakanlığı yetkililerinin söylediğine 

göre bu ifade yasada kalacak, ancak ne hikmetse bir türlü ilgili komisyonlardan geçip de yasalaşma 

durumunda olamadı bugüne kadar. O nedenle biz eczacılar bu yasanın dikkatli takipçisi 

olmaya devam edeceğiz. Bir diğer değişiklik de yine Sağlık Bakanlığı’nın bünyesinde 

olan İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü bir anlamda yok ediliyor. Onun yerine Türkiye İlaç ve 

Tıbbi Cihaz Kurumu adı altında yeni bir yapılanma söz konusu. Bununla ilgili çok ayrıntılı 

bir sunumu sanıyorum yarın Eczacı Zafer Kaplan arkadaşımız sizlere sunacak. Ancak çok 

özetle değinmek gerekirse; bu sözde özerk yapı, içine bakıldığında Türk Tabipleri Birliği’nden 

bir üye, Türk Eczacıları Birliği’nden bir üye, ilgili fakültelerden üyeler var; ancak 

genel anlamda çoğunluk itibari ile baktığımızda da ticaret erbaplarının kurumlarının olduğu 

ve sermayenin denetiminde olacak bir kurum yaratılmaya çalışılıyor. İşte bu değişikliklerin 

hepsi ilacı daha çok tüketerek, daha çok yönetmesini sağlayacak düzenlemeler. Ancak hepimiz 

biliyoruz ki, ilacı daha çok ve kontrolsüz tüketerek daha sağlıklı bir toplum yaratmak 

mümkün değildir. Sermayenin öngördüğü yapısal değişikliklerin tümü daha gerçekleşmemesine 

rağmen ilacın sağlık harcamalarındaki payı neredeyse %50’ler civarında. Bu oran çok 

yüksek bir orandır ve ciddi bir sağlıksızlığı da işaret etmektedir. Gelişmiş uygar toplumlardaki 

bu orana baktığımızda, ilacın sağlık hizmetlerindeki payı %20-25’ler dolaylarındadır. 

İlaç eczane dışına çıktığında ve reklamlarla da desteklendiğinde bu oranın hangi boyutlara 

çıkacağını tasavvur etmek bile istemiyorum. İlaç hekim ve eczacının denetiminden çıkartılarak 

insanların kendi kendini tedavi etme süreci başladığında, bunun sonucunda da bireyler 

ciddi sağlık sorunlarıyla karşılaşacak. Ancak sermaye de kârlarına yeni kârlar katmış 

olacak. 

İşte bu tespitlerim ve bu gelişmeler ışığında: İlaç neden eczanede satılmalıdır? İzninizle 

çok kısa da buna değinmek istiyorum. İlaç hizmeti eczacının denetiminde sürdürülmezse bu 

hizmet mekanik bir hal alacak. İşletmelerde eczacı da çalışsa, patronun aldığı kararlar dışına 

çıkamayıp, inisiyatif koyamayacak. Bu alan giderek global sermaye gruplarının egemenliğine 

geçecek, ilaç hizmeti etik, deontolojik insani değerler ve sağlık hakkı bir kenara bırakılarak 

işletmenin kârlılık hesapları ve bilanço değerleri üzerinden süren bir hizmet olacaktır. 

Süreç bu noktaya geldiğinde sınırlı sermayeye sahip eczacı, global sermayeyle rekabet edemeyeceği 

için bir bir yok olup bu alandan çekilecektir. Şu an bile 24 bin eczanenin yaklaşık 

1/4’inin gizli iflas içinde olduğunu söylemek sanırım yanlış olmaz. Ayrıca eczanelere biraz 

daha sosyal taraftan baktığımızda her biri mahallenin sosyal bir odağıdır. Eczacının sağlık 

ve ilaç danışmanlığının dışında mahallesinin neredeyse muhtarı, avukatı, yol göstericisi, psikologu, 

bir anlamda Güzin Abla’sıdır. Gerçi erkek eczacılar bu tanımlamaya sinirlenecek 

ama ne yapayım bu da bir vaka. Bayan arkadaşlarımız gerçekten bu ablalığı yapıyorlar. Yani 

eczaneler sosyal danışmanlık noktasında da önemli işlevi olan bir sağlık noktasıdır. Eczacılarımızın 

insani duyguları bilanço hesaplarının, daha pek çok şeyin önündedir. Mahallelinin 

parası olmadığında ilacını verir, yeri geldiğinde borç defterlerini bir bir yırtar atar. Her şeyden 

önemlisi eczacı aldığı eğitimle ilaç alanının tek söz sahibidir. Halktan bir kişidir ve halk 

sağlığına karşı yapılan saldırılara karşı koyar, halkı bilgilendirir ve uyarır. 

İlacın eczane dışında satılmasına karşı duruşumuzu asla bir pazar kaybetme endişesi 

içinde değerlendirmemek gerekir. Bir parametredir ama çok da önde olan bir parametre değil. 

Hatta olaya yalnız ilaç ve eczacı ekseninden bakmak da doğru değil. Fotoğrafı çok bütünüyle 

görmek gerekir, sözü edilen sorunların ana ekseni sağlıkta dönüşüm programıdır. Bu 


program sağlıkta tam bir yıkım programıdır ve bu oyunu bozmakta ne eczacı ne hekim ne 

de diğer sağlık çalışanlarının elindedir. Mücadele tüm kesimlerce topyekün yapılmadığı sürece 

geri püskürme şansımızın da olmadığını burada bir kez daha belirtmek istiyorum. Halkımıza 

yönelik, gerçi halktan da çok kişi yok, halka rağmen halk için bir şeyler yapma 

uğraşısı içindeyiz. Ancak, son sözümüz şu: Sağlığına sahip çık ve eşit, parasız ve nitelikli bir 

sağlık hizmetinin devlet tarafından yapılmasını ısrarla talep et ve siyasi iktidarların bu konuyla 

ilgili uygulamalarına, dayatmacı tavrını koy. Bunlar olduğu takdirde ben inanıyorum 

ki sorunlarımızın büyük bir çoğunluğu çözülecektir. Sunumum burada bitti. Bu konuyla ilgili 

çok meslek şovenizmi yapmadan bir şeyler ifade etmeye çalıştım, umarım sizleri tatmin 

etmişimdir. Hepinize sevgiler, saygılar sunuyorum. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Değerli bilgiler için teşekkür ederiz, Veteriner hekimlikte, hizmetin 

hekimlikten çıkarılması için aynı planlar var. Ortaklıklar veya şirketler kurularak hastaneler 

oluşturulması, ilacın ve hizmetin bu şekilde verilmesi ile ilgili büyük çabalar var. 

Yine damızlık birliklerine, hayvan ıslahı görevi olanlara hastane açılması için görev verildi. 

Bunlar torba torba ilaçları üreticiye satıyorlar, maalesef bunları üretici kendisi kullanıyor. 

Evet, tekrar teşekkür ediyorum ve soru varsa alabilirim. 

Dinleyici: Teşekkürler, sorum hakikaten hepimizi ilgilendiriyor. Şimdi sağlığa dünyadaki 

sektörel açıdan baktığımız zaman silah ve enerji sektöründen sonra en geniş sektör olarak 

ortaya çıkıyor. Tabii böyle bir sektör olunca da birçok insanın iştahı çok kabarıyor ve 

saldırılar da acımasız şekilde gidiyor. Bu saldırılara karşı koymak konusunda sanki bir sivil 

tablo çizer oldunuz ama ben aynı fikirde değilim. Adımlarımızı doğru attığımız zaman 3 

sene, 5 sene, 15 sene sonra da olsa yaptıklarımız bir yerlere varacaktır diye düşünüyorum. 

İşte bu yapmamız gerekenler arasında sizin de bahsettiğiniz bu reklam konusu geliyor. Elbette 

bu reklamın halkı bilgilendirmek açısından bir faydasını kimse düşünmüyor ama reklamcılar 

büyük bir iştahla bunu bekliyorlar. Daha çok da tabii ki ilaç sektörü bunu bekliyor. 

%50 rakamı çok çarpıcı bir rakam. Bu sene biraz düştü, Sağlık Bakanlığı açıklamaları bunu 

gösteriyor ama neresinden bakarsanız bakın %40 ilaç harcaması söz konusu tüm sağlık harcamalarının 

içinde. Şimdi tabii reklam için ne yapabiliriz konusunda ben sizden bir cevap 

isteyeceğim. Çünkü gözüken o ki sadece reçetesiz ilaçların reklamına izin verilecekmiş gibi 

bir izlenim olsa bile muhtemelen ilaç sektörü bunu daha geniş alanlara yaymak için elinden 

geleni yapacak, çünkü ortada çok cazip bir pazar var. Bu reklam konusunda, reklamı engelleme 

konusunda ne yapabiliriz? Bir-iki öneri varsa, sizden veya salondan. Bunu hep birlikte 

planlamaya başlasak iyi olur diye düşünüyorum. Konuşmanız için çok teşekkür ediyorum. 

Ecz. Mustafa Turunç: Ben teşekkür ediyorum sevgili hocam. Tabii sorunuza cevap 

vereyim. İlaç pazarıyla ilgili -pardon- sağlık giderleri oranı noktasında aşk olsun hocam 5 

puan için mi tartışacağız, sizin dediğiniz olsun. %40’larda olsun. Reklam tabii çok önemli, 

neler yapabiliriz noktasını çok boyutlu değerlendirmek lazım. En azından biz eczacılar bunu 

aşağı yukarı ‘95’lerden itibaren geri durdurmak noktasında çok ciddi çaba sarfeden bir örgütüz. 

En azından İstanbul Eczacı Odası olarak bunu söyleyebilirim. Ancak bir defa 1262 sayılı 

yasada çok net, ilacın reklamının yapılamayacağı yazılı. Ancak sistemin ideologları o 

kadar güzel çalışıyorlar ki, ilaç kavramını da neredeyse yok edecek noktaya getirdiler. Biraz 

evvel değindiğim İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nda bir ara müdahale etmeseydik ilacın adı 

geçmiyordu. Bir meta, bir ürün gibi söyleniyordu. O nedenle işimiz hiç kolay değil, çok zor. 

İki kategoriye ayrıldı ve reçetesiz satılabilecek ilaçlardaki reklamı geri çevirmek ne eczacı- 


33

ların –biraz evvel söylediğim gibi– ne hekimlerin, ne de bu alanla ilgili diğer yetkili arkadaşlarımızın, 

örgütlerin işi. Topyekün bu bilinci nasıl sağlayabiliriz? İşte durmadan çalışacağız, 

kamuoyunu bilgilendireceğiz, kamuoyunu yanımıza almaya çalışacağız. En azından 

reçetesiz ilaçlarla ilgili geri adım attırmanın kolay olmayacağını en azından yakın zamanda 

düşünüyorum. Çünkü sizin de söylediğiniz gibi hem reklam kesimi, hem medya dünyası 

ciddi bir pay kapacaklar, bu payı da yaratmak ve kendi bünyelerine aktarmak için çaba sarfediyorlar. 

Bununla ilgili ne söylerseniz söyleyin özellikle bilinen medyada hiç lafınız geçmiyor. 

Sanki hiç böyle bir olgu yokmuş gibi sürdürülüyor bu iş. Bu nedenle tılsımlı bir 

önerim yok açıkçası. Bunu hep beraber değerlendireceğiz, yolumuza devam edeceğiz, dilimiz 

döndüğünce anlatacağız. Bu belki biraz da süreç gerektirecek, bu olguyla beraber –biraz 

evvel yine söyledim– ciddi sağlık sorunları çıkan ülkeler var. Belki bu sağlık sorunlarını 

bizim ülkemizdeki vatandaşlarımız da bir bir yaşayacaklar. Deneme yanılma noktasında 

belki aynı noktaya gelebileceğiz. Tılsımlı bir reçetem yok sayın hocam. 

(Konuklardan biri söz aldı) 

Dinleyici: Teşekkür ediyorum. Aslında tabii eczanede satılmalı mı, satılmamalı mı noktasından 

bakınca yanıtı kolay. Ama niçin böyle olmalı ya da olmamalı. Zaten iki ana eksenden 

bakılarak soruna bir yanıt bulunabileceğini söylediniz. Bir boyutu bu, fakat öteki boyutu 

aslında son günlerde, son yıllarda bütün dünyada ve ülkemizde sağlık hizmetlerinin bir bütün 

olarak içinde bulundukları durumun kendisi ciddi bir toplum sağlığı sorunu olmaya başladı. 

Yani hani toplum sağlığını olumsuz etkileyen bir sorun değil, bizzat kendisi ciddi toplum sağlığı 

sorunu olmaya başladı. Yani ne açıdan, örneğin ekonomik açıdan ciddi bir toplum sağlığı 

kaynağınızın yarısını götürüyor. Resmi şeye göre. Ne açıdan gerçekten örneğin çok 

–öğleden sonraki oturumda olacak ama– yanlış kullanılan, gereksiz kullanılan ilaçların, hani 

kaç kuruşa mal olduğunun ötesinde, ciddi bir toplum sağlığı ortaya çıkardığını biliyoruz. 

İşte antibiyotiklerdeki dirençten tutun da analjeziklerden, başka pek sağlık sorununa kadarki 

pek çok konuda sağlık sorunu ortaya çıkardığı açık. Orada aslında şöyle bir nokta var. Her 

ne kadar biz kendi yaptığımız ve korumaya çalıştığımız hizmetin asıl niteliğini kamusal hizmet 

olarak tanımlıyorsak da, Türkiye’nin sağlık alanındaki deneyimi vatandaş açısından aslında 

bu duyguya ya da bu kavrama sahip çıkacak kadar algılanabilir değil. Aslında 

geleneksel sağlık hizmetleri veteriner hekimlik için de, eczacılar için de, hekimler için de 

hani şu 224 sayılı yasanın şeyini bir tarafta bulundurursak. Aslında daha çok sağlık profesyonelleri 

ve insanlar arasında kendi ekonomik ve sosyal ilişkilerine bağlı olarak yürüyen 

hizmetler. Yani bir çeşit aslında o kamusal niteliğini belirleyen, hizmeti sunanla hizmetten 

yararlanan arasında doğrudan çıkar ilişkisi olmadığı bir hizmet anlayışı Türkiye’de milyonların 

çok uzunca bir süredir ya da çok kısa bir süredir yaşadıklarını söylemek çok kolay 

değil. Onun için de bir sahiplenme noktasında bir sıkıntı var. Ben bütün sağlık profesyonellerinin 

aslında farkında olmadan bir çeşit istismara neden olduklarını düşünüyorum. Yani 

bu ister hani gelirimizin-statümüzün korunması gerekçesiyle olsun, ister geleneksel anlayışımızın 

uzantısı olarak olsun bir çeşit istismara neden olduğunu ve tabii bu soruna sahip 

çıkma noktasında çok doğal müttefiklerimiz olması gereken bireylerin, diğer örgütlerin o 

nedenle bunu tam bizim hissettiğim gibi hissetmediklerini düşünüyorum ve şöyle bakıyorlar 

aslında: kendilerine değdi ve şu anda ses çıkarıyorlar. Tabii ki bu önemli bir nedeni. Ama 

bunun tam da böyle olmadığını, bununla sınırlı olmadığını anlatmamız, anlatma becerisi 

göstermemiz gerekiyor. O asıl ortaya çıkacak olan güç ya da güçsüzlük biraz burada diye düşünüyorum. 

Bu nedenle hem sunum için hem katkılar için ben de teşekkür ediyorum. 


Ecz. Mustafa Turunç: Tamamen katılıyorum. Haklısınız. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Kemal Bey buyurun 

Vet. Dr. Kemal Kutlay: Ben ufak bir katkıda bulunmak istiyorum. Tabii uluslararası 

sermaye bizim gibi sağlığın geri kaldığı ülkeleri iyi bir kazanç fırsatı olarak görmekte ve iştahları 

kabarmaktadır. Bununla ilişkili birçok sorunu da gerek hekimlik alanında, gerek eczacılık 

alanında yaşamaktayız. İlaçla ilgili bir konuyu anlatmak isterim. Avrupa Birliği 

müktesebatı aslında ilaçların serbestçe reklamının yapılacağını hiçbir yerde söylemez; hatta 

OTC’ler (müşteri talebi üzerine şekillenen tezgah üstü) için bile sınırlamalar getirilmesi gerektiğini 

önerir. Bununla birlikte ülkeler arasında reçeteli ilaçlarda farklı uygulamalar yapılmasının 

da diğer ülkelerin sağlığını tehdit edeceğini ifade eder ve ortak bir uygulamaya 

doğru gidilmesini önerir. Ama maalesef bizim ülkemizde bir kısım basın konuyu çarpıtarak 

işine geldiği gibi yansıtmakta ve ilaçtan elde edeceği reklam paralarını hesap ederek sağlığımızı 

kurban etmektedir. Yine aynı grup medyanın ‘reklamın serbestçe yapılması konusunda 

Avrupa Birliği’nde mevzuatın böyle olduğu ve ülkemizde de bunun uygulanması 

gerektiği’ şeklinde gerçek dışı ifadeleri vardır. Bunun dışında maalesef Avrupa Birliği’ne de 

etki eden bir takım kuvvetler var. Sermayedarların kurduğu grupların Avrupa Birliği’nin birtakım 

müktesebatının çıkması ya da diğer ülkelerde kendi menfaatlerine uygun uygulamaların 

yapılmasında oldukça etkin olduğunu da gözden kaçırmamalıyız. Sosyal devlet sağlıklı 

ve mutlu bir toplum hayatı için halk adına halkın menfaatlerini korur, sermaye de ekonomik 

gücüyle kendi menfaatlerini korumaya çalışır. Bunu bir terazi gibi düşünürsek; terazinin bir 

tarafında olan sermayenin parasal gücüne karşılık, diğer tarafında devlet dengeleyici güç olmalıdır. 

Son zamanlarda giderek artan bir şekilde sermayeyi korumak adına maalesef, sermayeden 

yana tavır sergilenmekte ve kanunlar sermayenin önünü açacak şekilde 

oluşturulurken halk sağlığı gözardı edilmektedir. Bu şartlarda meslek odalarına, eczacılara, 

hekimlere çok büyük bir görev düşmektedir. Bunları ifade etmek istedim. Teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Teşekkür ederim Kemal Bey 

Dinleyici: Merhabalar, sayın hocama teşekkür ediyorum meslektaşım olarak sunumu 

için. Ama ben reklam konusunda –belki bu kurultayın sonuç bildirgesinde muhakkak olacaktır 

ama şimdi de ifade etmek istedim.– örgütlerin, özellikle meslek odalarının, bu reklamı 

denetleyen birimin içinde olmaları gerektiğini savunuyorum. Yani, evet tabii ki elimizden geleni 

yapmamız gerekiyor… Sağlıksız bir şekilde sunulmasını engellememiz gerekirken, bunu 

denetleyen, belki yurtdışında da örnekleri vardır muhakkak, olduğunu biliyorum, o bir kurul 

halka sunulacak reklamı denetleyecek ve onay vermeden halka yayınlanmaması gerekiyor. 

Böyle bir kurulun oluşması için ya da var olan bir yapının içine girmek için bu kurultaydan 

bir sonuç çıkması gerektiğine inanıyorum. Teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Ben teşekkür ederim. Bir yaptırımı olacak mı? 

Ecz. Mustafa Turunç: Soru değil mi? 

(Soru soran bayan tekrar söz alıyor.) 


35

Dinleyici: Neler yapılabilir? 

Ecz. Mustafa Turunç: Reklamla ilgili tabii öğleden sonraki oturumda bir başka meslektaşım 

sizlere çok değerli bilgiler verecek. Bu alana çok geçmek istemedim, bu nedenle... 

Dinleyici: Ben, soruyu cevaplamanızı isteyeceğim. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Tabii yasalarımızda reklam yasağı olduğu için asıl belki o 

noktada çok dik durmak gerekiyor. Yapılacak reklam denetimlerinin içerisinde olmaktansa, 

belki bu noktayı daha ön plana çıkarmak gerekiyor. 

Dinleyici: Tabii öncelikle engellemek, ama engelleyemediğimiz yerde, çünkü hep söyleniyor 

bir şekilde uygulanıyor, bu uygulamalar. Ama orada o denetim biriminin içinde bu 

kurulların muhakkak olması gerektiğine inanıyorum. Teşekkür ederim. 

Ecz. Mustafa Turunç: Bu tabii bizle ilgili şey. Nasıl tartışılmalı? Başkanımızın da dediği 

gibi, önemli olan böyle bir yasayı, böyle bir eylemliliği yok etmek. İçinde olduğun 

zaman o sorumluluğu da paylaşmış oluyorsun. Bunu daha detaylı değerlendirmek lazım. 

(Konuklardan biri söz alıyor) 

Dinleyici: İsterseniz son bir katkı vermek istiyorum. Bugün 11 milyar YTL’lik bir ilaç pazarı 

var ve bunun önümüzdeki 10 yıllık süreçte 30 milyar YTL’lere kadar ulaşması bekleniyor, 

hedefleniyor, hedeflenen bu. Tabii bu hedefleme doğrultusunda ilacı sadece eczaneler aracılığıyla 

tüketerek böyle bir rakama ulaşmak pek de kolay değil. Burada dikkat edilmesi gereken 

husus; bugün 23 bini aşkın ve Türkiye’nin her yöresinde hizmet veren eczane ağı mevcut. Bu 

eczane ağı bu sürekliliği koruduğu müddetçe kolay kolay ilacı eczane dışına çıkarmaları pek 

mümkün gözükmüyor. Buradaki esas çalışma önümüzdeki kısa süreçte –geçmişte de bunun 

örneğini gördük, bundan birkaç ay önceki Sağlık Bakanımızın Türkiye’deki eczane sayısının 

çok olduğunu bunun 8 binlerle sınırlanması gerektiği konusunda söylemleri vardı– Türkiye’deki 

eczane sayısını düşürmek. Bunun için de eczanede verilen hizmetin yeterli olmadığı üzerinde 

söylem geliştiriliyor, eczane yapıları güçsüzleştiriliyor, bununla ilgili temel yapılanmalar var. 

Ben bir meslek örgütünün bugün yöneticisi, başkanı olarak buradaki temel sorumluluğun gene 

biz meslek örgütlerinin üstüne düştüğünü düşünüyorum. Biz eczane yapılarımızı güçlü olarak 

tuttuğumuz sürece, en azından bu yapısal süreci, hiçbir erozyona uğramadan sürdürdüğümüz 

sürece eczanenin yerine bir başka kurum veya kuruluşu koyarak Türkiye’nin genel sosyal ekonomik 

yapısı ve eczane halk ilişkisi göz önüne alındığında pek de kolay hayata geçirilecek bir 

uygulama olmadığı düşünüyorum. Ama ne zaman ki eczane yapısında bir güçsüzlük, yetersizlik 

ortamı yaratıldığında da, o zaman pekala eczanelerin yerine ikame edilebilecek farklı market 

zincirleri gibi uygulamaların hayata geçireleceğini ilacın eczane dışında –demin de 

bahsettiğimiz– reklam faktörünün de göz önünde tutularak satışının pompalanması ile çok daha 

rantabl bir şekilde satışların yükseltilerek o rakamlara ulaşabileceğini düşünüyorum. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Teşekkür ederim. Evet, başka bir katkı veya soru var mı? 

Dinleyici: Benim bir sorum var izin verirseniz. Farmakovijilans sisteminde benim bildiğim 

kadarı ile doktorlar, eczacılar ve hemşireler etkin. Her şeye rağmen Zymax gibi ilaç- 


lar yurtdışında yasaklanmasına rağmen Türkiye‘de reçetelenmeye devam ediyor. Doğru 

mudur sayın eczacım? 

Ecz. Mustafa Turunç: Doğrudur efendim. 

(Aynı kişi konuşmasına devam ediyor.) 

Dinleyici: Bu doğrultuda, marketler ilaç satmaya başlarsa farmakovijilans sistemi ne 

olacak, bir sorum bu. Diğer sorum da Amerika’da FDA sisteminin çalıştığını, klinik farmasiye 

ağırlık verildiğini bildiğimiz halde biz niçin ilaç ve tıbbi cihazlar kanununu yerleştirmeye, 

ilaç ve tıbbi cihazlar kurumunu kurmaya çalışıyoruz? Bir de şu anda 11 milyarlık 

dediğiniz ilaç sektörü bana korkunç geliyor, büyüklük açısından. 10 yıl içinde nasıl olup da 

30 milyara çıkacak? Hepimiz mi hasta olacağız? 

Ecz. Mustafa Turunç: Teşekkür ederim efendim. Kendimi Sağlık Bakanı gibi hissettim, 

muhatabı ben olursam hemen çözeceğim ama bunlara kısa kısa nasıl cevap veririm düşünmeden 

edemiyorum. O dediğiniz olguların pek çoğu zaten gözetilmediği için böyle bir 

girişim Türkiye’de de söz konusu. Üretenler çok açık, çok üreteceğiz, çok satacağız ve çok 

kâr edeceğiz mantığı ile hareket ediyorlar. Burada önemli olan sağlık iradesini gösterecek 

noktadaki yöneticilerin bu konudaki yaklaşımları. Ama hep görülüyor ki işte Avrupa Birliği 

Muktesebatı öne sürülerek, IMF programları öne sürülerek sağlık ciddi bir şekilde ve serbest 

piyasa ekonomisinin içine sokuldu ve sokulmaya da devam ediliyor. Çabalarımız olmasaydı 

belki 5 sene önce geçecekti. O nedenle sizin bahsettiğiniz değerler onlar için çok önemli değerler 

değil. Pazarla da ilgili söylediğiniz rakam evet 11 milyar dolarlar çok önemli bir rakamdır, 

biz de bunu ifade ediyoruz. Sevgili başkanım katkı veren konuşmasında değindi, 

sanıyorum sorunuzun cevabı orada yatıyor. 10 yıl içinde eğer 30 milyar dolarlara ulaşacaksa 

eğer –ki çok verimli ve dikkate değer bir ülke olarak da takip ediliyoruz, ve rakamlar az 

buçuk doğrudur– bu alan sırf eczane ile sınırlı kalmayacak, biraz evvel değindiğimiz gibi 

bunu olabildiğince her satış noktasına açmak ve en azından ilaçların büyük bir bölümünün 

ilaçların satış noktalarında da satılabirliğini sağlamak isteniyor. Bu çaba içindeler, biz de 

bunları engellemekle ilgili karşı çabalarımızı sürdürme noktasındayız. 

(Konuklardan biri söz aldı) 

Dinleyici: Bir katkı daha hemen vereyim. O dediğiniz rakamlara nasıl ulaşılacak derken, 

bugün Türkiye’de 31 Aralık 2007 itibari ile birlikte büyük bir ihtimalle yürürlüğe girecek 

olan bir uygulama var. Birçok ilaç artık reçetesiz ilaç kapsamına alınacak. Bu ilaçlar da 

bugün hekimlerimizin çok yoğun kullandığı, yazdığı, halkın kullandığı ve tedavide çok 

yoğun kullanılan ilaçlar ve bunlara baktığımızda parasal değerleri çok düşük ama çok fazla 

tüketilen ilaçlar. Bu ilaçlar reçetesiz ilaç kapsamına alındığında, bir de reklamla pompalandığında 

o zaman bu süreçte fiyatları giderek giderler arttığı için artırılacak ve halka pahalı 

olarak sunulmaya başlandığında pazar bir yandan o şekilde büyüyecek, diğer yandan da bu 

tür ilaçların tedavi edici özelliklerinin yerine patent koruması altında ve yüksek fiyatlı olan 

birçok ilaç –ki bunun örneklerini görüyoruz, bugün 50-60- bin YTL’ye grip ilaçları var– geliyor 

Türkiye’ye. Eğer siz onların eşdeğerlerini ortadan kaldırıp ödenmez konuma sokarsanız, 

çok rahatlıkla Türkiye’ye yeni gelecek patent koruması altında yüksek fiyatlı, 

kârlılıklarına bakıldığında meslek hakları çok düşük olan, eczanelerin bu hizmetini verme- 


37

sini çok zorlaştıran ürünlerle pazar çok kısa bir süreçte benim az önce bahsettiğim rakamlara 

gelecektir. Burada önemli olan pazarı büyütmek değil, mümkün olan en düşük oranda 

giderlerle sağlıklı bir hizmeti sürdürebilmek. O 800 kalem ilaca baktığımızda bugün pekala 

pek çok hastalığın tedavisinde çok etkin kullanılan ilaçlar. Ama amaç ucuz bir tedavi yöntemi 

değil pazarı büyütmek olduğunda çok kolaylıkla –ben 10 yıl dedim, belkide daha kısa 

sürede– pazar yüksek oranlara varacak. 

Doç. Dr. Murat Arslan: Evet, başka soru yoksa ben oturumu kapatacağım. Katkıları 

için ben her iki konuşmacıya ve sizlere teşekkür ediyorum, saygılar sunuyorum. 

Sunucu: Biz de oturum başkanı Doç. Dr. Murat Arslan’a ve değerli konuşmacılara teşekkür 

ediyoruz. Kurultayımız şu an öğle yemeği arası veriyor. Fuaye sonunda sizleri küçük 

bir ikram bekliyor, afiyet olsun. 

III. OTURUM 

OTURUM BAŞKANI: Dişhekimi Mustafa DÜĞENCİOĞLU 

Sunucu: Bu oturumun başkanlığını, İstanbul DişHekimleri Odası Başkanı Sayın Mustafa 

Düğencioğlu yönetecek. Oturumun ilk konuşmacısı, İstanbul Dişhekimleri Odası Yönetim 

Kurulu Üyesi Dişhekimi Doktor Hediye Sözer, ikinci konuşmacısı İstanbul Tabip 

Odası adına Prof. Dr. Recep Öztürk. Sayın Sözer’i kürsüye davet ediyorum. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Sağlık Meslek Odalarının değerli yöneticileri, değerli 

üyeler. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Bir saniye; değerli arkadaşlar oturumun bu bölümünde, 

ilk konuşmacımız Doktor Hediye Sözer. Kendisi engelliler ve ağız-diş sağlığı sorunları 

ve çözüm yollarını anlatacak. İkinci konuşmacımız Profesör Doktor Recep Öztürk, 

“Erişkinlerin Aşılanması”nı sizlere anlatacak. Evet, sevgili Sözer. 

Engellilerde Ağız-Diş Sağlığı Sorunları ve 

Çözüm Yolları 

Dişhekimi Dr. Hediye SÖZER 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Hepinizi saygıyla selamlıyorum. Bugün engellilerde ağızdiş 

sağlığı ve çözüm önerileri ile ilgili bilgiler vermek istiyorum. Dünya Sağlık Örgütü’nün 

sınıflaması, ülkemizde mevcut durum, engellilerin ağız-diş sağlığı sorunlarını değerlendirmek, 

dişhekiminin yaklaşımı, tedavi olanakları, ağız-diş sağlığı eğitim programı, ağız-diş 

sağlığının korunması için yapılması gerekenler, ağız-diş sağlığı sorunları, diş çürükleri, diş eti 

hastalıkları, ortodontik bozukluklar, ağız hijyeninin sağlanması, diş fırçalama, gargara kullanımı 

ve dişhekimi kontrolü ile ilgili bilgiler verip sonuç bir bilgilendirme yapacağım. 

Dünya Sağlık Örgütü, sakatlığı 3 ayrı kategoride ele almıştır. Özellikle son zamanlarda 

bütün bu yetersizlik, özürlülük ve engellilik terimlerinin yanında uluslararası platformlarda 


ve özel ihtiyaç kavramları da kullanılmaya çalışılmaktadır. Ancak bu özel ihtiyaç kavramı 

yoksul, korunmaya muhtaç, engelli, istismara uğramış bütün grupları da kapsadığı için büyük 

bir genelleme yapılmış olacak. Son yıllarda toplum temelli rehabilitasyon sağlama yaklaşımı 

ile sakatlık tanımlarına yeni anlamlar verilerek; özürlülerin rehabilitasyon, eşit haklardan 

yararlanması ve sosyal hayata karışması için toplumsal kalkınma sağlayacak stratejiler belirlenmiştir. 

Uluslararası işlevsellik ve katılım sınıflamasına göre engelliler yerine aktivite, 

zihinsel ve sosyal boyutta katılım, yetersizlik ve işlevselliklerinin derecelendirilmesi gibi 

de sınıflandırmalar yapılmıştır. Engelli doğuştan ya da sonradan herhangi bir hastalık veya 

kaza sonucunda bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde 

kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uymayan, eğitim, korunma, bakım, rehabilitasyondanışmanlık 

ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi olarak tanımlanıyor. 

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün ülkemizdeki verileri ile ilgili bilgi vermek istiyorum. Bu 

verilere göre ülkemizde nüfusun %12,29’unun engelli olduğunu biliyoruz, yani her 8 kişiden 

biri engelli. Bunlardan ortopedik, görme, işitme, konuşma-duyma ve zihinsel özürlü 

olanlar %2,58, süreğen hastalığa sahip nüfusta %9,70 oranında yer alıyor. Marmara Bölgesi’nde 

bulunan engelli nüfusun okur-yazarlık oranları ile ilgili verilere baktığımızda, Türkiye 

genelinden çok fazla bir fark yok. Engelli nüfusun okur-yazarlık oranı %70-80 oranında değişiyor. 

İstanbul ili 2006-2007 yılı ilköğretim okullarında okuyan sayılarına baktığımızda, 

engelliler için Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde, engel grupları ihtiyaçları doğrultusunda, 

eğitim programı olan okullar bulunmakta. İlköğretimde kayıtlı toplam 7 bin, rehabilitasyon 

kurslarına devam eden ve belge alan bireylerin toplam sayısı 8 bin civarındadır. 

Engelli birey eğitim, bakım ve rehabilitasyon ve meslek ve beceri edindirme kursları, 

sağlık, sosyal ve kültürel hizmetler, aile rehberliği ve danışmanlık hizmetleri gibi engeli ile 

ilgili çeşitli hizmetlerden yeterince faydalanmalıdır. Engellilerin ağız ve diş sağlığı sorunları 

göz ardı edilemeyecek kadar büyük. Elimizde engellilerin ağız hijyeni, diş çürüğü, diş eti 

hastalıkları ve ortodontik sorunları hakkında bilgi veren çok önemli çalışmalar var. Ancak 

bunlar engellilerin bir kısmını içermekte. Engellilerin ağız ve diş sağlığı üzerine yapılan bu 

çalışmalar incelendiğinde; çoğunlukla ağız hijyenini bozuk olduğu, sağlıklı çocuklarla karşılaştırıldığında 

gingivitis ve periodontitis gibi ağız hijyeniyle yakından bağlantılı diş eti 

problemlerinin daha sık görüldüğünü biliyoruz. Tedavi edilmemiş diş çürüğü yüzdesi çok 

fazla bu gruplarda. Dişleri tedavi etmek için yapılacak bazı uygulamalar, çocuklardaki uyum 

ve kooperasyon problemleri sebebiyle güçlük arz ediyor. Ağız-diş bakımı, önleyici uygulamalar, 

tanı ve tedavilerini özel bakım ihtiyacı olan gruplar olarak ifade edebiliriz. 

Herkes için ağız sağlığı bir ayrıcalık değil, haktır. Engelli çocukların ve ailelerin ağız-diş 

sağlığı sorunlarına çözüm bulabilmeleri ve sosyo-ekonomik sorunları nedeni ile mağdur olmamaları 

gerekir. Mayıs 2007’de Resmi Gazete’de yayınlanan tedavi yardımına ilişkin uygulama 

tebliği ile %40 ve üzerinde özürlü kişiler belgeleri ile diş tedavileri için tüm sağlık 

kurum ve kuruluşlarına, serbest dişhekimlerine başvurabiliyorlar. Tedavi yardımı alabiliyorlar. 

Türk Dişhekimleri Birliği’nin engelli hastalarla ilgili dişhekimlerinde bilgi almak 

üzere yürüttüğü bir anket çalışmasının sonuçlarını sizlerle paylaşmak istiyorum ve bu önemli 

bazı bilgileri gün ışığına çıkarmıştır. Dişhekimleri %75,2 oranında engelli hastaları tedavi 

ediyor. Dişhekimleri engelli hastaları tedavi ederken bazı sorunlar yaşayabiliyorlar. Bunlar 

arasında hastayla iletişim kurma güçlüğü, zaman yetersizliği, dişhekimi yardımcısı eksikliği, 

muayene koşullarının kısıtlılığı, eğitim yetersizliği ve daha az oranlarda da duygusal zorluk 

ve finansal problemler yer alıyor. 

Dişhekimlerinin yaklaşık dörtte-biri ise engelli hastalara şartlarının uygun olmaması nedeni 

ile çalışmak istemiyor. Engelli hastalar dişhekimliği fakültelerine, özel merkezlere ve 


39

çocuk dişlerini tedavi eden ve doktora düzeyinde eğitim almış ve bu alanda deneyimi olan 

dişhekimlerine yönlendiriliyor. Özel bakım ihtiyacı olan bireylerin ağız sağlığının devamlılığı 

önemlidir. Burada listelenen bir dizi aşamanın sırasıyla uygulanması sayesinde ağız-diş 

sağlığı devam ettirilebilir. Bu konuda yapılan bilimsel çalışmalar sayesinde insanların yaşamlarında 

gelişme sağlayabiliyoruz. Çok sayıda engelli için yüksek risk yaşanan ağız-diş 

sağlığı sorunlarına çözüm olabiliyoruz. İstanbul Dişhekimleri Odası olarak engelli çocukların 

ve ailelerinin, okul çevresinde öğretmenlerinin, ağız-diş bakımı konusunda bilinçlendirilmesi 

amacı ile engellilerde ağız-diş sağlığı eğitimi programı hazırladık. Farklı engelli 

gruplarında 16 okulda 30 eğitmen dişhekimi ile eğitim programımızı yürütüyoruz. Eğitimlerde 

drama metodu uyguluyoruz. Çalışma grubundaki dişhekimi arkadaşlarımız bu konuda 

oldukça büyük azim, kararlılık ve özveri ile, gönüllülükle eğitimlerine katılıyorlar. Bireyi, 

ve çevresi ile bilgilendirmek için ağız ve diş sağlığı hizmetleri hakkında yararlanabilecekleri, 

yol gösterici haritalar oluşturuyoruz. 

Sağlık eğitimlerini vererek engellilerin ailelerini ve okulda öğretmenlerini ağız-diş sağlığı 

sorunlarının önlenmesi hakkında bilgilendiriyoruz. Engellilerde bu sorunlardan bahsetmek 

istiyorum. Ortodontik sorunlar engellilerin yaşadığı ağız-diş sağlığı sorunları 

arasındadır. Üst ve alt dişlerde fazlalık, yanlış dizilme ya da dişlerin çok önde olması ve 

çene-yüz anormallikleri vardır. Diş ve çeneler, ağız ve diş sağlığını etkileyecek şekilde kötü 

durumdadır, şiddetli bir şekilde dönmüş, üst üste binmiş ya da dışarı fırlamış olduğundan dişler 

yan yana uyumsuz ya da yeterli fonksiyon göremeyecek durumdadır. Tabii ağzımızdaki 

bakteriler yumuşak dokularda sorunlara neden olabiliyor. Diş eti hastalığı olarak bakteriler 

ağızda belirti verebiliyor. Sağlıklı bireylerde de ağız hijyeni sağlayamayınca sorunlar ilerler 

ve diş etleri hastalanabilir. Burada bakteri plağını göstermek istiyorum. Bütün ağız ve diş 

sağlığına sorun olan Mikrobiyal Dental Plak dediğimiz bir tabaka. Dişlerimiz üzerinde bakteri 

plağı olursa nelere yol açıyor, onu göstermek istiyorum. Bakteriler ağızda yumuşak dokulara 

biriktiğinde dişeti hastalığı başlıyor demiştik. Başlangıçta dişeti kanaması ile belirti 

veriyor. Ağız hijyeni sağlanamayınca sorunlar ilerliyor ve dişetleri çekilebiliyor. Dişetinin 

üzerinde diş taşı da olabiliyor. Dişeti hastalıkları çok ağrılı olmadığı için genelde ihmal edilebiliyor 

ve çoğu zaman ağızda kötü koku ve tat ile kendini gösterebiliyor. Burada ihmal 

edilmiş bir ağızda dişetlerinin çekilerek diş köklerinin açığa çıktığını görebiliyoruz. Tabii ağzımızda 

sadece dişeti hastalıklarına neden olmuyor bakteriler, bakterilerin neden olduğu bir 

diğer sorun da diş çürükleri. Diş çürükleri dişin en dış tabakasından başlayarak iç tabakalara 

doğru ilerliyor ve çok şiddetli, dayanılmaz ağrılara neden olduğu için insanlar buna çare arayabiliyorlar. 

Dişler çürümeye başladığı andan itibaren dişlerde çürük görülebilir. Bakteriler 

şekerle beslenip asit üretir ve asit çürüğe neden olur. Anne karnında, hamileliğin ilk üç ayında 

süt ve daimi dişler gelişmeye başlar. Alt kesici dişlerdeki 6 aylıktan çürümeye başlayan genellikle 

2 yaşında toplam 20 adet olan bütün süt dişleri tamamlanır. Süt dişleri sağlıklı olan 

6 aylıktan başlayarak 6-12 yaşımıza kadar ağzımızda durmalıdır. Süt dişlerinin görevi... Burada 

diş çürüğünü görüyoruz. Süt dişleri genelde ihmal ediliyor. Aslında süt dişlerinin görevi 

çiğnemek, kelimeleri düzgün telaffuz etmek, daimi dişler için yer sağlamak, gülünce 

güzel görünmek. Tabii en önemli dişlerin korunması için bu aşamada aile ya da bakıcısının 

ağız ve diş sağlığı temizliği ağız sağlığını da etkilemektedir. Çürüğe neden olan bakterilerin 

etkisini azaltmak için gerekiyorsa aile kendi tedavilerini de yaptırmalıdır. Ağıza sokulan 

şeylerin ortak kullanılmasından kaçınılmalı. Bebeğin yalancı emziğini temizlemek için kendi 

ağzına sokmamalı. Erken yaşlardan itibaren ağız sağlığına önem verilmeli. Bebeği besledikten 

sonra ağzı temizlenmeli. Süt dişleri çürüdükten sonra dişlerin üzerinde beyaz nokta 

ya da sarı, kahverimsi leke şeklinde yeni başlayan çürükler kontrol edilmeli. Ağız bakımı do- 


ğumdan başlamalı, bebek bir yaşını tamamladığında dişhekimine götürülmeli. Dişhekimi 

çürüğü durdurmak ve önlemek için birçok uygulama yapabilir. Engellilerde diş ve dişeti hastalıklarının 

önlenmesi için düzenli ağız bakımı çok önemli. Engelli bireyler ağız bakımı yapabilme 

yeteneklerine göre 3 gruba ayrılırlar. Ağız bakımını kendi başına yapabilenler, 

kısmen yapabilenler ve tamamen bir başkası tarafından sağlanan çocuklar. Diş fırçalarken 

dikkat edilmesi gereken bazı konulara da değinmek istiyorum. Diş fırçasına kullanılan macunun 

büyüklüğü çok önemli, biz leblebi büyüklüğünde olması yeterli diyoruz. Çocukların 

yutmaması da gerekiyor. Florür içermeli diş macunu. Bazı insanlar, diş fırçalıyorum ama 

bir işe yaramıyor diye düşünüyorlar, bunu belli bir tekniğe göre yaparsak gayet başarılı oluruz. 

Şimdi; 45 derecelik açı ile yerleştiriliyor. Önyüzeyler dairesel hareketlerle, çiğneyici 

yüzeyler ileri geri hareketlerle ve iç yüzeylerinde de süpürme hareketi ile diş fırçalamanın 

tamamlanması gerekiyor, dişlerin bütün yüzeyleri temizlenmeli. 

Engelli bireyler için diş fırçasının sapı kullanıma uygun hale getirilebilir. Bazı durumlarda 

dişini sizin fırçalamanız gerekebilir ve engelli bireylerde elektrikli diş fırçası kullanımını 

da öneriyoruz. Çocuğun kendi dişini fırçalamadığı bazı durumlarda da çocuğun dişini 

sizin fırçalamanız gerekebilir. Ağız içini görebilmek için size yardımcı olacak biriyle karşılıklı 

oturarak size destek olması gerekiyor. Çocuğun başı bakım yapan kişinin kucağındadır. 

Dişlerin bütün yüzeyleri temizlenebilir. Dişlerin aralarının diş ipi ile temizlenmesi de önemlidir. 

Fırçalama ne kadar iyi olursa olsun diş ipi kullanmak da gerekir. Bütün dişlerin arasının 

plak temizlenene kadar diş ipiyle temizlenmesi gerekir. Özel bakım gerektiren gruplarda 

diş ipleri özel taşıyıcılarla da kullanılabilir. Diş fırçalamanın ömür boyu sürecek bir alışkanlığa 

dönüştürülmesi çok önemli. 

Ağız sağlığının korunmasında beslenme de önemli, daha önce bahsettiğim gibi. Peynir 

ve süt çürüğe karşı korur. Şekerden zengin besinlerin azaltılmasıyla diş çürüğü azaltılabilir. 

Dişhekimlerinin kontrolü de çok önemli, hafif engelli bireyler 6 ayda bir, orta engelli bireyler 

ve önemli sistemik hastalığı olan bireyler 3 ayda bir, tedavilerinde sitotoksik ilaçlar 

kullanabilen bireyler birer ay arayla kontrollere çağrılabilir. Ağız-diş sağlığının tamamlanması 

için koruyucu uygulamalar arasında gargara kullanılmasını da öneriyoruz. Eğer gargaranın 

kullanımında zorluk yaşanabiliyorsa ve yutma riski varsa, bir gazlı bez ve kulak 

pamuğu yardımıyla dişlerin üzerine sürülmelidir. Hekim gözetiminde uygulanabilecek florür 

preparatları mevcuttur. Birçok çocuğun dişinde altı yaş civarında fissür örtücü uygulanırsa 

çürükten korunabilir. Fissür örtücü, diş yüzeyinin yüzeyinde bulunan fissürler bakteri 

plağı ve besin retansiyonuna karşı fiziksel bariyer oluşturmak için uygulanan plastik esaslı 

bir tabakadır. Fissür örtücü ve yüzeysel florür birlikte çürüğe karşı maksimum korumayı 

sağlamaktadır. Engellilerin gerekli durumlarda anesteziyoloji ve reanimasyon uzman hekiminin 

sorumluluğunda sedasyon ya da genel anesteziyle diş tedavileri de yapılabilir. 

Dişhekiminin görevi özellikle engelli çocuklarda koruyucu tedavilere ağırlık vererek bebeğin 

ve eğiticilerin ağız-diş sağlığı alışkanlıkları yönünden eğitilmesidir; yetkili birimler çalışmalarında 

tüm bireylerin ağız sağlığının temini için gerekli olanları yerinde ve zamanında 

maliyetlerini karşılayarak yerine getirmeye öncelik vermelidir. Üniversite desteği, yerel yönetimlerin 

işbirliği ve ilgili kurum ve kuruluşların yeterince destek olmasıyla bu alanda uygulanabilecek 

politikalar belirlenmelidir. Ve sonuç olarak: engelli bireyler yoktur aslında, 

engelleri aşamayan zihinler vardır. İyilik adına yapılan çalışmalar hiçbir zaman sonuçsuz 

kalmayacaktır, diye düşünüyorum. Teşekkür ederim. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Sayın Sözer’e ben de çok teşekkür ediyorum. Türkiye 

popülasyonunda çok yoğun bir kitleyi kapsıyor engelliler. Bunun için de İstanbul Diş- 


41

hekimleri Odası olarak toplumun ağız sağlığının korunması amacı ile çalışmalarımıza 

devam ederken diğer yandan bu yılki çalışmalarımızda engellileri öne aldık. Engellilerin durumunu 

yetkililere açıklamak istedik. Engellilerde ağız-diş sağlığının korunması açısından 

yetersizlikleri Hediye Hanım dile getirdi. Biz bu yetersizlikleri eğitim açısından, meslek kuruluşu 

olarak öne çıkararak kendi toplum ağız-diş sağlığı kuruluşumuzla bu eğitimi yapmaya 

çalışıyoruz ve bu yılki çalışmalarımız aşağı yukarı Türkiye’de %12 olan engelli 

sayısına göre bir eğitim tarzı açısından devam edecek. Tabii şimdi sorular gelecek: bu engellilerin 

bu işleri yapamayanları için neler yapılacak? Engellileri 3 bölüme ayırdı; ben 

acaba 1/3’lük kalan bölüm için, engelli olan ve de kendisi hiçbir şey yapamayanlar için, 

ağız-diş sağlığı önerilerin ne olabilir diye bir soru sorabilir miyim? Bundan sonra da tartışmaya 

başlayabiliriz. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Tabii. Ağız-diş sağlığı sorunları aslında bizim toplumumuzun 

büyük bir kesiminin yarası, biraz önce arada bir dinleyici de sordu “nasıl çözüm bulabiliriz” 

diye “tedavi maliyetlerimiz çok pahalı.” “Bunun için ulaşabileceğimiz bir yerler var 

mı” diye sordu. İşte bütün sorun devletin koruyucu ağız-diş sağlığı konusunda politikalarının 

yetersiz olması ve kanun yapıcıların insanları yeterince yönlendirememeleri. Gelişmiş ülkelerde 

ağız-diş sağlığı sorunları büyük oranda çözülmüş, biz de yaptığımız birçok çalışmada 

onların çalışmalarını örnek alıyoruz. Ülkemizde çocuklarda süt dişlerinde çürük oranları çok 

fazla, özellikle 6 yaşına gelen bir çocuğun daimi dişlerinin çürümeye başladığını söylemiştik. 

Bu yaştan itibaren, daimi dişlerinin çürümesi önlem alınırsa önlenebilir, çünkü diş çürüğü 

bir gecede oluşmayan bir hastalık, bir-iki yıl içerisinde çocukların birçoğunda çürükler 

gelişmeye devam eder ve daimi diş sayısının tamamlandığı 12-13 yaşlarına kadar %80’lere 

varan oranda çocuklarda diş çürüğünün görüldüğünü biliyoruz. Tabii ağızdaki sorunlar sadece 

biraz önce de bahsettim gibi diş çürüğü değil. Dişeti hastalığı da çok önemliydi, basit 

bir şekilde dişeti kanamasıyla belirti veriyor. Süt dişlerinin erken yaşta çekilmesi ya da kaybedilmesi 

sonucunda ortodontik sorunlar yaşanıyor. Bütün bu hizmetlerin tedavi maliyetleri 

çok fazla. 

Mesela Çapa’da, İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi’nde fiziksel olanakların 

yeterli olmaması nedeni ile engellilere ağız-diş bakımı yapılamıyor. Bildiğim kadarı ile Marmara 

Üniversitesi ve Yeditepe Dişhekimliği Fakültesi’nde ve bazı özel merkezlerde ancak 

tedavileri devam ettirilebiliyor. Ülkemizde engelli sayısı azımsanamayacak kadar çok. O 

nedenle tabii bu engellilerin ailelerine rehber olmak ve onların sorunlarına çözüm olabilmek 

açısından onların yönlendirilebileceği tedavi merkezlerine acilen ihtiyaç duyuluyor. 

(Konuklardan biri soru soruyor) 

Dinleyici: Genel anestezi altında maliyetler ne kadardır? 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Şimdi çok farklı fiyatlar olabiliyor. Özel hastaneciliğin 

artması ile birlikte genel anestezi uygulamalarının çok arttığını biliyoruz. Bu, Tabipler Odası’nın 

tarifeleri ile belirleniyor. Ama genel olarak hocamız bahsetmişti, Zeynep Aytepe. Kendisinin 

dişhekimliği fakültesinde engellilere yönelik çok detaylı ve özverili çalışmaları var. 

O bazı kurumların 300-400 milyon fiyatlarla genel anestezi altında dişlerini tedavi edebildiklerinden 

bahsetmişti. 

(Soruyu soran dinleyici:) Daha yüksek olduğunu sanıyordum. 


(Başka bir konuk soru yöneltiyor) 

Dinleyici: Bir diş için mi? Efendim. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Diş tedavileri için ücret haricinde. Genel anestezi fiyatı. 

(Konuklardan biri) Saat olarak hesaplanıyor. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Seyhan Hanım buyurun. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Aslında benim söylemek istediklerim, siz o anda 

müdahale ettiniz ve söylediniz ama yine de ben şuna değinmek istiyorum, çünkü sizler bu 

konuya değinene kadar bu konuda çalışma yapılıp yapılmadığını bilmiyordum. Benim yengem 

şu anda emekli öğretmen ve özürlü sınıfta öğretmenlik yapıyor. Kendisiyle özürlülerle 

ilgili, hakikaten birebir davranışsal durumlarla ilgili konuşuyoruz. Ama burada benim en 

çok dikkatimi çeken, sizler de buna değindiniz; aileler aslında daha fazla eğitilmesi gerekenler, 

çünkü onlar zaten kendilerine yetemiyorlar. Ailelerin bu konuda daha fazla bilinçlendirilmesi 

gerekiyor. Fakat Sultançiftliği’nde olmasından kaynaklanıyor mu bilmiyorum 

ama (onun öğretmenlik yaptığı okul Sultançiftliği’nde) bu konuda aileler daha bilinçsiz. Dolayısıyla 

gösterdiklerinizden de anladığımız kadarıyla inanılmaz müdahale edilmesi gereken, 

kendi yeme problemi yaşatacak kadar sorunlu ağızlar var. Bunların müdahalesinde 

Dişhekimleri Odası olarak siz ayrıca bir çalışma yapıyor musunuz, onlara nasıl ulaşıyorsunuz, 

onlar getirmiyorsa. Böyle merkezler de yok çünkü bildiğim kadarıyla. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Şimdi öncelikli olarak engellilerin toplum hayatına katılabildiği 

ve rehabilitasyonların yapılabildiği, onların eğitilebildiği okullarda onlara ulaşmaya 

çalışıyoruz. Ve çok da yeni aslında engellilerin davranış biçimlerini tanımlamak ve 

onlara yönelik, onların yararlanabileceği çalışmalar yapmak. Öncelikle okulda ağız-diş sağlığı 

eğitimi ile başladık. Çünkü biliyoruz ki eğer bir engelli birey okula devam edebiliyorsa, 

belli koşullarda ailesinin desteği var ve sosyo-ekonomik anlamda biraz da katkı sağlanabiliyor. 

Bütün bunların çözümleri olması gerekiyor. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Ben sorunuza şöyle yanıt vereyim. Hediye Hanım 

3 bölüme ayırmıştı biliyorsunuz engellileri. Bir tanesi kendisi işlerini yapabilen engelli, bir 

tanesi yarım yapabilen, bir de hiç yapamayan. İstanbul Dişhekimleri Odası’nın bu çalışmada 

şimdiki hedefi kendisi bu işleri yapabilen engellilere okullarda ulaşabildiğimiz kadarı ile 

ağız ve diş sağlığı eğitimini vermek. Birinci bölümde de hocam anlatmıştı, ta ki koruyucu 

hekimlik konusunda doğuştan itibaren aktarmaya çalışıyoruz. İkinci olarak da aileleri bilinçlendirmeye 

çalışıyoruz. Hedeflerimizde bu var. Üçüncüsü de sevgili Ahmet’in bir önerisi 

vardı, acaba engelliler için bir merkez açıp da hiç tedavi alamayanları tedavi edebilir miyiz 

diye. Ama amacımız burada yetkilileri bu konuda uyarmak. Miktar çok büyük, engelli miktarı. 

Hiç tedavi alamayacak çünkü bazılarının sedasyonla tedavisi gerekiyor. Sevgili hocamın 

dediği gibi sedasyon ücretleri de sanıldığı kadar 300-400’lerde olmuyor, üniversitede 

bildiğim kadarıyla en son bir hastanın tedavisinde 800-900’lerin üzerinde rakamlarda tedavi 

olabiliyor ve belki de birkaç kez tedavi ihtiyacı doğabiliyor. Onun için oyunun başlangıç 

noktasındayız. Çok ivedilikle de sonlandırmak demeyeyim de, çok iyi bir şekilde çalışmak 

gerekiyor. Hediye’nin başlattığı çalışma da çok zor bir çalışma. Kendisine çok teşekkür edi- 


43

yorum, yani engellilerin tedavisini düşünün, bir de ağız-diş tedavisini düşünün, ayrıca bir de 

eğitimini düşünün, bir de ayrıca ailelerin eğitimini düşünün. Onun için bu konu toplum kurultayına 

bilerek getirdiğimiz bir konu. Yani toplumun bir yarasına buradan başlayalım diye. 

Çünkü bu kurultayda her şeyi tartışıyoruz. 


Dinleyici: Evet, teşekkür ederim ve tebrik ederim gerçekten başarılı çalışmalarınız için. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Evet, Mustafa Bey. 

Dinleyici: Engellilerin ağız ve diş sağlığı sorunu önemli bir sorun. Ancak bunu bir meslek 

odası olarak İstanbul Dişhekimleri Odası’nın çözüme ulaştırması çok zor, hatta imkansız. 

Ancak şu yönde çaba sarfedilebilir mi? Mutlaka yapıyorsunuzdur. Bu sorunu çözmekle 

ilgili yerel yönetimlere projeler götürdünüz mü? Yani inanıyorum ki en azından İstanbul’da 

her belediye böyle bir sağlık birimi açsa, sorunların tamamı olmasa bile büyük bir çoğunluğu 

bertaraf edilecektir. Teşekkür ederim. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Sorunun muhatabı olarak kendim cevaplayayım isterseniz. 

Teşekkür ederim bu soru için özellikle. Bunu İstanbul’da sadece kendi açımızdan 

değil, Türk Dişhekimleri Birliği’ne de götürdük. Dişhekimlerinin bazı çalışmalarını Hediye 

aralarda söyledi, bütün Türkiye’nin sorunu zaten. Ama kendi bölgemiz olan yerde de yerel 

yönetimlere götürdük, onların da birçoğu zaten ağız-diş sağlığı merkezleri açtılar. Onlar toplumun 

diğer kesimleri ile uğraşıyorlar. Yani çocukların 0-16 yaş çalışmaları var, birçok belediye 

bunu da gündemlerine alacaklarını da söylüyor. Biz de bu konudaki çalışmalarımıza, 

daha doğrusu bastırmaya, devam ediyoruz. 


Dinleyici: Hipokrat, “hekimler ve diğerleri” der. Benim de şimdiye kadarki fikrim bu 

yönde. Bütün hekimlerimizi saygıyla selamlarım. Yeditepe Üniversitesi’nde hipnozla diş tedavisi 

yapıldığını biliyorum. Bir de hekim olmadığım için anestezi ile alınan narkozun uzun 

bir sürede dışarı çıkarılabileceğini, bu süre içinde hasbelkader bir trafik kazası ya da bir hastalık 

nedeni ile ikinci bir ameliyatın yapılması gerekebileceği ve tekrar narkoz gerekeceğini 

düşünüyorum. Acaba engellilerde de narkoz kullanılabilir mi? Bir de ben Beyazıt Devlet 

Kütüphanesi’nde körler için kitap okuyorum. Onlar alt okumaya muhtaç olan, çok az kelimeyle 

çok şey ifade etmeye çalışıyorlar. Siz acaba şikayetleri direkt engelliden mi alıyorsunuz, 

yoksa aileden mi? Saygılar. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Tabii çok farklı engelli gruplarından bahsetmiştim biraz 

önce. Görme engelliler için farklı çalışma gerekiyor. İşitme engelliler, ortopedik engelliler 

ve zihinsel engelliler ve hepsinin dişhekimi muayenesinde farklı oranlarda derecelendirip ona 

göre tedavi protokolü uygulanabilir. Genel anestezi ve sedasyon bizim en son isteyeceğimiz 

tedavi seçeneklerinden biri, en son başvurulabilecek ve tedavi protokollerini en son basamaklarından 

bir tanesi. Ama zihinsel engellilerde, özellikle davranışlarını kontrol altına alamadığımız 

bireylerde bu da zorunlu bir hal alabiliyor. Çünkü ağız-diş sağlığının genel 

sağlığımızın bir parçası olması bütün genel vücut sağlığımızı da etkiliyor. Özellikle engelli 


azı gruplarda vücut dirençlerinin ve bağışıklık sistemlerinin yeterli olmaması nedeni ile 

normal bireylerin ağızlarında bulunan 260 çeşit bakteri grubu dahi onlarda sistemik sorunlara, 

kalp-damar hastalıklarına neden olabiliyor. Basit bir sütür alınması esnasında dahi bunlar 

endokardit riski altında olabiliyorlar. O nedenle tabii engel grubunu seçerken çok titiz 

davranıyoruz. Herkese aynı uygulama yapılmıyor. Mümkün olduğunca bu tedavilerde engelli 

bireyin kendisini olaya katmaya çalışıyoruz, ama eğer engelli birey bunu başaramıyorsa ailesinden 

ya da bakıcısından destek alınması gerekiyor. 

Ve görme engelliler de bu eğitim programımızda bir alt başlık. Tabii onlar göremedikleri 

için diş çürüğünün belirtileri; mesela dişlerin sararması, renk değiştirmesi onları pek 

kavrayamıyorlar. Ancak o nedenle onlarda diş plağını mikropların elleriyle dokunarak ya 

da kokusunu hissettirerek fark ettirmeye çalışıyoruz. Çünkü bu engelli sınıflara gittiğimizde 

bile sınıfa girer girmez bir anda ağız kokusuyla karşılaşıyoruz. Yani bu, bütün grupların 

hiç muayene edilmese bile ne kadar önemli risk altında ve sorunların ne kadar büyük olduğunu 

bize gösteriyor. Bu konuda çok önemli çalışmalar var demiştim ama genele yayılan 

çalışmaların çok yeterli olmaması işimizi zorlaştırıyor biraz da. Ama başka durumlarla 

devam edeceğiz. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Çok teşekkür ediyorum Doktor Hediye Hanım’a 

konuşması için, katkıları için. 

(Konuklardan biri soru soruyor.) 

Dinleyici: “Hipnozla tedavi olabilir mi?” demişti bir arkadaşımız. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Hipnozla bilimsel çalışmalara, bilimsel yayınlarda okuyoruz 

literatürlerde... Bu konuda uzman kişiler varsa, Yeditepe Üniversitesi’nde uygulanabildiğini 

bu konuda eğitimler olduğunu biliyoruz ama… 

(Dinleyicilerden biri söz alıyor) 

Dinleyici: Özürlülere uygulanıp, uygulanması gündemde olan… 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Hipnozun bilinçsizlere uygulanması çok zor bir 

olay, bilinçlilerde bile zor da... Onun için şu anda Türkiye bağlamında engellilere yapılmış 

bir uygulamayı ben duymadım. Hipnozla yapılan bir engelli tedavisi hakkında şu anda İstanbul 

Dişhekimleri Odası’na kadar gelmiş bir olay yok. Peki, çok teşekkür ediyorum. 

Dişhekimi Dr. Hediye Sözer: Ben teşekkür ederim. 


45

Erişkinlerin Aşılanması 

Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Değerli arkadaşlarım ikinci bölümde sevgili hocam 

Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları Ana Bilim Dalı Başkanı Profesör Doktor 

Recep Öztürk, hepimizin yakından ilgilendiren bir konuyu, erişkinlerin aşılanmasını anlatacak. 

Kendisini konuşması için kürsüye davet ediyorum. 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Sayın başkan, değerli katılımcılar, öncelikle İstanbul Sağlık 

Meslek Odaları Koordinasyon Kurulu’na gerçekten çok önemli bir konuyu gündeme taşıdıkları 

için teşekkürlerimi sunarak konuşmama başlıyorum. Ve izninizle hakikaten sorunlu 

bir alanda sizlere bir soru yönelteceğim. Genç arkadaşlar için söylüyorum; çoğunluğumuz 

çocukluk döneminde, aşılarını tamamlatmış insanlardır, ama erişkin devreye girince ne oluyor? 

Biliyorsunuz tetanos aşısının ilk üç dozu gerekli; ondan sonra da on yılda bir hatırlatma 

dozu gerekli. İçimizden (ki genelde hepimiz bildiğim kadarıyla birkaç katılımcı hariç sağlıkla 

ilişkili meslekler sahibiyiz) tetanos aşısını çocuklukta yaptırıp ardından on sene sonra 

devam eden, çocuklukta yaptırmayıp ardından erişkin döneminde üç aşıyı yaptırıp on sene 

de bir hatırlatma dozlarına devam edenlerin mümkünse bir el kaldırmalarını rica ediyorum. 

Bir kişi; göremiyor muyum başka, ne yazık ki bir kişi evet sadece bir kişi dışında hatırlatma 

dozu yaptıran yok. Hatta enfeksiyon hekimleri arasında da sorduğumuzda da aynı, biraz 

daha oran yüksek enfeksiyoncularda ama yüksek dediğim %10-20 gibi... Burada da pek çok 

sağlıkçı arkadaşımın, hocamın katıldığı bir oturumda tetanos aşılarını üç kere yaptırıp, ondan 

sonra da on yılda bir düzenli bir şekilde yaptıran sadece bir katılımcı olduğunu gördük. Gerçekten 

sorunun büyüklüğünü gören Koordinasyon Grubu iyi ki bu konuyu gündeme taşıdı; 

gördüğünüz gibi gerçekten çok önemli bir konuyu sizlere takdim edeceğim. 

(Tetanos aşısıyla ilgili soruya parmak kaldıran dinleyici araya girip açıklama yapıyor...) 

Dinleyici: Sevgili hocam bu konuyla ilgili bir açıklama yapma gereği duydum, ben de 

zorunlu olarak yaptırdım, çünkü bir köpeğin saldırısına uğramıştım, o nedenle yapılmış saymayın. 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Peki, teşekkür ederim. Hepimizin bildiği gibi enfeksiyonlar 

dünün sorunuydu; bugünün de sorunu, ne yazık ki yarının da tehdit edici sorunu olmaya 

devam edeceklerdir. Sözlerimin kanıtını Dünya Sağlık Örgütü’nün raporlarında bulmak 

mümkün. Son yıllardaki raporu elimde yok ama 1998’den 2003’e kadar raporlar var. 54 milyon 

ölümün %25’ini enfeksiyonlar oluşturuyor. Gördüğünüz gibi pnomoniler dünyada 3,5 

milyon ölümden sorumlu, ishal hâlâ 2 milyondan fazla kişiyi öldürüyor. Tüberküloz hâlâ 

1.5 milyon kişiyi öldürüyor. AİDS çok hızla ölümde bir numaraya doğru koşuyor, 2,5 milyona 

yakın kişiyi öldürüyor. Sıtma keza öyle. Bakın kızamık, aşıyla önlenebilir hastalık olmasına 

rağmen dünyada 1 milyon kişiyi öldürüyor. Gripte mortalite ve yakalanmayı azaltan 

aşılar olmasına rağmen halen her yıl mevsimsel grip salgınları, özellikle 65 yaşından sonra 

300 ile 500 bin kişinin ölümüne neden oluyor. Şimdi aşıyla korunulabilir pek çok hastalık 

var. Gerçekten örnek olarak Birleşik Devletler’de %80’i aşan çocukluk aşılaması ile aşıyla 

önlenebilir hastalıklar ciddi oranda azaltılabiliyor. Bakın kızamıktan 1 milyon kişi ölüyor, 

çocuk ölüyor dünyada. Aşıyla korunmayı %80’lerin üzerine taşıyan ülkelerde ise koskoca 

300 milyonluk 350 milyonluk bir ülkede sadece 500 tane aşıyla önlenebilir hastalıktan ölüm 


olduğunu biliyoruz. Şimdi bildiğimiz gibi bağışıklama, enfeksiyon hastalıkların önlenmesi 

amacıyla aktif olarak yani aşı ile veyahut da kuduz ya da tetanosta olduğu gibi pasif geçici 

olarak kısa süreli bağışıklık yapmak amacı ile immünglobulin uygulayarak sağladığımız bir 

olaydır. Doğal olarak serumlarla, immünglobulin ile sağladığımız bağışıklık kısa sürelidir. 

Uzun süreli hayat boyu bağışıklık ancak aşılarla sağlanmaktadır. Aşı yine bilindiği üzere virulansı, 

hastalık yapma gücü ortadan kaldırılmış doğrudan canlı mikrop olabilir; mesela tüberküloz 

mikrobu bunlara örnek, kızamık, kızamıkçık, kabakulak aşısı bunlara örnektir. 

Doğrudan canlı virüsü veriyorsunuz. Buna mecbursunuz, mesela kızamıkta siz ölü bir komponenti 

veya mikroorganizmanın belirli kısımlarını bugünkü bilgilerle veremezsiniz, çünkü 

bağışıklık sağlamıyor... Son teknolojilerde ise olay artık DNA bazına indi, DNA’sını vererek 

vücutta mikroorganizma girmiş hastalık yapmış ve bağışıklık sağlamış gibi bir cevap 

elde ediyorsunuz. İmmünglobulin ve antiserumların daha kısa süreli bağışıklık sağladığını, 

pasif bağışıklık sağladığını belirtmiştim. Az önce söylediğim gibi aşılar ölü hücreden, tam 

ölü hücreden –ki bunlar artık eski teknoloji aşıları– Toksoid örneğinde tetanosta olduğu gibi 

aşılardan, artık mikroorganizmanın sadece hastalık yapan komponentini elde edip (virülans 

aşıları) sırf onu verebiliyorsunuz. Dediğim gibi olay artık DNA’ya kadar indi, ki artık yakın 

gelecekte gıdalarımıza katılmış bir mikrop veya mikroplar DNA’sını alarak pek çok mikroorganizmaya 

karşı aşılanmış olacağız. 

Şimdi esas sorunumuz olan erişkin aşılamaya gelirsek; aşıyla korunabilir hastalıklar için 

çocukların aşılaması genelde ülkemizde de %80’lere varan oranda (doğuyu da katarsak) başarıldı, 

diyebiliriz. Ki kampanyaları hatırlıyoruz; ben de 1984’te 85’te Van’da mecburi hizmetçi 

bir hekim olarak il aşılama sorumlusuydum ve hakikaten tüm sağlık mensupları 

heyecanla çalıştık, büyük bir ilgi vardı. Öyle ki patlayan talep nedeniyle bakanlıkça aşı temininde 

sıkıntılar yaşanmaya başlandı ve “en iyi ağlayan il unvanını kazanarak” aşı temininde 

sıkıntı yaşamadık. Büyük bir heyecanla çalışma sonunda biz de o dönemde Van’da 

%90’lara varan bir başarı sağlamıştık. Şimdi bu kampanya ve heyecanla aşılanan çocuklar 

artık büyüdüler, bir kısmı aramızda, ben biraz daha yaşlıyım... Fakat kazanılan bağışıklık 

ölene kadar koruyucu mu sorusunu soralım? Erişkin olarak ne durumdayız? Erişkin olarak 

ülkemizde maalesef erişkin aşılama politikası henüz yoktur. Bu konuyu devamlı olarak, 

doğal olarak Sağlık Bakanlığı yetkililerine ve bizzat Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü’ne 

geçen sene erişkin aşılamasını konusunu açtığımda gördüm ki bu konuyla ilgili yakın 

dönemde bir çalışma başlatacaklar. Dünyada sadece bizim ülkemizde değil, örneğin işlerin 

iyi olduğunu sandığımız Amerika Birleşik Devletleri’nde 1989-2003 yıllarında 65 yaş üzerindekilere 

çok önemli olan iki aşının uygulamasında sıkıntılar vardı. Şöyleki 1989’da pnomökok 

%15 uygulanıyordu, 2003’te %64’e çıkabildi; grip %33 uygulanıyordu, 2003’te 

%70’e kadar çıkabildi; görüldüğü gibi ABD’de de ciddi sıkıntı olduğunu görüyoruz. 

Şimdi erişkin aşılama soruları nedeniyle “dünyada neler oluyor”a yanıt ararsak. Çin ve 

eski Sovyetler Birliği’nde yaşlılar arasında difteri salgınları oldu son yıllarda. Yine Amerika 

Birleşik Devletleri’nde tüm tetanos olgularında ölümlerinin %95’i yani nerdeyse tamamı yetişkinlerde. 

Düzenli aşılamayla yenidoğan tetanosu önledikleri için ölümlerde yetişkinlerde 

tetanos (ülkemizde de maalesef yetişkinlerde çok sık görüyoruz) hemen hemen hiç görülmüyor. 

Bizde de erişkin tetanos olguları azaldı ve bunu hekimler de genelde tanıyamıyor. Adli 

Tıp’a intikal eden bir olguda 8 ayrı hekim tetanosu tanıyamadılar. Tanıyı koyamayanlar arasında 

bir de üniversite acil bölümü vardı. Ve yine geçen aylarda çok sevdiğim saygı duyduğum 

bir yaşlı hasta yutma güçlüğü nedeniyle bir gastroenterologa başvurdu; ardından bir üniversite 

kulak-burun-boğaz kliniğinde 7 gün yatırıldı; sonunda nöroloji konsültasyonu istenmiş; hareket 

bozuklukları ile ilgilenen nöroloji biriminden gelen uzman da tanı koyamıyor ve hasta 


47

konseye çıkarılıyor. Konseyde olayın tetanos olduğu anlaşılıyor. Hekimler tetanos görmeye 

görmeye tetanosu da tanımaz oldular. Difteri ölümlerinin 2/3’ü kızamık ölümlerin 1/3’ü erişkinlerde. 

Bu çok önemli ve çoğu difteri olgusu da artık erişkin yaşlarda görülüyor. 

Şimdi önce çocuklarımızın aşı karneleri gibi; esasında erişkin olarak bizlerin de bir aşı karnesi 

olması lazım. Sözlerime bu aşı karnesi nasıl olmalıyla giriyorum. Bir defa yaşa göre takvimimiz 

olacak; hangi yaş grubuna, 19-49, 50-64 ve büyük 65 yaş. Tetanos, difteri, son 

zamanlarda artık boğmaca. Boğmaca ile ilgili husus son yılların bilgisi. Mesela 5 sene önce 

böyle anlatmıyordum ben. Artık boğmaca için de erişkinde aşılama söz konusu. Hücresiz, 

boğmaca aşısı bu amaçla uygulanıyor. Boğmaca erişkinde kronik öksürüğe neden oluyor ve 

genelde ülkemizde bu durum pek araştırılmıyor. Bu hastalar devamlı olarak, otobüste, şurada 

burada öksürüyorlar, büyük bir kısmı bunların yüksek ihtimalle boğmaca. Artık erişkinde 

boğmacanın yeniden hatırlama dozları gündemde, bu meyanda bakarsak bütün bu yaş gruplarında 

istisnasız bir doz, ardından on yılda bir hiç aşılanmamışlarda bir seri yapacağız. Üç 

aşı, başlangıçta bir ay, sonra 6 veya on iki ay, sonra üçüncü aşıları yaptıktan sonra on yılda 

bir tetanos, erişkine göre difteri ve yine boğmaca aşısıyla aşılayacağız. Zaten ülkemizde şu 

anda sorun var ama hiç olmazsa tetanos ve difteri mutlak zorunlu. Çünkü tetanos ülkemizde 

%50-75 öldürüyor. Evet, bunca gelişmişliğe rağmen tetanostan ölüm %50-75 tüm çalışmalarda: 

Diyarbakır’da çalışma var, İstanbul’da kendi olgularımızı biliyoruz. En az %50 oranında 

erişkinlerde tetanostan ölüm söz konusu. Kızamık, kızamıkçık, kabakulağa gelirsek 

19-49 yaş arası kızamık geçirmediğimizi bu hastalığı geçirmediğimizi biliyorsak, serolojik 

olarak mutlaka serolojimize baktırmamız lazım. Negatifsek bu konuda aşılama yapmamız 

lazım. Özellikle kızamıkçık bildiğiniz gibi en büyük fatal zarara neden olan, kusurlu çocuk 

doğumuna neden olan hastalıkların başında geliyor ve kızamıkçık medikal abortusun ana endikasyonlarından 

biri. Yani hiç kuşkusuz şekilde gebeliğin ilk üç ayından kızamıkçık geçiren 

gebeye medikal akortus öneriyoruz. Evlilik yaşında, doğurganlık yaşında bir hanımefendinin 

mutlaka kızamıkçık serolojisini bilip negatifse aşılanması gerekir; tabii ki ondan sonra belli 

dönem (en az bir ay) gebe kalmayıp ardından, gebe kalabilir. 1957 tarihinden önce doğanlarda 

sorun yok özellikle bayanlar için konuşuyorum; 1957’den sonra doğanlar mutlaka bir doz kızamıkçık 

aşısı yaptırmalıdır. 

Gribe bakarsak, önceki sözlerimde gribin önemine değindim ve şimdi riskli kişilerin 

kimler olduğunu açıklayacağım. Riskli kişiler her yıl bir doz grip aşısı yaptırmalı. Amerikan 

Hastalık Kontrol Merkezi (CDC) ülkede yeterli miktarda aşı olduğunda 50 yaşında sonra 

risk gruplarına bakmaksızın her sene bir hatırlatma veya bir yeni aşı yaptırmayı öneriyor. 

Pnomokok’a gelince gerçekten toplum kökenli zatürreelerin %51’i pnomokoklardır, riskli 

gruplarda bir doz, 65 yaşından sonra ise bir doz aşı gerekiyor. Bağışıklık yetmezliği olanlarda 

ve bazı durumlarda pnomokok aşısının beş yıl sonra tekrarlanması gerekiyor. 

Hepatit B artık Sağlık Bakanlığı’nca aşılama programlarına alınmıştır; ama biz yaştakiler 

için, (mutlaka riskli gruplar için, herkes için değil, biz sağlık çalışanları olarak riskli grubuz) 

3 doz aşımızı yaptırmalıyız, ki bu ömür boyu bağışıklık sağlıyor. 

Hepatit A daha önceden %80-90’larda bir şekilde genelde gizli geçiriyorduk; ama son yapılan 

gözlemlerle, çalışmalarla ancak %50’miz Hepatit A ile karşılaşıyoruz. Bildiğiniz gibi 

erişkinde ağır seyrediyor yetişkinlerde ve yine riskli grupta özellikle sağlık çalışanı, pediatristler, 

aile hekimleri, pratisyenler, daha çok çocuklarla karşılaştıkları için bunlar da Hepatip 

A aşısını iki doz olarak yaptırmalılar. 

Meningogok aşısı riskli grupta, diyelim ki riskli grupta hacca gönderildiklerinde Sahraaltı 

Afrika’dan gelen insanlar bulaştırma riski taşıdıklarından menenjite karşı korunmak için 

veya diğer riskli gruplarda bir doz meningogok aşısı yaptırmak uygundur. 


Suçiçeği aşısı, ülkemizde yine henüz gündemde değildir; imkanı olan 19-49 yaş arası 

seronegatif kişiler 2 doz suçiçeği aşısı yaptırabilir. Yani, suçiçeği geçirmedim” veya “yaptırdığım 

seroloji negatif” ise iki doz aşı yaptırıyorum. 50 yaşından sonra yine riskli gruplara 

öneriyorum. 

Zona (gece yanığı) aşısı, bir doz öneriliyor tüm 60 yaş üzerinde olanlara. 

Son günlerin en çok konuşulan kadın serviks kanseri aşısı olan Human Papilloma Virüs 

aşısı, 9 yaşı ile 26 yaşı arasında öneriliyor. Cinsel aktiviteye başlama yaşları ülkeler arasında 

doğal olarak değişiyor, evlilik yaşları, ve benzeri cinsel temasla bulaşan hastalıklar 

açısından oturup bir politika belirlemeli. Birleşik Devletler 9 ila 26 yaş arası bu aşıyı 3 doz 

öneriyor. 

Şimdi bu anlattıklarım çerçevesinde olması gereken bir erişkin aşı takvimimiz/karnemiz 

henüz yok. Bizde sağlıkçılar olarak bile burada görüldüğü gibi tetanosta aşılama oranı bu 

kadar düşükse, diğerlerini sormama gerek kalmıyor. 

Şimdi az önce vurguladığım olayları tekrar etmeme gerek yok; tetanos difteriyi, kızamık, 

kızamıkçığı, kabakulağı herkes için; suçiçeği, zonayı, Hepatit B, Hepatit A’yı bazı risk 

grupları için önermek durumundayız. Tetanos neden önemli söyledim; hakikaten mortalitesi 

çok yüksek gerek yenidoğanda gerek erişkinde. Şimdi erişkin yaş grubuna bakalım. 20 yaş 

ve üzerindeki grupta ülkemizde yapılan çalışmalara baktığımızda, çiftçi ve inşaat işçilerinin 

%69’unun tetanosa karşı korunmasız olduğunu, yaş artıkça bu korunmasızlığın daha da arttığını 

gösteriyor. Yine yaş arttıkça difteri antikor düzeylerinin azaldığını gösteren GATA’dan 

Özgür ve arkadaşlarının 99’daki çalışması 25 ve 30 yaş üzerindeki ancak %30 olguda koruyucu 

düzeyde difteri antikoru bulunuyor ve tetanoz antikorları da aynı bu oranlara benzer. 

Yine Haznedaroğlu GATA’dan 20 yaş grubunun 1/5’i tetanosa karşı korunmasız ki askerler 

arasında yaptıkları, en yüksek oranda beklediklerimiz arasında bile bir korunmasızlık söz konusu. 

Şimdi tetanos, yara bakımından toprakla en ufak temas ya da toprakla temasa gelmiş 

herhangi bir cisimle küçük de olsa temas tetanos riski taşıyor... Maalesef tıp eğitiminde de 

ciddi sıkıntılar var. Geçen Avcılar’da kuduzdan ölen çocuk için bakanlık tarafından görevlendirilmiştik. 

Gördük ki maalesef kuduz antiserumu uygulamada eksiklikler, yanlışlar var. 

Sorunu anlamak için bir merkezde kendim oturdum, kolumu açtım, “yaralıyım bana kuduzla 

ilgili yapılması gerekenleri yapar mısınız” dedim. Uygulama aşamalarında sıkıntılar olduğunu 

gözlemledim. Uygulama merkezlerinde bile sorunu algılamak, anlatmak mümkün 

değil. Bakanlığa önerdik; antiserumun nasıl yapılacağını görsel bir şekilde hazırlayıp web sitelerine 

koysunlar. Evet, genelgede yazıyorsunuz; ama grafiklerle, animasyonlarla bunun 

anlatılması gerekiyor; hakikaten ciddi sıkıntı var. Tetanos yaralanmasını da iyi bilmek lazım; 

küçük yara, tetanolojik yara, nedir? Herhangi bir şekilde çevreyle, toprakla temas etmiş bir 

yaralanma küçük boyutta olsa bile, aşılanmanın üzerinden 10 sene geçmişse veya büyük yaralarda 

5 sene geçmişse mutlaka aşı gerekiyor. 

Gelelim pnömokoka, pnömokok baş belası bir mikrop. Baktığımızda rakamlar maalesef 

iç açıcı olmayan sonuçları gösteriyor. Burada bizim de sorumluluğumuz var, biz de bu rakamları 

hedeflemeliyiz, çalışmalıyız. Birleşik Devletler’de her yıl 500 bin pnömoksik pnömoni 

meydana geliyor. Bunların 50 bininde kana mikrop karışıyor. Bakteremi meydana 

geliyor, 155 bini hastaneye yatıyor. 40 bini ölüyor. Pnömokok zatürresi böylesine ciddi bir 

hastalık. Bildiğimiz gibi pnömokok, pnömoni, sinüzit ve menenjite neden olabilen bir mikroorganizma. 

Tedaviye rağmen pnömoni ve menenjitte ölüm olabiliyor. Bazı şeyleri iyi algılamak 

lazım; evet antibiyotik çağındayız ama antibiyotik uygulamak ölümü mutlak önleyici 

değil. Örneğin geçen yıllarda değerli bir hocamızı endokarditten kaybettik. Bazı hekim arkadaşlardan 

bile efendim bu çağda endokarditten insan mı kaybedilir, hoca mı kaybedilir 


49

şeklinde itirazlar geldi. Tek şey söyledim, yoğun tedaviye rağmen, modern tedaviye rağmen 

akut stafilokok endokarditinde mortalite %40’ın üzerindedir. İşte burada da bakalım, tedaviye 

rağmen erişkinde pnömokoksik bakteremilerin mortalitesi %10-15’dir. 64 yaş grubu 

üzerinde ise %40’tır; antibiyotik değerlidir, değerlidir de, erken başlasak bile bazen gecikmeler 

oluyor. Peki, pnömokok aşısını kimlere yapalım? Aşı sadece hastalıklardan korumuyor, 

biliyorsunuz pnömokoklarda son yıllarda ciddi bir direnç var. Tedavide çok zorlanıyoruz, 

o açıdan bu dirençli mikroorganizmalarla oluşabilecek enfeksiyonları azaltmak istiyoruz. 

Kime uygulayalım? 65 yaş üzerindeki herkese uygulayalım, bir doz. 65 yaştan önce uygulamışsak 

değişik nedenlerle, 65’ten sonra aradan 5 sene geçtikten sonra yani 6. senesinde 

rapel dozunu yapalım. Dalak hastalığı olan, dalağını aldırmış olanlara uygulamak lazım. 

Pratik olarak ister elektif ister acil, ameliyatla dalağımız alınacaksa, 14 gün önce aşımızı 

yaptıracağız. Yaptıramamışsak, unutulmuşsa, ameliyat bir immunsupresyon yaptığı için splenoktomiden 

14 gün sonra aşımızı yaptıracağız. Yine Hodgkin hastalığı, multiple myelomda, 

sirotiklerde, alkoliklerde, böbrek yetmezliklerinde, BOS sızıntısı olanlarda, değişik immunsupresif 

hastalığı olanlarda pnömokok aşısı mutlaka yapılmalıdır. 0,5 mililitre IM/SC IM 

tek doz olarak uyguluyoruz. Yüksek riskli gruplarda 65 yaş üzeri aşılanmışlarda ikinci hatırlatma 

dozu yaptırıyoruz. 

Şimdi influenzaya yani gribe gelirsek bildiğiniz gibi şu anda gerçekten Dünya Sağlık Örgütü 

alarm vermiş durumdadır. Kuş gribinin evrilip insanda hastalık yapar duruma gelmesinde 

en iyi ihtimalle 7 milyon, kötü senaryoya göre çok daha yüksek rakamlara varan bir 

ölüm bekleniyor. Ki grip biliyorsunuz 1918-19 salgınında 20-40 milyon insanı öldürmüştür. 

Mevsimsel grip 60-65 yaşın üzerinde 300 ila 500 bin kişinin ölümüne neden oluyor, böylesine 

ciddi hastalık. Kime yapalım bu aşıyı? Kronik kalp ve akciğer hastalığı olanlara, yine kronik 

hastalığı olan birinin bakımı ile uğraşan, genç bir insan olabilir ama kronik hastayla 

uğraşıyor. Ona bulaştırmaması için ki, aşı yaşlarda yeterince bağışıklık sağlayamıyor, aşıya 

rağmen hasta olabilir, bunların bakımını veren, gerek sağlık personeli, gerekse evde bakımını 

veren kişilerde; bakım evlerinde kalan kronik hastası olan kişilerde, uzun süre aspirin tedavisi 

görmek zorunda olan kişilerde ki ağır öldürücü Reye sendromuna neden oluyor aspirinle 

grip aynı anda kullanılırsa. Şeker hastalığı, diğer metabolik hastalıklar, böbrek yetmezliği, 

kronik anemileri olan, immunsupresif hastalığı olan kişilerde uyguluyoruz. Grip mevsiminde 

bulunan ikinci ve üçüncü trimestrdeki kadınlara da uygulanıyor. Ekim başıyla Kasım ayı ortalarına 

kadar uygulanıyor. Grip yaşlılarda biraz daha kısa süreli bağışıklık sağlıyor. O açıdan 

çok erken değil de haberlere dikkat edip, örneğin Kasım ortalarına kadar aşıyı ertelemeleri işe 

yarıyor. Çünkü Kasım’da başlarsa, Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart’a kadar bağışıklık 4-4,5 

ay sürüyor, Ekim’de başlarsa bu bağışıklık biraz daha geriye kayıyor. Ama çevrede grip varsa 

aşıyı erken yapmak durumundayız. Kasım’dan sonra grip aşısı yapılmaz mı? Tabii ki yapılır, 

unutmuşsunuz, ihmal etmişsiniz, isterseniz Aralık’ta yaptırın gribe yakalanmadıysanız; fakat 

eczanelerde genelde bulunmuyor, hâlbuki bulundurulması gerekiyor. 

Hepatit B’ye gelirsek... Baktığımızda dünyada 350 milyon kronik hepatit B taşıyıcısı 

var. Ülkemizde %5 oranında taşıyıcıyız. Toplumumuz böyle ama Güneydoğu’da örneğin 

Mardin’de 4 kişiden biri taşıyıcı. 500 bin ile 1 milyon 200 bin arasında yıllık ölüme neden 

oluyor, Hepatit C de benzeri duruma sahip. Baktığımızda özellikle haritadaki kırmızı alanlara 

baktığımızda %8’in üzerinde ülkemizin yer aldığı alanlara baktığımız da ise yeşil alanlara 

%8 ile % 2’lik ortalama %5’lik taşıyıcılık sorunu oluşturuyor. Hepatit B hastalığı 

bebeklik döneminde yakalanmışsa bu tablo %40 hepatosellüler kansere ilerliyor. 

Erişkinlerin %5-10’u kronikleşiyor, bunların da 0,5/1’i karaciğer kanserine ilerliyor. İşte 

bu nedenle Hepatit B aşısı seksüel olarak çok eşli kişilerde, homoseksüellerde, kan ve kan 


ürünlerine temas eden laboratuvar ve diğer sağlık çalışanlarında, mental özürlü bakımevlerinde 

kalanlarda ve çalışanlarda, hemodiyaliz hastalarında, pıhtılaşma faktörü alanlarda, Hepatit 

B taşıyıcıların eşleri ve ev halkında, damar içi uyuşturucu kullananlarda, yine Hepatit 

B olunan bölgeye ziyarette bulunanlarda ve hepatit B taşıyıcılığı oranı yüksek olan ülkede 

doğanlarda, hemofili hastalarında... Ülkemizde de bu durumdan dolayı çocuk aşılama programı 

alınmıştır, biz erişkinler olarak riskli grupta, sağlık çalışanlarıyız ki riskli grupta 3 aşımızı 

yapıp aşının da 10 İU/ml üzerinde bir antikor düzeyi oluşturduğunu görürsek kendimizi 

artık ömür boyu bağışıklıyız. Aşının etkili olduğu görülenlerde eskisi gibi rapele gerek olmadığını 

Dünya Sağlık Örgütü söylüyor. 

Hepatit A’ya baktığımızda ülkemiz orta riskli bir alan, ama bakın dünyanın birçok kısmı 

özellikle güney kısmı çok sorunlu. Yine artık biz daha önce %80-90’ımız geçiriyordu ama 

İstanbul için konuşursak %50’lerde bu oran. Hepatit A erişkinlerde ağır seyrediyor. Yüksek 

endemik alanlara gidenler, homoseksüellerde, uyuşturucu bağımlılarında, Hepatit B’de olduğu 

gibi diğer risk taşıyanlarda örneğin askeri personelde, bakımevi çalışanlarında aşılama 

yapılması gerekir. İki yaş üstü çocuklarda da uygulanabiliyor. Erişkinde 1440 eliza ünitelik 

bir aşıyla aşılamak gerekli; bu aşı çocuğa göre iki kat doz içeriyor. İlk aşıdan 6-12 sonra 

ikinci dozu yaparak koruyuculuk sağlanıyor. 

Suçiçeği demiştik ki %10-20 erişkinlerde geçirilmemiş oluyor. Erişkin kesimde ağır seyredebiliyor. 

Pnömoni ve menenjit yapabiliyor. Ama yine doğurganlık çağındaki kadında, kızamıkçıkta 

olduğu gibi, çocukta anomalilere neden oluyor. Bu açıdan üzerinde hassasiyetle 

durmak lazım. Suçiçeği geçirmemiş ve aşılanmamış olanlar, sağlık çalışanları, bağışıklık yetmezlikli 

kişilerin aile bireyleri, varisellayla bulaşma riski olanlar, genç çocukların öğretmenleri 

gibi, askeri personel gibi, doğurganlık döneminde gebe olmayan kadınlar, uluslararası 

seyahat edenler risk grubunu oluşturur suçiçeği için... 

İnsan papillomavirüs aşısı bildiğimiz gibi serviks kanserinin yüzde yüz nedeni. 40 papillomavirüs 

tipinden biridir. Bunlardan özellikle 16-18-31-45 yüksek risklidir servikal kanser 

oluşturma açısından. 6 ile 11 düşük risklidir. Dünya genelinde yıllık servikal kanser sayısı 

370 bin civarındadır ve tabii ki devrelerine göre daha düşük öldürme evreleri vardır. %50 

mortalitesi olduğunu düşünürsek sorunun büyüklüğü ortaya çıkmış olur. Gelişmiş ülkelerde 

servikal kanser göğüs kanserinden hemen sonra geliyor: ikinci veya üçüncü. Bazı ülkelerde 

değişiyor. Ama bizim ülkemizde biliyorsunuz tartışma var: Kanserle Savaş Daire Başkanı’na 

göre bu 8. sıradadır. Burada tabii yaşam koşulları, cinsel davranış durumu dikkate alınarak 

ülkemizde bir politika oluşturulmadı. Baktığımızda cinsel aktivite başlama çağından önce bu 

aşının yaptırılması öneriliyor ama pahalı bir aşı. Pahalı olması nedeni ile tabii bugünkü ülkemizin 

koşullarına göre bunu devlet ödesin demek durumuna sahip değiliz, çünkü o zaman 

yapılması gereken zorunlu aşıları yapamayacak; olanağı olanlara bu aşıyı yaptırabilirler. Ülkemiz 

bu aşıyı umarım üretir duruma gelir, tüm kadınlarımız kızlarımız bu aşıyı uygulayabilirler. 

Bu da 3 doz şeklinde 0, 2 ve 6. aylarda yapılıyor, gebelik döneminde önerilmiyor. 

İlk dozu yapıp gebe kalanlarda, gebelikten sonra bu aşının yapılması öneriliyor. Normal olmayan 

papillomavirüs testi eğer riskli tiplerden birisini dışarıda bırakırsa, 3 tip ile henüz geçirilmemiş 

olduğunu gösteriyor, o takdirde yine aşı yapılabiliyor ama etkinliği daha az 

oluyor. 

Kuduzla ilgili bir iki söz söylemek istiyorum. Riskli bir ısırılma nedir? Bilinmeyen hayvan, 

kedi veya köpek saldırarak ısırmışsa bu riskli bir durumdur. Hayvanın kuduz olma ihtimalini 

nasıl anlarız? Bir köpeğin ısırmasından, genelde yakalayabileceği yeri ısırır, ağzına 

alabileceği yeri ısırır (kol, bacak vb). Ama kuduz köpek asla kavrayamayacağı yere saldırabiliyor 

(yüz vd). Bu tip tüm şüpheli ısırıklarda, mahiyeti bilinmeyen tüm ısırıklarda, yabani 


51

hayvan ısırıklarında herkese ama herkese şunlar uygulanacak... Yara bol sabunlu suyla yıkanacak. 

Soruyorsun “Nasıl yıkıyorsun?”, bizzat gittik denetledik, arkadaşlar. “Gönderiyoruz 

hastayı yıkatıyoruz” cevabını alabiliyorsunuz. Peki neden eğitimli personel bizzat kendisi 

yıkamıyor? Gönderiyoruz yıkatıyoruz değil, denetliyorum ve yıkıyorum denmeli. Önce sabunlu 

suyla yıkanacak, sonra yaranın çevresine bir dantel örer gibi anti-serum, iyisi hiperimmunglobulin 

yapılacak. Sonra yaranın açık kenarlarına yapılacak. Ve aşı uygulaması 

başlatılıyor: 0, 3, 7, 14 ve 28. günlerde olmak üzere. Tekrar edeyim uygun yıkama çok çok 

önemli, asla ihmal edilmemeli. Yıkamayıp sadece antikseptikle silmek asla olmamalı. Mutlaka 

yıkayacaksın, sonra antiseptikle sil bir mahsuru yok. İyi de olur ama önce yıkayacaksın. 

Sonra antiserum uygulanacak. Konuyla ilgili Sağlık Bakanlığı’nın genelgesi de var, 

kuduzla ilgili tüm işlemler o mahalde bitecek. 14 merkez var İstanbul’da, temel zorunlu uygulamalar 

o merkezde bitecek. Herhangi bir nedenle sevk edilecekse bahsedilen üç aşama 

bitirilecek, yıkama, antiserum ve aşı yapıldığı kayıt edilip eline yazılıp öyle gönderilecek. 

Aksi halde sevk eden kurum ve görevlileri sorumlu olur. 

Değerli katılımcılar seyahat edenlere de değişik aşıların uygulanması gerekir, tüm erişkin 

aşılamalar yapılmamışsa yapılmalıdır. Haritada görüldüğü gibi sahra altı Afrika ve Güney 

Amerika’ya gidenlerde 10 gün önceden sarı humma aşısı mutlaka yapılmalıdır. Gerektiğinde 

riskli bölgelere, Hindistan gibi yerlere gidenlere tifo aşısı yapılabilir. Meningogok aşısı hacca 

gidenlere uygulanmalıdır; çünkü sahra altı Afrika’dan gelen ve geniş toplulukların katılımının 

olduğu hacda bulaşma riski mevcuttur. 

Hepatit A ve B aşısı riskli bölgeye gidiliyorsa yapılabilir. 

Keza Uzakdoğu’ya 1 aydan fazla kalacaklara Japon ensefaliti aşısı yapılabilir. 

Gebelik döneminde canlı aşılar uygulanmazlar, yani kontrendikedirler. Gebe son 5-10 yıl 

içinde aşılanmamış ise mutlaka birer aylık arayla iki doz tetanos aşısı bunlara yapılmak zorundadır. 

Polio ve sarı humma riski yüksekse, seyahati zorunlu ise bu kişilere uygulanabilir. 

Tabii inaktive polio aşısından bahsediyoruz. Gerektiğinde gebeliğin 14. haftasından sonra 

influenza, Hepatit B, Hepatit A aşıları uygulanabilir. Emziren anneye canlı veya inaktive 

aşılardan gerekenler uygulanabilir. 

Bunun gibi, bakımevlerinde kalanlar, zekâ özürlülerin kaldığı kuruluşlarda, evsizlerde, 

hapishanelerde, lise döneminde, sağlık kurumu çalışanlarında özellikle Hepatit B, kızamık, 

kızamıkçık, kabakulak gibi aşılar yapılmalıdır... 

Kreş personelinden, veterinere kadar, örneğin veteriner arkadaşlarımın kuduz için profilaksi 

amaçlı kuduz aşısı yaptırmaları gerekli. Yani bu tip hayvanlara temas edenler kuduz 

aşısı yaptırabilirler, yaptırmaları öneriliyor. Keza askerlerde grip, kızamık, kızamıkçık, kabakulak 

yaptırılabiliyor. Yaşam biçiminden kaynaklı uyuşturucu kullanan veya homoseksüellerde 

özellikle Hepatit B, Hepatit A aşılarının yaptırılması gerekiyor. Yine bağışıklık 

yetmezliği durumlarında da çok ayrıntıya girmeden bir AIDS’te canlı varisella aşısı hariç 

diğer tüm aşıların yaptırılması gerekiyor. 

Bulaşma sonrası korunma da diğer bir konu; örneğin Hepatit A’yla, bulaşma sonrası iki 

hafta içinde immunglobulin ve aşı uyguluyoruz. Hepatit B’de pozitif birinden bulaşma ihtimalinde 

kişi bağışık değil ise 10 ünitenin üzerinde antikor yoksa Hepatit B immunglobulini 

ve aşı uyguluyoruz. Hepatit C’de maalesef yara bakımı dışında hiçbir şey yapamıyoruz. Hastayı 

ancak izlemeye alıyoruz. Şüpheli hayvan ısırığında aşı ve kuduz immunglobulini uygulamak 

gerekiyor. Riskli yaralanmalarda tetanos immunglobulini ve aşı uygulanması 

gerekiyor. Kızamıkta da bulaşma kuşkusu durumunda altı gün içinde immunglobulin verilmesi, 

aşı uygulanması, hastalığın oluşmamasına ya da hafif seyrine imkan sağlıyor. Kızamıkçıkta 

da klasik immunglobulinle belirtiler silip geçebiliyor. 


Erişkin aşılaması ile ulusal aşılama takvimi Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenmeli ve 

her sene güncellenmelidir. 

Katılımınız ve dikkatiniz için teşekkür ederim. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Sevgili hocama bu derya konu için çok teşekkür 

ediyorum. Kısa sürede bu kadar sıkıştırmaya çalıştı, bize anlatmaya çalıştı. Değerli arkadaşlar 

tartışmayı başlatıyorum. Sorularınızı hocama bekliyorum. 

... 

Hocam ben dişhekimliği açısından sorayım. Kuduz için, diyelim ki fark etmediğimiz tükürük 

vakası, tükürükten çalışma ortamında dişhekimlerine geçme riski nedir? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Geçen günlerde ne acı ki kuduza yakalanan bir çocuk vakası 

örneğiyle sorunuzu cevaplayayım. Şimdi bu çocuğun bakımını yapan arkadaşlar beni gecenin 

12’sinde aradılar Haseki Hastanesi’nden, çocuk gece servisinden arkadaşlar, “insan için 

ne gibi önlemler alacağız?”. Standart koruma önlemleri yeterlidir dedik. Standart önlemler 

dediğimiz; bir hastanın salyasına, tükürüğüne ancak çıplak elle değemeyiz, eldivenle değmek 

durumundayız. Kuduzda korunma için gerekenler standart önerilerdir, yani bana uygulayacağınız 

korunma neyse kuduzluya da odur. Kuduzda insandan insana bulaşma yoktur. 

Bu hastanın annesini –saygın bir işyerinde çalışıyor, tıp camiasında üretim yapıyor– işten atmaya 

kalktılar, niye sen 2 sene içerisinde kuduz olabilirsin, ve bizim kurumumuz zarar görür. 

Tabii bizzat sahibini arayarak arkadaşlarımız böyle bir şey olamaz, bu hastalığın bulaştırıcılığı, 

hele annesinin bulaştırıcılığı söz konusu değildir. Size bulaşma riski yoktur. Ama 

açıkça kuduzlu bir insana bir şekilde müdahale ediyorsun çıplak elle, bir şekilde seni ısırdı. 

O hariç, böyle bir şey de olmaması gerekir. Standart önlemleri almak zorundayız. Evrensel 

önlemler tüm hastaların kim hastaysa, hasta kapıdan girdiyse hasta hekim de olsa onun bütün 

çıkartılarına standart önlemlerdir. Kanına ve vücut çıkartılarına değeceksem çıplak elle değmeyeceğim. 

Zannediyorum anlaşıldı değil mi? Pratik olarak bulaşmıyor. Ne yazık ki başta 

cerrahlar ameliyat edecekleri hastanın hepatit B ve C ile HIV durumuna baktırıyorlar; sanki 

pozitif ve negatif hasta arasında önlemler açısından fark varmış gibi. Kısaca her hasta her 

şeyi bulaştırabilir şekilde önlemler alınmalı. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Hocam buyurun. 

Dinleyici: Recep Hocam’a çok teşekkürler, gerçekten çok yararlandık; bundan bir sonuç 

çıkarmamız gerekiyor. Ben kısaca, hocama katılıyorum, hakikaten biz sağlık çalışanları olarak 

her hastaya HIV’si pozitifmiş veya HBS’si pozitifmiş gibi davranmak durumundayız. 

Mesela çok sık görülen yanlış hastanelerde; hastanın Hepatit B’sine C’sine bakılıyor, hatta 

bazen AIDS’e bakılıyor, yatağının başına da HBS pozitif bir levha asılıyor. Bu etik açıdan 

hatta hukuki açıdan kabul edilebilir bir şey değil. Mesela her hastayı enfekteymiş gibi kabul 

edip öyle davranmak zorundayız. Benim sayın hocamdan bir aşı programı yok, ya da aşı 

karnesi yok ama mesela biz kendimize bir görev olarak sonuç çıkarsak sağlık çalışanları için 

bir aşı programı çıkarsak ve bu kurultayın yararlarından birisi de bu olsa, desek ki dişhekimleri, 

tüm sağlık çalışanları için bir karne önerseniz, kısaca ne önerirsin? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Slaytlarımda gördüğünüz gibi mevcut. Bu bir açıdan dünyada 

kabul edilen listeler var; Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi her sene ekim ayından itibaren 

bunları güncelliyor. Bu güncellemeler ışığında bakarsak Hepatit B, kızamık, 


53

kızamıkçık, kabakulak açısından özellikle pediatri, kadın doğum, acil servis çalışanları bunlara 

karşı mutlaka bağışıklık olmalı; gerekçelerini de söylemiştim, yıllık grip aşısı, negatif 

olanlar suçiçeği aşısı uygulatmalı. Ülkemiz için çok ciddi bir sorun olan, çok ilaca tüberküloz 

hastası yatan servis personeline biraz tartışmalı olmakla birlikte BCG aşısı PPD negatif 

olanlara önerilebilir. Tetanos, difteri olmazsa olmaz erişkin aşılamada. Özellikle bunlar. Biz 

personel olarak tehlikeye her zaman açığız. Erişkinin zorunlu aşıları, yaşa göre olanlar hariç 

az önce saydığım aşıları, sağlık çalışanlarına önermek durumundayız. 

Dinleyici: Bir tablo yapalım hocam. 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Hepatit B, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, seronegatiflere 

suçiçeği ve yıllık grip ve tüberküloz ünitelerinde, örneğin Süreyyapaşa gibi yerlerde çalışanlarda 

PPD negatif olanlarda BCG. BCG konusu tartışmalı ama kanımca yapılmalı; çünkü 

bağışıklık meta analizlere göre %0’la 70 haydi %50 diyelim o açıdan bu tip riskli yerlerde 

de BCG uygulanabilir. 

Dinleyici: Hocam zona aşısı dediniz. Bunu ben daha önce duymamıştım. Türkiye’de 

var mı, nasıl yapılır? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Şöyle; zona aşısı son iki yıl önce rutin önerilerde yokken bu 

öneri Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi’nin bu sene Ekim ayında yayınlayıp, 2007-2008 yılları 

arasında önerdiği, 60 yaşından sonra tek doz olarak yapılmasını önerdiği bir aşı. Doğal olarak 

ülkemizde yine isteğe bağlı olarak yapılabilecek aşılardan. Üreticileri vs. belli 2-3 aşı var; 

rahat bir şekilde yurtdışından, diğer aşılar olduğu gibi bir özel aşıyı nasıl getirtiyorsan, suçiçeği 

aşısını nasıl getirtiyorsan, onun gibi getirtilmesi mümkün olan bir aşı; çok rahat bir şekilde ürün 

bilgisine ulaşılabilir. Benim şahsen zona için herhangi bir uygulamam veya önermem olmadı. 

Dediğim gibi bu bilgi Ekim 2008 önerisi olarak tabloda yer aldı. Bu sene için aynen 65 yaş üzeri 

pnömokok aşısı gibi 60 yaş üzerinde yer aldı. Ülkemizde çocuklar için bir aşılama kurulu var. 

Erişkinler için de ya kurul genişletilmeli ya da erişkin bir alt kolu olmalı. Bunu ülke için tartışmalıyız. 

Zona nedir, nasıl bir sorun oluşturuyor, kimlerle nasıl yapacağız? Ülke için bir politika 

yok ama Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi’nin internetten erişkin aşılar önerileri 

2007-2008 diye girdiğinizde rahatlıkla ulaşabileceğiniz tablosunda bunu görmeniz mümkün. 

Dinleyici: Önce hocamıza verdiği bilgiler için çok teşekkür ediyorum. Maalesef kuduzdan 

ölen yavrucuğun da, koruyucu anlamda aşısı yapılmış bir köpek olsaydı, kuduz olma 

riski tamamen ortadan kalkacaktı. Öncelikle kuduzlarda kuduz aşısını yaparak, insanlara 

bunun bulaşmasını önlemek lazım. Sonra bu, aile facialarına, hekimlerin endişelerine yol 

açmaktadır. Ben hemen soruma geçeyim. Bilindiği üzere kuş gribinden H5N1 suşu bilhassa 

insanlarda ölüme sebebiyet vermektedir. Acaba grip aşılarının yapılmış olması, kuş gribi 

açısından kısmi bir koruyuculuk sağlamış olur mu? Bunu öğrenmek istemiştim. 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Kuş gribi aşısı biliyorsunuz yapıldı, ama kullanmak için daha 

üretime sürülmüş değil. Ama sonuçta başarıldı. Her yıl grip aşısı önermemizin nedeni bu. Grip 

çok değişen bir şey; her sene binbir surat gibi bir şekilde değişiyor. O açıdan, her yılki kökenlerle, 

ben geçen sene zaten yapmıştım, bu sene niye yapayım sorusunu soramıyoruz. Mutlaka 

minor değişiklik oluyor. O minor değişiklik bile koruyuculuğu kaldırıyor. Nasıl her sene farklı 

suşlarla, belirlenen en ağır suşlarla yeni aşı olunuyorsa, değil kuş gribine bir önceki kökene 


karşı koruyamadığı için mevcut grip aşıları, kuş gribine karşı asla koruyucu olamaz. Düşünün 

birisi H3N2, H1N1 gibiyken, diğeri H5N2 gibi tamamen farklı, yani koruması mümkün değil. 

Mevcut aşıların koruması mümkün değil. Bunu niye yapıyoruz? Gribin insana uyum sağlaması 

için, bir ekmek teknesindeki hamur gibi, farklı virüslerin aynı ortamda karıştırılması gerekiyor. 

İşte kuştan alacak, domuzdan alacak, insandan alacak, üçü bir araya gelecek, şöyleki sanki 

bir mikserle bu farklı türler karıştırılacak. Bu karışım sağlanırsa insana adapte oluyor. Çünkü 

insandan büyük bir parça almış oluyor. Niye biz kuş gribine karşı normal grip aşısı öneriyoruz? 

Hiç olmazsa aşıyla mutad virusle hasta olmayalım da ikisi vücudumuzda buluşmasın. 

Yani bizim vücudumuz onlara bir karışım ortamı, bir ekmek teknesi ortamı oluşturmasın. Olacaksak 

sadece kuş gribiyle hasta olalım. Teki ile hasta olalım, ikisiyle aynı anda hasta olmayalım 

ki, olabiliriz, o karışım meydana gelir, dünya için büyük bir facianın ilk odağı biz 

olmayalım diye insana normal grip aşısı öneriyoruz; kuş gribinden korunmak için değil. Evet, 

katkınız için teşekkür ediyorum. Köpekler aşılanıp, kısırlaştırılıp diğer önlemlerin mutlaka 

alınması lazım. Yerel idarelerin, diğer sağlık idarelerinin, veteriner teşkilatının her biriyle bu 

sorunlar mutlaka çözmeli ve bu ayıptan kurtulmalı. 

Dinleyici: Bu aşıların soğuk zincirde güvenli bir şekilde ülkeye girip girmediklerini, 

bunların etkinliğinin gerçekten kontrol edilip edilmediğini sormak istiyorum. Çünkü ben 

zaman zaman meslektaşlarımdan bazı bilgiler alıyorum, kuduz aşısı yapılmış görünüyor ama 

titrasyonuna baktıklarında onun düşük olduğunu görüyorlar, tespit ediyorlar. Acaba bu konudaki 

görüşünüz nedir? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Şimdi ben, aşı il sorumlusu olarak çalışmış biri olarak Van’ın 

elektriksiz köylerinde bile, çalıştığım sağlık ocağının bir sene elektriği yoktu, ben ayrıldıktan 

sonra elektrik geldi, hakikaten bir bilinç vardı, bir heyecan vardı. Bu soğuk zincire elden 

geldiğince uyuluyordu. Halen de uyulduğunu düşünüyorum ama konuyla ilgili yapılan bir 

denetleme çalışması elimde yok. En son kuduz olayında baktığımızda soğuk zincirde sorun 

yok ama uygulamada sıkıntılar var. Soğuk zincirde sorun olabilir, denetleme yapmak gerekli. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Son bir defa daha soru alalım. Evet, Mustafa Bey. 

Dinleyici: Efendim ben biraz şeytanın avukatlığını yapayım. Özellikle grip aşılarında bir 

kısım uzmanlar belli risk gruplarının dışında yapılmasını da çok doğru bulmuyorlar. Siz aynı 

görüşte misiniz, değil misiniz bilemem. Ancak buradan hareketle bu aşıları üreten firmaların 

daha çok tüketme anlamında bir suiistimali veya bilgi kirlenmeleri var mı, sizin bu konudaki 

fikirlerinizi öğrenmek istiyorum. Teşekkür ederim. 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Şimdi, kapitalizm ne kadar ahlaklıdır bilemem. Tabii ki ürettiği 

aşıyı satmak isteyecektir. Oradaki pazarlama, satış stratejileri olayın genelleşmesi herkese 

uygulanmasını sağlamak vesaire gibi yani satıcının ne yaptığı ortada. Bunu ben tartışma 

noktasında değilim. Elimde ciddi veriler yok. Ama pek çok arkadaşın bu şekilde davrandığını 

ne yazık ki görüyorum. İşte falan yakınıma grip aşısı uyguladı ve işte ensefalit oldu. Bunların 

hiçbirisi kanıtlanmış değil. Tabii ki bunlar yan etki yaparlar. Lokal, alerjik, sistemik etkiler; 

Guillain-Barre hastalığı vb gibi hakikaten yan etki yapabilir. Ama baktığınız zaman faydaetkinlik, 

maliyet-yarar analizini yaptığınız zaman,, az önceki ölüm rakamlarını verdim, 300- 

500 bin mevsimsel gripten ölüm, 500 milyon insanın hastalanışı, 5 milyon insanın hastanede 

yatışı bunun da hesabını yapmalıyız, bunun da hesabını birisi vermelidir. Bu şekilde aşı kar- 


55

şıtı fikirlerin dayandıkları çok somut anekdotal, gözlemsel birkaç vaka hariç, tabii ki her aşının 

belli bir yan etkisi takdir edersiniz ki olacak. Benim günlük pratiğimde sorarsanız, ben gerçekten 

ciddi şekilde, bahsettiğim şekilde bir aşı yan etkisiyle karşılaşmadım. Hepatit B’de 

bir Guillain-Barre hastalığı gördük. Ama yüzlerce vaka arasında bir tane gördük. Bu rakamlar 

zaten hep %1’lerin altında olan yan etkilerdir. Ben burada hep risk grubu dedim ve renkleri 

de bilerek ayırdım, şunlara gerekiyor şunlara ise riskli gruplara… Risk grubu dışı 

uygulamalara; mesela bir işyeri patronu şöyle diyebilir, “Ben işçimin, çalışanımın işe gelmemesini 

istemiyorum, gerekirse aşı yaptırmak istiyorum.” İşçi de, çalışan da razı olursa yapılır. 

Bu şekilde biraz daha sosyal endikasyonlar dışında, risk grubu dışında yaptırmak uygun 

değildir, o farmakoekonomik değil. 

Dinleyici: Bu önemli açıklamalarınızdan dolayı teşekkür eder saygılar sunarım. Bu grip 

aşısı yapıldıktan sonra belirli bir müddet zaman içerisinde aşırı protein almanın sekonder 

bir komplikasyona sebep olabileceği düşüncesi bazı arkadaşlarda mevcut. Bu konuda açıklama 

yapar mısınız lütfen? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Aşırı protein alımı, şimdi bazı şeyleri hakikaten aynı kaynaklardan 

duyuyoruz, şöyle tam da suçlamak istemem bir ara bir yerden alkol antiseptik değildir, 

alkol sabitleyicidir, fiksatiftir söylentisi yayıldı.. Baktım bir televizyon programında 

bir doktor arkadaşım aynı şeyi söylüyor. Şoke oluyor insan tabi. Yani kanıta dayanmayan sözleri 

biz hekimler nasıl söyleyebiliriz? Halbuki alkol en yaygın kullanılan en ucuz en kolay 

ulaşılan bir antiseptik. Elimizde görünür kir varsa hiçbir antiseptik gibi alkol de etki etmez. 

Aşırı protein alımı olan kişilerde zaten dikkat ederseniz aşırı diyorsunuz, belki de o aşırılık 

dengesiz beslenmenin doğurduğu bir sonuçtur. Biliyorsunuz grip aşısı günümüzde yumurtadan 

üretiliyor; yumurtaya alerjik olanlara uygulanmıyor. Onun dışında benim kanıtlanmış, 

kanıta dayalı bir bilgim yok. Aramızda beslenme konusunda yetkin arkadaşlar varsa bu sorunun 

yanıtını en iyi onlar verir. Niye bir şeyin aşırısını almak durumundayız, belki o aşırılıktan 

kaynaklanan bir olaydır. Ben doğrusu uyarılar arasında aşırı protein alınmasın şeklinde 

bir bilgiye sahip değilim ama özel olarak bu sözü de araştırıp inceleme yapıp tüm literatürlere 

bu gözle doğrusu bakmadım. 

Dinleyici: Acaba sinerjik bir etki yapabilir mi? 

Prof. Dr. Recep Öztürk: Yani, baktığınızda niye yapsın diye düşünüyorum ama bunu 

araştıracağım. Belki bilmiyorum ama böyle gözle bakmadım; ama mantığıma ve aşıyla uygulamalarında 

böyle bir uyarının yeri olmadığını biliyorum. Yani kişiler aşırı proteinli beslenmesin, 

zaten böyle bir öneriye de gerek yok. Çünkü dengeli bir beslenmeden bahsediyoruz ama 

hasbelkader aşırı protein alan, özel protein diyetleri yapan kişilerde bir şeyler yapmışsa, o gözle 

gerçekten bakmadım ama sizin bu uyarınızdan sonra, sorunuzdan sonra gidip bakacağım. 

Dişhekimi Mustafa Düğencioğlu: Ben hocama teşekkür ediyorum çünkü diğer oturumun 

epey zamanından çaldık. Ne dersiniz arkadaşlar, bu üçüncü oturuma yeter diyelim mi? 

Hocam konuştuğunuz için çok teşekkür ediyorum. Üçüncü oturumu kapatıyorum. 

(Alkışlar) 

Sunucu: Oturum başkanına ve değerli konuşmacılara çok teşekkür ediyoruz. 20 dakikalık 

bir aradan sonra kurultayın 4. ve son oturumu yapılacaktır. 


IV. OTURUM 

OTURUM BAŞKANI: Eczacı A. Semih GÜNGÖR 

Sunucu: Kurultayın 4. ve son oturumun başkanlığını İstanbul Eczacı Odası Başkanı Eczacı 

Sayın Semih Güngör yönetecek. Bu oturumun konuşmacıları İstanbul Veteriner Hekimler 

Odası Genel Sekreteri Veteriner Hekim Sayın Seyhan Özavcı ve İstanbul Eczacı Odası 

adına Eczacı Nurdan Demirkan. Sayın Seyhan Özavcı’yı kürsüye davet etmek istiyorum. 

Ecz. A. Semih Güngör: Değerli konuklar son oturumda öncelikli olarak bir terör tartışılacak. 

Toplum olarak çok sık dile getirdiğimiz bir kavram terör. Siyasi amaçlı bir terör yaşanıyor 

ve her gün canlar alıyor. Bunun yanında toplumda farklı noktalarda farklı alanlarda 

terörden bahsetmek mümkün. Trafik terörü deniyor, medya terörü deniyor ama hayatımızda 

gıda terörü diye bir kavram pek tartışılmıyor, bilinmiyor. Oysa beslenme insan hayatında 

çok önemli bir faktör. Beslenmeden yaşamak mümkün değil. Biz sağlık hizmetini veren eczacılar, 

veteriner, dişhekimleri olarak insan hayatının ne kadar değerli olduğunu biliyoruz. 

Bu bağlamda bugün konuşacağımız gıda terörü ve onun yansımaları da bizler açısından çok 

önemli. Onun için değerli konuşmacımız sayın veteriner hekim Seyhan Özavcı bu konuda 

bize bir sunum yapacak. Önce onu dinleyelim sonra bu konudaki sorularınızı ele alalım. 

Gıda Terörünü Önlemede Veteriner Hekimlik 

Veteriner Hekim Seyhan ÖZAVCI 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Teşekkür ederim. Öncelikle Veteriner Hekimler 

olarak topluma geniş bir açıdan sesimizi duyurma imkanı verdiği için İstanbul Sağlık Meslek 

Odaları bileşenlerini oluşturan tüm odalarımıza ve bu dönem koordinasyonluğunu yürüten 

Dişhekimleri Odası’na teşekkürlerimi sunuyorum ve bu Kurultayda katkısı geçen, 

emeği geçen herkese teşekkür ederim. 

Evet, gıda teröründe veteriner hekimlik dediğimizde ben, öncelikle biraz yakınmayla 

başlamak istiyorum. 15 yıldır gıda sektörünün içindeyim ve çok uzun yıllardır, on altı yıldır 

da büyük bir firmada gıdanın her alanı ile ilgili olarak çalıştım. Şu anda da eğitim yöneticisi 

olarak devam ediyorum. Aynı zamanda Uludağ Üniversitesi’nde doktoramı yapıyorum ve bu 

vesileyle Bursa’ya gidip geliyorum. Bu süre içerisinde de feribotta diyaloga girdiğim kişiler, 

“Nerede çalışıyorsun” dediklerinde “Veteriner hekimim…” ve “şu firmada çalışıyorum” 

dediğim zaman “Orada veteriner hekimin ne işi var?” diye bir soruyla karşılaşıyorum ve bu 

durum beni gıdada veteriner hekimliğin önemini topluma daha iyi nasıl anlatabiliriz arayışına 

itti. Çünkü sağlıklı gıdanın temelinde veteriner hekimlik vardır, bugün sizlere bu konuda 

aydınlatıcı bilgiler vermeye çalışacağım. 

Evet, çok yakında 16 Ekim’de Dünya Gıda Günü’nü kutladık. Buradan başlamak istiyorum. 

Dünya Gıda Günü bu yıl “gıda hakkı” temasıyla kutlandı. Amaç neydi? Kamuoyunun 

dikkatlerini yetersiz beslenme ve gıda güvenirliliği konularına çekmek. Neden? Çünkü 

dünyamızda hâlâ her gün 850 milyon insan aç. 1,5 milyar kişi 1 doların altında parayla geçinmek 

zorunda ve her 3,6 saniyede de 1 kişi açlıktan ölmektedir. Dünya Gıda Günü nedeni 

ile BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun’un açıklaması çok çarpıcıydı ve günümüzde gıda alanında 

izlenen uluslararası politikaları daha iyi gün ışığına çıkartıyor, onlara değiniyor. Şöyle 


57

dedi Ban Ki-Mun “Devletlerin uluslararası toplantılarda açlık ve yoksullukla mücadele sözlerine 

rağmen küresel kapitalizm yoksulluk ve açlığı küreselleştiriyor. Dünyamız gıda 

edinme hakkını herkes için mümkün kılacak kaynağa, bilgiye ve araca sahipken açların sayısının 

her geçen gün artması kabul edilemez bir durumdur.” 

Ülkemizdeki durum ne, FAO’nun 2006 verilerine bir bakalım. Ülkemizde yetersiz beslenen 

insanlarımızın oranı %3’e tekabül eden 2 milyon kişi ve halkımızın %2’si 1 doların altında 

bir gelirle geçinmek zorunda. Gıdalarla alınması gereken günlük enerjinin %50’si 

ekmek ve diğer tahıl ürünlerinden karşılanıyor. Oysa 70 kg gelen bir insanın 70 gr günlük 

protein ihtiyacının 35’i hayvansal protein olmak zorunda. Oysa maalesef bunun büyük bir 

çoğunluğu bitkisel kaynaklı. Özellikle aminoasitler bakımından zengin olan, bebekler ve 

gençlerin beslenmesinde çok önemli yeri olan hayvansal kaynaklı protein tüketimi yetersiz. 

Yine bebek ve çocuk ölümlerinin çoğu beslenme yetersizliklerinden kaynaklanıyor. Çocukluğumuzda 

ilkokul kitaplarımda “Türkiye tahıl üretimi nedeniyle, hayvancılığı nedeniyle 

kendi kendine yeten bir ülkedir” ifadesi varken, şu anda ülkemiz uygulanan yanlış politikalar 

nedeniyle, tamamen dışa bağımlı durumda. Hayvansal ve bitkisel üretim düşmüş ve sektör 

tamamen dışa bağımlı bir hale gelmiştir. 

Bunlar tüketebildiğimiz gıdayla ilgili verilerdi. Şimdi de size gıda terörüne değinmek 

amacıyla tüketebildiğimiz gıdanın ne konumda olduğuna dair birkaç gazete manşeti sunmak 

istiyorum. Çok eski değil, 2003 yılından başlayacağız, yıl yıl geleceğiz. Evet, işte hekimlik 

işin içinde olmayınca içinde hiç süt bulunmayan kaşar peynirlerinin ve tereyağlarının, 

et içermeyen sosis, salam ve sucukların üretimi ile ilgili Erkan Çelebi’nin 2003 Hürriyet’teki 

yazısı: “Hile danışmanlarının geliştirdiği mucize formüller sayesinde artık içinde hiç süt 

bulunmayan kaşar peynirleri ve tereyağları, et içermeyen sosis, salam ve sucuklar üretiliyor. 

Aksi takdirde besiciden kilosu 500 bin liradan çıkan, 10 kilo sütle üretilen 1 kilo kaşar 

peyniri 4 milyon liradan mezbahada bile kilo fiyatı 8,5 milyon lira olan et ile 4,5 milyon liradan 

satılan sosis üretip bu fiyatla satmak için sihirbaz olmak gerekirdi”. Bunu söyleyen 

Hürriyet gazetesinden, biz değiliz. Yine Aksiyon’dan bir haber 9 Şubat 2004 tarihli. “Pazarlarda 

kilosu 1 milyondan satılan sucukları hıfzıssıhha laboratuarlarında test ettirdik, sucuklarda 

et yerine çöpe atılması gereken sakatatlar vardı. En önemlisi de standartların 9 katı 

fazla miktarda küf çıktı”. 21 Eylül 2005’te TGRT’den bir haber; “Adana’da bir fabrikada 

balık ve salata yiyen işçilerden 35’i zehirlendi. İşçilerden 22’si hayati tehlikeyi atlattıktan 

sonra taburcu edilirken 3 işçi gözetim altında tutuluyordu”. Geldik 2006 ve 2007’ye, özellikle 

AKP iktidarı döneminde biliyorsunuz ki AB’ye uyum adı altında çok hızlı ve yetersiz 

birçok yasa çıkartıldı ve bu yasalar ile birlikte biz AB’ye uyumda daha ileriye gitmemiz gerekirken 

ilk manşetimiz Milliyet 22 Nisan 2006’ya ait: “Ankara Adalet Sarayı yemekhanesinde 

et veren firma temsilcisi at ve eşek eti sattığı iddiasıyla tutuklandı”. 2007’ye gelelim, 

3 gün öncesinin 7 Kasım 2007 Çıldır’dan Ümit Kılıç’ın haberi; “Ardahan’ın Çıldır ilçesinde 

kuduz olan 6 ineğin köylüler tarafından kesilerek kasaplara satıldığı ileri sürüldü” ve 

sonuç 64 kadar sanırım –yanlış hatırlamıyorsam– çocuk ve yurt müdürü kuduz aşısı oldu. 

Evet, manşetlerden de anlayacağımız üzere bu manşetler çoğunlukla hayvansal gıda içerikli. 

Neden sorusu akla geldiğinde de, sebebi; tüm dünyada gıda kökenli hastalıkların 

%85’inin hayvansal kaynaklı mikroorganizmaların yol açtığı enfeksiyonlar nedeniyle oluşması. 

İnsanlarda görülen 1415 enfeksiyon etkeninin %61’inden fazlası hayvansal kökenli ve 

ortaya çıkan hastalık vakalarının %75’i hayvanlardan insanlara geçen zoonotik hastalıklar. 

Gıda kaynaklı enfeksiyon ve zehirlenmelere ek olarak son 20 yıl içerisinde tüm dünyada 

deli dana, SARS ve kuş gribi gibi yine hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar ortaya çıkmıştır. 

Hayvanlardan veya hayvansal kaynaklı gıdalardan insanlara geçen patojenlerin neler 


olduğuna bir bakabilirsek; süt ve süt ürünleri ile bakteriyel (örn., antraks, bruselloz, listeriozis, 

tüberküloz, salmonelloz, kamfilobakteriozis, stafilokokal intoksikasyon), viral (örn., 

Adenovirus, Tick-borne ensefalitis, şap) riketsiyal (örn., Q-fever), protozoal (örn., toksoplazmozis, 

giardiozis, amebiazis); et ve et ürünleri ile bakteriyel (örn, tüberküloz, bruselloz, 

antraks, kamfilobakteriozis, tularemi, leptospiroszis, listeriozis, yersiniozis, tularemi), viral 

(örn., BSE), riketsiyal (örn., Q-fever), protozoal (örn., toksoplazmozis) helmintik (ekinokokkozis, 

sistiserkozis, trişinellozis, sarkosporodiozis)… Yumurta, kanatlı et ve ürünleri 

bakteriyel (salmonellozis, kamfilobakteriozis), viral (avian inflıuenza)… Özellikle etle bulaşan 

etkenlerden en önemlilerinden biri E. Coli O (157) H(7) ile ilgili olarak geçenlerde 

National Geographic’te, bilmiyorum kaç kişi izledi, İngiltere’de yaşanan bir olayı belgesel 

haline getirmişler; Katil bakteri E. Coli O (157) H(7) İngiltere’de, İskoçya’nın en büyük, en 

meşhur kasaplarından birisinden bulaşıyor ve şu andaki ölü sayısı 21. 1996’da ortaya çıkıyor, 

halen ölümler devam ediyor, çünkü kronik böbrek yetmezliği meydana geliyor ve böbrek 

yetmezliği nedeni ile hâlâ insan kayıpları yaşanıyor. 21 kişi o dönemin şu andaki 

kayıtlardaki ölü sayısı, hastalanan kişi sayısı ise 100’ün üzerinde. Bu nedenle aslında 2000’li 

yılları yaşarken bunları konuşmamamız gerekirken çok daha önemli, ciddi vakalarla karşılaşıyoruz. 

Balıklar ve su ürünlerini de unutmamak lazım. Balıklar ve diğer su ürünleri bakteriyel 

(Vibrio parahaemolyticus, Clostridium botulinum tip E, Anisakiasis sp., 

Diphylobothrium latum), viral (Norwalk virus, Hepatit A) bulaşmasına neden olabiliyor. 

Sağlığımızı tehdit eden tehlikeler olarak sadece mikroorganizmaları düşünmemek gerek, 

tarlaya ve çiftliğe döndüğümüzde gıdaların gerek hayvan gerekse bitkisel olarak yetiştirilmeleri 

sırasında maruz kaldıkları kalıntı ve kontaminantlar da önemli bir yer tutuyor aslında. 

Örneğin sığırların meralarda beslenmeleri sırasında toprakta doğal olarak bulunan bazı ağır 

metaller, otlara bulaşan endüstriyel emisyonlar (örn., poliklorin, bifeniller, dioksinler), hayvan 

beslenmede kullanılan yemlerden mikotoksinler ve ağır metalleriyle diğer bazı kontaminantlar 

da bulaşabilmektedir. 

Yine, tedavi amacıyla kullanılan veteriner ilaçları (örn., antibiyotikler, anthelmintikler, 

antiparaziter, sinir sistemi, sindirim sistemi ilaçları), büyüme performansını artırmak amacıyla 

uygulanan hormon kalıntıları ve yemden yararlanmayı artışını etkileyen ilaçlar günümüzde 

halen önemli kalite toplum sağlığı problemleri oluşturmaktadır. 

Bütün bunlara ilave olarak gıdanın üretiminde kullanılan gıda katkı maddelerinin de aşırı 

bilinçsiz ve ticari amaçla kullanılması (örn., et ürünleri üretiminde nitrat ve nitritin yanlış kullanımı), 

kimyasal ve toksik maddelerin gıda zincirine girmesi sonucu daha çok kronik seyirli 

ve göz ardı edilen hipersensitivite, alerjik reaksiyonlar ve kanser gibi sonuçlar doğuran risk 

unsurları da yine toplum sağlığı açısından önem taşımaktadır. Ayrıca, zoonotik hastalıklar, 

uluslararası hayvan ve hayvansal ürün dolaşımı açısından önemli sorunlar yaratmakta ve 

özellikle hayvansal protein ihtiyacının karşılanması bakımından engelleyici olmaktadır. 

Görüldüğü gibi son yıllarda dünya gündemindeki toplum sağlığı sorunlarının hemen 

hemen tamamı hayvanlardan ve hayvansal kökenli gıdalardan kaynaklanıyor ve bu gıda kaynaklı 

hastalıklar sadece gelişmekte olan ülkeler için değil aynı zamanda gelişmiş ülkeler için 

de önemli bir sağlık sorunu teşkil ediyor. 

Burada “veteriner hekimliğin önemi nedir” dediğimizde; veteriner hekimler hayvan hastalıkları 

ve hayvansal gıda üretimi konularında aldıkları eğitim nedeniyle, özellikle de toplum 

sağlığı ve koruyucu hekimlik alanında önemli bir yere sahiptir. Veteriner hekimliğin, 

zoonozlar dahil hayvan hastalıklarının tanı, tedavi ve önlenmesiyle güvenli gıda üretimindeki 

görev ve sorumlulukları tartışılmaz bir gerçektir. Gerek hayvan sağlığının korunması ve 

bu yolla hayvansal kaynaklı sağlıklı gıda üretiminin artırılması, gerekse Avrupa Birliği’nin 


59

geliştirdiği, çiftlikten sofraya gıda güvenirliği yaklaşımı ile gıda güvenirliğinin sağlanması 

toplum sağlığı açısından zorunludur. Bu nedenle çiftlikten sofraya gıda güvenliği kapsamında 

veteriner hekimlik en önemli unsurdur. Veteriner hekimlerin hayvan, sürü sağlığı ile 

ilgili hizmetleri pek çok açıdan toplum sağlığı hizmetleri kapsamına girmektedir. Avrupa 

Birliği ülkelerinde bu sorunlar nasıl halledildi diye bakarsak, tüm AB ülkelerinde çiftlikten 

sofraya gıda güvenliğinde akredite veteriner hekimler sorumludur. Buraya nasıl geldiler? 

Toplum sağlığını korumak amacıyla AB Konseyi ve Parlamentosu’nca AB’nin yeni gıda yasasının 

temelini oluşturan bir tüzük yayınlandı. Avrupa Gıda Güvenirliği Otoritesi (EFSA) 

kuruldu ve gıda kontrolleriyle ilgili yeni mevzuat çıkarıldı. Hijyen paketi olarak tanımlanan 

bu yeni mevzuat 1 Ocak 2006’dan itibaren tüm AB ülkelerinde yürürlüğe girdi. AB’nin gıda 

güvenirliğini sağlamaya yönelik yeni mevzuatının temel dayanağı geri izlenebilirliği sağlamaktır 

ve özellikle süt, et, yumurta ve bal gibi hayvansal kaynaklı gıda maddelerinin üretim 

zincirlerinin her aşamasındaki denetimler, devlet adına, resmi ya da akredite veteriner hekimler 

tarafından yapılmaktadır. 

Peki, bizim ülkemizdeki durum ne? Özellikle AB adına çıkarılan yasalarımızla birlikte 

geldiğimiz durum ne? Gıda güvenliği ve hayvan sağlığıyla ilgili ülkemizdeki mevzuat AB 

mevzuatına uygun hale getirilemedi. Bu nedenle AB mevzuatında veteriner hekimlere verilen 

yetki ve sorumluluklar yürürlüğe konulamadı. AB’ye uyum adı altında çıkarılan kanun 

ve yönetmelikler ile mevcut olan veteriner hekimlik yetkileri de budandı. Veteriner hekimlik 

sadece mezbahalar ile sınırlandırılmaya çalışıldı. Hayvansal gıda kontrolünde veteriner 

hekim olmayan kişilere sorumlu yöneticilik ve denetim yetkileri verildi. Ayrıca ilgili 

yönetmeliklerin hazırlanmasındaki gecikmeler nedeniyle de resmi kontrollerin yerine getirilemediği, 

kurumlar arasında yetki karmaşası yaşandığı ve buna bağlı olarak da gıdalarla 

ilişkili toplum sağlığı sorunlarının artarak devam ettiği görülmektedir. Tarım Bakanlığı ile 

Sağlık Bakanlığı arasında yeterli işbirliği sağlanamadığı için gıda güvenliği ve denetiminde 

son derece önemi olan sağlık disiplinleri dışlanmış ve multi-disipliner bir yaklaşımdan yoksun 

olarak mühendislik disiplinlerine yönelme eğilimi artmıştır. Örneğin resmi verilere 

göre kesilen hayvanlardan elde edilen et miktarı 400-450 bin ton civarında iken, tüketilen 

kırmızı et miktarının yılda 1 milyon ton olduğu ifade edilmektedir. Aradaki fark Türkiye’de 

500 ile 600 bin ton etin kayıt dışı ve kaçak tüketildiğini ortaya koymaktadır. Yine iki Bakanlık 

arasındaki başka bir uyumsuzluğa daha dikkat çekmek istiyorum. Gıda zehirlenmesiyle 

ilgili ülkemizde henüz hiçbir kayıt tutulmamakta sadece sağlık ocaklarına gönderilen 

bir form doldurulmaktadır. Fakat bu formun diğer hastanelerde de doldurulmasıyla ilgili 

hiçbir veriye rastlamadım. Böyle bir bilgiyi de almadım. Bu nedenle henüz ülkemizde gıda 

zehirlenmeleriyle ilgili hiçbir kayıt tutulmuyor. Oysa National Geographic’te yayınlanan 

Katil Bakteri belgeselini izlediğinizde görüyorsunuz ki, İngiltere’de kaynağı bulmaya ve 

yok etmeye yönelik 15-20 kişilik bir grup seferber oluyor, hastanedeki doktorlar ve ekipler 

hariç. Oysa ülkemizde hâlâ bırakın kaynağı bulmayı, yok etmeyi, gıda zehirlenmelerinin 

ülkemizdeki durumu nedir, oran nedir, hangi bakteri veya etken daha fazla gıda 

zehirlenmesine neden olmaktadır bilinmemekte, bu konuda yapılmış istatistiki veya önlemeye 

yönelik çalışmaya rastlanmamaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın sitesine baktığımızda 

gıda ile ilgili hiçbir şey göremiyoruz, gıda, tamamen Tarım Bakanlığı’na devredilmiş durumda. 

Tarım Bakanlığı sitesinde de Tarım Bakanlığı gıdanın üretimiyle ilgilendiği için sadece, 

zehirlenmelerle ilgili ayrıca bir çalışması yok. 

Peki yapılması gerekenler neler? Toplum sağlığını ilgilendiren hizmetleri yerine getirirken 

veteriner hekimlik mesleği ve mevzuat düzenlemelerinde AB’de olduğu gibi Veteriner 

Hekimler hayvansal gıdaların kontrolünde tam yetkili ve hakim kılınmalıdır. Hayvansal kö- 


kenli gıdaların veteriner hekim kontrolü dışında gayri sıhhi şartlarda üretilerek tüketilmesi 

önlenmeli ve gereken tedbirler alınmalıdır. Kurumsal boyutta veteriner hizmetleri ayırt edilerek 

veteriner işleri genel müdürlüğü kurulmalı ve gıda güvenliği bu kurumsal bünye içerisinde 

değerlendirilmelidir. 

Sonuç olarak 5179 sayılı gıdaların üretimi, tüketimi ve denetlenmesine dair 560 sayılı 

KHK’nın değiştirilerek kabulü hakkındaki kanunda yer alan, risk analizi ve izlenebilirlik 

üzerine dayanan ve tüketicilere sağlıklı gıda sunmayı amaçlayan uygulamalara bir an önce 

tam bir işlerlik kazandırılmalı ve toplum sağlığının korunmasındaki asli vazifelerinden birisi 

de sağlıklı ve üstün kaliteli hayvansal besinlerin üretimi olan veteriner hekimlerin AB ülkelerinde 

olduğu gibi, özellikle hayvansal gıdaların çiftlikten sofraya kadar olan her 

safhasında tek sorumlu olarak yer alması sağlanmalıdır. Evet ve biz veteriner hekimler olarak 

“sağlıklı toplum için sağlıklı hayvan, sağlıklı çevre, sağlıklı gıda olmazsa olmaz unsurlardır”, 

diyoruz ve katıldığınız için teşekkür ediyoruz. 

(Alkışlar) 

Ecz. A. Semih Güngör: Evet, bu konuda sorusu olan arkadaşlarımız varsa onları cevaplayalım. 

Dinleyici: Efendim bu şeyde, satılan sucuk gibi ürünler oluyor. Bunların yazıları çok 

küçük ve naylonun üzerine yazıldığı için okuyup takip etmesi çok güç. Bunlar daha büyük 

bir puntoda yeni bir şekilde yazılsa ve içindeki miktarlar tam olarak gözükse olamaz mı? 

Çünkü okuyamıyoruz, çok küçük. İçinde hindi eti mi var, tavuk eti mi var, koyun eti ne kadar 

bunlar hiç belli olmuyor, yazılar da çok küçük. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Aslında gıdaların etiketlenmesine dair olan kanunda 

sizin dediğiniz gibi okunabilir olmak zorunda ve muhteviyatlar da belirtilmek zorunda. Ama 

özellikle son iki yıldır, özellikle 5179 yayınlandıktan sonra basını takip ettiniz mi bilmiyorum, 

AB aslında bu kanun için “çöpe atın” dedi yani, “revize edin, şuralarını değiştirin, buralarını 

yapın” demedi; “çöpe atın” dedi. Çünkü tam bir yetki karmaşası meydana getirdi, 

denetimsizliğin ne kadar yetersiz olduğuyla ilgili daha birkaç gün önce Sağlık-Sen’in bir 

araştırma sonuçları yayınlandı. Ve geçtiğimiz dönemde de yaşadığımız olaylarda görüyoruz 

ki maalesef bilinçli olarak bazı denetimler yapılmıyor. Bazı kesimler, farkındaysanız daha 

küçük olan gruplar büyümeye başladı. Örneğin gıda üretim ruhsatı olmayan satış yerlerinde 

normal hazır kıymanın çekilmesi ve açıkta satışı yasaklandı biliyorsunuz ama bazı et büfesi 

tarzında et satan yerlere bakarsanız sebil halde çekilmiş kıyma ve tavuk satılıyor. Bütün bunların 

olmaması gerekiyor. Ama maalesef denetleyen ve buna uymayanların cezai yaptırımlarını 

yapan yok şu anda. 

Ecz. A. Semih Güngör: Ben de bundan yola çıkarak merak ettiğim için bir şey soruyorum. 

Dikkat ettiğimizde, baktığımızda bu denetim mekanizmasına özellikle hemen hemen 

hiç işlemiyor. Ramazan başlangıcında bakıyorsunuz… 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Bayram öncesinde… 

Ecz. A. Semih Güngör: …sucuk satan marketlerde yapılan bir takım denetimler; işte 

şeker bayramı gelince şeker satılan yerler denetleniyor, işte zam öncesi fırınlar denetleniyor... 

Yerel yönetimlerin bu konuda sorumluluğu nereye kadar ve yerel yönetimler bu sorumlu- 


61

lukları yerine getirmediği noktada bizlere düşen ne, neler yapılması gerekiyor, bunları öğrenmek 

istiyorum. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: 5179’un yayınlanmasından önce denetim zaten 

yerel yönetimlerin, belediyelerin kontrolündeydi. Daha sonra Tarım Bakanlığı’na verildi ve 

Tarım Bakanlığı denetimi sadece ben yaparım dedi. İki taraf arasında o yüzden şu anda 

önemli ölçüde bir yetki savaşı yaşanıyor. Bugün belediyelerde de veteriner işleri müdürlükleri 

kapatıldı. Dolayısıyla belediyelerde denetimle görevli veteriner hekimler kalmadı. Belediyeler 

şu an denetime çıksa, çoğu belediyede denetime çıkacak kişiler bu konuda yetkili 

ve bilgili değil. Çok az belediyede veteriner hekim var şu anda ve denetim yetersizliği aynen 

devam ediyor Tarım Bakanlığı çok sınırlı sayıda elemana sahip. İstanbul’u düşünün çok 

büyük bir metropol, beş tane aracı on kişisiyle hangisine yetişebilir, nereyi kontrol edebilir? 

Bunu da bir kenara bırakalım, aslında ben bir de sizin söylediğiniz denetimlere de biraz değinmek 

istiyorum. Normalde gıda işyerlerinin ruhsatlandırılması ve sonrasında da denetlenmesinden 

sorumlu Tarım Bakanlığı ve onlar sadece Ramazana girerken, bayramda basınla 

beraber gidip “burası kötü” deyip kapatabiliyorlar. Yani bu işyerlerinin çalışmasından herdaim 

sorumlu olan Tarım Bakanlığı, bunu daha önce tespit edip düzeltmesi gereken de Tarım 

Bakanlığı. Bir de bu gidilen yerler genellikle ruhsatlı yerler, aslında gıdadaki –özellikle de 

İstanbul’da– üretimin çok büyük bir bölümünün ruhsatsız ve denetimsiz yapıldığı biliniyor. 

Ecz. A. Semih Güngör: Evet hocam. 

Dinleyici: Benim soracağım sorunun bir kısmı senin sorunda vardı ama şimdi çarpıcı 

rakam; gördüğümüz kadarıyla tükettiğimiz etin en aşağı yarısı kayıp. Bu da zaten kayıt dışı 

ekonomimizin oranına da uyuyor. Yani Türk ekonomisinin geneline de uyuyor. Semih’in 

sorusuna ek olarak bunun yaptırımı nedir? Sadece kameralarda gördüğümüz üç beş gün mühürlemek 

mi, yoksa bunun için yasalar mı yeterli değil, yasalar var da uygulanmıyor mu? Ne 

bileyim kaçak et kullanan bir işyeri bulunursa ne olur, sosisin içine et koymayan bir kuruluşa 

ne olur? Bunun için yasalar mı yetersiz, yoksa yasalar var da uygulanmıyor mu? 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Şu anda yasalar da yetersiz. Biliyorsunuz önce 

kanun çıkarılıyor, ondan sonra uygulanması için yönetmelikler çıkarılıyor. 5179 çok büyük 

bir fiyaskoyla sonuçlanınca bununla ilgili yönetmelikleri çıkaramadılar ve dolayısıyla askıda 

kaldı. Şu anda da diyelim ki izinsiz bir gıdayı satmakla ilgili, ancak bozuk olduğunu tespit 

ederse belli bir gün kapatma cezası verebiliyor, onun dışında para cezası verebiliyor, bu 

da ancak eğer gider de denetlerse oluşabiliyor. O yüzden şu anda gıda aslında tamamen kendi 

direksiyonunu almış gidiyor. Örneğin etle ilgili yine bize gelen bilgilerde, aslında et parçalamayı 

yapan işyerlerin pek çoğu geceleri çalışıyor, dolayısıyla sabah normal mesai başlayana 

kadar aldıkları eti parçalayıp, paket haline getirip işletmelere ulaştırıyorlar. 

Ecz A. Semih Güngör: Evet, Hüseyin. 

Dinleyici: Aslında tabii sorunun cevabı aynı zamanda ve öteki bilginin içinde saklı. Yani 

bu ülkede genel ekonominin kayıt dışılığını önlemeye yasalar ne kadar yetiyor ya da yetmiyorsa 

aslında gıda anlamında da aynı şey... Çünkü bu aslında arızi bir durum değil, ne 

yazık ki. Bu bizzat oluşturulan bir durum. Yani örneğin üretimin üçte-ikisinin kayıt dışına 

çıkarılması değişik yerlerde yasaları uygulayanların yetersizliği ya da yasaların yetersizli- 


ğiyle ilgili bir durum değil. Tamamen istenen bir şey. İşgücünün ucuzlatılması, maliyetin 

ucuzlatılması ve kârın artırılması. Aslında gıda sektörü açısından bakılınca her ne kadar bazı 

mevzuatların düzenlenmesiyle ilgili, işte Avrupa Birliği vesaire gibi, bir takım şeyler varsa 

da, aslında bu durumun kendisi de o ikiyüzlü AB sermayesinin bir yansıması. Çünkü az çok 

denetim içinde olan daha sağlıklı üretilenlerin bir bölümünü biz oraya gönderiyoruz. Bu toplumun 

da bir şey tüketmesi lazım, işte 1-2 dolar kazanan insanlar, malzemenin, içinde ne olduğunu 

nasıl okuyacak? Yani ne desin mesela, et yok mu desin? Yani yazarsa bu durum 

ortaya çıkacak. Bu nedenle biraz daha aslında öyle görünüyor ki sorunun bir boyutu evet, bu 

alanı düzenleyen yasalarla ilgili bir sorun, bu alandaki teknik insan gücünün yetersizliğiyle 

ilgili; ama asıl yapısal olanı aslında şu, içinde yaşadığımız ve birçok alanı aynı pencereden 

dönüştüren ve kârın konusu haline getiren müdahalenin ta kendisi. Yani diyelim ki tekstil 

sektöründe çalışan insanların sağlıksızlığının bundan bir farkı yok. Öteki hayvansal olmayan 

gıdalardaki durum da bundan çok farklı değil. Yani biz tabii konumuz hayvansal gıdalarla 

ilgili olduğu için mercek altına aldık. Ama öyle görünüyor ki aslın bir bütünün, o genel 

politikanın her birimizin kendi alanına yansıyan sonuçlarını görüyoruz. Bu işin çözümü, aslında 

yapmaya çalıştığımız, taleplerin ortaklaştırılması. Ve biraz birbirinden birkaç adım arkada 

gitse de hepsini aslında aynı şey tahrip ediyor. Bugün konuştuğumuz şeylerin bir 

bölümü neredeyse 100 yıl önce tanımlanmış şeyler, değil mi? Sağlıklı gıda nasıl olabilir, 

nasıl üretilebilir; bunu yaşamış üstelik ülkelerimiz ve ne yapılmasa da bozulur, onu da biliyoruz. 

Ama politik olan bir şeyde tabii teknik çabaların parçası sınırlı. Buradan da son söz: 

gerçekten çabaların yönünü şu anda biraz zorlansak da, zaman zaman sosyal talep etrafında, 

mevcut sosyo-ekonomik politikaların etkilenmesi etrafında da çaba harcamak, dönüştürmek 

için mücadele esas... Bu gibi bilgiler de aslında birçok malzeme veriyor diye düşünüyorum. 

Ecz. A. Semih Güngör: Teşekkürler. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Efendim özür dilerim, bir şey ekleyebilir miyim? 

Aslında 5179’dan önce 560 sayılı KHK ile denetlenip yürütülüyordu her şey ve sadece bir 

kararname olmasına rağmen bugünkü karmaşa yoktu. Son durum tamamen dediğiniz gibi 

son çıkarılan kanunlarda halk sağlığı amacı güdülmeyip başka istekler, başka şeyler işin 

içine girince yasa bu şekilde çarpıtılıyor. Hükümet politikalarına da burada çok fazla değinmedim, 

aslında 2002’de yapılan Dünya Gıda Zirvesi’nin bir çıktısıdır. Amerika’yla Avrupa 

Birliği ikisi, zirvenin çıktısına yazdılar ki; “AB dışındaki ülkelere –tarım ve 

hayvancılıkta (kendi üreticilerine çok büyük oranda destek primleri verirken)– AB dışına 

ülkelere verilmeyecek”. Böyle bir bildiri de yayınlandı. 

Ecz. A. Semih Güngör: Buyurun. 

Dinleyici: Sayın meslektaşım Seyhan Hanım’ı konuşmalarından dolayı tebrik ederim. 

Gayet güzel açıklamalarda bulundu. Ben de ilave edici bazı şeyler söyleyeceğim. 2003 yılında 

ABD’de bulundum. Özellikle bu gıda meslek kuruluşları ile yakın bir akrabamın restoranı 

vardı. Kendisine sordum, “bu restoranı kim denetliyor” dedim. “FDA’ya bağlı halk 

sağlığı uzmanları” dedi. Şimdi Türkiye’ye geldiğimizde Seyhan Hanım çok güzel ifade etti. 

Ben de bir makale yayınlamıştım, hatta ikinci bölümü de yayınlanıyor bu ay derginin birisinde. 

Kuvvetler ayrılığı ilkesine yönelik bir organizasyon sistemi yok, Seyhan Hanım bahsetti. 

Ne oldu, sağlıkta hiçbir eğitim görmeyen ve mühendis disiplini almış kişiler geçtiler 

işin sağlık şeyine. Altı yıl bir insan sağlık konusunda eğitim görecek, bir sağlıkçı dirsek çü- 


63

ütecek, daha sonra beş sene daha uzmanlık yapacak, halk sağlığı uzmanı olacak. Gelecek 

bu insanları siz saf dışı bırakacaksınız. 4 yıl birkaç sayfa okuyarak halk sağlığı veya sağlıkla 

ilgili ifadeler kullanan kişiler geçecek. İnsan sağlığına yönelik zoonozdan bihaber, herhangi 

bir gıda hijyeninden bihaber bu insanlar insan sağlığına yönelik gıdaların kullanılmasına 

karar verecekler. Yine evvelki hafta Denizli’deydim, 11. Halk Sağlığı Kongresi’ndeydim. 

Çay aralarında orada halk sağlığı dersi veren hocalarla görüştüm. “Adnan Bey” dediler, “Biz 

gıdayla ilgili, gıda hijyeniyle ilgili dersleri hekim olacak arkadaşlara vermemeye başladık.” 

“Artık” dedi, “Sağlık Bakanlığı böyle bir görevi aldı”. “Hayır” dedim, “Bu olamaz” 

dedim,“Siz bunu vermek zorundasınız, hekim bunu bilecek” dedim. Yani yarın bir gün bir 

gıda zehirlenmesi geldiğinde, herhangi bir şey geldiğinde buna nasıl karar verilecek, gıda 

mühendisi mi karar verecek veya başka birisi mi verecek? Yani böyle bir karışıklık var. Ben 

şimdi yine ABD’de bulunan bir meslektaşımdan bize gelen bilgiler vardı, bu dergide yayınlanacak 

yazıda da bunlara yer verdim. Şimdi orada FDA işin sağlık boyutunu almış, burada 

halk sağlığı uzmanları görev yapıyor. Tıp kökenli halk sağlığı uzmanları bir de veteriner 

halk sağlığı eğitimi görmüş veteriner kökenli personel görev yapıyor. 2006 yılı itibariyle 

burada 47 adet veteriner görev yapmaktadır. FDA’nın bünyesinde 700 tane müfettiş var, 

bunlar habersiz denetimler yapmaktadır. Habersiz denetimler gittiğinde telsizi anında kapatıyor, 

o yerel mahkemede mahkeme kararı da çıkartabiliyor. Bu ayrı bir şekilde. Bir de Amerikan 

Tarım Bakanlığı’na bağlı FISIS diye bir kuruluş var. Yine FDA’ya bağlı da The Center 

for Food Safety and Applied Nutrition (Gıda Güvenliği ve Tüketime Sunulan Gıdalar Merkezi) 

diye bir yer var, gelen numunelerin analizini yapıyor. Tarım Bakanlığı’nınki yine ayrı. 

Tarım Bakanlığı ne yapıyor? Yetiştirici bazında üretim merkezleri, nasıl diyelim tavuk kümeslerinde, 

sığır çiftliklerinde bunları denetliyor, programlar dahilinde denetliyor; ayrıca 

eksiklikleri tespit ediyor, gerektiğinde yetiştiriciyi yetiştiriyor. Ama Türkiye’ye baktığımızda 

ne yapılıyor? Türkiye’deki Tarım Bakanlığı kuvvetler ayrılığı ilkesine tamamen aykırı bir sistem 

içerisinde Sağlık Bakanlığı’nın yetkisini almış, İçişleri Bakanlığı’nın yetkisini almış, 

hem savcı hem hakim. Ondan sonra polis gibi gidiyor orada insanlara ceza kesmekten başka 

bir şey yapmıyor. Ramazan bayramlarında televizyonlarda ne yapıyoruz? Dostlar alışverişte 

görsün diye kalkıyorlar şov tarzında birkaç tane denetim yapıyor, görüntüyü çekiyorlar. Oysa 

işin temeline inip de... Bugün yetiştirici, bitkisel üretimle şakır şakır yasaklanmış zirai ilaçları 

kullanıyor, bunların çoğu kanserojendir. İzmir’de düzenlenen Temel Sağlık Hizmetleri 

Sempozyumu’nda, Manisa’dakinde de bunların hepsi orada ziraat fakültelerinden bir profesör 

tarafından açıklandı. Bunlar incelenmiyor. Sonra hayvan yetiştiriciliğine bakıldığında, 

onlar da yapılmıyor ve veteriner burada by-pass yapılarak ekarte ediliyor. Hem üretim safhasında 

saf dışı bırakılıyor, hem de denetim safhasında saf dışı bırakılıyor. Hatta ben yine 

Kal-Der tarafından yapılan bir toplantıda İzmir’de şunu söyledim. Gıda Mühendisleri Odası’nın 

başkanı çıktı konuştu, her şeyin gayet mükemmel olduğunu, İçişleri Bakanlığı’nın, teşkilatın 

bu işe girmemesi gerektiğini söyledi. Ben de kalktım karşılık verdim. Neden girmesini 

istemiyorsunuz? Efendim, teşkilat yetersiz. Siz gidersiniz dedim, elemanı eksikse elemanı 

takviye edersiniz. İşler ayrı kalır, kazanır. Ben Türk Silahlı Kuvvetleri’nde de gıda kontrolü 

subaylığı yaptım. 8 bin kişiye hizmet ettim. Gıda kontrolünün bir multi-disipliner çalışma olduğunu 

gördüm. Mühendisinden veterinerine, doktoruna kadar hepsi bir olması lazım. Ama 

şu andaki sistem içerisinde Seyhan hanımın da dediği gibi Tarım Bakanlığı’nın Türkiye’de 

hiçbir şekilde gıda güvenliğini sağlaması mümkün değil. Hele hele AB’nin yasalarını aynen 

yapmış olsa bir derece rayına oturur, ama onları da yapmıyor. Belli çevreler, belli meslek otoritelerine 

yönelik yasa çıkarttırıyor. Onların isteklerini şey yapıyor. Düşünebiliyor musunuz, 

hayvansal gıdalar da dahil bütün gıdalarla ilgili 20 tane mühendisin ismi ve telefonları yazıl- 


mış, orada zoonoz konusunda hiçbir tanesinin bilgisi yok, orada iki üç tane veteriner dahi, internete 

gir koy bak kontrolü, web sayfasında görürsünüz, yani sorun organizasyondaki çarpıklık, 

sistem bozukluğu, a’dan z’ye her şey birbirine geçmiş. Tabii bunun dış bağlantıları da 

var. Bazı çevrelerin buraya ithalat yapıp sistemi dışa bağımlı hale getirmesi, sektörü bitirmesi, 

o izlenimler de var. Oraya doğru bir kayış var. Çok boyutlu yani. Teşekkür ederim. 

Ecz. A. Semih Güngör: Ben teşekkür ederim. Mesut hocam buyurun. 

Dinleyici: Efendim sunumunuz için teşekkür ediyorum. Gıda denetimleri konusunda 

bir karmaşanın yaşandığından söz ettiniz. Yetki karmaşasından ve yine zaman zaman göstermelik 

denetimlerin yapıldığına değindiniz. Kameralar arkadan geliyor, göstermelik yapılıyor. 

Ancak bu yapılan senaryolarda da şu dikkatimi çekiyor: Genellikle dönem dönem 

yapılıyor ve genellikle de çok küçük esnafların satış bölümlerine gidiliyor. Yani hiçbir gün 

görmedim ben, mesela sizin çalıştığınız yerin bir satış noktasındaki et reyonuna girip orada 

özen gösteriliyor mu diye bir denetimin yapıldığına rastlamadım henüz. Şimdi benim şöyle 

bir kaygım var. Genellikle bu tip haberler medyada yayınlanarak kamuoyu şu şekilde sanırım 

yönlendirilmeye çalışılıyor. İşte küçük esnaflarda bu tür üretimler ve satış koşulları kötüdür. 

Global sermayeye veya büyük sermayeye bağlı şirketlerde bu iş çok usulüne uygun 

üretilip satılmaktadır gibi bence çok doğru olmayan, içinde de çok gizli bir reklam taşıyan 

bir yaklaşım var. Bu yaklaşımı siz nasıl değerlendirirsiniz? Teşekkür ederim. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Benim bunu değerlendirmem reklam olmaz mı? 

Dinleyici: Evet. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Bu konuda reklam yapmış olma kaygısı ile çok 

fazla konuşmak istemiyorum ama şunu diyebilirim ki sonuçta büyük bir işletme, adına sahip 

çıkması gerektiği için gerekenleri de yapmak zorunda kalıyor. Sadece bunu söyleyebilirim 

çünkü bunun dışında zannedersem söyleyeceklerim savunmaya girecek… 

… 

Dinleyici: Aslında bunu size sormamam lazımdı, doğru siz bir tarafsınız, haklısınız… 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Ben de mutabıkım şu anda. 

Salondan başka bir dinleyici: Ben bu konuda bir katkıda bulunayım. Ben çekinmeden 

cevap verebilirim. Gerek büyük işletme olsun, gerek küçük işletme olsun birazcık ahlaklı olan, 

birazcık etik değerlere inanan sahipleri varsa mutlaka dikkat ediyordur. Ancak ben bir örnek 

vereyim. Artık ben gittiğim her yerde, alışveriş yapacaksam, özellikle hayvansal gıdaysa mutlaka 

soruyorum: Nereden geliyor, hangi firmanın ürünü, yaklaşık olarak biliyoruz çünkü bunları. 

Çok büyük bir markete girdim ben, marketin adı gerçekten Avrupa’da isim yapmış bir 

market. Et reyonuna gittim, oradaki etin hangi firmadan geldiğini sordum. Söylediği firma 

gerçekten bizim meslektaşlarımızın çalışmak istemediği, işe girdiklerinde hemen ayrıldıkları 

bir firma. Yani market çok yönlü çalışıyor, ürünlerini satın alma yoluyla değişik firmalardan 

alıyor. Dolayısıyla hepsini kendisi üretmiyor. Ama bunun yanında çok büyük firmalar var 

marka olmuş firmalar, kendi üretimlerini yapıyorlar. Onu bundan ayırt etmek lazım. Söylediğiniz 

kaygı bende de var aslında, ama ben etimi kasaptan alıyorum ve herkese de bunu tavsiye 


65

ediyorum. Nerede kesiliyor, hangi güzergahtan geliyor bunu takip ediyorum, artık güvenle 

böyle alabileceğimi düşünüyorum. Şimdi Seyhan Hanım anlattı ben gerçekten ürkmemiz gerektiğini 

düşünüyorum. Ben içindeyim, her gün bu korkuyu yaşıyorum çocuklarımla ilgili. 

Herkesin bu konuda ürkmesi gerektiğine, tepki göstermesi gerektiğine inanıyorum. Yani insanlara 

anlattığınızda da bu tepkinin olması gerekiyor ama maalesef her konuda olduğu gibi 

bu konuda da inanılmaz bir vurdumduymazlık içerisindeyiz. Kaderimize razı olmuşuz. 

Teşekkür ederim. 

Ecz. A. Semih Güngör: İsterseniz son bir soruyla konuşmacıyı gönderelim. 

Dinleyici: Şimdi tabii sayın başkana bir karşılık gibi algılanmasın ama biz genlerinde kasaplık 

olan bir toplumuz. Kurban bayramlarında hatırlarsanız bizde birçoğumuzun içinde kasaplık 

ruhu vardır ve hâlâ giderilememiştir. Yakın zamana kadar kurban bayramlarında ana 

caddeler, ana arterler bildiğiniz görüntülere sahnedir. Şimdi halen ben görüyorum, hatta geçenlerde 

Arnavutköy tarafına gittim geldim, Arnavutköy beldesine. Giderken yolda o kadar çok 

yerde, açıkta hayvan kesilip satıldığını gördüm ki gerçekten tüylerim ürperdi. Şimdi tabii bu 

durumda kasap olayı da bir yerde ciddi anlamda soru işaretlerine tâbi. Diğer taraftan yine çok 

duyduğumuz bir şey de var. İşte düğünde pilav üstü tavuk verdi, tavuktan yüz kişi zehirlendi, 

hastaneye gitti. Bazıları kurtuldu, bazıları kurtulamadı, zehirlenenler ölenler var. Şimdi Seyhan 

hanıma gıda terörüne çok boyutlu yaklaştığı, gerçekten çok büyük bir konuyu gündeme, 

bize taşıdığı için teşekkür ederim. Ama bu konuda yapılacak çok şeyin olduğunu, hepimize çok 

büyük görevler düştüğünü görüyorum. Kendisine çok teşekkür ederim sunumundan dolayı. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Ben iki cümlelik söz alabilir miyim? Önümüzde 

Kurban Bayramı var ve Kurban Bayramıyla ilgili biz İstanbul Veteriner Hekimler Odası olarak 

özellikle son 3 yıldır özellikle ne yapılması gerektiğiyle ilgili proje üreterek İstanbul Büyükşehir 

Belediyesi’nin kapısını çalıyoruz, basın hareketli ve farklı şeyler olursa maalesef 

ilgi gösteriyor, ne kadar ulaşıyor sizlere bilmiyorum ama her yıl aynı sorunların yaşanmasına, 

bizlerde her yıl bunları gündeme getirmemize rağmen, maalesef hâlâ yapılan hiçbir 

şey yok. İstanbul gibi büyük bir metropol; az önce söylediğiniz artık apartmanlarda yaşıyoruz, 

insanların bahçesinde kurbanını kesmesi artık mümkün değil ve ülkemizde hayvan hareketleri 

nedeni ile zoonoz hastalıkların oranı Kurban Bayramı döneminde %30 artmaktadır. 

Yapılması gereken şehrin iki yakasına giriş yerlerine tesisler kurulmalı ve hayvanların büyük 

şehre girmesi engellenmelidir. Buralarda kurulacak modern entegre tesisler ile kesimler yapılmalıdır. 

Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u aldığı zaman daha 1453 yılında çıkarttığı kanunlarla 

şehrin içinde hayvan kesimini yasaklamış ve sur dışına yani şehir dışına kurdurduğu 

33 tane, bir tane iki tane değil 33 tane kesimhane ile hayvanların kesilmesini ve taşınmasını 

şartlara bağlamış. Fatih Sultan Mehmet İstanbul gibi bir şehir içinde hayvan kesilmemesi gerektiğini 

1453’te görmüş ve gereken önlemleri almış, ilgili kanunları çıkartmış, biz ise 

2007’deyiz hâlâ sokaklarda hayvan kesiyoruz. Kurbanlıklar ve kesilmeleri ile ilgili olarak şu 

anda yetkili kurum Müftülük, kendileri ile de görüştük ve verdikleri cevap “senede bir kere 

yaşanıyor”. Ama o sene her yıl geliyor bunu önemsemiyorlar. “Peki, adaklıklarda ne yapıyorsunuz, 

adaklık her zaman kesiliyor” diyorum, ki kaçak hayvan kesimine olanak veriyor 

bu durum. En fazla, “E, doğru haklısınız” diyorlar. Başka da yaptıkları hiçbir şey yok. Teşekkür 

ederim. 

Sunucu: Sevgili Seyhan Özavcı’ya teşekkür ediyoruz. (Alkışlar) 


Bilinçsiz İlaç Tüketimi ve İlaçta Reklam 

Eczacı Nurdan DEMİRKAN 

Ecz. A. Semih Güngör: Günün son konuşmacısı eczacı Nurdan Demirkan. Bildiğiniz 

üzere bugün öğleden evvel başlayarak siyasi iktidarın ilaç alanındaki politikalarını ve sonuçlarını 

tartışıyoruz. 

Öğleden önce ilacın eczane dışında satışını, neleri getirip neleri götürdüğünü tartıştık. 

Şimdi bilinçsiz ilaç tüketiminin ve ilaçta reklamın neler yaratacağını tartışacağız. Yarın da 

siyasi iktidarın ilaçla ilgili politikalarını uygulamaya sokmak amacıyla hazırladığı ve çok 

önemli olan Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Yasa Taslağı’nın neyi amaçladığını tartışarak 

ilaç alanındaki tüm gelişmeleri sizlere aktarmış olacağız. Şimdi söz sevgili Nurdan’da. 

Ecz. Nurdan Demirkan: Sayın Başkan, Sayın İstanbul Sağlık Meslek Odaları temsilcileri 

öncelikle Toplum Sağlığı Kurultayı’nın düzenlenmesi ve bu konuda da ilaçla ilgili bir 

konuda söz verildiği için İstanbul Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu’na teşekkür ederek 

başlamak istiyorum. Çünkü gördüğümüz gibi artık toplum sağlığı devletin çok ilgilenmediği, 

çok umursamadığı bir konu haline gelmiştir. Bunu gıdada, çevrede olduğu gibi sağlık 

sektöründe de çok yakından görüyoruz. Halbuki bildiğimiz gibi sağlık hakkı evrensel bir 

haktır. Fakat günümüzde sağlık hizmetlerinin ticarileşmesi ve bu alanın piyasaya açılmasıyla 

sağlık artık bir hak olmaktan çıkartılıp metalaştırılmış ve sadece para sahibi olanların 

ulaşabileceği bir imkan haline dönüştürülmeye çalışılmaktadır. 

Artık sağlık “hizmeti”nden değil sağlık “sektörü”nden bahsediyoruz ve devlet tarafından 

tüm topluma eşit bir biçimde sağlanması gereken sağlık hizmeti artık daha fazla kâr etmek 

niyetinde olan özel sektöre tamamen teslim edilmektedir. Sağlık bir ticari meta haline dönüştükten 

sonra bu özel sektör yetkilileri hiçbir sosyal yükümlülükleri olmadığı için kendi 

kurallarına göre değerlendirilmektedir ve sistem kendi şartları içinde yürümektedir. Ve amaç 

daha fazla kâr etmek olmaktadır. Bu takdirde satışlar artmalı, fiyatlar yükselmelidir. Öncelikle 

talep yaratılmalıdır. Talep yaratmak için ise reklam şarttır. Oysa ilaç ticari bir meta değildir 

ve sıradan bir tüketim maddesi değildir. Sosyal yönü önemli olan temel bir sağlık 

ürünüdür. İlacın temel özelliklerini hepimiz biliyoruz. Olmaz ise olmaz bir sağlık ürünüdür. 

Başka bir ürünle ikame edilemez. Talep esnekliği yoktur. Tercih ve beğeni ürünü değildir. 

İlaçların seçimleri sadece uzmanlarca yapılabilir. İlaç tüketicisi olan hastalar ilaç hakkında 

hiç ya da çok az bir bilgiye sahiptir. Yan etkiler ya da istenmeyen diğer etkiler nedeniyle 

başka sağlık sorunlarına yol açma bakımından her zaman bir risk potansiyeli taşımaktadır. 

Tüm dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyette ilaç kullanımı çeşitli boyutlarda 

sorunlara neden olmaktadır. İlaçların toksikleri, yan etkilerindeki belirgin artış, bunların 

etkin ve minimum risk ile kullanılma zorunluluğunu getirmektedir. Böylece zaman içerisinde 

“akılcı ilaç kullanımı” diye bir kavram ortaya çıkmıştır. 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü 

akılcı ilaç kullanımında kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun 

ilacın uygun sürede ve dozda en düşük fiyatla ve kolayca sağlayabilmeleri şeklinde tanımlamaktadır. 

Yani akılcı ilaç kullanımı için gereksinim duyulan ilacın gerektiği anda, gerektiği 

sürede kullanılması gerekmektedir. Burada amaç toplum üzerinde yanlış ilaç 

kullanımından kaynaklanan ekonomik ve sosyal yükün azaltılması, fizyolojik, biyolojik ve 

psikolojik zararların önlenmesidir. Burada akılcı ilaç kullanımının ilkeleri doğru tanıya dayanmak, 

uygun ilacı seçmek, gereken dozu uygun yoldan ve tedavi sanatıyla sunmak ve yeterli 

sürede kullanmak, tedavi başarısını değerlendirmek, yan etkileri ve hastalığın uyuncunu, 


67

irden çok ilaç kullanılacaksa etkileşimleri değerlendirmek, tasarlanan tedavinin gerçekleşebilirliğini 

izlemektir. 

İlaç kullanımında üç ana unsur vardır: Hasta, hekim ve eczacı. Bu unsurların yerine veya 

arasına başka unsurlar girmemelidir. Yani burada da gördüğümüz gibi ilaç kullanımı bir uzmanlık 

konusudur. Bir ilacın seçimi tüketicinin tercihi değildir, konunun uzmanları tarafından 

yapılır. Hasta, ilacı hekim ve eczacının kontrolü altında kullanır ve hastanın yakından 

takibi önemlidir. Eczacı topluma ilaç ve sağlık danışmanı olarak hizmet eder. Hastanın doğru 

yönlendirilmesinden sorumludur. Hekimin önerilerinin hastaya eksiksiz ve doğru bir şekilde 

aktarılmasından sorumludur. Bu nedenle eczacısız veya eczane dışı bir ilaç düşünülemez. 

Akılcı olmayan ilaç kullanımına gelecek olursak, ilaç kullanma nedeninin bulunmadığı 

koşullarda ilaçla tedavi, endikasyon bakımından yanlış ilaç seçimi ve dolayısıyla yanlış tedavi 

uygulanması, etkisi şüpheli ilaçların kullanılması, doğru ilacı uygun olmayan doz ve 

zaman aralığı ve farmasötik biçimde kullanmak şeklinde açıklayabiliriz. İlaç reklamı akılcı 

olmayan ilaç kullanılmasına yol açar. Çünkü ilaç, demin de söylediğimiz gibi herhangi bir 

tüketim malı değildir. Reklamın amacı talep yaratarak tüketimi artırmaktır. Akılcı olmayan 

ilaç kullanımıyla toplumsal açıdan pek çok sorun ortaya çıkması kaçınılmazdır. Gereksinim 

olmadığı halde ilaca talep yaratılmasıyla psikososyal etkiler ortaya çıkar. Reklam gereksiz 

ve yanlış ilaç kullanımının artmasına yol açar. Başka sebeplere bağlı olabilecek yorgunluk, 

uykusuzluk, iştahsızlık gibi belirtiler veya belirli bir sebebe bağlı olarak ortaya çıkan üzüntü 

ve isteksizlik, reklamlar sayesinde hasta tarafından depresyon olarak tanımlanıp anti-depresan 

ilaç kullanılmasına başlanabilir. Reklamlar sağlıklı insanların kendilerini hasta hissetmelerini 

veya en azından gerçekte olduğundan daha fazla hissetmelerini sağlar. Bu konuda 

hatırlayacağınız gibi Satılık Hastalıklar diye bir kitap yayınlanmıştı, burada bu durum daha 

açıkça belirtiliyordu. Günümüzde hayat tarzı ilacı denilen, life style ilacı denilen ilaçlar insanların 

kendisini hasta hissetmesine neden oluyor ki saç dökülmesi, obezite, seksüel fonksiyonları 

artırmada kullanılan ilaçlar bu sınıf ilaçlar arasında yer alıyor. Bu ilaçların zararsız 

olduğu düşünülüyor ve dolayısıyla reçetesiz olarak satılıyorlar veya reklamları yapılıyor. 

Halbuki bu ilaçlar da çok ciddi yan etkilere neden olabiliyorlar ve ayrıca kişinin de kendini 

sağlıksız hissetmesine neden olabiliyorlar. 

Bugün İngiltere’de her gün artan sayıda genç insan özellikle de kadınlar, günlük yaşam 

streslerinden kurtulmak amacıyla OTC ilaç bağımlısı oluyorlar. İngiltere’de OTC ilaçlar eczane 

dışında da satılabilmektedir ve perakende dağıtım zincirleri, zincir eczaneler dediğimiz, 

özellikle çok yaygın olarak Boots, reçetesiz ilaçların satışlarının artmasından ve tabii ki reklamının 

yapılmasından da çok memnun oluyorlar. Ama işte görüyoruz İngiltere’de 1998- 

2001 yılları arasında antidepresan ilaçların kullanımı %30 civarında artmıştır. 1991-2000 

yılları arasında ise bu artış %173 oranında olmuştur ve Times’da bir başlık bu rekor seviyede 

antidepresan kullanımını gösteriyor: “Antidepresan milleti olduk” diyor. En çok Prozac ve 

Seroxat gibi antidepresanların satıldığını söylüyor ve geçen bir yıl içerisinde 31 milyon müsekkin 

ilaç reçetesi yazıldığını söylüyor. Eskiden yaramaz veya hareketli denilen çocukların 

şimdi hepsinin hiperaktif olarak tanımlandığı ve bu çocuklara antidepresan ilaçlar 

verildiğinden şikayet ediliyor. Burada elimde yine başka rakamlar var. Özellikle İngiltere’de 

18 yaşın altında Prozac kullanan çocukların sayısı %30 ve bu çocuklar da bu ilaçların kullanımı 

ile ilaca dayalı… 

(Bant değişiyor...) 

... zamanında başlamasına engel olarak tedavinin geç kalması ortaya çıkar. Gerekli tedaviyi 

daha zorlaştırır, komplike hale getirir, bazen imkansız hale getirir. Yanlış ilaç kullanımıyla 

yan etkiler, etkileşmeler, zehirlenmeler ve intiharlar gibi çok tehlikeli sağlık sorunları 


ortaya çıkabilir. İstenmeyen etkiler ciddi hasarlara ve hatta ölümlere neden olabilir. Zararsız 

olduğu düşünülen reçetesiz ilaçlar ve vitaminler gereksiz ve fazla ve yanlış kullanıldıklarında 

ciddi sağlık sorunlarına yol açabilirler. Örneğin demir preparatları Amerika Birleşik 

Devletleri’nde pediatrik zehirlenme ve ölümlerin en yaygın nedeni olarak bildiriliyor. Ve 

yine Amerika Birleşik Devletleri’nde non-steroid antiinflamatuvar ilaçların gastrointestinal 

yan etkisine bağlı, en konservatif bir tahminle, yılda 7500 ölüm görüldüğü bildiriliyor. Yine 

bu örnekleri artırmak mümkün. C vitamini fazla miktarda kullanıldığında kramplar ve böbrekte 

kalsiyum oksalat taşlarının oluşumuna yol açabilir. Kalsiyum içeren preparatların da 

doğru kullanılmadıkları takdirde böbrek taşına yol açtığını biliyoruz. Çok yüksek dozda A 

vitamini teratojenik olabilir. Ve yine etkileşmeye örnek olarak E vitamini, K vitamininin etkisini 

etkiliyor. Çinko, bakırı indirgeyerek immun cevapları bozabiliyor ve ayrıca yüksek 

dansiteli lipoprotein düzeyini azaltabiliyor. 

Dolayısıyla en zararsız dediğimiz ilacın da yanlış kullanıldığı zaman bir zehir olabileceğini 

ve zarar verebileceğini aklımızda tutmak istiyoruz. Ki burada, bu ilaçların yan etkileri 

saklanarak, etkileri abartılıyor. Ve ilaç reklamlarının çoğu gerçekleri saptırmaktadır. 

Amerika Birleşik Devletleri’nde FDA ilaç firmalarını sürekli uyarmaktadır ve bu ilaçların 

yan etkilerinin saklandığı ve etkilerinin abartıldığı konusunda sürekli uyarılar yapmaktadır 

ama ilaç firmaları bunları dinlemez gibi görünüyor. Çünkü bir firma 14 kez uyarı alıyor ama 

bu arada reklama devam ediyor ki, FDA bu konuda denetimleri en sıkı olarak bilinen bir 

kuruluştur. Ancak bu arada Roche’un bir sivilce ilacı olan ve zararsız görünen Accutane 

isimli bir ilacının Amerika Birleşik Devletleri’nde bir kongre üyesinin oğlu tarafından kullanılması 

sonucu psikiyatrik yan etkileri ortaya çıkmış ve çocuk intihara teşebbüs ettikten 

sonra ilacın direkt tanıtımı durdurulmuş. Ancak bu tip zararlı yan etkiler ortaya çıktıktan 

sonra, geriye dönülemeyecek noktaya gelindikten sonra ilaç reklamının durdurulmasının 

çok fazla bir anlamı olmuyor. 

Yine çok yakında yaşadığımız ve hepimizin bildiği Vioxx isimli ilaç, 2000 yılında en 

çok reklamı yapılan ilaçlardan biriydi Amerika’da ve ilacın direkt tüketiciye tanıtımı için 

160,8 milyon dolar harcanmıştır. Ki bu rakam, Amerika’da Pepsi Cola ve Budweiser isimli 

biraya yapılan reklam harcamalarından da daha çoktur. Ve bu reklamın sonucunda Vioxx da 

Merck’in en çok satan ürünü haline gelmiştir. Ancak 2004 yılında Vioxx’un kalp krizi nedeniyle 

ölümlere yol açtığını hepimiz biliyoruz ve bundan sonra satış durdurulmuştur, geri 

toplanmıştır. Ancak 1999’da piyasaya sürüldükten sonra reklamların etkisiyle satışı çok artan 

Vioxx’un 88 bin ila 140 bin kişide kalp damar rahatsızlıklarına yol açmış olabileceği FDA 

tarafından bildirildi ve bu da Lancet dergisinde yayınlandı. Dolayısıyla ilacın reklamıyla satışının 

artması sonucunda ortaya çıkabilecek yan etkiler hasta popülasyonunun artmasıyla 

daha fazla oluyor ve reklamın ortadan kaldırılması ya da ilacın piyasadan çekilmesi, maalesef 

bunlar geri dönen etkiler olmuyor. Yine Pfizer, Celebrex’in etkisini abartan televizyon 

reklamı için FDA tarafından üç defa uyarılıyor. Sonra kolesterol düşürücü bir ilaç olan Lipitor’un 

reklamlarında, kalp hastalıklarını azaltacağı konusunda sahte bilgi verdiği için ve 

diğer kolesterol düşürücü ilaçlardan daha güvenilir bulunduğu için Pfizer gene FDA tarafından 

dört defa uyarılıyor. Glaxo Wellcome da astım ilacı olan Flonase ve Flovent’in yanıltıcı 

promosyonu konusunda uyarılıyor ama 14 defa uyarılmak demek çok fazla uyarmanın 

reklamı durdurucu bir etkisi olmadığını gösteriyor. 

Reklam ayrıca ilaç fiyatlarını da artırır. Reklam harcamaları ürünün fiyatlarını doğrudan 

etkiler. ABD’de ilaç fiyatları çok pahalıdır çünkü reklam maliyetleri doğrudan ilaç fiyatları 

üzerine ilave edilmektedir. İlaç endüstrisi araştırma-geliştirmeye çok büyük paralar ayırdıklarını, 

onun için bu ilaçlarının fiyatlarının pahalı olmasını, patent hakları nedeniyle pa- 


69

halı olmasını söyler. Ancak reklam ve pazarlamaya, araştırma-geliştirmeden daha çok para 

ayırmaktadırlar. Pazarlama için ABD 2000 yılında 15,7 milyar dolar harcamış ve bunun 3 

milyar doları da doğrudan reklamlara harcanmıştır. Araştırma-geliştirmeye yüzde 12 bir pay 

ayırırken, yüzde 30,4’ünü reklam ve pazarlamaya ayırmaktadırlar. Yine Pfizer araştırma-geliştirmeye 

yüzde 15 pay ayırırken, reklam harcamalarına yüzde 35 pay ayırıyor. Burada firmaların 

yaptığı reklam ve pazarlama harcamaları ve Ar-Ge’ye ayırdıkları payları görüyoruz. 

2001 yılı itibarıyla, gördüğümüz gibi bunlar Amerika’da en çok satan 50 ilacın üreticisi olan 

9 firmanın yaptığı Ar-Ge ve reklam harcamaları. Bütün firmalarda aşağı yukarı, Ar-Ge’ye ayrılan 

payın 2 katının pazarlama ve reklam için harcandığını görüyoruz. 

Dünyada Amerika ve Yeni Zelanda dışındaki ülkelerde de reçeteli ilaçların doğrudan 

halka reklamının yapılması yasaktır. Sadece OTC ilaçların Amerika ve Yeni Zelanda dışında 

halka doğrudan reklamı yapılabilmektedir. Burada amaç reçetesiz ilaçların reklamı yapılarak 

satışının daha fazla artmasıdır; fiyatlarının serbest bırakılarak kârlılıklarının daha fazla 

olması, geri ödeme sistemlerinden çıkarılmasıyla devletin üzerinden yükün kaldırılması ve 

bu ilaçlar için reklamların maliyetlerinin hastanın cebinden çıkması gibi bir durumla karşılaşıyoruz. 

İlaç şirketleri daha fazla kâr getirecek ilaçların reçetesiz bölümüne geçerek bu 

ilaçların reklamını yapmak isterler. Reklam çalışmalarının çoğu marka isimleriyle ilişkilidir. 

Marka adıyla yazılan reçeteler, yüksek fiyatların ve aşırı kârın sürmesini sağlar. Bazı firmaların 

pazarlama tekniği olarak aynı ilacın çok düşük dozlarını reçetesiz pazara verip marka 

reklamı yapmakta olduğunu görüyoruz. Marka ismiyle televizyon reklamı yapılan düşük 

dozlu ilacın daha büyük dozu da hasta tarafından doktordan talep edilmektedir ve burada yine 

hastaların yüzde 42 oranında televizyondan öğrendikleri ilaç isimlerini doktorlara yazmaları 

için zorladıklarını yine görüyoruz. 

Dediğimiz gibi reklamı yapılacak ilaçların geri ödemesi devlet tarafından yapılmayacaktır. 

Bu nedenle devlet üstünden büyük bir yük kalkacağını düşünerek birçok ilacı reçetesiz 

satılır konuma geçirme hazırlığı içerisindedir. Reçetesiz satılan ilaçlar da Avrupa Birliği 

ülkelerinde farklılık göstermektedir. Her ülkede ilacın sınıflandırılması farklıdır ve dolayısıyla 

reklamının yapılıp yapılmaması da farklıdır. Şu linkte bunun bir listesini de görebiliriz. 

Burada çok düzenli görülmüyor fakat çok farklı ilaçlar bazı ülkelerde reçeteli, bazı 

ülkelerde reçetesiz olarak satılıyorlar. En çok reçetesiz olarak satışı ve reklamı yapılan ilaçlar 

ise zayıflama ilaçları, Viagra, analjezikler, antidepresanlar, anksiyolitikler, saç dökülmesi 

ilaçları, mide yanması ve antiülser ilaçları olarak karşımıza çıkıyor. Mesela bu deminki listede 

şöyle kabaca araştırma yaparsak; kodeinin OTC olduğu ülkeler var, yani kodein preparatlarının 

reçetesiz satılabildiği ülkeler var ve bunlardan Hollanda ve İngiltere’de halka 

reklamının yapılmasına da izin veriliyor. Bunun sonucu olarak da İngiltere’de 30 binden 

fazla insan eczanelerde reçetesiz satılan ilaçlardan olan opiat içeren ilaç ve stimulan kullanıyor. 

OTC olarak satılan öksürük ilaçları, ağrı kesiciler, anksiyolitik ilaçlar daha çok bağımlılık 

yapan ilaçlar arasında yer alıyor. 

Ülkemizde de ilaçların televizyondan halka direkt reklamının yapılması için bir çalışma 

var. Bunu Sağlık Bakanlığı yetkililerinin ağzından duyuyoruz, aynı zamanda RTÜK Başkanı 

Zahid Akman da 2007 yılı sonu itibariyle reklam sektörünün 3 milyar YTL’yi aşmasını 

bekliyor. Ancak 2008 yılında ilaç reklamlarının da serbest bırakılması ile bu payın daha büyüyeceğini 

düşünüyor ve ilaç reklamlarının yapılabilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin 

yapılmasını istiyor. İlaç reklamının kime ne yararı olduğunu burada açıkça görüyoruz. Halk 

sağlığının, toplum sağlığının çok ciddi yaralar alabileceğini ve toplum sağlığı için bir tehlike 

oluşturduğunu görüyoruz ama bunu demek ki biz doktorlar, eczacılar, halk istemediğine 

göre isteyen bir taraf var. Bunu isteyen de ilaç sektörü ve reklam pastasının büyümesi 


için reklam sektörü. Bu iki sektör ilaç reklamlarının yapılmasını büyük bir istekle beklemektedirler. 

Devletin görevi toplum sağlığını korumak ve herkese sağlıklı bir yaşam sağlamak iken 

toplum sağlığı yerine şirket kârlarını ve sektör çıkarlarını korumak gibi bir görev üslenmiştir 

ve sosyal devlet anlayışını terk ederek toplum sağlığını koruma görevini unutan devlet anlayışı 

karşısında bu görev, duyarlı sağlık meslek örgütleri tarafından sahiplenilmektedir. 

Sonuç olarak, sağlığın metalaşmadığı başka bir sağlık sisteminin mümkün olduğunu biliyoruz. 

Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim. 

(Alkışlar) 

Ecz. A. Semih Güngör: Nurdan’a biz de teşekkür ediyoruz. Sorularınız varsa alalım. 

Buyurun. 

Dinleyici: Benimki aslında tam bir soru değil de bir katkı gibi olacak. Bu Merck İlaç’ın 

Vioxx’u biliyorsunuz Türkiye’de satıldı uzun süre, 2004 yılına kadar satıldı. Aslında sadece 

o bile ilaç firmalarının, yani bu tabiri kullanacağım, ne kadar ahlaksız yaklaşımlar içinde 

olduğunu gösteriyor. Gazetede okuduğum bir haberde geçmişinde FDA tarafından uyarıldığını, 

defalarca uyarıldığını… Fakat anlamadığım bir şey var bu Amerika’daki FDA en hızlı, 

en kolay, en çabuk denetleyen diyoruz, bakıyoruz uyarılara, 5 kere uyarılmış, 10 kere uyarılmış, 

14 kere uyarılmış ama hâlâ piyasadan çekilmiyor. Belki bilginiz vardır diye bir sorum 

olacak: 99’dan 2004 yılına kadar, yani ilacın toplatılmasına kadar geçen süreçte, Merck’in 

yaptığı ciro 10 milyar dolarmış. Yani öyle bir boyuta gelmişler ki tamam bu ilaç toplatılacak 

fakat bu sürede ne kadar satarız, ne kadar kâr yaparız, bu arada tazminat talepleriyle ne 

kadar ceza öderiz, bunun hesabını yapmışlar. Azami 2 milyar dolar bir tazminat talebiyle 

karşılaşıyoruz. Biliyorsunuz hepsinin bir Avrupa korkusu var, Amerika’da tazminatlar ne 

kadar da yüksek olsa. Bu davaları asgari olarak atlatmaya çalışıyorlar ve 2 milyarın üzerinde 

gelmemiş zaten yani tazminat ödemişler bu miktarda ama 2 milyar doların üzerinde 

gelmemiş. Bu arada eğer bilginiz varsa Amerikan FDA’nın, bu ilaç denetleme firmasının 

veya kurulun neden o kadar yan etkileri tespit etmesine rağmen ilacı yasaklamadığı konusunda 

bilgi verirseniz sevinirim. Teşekkür ederim. 

Ecz. Nurdan Demirkan: Ben teşekkür ediyorum. Şimdi burada, ilaç firmalarının yaptıkları 

sadece satış sırasında yan etkileri saklamak değil, klinik araştırmalar sırasında da ortaya 

çıkan ölüm ve yan etki insidansını tam olarak belirtmeme ve raporlamama gibi bir tutum 

içerisine girebiliyorlar. Vioxx konusundaki olay bu şekilde olmuştur. İlaç, daha ilaç haline 

dönüşmeden, klinik çalışmalar sırasında kardiyovasküler yan etkileri ve buna bağlı olarak 

ölümlerin ortaya çıktığı görüldüğü halde bunlar bir anlamda görmezden gelinerek ilaç pazarlanmıştır. 

Sizin dediğiniz çok doğru, ilaç böyle bir riskle pazara çıktığı zaman ilk etapta 

ne kadar çok satılabilirse bu bir kârdır diye çok büyük reklam harcamaları yapılmıştır ve 

ilaç toplatıldıktan sonra da orada ölen insanların şirket kârları karşısında çok fazla bir önemi 

yoktur. İşte onlar her şeye istatistik ve rakam olarak baktığı için “%20’sini karşıladık, %10 

oranında ödedik” gibi bir değerlendirmeyle yine de kendilerini kârlı bulabilmektedirler. Bu 

uyarılar da FDA tarafından… Şimdi işin daha vahim tarafı, bizim ülkemizde bu ilaçta reklam 

konusunda yasal düzenlemelerin yapılması için yıllardır çalışılıyor. Daha önce çıkartılan 

bir ilaç tıbbi tanıtım yönetmeliğinde hangi ilaçların hangi şartlarda televizyon reklamının 

yapılabileceği gibi bir madde vardı. Bunu da çıkartırken Avrupa Birliği uyum yasalarını esas 

aldıklarını söylediler. Halbuki Avrupa Birliği’nde mevcut olan, reklamı sınırlamak için çı- 


71

kartılmış bir guideline olan bu tanıtım yönetmeliği bizde aynen uygulanmak istendi. Burada 

tam tersi bir çarpıtma var çünkü 1262 sayılı yasamız ilaçların hiçbir şekilde reklamının yapılamayacağını 

söylemektedir. Hâlbuki tanıtım yönetmeliğiyle sanki ilaç tanıtımını, reklamını 

sınırlıyormuş gibi yapıp buna bir serbesti getirmek amaçlanmıştır. Ancak bu çaba, 

İstanbul Eczacı Odası’nın ve Türk Eczacıları Birliği’nin Danıştay kararıyla durdurulmuştur. 

Şu anda hiçbir ilacın reklamı televizyondan halka direkt yapılamamaktadır ancak bu konuda 

gördüğümüz gibi reklam sektörü çok iştahlıdır, pastasının büyümesi için hevesle 

beklemekte, çok ciddi lobi faaliyetleri yürütmektedir. İlaç sanayi de reklamın bir an önce hayata 

geçmesinin çok önemli olduğunu söylemekte, gene gerekli baskı unsurlarını oluşturmaktadır. 

Buna karşılık şu andaki hükümet bunun sözünü vermiştir ancak işte ayağa takılan 

kimi meslek örgütleri veya temel yasaları ortadan kaldırabildiği anda bunu hemen hayata geçirecektir. 

Amerika gibi çok daha ciddi denetim yaptığını bildiğimiz ya da sandığımız bir ülkenin 

bile denetimde eksik kalması ya da ilaç firmalarına söz dinletememesini deminki 

örneklerle gördük. Türkiye gibi toplum sağlığının çok da önemli olmadığı ve denetimlerin 

yetersiz olduğu bir ülkede bunun yol açacağı sorunların, halk sağlığı konusunda yaratacağı 

yaraların çok daha büyük olacağından endişeliyim. 

Ecz. A. Semih Güngör: Sevgili Başkanıma söz vererek kapatalım. 

Prof. Dr. A. Özdemir Aktan: Kapatalım, aslında dışarıdan gelen seslere bakarsak hiçbirimiz 

bir yere gidemeyeceğiz. (Dolu yağıyor...) Burada sohbet etmeye devam etsek daha 

iyi olur gibi geliyor. Şimdi ben hakikaten konuşmayı çok keyifle dinledim, mükemmel. Rakamları 

da verdiniz ve ben kötümserliğe kapıldım. Çünkü şunu biliyoruz ki maalesef ilaç 

araştırmaları hep ilaç firmalarının tekelinde; yani inanılmaz bütçeler ayırıyorlar ve benim 

şahsi kanım, sonuçları manipüle ediyorlar diyemesek de bazı sonuçlar saklanıyor muhtemelen. 

Dolayısıyla FDA, FDA diyoruz ama FDA da sonuçta bu çalışmaların sonuçlarına 

bakarak bu kararını veriyor, yani FDA kendi başına, bağımsız bir şekilde çalışma yapan bir 

kuruluş değil. İlaç firmaları önüne çalışma sonuçları olarak neyi verirse FDA da buna göre 

karar veriyor. Ve tabii ilaç firmalarının yaptığı bir başka şey daha var: hastalık icat etmek. 

Pazarı genişletmenin bir yolu da bu. Çok güzel rakam verdiniz; antidepresanların kullanımı... 

Yani öyle bir hale geldik ki antidepresanlar aslında şehir suyuna katılmalı, herkes de 

bundan faydalanmalı. Sadece o mu, benim öğrenciliğimde kolesterolün normal değeri 

250’ydi. 220’ye çekildi, 200’e çekildi, 180 oldu, şimdi 160. Yani toplumda kaç kişinin kolesterolü 

160’tır, bunun tek sonucu var; herkes ilaç kullanacak, şehir suyuna katılacak. Hakikaten 

böyle bir çıkmazla karşı karşıyayız. Ben bu durumu çok güzel sunduğunuz için 

teşekkür ederim. Ne yapacağımızı belki düşünmeye çalışırız. 

Ecz. A. Semih Güngör: Zafer Bey bir şey ilave edecek. 

Ecz. Zafer Kaplan: Değerli Nurdan arkadaşıma ben de teşekkür ediyorum. Şu anda, 

sizin de bahsettiğiniz gibi, Avrupa Birliği uyum takvimine baktığımız zaman 2007 sonuna 

kadar Türkiye’de ilaç reklamını serbest bırakan ve reçetesiz ilaç uygulamasını başlatmaya 

yönelik bir yasa ortaya çıkacak, yani aşağı yukarı birkaç ay içerisinde bu gerçekleşecek ve 

benim bildiğim kadarıyla şu anda çok büyük bir kavga işte o listenin hazırlanması noktasında 

yaşanmakta. Hangi firmanın hangi ilacı reçetesiz kapsamına girecek ve doğrusu bizler, işte 

Oda yöneticileri olarak bu işleri çok yakın takip ettiğimizi zannettiğimiz halde o listeleri, hiçbir 

şekilde dahil olup, içeriğini öğrenemiyoruz. Ama bir magazin dergisi benimle röportaja 


gelmişti, verdiği rakamlar dehşet verici, 800 kalem ilaçtan söz ediliyor, 300 milyon kutuyu 

kapsıyor, pazarın %41’i işte para olarak da sizin de ifade ettiğiniz gibi ciddi bir para, 1,5 

milyar dolarlık bir hacimdeki reçetesiz ilaçtan söz ediliyor. Şimdi oradaki kavga firmalar ve 

siyasiler arasında cereyan edip gidiyor, bürokratlar arasında. Bizler bu işlere nüfuz edemiyoruz 

ama bizim görüşlerimiz çok açık. Basında, kamuoyunda biliniyor, bu işe karşı olduğumuzu 

siz de ifade ettiniz; 90’lardan beri bu işe karşı çıkıyoruz. Yalnız bitecek gibi görünen 

bu sürece doğrusu nasıl müdahale edileceğini ben kestiremiyorum. Bir dağınıklık var bizim 

cephemizde de. Mesela bu ilaçtaki reklam, bu OTC tartışmasına sağlık meslek örgütleri, birlikler 

düzeyinde hiç olmazsa, olanı biteni kamuoyuna yansıtan bir tavır veya bir girişim bekliyorum 

kendi adıma ben doğrusu, en azından caydırıcı olması açısından. Yani OTC, 

reçetesiz ilaç dediğimiz şey iki tane gargara, üç tane pomat veya mide pastili falan değil, çok 

ciddi ilaçlar reçetesiz kavramında reklamla satılacak bu ülkede birkaç ay sonra ve bu gidişat 

dehşet vericidir. Ne yapılması gerekiyorsa da hep birlikte düşünmek zorundayız. Siz de 

biliyorsunuz ki 1262 bunu engelliyor. O 1262’nin akıbetiyle ilgili varsa bir bilginiz ben öğrenmek 

istiyorum doğrusu, yani nasıl o işi halledecekler? 

(Kayıt burada kesiliyor...) 


73

11 Kasım 2007 Pazar 

I. OTURUM 

OTURUM YÖNETİCİSİ: Dr. Hüseyin DEMİRDİZEN 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Sanıyorum Kızılderililerin bir atasözü var; diyor ki “Kayayı 

delen güç dalgaların büyüklüğünde değil, dalgaların sürekliliğindedir.” Kendi çalışmalarımıza 

en azından bir yönüyle böyle bakmak istiyoruz. O nedenle Pazar günü buraya gelen 

tüm arkadaşlara hoş geldiniz diyorum. 

Bu iki günlük etkinliği kurgularken aslında epeyce farklı bir noktadan başlamıştık. Bu 

etkinliği Türkiye’nin genel seçimleri öncesinde, Sağlık Meslek Odalarının seçimleri öncesinde 

sağlık alanındaki durumu vatandaşla paylaşma zemini olarak kurgulamıştık. Ancak 

genel seçimler erkene alınınca hesaplar şaştı ama bizler yine de devam eden sorunları ele 

almak istedik. Ülkenin belki de son yıllarda uluslararası sermaye ile en doğrudan kapıştığı 

alanlardan biri sağlık alanı. Aslında dünyada da böyle olduğu söyleniyor ve kimi siyasetçilere, 

politikacılara göre belki bu yüzyılın en temel mücadele alanlarından birisi olarak tanımlanıyor 

sağlık ve sağlık üzerinden yürütülen mücadeleler. Bu oturumda, sağlık 

hizmetlerine ve sağlık anlayışına temel belge oluşturacak olan Anayasa’ya dair tartışma 

sürecinde bu soruna nasıl yaklaşıldığına, ve daha önceki Anayasalarda sağlıkla, sağlık hakkıyla 

ilgili tanımlara nasıl yer verildiğine değineceğiz. Sunuma buradan başlayacağız ama 

bir yandan da bu konuya dair farklı tanım ihtiyaçları nereden çıkıyor, aslında neyin ifadesidir 

sorularına cevap arayacağız, Anayasa metnine giren sağlık ve sağlık hakkıyla ilgili 

düzenlemelere bakacağız. Dolayısıyla sunumun arkasından hem katkı olarak hem soru olarak 

2007 Türkiye’sinde sağlık hakkında düzenleme ne anlama geliyor ve nasıl okumalıyız 

buna birlikte bakacağız. Ben sözü fazla uzatmadan konuğumuzu size tanıtmak istiyorum; 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı, İstanbul Teknik Üniversitesi’nden. Sözü ona veriyorum. 

KONFERANS 

Anayasa Değişiklikleri ve Sağlık Hakkı 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Ben tamamlayayım Hüseyin Bey’in kaldığı yerden. İş ve 

Sosyal Güvenlik Hukuku doçentiyim. İstanbul Teknik Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde 

öğretim üyesiyim. Ben şimdi sağlık hakkını biraz sona doğru bırakıp genelde Anayasa önerisi 

nasıl bir gelecek hazırlıyor bize ve sosyal devlete bakışı nedir ve neler yapılmak isteniyor, 

oradan başlamak istiyorum. Ondan sonra sağlık hakkına geleceğim. 

Şimdi benim gördüğüm kadarıyla belirli bir düşünce var. Yani sosyal devlet ilkesinin 

içini boşaltıp, neo-liberal bir Anayasa hazırlama planı var ve ne yazık ki yine gördüğüm kadarıyla 

bu büyük resmi görmeden, bizim gibi düşünen bazı insanlar da bu Anayasa çalışmalarına 

ortak olmuş durumdalar. Üzülerek bunu söylüyorum. Bir de ben haddim olmayarak 

bir şey daha söyleyeceğim, benden çok daha deneyimli insanlar var sonunda, ben çocukluk 

yaşlarımda şöyle düşünürdüm; ben daha iyi biliyorlar düşüncesi vardı bende ve belli konuları, 

daha doğrusu benim uzmanlaşmadığım ya da çalışmadığım konuları başkalarına havale 

edebileceğimi düşünürdüm. Daha sonra özgürlük kavramını öğrenince bundan vazgeçmeye 


aşladım. Çünkü siz bazı konuları başkalarına bıraktığınız zaman onlar sizin yerinize düşünüp, 

karar vermeye başlıyorlar. Bunu ben Türkiye’deki yasal düzenlemelerde de görüyorum. 

Yani bir plan hazırlanıyor, o plan çerçevesinde bazı hükümler vesaire sokuşturuluyor, 

maalesef Türkiye’de insanların çok fazla vakti yok. Bu yasa çalışmalarında da birkaç kişi 

varsa eğer bu konular birkaç kişi arasında bölüştürülüyor. Herkes kendi konusundan kendini 

sorumlu tutuyor. Bir bakıyorsunuz, o birkaç kişiden bir tanesi çok iyi niyetli davransa bile 

diğerleri onun gözünden kaçacak şekilde bazı şeyleri Anayasa’nın içine yerleştirebiliyorlar. 

Şimdi ben bunu gördüm. Çok açık konuşmak istemiyorum, üstü kapalı konuştum ama 

gördüklerim beni bunu söylemeye itti, belki sohbet esnasında ne söylemek istediğimi çok 

açık söyleyebilirim. 

Şimdi yeni Anayasa önerisinde türban meselesi, din eğitimi ve vatandaşlık kavramları ön 

plana çıktı. Sürekli bunlar tartışılıyor. Hâlbuki bunlar tartışılırken, Türk Ceza Kanunu tartışılırken 

zina hükmü ön plana çıkarılıp, 301 gibi hükümlerin kaçırılması gibi hataya düşeriz 

diye korkuyorum. Çünkü sosyal haklar alanında çok büyük bir erozyon bekliyor bizi gelecekte. 

Eğer Anayasa önerisi bu şekilde geçerse – ve gördüğüm kadarıyla da bu Anayasa üzerinde 

çalışılıyor ve hükümet çalıştıktan sonra Aralık ayında internete koyacakmış, ondan 

sonra da tartışmaya açılacakmış. Söylendiğine göre kimin sesi fazla çıkarsa Anayasa o şekilde 

çıkacakmış. 

Şimdi Anayasa’da benim bu bahsettiğim üç konu dışında neler var bir baktığımda, bir 

defa 1982 Anayasasında mevcut bir 90. madde var. 90. madde sosyal haklar açısından son 

derece önemli. 90. maddenin ne olduğunu ben bir hatırlatayım. 90. madde uluslararası sözleşmelerin 

Türk hukukuna etkisini düzenleyen bir madde. Bu maddede 2004 yılında bir değişiklik 

yapıldı. Denildi ki; eğer uluslararası sözleşmelerle bizim kanunumuz çakışırsa 

uluslararası sözleşmeler doğrudan uygulanır. 2004 yılında çok ileri, çok önemli bir adım 

atıldı. Bu değişiklik yapıldı. Bu değişiklik sendikaların kadın kollarının, insan hakları örgütlerinin 

önünü açtı. Çok önemli bir değişiklikti. Bu manada ciddi bir geriye gidiş var, anlatacağım 

nasıl bir geriye gidiş olduğunu. 

Birincisi kamu personel rejimine ilişkin öyle bir düzenleme yapılmış ki artık hükümet 

“Anayasa Mahkemesi’ne takılırım” endişesi taşımadan, raflarda beklettiği kamu personel reformu 

taslağını rahatça geçirebilecek. Ve kamuda asli çalışma statüsü sözleşmeli personel 

olacak, bunlar altışar aylık sürelerle çalıştırılan bir statü olacak, hiçbir güvenceleri olmayacak. 

Zaten ciddi bir taşeronlaşma var, taşeronlaşmanın boyutları daha da büyüyecek dolayısıyla 

kamu kesimindeki işçilerden, memurlardan kurtulacaklar. Kamu kesiminde örgütlü olan 

kamu işçileri ve memur sendikalarından da kurtulmuş olacaklar. Yani Anayasa önerisi buna 

çok güzel bir zemin hazırlamış durumda ve ürküttü beni, böyle bir düzenleme nasıl olur diye. 

Anayasa’da bizi bekleyen bir başka sorun, sosyal hakların bir kısmına Anayasa’da yer verilmemiş, 

çıkarılmış olması. Gerekçe olarak da deniliyor ki biz Anayasa’yı kısa tutmak istiyoruz. 

Peki, ama kısa tutmak isterken niye sadece sosyal haklardan vazgeçiliyor onu anlamak 

mümkün değil. Yer verilenler de tırpanlanmış, böylece de sosyal devletin içi boşaltılıyor. 

Ve yine 2004’te kadın hakları konusunda önemli bir adım atılmıştı. Öyle bir düzenleme 

yapılmış ki, kadın yine sonunda görünmez hale getirilmeye çalışılmış. Anayasa önerisinin 

bunun dışında Türkçesi çok kötü, imla hataları var ve yoksullara bakış açısı çok tuhaf. Çünkü 

yeni bir Anayasa önerisinde kişi özgürlüğü ve güvenliğinin sınırlanacağı haller düzenlenirken, 

serseri sözcüğüne Anayasa’da yer verilmiş, 82 Anayasası’nda da vardı. Ama diyordum 

ki ben “Canım 82 Anayasası’nı hazırlayanların zaten zihniyeti belli”. 2007’de düzenlenen bir 

Anayasa’da “serseri” sözcüğünün olması çok şaşırtıcı, gerçekten çok ilginç. Artık dünyada 

politikanın yaygınlaştığı bir dünyada “serseri” gibi argo bir sözcük Anayasa’da ne arıyor, ser- 


75

serinin kim olduğuna kim karar verecek? Bunlar tabii kim olacak, yoksul insanlar olacaktır. 

Deniliyor ki “Serserilerin kişi özgürlüğü sınırlandırılabilir.” Bu kavram ne arıyor Anayasa’da, 

bunu da anlamak mümkün değil. 

Şimdi sağlık hakkını dediğim gibi sona bırakacağım. Teker teker bahsettiğim konuları 

biraz daha ayrıntılı anlatmak istiyorum. 90. maddeden başlamak istiyorum. 90. madde demin 

de söylediğim gibi uluslararası sözleşmeleri alıyor. Bunlar içinde sosyal haklar hakkında 

birçok şey; çocuk haklarına, kadın haklarına, engelli haklarına ilişkin çok sayıda sözleşme 

var. Bu sözleşmelerle kanunumuz çakışırsa bu sözleşmelere uyulacağını söylüyor. Bunun 

anlamı şuydu; bir dava açıyorsanız hâkimin önüne direkt uluslararası sözleşmeyi koyup, 

uluslararası sözleşmeyi uygulamasını isteyebilirsiniz. Veya bir idari makama müracaat ettiğiniz 

zaman, uluslararası sözleşmeye göre hak talep edebilirsiniz. Yasama organı bir kanun 

çıkardığı zaman ya da bir karar aldığı zaman uluslararası sözleşmeye uymak zorundaydı ya 

da kişilerin kendileri uluslararası sözleşmeye uymak zorundaydı. Şimdi bu düzenleme çıkarılmış, 

bunun yerine deniliyor ki kanunlarımız uluslararası sözleşmelere aykırı olamaz. 

Zaten var bu Anayasa’da ama tekrar başka bir cümleyle söylenmiş. Ondan sonra bireylere 

diyor ki, eğer bir uluslararası sözleşmeyle uygulanan kanun arasında bir çatışma varsa, o 

zaman sen mahkemede açtığın davada bu kanunun Anayasa’ya aykırılığını iddia edebilirsin, 

Anayasa Mahkemesi’ne müracaat edip Anayasa Mahkemesi’ne bu kanunu iptal ettirebilirsin, 

diyor. Yani doğrudan uygulanabilirlik kaldırılıyor, onun yerine deniliyor ki Anayasa 

Mahkemesi’nde iptal davası açılabilir. Ama biz bunun nasıl işlediğini biliyoruz. Hiçbir hâkim 

o kanunun Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünmezse, ikna olmazsa, onu Anayasa Mahkemesi’ne 

göndermeyecektir. Artı bu, süreci de uzatan bir şeydir. İnsanlar teker teker dava açacaklar, 

ondan sonra Anayasa Mahkemesi’ne gidecek, hâkim ikna olacak, o kanunu Anayasa 

Mahkemesi’ne gönderecek, hâkim de iptal edecek. Bu gerçekten ciddi bir geriye gidiş. Bu 

konuda bence ciddi sesimizi yükseltmemiz gerekiyor. 

İkincisi, kamu personel sistemiyle ilgili bir sorun. Şimdi 1961 Anayasası’ndan beri başlayan 

bir sorun bu. 1961 Anayasası kamu hizmetlerinde sadece memurların çalıştırılabileceğini 

söylüyordu. Ve memur tanımını yapmamıştı. Memurun tanımını yapmamıştı ama 

devlet memurları kanununda getirilen tanım dar bir tanımdı. Yani Anayasa bir memur tanımı 

yapmadığı için kanunda yapılacak değişikliklerle memur tanımını daraltmak ya da genişletmek 

kanun yapıcıya bırakılmıştı. Şimdi devlet memurları kanununun ilk halinde memur 

kavramı dar tutulmuştu. Fakat dar tutulunca kamu kesiminde çalışan büyük bir kesim, özellikle 

bu yardımcı hizmetlerde çalışanlar işçi statüsünde oldukları için bunlar 1961 Anayasası’nın 

tanıdığı sendika haklarını kullanarak çok ciddi örgütlenmeye gitmeye başladılar ve 

Türkiye’de bir grevli, toplu sözleşmeli dönem başladı. O dönemki iktidarlar çözüm olarak 

şunu benimsediler, devlet memurları kanununda değişiklik yapıp memur kavramını genişlettiler 

ve bu yardımcı hizmetler kısmında çalışan ve aslında sosyolojik olarak işçi olan grup 

memur kavramına dahil edildi. Dolayısıyla memurlara grev, toplu sözleşme hakkı tanınmadığı 

için böylece devlet kamu kesimindeki örgütlü kesimin daralmasını sağladı. 

Şimdi 1982 Anayasası’na gelinen süreçte biliyorsunuz bir özelleştirme furyası vardı. 

80’lerden itibaren ve bu defa memur sayısının çokluğu engel teşkil etmeye başladı hükümetlere, 

çünkü özelleştiriyor, bu defa memurları ne yapacağım meselesi gündeme gelmeye 

başladı. Bunun üzerine 82 Anayasası’nda bir formül geliştirilmeye çalışıldı ve denildi ki, 

kamu hizmetleri memurlar ve diğer kamu hizmetlileriyle görülür. Böylece sözleşmeli personel 

çalıştırmak için bir zemin yaratıldı. Onun üzerine hükümet çıkardığı kanun hükmünde 

kararnamelerle sözleşmeli personel statüsünü asli statü haline getirmeye başladı. Fakat öyle 

kanun hükmünde kararnameler çıkarıldı ki bunları çıkaranlar zaten hukukçu değildi. Yapı- 


lan düzenlemeler çok tuhaf düzenlemeler olduğu için Anayasa Mahkemesi tarafından kanun 

hükmünde kararnameler iptal edildi. Bu arada hükümet istediği yere gelemedi ama sözleşmeli 

çalışanların sayısı da artırıldı. Ama iyi bir gelişme de oldu. O dönem açılan davalarda 

Danıştay dedi ki bunlar kamu hizmeti yürüttüğü için bunların da iş güvencesi vardır. Tıpkı 

memurlar gibi bunları da kolay kolay işten çıkaramazsınız. Bunları işten çıkarabilmek için 

idare, işlerini yerine getiremediğini ispat etmek zorundadır, dedi. Sözleşmeli personele de iş 

güvencesi sağladı. 

Şimdi AKP hükümeti iktidara geldiğinde ne oldu? IMF bu defa “Memur sayısını azalt” 

diye baskıya başladı. Zaten onlardan önce başlayan bir memur sayısını azaltma isteği vardı. 

AKP bu kamu personeli reformu taslağını hazırladı. Bu taslağı hazırlayan komisyona ben de 

çağrıldım. Çünkü ben yüksek lisans tezimi bu konuda yapmıştım. Komisyona girdim ama 

komisyondaki tek hukukçu bendim. Bütün toplantılarda yapmak istedikleri ve şu anda yaptıkları, 

raflarda bekletilen düzenlemenin Anayasaya ve uluslararası sözleşmelere aykırı olduğunu 

tekrar tekrar söyledim. Ama ben tek başıma tabii hiçbir şey yapamazdım. Sadece 

taslak hazırlanıp bittiğinde imza atmayı reddettim. Muhalif olduğumu da söyledim. Şimdi 

tabii o taslak, ben son toplantıda bakana da söyledim, “Bu taslak bu haliyle Anayasa’ya aykırı 

ve Anayasa Mahkemesi’nden döner” dedim. Anayasa Mahkemesi’nden dönecek endişesiyle 

bu taslak rafa kaldırıldı. Kamuda istenen, memur sayısının azaltılması ve işçilerden 

kurtulmak. Dolayısıyla Anayasa önerisi ile bunun zemini hazırlanıyor. Anayasa önerisi diyor 

ki, kamu hizmetlerinde memur da çalışır, sözleşmeli personel de, işçi de çalışır. Diğer kamu 

görevlileri de çalışır. Artık bunları dedikten sonra diğer kamu görevlisi diye bir grup yok. 

Ama sanıyorum hazırlayan zaten bu kavramların ne olduğunu bilmiyor. Ve gerekçede de 

“Biz bunu kanun koyucuya bırakmak istiyoruz. Şimdiye kadar işçi-memur ayrımı sorunu 

yaşandı. Bu sorunun halledilmesini istiyoruz” diyorlar. Dolayısıyla yapılan düzenlemeyle 

iktidar artık kamu hizmetlerinin kimin eliyle görülebileceğine kendisi karar verebilecek. 

Çok rahatlıkla artık sözleşmeli personel asli statü gibi çalıştırılabilecek. Memur kavramı çok 

daraltılabilecek, ki ben buna karşı değilim, memur kavramı daraltılmalıdır. Ama geri kalanlar 

işçi olmalıdır, sözleşmeli personel değil. İşçi olup işçi haklarından yararlanmalı bu kişiler. 

Çünkü sözleşmeli personel ne işçi haklarından ne de memurların sahip olduğu haklardan 

yararlanabiliyor. Dolayısıyla yine bu maddeye karşı gerçekten sesimizi yükselmemiz gerekiyor 

çünkü böyle bir gelecek bekliyor. 

Dediğim gibi taşeronlaştırma sayesinde işçi sayısı da memur sayısı da azaltılacak. Kamuda 

sözleşmeli personel alınacak. Kamu personeli taslağında da bu süre altı ay olarak belirlenmişti. 

Yani altışar aylık sözleşmelerle insanlar çalışacak. Amirinin vereceği raporlarla 

o kişinin geleceği belirlenecek. Tabii ki kadrolaşmayı da çok kolaylaştıracak. Bu gerçekten 

hükümetin işini de çok kolaylaştıracak. 

Sosyal haklar açısından baktığımız zaman, Anayasa önerisinde bazı haklar çıkarılmış. 

Örneğin tarım, hayvancılık alanında çalışanların korunması, konut hakkı, gençliğin korunması, 

sporun geliştirilmesi, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları, sanatın ve sanatçının 

korunması, orman köylüsünün korunması gibi ilgili düzenlemeler çıkarılmış durumda. 

Çevre hakkı, çevrenin korunması, tabii servetlerin korunması, kıyıların korunması, tabiat ve 

kültür varlıklarının korunması gibi düzenlemeler –bunlar sosyal hak olmasına rağmen– çıkarılmış; 

çevreyi koruma ve milli serveti koruma başlığı altında ayrı düzenlenmiş. Sağlık 

hakkı ve çevre hakkı birlikte düzenlenmişken, bu ikisi birbiriyle çok ilişkiliyken, sağlık 

hakkı çevre hakkından bağımsız olarak düzenlenmiş. Daha da kötüsü çevrenin korunması, 

sürdürülebilir kalkınmayla koşullandırılmış. Yani çevrenin korunması ancak kalkınma ilkeleri 

göz önünde bulundurularak devlet tarafından yerine getirilecek. Dolayısıyla çevre hak- 


77

kıyla ilgili bir talep olduğu zaman hükümet de diyebilecek ki “Ama bakın biz de kalkınmaya 

çalışıyoruz. Sürdürülebilir kalkınma ilkeleri nedeniyle ancak şu kadarını koruyabiliriz.” 

Böylece kendilerini de bir şekilde güvenceye almış oluyorlar. Çevre hakkıyla ilgili 

düzenleme de, yine mutlaka üzerinde yoğunlaşılması gereken düzenlemelerden bir tanesi. 

Ekonomik haklar içerisinde yer alan toprak mülkiyeti ve planlama çıkarılmış. Yani planlamanın 

çıkarılması beni dehşete düşürdü. Çünkü planlama sosyal devletin temel ilkelerinden 

bir tanesidir. Sosyal devlet anlayışı devletin sosyal yaşama müdahalesini öngördüğüne 

göre, bu müdahalenin sistemli, akıllı, bilinçli yapılması gerekir. Bunu sağlayacak tek araç da 

planlamadır. Planlama çıkarılmış. 

Yine ekonomik haklardan olan kamulaştırma, devletleştirme ve özelleştirme ekonomik 

hak grubundan çıkarılmış, mali ve ekonomik yükümlülükler kısmına taşınmış. Yine sözleşme 

özgürlüğü, ekonomik bir hak olmasına rağmen ekonomik haklardan çıkarılmış, kişi 

hakları grubuna sokulmuş. Sanki dekorasyon yapar gibi’ Yani hukuken belli hak kategorilerinin 

tarihsel süreç içerisinde yerleri ve misyonları belirlidir. Fakat öyle bir karmaşaya yol 

açılmış ki devletin yükümlülüklerini azaltmak için haklar oradan oraya taşınmış. Gerçekten 

inanılır gibi değil. Ben bir hukukçu olarak dehşete düşüyorum. Ben öğrenciyken böyle kanunlar 

yapsaydım, sınıfta kalırdım, mezun olamazdım hukuk fakültesinden. 

Bir başka mesele, çıkarılmış olmasını beklediğim düzenleme, devletin sosyal ve ekonomik 

ödevleriyle ilgili düzenleme. 82 Anayasası’nda da var. 61 Anayasası’nda da vardı. Diyor 

ki bu madde: devlet sosyal ve ekonomik ödevlerini mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde 

yerine getirir... Biliyoruz ki devlet sosyal ve ekonomik haklara ilişkin ödevlerini yerine getirmediği 

zaman, yani hareketsiz kaldığı zaman, devleti zorlayacak hukuki bir mekanizma 

yok. Dolayısıyla böyle bir düzenlemeye aslında gerek yok; birincisi bu. İkincisi, böyle bir 

düzenleme sosyal ödevlerini savsaklamak isteyen bir hükümet için bir sığınak oluşturabilir, 

o yüzden sakıncalı ve çıkarılması lazım. Üçüncüsü de Türkiye’nin taraf olduğu pek çok uluslararası 

sözleşmede artık deniliyor ki: Bu haklar yerine getirilirken devlet herhangi bir gerekçe 

ileri süremez. Yani benim mali olanaklarım yok, vesaire gibi. Mümkün olan tüm çabayı 

sarf ederek, bu hakların gerçekleşmesini sağlamalıdır, diyor. Mesela bununla ilgili çok açık 

bir hüküm çocuk hakları sözleşmesinde var. Diğer birçok açık yorum da sağlık hakkıyla ilgili 

Birleşmiş Milletler Ekonomik Haklar Komitesi’nin içtihatlarında var. Onlar da diyor ki: 

Sağlık hakkı yerine getirilirken devlet herhangi bir gerekçe ileri süremez. Sağlık hakkıyla 

bağlantılı bazı temel haklar var, yerine getirilmesi gereken, orada devlet herhangi bir mazeret 

ileri süremez, deniliyor. Tabii yine Anayasa önerisinin gerekçesini okuduğumda şunu 

gördüm. Mesela “uluslararası sözleşmelerle, Avrupa Birliği hukukunu gözeterek hazırladık 

biz bunu” diye bir iddia var. Fakat bakıyorsunuz hangi sözleşmeler ya da hangi mevzuat 

dikkate alınmış; işte daha çok siyasal haklara ilişkin, kişilik haklarına ilişkin uluslararası 

sözleşmelerin dikkate alınmadığını görüyorsunuz ama onun haricinde Birleşmiş Milletler’in 

sosyal ve ekonomik haklara yönelik sözleşmeleri veya Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 

sosyal haklara ilişkin ya da çalışanların haklarına ilişkin sözleşmelerinin veya Avrupa Konseyi’nin 

gözden geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nın hiç adının geçmediğini görüyorsunuz. Ki 

bunlar yani sosyal haklara ilişkin uluslararası sözleşmeler, Avrupa Konseyi’nin sözleşmeleri 

Avrupa Birliği’nin özünü de oluşturuyor. Avrupa Birliği de sonuçta kendi hukukunu oluştururken 

sürekli bu sözleşmelere atıfta bulunur. 

Çocuk haklarıyla ilgili bir düzenleme var, çok özet olarak mutlaka gözden geçirilip, yeniden 

düzenlenmesi gerekiyor. Bence toplumda güçsüz olan toplulukların görünür hale gelebilmesi 

için mutlaka özel düzenlemelere gerek vardır. Örneğin kadınlarla ilgili özel bir 

düzenleme, engellilerle ilgili özel bir düzenleme, bakıma ihtiyacı olan yaşlılar için özel dü- 


zenlemelere ihtiyaç var. Aynı zamanda ayrımcılığın da Anayasa’ya girmesi gerekiyor. Çünkü 

dünyada artık yaş ortalaması çok uzuyor biliyorsunuz. Almanya’nın bugün yaş ortalamasının 

50’nin üzerinde olması gerekiyor. Dolayısıyla yaşa dönük ayrımcılık artık çok önemli. 

Avrupa’da birçok ülkede bu uygulama dikkate alınıyor. Böyle bir düzenlemenin 2007 yılında 

artık Anayasa’da yer alması gerektiğini düşünüyorsunuz ama hiç böyle bir düzenleme 

yok. Engellilerle ilgili bir yeniden düzenlemeye ihtiyaç var. O da yok. 

Ben sadece kadınlarla ilgili düzenlemelerin üstünde durmak istiyorum. Çünkü burada da 

2004 yılında yapılan düzenlemelerden geriye gidiş var. Şimdi Anayasa’nın gelir eşitliğini düzenleyen 

10. maddesi, 82 Anayasası’nın 10. maddesi diyordu ki; “Herkes dil, din, ırk, cinsiyet, 

felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde 

eşittir.” Şimdi bu biçimsel bir eşitlik olduğu için ve gerçek bir eşitliği sağlaması mümkün olmadığı 

için 2004 yılında bu fıkraya bir cümle eklendi. Denildi ki; kadınlar, erkekler eşit haklara 

sahiptirler, devlet bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Dolayısıyla 

devlete fiili eşitlik sağlama yükümlüğü getirildi. Kadınla erkekler arasında fiili eşitliği sağlama 

yükümlülüğü getirildi ve bu düzenlemeyle kadınlar lehine pozitif ayrımcılık ilkesi Anayasa’ya 

girmiş oldu. Bu çok ileri bir düzenlemeydi. Fakat Anayasa önerisinde bunu 

çıkarmışlar. Yine bunun yerine şöyle bir düzenleme yapılmış: Kadınlar korunmaya muhtaç 

gruplar arasında sayılmış. Diyor ki: kadınlar yaşlılar, engelliler ve çocuklar gibi korunma ilkesi 

içerisindekiler için alınan tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Şimdi burada pek çok 

hukuki hata var. Bir kere kadınlar ve çocukları aynı grupta sayamazsınız, çünkü çocuklar fiil 

ehliyeti olmayan, yani anlaşma yapma, sözleşme yapma hakkı olmayan bir gruptur. Dolayısıyla 

kadınların çocuklarla beraber aynı tutulması, kadınlara kısıtlı muamelesi yapılmalıdır. 

Yani fiil ehliyeti olmayan, işlem yapamayan, sözleşme yapamayan zavallı, zayıf, güçsüz, korunmaya 

muhtaç grup kabul ediyorsunuz. Artı burada kadınlara yönelik pozitif ayrımcılıktan 

bahsedilmiyor. Bütün bu korumaya ihtiyacı olan gruplarla beraber alınması gereken tedbirlerden 

bahsediliyor. Burada bahsedilen tedbirler; işte kadının çalışma hayatında iş sağlığı ve 

güvenliği açısından korunması veya biyolojik nedenlerle korunmasını gerektiren önlemler, 

yoksa burada kast edilen kadınlara yönelik pozitif ayırımcılık değil veya kadınlara kota ve 

kontenjan ayrılması değil. Bu açıdan da bu düzenlemenin değiştirilmesi ve kadınlara yönelik 

her türlü ayırımcılığın ortadan kaldırılması, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, Avrupa 

Konseyi Şartı göz önünde bulundurularak yeni düzenleme yapılması gerekiyor. 

Yine kadınların iş sağlığı ve güvenliği açısından, kadınların iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili 

50. maddede problem var. Ben düzeltilmesini beklerdim ama maalesef aynı şekilde muhafaza 

edilmiş. Burada da deniliyor ki; küçükler ve kadınlar ile bedenî durumu yetersiz 

olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Burada da kadınlar, küçükler ve 

boyu yetersiz olanlarla birlikte aynı grup içerisinde. Hâlbuki bunun yerine çalışan kadınların 

çalışan erkeklerle eşit haklara sahip oldukları ve yalnızca biyolojik ve işin niteliğine ilişkin 

sebeplerde çalışma koşulları bakımından korunacakları ibaresinin yer alması gerekirdi. 

Bir de tabii ki bu dezavantajlı haklara sahip grupların izlenmesi ve denetimi içinde bence 

her grup için ayrı bir kamu denetçiliği birimi kurulmalıdır. 

Şimdi sağlık hakkına geçeyim ben. Sağlık hakkının gelişimine geleneksel olarak tarih içerisinde 

baktığımız zaman, bunun bir ilk dönemler özel bir alan veya kişinin özel hayatını ilgilendiren, 

dolayısıyla kamuyu ve devleti ilgilendirmeyen bir konu olarak yansıtıldığını 

görüyoruz. İlk defa sağlıkla ilgili ilk düzenlemelerin İngiltere’de olduğunu görüyoruz. 1802 

tarihli ahlaklı çıraklık yasası ve 1848 tarihli genel sağlık kanunu ilk defa sağlıkla ilgili düzenlemelere 

yer veriyor. Bununla ilgili ilk Anayasal düzenleme de 1843 tarihli Meksika Anayasası. 

Burada ilk defa devletin sağlık hakkını kapsayıcı düzenlemeler getirmesi 


79

öngörülüyor. Sağlık hakkıyla ilgili değişim ve dönüşüm 1946 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün 

kurulmasına neden oluyor ve Dünya Sağlık Örgütü kendi anayasasında sağlığı fiziksel, 

ruhsal ve sosyal iyi olma hali olarak düzenliyor. Yani burada sağlık sadece fiziksel, ruhsal 

olarak değil aynı zamanda sosyal olarak çevre koşullarıyla beraber iyi olma hali olarak düzenleniyor. 

Sağlık hakkı da yine Dünya Sağlık Örgütü’nün anayasasında ulaşılabilir en yüksek 

sağlık standartlarına sahip olma olarak düzenleniyor ve sağlık hakkının dil, din, ırk, 

politik düşünce, ekonomik ve sosyal koşullara bağlı olmaksızın herkese, hiçbir ayırım gözetilmeksizin 

tanınması gerektiği şeklinde düzenleniyor. Şimdi daha sonra bu sağlık hakkıyla 

ilgili daha ileri düzenlemeler, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel 

Beyannamesi’nde, Birleşmiş Milletler Ekonomik Sosyal Haklar Sözleşmesi’nde, kadınlara 

yönelik her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılması sözleşmesinde, çocuk hakları sözleşmesinde, 

ırk ayrımcılığı sözleşmesinde, Birleşmiş Milletler’in engelli haklarına dair sözleşmede, 

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı’nda daha geniş ve kapsamlı olarak 

düzenleniyor. İşyerinde iş sağlığı ile ilgili pek çok sözleşme kabul ediliyor. Sağlık hakkının, 

iyileştirici sağlık, koruyucu sağlık ve ruhsal sağlık hizmetlerinden beslenme, temizlik, temiz 

su ve havadan yararlanma ve sağlıksız ve tehlikeli çalışma koşullarından kaynaklanan iş kazası 

ve meslek hastalıklarından korunmayı kapsayan geniş bir içeriğinin olduğunu görüyoruz. 

Bütün bu sözleşmelerin tanımları bir araya getirildiği zaman böyle sonuç çıkıyor. Ve 

yine bu haktan hiç kimsenin ayrımı gözetilmeksizin yararlanması gerektiği, güvence altına 

alınmış bu sözleşmelerde. Birleşmiş Milletler konuya verdiği önemi göstermek için yine bu 

konuda bir özel raportör, yani sağlık hakkının devletler tarafından uygulanması ve teşvik 

edilmesi için özel bir raportör atamış durumda. Avrupa Konseyi bu konuda kişisel şikayetleri 

kabul edecek bir prosedür uygulamak üzere bir protokol kabul etmiş durumda. Yine bu 

sözleşmeler incelendiği zaman, bir devletin sağlık hakkını yerine getirip getirmediğine karar 

verebilmek için şu dört kriter uygulanıyor. Deniliyor ki; sağlık hizmetlerinin mevcudiyeti birinci 

kriter. İkincisi, sağlık hizmetlerinden yararlanma. Üçüncüsü, sağlık hizmetlerinin kabul 

edilebilir olması ve dördüncüsü de sağlık hizmetlerinin kalitesi yani devletler yükümlülüklerini 

yerine getirirken dört kritere uymak zorundalar. Mevcudiyette kastedilen sağlık hizmetlerinin 

mevcut olması ve minimum olarak yeterli temizlik, yeterli sayıda hastane ve 

klinikler, yeterli sayıda tıbbi personel, bunların da aynı zamanda yeterli ücret almaları koşulu 

da var ve gerekli ilaçların temini. Kamu hizmetlerinden yararlanmada deniliyor ki fiziksel 

olarak ve ekonomik olarak yararlanılabilir nitelikte olmalıdır ve ucuz olmalıdır. 

Dezavantajlı gruplar için fiziksel olarak da ulaşılabilir yerlerde olmalıdır. Veya engellilerin 

girip kullanabilecekleri bir fiziksel yapıya sahip olmalıdır. Ve deniliyor ki yine bu hizmetlere 

ayırımcılık gözetilmeden sağlanmalıdır. Bunlara nasıl ulaşılacağının da ücretsiz olarak 

herkese mutlaka duyurulması gerekir. 

Kabul edilebilir olgudan kastedilen, tıbbi ahlaka uygun olarak bu hizmetlerin yerine getirilmesi 

ve kültürel olarak da kabul edilebilmesi koşulu var. Kalitede de yine kastedilen, 

deniliyor ki sağlık hizmetleri, sağlık malzemeleri bilimsel ve tıbben uygun olmalı ve iyi kalitede 

olmalı. Bunun için de yetişmiş tıbbi personel, bilimsel olarak kabul görmüş ilaçlar ve 

hastane malzemeleri, temiz su ve yeterli beslenme, yani hastane içinde tüm bu olanakların 

sağlanmış olması gerekiyor. 

Anayasa önerisinde peki ne yapılmış diye baktığımız zaman, 82 Anayasası’nda doğrudan 

doğruya sağlık hakkıyla ilişkilendirilebilecek bir birinci madde var. 56. maddeyi görüyorsunuz, 

sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması. Ben aslında gençliğin korunması ve 

sporun geliştirilmesi maddelerinin de sağlık hakkıyla ilgili olduğunu düşünüyorum. Şimdi 

ailenin korunmasıyla ilgili maddenin üzerinde durmak istiyorum çünkü Anayasa önerisinde 


önemli bir değişiklik var. Ben bu konuda görüş belirtmeyeceğim, onu tartışmaya açalım, 

belki benim bilmediğim bir şey vardır. Çünkü 41. madde diyor ki, “Türk aile toplumu güvenilir 

ve bireyler arasında eşitliğe dayanır, devlet ailenin huzuru ve refahı ile çocukların 

korunması ve aile planlamasının öğretimi ve uygulanmasıyla ilgili gerekli tedbirleri alır, teşkilatı 

kurar”. Şimdi Anayasa önerisinde bu aile planlamasının öğretimi ve uygulanmasıyla 

ilgili hüküm çıkarılmış, diyor ki sadece tek bir cümle “Aile toplumun temelidir, eş arasındaki 

ilişkiye dayanır ve her türlü hukuki, ekonomik ve sosyal korumada yer alır” diyor. Dolayısıyla 

anne ve çocukları koruması ve aile planlaması öğretimi ve uygulanmasıyla ilgili 

tedbirler alma ve teşkilatı kurma yükümlülüğü çıkarılmış. Ben, bilmediğim bir şey var da o 

yüzden mi çıkarıldı diye tartışmaya açacağım. Sizler de görüşlerinizi söylerseniz ben de öğrenmiş 

olacağım. Çünkü şaşırdım doğrusu. İkincisi bu sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması 

56. maddede görüyorsunuz, düzenlenme yapıldı. Bunu Anayasa önerisiyle kıyasladığım 

zaman tek farkın çevre hakkıyla, sağlık ve dengeli bir çevrede yaşama hakkıyla sağlık hakkının 

birbirinden ayrılması olduğunu gördüm. Anayasa önerisinde bu iki hak beraber düzenlenmişken 

82 Anayasası’nda tek başına sağlık hakkıyla ilgili bir düzenleme yapılmış. Ve 

diyor ki 49. maddesi Anayasa önerisinin, “Herkes sağlık ve sosyal güvenlik haklarına sahiptir, 

devlet onları sağlayacak tedbirleri alır ve teşkilatı kurar”. İsterseniz hatırlatmak için 

56. maddeyi de çok hızlı okuyayım. 56. maddede diyordu ki: “Herkes sağlıklı ve dengeli bir 

çevrede yaşama hakkına sahiptir, çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını koruma, çevre kirlenmesini 

önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet herkesin hayatını beden ve ruh 

sağlığı içinde geçirmesini sağlamak, insan ve maddi gücünde tasarruf ödevini artırarak iş verimini 

gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp, örgütlenmesini düzenler. 

Devlet bu görevini kamu ve özel kesimlerde sağlık sosyal kurumlardan yararlanarak, 

onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi 

için kanun hükmünde genel sağlık sigortası kurulabilir” diyor. Dolayısıyla aradaki fark 

budur. Tabii benim bile bu sağlık hakkıyla ilgili olduğunu düşündüğüm gençliğin korunması 

maddesinde diyor ki: Devlet gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, kötü 

alışkanlıklardan korumak için gerekli tedbirleri alır. Bu madde çıkarılmış. Sporun geliştirilmesiyle 

ilgili devletin itibar ve yükümlülüğü vardı. O da çıkarılmış. Anayasa önerisinde bu 

madde yok ve dediğim gibi çevre ilkesi de sürdürülebilir kalkınma koşuluyla ancak “devlet 

bu yükümlülüğünü yerine getirir” şeklinde düzenlenmiş. Şimdi çevre hakkının ayrılması halinde 

tek başına sağlık hakkıyla ilgili sanki çok fazla sorun yok gibi görünüyor. Ama bütün 

Anayasa’nın sosyal haklara bakışı, getirdiği neo-liberal anlayış, kamu personel statüsündeki 

değişiklikler, devletin yükümlülüklerinin azaltılması vesaire göz önünde bulundurulduğunda, 

sanıyorum ciddi bir özelleştirme furyası bizi bekliyor. Burada durayım ben isterseniz, daha 

sonra tartışmalara geçersek benim de sizlerden öğreneceğim konular olacaktır. Sabrınız için 

teşekkür ederim. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Sunum için çok teşekkür ediyoruz. Sağlık hakkıyla da sınırlı 

olmayan bir bütünlük içerisinde yapıldı. Aslında bu metinlere yansıyan düzenlemeleri bir 

miktar sosyal mücadele tarafıyla üst üste koyduğumuz zaman aslında şöyle bir tablo var. 

Kadriye Hanım’ın sunduğu sağlık hakkıyla ilgili anayasal metinlerin 1800’lü yıllarda oluştuğunu 

görüyoruz. Aslında 1800’lü yıllar kapitalizmin geliştiği yıllar ve dolayısıyla işçi sınıfının 

geliştiği yıllar. Adı geçen ülkelere baktığınız zaman, özellikle İngiltere ve Meksika 

gibi ülkelerde aslında ilk sağlıkla ilgili yasal düzenlemelerin metinlere geçmesinde işçi sınıfının 

kendi sosyal sandıkları aracılığıyla oluşturdukları bir çeşit dayanışma fonlarının devletle 

yapılan pazarlıkta bir miktar devletin ya da işverenlerin katkısıyla bir yasal statüye 


81

dönüştürüldüğünü görüyoruz. 1900’lü yıllarda artık sağlık hizmetindeki, sağlık anlayışındaki 

değişikliğin yansımalarını görüyoruz. Örneğin sadece hastalık halinin olmaması ve bir iyilik 

halinden bahsedilmesini ve bu iyilik halinin sadece kişinin fiziksel, ruhsal düzeyiyle sınırlı 

olmayıp aynı zamanda sosyal ve toplumsal çevreyle ilgili olduğunu ve metinlere de 

yavaş yavaş bilimsel yaklaşımın girdiğini görüyoruz. Ama bunun da arkasında yine önemli 

bir sosyal çaba olduğunu biliyoruz. 1917’deki sosyalist dönüşümlerle birlikte sağlığa geniş 

kapsamlı olanaklar sunulması ve özellikle de sağlığın belirleyicileri denilen sosyal iyilik 

hali, toplumsal iyilik hali onunla ilgili. Çevrenin örneğin yeni Anayasa’da genel olarak sağlıktan 

ayrılması tesadüf değil gibi görünüyor. Çünkü yeni Anayasa’nın belirlendiği dünya 

coğrafyasındaki temel anlayış aslında bugüne kadarki sağlıkla ilgili bilgilerimizin 1800’lü 

yıllara ya da 1800’lü yılların sonuna geri dönüşe indirildiğini görüyoruz. Aslında daha çok 

hastalıklarla ilgili bir yaklaşım var ve devlet adına yapılabilecek organizasyonların da bu 

yükümlülükle sınırlandırıldığını görüyoruz. O nedenle aslında sadece bir metinde düzenleme 

değil de sağlık kapsamında bir daralma... Ve özellikle söyleyebiliriz her ne kadar 12 

Eylül Anayasası ve bugünün Anayasasında devletin kendi kaynaklarıyla sınırlı hizmet cümlelerini 

bu iki değişiklikle beraber düşündüğümüz zaman, işte devlet genel sağlık sigortası 

kurabilir diyordu, artık kurdu. Şimdi genel sağlık sigortası biliyoruz ki kendi sigorta kaynaklarıyla 

sınırlı bir hizmet verecektir. Yani ne kadar parası varsa o kadar hizmet verecektir. 

Şimdi bu iki düzenlemeyi beraber düşündüğümüz zaman, “genel bütçedeki kendi 

kaynaklarıyla sınırlı bir hizmet verir yaklaşımıyla topladığınız sigorta primlerinin sınırı 

kadar hizmet verir”in de her ne kadar aynı olmasa da, onun ya da kaynağının farklılaşmış 

olması nedeniyle oldukça farklı bir anlam ifade ettiği açık. Bu dönemde çifte vatandaşlı 

bir bakanımız var, Devlet Bakanı Mehmet Şimşek, yeni Anayasayı en güzel tanımlayanlardan 

birisi o sanırım. TÜSİAD’ın da benzer bir yaklaşımı var, “Bizim Anayasa önerimiz 

piyasanın önündeki engellerin kaldırılması” diyor. Şimdi buradan bakınca aslında bu Anayasa’da 

piyasa düzeyinde tanımlanabilecek her türlü hakkın tanınmasında ya da tanımlanmasında 

bir sakınca yok. Yani herkes eşittir, özgürdür, dilediği hakların tamamına sahiptir, 

ama piyasayla beraber düşündüğünüzde bu sahip olduğunuz hakların yerine getirilmesi de 

sizin sahip olduğunuz olanaklarla ilgilidir. Yani bireysel olarak neye sahipseniz bu özgürlüğünüzü 

o oranda dilediğiniz gibi kullanabilirsiniz, devlet olarak, toplumsal olarak bizim 

ayrıca başka bir yükümlülüğümüz yoktur. Gözetim ve kollama dışında zaten piyasanın ve 

kamunun olanaklarıyla herkesi kapsayacak bir sağlık hizmetini gözetir, diyor, “sunar” vesaire 

demiyor. Bu açıdan bakıldığında –aslında tartışmalarda da gündeme gelecek ama– 

çok önemli bir dönüşümün Anayasa üzerinde de artık etkili olduğunu görüyoruz, çok ayrıntılı 

yazılmış olmamasına rağmen. Sanıyorum salondan da katkı olacaktır, bu aile ile ilgili 

tanımlama bir esaret midir, diye. Biliyorsunuz, ana çocuk sağlığı hizmetlerini yerine 

getirmesi için bir organizasyona sahip şu anda T.C. Hükümeti. Ana çocuk sağlığı, aile planlaması 

hizmetleri, genel sağlık sigortası ve sağlıktaki dönüşümün öteki organizasyonlar 

içerisinde özel olarak öyle bir organizasyon yok. Yani Anayasa’da devlet ailenin bu hizmetleri 

alması için bir organizasyon kurar demeye devam ederseniz, o zaman ana çocuk sağlığı 

hizmetlerini de aile hekimliğinin yanı sıra başka bir organizasyon olarak devam 

ettirmeniz gerekecek. Hâlbuki bütün kamusal hizmetlerini ortadan kaldıracağı için, mümkün 

olduğu kadar kıyıda köşede kalmış olanları temizliyor. Bizim değerlendirmemizde 12 

Eylül Anayasası’nın bazı yerlerinde kalmış tesadüfi cümleler zaten AKP iktidarının çıkardığı 

pek çok yasanın geri dönmesine neden olmuştu. “Sağlık hizmetleri, kamu hizmetleri 

ve kamu personel hizmetleriyle yürütülür” cümlesi örneğin orada kaldığı için birçok piyasalaştırmacı 

yaklaşımı engellemiştir. 


Evet, sözü salona bırakalım. Hem Kadriye Hanım’ın bıraktığı yerden, hem de gerçekten 

bu kadar net olarak kendini tanımladığına göre, yeni Anayasa hazırlanma sürecinde devletin 

temel rolünün piyasanın önündeki engellerin temizlenmesi gibi çok net, çok açık bir şeyden. 

Çünkü biz yıllardır “bunlar piyasalaştırmadır, özelleştirmedir” derken hep itiraz 

ederlerdi. Bizim öyle bir niyetimiz yok, falan diye. Sağlıkta da böyledir. Sonra Dünya Bankası 

2004 yılında bir rapor yayınladı, “valla biz Türkiye’de sağlığın özelleştirilmesi için para 

veriyoruz” dedi. Ondan sonra rahatladık. Şimdi tartışma: Özelleştirilmiş sağlık ortamında 

iddia edilen sağlık hedeflerine ulaşmak mümkün müdür? Bu hem çalışanlar açısından hem 

vatandaşlar açısından beklentileri karşılamaya yatkın bir model midir? Mevcut Anayasa’nın 

yaklaşımı açısından da gerçekten temel hakkı şöyle tanımlamış: ikinci kuşak haklardan olan 

sağlık hakkı, kişinin toplumdan ya da devletten sağlığının korunması, geliştirilmesi, hastalık 

durumunda tedavi edilebilmeyi isteme ve toplumsal sağlık kuruluşlarından yararlanma 

hakkıdır. Dolayısıyla bu hakları tanıyıp tanımamak diye bir şey yok. Önemli olan bu hakların 

yerine getirilmesinde topluma ve devlete böyle bir sorumluluk verecek mi vermeyecek 

mi ya da veriyor mu vermiyor mu? Dolayısıyla Anayasal metinde herhalde en çok üzerinde 

durmamız gereken şey bu. Mehmet Şimşek’in ifadesiyle bakarsak öyle bir zorunlulukları 

yok. Osman Bey’in bir eklemesi olacak sanırım. 

Dr. Osman Öztürk: Teşekkür ediyorum. Gerçekten bu Anayasa değişiklikleriyle ilgili 

ilk günden itibaren tartışmalar var ama gerçekten çok güzel, çok doyurucu bir sunum oldu. 

Bütünlüklü olarak da öyle. Sağlıkla ilgili yapılan değişiklik hakkında ben şöyle not aldım: 

Daha önce de dikkatimi çekmişti; herkes sağlık ve sosyal güvenlik hakkına sahiptir, devlet 

bunun için gerekli teşkilatı kurar, şeklinde 49. madde demiştiniz. Hatırladığım kadarıyla aslında 

bu 1961 Anayasası’nda olan bir hüküm ve gerçekten de Anayasa’nın bütünlüğü içerisinde 

baktığımız zaman değişikliğin bu yönde yapılması biraz garip geldi bana. Çünkü sağlık 

hakkını devletin tanıması için gerekli teşkilatı kurması hükmünü getirmesi, bu rahatlıkla devletin 

bütün sağlık hizmetlerini kendisinin vereceği doğrultusunda hukuki olarak da yorumlanabilecek 

bir şey. Sizin de okuduğunuz mevcut Anayasa’nın 56. maddesinde devlet sağlık 

hakkını düzenlerken, bunu özelden hizmet alıp düzenlemesi, daha da önemlisi genel sağlık sigortası 

kurabilir hükmünün çıkartılması da doğrusu ilginç. Öğleden sonraki oturumda ben de 

Genel Sağlık Sigortasıyla ilgili gelişmeleri paylaşmaya çalışacağım ama mesela Anayasa 

Mahkemesi’nin Genel Sağlık Sigortası Yasası’na yönelik en temel itiraz noktalarından bir tanesi 

“genel sağlık sigortasını devlet kurabilir” hükmünün Anayasa’da yer almasıydı. Ben sadece 

ona işaret etmek istedim. Gerçekten bu haliyle yapıldı. Bir de diğer değişikliklerle 

uyumsuz, sağlıktaki gelişmelerle de çok paralel değil. Sağlıkta uygulanan program devletin 

tamamen elini çekmesi yönünde ve bunu çok açık ifade ederlerken burada devleti böyle bir 

yükümlülük, teşkilat kurma yükümlülüğüyle sorumlu kılması diğer değişmeleri de… 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Ama talep hakkımız yok ki, devletin hareketsizliği halinde 

hiçbir hukuki mekanizma yok. Artı bu devlet sosyal ekonomik hakları yerine getirirken, 

“mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde ancak yerine getirir” hükmü de devleti koruyor. Dolayısıyla 

hareketsizliği halinde bir şey yapamıyorsunuz. 90. maddeyi de kaldırıyor. Kamusal 

sözleşmeyi de yapamıyorsunuz. Yani aslında bütün halinde ele aldığımız da… 

Dinleyici: Genel olarak Anayasa ile ilgili yapılan düzenlemenin aslında liberal politikalara 

uyumlu hale getirilmesi olduğu görülebiliyor ama sağlıkta bunun yansımasının bu olmaması 

gerekiyor. 


83

Dinleyici: Çelişen bir yanı var mı şimdi? Biri teşkilat kuran, zaten genel sağlık sigortası 

artık kurulmuş durumda. Bu bir teşkilat. Devletin bu teşkilatı kurma dışında bir yükümlülüğü 

var mı Anayasa’da? Yok. Yani bu teşkilatı kurar, bu teşkilat da devletin kendisine ayırdığı 

bütçe çerçevesinde hizmet verir. Orada bir sıkıntı yok. Başıboş değil. Evet, bir 

sorumluluğu var ama sorumluluğu bu teşkilatın kurulması. Yani oradan sonra Anayasa’da yazılan 

bir şey yok. 

Dinleyici: Diğer tüm haklar yok edilirken, böyle bir tanımlamanın ne kadar geçerliliği 

var bilemiyorum ama mesela 61 Anayasası’ndaki yorum benzer bir şeydi. Burada devletin 

teşkilat kurması, devletin doğrudan sağlık hizmeti sunması olarak hukuki açıdan yorumlanabilecek 

bir şey. Mesela genel sağlık sigortası kurulmasını kendisi hukuki olarak bence o 

madde Anayasa’dan çıkarıldıktan sonra çok daha tartışmalı hale gelecek. Ben sadece dikkatimi 

çektiği açıdan paylaşmak istedim. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Teşekkürler, başka soru ya da katkı? 

Dinleyici: Hocam teşekkür ederim öncelikle. İlk bölümle ilgili bir sorum var size. Yaşın 

uzamasıyla ilgili yeni düzenlemelerden bahsettiniz, Avrupa’da özellikle yaşın uzamasıyla ilgili 

yeni düzenlemeler var, dediniz. Biz de genellikle yaşla ilgili düzenlemeleri emeklilik yaşının 

uzamasıyla ilgili görüyoruz. Burada bir açıklama alabilir miyim, orayı biraz kısa geçtik. 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Şimdi şöyle bir şey var mesela; artık Avrupa’da iş ilanlarında 

yaşa dayalı ayrımları göremiyorsunuz. İşte 50’nin altında, 45’in altında gibi; hatta 

bizde 30’un bile altında uygulanıyor. Dolayısıyla bu gibi ilanlar ayrımcılık oluşturuyor. İş 

başvurularında yaş sorulmuyor artık, yasak. Bu gibi yaşa dayalı ayrımcılık oluşturan düzenlemelere 

artık Avrupa Birliği mevzuatı yer vermiyor. Bununla ilgili de özel bir yönerge 

çıkardı. Yani bu konudaki hassasiyet ve ayrımcılığın giderilmesi nedeniyle hukuki çalışmalar 

var. Söylemek istediğim bu. Mesela bizde hukukçularla ilgili ilan çıktığı zaman deniliyor 

ki “30 yaşından büyük olmayan aranıyor;” İsviçre’de bakıyorsunuz 50 yaşını 

tamamlamış, iş deneyimi olan avukat aranıyor. Bu tür yaklaşım farklılıkları görülüyor orada. 

Ayrıca mevzuat da bunu zorluyor. 

Dinleyici: Efendim sunumunuz için teşekkür ediyorum. Benim sorum şu şekilde olacak. 

Öğleden sonra da tartışacağımız gibi Türkiye’deki sektörlerin çok büyük bir kısmı neredeyse 

yüzde 65’i bir takım kurullar eliyle idare ediliyor: Bağımsız özerk kurullar. Sağlıkla 

ilgili de mesela bir ilaç kurulu gündemde. Şimdi Anayasa’ya baktığımız zaman sağlık gibi 

bir konuda, hele ilaç gibi bir konuda bir parlamento denetiminin çok önemli olduğunu görüyoruz, 

olması gerektiğine inanıyoruz daha doğrusu. Ama bu bağımsız kurulların ciddi bir 

dokunulmazlığı var. Örneğin Sağlık Bakanı dava açabiliyor en fazla, o kurulun aldığı olumsuz 

bir karar varsa en fazla dava açabiliyor. Yani sokaktaki vatandaş gibi bir mağduriyeti 

varsa dava açabiliyorsunuz. Şimdi Sağlık Bakanı ilaç gibi bir konuda bu tür kurullara... 

Sözde bağımsız, aslında o sektördeki sermaye gruplarının güdümünde olan kurullar bunlar. 

Dünyada bu böyle. Neo-liberal sistemin özelliği. Anayasa bu konuda ne diyor? Yani Anayasa 

ile çelişen bir şey yok mu? Anayasa’ya aykırılık yok mudur kurulların düzenlenmesinde, 

bunların yasalaşmasında? 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Şimdi eğer bu konu Anayasa’da yasak olarak düzenlememişse 

o alan özgürlük alanı olarak kabul ediliyor. Dolayısıyla yasama organı o konuda bir 


düzenleme yapmak konusunda serbest. Bu konuyla ilgili herhangi bir sınırlama söz konusu 

değil. 82 Anayasası’nda ve Anayasa önerisinde gözüme çarpmadı. Belki sorunuzdan sonra 

tekrar bir bakacağım Anayasa düzenlemesine, acaba özel bir düzenleme var mı diye. Ama 

maalesef mevcut durumda bir yasak söz konusu değil. 

Dinleyici: Bu gerçekten önemli bir sorun biz ilacı takip edenler olarak görüyoruz ki 

ilaçla ilgili her türlü yetki, görev, sorumluluk bu bağımsız ve özerk kuruma veriliyor. Ve 

onun içerisinde meslek örgütlerinden kimse yok. Yani toplumun sağduyusunu temsil edecek, 

çıkarlarını koruyacak gönüllü kuruluşlardan hiç kimse yok. Bakan’ın atadığı bir iki bürokrat 

var ve ilgili sektör temsilcilerinden oluşuyor o kurulun yönetimi. 2 yıl boyunca da hiç kimse 

o görevden onları alamıyor. Şimdi bir taraftan da Anayasa’da insanın sağlığının teminat altında 

olduğunu iddia ediyoruz. Peki, öyle bir teminat söz konusuyken ilaç gibi bir konuda 

böylesine bir bağımsız sermaye gruplarının güdümündeki bir düzeni o anayasa ile nasıl bağdaştıracağız? 

Dinleyici: Ben şöyle bir soru yöneltmek istiyorum. Şimdi son zamanlarda dikkatimi 

çeken bir şey var. Sağlık Bakanlığı danışmanları verdiği bazı beyanatlarda şöyle diyorlar, aslında 

kişiler sağlık hizmetlerini kendileri karşılamak zorunda. Geçtiğimiz Genel Sağlık Sigortası 

Kanunu’nda gördüğümüz gibi, sanki 0-18 yaşa yönelik hizmetler karşılanır, 18 yaş 

üzeri de evlenir... 

Dinleyici: Denizli’de katıldığım Halk Sağlığı Kongresi’nde de Ankara Üniversitesi Siyasal 

Bilgiler Fakültesi’nden bir bayan öğretim üyesi bunlara benzer açıklamalar yaptı. Hatta 

daha dehşet açıklamalarda bulundu, özellikle sağlık sistemimizle ilgili, genel sağlık sisteminin 

uygulanmasına yönelik. Sosyal devlet anlayışı ve kamu personeli, sizinki de onla 

aynen örtüşüyor. Ben şunu soracağım, açık oturumları izliyorum, bu tip toplantılara katılıyorum. 

İzmir Veterinerler Odası olarak yakından takip ediyoruz. Siyasetçiye bu ülkede hiçbir 

hesap soramıyorsunuz. İstediği gibi parayı alıyor, harcıyor, kendi siyasi çıkarları için 

kullanıyor. Ama öbür tarafta bakıyoruz bizim sağlık hakkımızı... Ben emekliyim şahsen 

Emekli Sandığı’ndan, sosyal imkânlardan faydalanıyoruz. Ama bu geldiğimiz tablo dehşet 

bir tablo. O kadar korkunç ki tüylerim ürperdi. Şimdi birçok kişiye görev düşüyor burada. 

Bu yasalar neye, kime dayanarak hazırlanıyor. Kimler fikir sunuyor, bir sağlıkla ilgili olsun, 

kişisel haklarla ilgili bunu merak ediyorum bir. Bir de siz hukukçusunuz, biz farklı bir meslek 

grubuyuz, burada ortak bir platform kurularak hareket edilmesi lazım. Bu tip şeyleri hazırlayanları 

geri adım attıracak şekilde ne gibi bir stratejik yol önerebilirsiniz. Bizim 

kafalarımızda meslek örgütleri olarak bir takım felsefeler, düşünceler var ama hedefi tam 

noktasından koyabilmek için bize ne önerebilirsiniz? Biz de tecrübelerinizden faydalanmak 

istiyoruz. Teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Bir defa bildiğim kısmı söyleyeyim, bilmediğim kısmın da 

ne olduğunu söyleyeceğim. Bildiğim kadarıyla IMF ve Dünya Bankası dayatıyor. Yani bunu 

ben kamu personeli reform taslağı hazırlanırken çok yakından gördüm ve dehşete düştüm. 

Çünkü ben şöyle bir şey hayal etmiştim; yani biz toplanacağız, önümüze açacağız uluslararası 

sözleşmeleri, karşılaştırmalı bir kamu personel reform kaynağı taslağı hazırlayacağız. Hiç 

öyle olmadı. Belirli talimatları almış belli kişiler, kafalarında zaten bir model vardı ve o model 

uygun mudur onun bile kaygısını gütmeden bir takım düzenlemeler yapmaya kalktılar. Bu gerçekten 

ürkütücüydü. Demek işler böyle yürüyor demiştim o zaman. Bunların dayatması var. 


85

Benim teorisyen yanım daha ağırlıklı, gerçi çok fazla sayıda sivil toplum kuruluşu üyesiyim 

ama aktivist yönüm çok fazla gelişmiş değil sanırım. Ben o konuda bir strateji önerebileceğimi 

zannetmiyorum ama bu demokrasi platformunun oluşturduğu Anayasa taslağı çalışmalarına 

ben de katılmıyorum. Belki o hazırlayacağımız metin ortaya çıkınca hep beraber belki 

bu konuları benden iyi bilenlerin önerisiyle bir şeyler yapılabilir ki yapılmak gerekiyor zaten. 

Dinleyici: Hocam ben de özellikle öğleden sonra yapılacak tartışmaya yakın bir konu 

hakkında bir şey söylemek istiyorum. Demin söylediğiniz gibi Dünya Ticaret Örgütü’nün ve 

IMF’nin politikaları, bu boyuttaki yaklaşımı benzer gözüküyor. Özellikle bu noktayla örtüşüyor. 

Özellikle tek kutuplu dünyadan sonra bunun iyice arttığını görüyoruz. Bu konuda aynı 

mı düşünüyoruz? Yani özellikle 1983-95’e kadar yani tek kutuplu dünyaya dönüşene kadar 

dikkat ediyoruz, özellikle belli alanlarda, yani sağlık, tarım, gıda gibi alanlarda tek kutuplu 

dünyanın şu anki ana problemi bastırmadığını, sosyal devlet olgusunun kalmasına onların da 

razı olduğunu, çünkü rekabetin fazla olduğunu uluslararası konjonktürde görüyoruz. Bakıyoruz 

Dünya Ticaret Örgütü’nü ve aynı zamanda tabiî ki IMF’nin aktörleri yarattıkları parasal 

kaynak nedeniyle dünyanın süper güçleri. Onlar üretilen hizmetin ve malın, dünyanın her 

tarafına sınırsız bir şekilde, gümrük vergilerinden muaf ulaşmasını istedikleri için bu anlamda 

da bu tür bir sistemi uygun görüyorlar. Ama üzücü olan şöyle bir durum var, benim gördüğüm 

kadarıyla önceden, örneğin 1995 yılında, sağlık sisteminden ILO’nun çıkış zamanında o zamanki 

hükümette şöyle gördük, örneğin çalışma bakanı Mehmet Moğoltay gibi yani hükümetin 

önde gelen bakanları, hükümete flaş olarak çıkan çalışma haklarını önemserdi ama 

bugünkü hükümette benim gördüğüm bir Mehmet Sağlam çok daha fazla öne çıkıyor. Yani 

toplum olarak biz de bunu kanıksadık. Piyasa düzeninin biz de toplum olarak sosyal devlete 

daha fazla fayda getireceğini düşünüyoruz. Bu düşünce nereye kadar devam edecek? 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Keşke cevabını bilsem, başbakan olurdum herhalde. 

Dinleyici: Benim iki sorum olacaktı ama bir tanesi şu Anayasa ile ilgili. Anayasa’da 

maddelerin kısıtlandığı konuşuldu. Yani Anayasa’nın hazırlanırken daraltıldığından bahsedildi. 

Ve Anayasa’nın toplumsal işleviyle ilgili yanını, bir de başkanlık sistemini de düşünürsek; 

yani bir anayasa yapma işi dikta yasa yapmaya doğru mu gidiyor? İkincisi de 

kamusal hizmetler, sizce nedir? Eğer sağlığı kamusal hizmetler içine koyarsak ve bizim meslek 

örgütleri olarak savunduğumuz şu: Bütçeden karşılanmalı, diyoruz. Diğer taraftan da 

Anayasa Mahkemesi de hatırladığım kadarıyla, “Anayasa’nın içerisinde bu kamusal hizmetler 

parasızdır denilmediği sürece ve devletin de bütçesinde yeterince para olmadığı sürece 

dışarıdan katkı payı adı altında başka nedenlerle insanlardan para alınabilir” diyor. Biraz 

önce Adnan Bey’in söylediğine katkı olması açısından, “bütçeden karşılanır” yerine aynı 

zamanda “parasızdır” cümlesinin de ilavesi bence yapılması gereken, meslek odalarının savunması 

gereken bir durumdur. Teşekkür ederim. 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Ben de hemfikirim. İşte yasak hükmü yoksa Anayasa Mahkemesi 

özgürlük alanı olduğu için, “özel sektör de bir hizmet olarak yerine getirebilir” diyebilir. 

Valla bir dikta Anayasası mı? Değil. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Şimdi tabii politik anlamda, bizim alışık olduğumuz anlamda 

bir diktatörlük tanımlanabilir mi? Şüphesiz değil ama dikta sonuçta toplumsal güçler 

karşısında şiddeti esas alan bir güç olarak tanımlanırsa, şu anda piyasa ve piyasaya egemen 


olan sermaye güçlerinin toplumsal tüm tarafları bir tarafa ittiği görüldüğüne göre, bunun 

çok açık olarak toplumsal bir diktatörlük olduğu açık. Ve deniyor ki, ben piyasanın önündeki 

tüm engelleri kaldıracağım. Şimdi sonuçta piyasadaki eşitsizlik ve engellerin kaldırılması 

demek; aslında güçlü olanın, varlıklı olanın ötekisini ezmesi anlamına gelir ve bir takım değişiklikler 

de bunun için yapılıyor zaten. Ama belki politik olarak ona denk düşmüyor. Benim 

kişisel değerlendirmem; bu Anayasa gelinen nokta itibariyle de, dili itibariyle de ne yazık ki 

12 Eylül Anayasası’ndan daha geri bir Anayasa’dır. Terminolojik olarak da öyle aslında; her 

ne kadar içinde birçok kere özgürlük, temel insan hakları gibi şeyler geçiyor olsa bile. Devletle 

toplum arasındaki ilişkinin tanımı, bireylerin sosyal ve örgütsel olarak sahip oldukları 

hakları ortadan kaldırması ve eşitsizlikler arasında sanki herkes eşitmiş gibi tanıması. Aslında 

1800’lerin başındaki gibi liberalizmin, “isteyen istediğini yapsın” döneminin benzeri gibi 

duruyor... Bir söz talebi var sanırım. 

Dinleyici: Bir soru soracağım hocama. Az sonra genel sağlık tartışacağız ama kendisi 

burada kalır mı diye merak ettim. Bir de kafamda daha önce sizlerle paylaşmıştım, özel sigorta 

var biliyorsunuz, şimdi genel sağlık sigortası gelecek ama özellikle bu piyasa ekonomisinde 

önü açılan... Ve pek çok söylemler vardı, çalışanların söz hakkı olmadan ve ikinci 

yıldan sonra üçüncü yıla devam ederse biliyorsunuz pek çok hakkı devam ediyor, şirketler 

yine toplu anlaşmayla bunlardan da vazgeçebiliyorlar ve bir de şöyle bir kandırmacaları var 

onların, diyorlar ki bir kaza geçirdiğinizde ben mesela birkaç kez o tuzağa düştüm sonra 

araştırdım baktım ki onların dediği gibi değilmiş. Diyor ki malulen emekli olmak zorunda 

kaldığınızda alacağınız tazminat sanki özel sigortadan alıyorsunuz, SSK’dan da aynı şekilde 

alabiliyorsunuz. Sözleşmeye baktığınızda geriye dönüp kaç tane sigorta yaptırıyorsanız yaptırın, 

hepsi birleşiyor. Sizin hakkınız olan tek bakiyeyi ortak paylaşarak veriyorlar. Bununla 

ilgili yeni düzenlemelerde özel sağlık sigortaları ile ilgili. Çünkü her ne kadar SSK’lı olsak 

da özel şirket çalışanlarına baktığınızda hepsinin bir de özel sağlık sigortası var. Ona da ayrıca 

para ödüyorlar. Bu nereye doğru gidecek, bununla ilgili düzenlemeler nasıl olacak? 

Doç. Dr. Kadriye Bakırcı: Düzenlemeler devam ediyor diye duydum ama belki burada 

tüketiciyi koruyan tüketici dernekleriyle işbirliği yapıp bu konuda bir standart oluşturulması 

ve daha ahlaki ölçülerde davranılması gibi bir yöne gitmelidir. Başka çözüm bilemiyorum, 

benim aklıma gelmiyor. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Bu tartışma ve katkılar için herkese teşekkür ediyoruz. 

Sunucu: Biz de oturumu yöneten Dr. Hüseyin Demirdizen’e ve değerli konuşmacı Doç. 

Dr. Kadriye Bakırcı’ya çok teşekkür ediyoruz. Şimdi 10 dakikalık bir aramız var. 


87

II. OTURUM 

OTURUM BAŞKANI: Dişhekimi Kadir ÖĞÜT 

Sunucu: Kurultayın bu bölümünü İstanbul Dişhekimleri Odası Başkan Vekili Dişhekimi 

Kadir Öğüt yönetecek. Oturumun ilk konuşmacısı İstanbul Veteriner Hekimler Odası 

Yönetim Kurulu Üyesi Veteriner Hekim Kemal Kutlay, ikinci konuşmacısı İstanbul Eczacı 

Odası adına konuşacak olan Eczacı Zafer Kaplan. Değerli konuşmacıyı kürsüye davet etmek 

istiyorum. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Değerli konuklar bugünkü ikinci oturumun konuşmacısı Sayın 

Veteriner Doktor Kemal Kutlay. Konusu da, “Hayvan Sağlığında Kontrolsüz İlaç Kullanımı”, 

buyurun Sayın Kemal Bey. 

Hayvan Sağlığında Kontrolsüz İlaç Kullanımının Önemi 

Veteriner Dr. Kemal KUTLAY 

Veteriner Dr. Kemal Kutlay: Öncelikle bu kurultayın düzenlenmesinde emeği geçen 

İstanbul Sağlık Meslek Odaları’na teşekkür ederim. Değerli katılımcılar bundan önceki 

konuşmacının da ifade ettiği gibi Türkiye’de maalesef büyük oyunlar tezgâhlanmakta ve 

bize de bu oyunlarda biçilen rol figüranlık. Ben yedi yıldır İstanbul Veteriner Hekimler 

Odası Yönetim Kurulu Üyeliği yapıyorum. Maalesef şu anki olumsuzlukların yaratıcısının, 

toplumumuzdaki depolitizasyon ve bu tür konulara ilgisizlik olduğunu düşünüyorum. 

Bugün sizlere hayvan sağlığında kontrolsüz ilaç kullanımının yol açacağı sorunlar üzerine 

bir sunum yapacağım. Bundan önce hayvan sağlığında ilaçların kullanım alanlarını kısaca 

ifade etmek istiyorum. İlaçlar hastalıkların sağaltımı ve engellenmesinde, davranışların 

değiştirilmesi, gelişimin hızlandırılması ve gıda üretiminde kullanılan hayvanlarda verimin 

artırılmasında kullanılmakta. Davranışların değiştirilmesi konusuna bir örnek vermek 

gerekirse hiçbir rahatsızlığı olmayan bir hayvanı bir yerden bir yere nakli esnasında sakinleştirmek 

amacıyla ilaçlar kullanılabilmektedir. Gelişimin hızlandırılması ve gıda üretiminde 

kullanılan hayvanlarda verimin artırılması hususu ise çoğu zaman ekonomik 

amaçlarla kullanılmaktadır. Örneğin tavukçuluk işletmelerinde üretim artışını sağlayabilmek 

parasal kazancı da arttıracağı için bir takım antibiyotikler tavuk yemlerinin içine katılabilmektedir. 

Hayvan sağlığında kontrolsüz ilaç kullanımı can, sağlık, ekonomik kayıplara ve çevresel 

zararlara sebep olacak bir süreci başlatır. 

Hayvan sağlığında doğru ilaç kullanımının kuralları şunlardır: 

• Doğru tanının konulması, 

• Hayvan türüne göre ilaç seçimi, 

• Etkenin duyarlığına göre ilaç seçimi, 

• En iyi kullanım yolunun seçimi, 

• Etkin doz miktarının seçimi, 

• Optimum aralıklarla verilmesi, 

• Uygun sürelerde verilmesi, 

• Çevresel şartların göz önünde bulundurulması, 


• Gıda üretiminde kullanılan hayvanların kalıntı arınma sürelerine uyulması sağlık açısından 

zorunluluktur. 

Özellikle kalıntı arınma süresi üzerinde durmak istiyorum. Veteriner hekimlikte ilaç uygulaması 

sonrasında, bilhassa üretimde kullanılan hayvanların ürünlerinde bu uygulanan 

ilaçların kalıntıları bulunabilmektedir. Bu kalıntılar değişken sürelerde hayvanların bünyesinde 

ve ürünlerinde bulunurlar. Tabii bu ürünleri kullanan kişiler ilaç kalıntılarına maruz kalarak 

bir takım sağlık sorunları yaşayabilmektedirler. O yüzden gıdalarda kalıntı arınma 

sürelerinin kurallarına uyulması çok önemlidir. Örnek olarak verirsek, süt üretiminde kullanılan 

bir sığıra 10 mg dozda oksitetrasiklin iğnesi yapıldıktan sonra ilaç 12 saat boyunca 0,5 

mcg/ml düzeyde süt içinde kalıntı olarak atılacak ve bu sütü kullanan kişilere geçecektir. 

Bu sebeble hayvan sağlığında kontrolsüz ilaç kullanımının yaratacağı zararların en önemlilerinden 

biri toplum sağlığını tehdit eden kalıntı problemidir. Kalıntıların yol açabileceği 

zararlı etkiler şunlardır: Farmakolojik etkiler, toksikolojik etkiler, ilaç alerjisi, anaflaktik 

şok, karsinojenik-teratojenik-mutajenik etkiler, cinsiyet özelliklerinin ve davranış biçimlerinin 

değişmesi, üreme bozuklukları, tüketicilerde sindirim sistemi bozuklukları, dirençli 

bakteri suşlarının ortaya çıkması, gıda üretim endüstrisinde üretim hatalarının ortaya çıkmasıdır. 

Burada bilhassa dirençli bakteri suşlarının ortaya çıkması toplum sağlığı bakımından 

çok büyük önem taşımaktadır. Gıdaların endüstriyel üretiminde hataların ortaya çıkması 

hususuna örnek, bir ineğe antibiyotik uygulandıktan sonra sütünde bulunan antibiyotik kalıntısı 

sebebiyle yoğurt üretilememesi gibi sorunların oluşmasıdır. 

Kontrolsüz ilaç kullanımı neticesinde hayvanlarda yaşayan herhangi bir patojen ilaca 

karşı direnç geliştirebilir. Daha sonra dirençli patojenin gıdaya taşınması ve patojenin gıdayla 

birlikte tüketilmesiyle insana yerleşerek hasta etmesi, ilaca direnç gelişimi sebebiyle 

tedaviye yanıt alınamamasına ve ölüme sebebiyet verebilir. Bir başka yolda kontrolsüz ilaç 

kullanımı neticesinde oluşan dirençli patojenin çevreden gıdaya ya da gıdadan çevreye bulaşması, 

çevrede bulunan diğer patojenlerle ilişkiye girerek bunlara direnç naklini sağlaması, 

antibiyotikle karşılaşmamış başka patojenlerin de direnç geliştirmesine ve bu direnç 

geliştirmiş patojenlerin de insanları hasta ederek tedavide yanıt alınmayacak sorunlara yol 

açmasına sebep olabilmektedir. 

Kontrolsüz ilaç probleminin kaynağını incelemek gerekiyor. İlaçların nasıl dolaştığı, son 

kullanıcı noktasına nasıl ulaştığı oldukça önemlidir. Türkiye’de mevcut mevzuatlar çerçevesinde 

veteriner ilaçlarının, öncelikle ilaç imal ve ithal eden firmalar tarafından ecza depolarına, 

ecza depolarından eczanelere verilmesi, eczacıların da reçete karşılığında hastalara 

bunları satması şeklinde son noktaya kadar ulaşması söz konusu. Bu esnada ecza depolarının 

serbest veteriner hekimlere, ilaç imal, ithal eden firmaların doğrudan serbest veteriner hekimlere 

ya da eczanelerin serbest veteriner hekimlere ilaç vermesi de mümkün 

gözükmektedir. Bu anlatılanları her ne kadar mevzuata uygun bir durum olarak ifade etsem 

de, mevzuatlar arasında birbiriyle çelişen durumlar da vardır. Örneğin ecza depolarının ilaç 

verebileceği yerler Sağlık Bakanlığı’nın çıkarttığı yönetmelikle sınırlandırılmıştır. Bununla 

ilgili olarak da serbest veteriner hekim muayenehanelerine ecza depoları ilaç verememektedir. 

Oysa ki kanunda ecza depolarının serbest veteriner hekimlere ilaç satabileceğine ilişkin 

düzenlemeler bulunuyor. Yani pek çok alanda yaşanan kanunlarla yönetmeliklerin 

uyumsuzluğu bu alanda da yaşanmaktadır. 

Veteriner hekim ilaçlarının son kullanıldığı noktaya ulaşmasının mevzuat hükümlerince 

gerçekleşmesi gerekirken gerçekte bununla hiçbir alakası olmayan bir tabloyla karşı 

karşıya kalmaktayız. Hayvan sağlığında doğru ilaç kullanılarak sağlığın korunması, yapılacak 

tüm uygulamaların veteriner hekim kontrolünde olması ile mümkündür. Bunun dı- 


89

şındaki uygulamalar biraz önce anlatılan sağlık sorunları gibi birçok sıkıntıyı beraberinde 

getirecektir. Türkiye’de hayvan ilaçlarının dolaşımını incelersek, birçok alanda bu ilaçların 

yasal dolaştığı gibi gayri yasal yollarla da son tüketildikleri noktaya ulaştığını görürüz. 

Yasal ilaç imal ve ithal eden firmaların yanı sıra gayri yasal yollarla ilaç kaçakçıları, yurtdışından 

kaçak olarak kayıt dışı yolla getirdikleri ilaçları, Türkiye’de rahatça sattıkları da 

bir vakadır. Bunun dışında ampirikler, hiçbir yasaya dayanmayan tedarikçiler, barınaklar, 

arıcılık yapan yerler, tavuk çiftlikleri; hatta bakkal da dahil veteriner hekim ilaçları bulunmakta, 

satılmakta, eşe dosta önerilmektedir. İlacın hekim kontrolünde hastaya uygulanması 

ve hastanın sağlığına kavuşturulması amaçlanan bu sistemin içerisinde hiçbir 

bilgisi olmayan birçok işletmenin kanunlara aykırı olarak, bu ilaç dolaşımının içinde bulunması 

ve son derece sakıncalıdır. Ek olarak da, ilaç imal edip ithal eden firmalar yasal 

olarak birçok yere verdiği gibi yasal olmayan birçok yere de ilaçları kontrolsüzce ve rahatlıkla 

verebilmektedir. 

Kısaca kontrolsüzlüğün hakim olduğu mevzuat hükümlerinden çok farklı bir tablo veteriner 

ilaçlarında yaşanmaktadır. İlaç kaçakçıları her buldukları yere ilaçları dağıtmakta. Hiçbir 

yasal kaynağı olmayan tedarikçiler yine satabilecekleri her yere satış yapmaktadır. Kural 

tanımaz girişimcilerimiz serbest piyasa ekonomisinden bunu mu anlıyorlar bilmiyorum. 

Ancak herkesin her şeyi her ortamda sattığı ve tam anlamıyla bir kaosun oluştuğu bir ortamdan 

bahsedebiliriz. Ticari olarak ilaçların ona buna satıldığı ve kâr elde edildiği bir ortamla 

karşı karşıyayız. Hâlbuki olması gereken ortam bu değil. Tabii, “bu kaosun sorumlusu 

kimdir” diye bir soru geliyor akla. Bu kaosun öncelikle sorumlusu Sağlık Bakanlığı ile Tarım 

Bakanlığı’dır. Ancak şu anki durumun yaratıcıları oldukları söylenemez. Çünkü maalesef 

ülkemizde ilaçtan kâr elde eden her kurum, her yapı bu bozuk sistemi desteklemekte ve elde 

edeceği kâra maalesef toplum sağlığını kurban etmektedir. Veteriner ilaçlarına neo-liberal 

yaklaşımın kontrolsüz ilaç kullanımını maalesef desteklediği bir gerçektir. Bu durum hiçbir 

yasaya uymamakta. Ülkemizde veteriner ilaçlarının üretim, sağlama, pazarlama ve tüketiminin 

serbest piyasa kurallarına emanet edilmesi bu işle uğraşan kişilere ekonomik fayda 

sağlamakta, ancak genel sağlığı tehdit etmektedir. 

Toplum sağlığını koruyan birçok mevzuat gözardı edilmekte, ya da değiştirilerek kâr 

adına toplum sağlığı kurban edilmektedir. Bilindiği üzere ilaç reklamı yapmak toplum sağlığının 

korunması için ülkemizde yasaktır. Ülkemizde maalesef hayvan sağlığı insan sağlığından 

ayrı düşünülerek hataya düşüldüğü için, hayvan sağlığında köy köy, kasaba kasaba 

ilaç reklamı yapılması gibi yasalara uymayan bu tür uygulamalara yıllarca göz yumulmuş, 

bugünkü kaos ortamına ulaşılmıştır. Bu alanlardaki sorumlu kurumların bu gelişimleri niye 

engelleyemediği araştırılmalıdır. Kesin olan şudur ki bu olumsuzluğun başlıca sebebi toplum 

sağlığının piyasa ekonomisinin insafına bırakılmasıdır. Teşekkür ederim. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Değerli konuklarımız Dr. Kemal Kutlay’a teşekkür ediyoruz. 

Türkiye’deki başıbozukluğu, kontrolsüzlüğü aşırı kâr sevgisini, toplum sağlığı üzerindeki 

olumsuzluğunu en güzel ve en kısa şekilde anlatmaya çalıştı. Teşekkür ediyoruz. Bu bölümde 

bir tartışma bölümümüz var. Buyurun. 

Dinleyici: Ben bir soru sormak istiyorum. İlaç pazarında veteriner hekimlik ilaçlarının 

pazarı nasıldır, bu konuda bir bilginiz var mı? Yahut da, bundan sonraki beklentiler nelerdir, 

çünkü neo-liberal rüzgar mutlaka o alanı da zorlayacak. Bize onunla ilgili bilgi verir misiniz? 

Yani şu anki ilaç pazarında veteriner hekimlik ilaçlarının pazarı nedir, nasıl bir gidiş göstermektedir? 


Veteriner Dr. Kemal Kutlay: Şimdi maalesef bu konuya ilişkin kesin kayıtlar yok. 

Çünkü beşeri alanda kullanılan birçok ilaç veteriner hekimlik alanında da kullanılmakta. Veteriner 

ilaçlarının pazardaki beşeri ilaçlara oranla yerinin küçük olduğu söylenmekle birlikte, 

birçok klinikte bugün insanlarda kullanılan ilaçların neredeyse tamamına yakın bir 

bölümü hayvanlarda da kullanılmakta. İnsanlarda görülen camphylobacter enfeksiyonları 

kanatlı ürünlerinden insana geçebilmekte. Bir dönem tavukçuluk endüstrisinde yaygın olarak 

kinolon grubu antibiyotikler kullanılması neticesinde oluşan antibiyotiğe dirençli bakteriler 

insanlarda hastalıkların tedavisini güçleştirmekte. Bu antibiyotikler tavukçuluk 

endüstrisinde canlı ağırlık artışı için kullanıldılar, yani herhangi bir hastalık tedavisi için 

değil. Burada elde edilecek ekonomik değere karşılık dirençli bakterilerin oluşumuna sebep 

olunarak insan sağlığı riske edilmiştir. 

500 kiloluk bir sığırın tedavisinde tüketilecek ilaç miktarı doğal olarak bir insanın tüketeceğinin 

çok daha üstünde. Ya da 40 bin tavukluk bir kümes işletmesini düşünün, bunda 

canlı verimlilik artışını sağlamak için yine aynı şekilde yüksek miktarlarda ilaçlar kullanılabiliyor. 

Kaçak olarak yurda sokulan kayıtdışı ilaçlar da var. Örneğin besi sığırcılığında 

yüzde on verim artışı için kullanılan bir ilacın, Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde yasak olmasına 

rağmen Türkiye’de çok yaygın kullanıldığına dair belgeler var. İstanbul Üniversitesi 

Veteriner Fakültesi’nin Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı’nda karaciğer doku 

örnekleri üzerinde yapılan bir incelemede 30 tane sığır karaciğerinin 30’unda da bu tür bir 

ilacın bulunduğu tespit edilmiştir. Bunlardan 19’unda hormonal etkili anabolizanların da 

kullanıldığı görülmüştür. Eldeki veriler kesin olmamakla birlikte hayvancılık alanında 

kontrolsüz kullanılan ilaç miktarı çok yüksek. Bazen ilaçların piyasa değeri üzerinden karşılaştırmalar 

yapılarak Türkiye’de hayvancılıkta kullanılan ilaç miktarının düşük olduğu 

gösterilmeye çalışılıyor. Burada önemli olan ilacın fiyatı değildir, hangi alanda yaygın 

olarak, ne miktarda kontrolsüz kullanıldığıdır. Tabii ne kadar yaygın ve yüksek miktarda 

kontrolsüz ilaç kullanılırsa o kadar çok dirençli mikroorganizmanın gelişmesi söz konusudur. 

Bu da olumsuz sonuçlardan sadece biridir. Tedavilerde minimum ilaç, maksimum 

tedavi diye bir ilke vardır. Bunun da gayesi bu tür şeylerin önüne geçmektir. Şu an Türkiye’de 

hayvanlarda gerçek ilaç tüketimini ortaya koyacak net bir rakam yoktur. İlaç ticareti 

yapanlar için çok hızla büyüyen bir pazar. Dünyada beşeri ilaç alanında yüzde 3’lük 

büyüme olduğu ortamda hayvan ilaçları piyasasında yüzde 7’lik bir büyümeden bahsediliyor. 

Hayvancılığın artmasıyla birlikte piyasa ekonomisinin ilacı daha çok tükettirmeye 

yönelik davranışı, yani her şeyin parasal karşılığının bilindiği fakat sağlık açısından değerinin 

bilinmediği bir ortamda, ilaç satışlarının giderek artacağı gözükmektedir. 

Dinleyici: Kemal Bey’e bu başarılı sunumu için ben de teşekkür ediyorum. Benim iki 

sorum olacak. Birincisi Türkiye’de piliç ve tavuk üretiminin artık çok geliştiğini, önemli bir 

sektör haline geldiğini biliyoruz. Şimdi duyduğumuz, gördüğümüz kadarıyla artık bir civcivin 

eve gidecek hale gelmesi sanıyorum bir ayı bulmayan bir sürede gerçekleşiyor. En çok 

da tükettiğimiz bir gıda. Acaba bu üretimi yapan büyük firmalar bu civcivler çabuk yetişsin 

diye bir takım ilaçlar kullanıyorlar mı? Bunların toplum sağlığına etkisi nedir? Birinci soru 

bu. İkinci sorum yine Anadolu’da yaygın bir alışkanlık var sanıyorum. Bir hayvan hasta olduğu 

zaman kendiliğinden tedavi edilmeye çalışılır, edilemezse veteriner hekim yoluyla 

edilmeye çalışılır. Sonucunda baktı iyiye gitmiyor, bu hayvan telef olmasın, mundar olmasın 

denilir, kesilir herhalde soframızda bir kavurma olur. Bunun zararları nelerdir? Aydınlatırsanız 

sevinirim, teşekkürler. 


91

Veteriner Dr. Kemal Kutlay: Piliç üretimi giderek büyüyen bir ekonomi. Son zamanlarda 

giderek iyileşmeye doğru giden bir yapısı var. Ama ülkemizde geçmiş dönemde yapılan 

araştırmalar bu durumun böyle olmadığını gösteriyor. Biraz önce bahsettiğim camphylobacter 

probleminde olduğu gibi düzensiz ilaç kullanılmasının direnç geliştirilmesine sebebiyet 

verdiği bir ortam da var. Yani ne oluyor? Camphylobacterli bir hasta hekime gidiyor, hekim 

de etkili olduğunu düşündüğü kinolonu veriyor. Ama hastalığın dirençli bakteriden kaynaklanmasından 

hiçbir cevap alınamıyor. Bu durumun yaratıcısı gereksiz yere ilaç kullanımı. Gereksiz 

diyorum, çünkü sağlığı kaybetmenin parasal karşılığı olamaz. Verim arttırıcı ilaçlar 

yüzünden sağlık ekonomik kazanca kurban edilemez. Tavukçuluk sektöründe bu tür olumsuzluklar 

ortaya çıktıkça çeşitli önlemler alınmaya çalışılıyor. Avrupa Birliği’nde bu tür verim 

artırıcı antibiyotiklerin kullanılmasını yasaklayan kararlar var. Ülkemizde de buna ilişkin çalışmalar 

var. Ancak kayıt altında olmayan kısmı gözden uzak tutmamak lazım. Türkiye’de 

olumlu gelişmeler de oluyor. Örneğin kalıntı izleme konusunda veteriner araştırma enstitüleri 

gayet iyi çalışmalar yapıyorlar. Buralardan elde edilen sonuçlar tavukçuluk endüstrisinde kalıntı 

oranlarının düşük olduğu şeklinde. Bu hiçbir kalıntının olmadığı anlamına gelmiyor. Kalıntının 

miktarı tüketime sunulmasını yasaklayan sınır değerin üzerinde değil anlamında. 

Burada şunu da göz önünde tutmak gerekiyor. Sadece kalıntıyı izlemek ilacın zararlı etkilerinin 

takibi açısından yetersizdir. İlaç kalıntısına karşı oluşan direncin de mutlaka takip edilmesi 

lazımdır. Gıda maddesi olarak temasta bulunduğumuz ürünlerdeki mikroorganizmalar 

acaba bizim sağlığımız açısından tehdit oluşturan antibiyotik dirençli mikroorganizmalar 

mıdır? Bunların da araştırmalarının ve takiplerinin sürekli yapılması gerekiyor. Tavukçuluk 

sektörü içinde sağlık konusunda büyük titizlik gösteren üretim yerleri bulunmakla birlikte, 

dünkü konuşmada ifade edilen Türkiye’deki et üretiminin yüzde 50’lik kısmının kayıt dışı 

üretilip tüketildiğini göz önünde bulundurursak kontrol edilemeyen bir şeyin sağlıklı ya da 

sağlıksız olduğunu söyleyebilmek çok zor. 

İkinci sorunuzda ifade ettiğiniz konuyu bir örnekle açacak olursak: Mesela doğum yapamamış 

bir inek düşünün, ona kolay doğursun diye rahmi kastıracak hormon ilaçları, kanamayı 

durdurmak için yapılan ilaçlar uygulandıktan sonra, sonuçta da kanama sonucunda kaybedilme 

aşamasına gelindiği zaman “hadi mundar olmasın” diye kesilip kasaba satılması söz konusu 

olabiliyor. Tabii burada yapılan bir sürü ilaç var. Ne arınma süresi var, ne bunların insan 

ve toplum sağlığı üzerinde yaratacağı zararlar düşünülüyor. Doğrudan kasaba satılıyor ve bu 

kaçak et olarak maalesef sofralarımıza geliyor. Devlete ya da hükümetlere burada düşen görev 

bu tür hayvanları tazminat kapsamına alarak bunların satışını önlemek. Eğer olayın oluşumu 

süreci içerisinde herhangi bir kabahat ya da suç yoksa bu hayvanın tazminatını devlet ödeyecek 

ve sonuçta onun soframıza gelmesine engel olunacak. Ama maalesef böyle bir düzenleme 

yok. İlaç dozunun maksimum olduğu, tedavinin son aşamasında mundar olmasın diye kesilen 

hayvan sofralarımıza geliyor. Ve bu ilaç kalıntıları sunumda anlattığım tüm tehlikeleri içeriyor. 

Dinleyici: Konuşmalarınızda devletin görevleri arasında saydığınızda en önemli olan şey 

denetimsizliktir. Bu alanda bir denetim yok. Damızlık birlikleri var. Bunlar üreticiye satış yapıyorlar 

ya da üretici gidip başka yerlerden alıyor, bir şekilde tedarikçilerden alıyor. Kendisi 

kullanabiliyor. Bu mekanizma içerisinde kurumların görevleri belli olmuş mudur, mesela veteriner 

ilaçlarını hangi bakanlık ithal eder? Bunun takibini kim yapar? Kullanım noktasında 

aynı bakanlıkta mıdır? Yetki paylaşımı yapılmış mıdır? Bu konuda bir açıklık getirir misiniz? 

Veteriner Dr. Kemal Kutlay: Hayvan ilaçlarını ithal ve imal eden firmaları Tarım Bakanlığı 

denetlemektedir. Veteriner hekimlikte kullanılan beşeri ilaçları Sağlık Bakanlığı de- 


netlemektedir. Fakat Sağlık Bakanlığı’nın içerisinde bir veteriner teşkilatlanması yok. Ecza 

depoları ve eczaneleri Sağlık Bakanlığı denetliyor. Tarım Bakanlığı’nın buralarda denetim 

yapma yetkisi yok. Tarım Bakanlığı’nın gıda katkı maddesi adı altında satılan ürünlere ruhsat 

vermesi söz konusu. Veteriner ilaçlarını imal ve ithal eden firmaların üretimi, satışa izin 

verilmesi Tarım Bakanlığı’na ait. Serbest veterinerlerin muayenehanelerini Tarım Bakanlığı 

denetliyor. Şimdi birbirinden kopuk iki tane sistem var. Sağlık Bakanlığı’nın ve Tarım Bakanlığı’nın 

denetlediği alanlar, Hatta son kullanıcı bazında, izleme bazında da aynı şekilde. 

Gıda zehirlenmeleri Sağlık Bakanlığı, gıda kalıntı izlenmesi Tarım Bakanlığı’nın bünyesinde. 

Kurulu düzenin genel sağlığın korunmasını ve verilerin değerlendirilmesini kapsayacak 

şekilde koordineli olmasını sağlamak gerekiyor. 

Ekonominin sağlıktan daha fazla önemsendiği ortamlarda sağlıktaki sorunların da çözümü 

gerçekleşemiyor. Sonuçta bu sistemlerin düzenli işlememesi durumunda insan sağlığına 

zarar vereceği kesin. Hayatın olmadığı bir ortamda parasal anlamda hangi ekonomik 

değeri savunacağız, Her şeyden önce insan hayatı önemlidir. 

Denetim kargaşasına bir örnek de gıda üretim ve satış yerlerinde yaşanmakta. Buraları 

Yerel İdare Kanunu’na göre belediyeler denetlemekle zorunlu, gıda kanununa göre Tarım Bakanlığı 

denetlemekle zorunlu. Şu an gelinen nokta mevzuat kargaşası içerisinde denetimlerin 

yeterince yapılamadığı bir ortam. Bu ortamdan fayda sağlayanlar da var. Bütün sorunlar 

iyi yönetimler tarafından çözülebilir. Denetimsizlikten rant sağlanmasına uygun bir yapı 

oluşmuş ve bu bozuk yapı itinayla korunuyor. Ama sağlığın korunmasına yönelik bir düzen 

kurulması dendiği zaman adeta orada çok zoraki bir durum var. 

Dinleyici: Bir küçük bilgi için soracağım. Bu sistemin oluşmasında veteriner hekimlerin 

sorumluluğu ne düzeyde? Ya da gerçekten bu sistemin oluşmasında katkıları seyrederek, biraz 

ilgisiz kalarak, süreçlerde sorumluluk almayarak filan böyle şeyler olmuş mudur? Hani biz 

kendi alanımızdan biliyoruz. Sağlık alanında hiçbir uygulama hekimin bilgisi dışında olamaz. 

Veteriner Dr. Kemal Kutlay: Veteriner hekimler öncelikle hekim olmaları sebebiyle 

bu alanda daha fazla sorumlular. Fakat ülkemizde bu tür düzenlemelerin yapılabilmesi için 

hekimlerin bireysel bazdaki çalışmaları çok fazla etkili olmayacaktır. Sorunların çözümü 

yönünde, kurumsal bazdaki faaliyetler çok önemli role sahip. Maalesef zaman zaman iktidara 

gelenler mesleki kurumların giderek etkisizleştirilmesi, güçsüzleştirilmesine yönelik 

bir anlayışa da sahip olabiliyorlar. 1954 yılında çıkartılmış, 6343 sayılı yasaya göre gayri 

yasal bir şekilde, sadece ticari kaygıyla ilaç satışı yapan veteriner hekime mesleki etik ve deontoloji 

bazında haysiyet divanlarının verebileceği maksimum para cezası komik denecek 

miktardadır. Düzeltilebilecek bir husus, yıllardır düzeltilmiyor. Meslek etiğinin dışındaki 

uygulamalara verilecek cezaların caydırıcılığı kalmıyor. Yasa koyucu da nihayetinde 1954 

yılında çıkartmış olduğu yasada gerekli değişiklikleri yapmalı. Hatta bunları kabahat bazından 

da çıkartarak, suç bazında cezalar verecek düzenlemeler yapması gerekiyor. 

Türkiye’deki birçok meslek grubunda olan şey veteriner hekimlikte de olmuş durumda. Bir 

plan uygulanıyor Türkiye’de. Buna piyasa ekonomisi deyin, neo-liberal yaklaşım deyin, bu 

planın uygulatıcıları 50 yıl öncesinde olduğu gibi ilaçta reklam yasak olmasına rağmen, bu 

alanı boş bularak başlamışlar. Yani yasalarca yasak olan bir uygulama yoğun olarak günümüzde 

de kahve köşelerinde köy pazarlarında, hayvan çiftliklerinde ilaç reklamı yaparak devam etmekte. 

İlaç reprezantları gidip veteriner hekime tanıtım yapacağı yerde, girer bir kahve köşesine, 

orada köylülere “bakın bu ilaç geldi, bunu kullanırsanız bütün sorunlarınız bitecek” diye 

malının reklamını yapar. Çeşitli promosyonlarla satışını artırmaya çalışır. Bu yapı sonuçta ve- 


93

teriner ilacını ticari bir boyuta getirmiştir. Planı yapanlar ve planın parçası olanlar vardır. Tabii 

bütün hekimler için geçerli değil bu. Ama maalesef bizim meslek grubumuz içerisinde bu planı 

yapanlara figüran olarak planın parçası olanlar da yok değildir. Meslek örgütlerinin güçlendirilmesi 

halinde yasalarda demin bahsettiğim hususlar değiştirilebilir, meslek dışı bu davranışlar 

engellenebilir. Yönetimlerin bunu benimsemesi, istemesi lazım. Her şeyin ticaret üzerine, 

para kazanmak üzerine, ekonomiyi geliştirmek üzere kurgulandığı ortamlarda insan hayatının 

değerini sorgulamak gerekiyor. Bu kurultayın da bu anlamda çok büyük önemi var. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Teşekkür ediyorum. Süremizi çok aştık. Peki buyurun. 

Dinleyici: Ben Kemal Bey’i bu güzel sunumundan dolayı tebrik ederim. Gerçekten çok 

önemli bir konu. Kalıntılar özellikle mikro organizmalardaki dirençle beraber olarak takip 

edilmekte. Türkiye’de sırf kalıntı olarak ele alınmaya çalışılmaktadır. Dolayısıyla Kemal 

Bey’in de o şemada gösterdiği Sağlık ve Tarım Bakanlığı arasındaki koordinasyon yetersizliği 

çok önemlidir. ABD 1955’li yıllarda direnç kazanmaya başladığı zaman, hastane enfeksiyonları 

ortaya çıktığında üzerinde durmuş ve yıllarca araştırma yapmış bu konuda. 

86’da hayvanlarda antibiyotiğin yeme katılarak yatıştırıcı amaçla kullanılması yasaklanmak 

istenmiştir. Çok otorite bir kuruluş olmasına rağmen, yine o ülkedeki neo-liberal kapitalist 

çevreler bunu engellemişlerdir. Geçen sene Antalya’da Veteriner Mikroloji Kongresi yapıldı. 

Yine bu konuda bir tebliğ sunuldu. Orada bir hocamız konuyu daha detaylı anlattı bize. 

Geçen yıl itibariyle Amerika’da yemlerin içerisine ilaç katılması yasaklandı. Ancak ve ancak 

çok özel bir durum olması halinde veteriner reçetesiyle o ilacın kullanılarak izlenmesi, ilacın 

vücuttan atılma süreci gerçekleştikten sonra hayvanı kesime sunulması öngörüldü. Yine 

tavukçuluk sektörüyle ilgili şunu söyleyebilirim: Besni’den yetkililer geldi. Orada söyledikleri 

şu: Amerika sistemi, sektör gelişmelerini çok iyi takip ediyor. En ufak bir hata kendilerine 

çok büyük bir bedel olarak geri dönüyor. Kendileri ilaç kullanımını çok iyi takip 

ettiklerini, veteriner olmadan kesinlikle müsaade etmediklerini söylüyorlar. Bunun dışında 

kontrol dışı uygulamalar var, biraz önceki soruda olduğu gibi. İlacı uyguluyorsunuz, hayvan 

kötü duruma geliyor, mundar olmasın diye kesiyorsunuz, sonra soframıza geliyor. Burada en 

büyük üzerinde vurgulanması gereken konu uluslararası salgın hastalıklarda üzerinde durduğu 

ve yayınladığı biyolojik afet olarak değerlendirdiği bir yayındır. Mikrobiyal direnç 

özellikle zoonoz etkenler üzerinde muazzam gelişmektedir. Bunların içerisinde ekololi 

O150H7 hayvanlar da mevcut. Kurban bayramının da önümüzdeki süreçte gerçekleştiğini 

düşünürsek sokakta kesimler meydana geldiğinde genelde O150H7 meydana geldiğini hayvan 

dışkısıyla dışarı mikroorganizma ile aktığında Sağlık Bakanlığı’na bu konuda bir makale 

hazırlamıştım, bu konuda bir çalışmanın yapılmadığı karşımıza çıkıyor. Bu konuda 

özellikle hastanelerin, tıp fakültelerinin, sağlık kuruluşlarının ishal vakalarını tiplendirme 

yapılarak detayına inmesi ve araştırma yapması da büyük önem arz ediyor. Çünkü ABD’de 

yılda 70 bin kişi ekoliye yakalanıyor. Bundan da 5 bin kişiye yakını hayatını kaybediyor. 

Yıllık maliyeti 500 milyon dolar. Teşekkür ederim. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Teşekkür ederiz. 


Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Yasa Taslağı 

Neyi Amaçlıyor? 

Eczacı Zafer KAPLAN 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Şimdi oturumun ikinci bölümü için İstanbul Eczacı Odası 

adına “Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Yasa Taslağı Neyi Amaçlıyor?” konulu oturumumuz 

başlıyor. Sayın Eczacı Zafer Kaplan’ı rica ediyorum. Buyurun efendim. 

Ecz. Zafer Kaplan: Sayın Başkan, değerli konuklar hepinizi selamlıyorum. İstanbul 

Sağlık Meslek Odaları Koordinasyonu’nun hazırlamış olduğu kurultaydan dolayı kendilerini 

kutluyorum, teşekkür ediyorum. Kemal Bey veteriner ilaçlarla ilgili Türkiye’deki sistemi, 

kaos olarak tanımladı, işte Sağlık Bakanlığı’yla Tarım Bakanlığı arasındaki 

koordinasyonsuzluk ve tabii onun sonucu olarak da insan sağlığını, toplum sağlığını olumsuz 

etkileyen bir tablo ortaya çıktı. İşte bu tablo sona eriyor Türkiye’de. Çünkü soruların 

cevabını verecek olan Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında 

Kanun Taslağı şayet, verilen takvime göre 2008’in Mayıs’ına kadar, yasalaşırsa bu kaos ortadan 

kalkacak. Artık veteriner ilaçlarda ve beşeri ilaçlarda ciddi para harcama yetkisi olan, 

ciddi kaynaklara sahip, bağımsız, özerk bir kurum tarafından hem hayvanlarımızın sağlığı 

hem insanlarımızın sağlığı güvenceye alınacak Türkiye’de. 

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Taslağı’nın 

2007-2013 Avrupa Birliği mevzuat takvimine baktığımız zaman, Mayıs 2008’de yasalaşması 

bekleniyor. Bu taslak, Türkiye’de adına sağlık reformu denilen o büyük dönüşümün ilaç 

alanındaki aşağı yukarı son adımlarından biri olacak. İşte bizden sonra burada bir tartışma 

yaşanacak, ilaçtaki o reform, dönüşüm, arkadaşlarımız tartışacaklar, bizler izleyeceğiz. Görünen 

o ki o dönüşümün aşağı yukarı %70’i tamamlandı Türkiye’de. İlaç alanındaki son 

adım da işte bu İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu olacak ve onun yanında da reçetesiz ilaçların 

sınıflandırılması ve OTC dediğimiz ve ilacın reklamını içeren bir yasa taslağıyla beraber 

yine aynı takvim içerisinde gerçekleşecek ve o reformun ilaç alanındaki son adımları atılmış 

olacak. Kısaca özetlenirse, bu taslak ilacın liberalleştirilmesinin son noktasını koyacak; yani 

serbestleştirilmesini. İşte o neo-liberal küreselleşmenin Türkiye’deki hemen birçok sektörde 

dayattığı serbestleşme, liberalleşme ilaç alanında da gerçekleşecek. İlaç üzerindeki devletin 

denetimi, görev, yetki ve sorumluluğu bitecek, onun yerine –biraz sonra tanımlamaya çalışacağım– 

bu Kurum’a geçecek bütün bu görev, yetki ve sorumluluk. Biraz kurul veya kurum 

diye ifade ettiğimiz, Kadriye Hanım’ın da soru yönelttiği, bu kurul meselesini biraz tartışmak 

gerekiyor. Yani devletin kendi görev, yetki ve sorumluluğundan vazgeçip devrettiği bu 

bağımsız kurullar ne menem şeydir, onlara da bakmamız lazım. 

Şimdi Türkiye’de bunun örnekleri var. Türkiye’deki milli gelirin aşağı yukarı %65’ini 

realize eden yaklaşık 9 sektör bu kurullar tarafından düzenleniyor, yönlendiriliyor, mevzuatı 

belirleniyor. Birkaç tane saymak gerekirse, YÖK bunların başında, en eskileri de o herhalde. 

İşte Serbest Piyasa Kurulu, Enerji Piyasaları Düzenleme Kurulu, Bankacılık Denetleme ve 

Düzenleme Kurulu, TMSF, Şeker Kurulu, Tütün Kurulu, Rekabet Kurulu ve en son, inanılmaz 

bir adım attılar, Su Kurulu’nu kurdular. Bütün bunlar bağımsız, özerk, devletin sorumluluğundan 

çıkartılmış alanlar, bir başka ifadeyle sektörler. Şimdi Su Kurulu çok ilginç. Son 

dönemde işte iklim değişikliği, kuraklık gündeme gelince bu daha da önem kazandı. Dereler, 

akarsuların rejimiyle ilgili devletin kamusal sorumluluğu çok önem kazandı ve tam da 

o noktada Su Kurulu icat edildi, onun hazırlıkları şu anda görülüyor. O akarsuları, dereleri, 


95

çayları işte hem enerji anlamında hem diğer anlamda değerlendirmek, kısaca özelleştirerek 

rasyonel bir şekilde kullanımı gündeme geldi. 

Amerika’da Richard Parsons diye bir adam var, bu adam başkanlara, Amerikan başkanlarının 

bir-iki tanesine danışmanlık yapmış, kendisi zenci. Bu danışmanlık fonksiyonu da 

daha ziyade Amerika’daki zenci insanların işsizlik sorunu, sosyal haklarıyla ilgili çalışmalarla, 

projeler üreterek kendini tanıtan bir adam. Bir nevi medya olarak kurmuş kendisini. İşte 

o şöyle tanımlıyor bu kurulları, diyor ki, “Bir dönem hayatımızı kiliseler düzenleyip belirliyordu, 

ardından devletler bu işi yapmaya başladı, bugünlerde ise çok uluslu şirketler ve 

bağımsız kurullar hayatımızı denetlemeye, düzenlemeye başladı.” 

Biz tekrar İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Yasası’na dönersek, şimdi bu yasanın gerekçelerine 

bakalım. İlaçla ilgili bir yasa, tıbbi cihazı işin içine katıyor, veteriner ilaçları işin içine 

katıyor, bitkisel ilaçları işin içine katıyor, gıda takviyesi diye reçetesiz her dükkânda satılan 

ürünleri katıyor. Tabii böyle baktığınız zaman tek bir çatı altında tüm bu ürünlerin bir araya 

gelmesi olumlu gibi görünüyor. Beşeri olanlar Sağlık Bakanlığı’nın, veteriner ilaçlar da 

Tarım Bakanlığı’nın sorumluluğunda Türkiye’de şu anda. Tek çatı altına geliyor ve kanunun 

gerekçelerine baktığımız zaman şunlar görünüyor: Yeni ilaçların geliştirilmesi bugünkü İlaç 

ve Eczacılık Genel Müdürlüğü yapısıyla mümkün değildir. Finansal yetersizlik, yeterli sayıda 

uzman istihdam edilememektedir. İdari ve ekonomik özerklik olacağı için sözleşmeli 

personel çalıştırılacaktır buralarda. İşleyişte bir rahatlık olacaktır, bu sözleşmeli personel 

çalıştırıldığı için. Bir başka gerekçe; Avrupa Birliği bu yasanın çıkarılmasını ısrarla istiyor. 

2003 ve 2005 yıllarında bu doğrultuda resmi taleplerini bildirmişler, bizim Devlet Planlama 

da bu doğrultuda destekleyici görüş bildirmiş. İlaç sektörünü ve ilaçları denetleyip yönlendirecek 

bilimsel standartlar bugün Sağlık Bakanlığı’nda yoktur, gerekçelerden bir başkası. 

Yine ilaç, bitkisel ilaçlar, gıda takviyeleri, veteriner ilaçlar, medikal ürünler hepsi bir tek 

kurul tarafından düzenlenip denetlenecektir ve daha bir akılcılık ortaya çıkacaktır. Bir başka 

gerekçe, ilaç ruhsatları daha kısa sürede verilecektir Türkiye’de. Bugün en geç 210 günde 

verilen bir ilaç ruhsatı bu yasa gerçekleştiği zaman herhalde birkaç hafta içerisinde, başvuran 

her firmaya, yerli veya yabancı, ruhsat verecektir. Burada bir bilgiyi sizlerle paylaşmak 

istiyorum. 2007 yılının ilk 8 ayında, Ağustos’un sonuna kadar, Türkiye’de 500 adet yeni ilaç 

ruhsatı verildi. Bunu formlarıyla beraber hesaba kattığınızda yani ampul, tablet vesaire formuyla 

1000 adet ilaç yaklaşık, pazara girdi. Türkiye, aşağı yukarı 30-40 sene, yaklaşık 3000- 

4000-5000 kalem ilaçla toplum sağlığını götürürken son 8 ayda 1000 adet ilaç girmiş oldu 

pazara ve bunların hepsi son derece pahalı ilaçlar. Yabancı sermayenin egemen olduğu bir 

pazardan söz ediyoruz ve çok pahalı ilaçlardan söz ediyoruz. 

Şimdi yasanın gerekçeleri bunlar. Böyle bir kurumun görev ve yetkisi bir bakanlık düzeyinde 

ama sorumluluk sıfır noktasında aşağı yukarı. Düşünün ki Sağlık Bakanı, bugün 

ilaçtan birinci derecede sorumlu olan sağlık otoritesinin başındaki siyasi kişi, ilaçla ilgili bir 

meselede bu kurumla ters düştüğü zaman ancak dava açabilecek. Başkanını görevden alamıyor, 

yönetim kurulunun hiçbirini görevden alamıyor, sadece Danıştay’a açabiliyor dava. 

Elbette ki her vatandaşın olumsuz uygulamadan mağdur olduğu zaman dava açma hakkı 

var, Sağlık Bakanı’nın da bunun dışında fazla bir yetkisi yok bu kurumla ilgili. Bakınız 2005 

yılında Türkiye’deki %65 sektörü denetleyen sözünü ettiğim kurulların yasası görüşülürken 

orada bakanlara dava açma yetkisi tartışılıyor, karşı çıkıyorlar. Efendim, özerkliğe, bağımsızlığa 

müdahale olarak değerlendiriliyor ve bakana bu yetki, dava açma yetkisi büyük tartışmalar 

sonucunda verilebiliyor nihayet. 

Şimdi kurumun görev ve yetkilerine baktığımız zaman, Türkiye’de ilaçla ilgili tüm mevzuatı 

düzenleyecek. İlaçların imalatını, ithalatını, ruhsatlandırılmasını, fiyatını, dağıtımını, 


kullanımını belirleyecek, bu süreçlere dair usul ve esasları belirleyecek. İlaç haline gelmemiş 

kimyasalları, burası çok önemli, Türkiye’de insanlar üzerinde yapılacak olan klinik araştırmaların 

usul ve esaslarını belirleyecek, izinlerini verecek ve denetleyecek. Bu, Türkiye için 

son derece tehlikeli bir yaklaşımdır. Klinik araştırmalar Türkiye’de uzun yıllar hiçbir prosedüre 

bağlı olarak yapılmadı, bugün de büyük bir başıboşluk vardır. Sonuçlarını takip edip, 

insanların o klinik araştırmalar sonucunda ne gibi sonuçlarla karşılaştıkları ölçülememektedir. 

Bir başka görev yetkisi, ilaçlarla ilgili uluslararası düzeyde sözleşmelerde, toplantılarda 

politikalar belirlemek üzere Sağlık Bakanlığı’na danışmanlık yapmak, önerilerde bulunmak 

ve bu işleyiş için de yabancı uzman istihdam etmek. Kurulun görev ve yetkileri bunlar. 

Sorumluluk noktasına geldiği zaman demin de sözünü ettiğim gibi hiçbir kuruma karşı 

sorumluluk yoktur. Bugün Sağlık Bakanlığı’nın İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü dahil, diğer 

daire başkanları dahil, söz konusu olan bürokratik sorumluluk bu kurumdaki görevli hiçbir 

çalışanda olmayacaktır ve bugün Sağlık Bakanı için söz konusu olan siyasi sorumluluk da 

bu kurumun başkanı için söz konusu değildir. Bir-iki örnek vererek bu sorumluluk meselesindeki 

önemi anlatmaya çalışıyorum. 

İki yıl önce, 2005 yılının sonuydu, Türkiye’de Roche İlaç Firması’nda bir skandal ortaya 

çıktı. Bunu hatırlayanlarınız şüphesiz olacaktır, o zamanki parayla 4-5 milyar, değerindeki 

ilaç özel bir depoya, özel bir hastaneye 130 liraya satılırken, birim fiyatından söz ediyorum, 

Sosyal Sigortalar Kurumu’na 320 liraya satıldı. 4-5 milyar dolarlık cirodan, yanlış bir ifade 

kullandım. Yani özel bir hastaneye pazarlık sonucu 120 liraya satılan bir ilaç, Sosyal Sigortalar 

Kurumu’nun o günkü hastanesine 320 liraya satılmıştı. Arada çok ciddi bir fark var ve 

yıllarca devam etmiş bu alışveriş, trilyonları bulan bir alışveriş. En sonunda Roche firmasının 

kendi içinden üst düzey bir yönetici bunu savcılığa ihbar etti, hatta o zaman İstanbul 

Tabip Odası’yla da bu girişimini paylaştı, bizimle de paylaştı ve bugün hâlâ o dava devam 

ediyor. Bugün o davada bugünkü İlaç Eczacılık Genel Müdürü dahil, Sosyal Sigortalar Kurumu’nun 

ilaç ve sağlıkla ilgili üst düzey bürokratları ağır cezada yargılanıyorlar. Eğer böyle 

bir kurum o tarihte Türkiye’de olsaydı, böyle bir dava açılamazdı. Çünkü böyle bir sorumluluk 

yok. En fazla, bu uygulamadan mağdur olan bir vatandaş veya bir kurum Danıştay’a 

iptal davası açabiliyordu. Bu kurumun yasası onu gerektiriyor çünkü. 

Bir başka örnek, ilaçla ilgili tüm denetim ve düzenlemeleri yapacak olan bu kurum eğer 

Türkiye’de olsaydı bakın şöyle bir skandal da yaşanmayacaktı. Yine bundan aşağı yukarı 

bir buçuk-iki sene önce Sağlık Bakanlığı’ndan 20 tane biyoeşdeğerlik raporu sahte çıktı. Biyoeşdeğerlik, 

ne olduğunu elbette biliyorsunuz, orijinal bir ilacın eşdeğeri olarak üretilen 

yerli veya yabancı bir firma tarafından, orijinal ilaca eşdeğer olup olmadığını kanıtlamak 

üzere biyoeşdeğerlik çalışması yapılır. Bu çalışmayı yurtdışında yaptıran, kendi ilaçlarıyla 

ilgili, 20 tane anlı şanlı firmamızın raporları sahte çıktı ve bu raporların sahte olduğunu o 

günkü Sağlık Bakanlığı’nın Biyoeşdeğerlik Komisyonu’nu oluşturan, çoğu farmakoloji profesörü, 

yakaladılar ve Sayın Bakana dediler ki, “Büyük bir sahtekarlık vardır, bunu hallediniz.” 

Aylar geçti, hiçbir girişim olmadı, bu komisyonu oluşturan akademisyenler istifa etti 

Türkiye’de. İşte o noktada basına yansıdı ve bir müddet sonra da İlaç Eczacılık Genel Müdürü 

görevden alınmak zorunda kalındı ve işte bu kurum eğer iş başında olsaydı, ilacı biyoeşdeğerlik 

çalışmasıyla ilgili denetleme, düzenleme, o sertifikayı verme görevi bu 

kurumun elinde olacaktı ve böyle bir skandal Türkiye’de asla su yüzüne çıkmayacaktı. 

Bu kurumun kaynaklarıyla ilgili bilgi vermek istiyorum. Bir kere kurum bütçesi döner 

sermayeye dayanıyor. Döner sermaye kaynakları, tabii ilk kuruluşta Hazine’den bir pay alarak 

bu kurum kuruluyor, daha sonra, kurumun ikinci kaynağı, vereceği hizmetler karşılığı 

alacağı harç. Yani bu kurum bir ilaç ruhsatı verirken harç alacak, satış ruhsatı verirken harç 


97

alacak, klinik araştırma yapan bir firma başvurduğu zaman harç alacak vesaire. Bir başka 

kaynak, ilaç ve tıbbi ürün olarak Türkiye’de üretilecek veya ithal edilecek tüm ürünlerin 

binde beşini geçmeyecek şekilde bedel alacak, üst sınır binde-beş. Şimdi, Türkiye’deki beşeri 

ilaçlara baktığımız zaman 11 milyar dolar. Bu büyüklükte bir pazardan binde-beşe ulaşan 

bedel alınacak. Hakikaten çok ciddi bir kaynak olacaktır ve en son; bu döner sermaye 

kuruluşunun kaynağına baktığımız zaman; gerçek ve tüzel kişilerden alınacak olan bağışlar. 

Şimdi soru şu; böyle bir kuruma kim bağış yapar? Elbette ki bu kuruma ruhsat almak üzere 

başvuran ilaç firmaları bağış yapacaktır, işi olanlar yapacaktır ve burada da bana göre etik 

olmayan, soysuz bir yaklaşım söz konusudur. 

Sağlık Bakanlığı’yla İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü’nün yetersizliğinden hareket ederek, 

bilimsel standart yetersizliğinden hareket ederek gerekçelendiren bu yasanın aslında 

temel amacı ilacı kamu denetiminden çıkarmaktır. Bir başka amacı, eczacıdan koparmak, soyutlamak 

ve yabancılaştırmaktır. Çünkü ilaç kurumu, ilaçla ilgili hemen her türlü detayı zikreden 

bu kurum eczacı lafını geçirmiyor, eczacı lafını zikretmiyor. İlacın nerde satılacağıyla 

ilgili maddeye baktığınız zaman “ilaç satış yerleri” diye bir ifade kullanıyor. Türkiye’de ilaç 

nerede satılır? Cumhuriyet’in kuruluşundan beri bu tanımlanmıştır, 1262 sayılı yasada tanımlanmış, 

6197 sayılı yasada tanımlanmış, 6643 sayılı yasada tanımlanmış, 984 sayılı Depoculuk 

Yasası’nda tanımlanmış... Yani ilaçla eczacıyı yan yana getirmeyen ve asla eczane 

lafını ifade etmeyen bir yasadan söz ediyoruz. 

Şimdi kamu denetiminden nasıl çıkarılıyor? Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu 3/k bendini 

kaldırıyor, bu 3/k bendi, ilaç, aşı, serum vesaire tüm bu nitelikteki ürünlerle ilgili Sağlık 

Bakanlığı’nın sorumluluğunu tanımlayan, yetki, görevini tanımlayan bir madde, işte bu 

kaldırılıyor. Bir başka kurtarılmasının yolu, Hıfzıssıhha Kanunu’nun 2/d maddesini kaldırıyor. 

Sağlık Bakanlığı’na müracaat eden bütün ilaçların, müstahzarların hatta pazara çıktıktan 

sonra onların pazar kontrolünü yapmakla sorumlu kıldığı kamu kurumu Refik Saydam 

Enstitüsü; ve işte onun 2/d maddesini kaldırıyor. 2/d maddesi de Hıfzıssıhha’nın bu ilaçlarla 

ilgili denetim ve ruhsatlandırma aşamasındaki analizlerini tanımlayan, o görevi veren madde. 

Bir başka mesele, ilacı eczacıdan koparmanın maddelerini görüyoruz. 1983 tarihli, 181 

sayılı Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname’nin 

11. maddesini kaldırıyor ve 10/c maddesini kaldırıyor. Bu Kanun Hükmündeki Kararname’nin 

11. maddesi, Sağlık Bakanlığı bünyesindeki İlaç Eczacılık Genel 

Müdürlüğü’nün kuruluş maddesi. Böyle bir genel müdürlük kurulur, ilaçla ilgili demin yukarıda 

saydığım tüm işleri yapar, ruhsatları verir, izinleri verir hatta eczanelerin açılmasıyla 

ilgili ruhsatı da bu İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü… İşte o genel müdürlüğü kaldırıyor. 

Dolayısıyla Sağlık Bakanlığı’nın içerisinde ilaçla ilgili bürokratik işi yapacak herhangi bir 

genel müdürlük kalmıyor. 

Şimdi, peki ilacı devletin yetki, görev, sorumluluğundan kurtaracaksınız, eczacının sahipliğinden 

yasalarla ona emanet edilmiş ilacı ondan koparacaksınız, peki, nedir beklentiniz, 

bu hangi amaca yönelik bir iştir diye baktığınız zaman olay çok açık. Bu son sağlık reformu, 

dönüşüm dediğimiz programın uygulanışından bu yana, 2004’ten itibaren ilk defa, toplumda 

kendini hissettirmeye başlayan dönüşümdür. 2005 Mart’ında Sosyal Sigortalar Kurumu hastanelerinin 

devriyle başladı, SSK eczanelerinin kapatılmasıyla başladı ve oradan, o günden 

itibaren her yıl Türkiye’de ilaç pazarı nerdeyse ikiye katlanarak geldi. 2004 yılında 4,5 milyar 

dolar olan ilaç pazarı, 2006’nın sonuna geldiğinde artık 11 milyar dolara ulaşmıştı. Bu 

2007 sonundaki beklenti 13 milyar dolardır. 2015’te 30 milyar dolar olarak planlanmıştır, 

bunu ifade ediyorlar çünkü. Şimdi ilaç pazarının 5-6 senede 30 milyar dolara ulaşmasını 

nasıl gerçekleştirecekler? Bugünkü devletin, sosyal güvenlik kurumlarının ilaçla ilgili kay- 


gıları, işte sağlık bütçelerinin yetersiz oluşu ve bugünkü bu mevzuatla bu amaca ulaşmaları 

mümkün değildir. Hele bizim gibi, işte 30-40 milyar sermayeli veya en fazla 100 milyar sermayeli, 

küçük, 30-35 metrekarelik eczanelerde bu tüketimi gerçekleştirmeleri mümkün değil. 

O zaman ne yapacaklar? İki engelden kurtulmaları lazım; bir, devletin bu sorumluluğundan, 

denetiminden kurtaracaklar, iki, eczacının o yetersiz küçük sermayeyle birlikte sahip olduğu 

ilacı ondan kurtarmak. Bu ikisinden kurtardıktan sonra işler çok kolay. 

Bir başka beklentileri, onları engelleyen bir başka unsur, şu anda ilacın ruhsatıyla fiyatlandırılması 

aynı işlem içerisinde gerçekleştiriliyor. Yani ilacın fiyatı, ruhsat alma aşamasının 

bir parçası. Şöyle bir engel oluyor orada, bir ilaç, işte literatür anlamında, tedavi değeri anlamında, 

etkinlik, güvenilirlik, kalite anlamında yeterli olabilir ama fiyatı fahiş ise o ruhsatlandırma 

komisyonu, “Sizin bu ilacınız Türkiye’de uygun değil” deme hakkına sahip. Fiyat 

çünkü o ruhsat sürecinin bir parçası. İşte bu kurum yasasından sonra ilacın ruhsatlandırılmasıyla 

fiyatlandırılması birbirinden ayrılıyor. Bir ilacın sözünü ettiğim tedavi değeri, etkinlik, 

güvenilirlik, kalite anlamında eğer yeterliliği o komisyondan geçerse, bu kurumun oluşturacağı 

komisyondan, fiyatı artık verilmek zorunda olan, son bir prosedür olarak ortaya çıkıyor. 

Yani tedavi değeri çok açık olarak kanıtlanmış, ruhsatı almış bir ürüne siz sıkıysa fiyat vermeyin 

bakalım! O zaman o günkü gazetelerde, ruhsat almış fakat fiyat almadığı için insanların 

sağlığına kavuşamadığından söz eden birçok habere ve köşe yazısına rastlayacaksınız. 

Bana göre, sabah Kadriye Hanım’la bunu tartışmaya çalıştım, Anayasa’ya aykırı bir oluşum 

söz konusu. Yani insan sağlığını, toplumun sağlık konusundaki güvencesini bu kadar yakından 

ilgilendiren ilaçla ilgili parlamento denetimi ortadan kaldırılıyor. Yani Anayasa’da 

insanın sağlığının güvencesinin devlete verilmiş olduğu gerçeği bir tarafta dururken, ilaçla 

ilgili her türlü kararı alabilen böylesine bağımsız, özerk, kendi bağış ve kendi kaynaklarını 

ilgili sektörden sağlayan bir yapıyla o Anayasa bana göre çelişiyor. Ben Kadriye Hanım’a 

onu sordum, o da, “İnceleyeceğim” dedi. 

Bakınız, Sağlık Bakanı ilaçla ilgili Türkiye’de bir olumsuzluk olduğu zaman, onun hesabını 

vermeli, en azından Sağlık Bakanlığı bütçesi görüşmeleri esnasında herhangi bir parlamenterin 

kalkıp soru sormasıyla, eleştirme hakkı var yani parlamento denetimini hayata 

geçirme hakkı var. Bir başka hak var, gensoru verebilirsiniz. İlaçla ilgili çok olumsuz bir 

tablo ortaya çıkabilir ve Meclis’te bir grup veya parlamenter gensoru önergesi verebilir. Bu 

iki olanak da ortadan kaldırılmaktadır. 

Benim, aşağı yukarı, bu taslakla ilgili aktaracaklarım bu kadar. Dinlediğiniz için teşekkür 

ederim. 

(Alkışlar) 

Dişhekimi Kadir Öğüt: İstanbul Eczacı Odası Eski Başkanı Sayın Zafer Kaplan’a çok 

teşekkür ediyoruz. Çok uyarıcı bir konuşmaydı. Tartışma bölümünü açıyorum. Katkıda bulunmak 

isteyenler… Buyurun efendim. 

Dinleyici: Zafer Bey’e konuşmasından dolayı teşekkür ederim, tebrik ederim, gerçekten 

önemli bir konu. Denizli’de neo-liberal politikalarla ilgili 11. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde 

detaylı bir açıklama yapıldı. Bu tip süreçlerin gerçekleştirilebilmesi için, Siyasal Bilgileri Fakültesi’nden 

gelen öğretim üyesinin söylediği şey şu, “Anayasa değişikliğinin gündeme gelmesi 

tesadüfi değildir” der. Yani böyle yasalar öne çıktığı takdirde ne olacak, itiraz edilecek, 

şu andaki Anayasa’ya ters gelecek, iptal edilecek, geçersiz kalacak ama öncelikle bu tip yasaların 

çıkışının kolaylıkla sağlanabilmesi için Anayasa’nın, sabahtan beri de konuşuluyor zaten, 

değiştirilmesi esas alınmakta. Anayasa’nın değiştirilmesi gerçekleştirildikten sonra bu süreç 


99

arka arkaya başlayacak. Ondan sonra da bizim zaten şahıs olarak, meslek örgütü olarak, diğer 

kuruluşlar olarak herhangi bir şekilde itiraz etme hakkımız ortadan kalkmış olacak. Ben sabahleyin 

Kadriye Hanım’a bir soru yöneltmiştim: Yani biz burada mücadele yaparken nasıl 

bir strateji tayin edeceğiz? Karşımıza Anayasa değişikliği getiriliyor, bugünkü Anayasa’nın 

yüzde 80’i değişmiş durumda zaten, yüzde 80’i tekrar ele alıyor, tekrar değiştiriyor, mevcut bu 

küresel politikalara uygun bir Anayasa getiriyor karşımıza. Onu değiştirdikten sonra da bu yasaları 

getirecek karşımıza, şıkır şıkır hepsi geçecek, kimse de bir şey yapamayacak. 

Teşekkür ederim. 

Ecz. Zafer Kaplan: Ben teşekkür ederim. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Biz teşekkür ediyoruz. Buyurun efendim. 

Dinleyici: Şimdi bu kurum, İlaç ve Eczacılık Kurumu Yasası’nın ortadan kaldırmaya çalıştığı 

yasalar bence getirmek istediklerinden daha fazla önem taşıyor. İlk etapta bu taslak çıktığı 

zaman, 1262 sayılı yasanın ortadan kaldırılmasına çalışıldı. Yürürlükten kaldırılan yasalar 

arasında, 1262 sayılı yasa da sayıldı sanki çok önemsiz bir şeymiş gibi. Halbuki 1262 sayılı yasa 

ismi haricinde toplum sağlığını koruyan, bugün de geçerliliğini koruyan bir yasadır. Bu yasa, 

Sayın Zafer Kaplan’ın söylediği gibi, ilacın fiyatının uygun olmasını, kalitesinin iyi olmasını, 

reklamının yapılamamasını, eczane dışında satılamamasını getirmektedir. İlaçların kontrolünün 

yine Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü’nde denetiminin yapılmasını getirmektedir. 

Ancak bu yasa ilaç sanayinin hiç işine gelmemektedir çünkü ilaç üzerinde böyle bir denetimin 

olmasının sektörün gelişmesini önlediği her zaman ileri sürülür. Çünkü burada denetimler devletin 

elindedir. Ancak bu 1262 sayılı yasa bu aşamada kaldırılamadı. Bunda İstanbul Eczacı 

Odası’nın yapmış olduğu çalışmaların da etkili olduğunu düşünüyorum fakat ilk fırsatta bu yasayı 

bir şekilde ortadan kaldıracak çalışmaların yapıldığını biliyoruz. Bu İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun 

iyi bir şey getirmekten çok götürmeye yönelik olduğunu düşündüğümüz ikinci bir 

madde de, şu anda piyasa denetimi, yeterli ya da yetersiz, ama kanunla verilmiş bir sorumluluk 

var, bu sorumluluk –daha güçlü bir şekilde işletilmelidir– Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha 

Enstitüsü’ne verilmiştir. Ancak yeni yasayla bu ilaç kontrollerinin özel laboratuvarlarda da yapılabilmesinin 

yolu açılacaktır. İlaç kontrol laboratuvarlarının kimler tarafından açılacağını bilemiyoruz 

ama burada sermaye birikimi olan kuruluşlar tarafından yapılacaktır diye 

düşünüyorum. Yani ilaç sanayisi hem kendi ilacını üretecek hem de piyasa denetimini yapacak, 

analizini yapacak, laboratuvarları da kendileri yönetecek diye endişelerim var. Çünkü bu konuda 

henüz bir açıklık yok ama bu denetimin devletin dışındaki kurumlara, özel laboratuvarlara 

verilmesinin çok sakıncalı olduğunu, tehlikeli olduğunu düşünüyorum. Teşekkür ediyorum. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Katkınız için teşekkürler. Buyurun. 

Dinleyici: Şimdi, bu kurumlar için özerk dendi, bir kere özerk değil. Özerkliği şununla geçerli, 

sektördeki egemen sermaye güçlerine sorun çıkarmadığı ölçüde özerk. Bir hayli özerk 

değil çünkü siyasi iktidar tarafından atanan bir mütevelli heyet tarafından yönetilecek, çok 

önemli bu. Başkanından bütün yöneticilerine ağırlıklı kısmını siyasi iktidar atıyor. Bu açıdan 

özerk olmayan bir kurum, dediğim gibi sorun çıkarmadıkça özerkliği sürecek. Farklı noktalarda 

ters düştüğünde özerkliği tartışılır hale gelebilir. Bir başka paradoks var, onu Sayın Zafer 

Kaplan’a sormak istiyorum. Sağlık Bakanlığı’nın yapılandırılması zaten Avrupa Birliği katılım 

öncesi programında, AKP’nin programında var. Onun beş ana ekseni var, biri de Sağlık Ba- 


kanlığı’nın yeniden yapılandırılması. Bu yapılandırma süreci işte İlaç Kurumu Yasası’yla birlikte 

hayata geçiyor. Bu yapılandırma sürecinde bizim itiraz noktalarımız var sağlık meslek örgütleri 

olarak. Garip olan böyle bir şeyin oluşması, kamuoyunda buna dönük bir çabanın olması; 

yani bir taraftan, bizim tarafımızdan o değişime ilişkin itirazlar var, bir taraftan da bundan ciddi 

yarar uman çevreler de bu değişimi toplumsal bir ihtiyaç haline getiriyorlar. Bu paradoksu 

çözme noktasında biz zaman zaman geri noktalara çekilip vazgeçtik diyebiliyoruz. Aynı şey 

kendi eczacı meslek örgütümüzle ilgili yasaların değişiminde de gündeme geliyor, yıllardır bu 

6197 sayılı yasa değişsin diye ısrar ediyoruz, şimdi değişiklik gündemde ama bizim talep ettiğimiz 

değişikliklerden tam tersi bir değişimi gündeme getirmek istiyorlar. Eczaneler bu yapılarından 

çok farklı noktalara çekiliyor, ihtimaldir ki bu sürecin arkasından zincir eczaneler 

projesi hayata geçirilecek. Avrupa Birliği’nde, dünyanın birçok ülkesinde, mesela İsrail’de benzeri 

bir gelişme var. Başlangıçta sermaye ile eczanelerin ortaklığıyla başlayan sürecin sonradan 

bütünüyle eczane yapısını, yüzde 80’ini değiştirdiğini görüyoruz. Bu noktada yine aynı paradoksu 

yaşamaya başlıyoruz, acaba 6197 sayılı yasanın değişiminden vaz mı geçelim diye. Bu 

paradoksu nasıl aşacağız Sayın Kaplan, nasıl bir çıkış yoluyla aşmamız gerekir, diye sesli düşünüyorum 

ve cevabını arıyorum. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Buyurun Sayın Başkan. 

Ecz. Zafer Kaplan: Bana göre 6197 sayılı, eczanelerle ilgili yasa taslağı en sona bırakılacak. 

Yani Türkiye’de ilaçla eczacıyı birbirinden koparmanın çok açık bir amacı var, bunu 

artık kimse inkar edemiyor, çok açık görülüyor. İlaç tüketimi işte sözünü ettiğim 30 milyar dolarlara 

taşıyabilmenin, kişi başı 300 dolar ilaç harcaması noktasına getirebilmenin yolu, ilacın 

liberalleştirilmesi dediğimiz serbestleştirilmesi ve bu tür kurumlar eliyle de her tür düzenlemenin 

yapılabilmesi. Eczacı bu işin neresinde? Eczacı bugün ilacın emanet edildiği, Cumhuriyetimizin 

kuruluşundaki yasalardan gelen gücüyle hâlâ ilaç üzerinde sahipliği, denetimi, 

kontrolü olan bir meslek kesimi. 23 bin tane insandan söz ediyoruz. Bunları bir çırpıda göz ardı 

edebilirler. Çünkü yaşadığımız sürece baktığımız zaman bu ülkede yaşayan insanlar, sağlık reformu 

dediğimiz, sizlerin biraz sonra tartışacağı dönüşümle ilgili bu ülkenin duyarlı kesimleri 

işte Türk Tabipler Birliği, biz eczacılar, kamu sendikaları ayaklandık daha 2003’ün sonundan 

itibaren. Ne yazık ki kamuoyunda destek bulacak, yansıma sağlayacak bir kitlesel karşı çıkışa 

ulaşamadık. Nitekim bu son, 22 Temmuz seçimlerinde de en fazla kendilerine prim yapacak, 

oy devşirecek argüman da sağlık ve ilaçtı. Zaten bunu genel müdür ifade ediyor.“Eczacılar 

bizim sağlıktaki dönüşümümüzün hatta sosyal güvenlik reformumuzun mimarlarıdırlar” diye 

ilan ediyor. Çünkü 35 milyon sosyal sigortalı, bir anda SSK hastaneleri kapanıp eczaneleri de 

kapanınca bizim eczanelerimize yönlendirildiler. Doğrusu o insanların ilaç hizmetini aksatmadık, 

bir sürü kaosa rağmen gerçekleştirdik. Dolayısıyla 6197 sayılı yasa, bütün bu ilaçla ilgili 

şekillenmeler bittikten sonra, ilacın o serbestleşmesi, devlet denetimi dışına çıkarılması ve 

reçetelenme aşamasında da artık özelleşen, özel hastaneciliğin giderek geliştiği bir noktada 

gündeme gelecektir. Sizin de ifade ettiğiniz gibi büyük bir ihtimalle ilacı eczane dışına çıkarmaya 

çalışacaklardır. Elbette ki o chain pharmacy dediğimiz zincir eczanelerde biz eczacılar 

yine çalışacağız ama ücretle çalışacağız. O ücretlendirmenin nasıl olacağını Allah bilir. Dolayısıyla 

eczacılarla ilgili gelecek çok parlak görülmüyor. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Teşekkür ediyorum. Toplumdaki genel duyarsızlık burada da 

devam ediyor herhalde. Buyurun… 


101

Dinleyici: Aslında bu son dört buçuk yıllık süreci yaşayanlar ve gözleyenler olarak biliyoruz 

ki bu hani Nazi Almanyası’nda sıra kendilerine geldiğinde “Âmin” diyecek kimsenin 

olmadığı bir nokta şu anda… Yol ilerledikçe aslında mağduriyetler artıyor şüphesiz ama hâlâ 

aslında burada bir kendi alanından kuvvet olmaya çalışan değişik vektörler var ancak bir ortak 

yön bulunamadığı için etkili olamadığımız bir noktadayız. En azından aynı zaman diliminde 

aynı şeyleri söyler durumdayım bugüne kadar aslında. Cümlelerle olsa bile bunun arkasındaki 

sosyal kuvvetlerle, taleplerle gelebilmiş değiliz. Hani kötü olan şey gerçekten ilerleme devam 

ettikçe ki, sağlıkta dönüşümün yüzde 70’i tamamlanmıştır dediniz, katılıyorum aslında bütün 

alanlar için… Kötü olan bu yol ilerledikçe geriye dönüş zor. Ama ben en azından bu sürecin 

2008 yılı itibarıyla, o farklı zamanlarda farklı talepler için ayaklanmış olan insanların artık beraberce 

düşecekleri bir çukura doğru ilerlediklerini görüyoruz. Bu programın tamamlanması 

sonuç olarak aslında buna yol açacak. Yani diyelim ki kamu kurumlarının tasfiyesi sürecinde, 

SSK’nın kapatılması ve SSK eczanelerinin kapatılması sürecinde eczacı arkadaşlarımız kendi 

gelirlerinin artmasıyla ilgili bir beklenti içerisine girdiler ve görece olarak yaptılar. Performans 

dağıtımıyla birlikte hekimler bu sürecin içerisine girdiler. Gerçekten hani özelin teşvik edilmesine 

bu anlamda göz yumdular. Hatta bir çeşit beklenti içerisine girdiler. Benzer bir süreçte 

örneğin son yıllarda meslektaşlarımız hâlâ Sosyal Güvenlik Kurumu’nun kendileriyle muayenehanelerinde 

bir güvenceyle hizmet satın alabileceği gibi bir beklenti içerisindeydi. Ve 

görüyoruz ki sonuçta sermayenin istediği şey herhangi bir meslek grubuna daha iyi yaşam 

standardı sunmak değil. Şimdi bugünün Türkiye’sinde altını çizmemiz gereken şey bu. Görece 

olarak biraz artma yaşıyor olsak bile nihai olarak getirmek istediği şey, herhangi bir meslek 

grubuna daha iyi bir gelecek sunmak değil. 

İkinci olarak; söylediniz aslında, bu son seçim sürecinde vatandaş da bu süreci böyle yaşadı. 

Gerçekten, orada da bir çeşit, ekonomik programların tahrip edici ilişkilerini sosyal alanda 

cemaat ilişkileriyle, sağlık alanında özellikle sürdürülemeyecek ama gerçekten uygulandığında 

her insan tarafından hissedilebilecek kolaylıklar sağlayarak yapmışlardı. Hani zor bir 

şeydir, insanlara “ilacını kolay alma, yarın, üç gün sonra buna hiç ulaşamayacaksın” demek. 

Bunun anlaşılması kolay bir şey değildir fakat bu program özellikle 800’e yakın ilacın geri 

ödeme dışına çıkarılması süreciyle beraber hızla görüyoruz ki vatandaş açısından da gerçekten 

o 3 yıllık sürecin sonu gelmeye başlıyor. Burada geriye bir şey kalıyor. Bizim nasıl bir 

maharetle bu farklı sorunları farklı zamanlarda yaşayan, bu sorunun çözümü için az ya da çok 

kuvvet ortaya koyan insanlar arasında bir vektörel yön ortaklığı yapabileceğimize aslında 

bugün en azından daha yakınız. Ama bu bir ayrı maharet. Siyasi partilerin, meslek örgütlerinin, 

sendikaların, dolayısıyla bu programdan zararı olabilecek pek çok toplum kesiminin o 

şey içerisinde yönlendirilmesini gerekli kılıyor, diye düşünüyorum. Teşekkür ederim. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Ben teşekkür ediyorum. Buyurun sayın başkan… 

Dinleyici: Hakikaten bu kurul birçok yönüyle korkutucu. Ben yeni bir şey öğrendim. 

Şimdi 93 ya da 94 yılında yayınlanmış bir ilaç araştırmaları yönetmeliği var. Ve bu ilaç araştırmaları 

yönetmeliği, ilaç statüsünü kazanmış olan maddelerin nasıl araştırılacağını belirtir 

ve bunun için de eğitim hastanelerinde kurulan yerel kurullar vardır. Bir de Sağlık Bakanlığı’nda 

kurulan merkezi kurul vardır. Ama bu yasa tabii ki sadece ilaç statüsünü kazanmış 

maddeler için yapılan düzenlemedir. Şimdi Sayın Zafer Kaplan’ın söylediği şeyde bu yeni 

kurul ilaç statüsü kazanmamış bitkisel kökenli bir takım maddelere de araştırma izni vermekle 

yetkili kılınıyor ki, ben uzunca süre çalıştığım kurumun araştırma kurulu başkanlığını 

yaptım, o zaman Sağlık Bakanlığı’na defalarca sorduk, yani bunlara nasıl karar vereceğiz, 


diye. O zaman Sağlık Bakanlığı bu yetkiyi yerel etik kurullara bırakmıştı. Ama şimdi gözüküyor 

ki bu kurula bu yetkiyi bırakılıyor. Bu da tabii ciddi olarak Türkiye’nin bir denek toplum 

olma tehlikesini getiriyor. Bu kurul nasıl oluşuyor. Bu kurul bu verilen işleri yürütürken 

ne tür organlar oluşturacak, böyle bir şey var mı? Benim sorum bu, teşekkür ederim. 

Ecz. Zafer Kaplan: Şimdi efendim, kurumun tanımı, görev ve yetkileri, madde 3 (e) 

bendine geldiğimiz zaman şu ifadeyle karşılaşıyoruz: Kurum görev ve yetki alanına giren 

ürünlerin güvenilirlik ve etkinliğini araştırmak için uygulanacak klinik araştırmalara başlama 

iznini vermek, kontrolünü yapmak ve gerektiğinde izni iptal etmek. Böyle bir cümleyle 

klinik araştırma… 

Dinleyici: Bunu hangi organıyla yapacak? 

Ecz. Zafer Kaplan: Elbette, onun bir daire başkanlığı var. Hizmet birimleri başlığıyla bir 

daire başkanlığı, o başlık altında o görevi tanımlamış bir daire başkanlığını gerekli düzenlemeler 

yapmak üzere görevlendirilmesini yapmış. Yani bu kurumun görevi, klinik araştırmalara izin 

vermek, denetlemek vesaire… Hakikaten bu son derece tehlikeli ve dehşet verici bir durum. 

Dinleyici: Sayın başkan, Hüseyin Bey de söyledi, dişhekimleri de bir yerde bunun nasibini 

alacaklar. Şu anda muayenehanelerdeki durum malum, sosyal güvenlik yasasında, 

yeni gelen yasada muayenehanelerin devre dışı bırakılması düşünülüyor. Bütün bunları düşünerek, 

yeni gelen bu kurumun üzerinde tıbbi cihazlar da var. Dişhekimliği cihazları için 

ve dişhekimliğinde kullanılan ilaçlar için ne var onda gelebilecek olan? 

Ecz. Zafer Kaplan: Elbette ki dişhekimliğinde sizlerin kullandığı tüm enstrümanlar, 

aparatlar bu yasanın yetkisi altında olacaktır. Şu anda, bildiğiniz gibi, Türkiye’de medikal 

malzeme dediğimiz bu tür enstrümanlarda bir standart yoktur. Onun sorumluluğunu taşıyacak 

meslek grubu ortada yoktur. Yani şu Cerrahpaşa’nın etrafına baktığınız zaman yüzlerce 

medikal dükkân görürsünüz. Ve belki ilköğretim mezunu olmayan birisi oradaki o ürünleri pazarlamakta, 

işte buradaki servislerden çıkan reçeteleri karşılamaktadır. Hatta onlar geceleri ilaç 

da satıyorlar korsan bir şekilde, nöbetçi eczane olmasına rağmen. Bu kronik bir hastalık. Şu 

anda hiçbir şekilde standardı, yönetmeliği, yasası olmayan medikal malzemelerde böyle bir 

kurumun çatısı altında daha rasyonel, daha güven verici bir düzene geçileceği beklenti içerisinde. 

Ama doğrusu sizin o sorunuzla ilgili, kullandığınız aletleri bu kurum belirleyecek. 

Dişhekimi Kadir Öğüt: Başka katkı sunmak isteyen? Peki, bu ikinci oturumu da kapatıyorum. 

Bir kısa ara verilecek. Saat 2’de başlıyoruz. 


103

PANEL: Neo-Liberal Politikalar ve Sağlıkta 

Dönüşümün Toplum Sağlığına Etkisi 

OTURUM YÖNETİCİLERİ: Dr. Ayşegül BİLEN 

Veteriner Hekim Seyhan ÖZAVCI 

Sunucu: Kurultayın bu bölümü bir panelle devam edecek. Paneli, İstanbul Tabip Odası Yönetim 

Kurulu üyesi Doktor Ayşegül Bilen ve İstanbul Veteriner Hekimler Odası Genel Sekreteri 

Sayın Seyhan Özavcı yönetecek. Panelde neo-liberal politikalar ve sağlıkta dönüşümün 

topum sağlığına etkisi konuşulacak. Konuşmacılar; Veteriner Hekim Fevzi Karaağaç, Dişhekimi 

Ahmet Gürbüz, Eczacı Rafet Şahin ve Doktor Osman Öztürk. Oturum başkanlarını ve değerli 

konuşmacıları yerlerine davet etmek istiyorum. 

(Alkışlar) 

Dr. Ayşegül Bilen: Değerli katılımcılar, kurultayımızın son oturumuna hoş geldiniz. Pazar 

günü öğleden sonranızı bize ayırdığınız için konuşmacılar adına sizlere teşekkür ediyorum. 

Neo-liberal rüzgarların bütün dünyada hızla estiği bu ortamda sağlık ortamı da kendine 

düşeni fazlasıyla almakta. SSK hastanelerinin kapatılmasıyla başlayan bu süreç, aile hekimliği 

uygulaması, özel sağlık sektörünün desteklenmesi, kamu hastaneleri yasa tasarısı ve genel sağlık 

sigortasının uygulamaya geçirilmeye çalışılmasıyla birlikte tüm hızıyla devam etmektedir. 

Biz sağlık çalışanları da günlük yaşantımızda artık bu değişimi şiddetle hissetmeye başladık. 

İlk başta halkımıza istedikleri hastaneye ulaşmaları, aile hekimliği uygulamalarıyla 24 saat hekimin 

yanında olması, istediği eczaneden ilacı alması gibi avantajları nedeniyle bu uygulamalar 

güzel gelse de aslında dönüşüm programının kesinlikle halkın yararına olmayan bir şey 

olduğunu hepimiz bilmekteyiz. 

Bu oturumda neo-liberal politikalar ve Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın toplum sağlığına etkilerini 

hep birlikte tartışacağız. İlk sözü Veteriner Hekim Fevzi Karaağaç’a vermek istiyorum. 

Veteriner Hekim Dr. Fevzi Karaağaç: Ben konuşmamı özellikle iki bölümde toplamak 

istiyorum. Veteriner hekimlik alanıyla ilgili tabii sağlığın bir unsuru olarak sağlıklı gıdaya 

ulaşmadaki nokta bizi daha çok ilgilendiriyor. Bu, hekimlik yönü. Veteriner hekimliğin 

ilgi alanları içerisinde daha önde yer alıyor. O nedenle neo-liberalizmin bu konuda yarattığı etkiler 

bizi daha çok ilgilendiriyor. Bu sebeple, hem bu noktayı, diğer taraftan yine neo-liberalizmin, 

bizim mesleğimizin pratik alanlarda olan, muayenehanelerde yarattığı ve klinik 

veteriner hekimlik alanında yarattığı da çeşitli etkiler var, onları da kısaca anlatmak istiyorum. 

Tabii, bazı konularımız ortak olacaktır, özellikle dişhekimleriyle muayenehane konusu yakın, 

sermayenin burada yaratmak istediği etkiler benzer olduğu için benzer şeyler olacaktır. 

Neo-liberalizmin başlangıcını ve bu akımın yarattığı etkileri incelediğimizde, I. Dünya Savaşı’ndan 

sonra ’27’de başlayan Ekonomik Buhran’ın dünyada ’33’e kadar devam ettiğini ve 

ülkelerde korumacı ekonomi-politiğin geliştiğini görüyoruz. Yani bunlara biz Keynesyen politikalar 

ismini veriyoruz ekonomide, bu tür politikaların geliştiğini görüyoruz. Tabii bu tür 

politikalar derken, bunlar sosyalist blokta değil, diğer bloktan bahsediyoruz. Sosyalist blokta 

zaten tamamen farklı bir ekonomi-politik söz konusu ama diğer grupta da, Batı ülkelerinde, 

Amerika’da da benzer şekilde Keynesyen politikaların geliştiğini ve gümrük duvarlarının çok 

artırıldığını görüyoruz bu süreçte ve belli bir zaman bunun ekonomiyi ferahlattığını fakat daha 


sonra gelişmiş ülkelerin bundan rahatsız olduğunu görüyoruz. Bu gümrük duvarlarının artmış 

olmasının serbest ticareti ve piyasa ekonomisini olumsuz yönde etkilediğini, buradaki ekonomistlerin 

dile getirdiğini görüyoruz. Bunun neticesinde de 1947’de GATT ismini verdiğimiz 

bir antlaşma ülkeler arasında, tabii buna her ülkenin katılması mecbur değil, öyle bir süreç 

başlıyor, GATT isminde. 

Gümrük Tarifeleri Ticaret Genel Antlaşması ismini verdiğimiz bu antlaşmayla ülkeleri bağlayıcı 

çeşitli unsurlar geliyor. Şöyle ki; ülkeler gümrük tarifelerini çok yüksek tutmayacaklar, 

tarifelerde çeşitli indirimler yapacaklar. Bunun yanında tabii sübvansiyonlar var yani devletin 

teşvikleri var sektörlerde, sanayi, tarım, bunları düşük tutacaklar tabii, bunlar olmadığı zaman 

çeşitli dengesizlikler oluyor. 1947’de başlayan bu süreç 8 Raund ismini verdiğimiz, bu batılı 

ve gelişmekte olan ülkeler arasında 8 tane müzakere gerçekleşiyor 1986 yılına kadar. Yani bu 

müzakerelerle uluslararası piyasalar serbest şekilde idare edilmeye çalışılıyor ve gümrük duvarlarının 

mümkün olduğu kadar düşük tutulması amaçlanıyor. Çünkü neo-liberalizmin temel 

felsefesi üretilen hizmetin, üretilen bilginin, üretilen malın hiçbir sınır tanımadan tüm piyasalarda 

serbest şekilde dolaşımının önünün açılmasıdır. Bu sağlandığı sürece serbest piyasa sağlanır, 

serbest piyasanın temel unsuru. Tabii o süreçte, 1986’lara geldiğimiz sürece kadar 

dünyada çift kutupluluk söz konusu. Daha sonra görüyoruz 1986’daki, bu GATT’ın son müzakeresini 

oluşturuyor, Uruguay Raundu ismini verdiğimiz bu müzakereye kadar, özellikle 

belli sektörler, bizim özellikle şu anda veteriner hekimlik olarak üzerinde duracağımız tarım 

sektörü gibi bazı sektörler bunun dışında tutuluyor, yani çok bu konunun üzerine gidilmiyor. 

Hassas bir konu, gıdayla, toplum sağlığıyla ilgili olduğu için çok da irdelenmiyor, üzerine gidilmiyor 

gelişmiş ülkeler tarafından, tabii biraz onlar açısından da önemli. Fakat çift kutuplu 

dünyadan tek kutupluluğa dönüldüğü zaman, aktörler azaldığı zaman artık serbest piyasaya 

da çok daha fazla bastırdıklarını görüyoruz ve 1986’dan sonra, Uruguay Raundu’ndan sonra 

Dünya Ticaret Örgütü’nün kurulduğunu görüyoruz. Yani 1986’dan 1994’e kadar devam ediyor 

ve 1995’te de Dünya Ticaret Örgütü kuruluyor. Dünya Ticaret Örgütü’nün kurulmasıyla piyasada 

daha farklı bir yaklaşım geliyor. Dünya Ticaret Örgütü daha bağlayıcı kararları 

olabiliyor, katılımcı ülkelerin uyması gereken kurallar var. 

Burada Türkiye’ye dönersek, bu süreçte neo-liberalizmi anlayabilmek için Dünya Ticaret 

Örgütü’nü, GATT’ı, tabii aynı zamanda IMF’yi anlamak gerekiyor.. Bu üçlü neo-liberalizmin 

temel unsurlarını oluşturuyor, ideolojik, kurumsal altyapısını ve bakış açısını şekillendiren bu 

kurumlar oluyor. Ülkemizi bu konuda irdelediğimiz zaman, ülkemiz gelişmekte olan bir ülke. 

Zaten Dünya Ticaret Örgütü konseptinde ülkeler üçe ayrılıyor: gelişmiş ülkeler, gelişmekte 

olan ülkeler ve en az gelişmiş ülkeler. Bizim ülkemiz gelişmekte olan ülke sınıfında, Dünya 

Ticaret Örgütü üyesi. Ve tabii ilginç olan burada, Türkiye’nin macerasına baktığımızda, Türkiye’nin 

bu uluslararası kuruluşların verdiği reçetelere tamamen uyduğunu görüyoruz. Dünya 

Ticaret Örgütü üyesi olmadan da, benzer şekilde, belki tam olarak değil ama Dünya Ticaret Örgütü 

üyesi olduktan sonra, şu anda, öğleden önce konuştuğumuz gibi, bütün kurumların buna 

göre düzenlendiğini, bütün yasaların ve bütün iç mevzuatın buna göre düzenlendiğini görüyoruz. 

Dünya Ticaret Örgütü’nün tarımla ilgili reçetesi özellikle gümrük duvarlarının, gümrük 

tarifelerinin düşürülmesi ve tarımsal sübvansiyonların, yani daha önceden yoğun bir şekilde tartışıldığı 

Türkiye’de, nedir, fiyat destekleri, doğrudan gelir desteği ve primlerin işte pamukta, 

soya fasulyesinde ödenen primlerin, desteklerin mümkün olduğu kadar azaltılması ve tarıma 

uygulanan sübvansiyonların, aynı zamanda ihracat desteklerinin de elimine edilerek serbest 

piyasanın oluşturulması. Çünkü bunlar olmadığı zaman, ülkeler kotalar koydukları için, mallarını, 

tarım ürünlerini rahatça birbirlerine aktaramıyorlar, satamıyorlar. Dünya Ticaret Örgütü 

de bunun serbestisini sağlamak üzere kurulmuş bir örgüt. 


105

Türkiye bundan nasıl etkileniyor? Tabii Türkiye bir tarım ülkesi netice itibarıyla Cumhuriyet’in 

başında. Ama ülkemizin, GATT’ın ve Dünya Ticaret Örgütü’nün gidişatına, uyguladığı 

reçetelere hızla uyduğunu görüyoruz ve tarımın zaman içerisinde hızla küçültüldüğünü 

görüyoruz. Ve bu reçeteler doğrultusunda tarıma olan desteklerin hızla azaltıldığını görmekteyiz. 

Şöyle ki, özellikle bahsetmiştik, 1985’te Uruguay Raundu’ndan sonra, Türkiye’nin macerasına 

baktığımız zaman, tarımdaki tasfiyelerin 1985 yılından sonra başlatıldığını, Tarım 

Bakanlığı içinde özerk teşkilatlar olan veteriner teşkilatlarının dağıtıldığını görüyoruz. Özerklikleri 

ellerinden alınmış ve Tarım Bakanlığı’nın içerisinde hapsedilmiş konuma geldi 1985’ten 

sonra ve bunun sonuçlarına halkımız katlanmak zorunda kaldı. Bunun getirdiği dejenerasyon 

nedir? Dünya Ticaret Örgütü’nün ya da o konseptin doğrultusunda GATT’ın getirdiği, bizim 

iktisatçılarımız doğrusu buna çok iyi uymuşlar. Maliye politikalarımıza baktığımızda bazı ülkelerin 

daha sonra reçetelere tam uyduğunu görürken, bizim ülkemizin IMF politikalarına birebir 

uyduğu için, uyguladığı stand-by anlaşmalarına uymak zorunda olduğu için bu reçetelere 

ne kadar sadık kaldığını görüyoruz. Ve veteriner teşkilatlarının kaldırılmasının da tabii ülkemize 

çeşitli sonuçları oldu ve akabinde, ülkemizde gelişen hayvancılıkla ilgili politikalar da 

tabii ki ona göre yer aldı. Örnekleme yaparsak, 2006 yılında Türkiye’de hayvan hastalıklarına 

ayrılan para sadece 20 milyon YTL. Tabii ki bizim kendimizin söylediği bir rakam değil, Sayın 

Bakan Mehdi Eker’in bir basın açıklamasında vermiş olduğu bir rakam, tamamıyla hükümetin 

vermiş olduğu bir rakamdır bu. Halbuki ülkemizdeki hayvan hastalıklarından dolayı yıllık 

ekonomik zarar ise 2,7 milyar YTL. 20 milyon YTL ayırarak hayvan hastalıklarına, nasıl 2,7 

milyar YTL’yi azaltabilirsiniz. Kayıp 2,7 milyar YTL, buna karşı ayırdığınız para sadece 20 

milyon YTL. Mantıken şunu söyleyebilirsiniz, 20 milyon YTL’yi ne kadar artırırsanız, o kaybı 

o kadar azaltırsınız. 

Tabii bunların olması zor gözüküyor. Şöyle ki, Dünya Ticaret Örgütü’nün konsepti doğrultusunda 

hareket edildiği için bunların yapılması çok zor. Baktığınız zaman hükümetlerin 

programlarının çok da birbirinden farklı olmadığını, tamamen IMF reçetelerine uyulduğunu 

görüyorsunuz. Özellikle 1999’dan sonra bunların etkilerini görmeye başlıyoruz. Dünya Ticaret 

Örgütü’nün verdiği bu reçetelere uyulduğunu görüyoruz. 1999 yılında tarım kesimine yapılan 

kamusal destek 4.2 milyar dolardır.. Bunların içerisinde doğrudan gelir desteğinden tutun 

da, prim desteklerine, mazot desteği gibi girdi destekleri mevcuttur. 2002 yılına geldiğinde bu 

rakamın 1.2 milyar dolara düşürüldüğünü görüyoruz. Tarım sektöründeki küçülmeyi görüyorsunuz. 

Tabii bu küçülme neyi arkasından getiriyor? Devletin tarıma kamusal desteği geri çekmesi, 

Dünya Ticaret Örgütü’nün tarım anlaşması doğrultusunda hareket etmesiyle bu oran 1.2 

milyar dolara düşüyor. Tabii bunun sonuçları ne oluyor, sonuçları üretimimizde düşüşle sonuçlanıyor, 

tarım sektöründe 1997 ile 2001 yılları arasındaki rekolte yüzde 28 azalıyor. Düşünebiliyor 

musunuz yüzde 28 azalıyor ve bu da tabii ülkemizin, vatandaşımızın daha ucuz ve 

daha hijyenik gıdaya ulaşmasında sorun demektir. Tabii sağlıklı ve hijyenik gıdaya ulaşma aynı 

zamanda İnsan Hakları Beyannamesi’nin de bir maddesi, aynı zamanda Birleşmiş Milletler’in 

de üzerinde durduğu, önerdiği bir sorumluluk. Ama görüldüğü gibi Dünya Ticaret Örgütü’nün 

tarım antlaşmasına uymamız neticesinde buradan kaynaklanan ciddi problem oluşuyor. Bir de 

ilginç olan şöyle bir durum var, ben size 2001 yılına kadar olan bir süreci söyledim, en son 

2002 yılında 1.2 milyar dolara düşürüldüğünü tarımdaki kamusal desteğin söyledim ama bugüne 

geldiğimizde, 2007’ye gelindiğinde bu rakamın 5,2 milyar YTL’ye çıkartıldığını görüyoruz. 

Yani 2002 yılının 4 katına yükseltildiğini görüyoruz dört-beş yıl içerisinde, tekrar aynı 

noktaya dönülmüş ama tabii 99’daki aynı koşullara değil. Bu dönüş de çok anlamlı değil yani 

bu 5-6 yıllık süreçte ülkemizdeki tarım işletmeleri çok büyük zarar görmüş durumda. Yani 7 

yıllık süre içerisinde siz kendi tarım işletmelerinizde ciddi sorunlar oluşturdunuz, üretiminizi 


zaten azalttınız. Aynı zamanda tarımdan çıkan insan sayısı çok arttı, yani tarım nüfusumuz 

ciddi miktarda düştü. Tabii tarım nüfusunun düşmesi ekonomistler tarafından anlatılırken gereken 

bir şey olarak anlatıldı. Tabii ki güzel sanayi toplumuna doğru gidiş, zaten ülkemiz sanayi 

toplumunu kaçırdı. Ancak şunu unutmamak gerekir ki bizim kentlerimizde bizim 

metropollerimizde bir işgücüne, aşırı bir işgücüne ihtiyaç yok. Yani zaten sanayileşmesini tamamlayamadı, 

artık gelişmiş ülkeler bilgi toplumuna giderken biz hâlâ sanayi toplumunu yakalama 

çabası içerisindeyiz. O anlamda da kentlerimizde ciddi bir işgücü açığı yokken bu kadar 

işgücü arzını kentlere sunmanın getireceği hiçbir şey yok. O nedenle biz kendi ülkemizin gerçeklerine 

uygun reçeteler üretmeliydik ve tarım nüfusunun oralarda ciddi bir şekilde istihdamını 

modernize ederek, tarımsal endüstriyi oluşturarak sağlamamız gerekiyordu. Bugün onun 

sonuçlarını görüyoruz. Ülkemizin gerçeklerine uygun politikalar üretmememiz neticesinde... 

Bugün görüyorsunuz işte tarımın kırsal kalkınmanın anahtarı olduğunu, ciddi bir sektör olduğunu 

şundan görüyoruz; Güneydoğu Anadolu’da, Doğu’da bugün yaşanan terörün belki de 

orada tarım ciddi şekilde, bizim anlattığımız şekilde bir anahtar rol oynasaydı, orada geliştirilebilseydi 

ki zaten orada yapılabilecek bir şey yok, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’nun 

tarım açısından ciddi potansiyeli mevcut ve kırsal kalkınmanın da anahtarının tarımdan, hayvancılıktan 

geçtiğini düşünürsek yapılan yanlışların, neo-liberal politikalara birebir uyumun 

ülkemiz açısından getireceği neticelerini görüyoruz. Yani ülkemiz açısından bu derece ciddi bir 

alan olan tarımda, ciddi bir tasfiye süreci yaratıyor. Bu da tabii netice olarak sağlığımızda, 

bizim hijyenik gıdaya ve sağlıklı gıdaya ulaşmamızda bir sorun olarak gözüküyor. 

Şöyle ki, tabii ülkemizde bazı şeyler yapılırken gelecek düşünülmeden, anlık politikalar 

üretiliyor. Daha sonra biliyorsunuz AB müzakereleri ve AB macerası ülkemizde başladı. Öğleden 

önceki oturumda Veteriner Hekim Kemal Bey’in sunduğu konferansta, şöyle, tekrardan 

biz o reçeteler doğrultusunda, daha önce 1985’te dağıtılan akredite laboratuvarlarımızın, kalıntı 

laboratuvarlarımızın, tabii onlarla birebir örtüşmese de onların önerileri olabilirdi, birçok 

laboratuvarlarımızın azaltıldığını, araştırma enstitülerimizin yok edildiğini gördük ama şimdi 

AB müzakereleri doğrultusunda yeniden oluşturuluyor. Yani mehter takımı gibi iki adım ileri, 

bir adım geri gidip bir politika uyguluyoruz ve bunlar da ülkemizin halk sağlığı açısından, veteriner 

halk sağlığı açısından ciddi problem yaratıyor. Neo-liberal politikaların özellikle hayvancılık 

üzerinde yarattığı dejenerasyonu, yarattığı yıkımı tabi bu kadar kısa bir zamanda 

anlatmak zor ama birkaç veriyle desteklemek istiyorum. Özellikle tabii tarih olarak hep o tarihleri 

seçmeye çalıştık, Tarım Bakanlığı veteriner teşkilatlarının dağıtılması süreçleri ve sonrasında 

yaşananlar, tabii bunlar aynı zamanda ilginçtir Dünya Ticaret Örgütü ve Uruguay 

Raundu süreçlerinde. 1986 yılında Türkiye’de koyun sayısı 43 milyon, 2005 yılında Türkiye’de 

koyun sayısı 25 milyon, aradaki düşüşü görüyoruz. Sığır sayısı olarak ise 1986 yılında 

12 milyon 700 bin baş, 2005 yılında 10 milyon 500 bin baş olarak gerçekleşiyor. Nüfustaki artışları 

düşünün bir de, tam tersi hayvan varlığımızın ciddi bir şekilde aşağı doğru geldiğini görüyoruz. 

Aynı şekilde et üretimini incelediğimiz zaman 1986 yılında sığırda et üretimimiz 413 

bin 412 ton, 2005 yılında 321 bin 681 ton. Koyunda ise 1986 yılında 163 bin 576 ton, 2005 yılında 

73 bin 743 ton. Ülkemizde kişi başına günlük 35,6 gram et ve 465 gram süt tüketilirken 

bu rakam gelişmiş ülkelerde kişi başına 219 gram et, 950 gram süt olarak gerçekleşiyor. 

Dolayısıyla uygulanan politikanın tarım sektöründe yarattığı yıkımı görmekteyiz. Görüyoruz 

ki tarım sektörü hızla fakirleşiyor. 1990 yılında tarımın Gayri Safi Milli Hasıla içerisindeki 

payı %15,8 iken 2005’te bu oran %11,5’e düşmüş durumda. Bu rakamlar tabii 

Türkiye’deki tarım politikalarında Dünya Ticaret Örgütü’nün verdiği doğrultulara birebir uyulmasıyla 

ilgili, bu tarifelerin ve sübvansiyonların düşürülmesinin istenmesiyle ilgili, ama burada 

diğer gelişmiş ülkelerinse bunlara birebir uymadığını görüyoruz. Şöyle ki hâlâ Amerika Bir- 


107

leşik Devletleri’nde üretici başına yıllık tarımsal sübvansiyonu 21 bin dolar civarında, Avrupa 

Birliği’ndeyse 16 bin dolar civarında ve ABD, en son G-8’ler toplantısında tarımsal sübvansiyonlarını 

daha aşağılara çekme noktasında diretmekte, kendisi kabul etmemektedir. Yani bu 

sübvansiyonları daha aşağılara düşürmeyi kendisi kabul etmemektedir, kendi tarımının tasfiyesini 

tavsiye etmemiş ama bizim ülkemiz bu reçetelere 1999’dan itibaren çok ciddi şekilde 

uymuş ve şu anda bizim tarımımız Dünya Ticaret Örgütü’nün verdiği kotalara, rakamlara birebir 

uymaktadır. Yani onların söylediği rakamlar bizim tarım verilerimizle şu anda ölçülmekte 

ve bizim tarım sektörümüz bunlara uyum göstermiş durumdadır. Tabii tarım sektörümüzün 

geldiği durum da ortadadır. 

Dr. Ayşegül Bilen: Fevzi Bey, toparlar mısınız lütfen? 

Veteriner Hekim Dr. Fevzi Karaağaç: Tamam. En son, tabii konu geniş bir konu… Veterinerlikte, 

tarımda Dünya Ticaret Örgütü’nün neo-liberalizmle yarattığı yıkımı aynı zamanda 

biz pratik noktalarda da, veteriner hekimliğin muayenehanelerinde de görüyoruz. Şöyle ki; 

muayenehaneler veteriner hekimlerin kendi mesleklerini icra ettikleri emeğini uyguladığı alanlar 

ama sermayenin bütün alanlarda yaşadığı, işte, söylenen eczanelerin sermayenin eline geçmesi 

gibi, eczane zincirleri gibi, veteriner hekimlikte de belli uygulamaların yolda olduğunu 

görüyoruz, çeşitli yansımalarını görmekteyiz. Şöyle ki, örneğin hayvan hastanelerini bizzat veteriner 

hekimler değil artık tüzel kişiler, –bu tüzel kişiler damızlık yetiştirme birlikleri olabiliyor, 

özel kişiler olabiliyor, veteriner hekim olmayan kişiler olabiliyor– açabilecek. Bu da 

demektir ki veteriner hekim olmayanlar, veteriner hekimlerin emeğini kullanabilecek. Bu tür 

yaklaşımlar da artık veteriner hekimlik uygulama alanlarına da girmiş bulunmakta. Sermayenin 

hizmeti kendisinin sunma isteği ve meslek gruplarını da bu işin içerisinde sadece birer aktör 

konumuna getirme yolundaki noktalarda veteriner hekimlik de ciddi sancılar yaşayacaktır. 

Dr. Ayşegül Bilen: Peki, çok teşekkür ediyoruz Fevzi Bey’e değerli katkılarından dolayı. 

Şimdi sözü Dişhekimi Ahmet Gürbüz Bey’e vermek istiyorum. 

Dişhekimi Ahmet Gürbüz: Değerli oturum başkanlarım, değerli panelistler, değerli katılımcılar 

merhaba. Bir pazar gününü ayırarak böyle bir toplantıya katıldığınız için şahsım 

adına ve İstanbul Dişhekimleri Odası adına teşekkür ediyorum. Çok değerli iki bayan oturum 

başkanımız var. Bu oturumun uzun olacağı düşünülerek, ancak böyle iki değerli oda yöneticisinin 

paneli iyi yönetebileceği düşünüldü. 

Fevzi Bey ve Osman Bey ile daha önce Mali Muhasebeciler Odası’nda düzenlenen bir 

paneldeydik, eczacı dostumuzla henüz yeni tanıştık. Orada da aynı panel sahnesini kullanma 

imkânımız olmuştu. Fevzi Bey o gün de neo-liberal politikaların mesleklerine etkilerini gayet 

güzel anlattı, bugün de anlattı. Neo-liberal politikaların hayvancılık ve tarım alanındaki etkilerini 

rakamlarla, sayılarla ispatladı. Ben de konuşmamı dört konuda, kısa kısa başlıklar 

halinde sunmaya çalışacağım. Birinci bölümde küreselleşme konusunu anlatmaya çalışacağım. 

İkinci bölümde neo-liberal politikaların ülkemizdeki etkileri üzerine, üçüncü bölümde 

dişhekimliği alanındaki etkileri üzerine, dördüncü bölümde de ne yapmalı başlıklarını kısaca 

anlatmak istiyorum. 

Birinci bölüme geçerken, sözlerime iktisatçıların küreselleşme ile ilgili yaptıkları bir tanımla 

başlamak istiyorum. Kapitalizm küresel egemenliğini ilan etti. Bunun adı da küreselleşme. 

Şimdi biliyorsunuz kapitalizm, emperyalizm gibi kelimeler çok fazla sevilmiyor. Onların 

yerine yeni kelimeler bulmak gerekiyordu. Bunlar da herhalde küreselleşme, globalizm baş- 


lıklarıyla, tanımlamalarıyla bir anlamda yeniden tanımlanmış oldu. Bildiğiniz gibi dünya ekonomileri 

son çeyrek yüzyılda hızlı bir dönüşüm yaşamakta. Yerel ekonomiler de birbirine benzemekte, 

diğer yandan da birbirlerine eklemlenmekte. Sermayenin uluslararası akış hızı da her 

geçen gün artmakta. Gelişmekte olan ülkelerde ise küreselleşme süreci IMF ve Dünya Bankası 

kaynaklı yapısal uyum politikaları ile gerçekleştirilmekte. 1980’li yıllardan itibaren, darboğaza 

düşen ülkeler, istikrarsız dönemlerinde IMF ve Dünya Bankası’na ait bu uyum programlarını 

uygulamaya zorlanmaktadır. Bu uyum programları ise John Hopkins Üniversitesi’nde 

öğretim üyeliği yapan eski bir neo-liberal politika savunucusu olan Amerikalı iktisatçı Béla Balassa 

tarafından ortaya atılmış. Yapısal uyum ifadesinden kastedilen, daha fazla piyasa güçlerine 

dayanmak ve devletin ekonomi yönetimindeki rolünün azaltılması olarak tarif ediliyor. 

Yapısal uyum politikaları ile ekonomilerin dış şoklara daha fazla dayanması hedeflendiği düşünülmekte. 

Oysa programa yakından bakıldığında, serbest piyasa düzenine dayalı, liberal küresel 

ekonomi yaratma amacında olduğu görülmekte. Sağlıktan eğitime, özelleştirmelerden 

işgücü piyasasına ve dış ticarete kadar pek çok düzenleme bu Uyum Politikaları kapsamında 

alınmıştır. Uyum politikalarıyla kamu harcamaları kısıtlanmış, başta eğitim ve sağlık olmak 

üzere pek çok alanda özelleştirmeler gerçekleştirilmiştir. Çalışanların ücretleri gerilemiş, özlük 

haklarında da pek çok kısıtlamalar getirilmiştir. Yatırımlar kısıtlanmıştır. Bu örnekleri saymak, 

çoğaltmak da mümkündür. Vaktimiz kısıtlı olduğu için hepsini tek tek saymayacağım, zaten 

Fevzi Bey de bunları bir miktar destekledi. 

Yapısal uyum politikaları ve sosyal adalet ilişkisine de kısaca değinmek istiyorum. Dünya 

Bankası yapısal uyum programlarının değerlemesini, uyum borçlanmasının etkisini değerlendiren 

9 göstergeye dayandırmakta. Bunları saymak istiyorum; Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki 

artış, ihracat artışı, reel döviz kuru, enflasyon, yatırımın Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranı, cari 

dengenin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranı, bütçe dengesinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya 

oranı, dış borcun ihracata oranı, borç seviyesinin ihracata oranı gibi. Görüldüğü gibi programın 

değerlemesinde eşitlik, adalet ve sosyal haklar gibi konular ihmal edilmiştir. Bu, unutulmuş 

olduğundan değil istenmemiş olduğundan kaynaklanıyor. Neo-liberal felsefeye göre 

yoksullara yardım etmenin en iyi yolu büyümeyi sağlamaktır. Büyümenin faydaları eninde sonunda 

fakirlere sızıntı olarak ulaşacaktır. Buna da zaten sızıntı ekonomisi demekte liberaller. 

Yapısal uyum programlarının dünyada yaşayan milyonlarca insanı mağdur ettiğini biliyoruz. 

Bu mağdur kesimlerin seslerini yükseltmesi, son yıllarda bu politikaların biraz daha insancıl 

hale getirme çabaları ve girişimlerine neden oldu. Kısaca söylemek gerekirse insancıl yüzlü 

neo-liberalizm; adaletsiz politikalarını devam ettirebilmek ve geniş kitlelerin radikal gruplara 

dönüşmeden sisteme entegre olması için uygulanan bu yeni insancıl yüzlü politikalar, ikiyüzlü 

denebilecek programlardır. Bu programlar geniş kitlelere insanca yaşam sağlamak adına IMF, 

Dünya Bankası gibi kuruluşlarla, bunların arkasındaki ülke ve finansörlerin borçlu ülkeler üzerindeki 

etkilerini artırmaya hizmet etmektedir. Evet, borçlu ülkeler üzerindeki etkiler… 

Şimdi, bu politikaların ülkemizdeki etkilerini kısaca anlatmaya çalışacağım çünkü biz de 

bildiğiniz gibi borçlu bir ülkeyiz. Türkiye de neo-liberal politikaların halen uygulandığı ülkeler 

arasında. Hatta içinde bulunduğumuz şu günlerde de IMF’nin 7. Gözden Geçirme Toplantıları 

devam ediyor, toplantılar bitmedi çünkü IMF yetkilileri kamu harcamalarının fazla olması 

ve cari açıktaki 1 puan nedeniyle görüşmeyi, gözden geçirmeyi tamamlamadılar, tekrar görüşelim 

dediler, tekrar görüşeceğiz. 1980 yılından beri ülkemizdeki tüm hükümetler, siyasi partiler 

bu programları uyguladı. Uygulanan bu süreçte, bu yeni liberal politikalarla öngörülen 

dönüşüm geniş kapsamlı, köktenci ve çok yönlü. Dış ticaret politikasından borçlanma politikasına, 

uluslararası sermaye işlemlerine yönelik politikalara, para politikasına, sosyal güvenlik 

sistemine, kamu reformuna, sağlıkta ve eğitimde özelleştirme gibi yapısal değişimlerle 


109

sürmekte. Bu politikalarla ülkemizdeki borçlanma ve dışa bağımlılık her geçen gün artmaktadır. 

Haftada sadece 1 milyar dolar faiz, borçlarımıza karşılık ödemekteyiz. Dolayısıyla emekli 

ve çalışanların maaşlarında sürekli düşüş, dolaylı vergilerdeki artış, eğitim ve sağlıkta özelleştirme, 

sosyal güvenlikte tahribat yaşanmakta, artık emekli olmak da nerdeyse mümkün olmayacak, 

yapılan bu neo-liberal politikaların bana göre anlamı bu. 

Bunları birkaç örnekle de desteklemek istiyorum, Türkiye’nin düştüğü borç batağını anlatmak 

için. Bankacılık sektöründe şu anda yabancı sermaye payı %45’in üstünde. Şimdi, Ziraat 

Bankası’nın, Halkbank’ın ve Vakıfbank’ın da satılmasıyla bu oran %70’in üzerine çıkacak. 

Oysa gelişmiş Avrupa Birliği ülkelerine baktığımız zaman bu oranların çok düşük olduğunu görüyoruz. 

Almanya’da %5, İtalya’da %8, İspanya’da %10, Hollanda’da %11, Danimarka’da 

%17, en fazla Yunanistan’da, %20, bankacılık sektöründeki dış sermayenin oranı. Yabancı payının 

yüksek olduğu ülkelere bakıyoruz, Avrupa Birliği ve IMF’nin kontrol ettiği daha doğrusu 

sömürdüğü ülkeler. Estonya’da %100, Çekoslovakya’da %95, Slovakya’da %93, Meksika’da 

ve Polonya’da %65, Arjantin’de %48. Demek ki yabancı sermaye Türk bankalarına koyacağı 

20-25 milyar dolarlık yatırımla Türk halkının trilyonluk bütçesini kontrol etme olanağına sahip 

olacak. Yine biliyorsunuz borsadaki yabancı sermaye oranı da %70’in üzerinde. Şimdi bu bankacılık 

sektöründe Avrupa Birliği’nde hukuki bir engel var mı? Hukuki bir engel olmadığını 

görüyoruz. Fakat ulusal çıkarlar doğrultusunda Avrupa Birliği ülkeleri yabancı oranlarını düşük 

tutmaya çalışıyorlar. 

Neo-liberal politikaların uygulanmaya başlandığı 1980’den 2006 sonuna kadar Türkiye’de 

üretilen 1 milyar 800 milyon dolarlık kaynağın 1,2 trilyonu, iç ve dış borçlara gitti. Paranın sistem 

içinde toplanması ve vergi toplanamamasının sonucu ağır oldu ve bu süreçte 400 milyar 

dolardan fazla faiz ödedik. Son 5 yıla bakacak olursak rekor 2004 yılında, 150 katrilyonluk 

2004 yılı konsolide bütçesinin 66 trilyonu faiz ödemesine gitmekte. Bugünkü parayla bu hesaplandığında 

52 milyar dolar yani haftada 1 milyar dolar faiz ödüyoruz. Türkiye’nin faiz cenneti 

olduğunu destekleyen bir örnek daha vermek isterim üstelik gerçek bir olay. Bir Yunanistan 

emeklilik fonu 2003 Mart başında dolar bozdurarak Türkiye’den 100 milyon dolarlık bono 

almış, 2007 Mart başında hazine bonolarını satmış ve dolara dönerek Türkiye’yi terk etmiş. 48 

ayda net 125 milyon dolar kâr etmiş, dolar bazında %30’dan fazla getiri. Böyle güzel bir kazanç 

başka yerde var mı arkadaşlar, yok. Bu durum, neo-liberal politikaların ülkemizi içine 

düşürdüğü borç batağını göstermektedir. Tabii borç böyle olunca eğitimden sağlığa kadar oluşan 

tabloyu siz daha iyi takdir edeceksiniz. 

Şimdi dişhekimliği alanındaki boyutunu değerlendirmek istiyorum. Tabii biz de artık dişhekimleri 

olarak yavaş yavaş nasibimizi alıyoruz, hayvancılıktan, tarımdan, hekimlikten, eczacılıktan 

sonra sıra dişhekimliğine geliyor. Ülkemizde bulunan yaklaşık 20 bin dişhekiminin 

yüzde 30’u kamuya ait birimlerde, gerisi de özel sektörde, serbest olarak çalışmakta. Özelde 

çalışanların ise ağız ve diş sağlığı hizmetlerini muayenehanelerde gerçekleştirdiğini ve tek başına 

çalıştığını, kısmen de bir-iki veya üç kişilik hizmet sunum modelleri, çalışma modelleri 

olduğunu biliyoruz. Çalışma şekli son 5-6 yıla kadar böyleydi. Halkımız da, önemli bir çoğunluğu 

sosyal güvencesi olmasına rağmen, işte eski adıyla Bağ-Kur, Emekli Sandığı ve 

SSK’dan diş tedavilerini karşılayamazdı çeşitli nedenlerden, cepten ücret ödeyerek diş muayenehanelerine 

giderdi. 

Sermaye yapıları, sermaye grupları özel hastanecilikten sonra, özel hastanelerden sonra 

şimdi diş hastaneleri açmaya başladı. Ağız ve diş sağlığı merkezleri, poliklinikleri açılmak suretiyle 

artık toplu çalışma birimleri açılıyor. Tabii dişhekimlerinin de işçileşme süreci başlamış 

oluyor. Hatta bu diş hastanelerinden bir tanesini yakında Amerikan yatırımcılar aldı. Kendileri 

burada bir prototip hastane modeli oluşturarak Amerikan sistemini yaymayı ve daha çok kâr 


etmeyi düşünüyorlar. Pek çok diş hastanesi açılacak artık her yerde. Ayrıca bu arada çalışma 

şekillerinin başka versiyonları gelişmeye başladı, toplu çalışılan merkezler, poliklinikler hızla 

artmaya başladı. Pek çok yeni yerde de şu an inşaat halinde olduğunu biliyoruz. Özel sektördeki 

dişhekimliğindeki durum bu. 

Kamuda ne oluyor peki, kamuya kısaca bakalım. Kamuda da geçtiğimiz yaz 1316 dişhekimi 

sözleşmeli olarak alındı. Kamuda da yine ağız diş sağlığı merkezlerinin, toplu çalışılan 

merkezlerin hızla açıldığını görüyoruz. Kamuya alınan bu 1316 sayısına karşılık 3 katı talebin 

olması da dişhekimliği alanındaki işsizliği göstermekte. 

Konuyu toparlayacak olursak kamuda da özelde de diş hastaneleri ve toplu çalışma birimleri 

artıyor. Diyebilirsiniz, “Ne var bunda, artsın”, ama bunu anlamak için hükümetin çıkarmak 

istediği bazı yasa hazırlıklarına, taslaklarına bakmak gerekiyor. Bunlardan bir tanesi yine gündemde 

olan Kamu Hastane Birlikleri Yasası. Çoğunuzun bildiği gibi bu hastanelerde özel ve 

özerk yapılar oluşacak, hastane idarelerinde hekimlerin rolü olmayacak, artık hastaneler işletme 

gibi çalışan birimler haline dönecek, kendi yağıyla tuzuyla kavrulan özelleşmiş, özerkleşmiş 

yapılar olacak. Doğal olarak bu yapıların da ayakta durabilmesi için hekim ve 

dişhekimlerinin ücretleri düşük olacak ve hastalar da fark ödeyecek ki bu işletmeler ayakta 

kalabilsin. Bir başka yasa 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’yla 

da bildiğiniz gibi hizmet alınacak. Bu, yukarıda bahsettiğim, kamudaki ve özeldeki toplu birimlerle 

hizmetlerin nereden alınacağı da gayet belli oluyor. Daha da ileri giderek şunu da söyleyebilirim. 

İl Sağlık Müdürlüğü yapmış, AKP hükümetine yakın, danışman olarak çalışmış, 

bazı siyasetçilerin de kendi yandaşlarıyla yaptığı toplantılarda “Artık küreselleşme çağındayız, 

bu iş muayenehanecilikle olmuyor, sermayemizi birleştirelim, gücümüzü birleştirelim, büyük 

yerler açalım” dediğini ve belki diğerlerinden önce olmak üzere kendi yandaşlarını buna teşvik 

ettiğini bizler biliyoruz. 3. yasa da Sağlık Bakanı’nın, bizlerin daha taslağını, içeriğini görmediğimiz, 

yakında çıkartacağız dediği Tam Gün Yasası’yla da gerek kamuda gerek özelde 

çalışacak, zorunlu olarak çalıştırılacak işgücü de sağlanmış olacaktır. 4. yasa, zaten artık oturmuş 

olan performans sistemiyle de çok sayıda muayene ve tedavinin de yapılması sağlanıyor. 

5. bir yasayla da hükümet ne yaptı, üniversite hastanelerine sevkin önündeki engeli kaldırdı ve 

seçmenine hoş görünmeyi sağladı. Seçim sonuçlarından da görüldüğü gibi AKP hükümeti seçmeninden 

müthiş bir destek aldı, bu seçmenin gözünde tabii ki bu saydığım gelişmeler de şu 

an itibariyle hoş gözüken gelişmeler. Tabii kendi açılarından baktığımız zaman AKP iktidarı 

neleri hedefliyor bunlarla? Gayet basit; birincisi, kendisine yakın sermaye gruplarını oluşturuyor, 

devamını sağlıyor, kendi yandaşlarına kaynak aktarımını sağlamanın yolunu açtı, açıyor, 

siyasi iktidarın devamını sağlıyor. Bu siyasal yapılanmanın devamıyla esasında hedeflemek 

istedikleri ve yapmak istedikleri bu kurultayın konusu olmadığı için girmiyorum. 

Değerli arkadaşlarım, bu süreçten elbette statüsü, yüzde 70’i muayenehanelerde tek başına 

çalışan dişhekimlerinin kârlı çıkmayacağını biz biliyoruz. Bu süreçten orta vadede halkımızın 

da kârlı çıkmayacağını biliyoruz. Bu, kulağa hoş gelen popülist politikaların yarın halkımızı 

mağdur edeceğini dünyadaki örneklerini de incelediğimizde görmek mümkün. AKP Hükümeti 

döneminde her şey kötü mü yapıldı? Bir tane de iyi icraat yapıldı değerli arkadaşlar. Yapılan 

icraat da sahte dişhekimlerine yönelik, biz dişhekimliği camiasının ve meslek örgütlerinin 

en çok üzerinde durduğu konulardan birisidir ve toplum sağlığını tehdit eden bir unsurdur, 

sahte dişhekimliğine yönelik cezalar artırıldı 2004 yılında. Alt tabanı 3 yıl, üst tabanı 5 yıl 

olmak üzere ve ağır para cezaları olmak üzere artırıldı. Bu bizim sahte dişhekimleriyle mücadelede 

çok önemsediğimiz bir unsurdu, hakikaten tebrik ettik hükümeti. Fakat beş yıl boyunca 

yapılmış olan bu bir tane olumlu icraat da ne yazık ki şu anda geri alınmak isteniyor. Şu anda 

da Türkiye Büyük Millet Meclisi Adalet Komisyonu’ndan geçen bir tasarıyla Türkiye Büyük 


111

Millet Meclisi’ne yeni bir tasarı gönderdiler. Bu tasarıyla sahte dişhekimlerine verilecek cezaların 

alt tabanı 2 yıla düşürülüyor. 2 yıl ceza da, hukukçulara sorduk, tecil edilebiliyormuş 

dolayısıyla bizim sahte dişhekimleriyle yapmış olduğumuz mücadeleye önemli bir darbe vuracak. 

Dolayısıyla o bir tane olumlu olarak gördüğümüz kazanım da ne yazık ki tehlikede. 

Sonuç olarak, Sağlıkta Dönüşüm adı altında gerçekleştirilen bu yapılanmanın toplumun 

ağız ve diş sağlığını yükseltme gibi bir çabası ve niyetinin olmadığını görüyoruz. Halkımızın 

ağız ve diş sağlığı göstergelerinin gerçekten kötü olduğunu görüyoruz. Ülkemizde diş ve dişeti 

hastalıklarının çok yaygın olduğunu görüyoruz. Bunların da koruyucu tedavilerle, önleyici 

tedavilerle hükümetin, meslek örgütlerinin görüşleri dikkate alınarak önlenebileceğini düşünüyoruz. 

Fakat hükümetin böyle bir niyetinin olmadığını da görüyoruz. 

Şimdi, bizim açımızdan tablo bu. Ne yapmalı? Şimdi son bölüme geçiyorum Sayın Başkanım, 

toparlıyorum. Ne yapmalı? Hükümetin böyle bir niyetinin olmadığından hareketle artık 

şunu sanıyorum görmek lazım, tek başına kurtuluş yok, biz dişhekimleri tek başımıza bütün 

sorunlarımızı çözemeyeceğiz. Sanıyorum veterinerler, hekimler, eczacılar da tek başına çözemeyecekler. 

Sanıyorum artık birlik, beraberlik ve dayanışmanın, içimizdeki farklılıkları zenginlik 

kabul ederek birlik, beraberlik ve dayanışmayı sürdüreceğimiz zaman geldi, geçiyor. 

Biz İstanbul Sağlık Meslek Odalarını oluşturan 4 Oda olarak zaman zaman toplanıyoruz, daha 

önce de bazı etkinliklerde birlikte olduk. Sağlık hakkı konulu panelde, beyaz eylemlerde, ortaklaşa 

düzenlediğimiz bu Toplum Sağlığı Kurultayı’nda zaman zaman bir araya geliyoruz. 

Sanıyorum bu sağlık örgütlenmesini bir miktar daha geliştirmek gerekiyor, belki İstanbul Sağlık 

Platformu adı altında tüm sağlıkçıların ya da sağlık sektörüyle ilgili herkesin katılabileceği 

bir platformla sorunlarımızı dile getirmenin vakti geldi. Yine, sanıyorum daha önceki yıllarda 

daha aktif olan Emek Platformu’nu, emek kesimini bir araya getirip, tetikleyip tekrar sorunlarımıza 

sahip çıkmanın vakti geliyor. 

Sabahleyin burada bir oturum vardı. Çok değerli konuşmacımız Anayasa sürecini, Anayasa 

değişiklikleri sürecini, Anayasa değişiklik önerisi ile getirilenleri bizlere anlattı. Sanıyorum 

bir birlik ve beraberliği de Anayasa süreci içersinde sağlamak zorundayız. Sayın 

konuşmacının anlattıklarından aldığım başlıklar şöyle; sosyal haklar getirilmek istenen Anayasa 

önerisiyle geriye gidiyor, kamu personel sistemi getirilmek istenen Anayasa’yla geriye götürülüyor, 

sağlık hakkı yine geriye götürülmek isteniyor. Bu itibarla sanıyorum Anayasa 

değişiklikleri sürecinde de bir sınav bizleri bekliyor. 

Hükümetin bu uygulamaları sanıyorum bir siyasi tercih. Siyasi tercih neticesinde elbette 

bunlar oluyor, bir tesadüf değil. Doğal olarak bu sorunların çözümü tek tek meslek odalarının 

kendi tepkisel girişimleriyle çözülemeyecek. Dolayısıyla bu siyasal tercihe karşılık esasında siyasal 

birliği oluşturmak gerekiyor bana göre. Sosyal adaletten yana, emekten yana, barıştan 

yana, demokrasiden yana olan güçlerin, sosyal demokrat, demokratik solcu, sosyalist, şu, bu 

ayrımı yapmadan fakat marjinalliği, terörü destekleyen unsurları dışarıda bırakarak siyasi bir 

güç birliği oluşturulması gerektiğini düşünüyorum. Teşekkür ediyorum. 

(Alkışlar) 

Dr. Ayşegül Bilen: Çok teşekkür ediyoruz. Gerçekten çok değerli çözümlemeler sundunuz. 

Şimdi sözü Eczacı Sayın Rafet Şahin’e vermek istiyorum. 

Ecz. Rafet Şahin: Neoliberal politikalar ve sağlıkta dönüşümün toplum sağlığına etkilerini 

tartışıyoruz ve “sağlığımız nereye gidiyor” sorusuna yanıt arıyoruz. Bu sorunun yanıtını 

bulabilmek için önce dünyanın ve Türkiye’nin nereye doğru evrildiğini tespit etmek gerekiyor. 

Küreselleşen dünya nereye gidiyorsa, Türkiye nereye gidiyorsa sağlığımızın gideceği yer de 


orasıdır. Neoliberalizm 1970’li yıllarda kapitalist sistem içerisindeki krize çözüm amacıyla 

üretilen yeni bir düşünce akımını, yeni bir ideolojik hattı ifade ediyor. 

Kapitalist sistem 20. yüzyılda iki önemli bunalım ve arkasından da kriz süreçleri yaşadı. 

Dönemsel krizlerinden biri olan 1914-1945 dönemindeki ilk krizi ancak etkin bir devlet müdahalesiyle 

aşılabildi. Bu dönem bir kurtuluş olarak görülen bir reçete var. Keynesçi politika, 

devlet müdahaleci politikalar, devletin ekonomideki ağırlığı ve bu süreci öyle geçiriyorlar. 2. 

Dünya Savaşı boyunca 1980’li yıllara kadar olan egemen düşünce o. Keynesçi ekonomi politikaları 

her tarafta hakim. 

Sonrasında 1950-80 döneminde ikinci bir kriz, bunalım dönemi başlıyor. Tam da o süreçten 

itibaren artık bir çözümsüzlük olduğunu görüp yeni bir düşünce akımı geliştiriyorlar. Burada 

emperyalizmde otorite devreye giriyor ve 1980’den sonra özellikle de Chicago Okulu’nun 

ünlü ekonomistleri Frederick Hayek ve Milton Friedman, ismini çok duyduğumuz bunların 

geliştirdiği yeni düşünce akımı neo-liberalizm ve o merkezlerden başlayarak bütün dünyaya 

dalga dalga yayılıyor. Yayılma sürecinde kritik bir nokta daha var. 1990, reel sosyalizmin çöküşü. 

Bu tarihe kadar kapitalist sistemin dışında farklı bir sistem var ve dünyanın birçok insanları, 

işçileri, emekçileri, ne oluyor sosyalist dünyada diye ister istemez gözünü oraya 

dikmişler. Bu anlamda kapitalist dünyada şeklen de olsa sosyal devlete bir yakın duruş var. 

1990’dan sonra o yakın duruşun tümden kaldırıldığını görüyoruz çünkü artık o noktadan 

sonra çok fütursuzca bir neo-liberal dalganın bütün dünyayı etkisi altına aldığını görüyoruz. 

Ve sosyal devletin de tam o noktadan başlayarak çok ciddi bir tehdit altında hızla çökertilmek 

istendiği de çok net olarak görülüyor. Neo-liberal politikalar bu şekilde devreye girince biz ne 

zaman o politikalarla tanışıyoruz? 1980’de; 24 Ocak kararları çok önemli. Bu kararlar uygulanmaya 

sokulmak istenince de toplumsal tepki çok daha farklı 80’de, daha güçlü. Devreye 12 

Eylül’ün askeri darbesi giriyor. Ancak bu kararlar o siyasal rejimle devam edebilir. Böyle bir 

şeye ihtiyaçları var. Bakmayın siz, gerekçe anarşiden değil, ama sonuçlarına baktığınızda uygulanan 

ekonomi politikaları bütünüyle neo-liberalizme entegre politikalarıdır. 24 Ocak kararları 

da bu kararların başlangıcıdır. Bir hayli önemlidir. Dünyada da İngiltere’de ve ilk örnekleri 

Amerika’da Ronald Reagan döneminde ve Margareth Thatcher döneminde (biliyorsunuz demir 

lady olarak biliniyor) o süreç orada da böyle bir baskılama politikası uygulanıyor. Dünyadaki 

sonuçları da uzun uzun anlatmadan söylemek lazım, bir taraftan küresel şirketler cemiyeti olan 

bir dünya, öteki taraftan da küresel kapitalizmle birlikte açlığın, sefaletin, yoksulluğun küreselleşmesi. 

Birbirlerinin alternatifi olarak gelişiyor. Bir tarafta yükselme, dünyaya hakim olma, 

küresel şirketlerin egemenliğinde bir dünya; öbür tarafta da yoksulluğun, sefaletin bütün toplum 

kesimlerine, bütün halklara yayılması süreci, bu neo-liberal politikalar ortaya çıkıyor. Türkiye’deki 

neo-liberal politikaların hayata geçmesi süreciyle birlikte sağlık alanında, eğitim 

alanında genel ekonomik anlamda çok önemli yapısal değişiklikler gündeme geliyor. Yani düşünceler 

birdenbire ortaya çıkmıyor, sistemin kendi krizini çözmek üzere ürettiği düşünceler bu 

sistem içerisindeki egemenleri bir yere taşıyor, dünyada da onları bir yere taşıyor ve dünya küresel 

şirketler cennetine dönüşüyor. 500 küresel şirket neredeyse dünya ticaret hacminin yarısını 

kontrol eder bir hale geliyor. 10,4 trilyon dolar dünya ticaret hacmi, bunun yarısını 500 

şirket, onun içerisinde 25 şirket öne çıkıyor, 25’in gerisi ilaç firması. Bir hayli ilginç. 

Sağlıkta dönüşüm ve ilaçta dönüşüm; ben konum gereği biraz daha ağırlıklı olarak ilaç 

üzerinde duracağım. 1980 sürecinden itibaren ilaçta hızlı bir dönüşüm yaşandığını görüyoruz. 

İlaç düzeni hızla değişiyor. 1984 yılında çıkartılan ilaç fiyat kararnamesi çok önemli. Oradan 

başlıyor süreç. ’84 ilaç fiyat kararnamesi ilaç şirketlerine altın çağını yaşattı. Bunları kendileri 

söylüyorlar. yüzde binlere varan kâr sağlanıyor, ilaç fiyatları serbest bırakılıyor ve olağanüstü 

bir kâr süreci başlıyor. Bütün ilaç şirketlerinin bütçelerini, bilançolarını incelediğinizde tavana 


113

vurduğunu görüyorsunuz. Kâr bu kadar önemli. Ve o siyasal iktidar da buna uygun, aşağıdan 

tepki örgütlemeniz mümkün değil, süreç tıkır tıkır işliyor. Ve çok büyük kârlar, çok büyük şeyler 

sağlıyorlar. Yerlisi yabancısı, hepsi olağanüstü kâr sağlıyorlar. 

Sonrasında 1995’te reklam yönetmeliği çıkıyor, devamlı süreç hızla devam ediyor, adım 

adım işliyor. Bu reklam yönetmemeliğiyle fiyatlarda, ilaçlarda reklamı serbestleştirecekler ama 

anayasa engeline takılıyor, İstanbul Eczacı Odası ve TEB’in çabalarıyla. Çünkü 1262 sayılı yasanın 

13’üncü maddesi duruyor duvar gibi, reklamı yapamazsınız, yasak diyor. Bu yasak durunca 

uygulayamıyorlar. Şimdi süreçte onu takip ediyorlar, süreç bitmiyor, reklamla ilgili şeyi 

çıkartacaklar, ona ihtiyaçları var. 1996’da ilaç patent kararnamesi çıkıyor. Pijamalı bakanlar 

bunu imzaladı ve aslan sosyal demokratların da imzası var altında. Hayli önemli, 1996’da gece 

yarısı kararnamesiyle Türkiye’de ilaçta patente geçildi. Oysaki bunu öteleme şansı vardı. AB 

uyum süreci de buna olanak sağlıyordu. 10 yıl, 15 yıl öteleme şansı vardı ama bilerek sağladılar 

ve sonra dönemin başbakanı Tansu Çiller, İstanbul Eczacı Odası’nda bir basın toplantısında 

kendisine sordum; “pijamalı bakanlarınızla bu kararnamenin altına imza attınız, niçin?” 

diye. Yaptığı işin yanlış olduğunu ama dönemin Amerika Başkanı Bill Clinton mıydı, tam emin 

değilim, onun ziyaretleri sonucu baskılarına daha fazla dayanamadığını söyledi, kendi söyledi, 

basın toplantısında kamuoyuna da yansıdı bu. 

1996’da bu kararın, patentin kabul edilmesi tabii ellerini çok güçlendirdi. Çokuluslu ilaç 

şirketlerini Türkiye ilaç pazarında çok daha güçlü hale getirdi. Çünkü 20 yıllık patent hakkı sağlanıyordu, 

çok önemliydi. 20 yıl ilaçların her biri ile ilgili pazarda, çünkü zaten pazar orijinal 

ithal ilaçların cenneti idi, bütün bu ithal ilaçların ağırlıkta olduğu bir pazar gelişti. Bugün neredeyse 

piyasanın yüzde 50’si ithal ilaçlar, o süreç böyle başladı. Sonra 15 Ocak 2001’de veri 

imtiyazı çıktı, o da bir kararname şekli. Nedir veri imtiyazı? Veri imtiyazı bir ilaca ait farmakolojik, 

toksikolojik, kimyasal, klinik bütün verilerin korunması demek, bu korumayı sağladılar. 

6 yılla 10 yıl arasında değişen bir veri koruması sağlanıyor. Bizde de 6 yıl süre tanındı. 

Bir manada ek patent süresi gibi. 20 yıl geçmiyor çünkü Türkiye’de yüze yakın ilaç grubu var 

çok satan, onların ilk üçünün süresi 2003 yılında bitiyordu. Veri imtiyazının devreye girerek 

bir ek süre sağlanması farklı bir imtiyazdı çokuluslu şirketlere. Bir başka imtiyaz alanı da açtı 

bu, şöyle ki veri imtiyazıyla artık ilacınızın yeni bir formu varsa, yeni bir dozajı varsa, yeni bir 

tatbik şekli varsa onlar için, her biri için de ayrı bir ek süre alma hakkınız var. Dolayısıyla ilk 

günkü tartışmalarda da ortaya çıkan şu var; ilaç şirketleri artık ruhsat alma aşamasında onu 

belirtmeyebilir. Çünkü ona ihtiyacı var. Parça parça endikasyonu tatbik şeklini bugün tablet şeklinde 

çıkarttıysa yarın da bir başka şekilde çıkartıp o süreyi uzatmayı deneyecektir, çünkü veri 

imtiyazı böyle bir olanak sağlıyor bu şirketlere. 

Gelelim bugünkü sürece, bugün devamında ne var? Yine ilk gün çok yoğun şekilde tartışıldı. 

İlaç ve tıbbi cihaz yasa tasarısı var. OTC var, ilaçta reklam var. 6197 sayılı Eczacılar ve 

Eczaneler Hakkındaki Yasa’nın değişikliği var, bütün bu değişiklikler o genel senaryonun içerisinde 

parça parça kareler. O kareleri o resmin içine yerleştirdiğinizde fotoğrafın bütünü çok 

daha net olarak ortaya çıkıyor. Patent, ilaçta reklam yönetmeliği, ilaç fiyat kararnamesi, veri 

imtiyazı, şimdi ilaç ve tıbbi kurum yasa tasarısı, OTC ve eczaneler yasasının değiştirilerek zincir 

eczanelere kapı aralanması. Genel olarak ilaç üzerinde yapılmak istenen şeyin bunlar önemli 

yapı taşları, önemli ayakları. 

İlaç ve Tıbbi Kurum Yasa Tasarısı bir hayli önemli. Zafer arkadaşım da altını çizdi. Belki 

tekrar olacak ama çok önemli. Bu Sağlık Bakanlığı’na ait bütün yaptırımların, kendisine ait 

bütün yetkilerin sözde özerk bir kuruma devredilmesi. “Sözde”yi özel olarak söyledim. Bir 

mütevelli heyet var, bir yönetim var ve sağlık meslek örgütlerinin hiçbir yöneticisi orada olmuyor. 

İlginçtir. Yani Türkiye’de sağlığı ve ilaç düzenini değiştirmek üzere bir kurum oluştu- 


uyorsunuz, tümden değiştiriyorsunuz, yeri geldiğinde demokrasiden söz ediyor AKP iktidarı 

bunu çok sık dile getiriyor, demokrasi bu kurumlarda bu ülkeyi aşağıdan yöneten insanların o 

işlere katılmasıdır. Hayır, ısrarla ve ısrarla uzak tutuluyor. Bir sahte demokrasicilik oyunu da 

oynuyoruz anti parantez bu kurumla birlikte, asıl 2004 yılında AB’ye verdikleri katılım öncesi 

programda da yer alıyor. 

Sağlık Bakanlığı’nın yeniden yapılandırılması. Devleti yeniden yapılandırmak istiyorlar. 

Devletle birlikte sağlığı da yeniden yapılandırmak istiyorlar. Başta da altını çizdiğim gibi sosyal 

devlet olgusundan uzaklaşınca devlet yapılandırılıyor. Nasıl yapılandırılıyor? Sosyal ekonomik 

alanda olduğu gibi sosyal alanda da elini çekiyor. Yani bunlar o bütünlüklü programın 

parçaları. Sosyal yaşamdan elini çektiğinde ortaya bir tek şey kalıyor. Korumacı devlet gidiyor 

yerine düzenleyici devlet geliyor. Yani birinde geçmişte kısmen de olsa farklı bir siyasal 

rejimin farklı bir ekonomik sistemin var olması sosyal devlete ilişkin kimi şeyleri gündeme getirebiliyordu. 

Şimdi sosyal devlet bütünüyle boşaltılınca artık, geriye artık devlete bir tek görev 

kalıyor. Devlet bu işleri düzenleyecek, hiçbir şeye karışmayacak. Bir kamusal alanı devlet sadece 

düzenlemekle sınırlı kaldığında o kamusal alan ne olur? İşte ilaç bir kamusal alan çünkü 

ilaç sosyal bir ürün. Bu sosyal ürünü siz bütünüyle Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın icraatı 

dışına çıkardığınızda ve İlaç Kurumu gibi çok tartışmalı bir kuruma devrettiğinizde bütünüyle 

o sosyal özelliği kaybolur, ilaç zaten ticari bir patent bütünüyle ticarileşir. Dolayısıyla 

o metalaştırma sürecini tamamlama açısından bu yasa tasarısı bir hayli önemli ve sözde özerk, 

bağımsız gibi görünen bir kurum eliyle yapınca da toplumsal sorumluluğu olmayan bir kurum. 

Sıfır noktasında. En azından Sağlık Bakanlığı’nın toplumsal bir sorumluluğu vardır. 

Aşağıdan meslek örgütleri olarak, toplum olarak tepki gösterdiğinizde sorumlunuz belliydi, 

o sorumlu adım atarken ondan ürküp daha dikkatli adım atmak zorunda idi. Şimdi böyle 

bir kurum yok, böyle toplumsal sorumluluğu olmayan bir kurum var, hiçbir kuruma karşı sorumluluğu 

yok. Parlamentoya karşı sorumluluğu yok. Böylesine sorumsuz bir kurum ama hayatımızın 

her alanına müdahale edecek. Hayatımızın, ilacın her noktasında, üretiminden, 

tüketiminden, ihracatından, ithalatından, her noktasında bu kurumlar hayatımızın içinde var. 

Yatak odamızda var bu kurum ama sorumluluk sıfır. İşte yapılmak istenen bu. Bununla birlikte 

OTC denilen bir kavram gelişiyor. İlaç şirketlerinin ilaç tüketimini artırmaları lazım, belli. 

2015 yılıyla ilgili planlamaları var. 2009 yılında Türkiye dünyanın en çok ilaç tüketen onuncu 

ülkesi. Bu açık yani bütün rakamlar bunu gösteriyor. Yani Fransa, Almanya, İtalya, ABD, İngiltere 

gibi devlerin olduğu ülkeler içerisinde onuncusu. 2015 yılında hesaplanan pazar 30 milyar 

dolar. Nasıl ulaşacak? Kendi doğal seyri içerisinde baktığınızda buna ulaşma şansı yok. 

Bunu birtakım argümanlarla güçlendirmeleri lazım. Bunun için de OTC’ye ihtiyaçları var. 

Bunun için ilaç reklamlarına ihtiyaç var ve ne gariptir ki siyasi iktidarlar ilaç tüketimini arttırdıkça 

sağlık harcamaları çok sınırlı olduğu için, diğerleri çok değişmiyor, 60 yıldır sağlığa ayrılan 

pay 2 ile 3 arasında gidip geliyor. Bu harcamalar içerisinde sürekli ilaç giderleri artıyor, 

200 liralık kişi başına sağlık harcaması var, 100 lirasını ilaç parasına yatırıyor. 

Bu yetmiyor. Israrla koca bir yalanı söylüyorlar: İlaç tüketimi Türkiye’de az. Neye göre az 

Türkiye’de ilaç tüketimi? Şimdi her bir ülkenin ulusal geliriyle yan yana koyup karşılaştırdığınızda 

Türkiye’nin en yüksek ülkelerden biri olduğu ortaya çıkıyor. Rakam belli. 1.92. 

ABD’de bile o rakama ulaşamıyorsunuz. Ama siz sayısal değerleri değerlendirip, Fransa’da 300 

dolar, Türkiye’de 100 dolar, çok düşük dediğinizde bunu pompaladığınızla aşağıdaki insanlar 

hakikaten böyle mi diye bakıyorlar ve haklılık zemini oluşuyor. Buna itiraz çok önemli. Ulusal 

gelirle karşılaştırdığınızda ciddi oranda yüksek, yetmiyor bu oran, bu oranı artırmaları 

lazım, ilaç tüketimini pompalamaları lazım çünkü kurdukları sistem bu. Koruyucu sağlık hizmetleri 

sağlık hizmetlerinin hası. Bakın Türkiye’ye 97’de %12,3, 2000’de de %6; yarı yarıya 


115

düşüyor ve her yıl daha aşağıya çekiliyor. Demek ki koruyucu sağlık hizmetleri ile bir derdimiz 

yok. Derdimiz ilaç tüketimini pompalamak. Halkın sağlığı, insanların sağlığı ile de bir 

derdimiz yok. O pompalama içerisinde OTC çok önemli. O pompalama içerisinde OTC’ye 

ihtiyaçları var, reklama çok ihtiyaçları var. Çünkü OTC ile birlikte ilaçları artık reçeteli ve reçetesiz 

diye ayırdılar ve reçetesiz satılan ilaçlar eczanelerde banko üstü ürünler haline gelecekler. 

Vatandaş onu banko üstünde görecek ve kimseye sormayan alıp kullanacak. Sonra? 

Yetmiyor banko üstü ürünleri. Onunla ilgili yeni bir çalışma var. O sayı bugün 800 diye söylüyorlar. 

Ama bugün 800, yarın ne? Onun sınırı belli değil. Çünkü yarın siyasi iktidarlar, yine 

sıkışacaklar. Sağlık bütçesi içerisinde ilaç harcamaları artacak, ilaç harcamalarını kısmak için 

ellerinde bir de şey var. 

Burada çokuluslu ilaç tekelleriyle örtüştüklerini görüyorsunuz. Siyasi iktidar sıkıştıkça çokuluslu 

ilaç tekellerinin başka talepleri gündeme geliyor. Onu karşılıyorlar. Sağlık harcamalarını 

düşürmek için liste hazırlıyorlar. İlacı listenin dışına çıkarttıklarında geri ödeme sisteminin 

dışına çıkıyor. Oh ne rahat, onların parasını ödemeyeceğim. Kim ödeyecek? Vatandaş çıkartıp 

cebinden ödeyecek. Süreç böyle başlıyor. O yüzden o liste şimdilik çok tepki almamak için sınırlı 

tutuluyor. Süreç içerisinde sürekli sağlık harcamaları ve ilaç harcamaları artacak ve sürekli 

OTC listesinin genişlemesi gündeme gelecek. Başka çıkar yolu yoktur. Dolayısıyla 800 olan 

liste yarın 1000-1200 olacak. Bundan hiç kuşkunuz olmasın. İlaçta reklam çok önemli bir ayağı 

bunun. Çünkü bu sefer de ötekiler; geri ödeme listesinin dışına çıkardınız, biz bundan nasıl kâr 

edeceğiz diye sorduklarında karşılığında alın size işte ilaçta reklam, bunu pompalayın ve zararlarınızı, 

“sözde zararlarınızı” buradan karşılayın, diyecekler. Bunun için de ilaçta reklama 

ihtiyaçları var. Reklam bu anlamda geri ödeme sistemlerinden çıkan ilaçların yeniden istenilen 

düzeye çıkarılması için çok önemli bir araç olarak karşımıza çıkıyor. 

Bu anlamda yasaya rağmen bunu nasıl becerebilirler diye düşündüğümde de; ilaç kurumu 

yasasının içine koyarak yapacaklar. Tanıtım diye. O zaman ortaya bir paradoks çıkacak. Bir taraftan 

1262 sayılı yasanın 13. maddesi, İlaç Kurumu Yasası. Yeni olan geçerlidir deyip devam 

ettirebilirler. Benim düşüncem bu. Ya da 1262 sayılı yasayı değiştirmeleri lazım. Aslında çok 

denediler. İlk tasarıda 1262 sayılı yasanın reklamı yasaklayan maddesi değişmişti. Ama sonra 

özellikle meslek örgütlerinden gelen yoğun tepki onlara geri adım attırdı ve şimdilik rafa kaldırdılar. 

O 1262 sayılı yasa yine bir şey olarak duruyor. Onun üzerinde mutlak suretle bir değişiklik 

yapmak ihtiyacı duyacaklardır. Bugün için geriye alındı, diye düşünüyorum. 

Sağlıkta temel hizmetler yasası, bunun (k) ve (b) bendi var. Bu çok önemli. Çünkü koruyucu, 

teşhis ve tedavi edici hizmetlerde kullanılan tüm kimyasal maddelerin, hap ve yardımcı 

maddelerin doğrudan nasıl ilaçlarla kullanılacağını, bununla ilgili bütün yetkiyi Sağlık Bakanlığı’na 

vermiş. Şimdi orada bir değişiklik yaparak ilaç kurumuna bu yetkiyi devrettiklerinde 

bir hayli önemli yol alacaklarını düşünüyorum. İlaç Kurumu Yasa Tasarısı’ndan çokuluslu ilaç 

tekellerinin, çok büyük yararları var. Ar-Ge çalışmaları açısından düşünüyorlar. Bir arkadaşım 

sormuştu, meslektaşım; “Türkiye klinik araştırmalarda denek mi olacak?” diye. Doğrusu onun 

ön hazırlıkları zaten burada var. Klinik araştırmalarla ilgili bütün yetki ilaç kurumunda. Tam 

o tarihte yasa tartışılırken ilginçtir, bir ilaç devinin, Roche’un genel müdürü bir açıklama yaptı. 

Alt başlıklarda yer aldı, çok büyük dikkat çekmedi. “Türkiye’yi klinik araştırmalarda üs olarak 

kullanacağız” dedi. Bu dikkatlerden kaçtı, çok önemliydi. Yani ilaç kurumu yasa tasarısının 

tartışıldığı bir süreçte Roche’un genel müdürünün Türkiye’yi klinik araştırmalarda üs olarak 

kullanması bir tesadüf müydü? Bu kadar tesadüf de çok ilginç diye düşünüyorum. Çok önemli. 

Klinik araştırmalara olanak sağlayacak diye böyle bir şeye ihtiyaçları var. Fiyat ve ruhsat bakımından 

da buna ihtiyaçları var çünkü fiyatın artık kimsenin karışmadığı piyasa koşullarında 

belirlenmesi onlar için çok önemli. Ruhsat başvurularında kimi bürokratik engeller vardı bu en- 


gellerin aşılması anlamında da fiyat ve ruhsat üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması lazım. Bu 

yeni kurum yasası ilaç şirketlerine bu olanağı sağlıyor. Bu da çok önemli. 

Evet değerli konuklar, değerli arkadaşlarım, değerli meslektaşlarım; esas olarak gidilmek 

istenen yer, sağlığın gittiği yer sağlığın metalaştırılmasıdır. İlaç düzeninin değiştirilerek 

ilacın tümüyle metalaştırılması isteniyor. Yapılan bütün değişikliler, getirilen bütün 

yasalar ve yönetmelikler bunun üzerine kurulu. Ne yapmalıyız? Evet, başka bir sağlık sistemi 

her şeye rağmen mümkün. Bunu kırabilmek için inatla ve dirençle “Başka bir sağlık sistemi 

mümkün” diyerek karşısına çıkmak lazım. Konuşmamın başında söylediğim gibi bunun 

alternatifini yaratmak özellikle biz sağlık meslek örgütlerinin tabii sorumluluğudur. Bu düşünce 

platformu devam ederek başka bir sağlık sistemi mümkün diyenlerin umudu olmalıyız, 

diye düşünüyorum. Teşekkür ediyorum. 

Dr. Ayşegül Bilen: Sözü Dr. Osman Öztürk’e vermek istiyorum. 

Dr. Osman Öztürk: Herkese iyi günler diliyorum. “Sağlığımız Nereye” başlıklı Toplum 

Sağlığı Kurultayı’nın “Neo-liberal Politikalar ve Sağlıkta Dönüşümün Toplum Sağlığı Üzerine 

Etkisi” konulu oturumunun son konuşmacısı olarak söz almış bulunuyorum. Aslında son konuşmacı 

olmak genellikle şikayet konusudur. Ben aksine programı gördüğüm zaman çok sevindim, 

çok hoşuma gitti. Bu tür toplantılarda görev almam gerektiğinde bana hep en başta söz 

veriliyor. Ben de sadece konuyu tarif ediyor, bir girizgâh olarak alıyordum görevi. Kendi görüşlerimi 

söyleyemiyordum. Şimdi aslında ne güzel burada bütün anlatılanları derlemek, toparlamak, 

sağlıkta dört buçuk yıldır yaşananların bir analizini yapmak, bunun üzerinden 

taktikleri, stratejileri belirlemek ve hatta önümüzdeki dönem programını çıkarmak(!) gibi bir 

imkâna kavuşmuş oldum. Ama tabii bu oldukça uzun sürecek. O yüzden sayın başkanlar itiraz 

ediyorlar. 

Aslında gündemde olan iki tane konu var biliyorsunuz. Birçok konu var ama iki tanesi hepinizin 

bildiği gibi, Kamu Hastane Birlikleri Pilot Uygulama Yasası, bir de bu 5510 sayılı Sosyal 

Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yapılması planlanan değişikliklerle ilgili 

bir taslak metin. Birincisi için daha kısa, ikincisi için daha ayrıntılı olarak konuşmaya çalışacağım. 

Bence zaten şu 4,5 yıldır bu neo-liberal politikaların geldiği yeri ve bundan sonra da bizi 

götüreceği yeri bu iki tasarı gayet güzel gösteriyor. 

Kamu hastaneleri birlikleri ile ilgili tasarıyla şu an kamuya ait olan hastaneler bir araya getiriliyor, 

birer birlik oluşturuluyor. Temel olarak her ilde bir hastane birliği kurulması öngörülüyor 

ama hastanenin büyüklüğüne göre bir ilde birden fazla da kurulabilecek, birkaç il 

birleştirilip de kurulabilecek. Esas önemli olanı; bu hastane birlikleri Sağlık Bakanlığı’na bağlı 

kurumlar olmayacak. Sağlık Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu olacak. Yani bakanlıkların konuyla 

ilgili olan yetkisinin azaltıldığını görüyoruz. Yedi kişilik yönetim kurulu içerisinde tıp mensupları 

sadece iki kişilik kontenjan mevcut. Diğer beş tanesi tıp mensubu dışından olacak. Ve 

buradaki temsiliyete baktığımızda tıp mensupları örgütlerinin falan zinhar yer almadığını, esas 

itibariyle ağırlıklı biçimde gene merkezi yönetim tarafından atanan temsilciler olduğunu, ama 

ilginç bir biçimde muhtemelen amacına uygun bir biçimde Ticaret Odası temsilcisinin de bu 

hastane birlikleri yönetiminde yer almış olduğunu görüyoruz. Hastaneler bunlara bağlı olarak 

çalışacaklar, esas itibariyle genel sekreterler yönetici konumunda görev alacaklar. Hastane yöneticilikleri 

altında bunlara bağlı başhekimler, idari hizmet müdürleri, tıbbi hizmet müdürleri 

olacak. 

Baktığımız zaman mevcut çalışanların devredilebilirlik durumlarında hakları korunmakla 

birlikte esas istihdam biçiminin sözleşmeli personel olduğunu görüyoruz. Sözleşmeli personelle 


117

ilgili tasarıda yer alan tek bir madde de aslında nasıl bir çalışma biçimi olacağını gayet açık bir 

biçimde gösteriyor; “İşin bitmemesi durumunda sözleşmeli personel mesai saati dışında da çalışır 

ve fazla çalışma karşılığında sözleşmeli personele herhangi bir ek ücret ödenmez” diye taslakta 

zaten açık olarak yazılmış vaziyette. Hangi koşullarda çalıştırmayı düşünüyorlar bizleri, 

burada yer almış. 

Bu tasarıların geçmişte yer alan biçimlerinde kârlılık meselesi daha açık olarak ifade edilirdi. 

Muhtemelen çok eleştirildiği için kâr üzerinden işletmeleşme ve şirket ticarileştirmenin 

burada mümkün olduğunca elimine edildiğini görüyoruz. Fakat bilmiyorum, çıkartmayı mı 

unutmuşlar yoksa zorunlu muydu 6. maddede varlığını sürdürüyor. Birlik sermayesi, devredilen 

sermaye, bağış ve yardımlar, gerektiğinde devletçe yapılacak yardımlar ve birlik kârlarından 

oluşuyor. Yani esasen kâr-zarar esasına göre çalışan işletmeler olacak. 

Zaten biliyorsunuz hastaneler beşe ayrılacak; A, B, C, D, E diye. C ve yukarısındaki ortalamayı 

tutturan hastaneler birlik oluşturacak, D sınıfında olanlar eğer başarılı olup yukarıya geçemezlerse 

E sınıfına geçecekler. Eğer zaten birlik iseler de onların yönetimleri falan da 

değişecek, Bakanlık tarafından yönetici atanacak. Yani taslağın bu halinde E sınıfından F tipine 

dönüş yok ama gelecek versiyonlarda herhalde on yılda başarılı olamayan yöneticiler –çünkü 

kâra geçiremediğiniz durumlarda hep cezalandırılıyorsunuz– F tipi bir yerlere gönderilecek 

gibi gözüküyor. 

Genel gerekçede zaten yazıyor; “Aslında Sağlık Bakanlığı’nın merkezi faaliyetleri açısından 

sağlık hizmeti üretmesi bir yüktür. Sağlıkta dönüşüm programında şimdiye kadar atılan 

adımlarla bu yük zaten azaltılmıştı. Şimdi bununla birlikte bu yük tamamen Sağlık 

Bakanlığı’nın üzerinden kaldırılacak. O planlama, düzenleme, program yapma, filan gibi 

işleri görecek” diye. 

Ne anlama geliyor diye yorumlayacak olursak birkaç cümleyle bu bölümü tamamlamak istiyorum. 

Birincisi kamu hastanelerinin kamuyla ilişkisi zayıflıyor. Aslında pratik olarak kesiliyor. 

Yani hastanelerin mülkiyeti eğer devam ederse –işletme, kiraya verme, satma gibi 

imkanları da var–kalacak. Çalışanlar sözleşmeli ya da devam edebilirlerse memur şeklinde 

belki gene kamunun personeli sayılacaklar. Ama onun dışında bu hastaneler esasen piyasanın 

birer aktörü olacaklar. Aynı özel hastaneler gibi. Orada hizmet üreten ve ürettiği hizmeti orada 

satan birer kurum olacaklar ki bunun kamu tanımıyla hiçbir ilişkisi yok zaten. Yani toplumsal 

bir faydayı hedeflemeyecekler. Piyasada satabildikleri ürünleri üretecekler. 

Bu, Türkiye’deki bütün sağlık örgütlenmesini ve sağlık hizmeti üretimini baştan aşağıya değiştirecek 

bir olgu, bir düzenleme. Çok özetle bence bu tasarıyı isimlendirmek gerekirse “kamu 

hastanelerinde özelleştirme modeli” demek uygun oluyor. 

1930’ların ya da 40’ların Türkiye’sinde ya da dünyasında olsaydık devlet kapitalizminin 

hâlâ revaçta olduğu dönemlerde diyebilirdik ki ona uygun bir modeldi. Halbuki son 20 yıldır 

özelleştirme tecrübelerinden biliyoruz ki özelleştirme kapsamına alınan kamu kurumlarında, 

kamu iktisadi teşebbüsünde uygulanmıştır bu. Burada gerçekten bu biçimiyle hayata geçtikten 

sonra geride kalan yapının mülkiyetinin devlete ait olması, özel sektöre ait olması ya da başka 

birilerine ait olmasının hiçbir anlamı falan gözükmüyor. Bu biçimiyle kamudaki ikinci ve 

üçüncü basamak sağlık hizmetlerinin tamamen özelleştirilmesini düzenleyen bir yasa tasarısı. 

Birinci basamağın özelleştirilmesiyle ilgili olan aile hekimliği pilot bölge uygulaması zaten 

daha önce çıkmıştı biliyorsunuz. Aslında adı pilot olmakla birlikte uygulanan yerlerde ne sonuç 

alındığına bakılmadan da bütün memlekete yayılıyor. Orası zaten o yolla özelleşiyor. Şimdi burada 

kamu hastanelerinin özelleştirilmeye çalışıldığını görüyoruz. 

Tabii ki bütün bu dönüşümler içindeki en belirleyici halkayı sağlığın finansmanının değiştirilmesi 

oluşturuluyor. Bunun için bir Genel Sağlık Sigortası (GSS) Kanunu Tasarısı hazır- 


lanmış, sonra sosyal güvenlik kanunuyla birleştirilmiş ve geçen sene Sosyal Sigortalar ve Genel 

Sağlık Sigortası (SSGSS) Kanunu adı altında yasalaşmıştı. Anayasa Mahkemesi birtakım iptal 

kararları verdiği için yürütmesi ertelenmişti. En son 1 Ocak 2008’e ertelenmişti. Şimdi bakanlık 

yeni bir taslak metinle önümüze gelmiş vaziyette. 

Ben önce Anayasa Mahkemesi kararlarından söz edeceğim. Biliyorsunuz bu değişikliklerin 

de ona dayanarak yapıldığı söylendi. Anayasa Mahkemesi’nin kararı esas itibariyle memurların 

ve diğer kamu çalışanlarının hem sosyal güvenlik hem de diğer sağlık sigortası 

hükümleri açısından diğer sigortalılarla aynı hükümlere tabi olamayacağı üzerineydi. SSGSS 

bu nedenle iptal edilmişti. Ama bizim konumuz olan genel sağlık sigortasını memurlar ve diğer 

kamu çalışanları açısından Anayasa’ya uygun bulmuştu. 

Anayasa’nın 56. maddesi devletin herkesin sağlığını sürdürmesiyle yükümlü olduğunu, 

ama 56. maddenin son fıkrası da bunun için genel sağlık sigortası kullanılabileceğini işaret etmişti. 

Gene Kadriye Hanım çok haklı olarak uyardı bizi. Anayasa’nın 65. maddesine dayanmıştır 

ancak bu maddede devlete verilen görevin, belirtilen mali kaynakların yeterliliği 

ölçüsünde sınırlı olduğu kuşkusuzdur, denilerek Anayasa Mahkemesi bir genel sağlık sigortasının 

uygulanabileceğine, kamu çalışanları dışında esas itibariyle Anayasaya uygun olduğuna 

karar vermişti. 

Birkaç ayrıntı önemliydi. Yapılan itirazlardan biri bu diş hekimliğindeki protezlerle ilgiliydi. 

Biliyorsunuz 18 ve 45 yaş arasındaki sigortalıların masraflarını, onkoloji ya da travma dışındaysa, 

Sosyal Güvenlik Kurumu hiçbir şekilde ödemeyecekti. 18 yaş altı ve 45 yaş üzerinde 

olanların da aslında sadece yüzde 50’sini ödeyecekti. Buna yönelik itirazı Anayasa Mahkemesi 

reddetti. “Genel Sağlık Sigortası tüm nüfusu kapsaması nedeniyle böyle bir düzenleme 

yapma yetkisi yasa koyucunun takdirindedir” diye. 

Bir diğeri bu katılım paylarına yönelik bir itirazdı. Anayasa Mahkemesi onu da reddetti, katılım 

payları konabilir diye. Oradaki ifade bence Anayasa Mahkemesi’nin kararını ve Genel 

Sağlık Sigortası’nın özünü çok güzel yansıtan bir şey; “Kuraldaki tutar, normalde kişilerin 

kendilerinin karşılaması gereken sağlık harcamalarının devlet tarafından karşılanan bölümünü 

gösteriyor. Bunun üzerini devlet isteyebilir.” Yani Anayasa Mahkememizin genel sağlık sigortasına 

baktığı zaman onayladığı ve yorumladığı bu. Normalde kişilerin kendileri yapması 

gerekir sağlık harcamalarını, devlet buna genel sağlık sigortası veya başka biçimde katkıda 

bulunuyorsa, onun üzerinde istediği kadar vatandaştan alabilir. 

Bir tane karşı oy yazısında ilginç bir ifade vardı; “Devletin mali imkanlar ölçüsünde sunduğu 

asgari sağlık hizmetlerinin üstünde istenen bedelin hizmet talep edenler tarafından karşılanması, 

doğaldır” diyor. Tanım çok güzel. “Asgari sağlık hizmetleri”. Bunlar hep “genel 

sağlık sigortası” dedi, biz “yok bu sınırlı sigortadır, asgari sağlık sigortasıdır” dediğimizde itiraz 

ediyorlardı. Anayasa Mahkemesi de yasayı okuyor ve “bu bir asgari sağlık hizmetidir, bunu 

karşılayacaktır” diye açık biçimde ifade ediyor. Şimdi bunun üzerinden bir değişiklik, gelmiş 

vaziyette. 

Esas itibariyle genel sağlık sigortası ama iş kazası, meslek hastalığı, analık sigortasında da 

bir takım değişiklikler var. Ben onları sizinle paylaşmak istiyorum. Bir tanesi; bu iş kazasında, 

meslek hastalığında ya da hastalıkta geçici iş göremezlik ödeneği vardır biliyorsunuz sigortalılara 

verilen. 5510 sayılı kanunda asgari ücretin üçte-ikisi idi, %66,6’ya denk gelirken bu değiştirilmiş, 

beşte-üçüne düşürülmüş, %60’ına. Yani %10’luk bir kayıp da işçiler açısından, 

çalışanlar açısından reva görülmüş orada. Keza bu kanunun propagandasını yapmakta çok fazla 

bir şey bulamadıkları için, hatırlarsınız reform adı altında ortaya sunarlarken sağlıkta en çok 

söyledikleri şeylerden birisi emzirme ödeneğini yükseltmekti. Asgari ödeneğin 1/3’üne kadar 

emzirme ödeneğinin yükseltilmesi 5510 sayılı kanunda öngörülüyordu ama daha uygulamaya 


119

geçmeden hükümetimiz onun da sigortalılar için sakıncalı olduğuna karar vermiş, onu da ondabire 

indirmeye karar vermiş vaziyette. Uygulamaya geçip bir sakıncası görülmeden indirilmiş. 

Üçüncü değişiklik; yoksulların prim ödemeden sigortalı olacağını söylüyordu hükümet, 

biz de buradaki yoksulluk tanımının çok düşük düzeyde olduğunu, kavramın ilk tartışıldığı sırada 

ailesinin bütün gelirinin 127 YTL’den aşağıda olan insanların ancak yoksul sayıldığını, 

üzerinde olan herkesten devletin prim alacağını söylediğimizde kanunu yapan insanlar itiraz 

ediyorlardı. “Böyle bir şey yok nereden çıkarıyorsunuz” diyorlardı. İşte orada bir yeşil kart 

verilenler maddesinden çıkartıyoruz diyorduk ama o çok da o anlama gelmez diyorlardı. Şimdi 

açık olarak yazmışlar arkadaşlar. Primi devlet tarafından karşılanacak olanlar aylık bütün eline 

geçen para, –bu Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından değişik test yöntemleriyle belirlenecek– 

net asgari ücretin 1/3’ünden aşağıda olanlar. Yani 139 YTL’den aşağıda olanlar, onun üstünde 

olanlar her ay için 73 YTL ile 475 YTL arasında GSS vergisi ödeyecek. 

Bir başkası, 63. maddede Sosyal Güvenlik Kurumu’nu finansmanı sağlanacak sağlık hizmetlerinin 

türlerini, sürelerini falan belirlemek için bilimsel komisyonlar kurmakla görevlendiriyordu. 

Hani keyfi olarak değil “bilimsel komisyonlar kur ve oradan gelecek görüşleri göz 

önünde bulundur” diye. Orada bir değişiklik yapmışlar. Komisyon kurma zorunluluğu kaldırılmış, 

“komisyon kurabilir”e döndürülmüş. Komisyonların bilimsel olma zorunluluğu da hepten 

kaldırılmış. Her çeşit komisyonla bu iş yapılabilecek. Sosyal Güvenlik Kurumunun 

buradaki belirleme yetkisini artırıyor ve bu şu açıdan önemli finansmanını karşılayacak sağlık 

hizmetlerini belirliyor burada. Ve bunlardan istediğini dışarı çıkarabilecek, bunun için de 

hiçbir biçimde bir bilimsel komisyonun görüşüne dayanma zorunluluğu kalmayacak. 

Çok önemli bir değişiklik; genel sağlık sigortasının dünyadaki bütün örneklerinde de olduğu 

gibi katılım paylarıyla ilgili. Daha önce biliyorsunuz 5510 sayılı kanunda üç tane katılım payı 

ödenecek sağlık hizmeti tarif edilmişti. Ayakta tedavi hekimliği ve dişhekimliği tedavisi; ortez, 

protez iyileştirme araç ve gereçleri ve ayakta tedavide kullanılan ilaçlar. Sadece bunlardı. Şimdi 

aslında Türkiye’de bütün sosyal güvenlik mevzuatında şimdiye kadar, tarihinde olmayan bir 

yenilik yapılıyor ve yatan hastalarda da katılım payı alınıyor. Bunun oranı şimdilik %1. 

Kanunda daha önceki katılım payları için bir gerekçe vardı; “gereksiz kullanımı azaltmak” 

şeklinde. Yatan hastalardan alınacak katılım payı için hiçbir gerekçe yok. Zaten gerekçe olması 

da mümkün değil. Hani birinciyi şöyle açıklıyorlar; “vatandaşın elinde sağlık karnesi var, ha 

bire polikliniklerden gidiyor, ilaç yazdırıyor, alıyor” falan. Ama tabii şöyle bir imkan hiç kimse 

için yok. Benim elimde sağlık karnem var, hastaneye gideyim, bir on gün yoğun bakımda yatmak 

istiyorum ya da genel cerrahi servisinde ameliyat olmak istiyorum falan diye. Böyle bir 

gerekçe de yok. Hiçbir gerekçeyi de bulamamışlar ama yatan hastalardan da alınıyor. Hani 

bizim eskiden beri söylediğimiz katılım paylarının giderek artacağını da gösteriyor. 

Önemli bir düzenleme; daha önce bu 2 YTL olan diş hekimi ve hekim muayene ücretlerini 

Sosyal Güvenlik Kurumu, özellikle sevke uymak koşuluyla yarıya kadar indirmeye, hatta kaldırmaya 

yetkiliydi. Şimdi o yetkiyi koruyor ama başka bir yetki daha verilmiş. Beş katına 

kadar çıkarma yetkisi. Yani Sosyal Güvenlik Kurumu o katılım payını beş katına kadar çıkartabilecek. 

Özellikle ikinci, üçüncü basamağa doğrudan müracaatlar durumunda bu yetkiyi kullanması 

öngörülüyor. Keza sevksiz olarak hastanelere başvuran daha önceki sistemde birinci 

basamak aile hekimliğine başvuracak oradan da hastanelere başvurulacaktı, sevksiz olarak 

başvurmayı mümkün olduğunda engellemeye yönelik, burada yapılan değişikliklerle onun 

önünü açmaya yönelik olduğunu görüyoruz. 5510 sayılı SSGSS Kanunu’nda sevksiz olarak 

hastaneye başvurulduğunda bedelin %50’sini Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ödemesi öngörülürken 

şimdi %80’ine çıkarılmış. Hani vatandaşın daha rahat olarak aile hekimliğini falan, sağlık 

ocağını by-pass edip hastaneye gitmesi için. 


Bu Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu’nun, biz yokuz içinde ama, daha önceki 

kanunda fiyatları belirleme çalışmalarına başlamadan önce TTB, Türk Dişhekimleri Birliği, 

Türk Eczacılar Birliği gibi bir dizi kurumdan görüş alması öngörülmüştü. Şimdi onlar da çok 

sadeleştirilmiş; “Kurum komisyon çalışmalarına başlamadan önce ilgili kamu kurum ve kuruluşları 

ile sivil toplum örgütlerinin görüşlerini alabilir” deniliyor. Yani fiyatlandırma konusunda 

da Sosyal Güvenlik Kurumunun mümkün olduğunca elinin serbest bırakıldığını, istediği 

gibi fiyat belirleyebileceğini yapılan yeni düzenlemeyle görüyoruz. 

9. değişiklik hastanelerin sınıflandırılması. Bundan önceki sistemde Sosyal Güvenlik Kurumu 

sezaryen için ne kadar 400 milyon mu ödenir diye belirlemişti? Bütün hastanelere bunu 

ödeyecekti. Şimdi fiyatlandırma esas olmak üzere hastaneleri sınıflandıracak ve öyle eskisi 

gibi varoştaki hastane ile şehir merkezindeki hastaneye aynı parayı ödemeyecek. Şehir merkezindeki 

o daha gelişmiş yüksek teknoloji kullanan hastaneye piyasa eliyle daha dolgun bir 

ödeme yapma imkanı getirmiş. 

10. değişiklik bence en temel değişiklik. Biliyorsunuz 5510 sayılı Kanunla Türkiye’nin 

sosyal güvenlik mevzuatına ilk defa “fark ödemesi” girmişti. Yani katılım payından ayrı bir fark 

ödemesi girmişti. Ama çok sınırlı bir fark ödemesiydi. Otelcilik hizmetleri ve öğretim üyesi tarafından 

verilen sağlık hizmetlerinde. Şimdi kanunda yapılan değişiklikle bu fark ödemesi otelcilik 

hizmetleri ve öğretim üyesi tarafından verilen sağlık hizmetleri sınırı kamu sağlık 

kurumları için korunuyor ama özel sağlık kurumları için kaldırılıyor. Özel sağlık kurumları 

verdikleri her türlü sağlık hizmetleri karşılığında fark ödemesi adı altında kurumun belirlediği 

fiyatın üç katına kadar bir parayı alabilecekler. 

Memurlarla ilgili genel sağlık sigortasını ilgilendiren şöyle bir düzenleme yapılmış; aslında 

standart olarak bütün çalışanlardan %5, çalışandan %7,5, işverenden genel sağlık sigortası primi 

alınacaktı ama Anayasa Mahkemesi genel olarak bozduğu için orada memurların mevcut ödenekleri 

korunmuş ama %16 emeklilik keseneğinde %5’i çalışanın payı devlet karşılığı, %7,5’i 

kurum karşılığı olarak çalışanın payı Genel Sağlık Sigortası primine dönüştürüldü. 

Şimdi birinci tespit aslında, baştan da bahsettiğim gibi Anayasa Mahkemesi’nin 5510 sayılı 

Kanunu bozması; hem emeklilik hem de GSS açısından kamu çalışanlarını da diğer çalışanlarla 

aynı hukuka tabii tutamazsınız, oydu. Bu değişiklik metnine baktığımız zaman 

Anayasa Mahkemesinin GSS ile ilgili kararına uyulmadığını görüyoruz. Aslında kamu çalışanları, 

memurlar ve diğer kamu çalışanlarından bütün Genel Sağlık Sigortası hükümleri halen 

duruyor. 

İkinci ve önemli bir tespit; GSS ile ilgili yapılan bütün bu değişikliklerin Anayasa Mahkemesi 

kararıyla hiçbir ilgisi olmadığını görüyoruz. Hani diyorlar ya Anayasa Mahkemesi bunu 

bozdu da o yüzden değiştiriyoruz. Anayasa Mahkemesi’nin bozma kararını hiçbir biçimde değişikliğe 

yansıtmazken Anayasa Mahkemesi’nin bozmadığı bir dizi değişikliği gerçekleştiriyorlar 

GSS’de. Ve çalışanlar ve sigortalılar açısından hiçbir kazanım yok, tersine daha da fazla 

hak kayıpları olduğunu görüyoruz. Özellikle katılım payının çok daha genişletildiğini hem 

miktar hem de kapsam olarak genişletildiğini görüyoruz. 

İki tespit; bir tanesi aslında fark ödemesi lafını ben de dahil kullanmamamız gerekiyor. Bu 

çok açık bir şekilde “bıçak parası”dır. Yıllardır şikayet edilen, “Vatandaş vergi ödüyor prim 

ödüyor, hastaneye gidiyor doğru düzgün sağlık hizmeti alamıyor. Muayenehaneye çağırıyorsunuz 

ve bıçak parası alıyorsunuz.” iddiasının şimdi tersine yasaya girmiş halidir bu. 

Yani bu ülkede sağlık hizmeti almak için bu coğrafyada yaşamak yetmiyor, bu ülkenin 

yurttaşı olmak yetmiyor, vergi ödemek yetmiyor, prim ödemek yetmiyor, katılım payı ödemek 

yetmiyor, bir de gideceksiniz fark ücreti ödeyeceksiniz, yani “bıçak parası” ödeyeceksiniz. 

Bıçak parasını yasallaştırmaya çalışıyorlar. 


121

Fark ödemesinin serbest bırakılması, vatandaşın doğrudan hastanelere başvurabilmesi, bununla 

ilgili birinci basamaktaki sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi ve o muayene ücretlerinde 

yapılan düzenleme aslında Türkiye’de sağlık sisteminin önemli ölçüde özel hastanecilik üzerine, 

özel hastaneyi finanse etmek üzere olduğunu gösteriyor. GSS hayata geçtiğinde de o üç 

kat fark ödemesinin boşuna olmadığını düşünüyorum ben, gelip oraya oturacağını, yani sonuç 

itibariyle vatandaşın yaptığı sağlık harcamalarının dörtte birinin GSS tarafından ödeneceğini, 

dörtte üçünün de vatandaşın cebinden çıkacağını, eğer o şekilde ödenmezse vatandaşın sağlık 

hizmeti alamayacağını düşünüyorum. Aslında bütün bunlara hiç yabancı olmadığımızı düşünüyorum. 

Hatırlarsınız geçen sene bu tasarılar çıktığı zaman hep birlikte hazırlamıştık bunları. 

Hatta özetlemiştik de. 

Son olarak şunu söyleyeyim; bütün bu süreçlerde bulunurken zaman zaman “çok mu abartıyoruz, 

çok mu muhalif davranıyoruz?” diye düşünüyorum Öyle bir basınç var ya; “her şeye 

muhalefet ediyorsunuz, diliniz de çok keskin” falan diyorlar. Şu Anayasa Mahkemesi kararını 

ve GSS’de yapılan şu değişiklikleri gördüğüm zaman “aslında gerçekte çok insaflı davranmışız” 

dedim. Hani geçen sene söylediğimiz; “bu yapılan değişiklikler gayri insanidir, gayri vicdanidir, 

gayri ahlakidir” lafının aslında zemzemle yıkanarak söylenmiş bir söz olduğunu ve 

bugün hak ettikleri sözü çok daha güçlü söylememiz gerektiğini düşünüyorum. Bununla ilgili 

belki ikinci bölümde söz hakkım olur diye teşekkür ederek kapatıyorum. 

Dr. Ayşegül Bilen: Çok teşekkür ediyoruz. Panelimizin birinci bölümünü bitirmiş bulunuyoruz. 

Bütün konuşmacılara çok teşekkür ediyorum. Eğer katılımcılardan da itiraz eden 

yoksa ara vermeden panelin ikinci bölümüne geçmenin uygun olacağını düşünüyorum. Bu bölümde 

toplantıyı yönetmesi için sözü Seyhan Hanım’a veriyorum. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Teşekkür ederim. Bizim konuklarımız olacaktı bu 

bölüm için, onlara söz verelim demiştik ama sanırım katılım olmadı. KESK, DİSK Başkanı ve 

SES’i çağırmıştık, değil mi? O zaman mevcut birinci bölümde konuştuklarımızla ilgili sizlerden 

gelen önce sorular var mı? Onları alalım. 

Dinleyici: Ben çok daha böyle ciddi taraflarına geçmeden aklıma takılan bir şeyi sormak 

istiyorum Ahmet Bey’e. Daha önce sahte hekimlik uygulamasıyla ilgili bir ceza kararı, yaptırım 

çıkmıştı. Daha sonra o indirilmiş. Buradaki gerekçe nedir? Benim aklıma gelen şey şu; 

acaba sahte dişhekimliğini kulis mi yaptılar? Yani böyle bir baskı mı uyguladılar meclistekilere 

de böyle bir karar çıkıyor? 

Dişhekimi Ahmet Gürbüz: Sorunuz için teşekkür ederim. Biz de öyle düşünüyoruz. 

Gerçekten milletvekilleri üzerinde sahte dişhekimlerinin kulis yaptığını, lobi oluşturduğunu 

düşünüyoruz. Çünkü ülkemizde bulunan sahte dişhekimi sayısı azımsanamayacak ölçüde yüksek. 

Biz en az 3000 dolayında olduğunu düşünüyoruz. İstanbul’da dahi yüzlerce olduğunu düşünüyoruz. 

Sahte dişhekimlerine verilen cezanın yükseltilmesi için gerçekten çok uzun yıllardır 

mücadele ediyoruz. Bunu ancak 2004 yılında başarabildik. Çünkü geçen parlamentoda 7 dişhekimi 

milletvekili vardı. Biz de o dişhekimi milletvekilleri üzerinden bir lobi faaliyeti yürüterek 

bir anlamda bunu başarabilmiştik. Düzenlenen yasada sahte dişhekimlerine verilen ceza 

3 yıldan az olmamak üzere 5 yıla kadar hapis cezasıydı. Ayrıca 1000 liradan 3000 liraya kadar 

ağır para cezası öngörüldü. Sahte dişhekimliği yapılan yerlerdeki aletler hemen müsadere edilebilecekti. 

Bu karar bizim için çok sevindirici oldu. Sahte dişhekimliği ile ilgili mücadelemize 

hız kattı bu. 


Geçmiş yıllarda da mücadeleyi yapıyorduk. Ve sahte dişhekimlerine karşı üstelik hedef 

olarak bunu yapıyorduk. Ama yasa caydırıcı olmadığı için başarılı olamıyorduk. Bu cezanın 

artırılması bizim için gerçekten çok iyiydi. Fakat bu cezanın artırılmasının üzerinden henüz kısa 

bir müddet geçmesinden sonra iki kez bu cezayı tekrar düşürmek için çalışmalar yapıldı. Biz 

bazı sahte dişhekimlerinin milletvekillerine baskı yaptığını biliyoruz. Fevzi Bey’in bahsettiği 

gibi dişhekimi olmayan bazı kişilerin, bazı sermayedarların diş muayenehanesi, poliklinik açabilmek 

için bu çabayı yaptığını biliyoruz. Dolayısıyla böyle bir lobi faaliyeti olmuştur. 

Dinleyici: Benim sorum Osman Bey’e olacak. Kamu Hastaneleri Yasa Tasarısı içinde – 

biraz da vurgulamak için soruyorum yanıtını bildiğim bir soru– eğitim hastanelerinin ayrı bir 

yeri yok sanıyorum. İyi bir sağlık hizmeti için iyi yetişmiş hekimlerin olması vazgeçilmez bir 

öngörüdür. Fakat piyasalaşmış ortamda eğitim ne olacak? Ayrıca uzman sayısı azlığını vurgulayan 

hükümet son TUS sınavlarında eğitim hastanelerine çok fazlaca asistan kadrosu verdi. 

Bu asistanların eğitimi ne olacak bu kapsamda? 

Dr. Osman Öztürk: Eğitim hastaneleri ile ilgili herhangi bir düzenleme yer almıyor. Ama 

iki şekilde yorumlanabilir: Eğitim hastanelerini kapsamayacağı gibi yorumlanabilir. Fakat bütününe 

baktığım zaman eğitim hastanelerini de kapsayacağı da malum. Zaten eğitim çok önemli 

bir bölüm değil. Esas itibariyle kârlılığın öne çıkarıldığını görebiliyoruz, o açıdan eğitim konusu 

herhangi bir şekilde düzenlenmemiş burada. 

Sunucu: Buyurun Hüseyin Bey. 

Dr. Hüseyin Demirdizen: Aslında Osman Bey’in özellikle Kamu Hastane Birlikleri ve 

GSS ile birlikte bıraktığı yeri şöyle tanımlamak daha mümkün; Kamu Hastane Birlikleriyle 

birlikte aslında sağlık sisteminin birinci basamaktan üçüncü basamağa kadar özelleştirildiğini 

söylemek gerekiyor. Çünkü her ne kadar Kamu Hastane Birlikleri diye geçiyorsa da, 

bunun içinde bir pilot var, aile hekimliğinde olduğu gibi. Buralar aslında tamamen ticari kuruluşlar. 

Belki kamu şirketleri denilebilir. Ama ona bile çok uymuyor çünkü bu şirketlere kamusal 

bir hizmet vermekle ilgili bir sorumluluk vermiyor. Kendisine kuruluş sırasında 

devredilmiş olan taşınır taşınmaz bütün malların tamamının ya da parça parça satılması dahil 

olmak üzere, ya da kendi sunduğu hizmetlerin bir bölümünün ya da tamamının satın alınması 

gibi olanaklar verilerek, hem sağlık hizmetlerini doğrudan özel şirketlerden ve kişilerden 

satın almanın yolunu, hem kendi ünitelerini özel kuruluşlara ya da kişilere satma ya da kiralama 

yolunu açmış oluyor. Dolayısıyla aslında özelleştirmenin bir yoludur bu. Hani özelleştirilecek 

kamu iktisadi kuruluşları, kamu hizmetleri bu yola girerken aslında bu modelle 

doğrudan özelleştirmenin olacağını söylemek zor değil. Dolayısıyla diğer alanlardaki yasal 

düzenlemelerle beraber düşünüldüğünde sağlık sektörü birinci basamaktan üçüncü basamağa, 

tıbbi hizmetlerden ilaca, ağız-diş sağlığı hizmetlerine kadar tam bir piyasa alanı gibi 

duruyor. Fotoğraf tamamlanmış oluyor. 

Özellikle eczacılık alanında önemli birkaç düzenlemeyle birlikte bu sürecin yapısal özelliğine 

uygun olan öteki adımların da atılacağını, atıldığını görüyoruz. Dolayısıyla eskiden Anayasa’ya 

da yansıyabilecek bölümlerle birlikte değerlendirildiğinde “Sağlık bir hak değildir. 

Sağlık bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın gereğini yerine getiren insanlar bu hizmetlerden yararlanacaktır” 

anlaşılıyor ve böyle olunca da tabii sadece teknik, sadece bir organizasyonel sorun gibi 

durmuyor. Ahmet Bey’in söylediği yerle birleştirildiğinde aslında bu alanda ortaya çıkan tablo 

genel olarak toplumsal alanda en azından sağlık ve sosyal güvenlik alanının yeniden düzen- 


123

lendiğini gösteriyor ve bu en az sağlık profesyonelleri kadar diğer toplum kesimlerini yakından 

ilgilendiriyor. O yüzden belki ikinci bölümde bu fotoğrafın toplumla paylaşılması açısından, 

toplumun diğer kesimleriyle paylaşılması açısından neler yapabileceğimizi tartışırız. Kendi 

üyelerimiz açısından bunun daha görünür kılınmasına dönük neler yapabiliriz ki biz en azından 

sağlık alanından biliyoruz ki üyelerimizin tamamı aynı bilgi düzeyinde değil. Hâlâ bu yoldan 

diyelim ki bazı önemli işlerin yapılabileceğini ve kendileri için de daha iyi bir gelecek 

olabileceğini düşünüyorlar. Hani bir grubu doğrudan özel sağlık kuruluşu sahibi olarak buralarda 

ya da işletme haline gelmiş yerlerde daha yüksek gelirle çalışma umudunu taşıyarak. 

Ama böyle bir şeyi var. Fakat fotoğrafın öteki karelerini getirdiğimiz zaman bunun en azından 

sürdürülebilirlik açısından, en azından kısa vadede, orta vadede bile çok olanaklı olmadığı 

görünüyor. Osman Bey de ortaya koydu. Üç yıl önce sosyal güvenlikle beraber gündeme geldiği 

zaman yakalanan bir geniş düzey vardı; sağlık çalışanlarının yanı sıra diğer emek örgütlerinin 

de içinde bulunduğu Emek Platformu. Sanıyorum bunu hızla yeniden toparlamak ve son 

değişikliklerle birlikte resmi yeniden hepimizin önüne koymak, ama yanı sıra en azından Sağlık 

Meslek Odalarının kendi üyelerine dönük, bu yıkıcı ve yakın süreçte gündeme gelebilecek 

sonuçları da daha yakından paylaşma gibi bir yapılandırılmış bir çalışma sunmamız lazım. 

Açıklamalarıyla, eylemleriyle görünür kılmaya dönük. Bunları ortaklaştırmamız lazım. İki ya 

da üç tane somut takvim var bizim hazırlığımızı beklemeyen. Bunlardan bir tanesi sabahki 

oturumda konuşuldu; Anayasa süreci, gerçekten orada temsili olmanın ötesinde gerçekten ciddi 

bir toplumsal güç haline gelmemiz gerekiyor. 

İkincisi geniş kesimleri ilgilendirdiği için hem yeniden Genel Sağlık Sigortası’nın ve Sosyal 

Güvenlik Yasası’nın Meclis’te gündeme gelmesi, hem ilaç alanını düzenleyen hem de Kamu 

Hastaneleri Birlikleri’ni düzenleyen takvimin bir toplumsal muhalefetle karşılanmasına dönük 

bir hızlı değerlendirme yapılıp bu konudaki takvimi de açıklamak uygun olacaktır. Öbür taraftan 

daha kapsayıcı alternatif önermelerimizi geliştirme süreciyle birlikte. Teşekkür ediyorum. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Biz teşekkür ederiz. Gerçekten mücadelemize dayalı 

planlı ve daha yoğun bir şekilde devam etmek durumundayız. Buyurun. 

Dinleyici: Katılımcılara teşekkür ederek başlıyorum. Ben saptadığım bir uyuşmazlığı paylaşmak 

istiyorum sizlerle. Sayın Rafet Şahin’in söylediği gibi sağlığın metalaştırıldığı ve ilacın 

metalaştırıldığı bir günde Sayın Osman Bey’in de söylediği gibi asgari sağlık sisteminin 

konulmak istendiği ve yatan hastalardan katılım payı, katkı payı alınımının da tartışıldığı bir sektörde 

günübirlik hastalarının da ilaçlarının hastane eczanesinden verildiği böyle bir çarpık, birbiriyle 

uyuşmayan maddeler ortaya çıkıyor. “Bu şartlarda bence gündem olarak da bu birbiriyle 

uyuşmayan maddeleri ortaya koyup insanların önüne mi koymamız gerekir acaba?” diye düşünüyorum. 

Yani birbiriyle uyuşmayan maddeleri gündem mi etmemiz gerekecek aslında? 

Ecz. Rafet Şahin: Orada şöyle bir sorun var. Daha önce eczacılar odasıyla işleyen ve eczaneler 

arasında eşit dağılımı da sağlayan bir sistem vardı yatan hastalarla ilgili. Şimdi o sistemde 

değişiklik yapıyorlar ama arkasını çok söylemiyorlar. Bizim bildiğimiz şu; ihale sistemi... 

Çünkü zaten uygulanacaktı. Altyapısı yok diye 2008’in başına ötelendi ama bu mevcut ihale sistemi 

içerisinde açık net söylüyorlar ki buna hazır değiliz. “Zaten borçlu sistem içerisinde ilaç 

sektörü bize ilaç vermiyor.” Pozisyonumuz bu diye birçoğu ilan ediyor. Onu özel hastanelerle 

bağlantılı bir ihale sistemi içerisinde çözmek istiyorlar, çok net söylemiyorlar. O sistem içerisinde 

çözdüklerinde de o işe talipliler zaten hazır bekliyor. Taliplileri var. Ve o işi oradan da özel- 


leştirip, tekelleştirip sistem içerisinde öyle dahil edecekler, diye düşünüyorum. Ne yapılacaksa 

da bunu hep birlikte bu biçimiyle değerlendirmek lazım. Bazı gruplar var, AKP’ye yakın gruplar 

var. Onlar o alanda hastane girişimciliklerini çok hızlı bir biçimde sürdürüyorlar. O alana talip 

olduklarında çok ciddi bir sömürü alanına dönüşecek hastanelerin kendi döngüsü içerisinde. 

Dinleyici: Bir de ayrıca bugünkü sağlık giderlerini bir kara delik olarak değerlendiren bir 

medya var. 

(Bant değişimi...) 

Dinleyici: Bu haliyle yasalaşacak olan taslak önümüzdeki süreçte yine bir anayasa engeline 

takılacak mı, birinci sorum bu. İkinci saptamam da işte neo-liberal politikaların bu kadar 

çok açığa çıktığına bir örnek, bizim kurumlarla yaptığımız sözleşmelerde yer alan ceza maddeleri 

bile artık para cezası şekline dönüştü. Düşünebiliyor musunuz yani biri devleti soyuyorsa 

açık söyleyeyim bir ceza ile cezalandırılmak yerine o cezalar hafifletilerek o soyguna 

eşdeğer olarak işte 5 katı 10 katı para cezaları işte geçmişte idari cezalar olarak adlandırılan cezalar 

bugün sistemde bir başka cezalandırma yöntemi olarak önümüze geliyor. Böyle olunca 

da bir yönüyle düzen içindeki aksaklıkları ortadan kaldırmaya çalışan bizler meslek örgütleri 

olarak bu konuda kendi mesleğimiz içinde bu düzenle özleşen birtakım uygulamalara giren 

meslektaşlarımızı ne yazık ki çok da fazla engelleme durumunda kalmıyoruz. Görünen o ki 

artık sistem her şeyi ile bir parasal hizmet şekline dönüşüyor. Bu da artık bizim müdahale noktasında 

meslek örgütleri olarak çok kararlı bir duruş sergilememiz gerektiğinin de bir başka göstergesi 

olarak önümüze çıkıyor. 

Dr. Osman Öztürk: Şimdi birinci soruyla ilgili olarak şöyle söyleyeyim; tabii ki hukukçu 

değilim ama Anayasa Mahkemesi söylediği için bu şekilde yasalaşırsa Anayasa Mahkemesi’ne 

giderse, genel sağlık sigortasıyla ilgili yapılan düzenlemelere Anayasa Mahkemesi eğer eski 

kararına sadık kalacaksa uygun görmemesini beklerim. Çünkü prensip açısından memurlar ve 

diğer kamu çalışanlarının, diğer sigortalıların emeklilikte olduğu gibi genel sağlık sigortasında 

da aynı hükümlere tabi olamayacağını söylemişti. 

Mesela emeklilikle ilgili bölümde mevcut kamu çalışanları tamamen çıkarılmış; “bu kanundan 

sonra çalışmaya başlayacak 4/c’liler bu hükümlere tabidir” diyor. Bu mesela Anayasa 

Mahkemesi için yeterli mi bilemiyorum. Ama en azından çıkarılmış. Genel sağlık sigortası ile 

ilgili ise bir tek primde eski sisteme dönülmüş, ama onun dışında hiçbir çıkarma yapılmamış. 

O açıdan hani Anayasa Mahkemesinin eski kararı doğrultusunda davranırsa bunu kabul etmemesi 

gerekiyor. 

Diğer söylediğim; yapılan değişikliklerin Anayasa Mahkemesi’nin kararıyla ilgisi yok. 

Aslında benim görebildiğim kadarıyla Hükümet Anayasa Mahkemesi’nin kararından cesaret 

alarak fırsattan istifade aslında kendi kafasında nihai olarak kuracağı genel sağlık sigortası 

konusunda oldukça hızlı adımlar atmış. Yoksa Anayasa Mahkemesi yatan hastadan pay 

almadı diye, “bıçak parası” koymadı yasaya diye iptal etmedi önceki yasayı. 

O açıdan ben bugün aslında bu neo-liberal programı deşifre etmek konusunda geçmişte 

yaptığımızın çok yararlı bir birikim sağladığını ve onun bize çok güçlü bir dayanak noktası sağladığını 

düşünüyorum. Ama bugün gerek kamu hastanelerinde gerek genel sağlık sigortasında 

atmaya çalıştıkları bu adımlar karşısında gerçekten toplumun çok geniş kesiminin bunları kabul 

etmesi mümkün değil. 


125

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Buyurun. 

Dinleyici: Teşekkür ediyorum. Ben arkadaşlara bir soru yöneltmek istiyorum. Şimdi bu 

neo-liberal politikaların... 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Biraz sesli alabilir miyiz? 

Dinleyici: Benim biraz daha ilgili olduğum alanlardan biri de hayvancılık oldu. Gerçi 

neo-liberalizmden önce de tarımda kapitalistleşme vardı. Kapitalistleşme anlamında bir değişiklik 

yok. Fakat özellikle hayvancılıktaki kapitalist üretim ilişkileri bu hayal edemeyeceğimiz 

noktalara geldi. Şimdi bu çok ciddi bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkıyor bugün. 

Çünkü hayvancılık demek besin demek, besin demek sağlığın temel ihtiyaçlarından bir tanesi. 

Şimdi geçmişte çoban ne düşünürdü? Çoban “ben hayvanımı yaylaya götürsem de orda 

bir iki otlar yese, hayvanım eti koksa” falan derdi. Şimdi çoban ne yapıyor? “Nasıl kârımı 

artırabilirim” diyor. Bunun için bilim teknolojiyi hayvancılığın bütün dallarında sonuna 

kadar uygulamaya başladılar. 

İşte ne yaptılar, büyük tavuk çiftlikleri kurdular. Burada soğutma tanklarında bir tane tavukta 

hastalık varsa bütün tavuklara geçiyor. Artık herhangi bir paketlenmiş tavuk yiyorsanız 

mutlaka (...) var içinde kurtuluş yok. Ne oldu? Yemlerine antibiyotikler katılmaya başlandı 

hayvanların. Hayvanın normal florasındaki mikroorganizmalar bu antibiyotiklere direnç kazandılar. 

Şimdi dünyanın her yerinde eskiden çok basit antibiyotiklerle tedavi edilen hastalıklar, 

besin yoluyla bulaşan hastalıklar bütün hastalıklara karşı dirençli vakalar olarak karşımıza 

çıkıyor. (...) hastalığı meşhur herkes biliyor. İşte bir sürü çocuk hayatını kaybediyor bu yüzden. 

Yani fazla lafı uzatmak istemiyorum. Neo-liberalizmin getirdiği hastalıklar bunlar diye düşünüyorum. 

Neo-liberalizm öncesinde bu hastalıkların çoğu yoktu. Bunlar neo-liberalizmin ortaya 

çıkarttığı hastalıklar. Bu konuda Veteriner Hekimler Odası’nın bir çalışması var mı? Benim 

öğrenmek istediğim bu. 

Veteriner Hekim Dr. Fevzi Karaağaç: Tabii sizin bakışınız farklı boyutta ama tabii 

doğru yönleri de var. Ancak onu tam öyle birebir demesek de şöyle bir yaklaşım neo-liberalizm 

şöyle bir ölçü getiriyor orada: Türkiye’de veteriner teşkilatlarının 1985’te dağıtılması neticesinde 

Tarım Bakanlığı içerisinde veteriner halk sağlığı açısından ciddi bir açık oluştu ve 

veteriner hekimlerin yeterince istihdam edilememeleri yani sayı olarak 2500-2700 civarında 

Tarım Bakanlığı’nda veteriner hekim çalışıyor. 

Onun haricinde bir de Sağlık Bakanlığı içerisinde bir daire başkanlığı vardı. O müdürlük 

seviyesine düşürüldü. Koruyucu hekimlik anlamında zoonoz hastalıklarla ilgili onun bu noktaya 

gelmesin de neo-liberal akımın bence bir sonucu. Yine bizim son zamanlarda yaşadığımız 

bir nokta var, o akımın devamı olabilir diye düşünüyoruz. Nedir? Örneğin yerel yönetimlerde 

çok ciddi sayıda veteriner hekim çalışıyordu. 1000 civarında kadro, 3000 civarındaydı. İstanbul’da 

örneğin 4 tane Veteriner Müdürlüğü kaldı belediyelerde. Ama zaman zaman görüyorsunuz 

zoonoz kuduzla ilgili birçok vakaya rastlıyoruz. Bunun haricinde bunlarla 

birleştirebiliriz. 

Ancak şöyle bir durum var tabii, yani bunlar birbiriyle ilişkili noktalar; ciddi bir teşkilatınız 

olmazsa... Bizim ülkemiz şöyle düşündü, özellikle 1986’da Eczacılar Odası’ndan temsilci 

arkadaşımız da çok güzel belirtti onu, bu 1980’den önce başladı ve 24 Ocak kararlarını içeren 

bir olay. Yani özellikle 24 Ocak kararlarıyla piyasa dönüşümlü tarımın ve dolayısıyla tarımın 


ir bileşeni olarak hayvancılığın ve veteriner teşkilatlarının ciddi bir biçimde zarar görmesi 

bugün halk sağlığına yansımış durumda. Şöyle ki, tabii veteriner hekimliğin zarar görmesi dolaylı 

olarak onların denetimi altındaki hayvanlar aracılığıyla niye zarar getiriyor? Bizim gıdalarımıza, 

sofralarımıza kadar geliyor, çünkü gıda hijyeni ahırdan başlayıp, çiftlikten başlayıp 

sofraya kadar uzanan bir zincirler konsepti olarak karşımıza çıkıyor. Bu zincirlerden birine ara 

verirseniz halk sağlığı ciddi anlamda tehlike altında kalıyor. 

Tabii başlangıcı ilk aşama, gıdanın ilk aşaması netice itibari ile ahırda başlıyor. Orada veteriner 

hekimlerin yeterli ilaç, sabahki oturumda da gördük, ilaç yapan veteriner hekim olduğuna 

göre, etin ve tüm hayvansal orijinli gıdaların denetimleri böyle olacaktır. Bugün bunun 

Avrupa Birliği ülkelerinde çok farklı olduğunu görüyoruz. Ette, hayvansal orijinli gıdalarda veteriner 

hekimlerin çok ciddi yetkileri var. Ve orada da bağımsız bir teşkilat olarak veteriner ofisleri, 

bağımsız bir şekilde veterinerlik ve gıda ofisi denetim yapıyor. Yani denetim yetkileri var. 

Ama Türkiye’de bu konu çok karışık. Birçok konuyla ilgili olmayan meslek gruplarının da 

çevresinde olduğu popülist yaklaşımlar veteriner hekimlerin haklarını ciddi anlamda tırpanlamış 

durum da. Bunlarda tabii dediğiniz gibi, o konseptin bir sonucu. 

Dinleyici: Bir soru da ben sorabilir miyim? Şimdi dört konuşmacımız da kendi meslek 

alanlarıyla ilgili aslında neo-liberalizmin tüm dünyada yaşanan süreç olduğunu ve Türkiye’de 

bunun yansımalarını birlikte tartıştık. Bunların haricinde hedefimiz bunları durdurabilecek, 

bunları engelleyebilecek süreci nasıl örgütleyebileceğimizle ilgili. İki soru sormak istiyorum. 

Şimdi sonuçta bu işleri uygulayanlar bu alanlarda bizimle benzer eğitimleri almış, benzer okullarda 

okumuş, benzer süreçleri yaşadığımız hatta bir kısmıyla Tarım Bakanı da dahil olmak 

üzere beraber çalıştığımız insanlardır. Nasıl oluyor da bu insanlar yaptıkları işlerle ilgili... Hele 

hele şu son zamanlarda vatana ihanet lafından ta bir futbol takımındaki futbolculara kadar gelecek 

düzeye getirilerek toplumun böyle ajite edildiği bir ortamda... Dişhekimliğinden sağlık 

alanındaki düzenlemeye kadar her biri sizce bir ihaneti içermiyor mu? Nasıl bir şey, nasıl adlandıracağız 

bunu ya da doğru mudur, değil midir, ne yapıyor bu insanlar? Bir tanesi bu soruyu 

nasıl soracağız onlara? Bunu anlatacağız? 

İkincisi gerçekten kendi alanlarımızda yaşananların, ben mesela hekimim, son kongremizde 

yurtdışında katılan konuklarımız vardı. Slovakya’dan, Yunanistan’dan ve İngiltere’den. 

Onlar da kendi ülkelerinde yaşanan sürecin Türkiye’dekinden çok farklı olmadığını gösterdiler 

bize verdikleri örneklerle. Marketler zincirinin İngiltere’de sağlık hizmeti sunmaya aday olduğunu 

bu isimle duyarsanız şaşırmayın artık. Tesco Sağlık Hastanesi yazar; onları bizim 

önümüze serdiklerinde şaşırmıştık biz. Dolayısıyla bu dayanışma Türkiye’de yeterli bir süreç 

mi olacak, kendi alanlarımızdan, kendi meslek alanlarımızdan dünyanın diğer ülkelerindeki 

meslek gruplarıyla bir dayanışmayı da hedefliyor muyuz? Bunu Türkiye’de nasıl örgütleyeceğiz 

ya da dünyada nasıl başaracağız? Teşekkür ediyorum. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Teşekkür ederiz. Ben az önceki soruya bir iki ekleme 

yapmak istiyorum. Sizi atlamıştım. Veteriner hekimler olarak tarım ve hayvancılıkta yaşayacağımız 

çok daha büyük sorunlar var önümüzde. Örneğin geçmiş yıllarda bir deli dana hastalığı 

yaşadık, biliyorsunuz BSE. Bunun ortaya çıkışındaki ana sebep de bir fabrikada Scrapie 

dediğimiz beyin hastalığı olan koyunların etlerinin ekonomik kayıp olmaması için sığırlara 

yem yapılıp verilmesi aşamasında, fabrika kârının düşünülerek “nasılsa virüsler 70 derecede 

ölüyorlar, bizim bunu 100 dereceye kadar çıkarmamıza gerek yok” deyip ısıyı düşürmeleri sonucunda 

insanlık bugün BSE gibi bir hastalıkla karşı karşıya. 

Kaçak olarak biz bu etlerin ülkemize geldiğini düşünüyoruz. Çünkü resmi kayıtlara geç- 


127

miş, BSE hastalığına yakalanmış insanların teşhisinin konulduğu bilgisi geliyor bize ancak 

resmi yetkililer söylemiyor. Bunun haricinde Avrupa Birliği bize yıllardır ithal et almamızla ilgili 

baskı yapıyor, biliyorsunuz. Ülke yönetimi olarak buna direndiler birkaç yıldır. Fakat canlı 

hayvan ithalatı yapılacak önümüzdeki günlerde buna direnemediler. Bu durumda da ülkemize 

aslında Türkiye şartlarına uygun olmayan tamamen farklı flordan, farklı mikroorganizmalara 

sahip hayvanlar gelecek ve bunların sağlıklarıyla ilgili hiçbir ön tarama yapılamayacak. Dolayısıyla 

bu durum aslında ülkemize yeni hastalıkların gelmesi demek. Türkiye şartlarında bu 

hayvanların yaşamaları pek mümkün değil. Geçmiş dönemlerde de yapıldı bu uygulama ve sonuçlarını 

yaşadık hep beraber bir süre sonra bu şartlara uyum sağlayamayarak ölecekler daha 

doğrusu ölme aşamasındayken kesilecekler ve et olarak bizim önümüze gelecek. 

Dolayısı ile durum hakikaten çok vahim. İki gündür konuşuyoruz meslektaşlarımız ile, 

henüz halkımızda maalesef bir vurdum duymazlık var ve kafaları kuma gömülmüş durumda 

şu anda ilgilenmiyorlar. Nasıl duyururuz onu hakikaten bilmiyorum çözümü yine birlikte bulacağız 

diye ümit ediyorum ben. Eklemek istediğiniz var mı? 

Ecz. Rafet Şahin: Şimdi izin verirseniz paylaşmak istiyorum bu soruyu, arkadaşımın sorusunu. 

Çıkış yolu bulma açısından da belki perspektif olur diye düşünüyorum. Neo-liberalizmin 

bir başka boyutu burjuva enternasyonalizmi diye söyleniyor. Gerçekten de öyle. Şirket 

evlilikleri bir hayli yoğun, ilaç sektöründe de yoğun ve şirket evlilikleri ile birlikte gücüne güç 

katıyor. Mesela Türkiye’de Sanofi Aventis ile birleşiyor, bir anda Türkiye’de sektörde birinci 

sıraya çıkıyor. Biz ne yapıyoruz, yani o çok önemli. Neo-liberalizmle birlikte milliyetçilik akımının 

dünyada çok güçlendiğini görüyorsunuz. Sanki bir senaryonun parçası gibi. Farklılıklar 

arası dayanışmayı, meslekler arası dayanışmayı alabildiğine iteleyen ve herkesi birbirine 

düşman edip, paranoyanın da bununla birlikte geliştiğini görüyoruz. Burada çok önemli. Yani 

bu oyunun bir parçası olur da ulusal sınırlar içinde çekilip reflekslerimizi o boyutta görürsek, 

onu çok eksik görüyorum ben. 

Mutlaka burjuva enternasyonalizminin karşısına bir başka enternasyonalizmi, aşağıdan, 

bunun karşına mutlaka koyarak onu örgütlemek lazım. Bu anlamda meslek örgütlerinin uluslararası 

dayanışması. Evet, bu dayanışmayı mutlak suretle yapmak lazım. Toplumlar arasındaki 

o düşmanlığı engelleyecek ne varsa, halkları birbirine yaklaştıracak olan her şeyi insani boyutuyla 

yan yana getirip koymak lazım. Bunun yokluğu da herhalde meslek örgütleri boyutunda 

başlayarak sürdürmek lazım. O çok önemli çünkü o zaman tek tek olduğunuzda, 

güçlerinizi sınırladığınızda o küresel güç çok daha hızlı şekilde o süreci işletecektir, diye düşünüyorum. 

Bu çok önemli. 

Dinleyici: Rafet Bey çok güzel özetledi söylemeye çalışacağım şeyleri ama ben sadece 

Seyhan Hanım’ın söylediği Deli Dana ile ilgili başka örnekler, çok örnekler yaşanıyor. Mesela 

damızlık ile ilgili devletin koyduğu sınırlar var. Özellikle Avrupa ülkelerinden Deli Dana sebebiyle 

ama şu anda onu almak için kulisler yapılıyor. Toplantılar yapılıyor. Dünya Ticaret Örgütü’nün 

aldığı en son kararlar var. Onlar öne sürülerek, Türkiye’nin de bu kararlara uymak 

zorunda olduğu, dolayısıyla bunun ithal edilmesi gerektiğini, bu damızlığın serbest bırakılması 

gerektiğini söyleyenler var. Bazı damızlıklar için konuşuyorum ya da bunların etken maddesi, 

Türkiye’de üretilmesi için hammaddesinin getirilmesi için. 

Dediniz ki bu ihanet midir? Tam anlamıyla bir ihanettir esasında. Yani ama bundan kim faydalanıyor? 

Sadece küçük bir kısmında yerli bazı sermaye sahipleri faydalanıyor. Damızlık hayvan 

ithalatını zorlayan kişiler bugün tarım sanayinde söz sahibi olan, fazla bir sermayesi 

olmayan, 15-20 milyon dolar sermayesi olan kişiler maalesef. Tarım Bakanı şunu söylüyor: Ben 


nasıl 5 milyon dolar yatırımın önüne geçebilirim de damızlık ithalatını yasaklayabilirim? Bakın 

zaten gelen hayvanlar Türkiye için uygun değil. Bunların getirdiği kayıp o 5 milyon doları 

belki bin defa kapsayarak (...). Ama buna rağmen işte az önce sahte dişhekimlerinin yaptığı lobiden 

çok daha güçlü bir lobi, çok daha güçlü bir baskı yapılıyor Tarım Bakanlığı veya meclis 

üyeleri üzerine. Yavaş yavaş ta koruyucu hekimlikten başlanıyor, veteriner hekimlik yok 

ediliyor. Burada sağlıksız bir toplum için gerekli olan sağlıksız gıdalar yaratılıyor. Hasta, işte 

yavaş yavaş hasta olan bir toplum; ruhu alınıyor posası bırakılıyor. Daha sonra da ilaç olarak 

pompalanıyor. Bu bizim, hepimizin cebinden gidiyor. 

Biz veterinerler ne yapıyoruz, arkadaşımızın sorusu vardı. Her noktada buna karşı direnç 

göstermeye çalışıyoruz. Bunun sebeplerini anlatmaya çalışıyoruz. Ama resmi teşkilat içerisinde, 

devlet içerisinde böyle bir meslek grubunun esamisi okunmayacak hale getirildi. Oradaki 

meslektaşlarımız baskı altında bize geliyorlar, taslakları gizli gizli bize veriyorlar, meslek 

örgütü olarak yardım istiyorlar. Biz her noktada devreye girmeye çalışıyoruz. Ama şunu söylüyorlar. 

Diyorlar ki: aşağıdaki tartışma gruplarında belli şeyleri kabul ettiriyoruz. İnsaf sahibi 

diğer meslek grubundan insanlar var. Sağlığı görebiliyorlar, geleceği görebiliyorlar. Ama alt 

gruplardan imzaya gidinceye kadar değişen bir sürü madde var. Değişen bir sürü kanun teklifi 

var. Buna hiçbir şey yapamıyoruz. Tamamen kontrolümüz dışında kalıyor. Teşekkür ederim. 

Veteriner Hekim Dr. Fevzi Karaağaç: Özellikle konuşmacının söylediklerine ek olarak 

neler yapabiliriz. Tabii dünyada bu konu ile ilgili olarak, yani biz istiyoruz ki elbette daha 

farklı bir şeyler olsun. Fakat netice itibari ile Dünya Ticaret Örgütü’nün verdiği çeşitli reçeteler 

var. Türkiye de bunun üyesi olduğuna göre bunların hepsini de gerçekleştiriyor. Örneğin 

şunu söyleyebilirim; gelişmekte olan ülke olarak Türkiye’nin 2004 yılı açısından ithalat ile ilgili 

2004 yılı süresinde tamamlandı. Artık ithalatla ilgili, ihracat süspansiyonlarıyla ilgili Dünya 

Ticaret Örgütü tarım antlaşmasına uyması şart. İmzaladığı için uluslararası bir sorumluluk. 

Ama tabii aynı zamanda toplumsal olarak yapılan şeyler mevcut. Biliyorsunuz tabii Dünya 

Ticaret Örgütü’nün, G8’lerin yarattığı bu neo-liberalist akımlarla birlikte toplumda değişik 

akımlar da mevcut. Örneğin bunlara biz antimondialist akımlar, alternatif küreselleşmeci; işte 

Seattle’dan itibaren “başka bir dünya mümkündür” şeklinde sivil toplum çalışmaları olduğu 

gibi, sivil toplum duyarlılıkları olduğu gibi aynı zamanda daha makro düzeyde işte en son Cancun’da 

Brezilya’da yaşandı bu. Dünya nüfusunun yüzde 40’ını oluşturan Hindistan, Çin ve 

Brezilya’nın oluşturduğu, başını çektiği G-22’ler ismini verdiğimiz gelişmekte olan 22 ülke 

Dünya Ticaret Örgütü’nde bazı şeylere karşı çıktılar ve sadece gelişmiş ülkelerin dediklerinin 

olacağı, sadece onların getirdikleri önerilerin tartışılacağı bir zemini kabul etmeyeceklerini 

dile getirdiler. Bunlar tabii değişik şeyler, güzel gelişmeler olarak göze çarpıyor. 

Bu konuyla ilgili örneğin Brezilya Dışişleri Bakanı Amorim’in söylediği güzel bir şey var: 

“Gelişmekte olan ülkeler arasında ideolojik temelde değil, somut sorunlar üzerinde ittifak yapmanın 

mümkün olduğunu göstermiş olduk” diyor. Cancun’daki konferansla ilgili olarak bunlar 

da, dünya üzerinde, aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerin de, tabii Türkiye’nin de bu 

anlamda değişik duyarlılıklar, ulusal duyarlılıklar gösterecek konseptlerle birlikte hareket etmesinin 

ulusal çıkarlarımıza olduğunu gösteriyor. 

Dinleyici: Ben Tabipler Odası’ndaki arkadaşlara katkı mahiyetinde bir açıklamada bulunmak 

için şey yapıyorum. İzmir Veteriner Hekimler Odası’ndan Hakan Serter. Şimdi küreselleşme 

ile ilgili bu sorunlar dünyanın her yerinde yaşanıyor. Nitekim söylendi konuşmacılar 

tarafından. Aynı şey Amerika’da da yaşanıyor. 11. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde iki tane 

Amerikalı uzman vardı. Bir tanesi yanılmıyorsam Amerikan Halk Sağlığı Birliği Genel Se- 


129

kreterlerinden birisi. Bir kişi daha vardı. Orada tıp fakültesinden çok değerli bir bayan öğretim 

üyesi, çok radikal bir soru sordu kendisine, dedi ki; bu küreselleşme bir oyun, dedi. Bu 

oyunun içerisinde az gelişmiş bizim gibi ülkeler oyuncak oluyor, birtakım çıkar şeylerinin 

içersine düşüyor, falan dedi. Sonra sayın (...) kalktı “Aynı sıkıntıdan biz de mustaribiz” 

dedi, “Aynı mücadeleyi biz de veriyoruz” dedi. Hatta tahmin ediyorum Chicago veya New 

York’ta yayınlanan bir gazeteden bahsetti, bir bayan yabancı uzman daha vardı. Bu küreselleşme 

Amerika’da bile hemen bir anda gazetenin manşetinde gördük, dedi. Daha önce 

hiç haberimiz yoktu. Yani burada bazı ekonomik çıkar ve sermaye oyun çevrelerinin, gizli 

perde arkasında yaptıkları bir takım tezgahın bir anda hiç umulmadık şekilde, işte dünyada 

Amerikan rüyasının bitip daha değişik yollar aranması, bir şeyler yapılması, bu şekilde şey 

yapılıyor ve Amerikan veteriner hekimleri mayıs ayında veteriner halk sağlığının küresel 

dünyada geleceğini tartıştılar. 

Veteriner halk sağlığı beşeri halk sağlığına multidisipliner yapılan bir faaliyettir. Türkiye’de 

henüz tam yerleşmemekle beraber Amerika’da doruk noktasında diyebilirim. Ve daha da şunu 

söyleyeyim 4 ila 6 Aralık tarihlerinde Rhode Island’da tek tip tıp üzerine bir konferans var. Burada 

dişhekimleri, veteriner hekimler ve tıp hekimleri hepsi de beşeri hekimler hepsi veteriner 

hekimlerle beraber toplanıyorlar. Orada bir üyemiz de katılacak ve oradaki bilgileri bize aktaracak. 

Ondan sonra sizlerle tekrar paylaşma imkanımız olacak. “Uluslararası düzeyde çalışalım 

mı?” diye soruluyor; evet çalışılması lazım. Bu konuda bizlerle ortak hareket eden kimler 

varsa, kimler çalışıyorsa, onlarla beraber işbirliğine gidilerek kendi çıkarlarımızın doğrultusunda 

ne gerekiyorsa onun yapılması gerekir. Teşekkür ederim. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Biz teşekkür ederiz. Buyurun Kemal Bey. 

Dinleyici: Bir küçük katkıda bulunmak istiyorum. Geçtiğimiz dönem TÜSİAD Başkanı’nın 

yaptığı bir açıklamada piyasa ekonomisinin karşıtlarıyla mücadele edeceklerini kesin 

ve net bir dille açıklamışlardı. Bugün ve dün yaptığımız birçok konuşmada piyasa ekonomisinin 

kurallarının sağlığı mahvettiği ortada. Bunun karşılığı olarak da tahmin ederim sağlık 

meslek odaları, sağlık çalışanları olarak görülüyor. Bu konuda ne düşünürsünüz? Çünkü 

bir yıl kadar önceydi tahmin ederim, Aziz Aygün adlı bir milletvekili tarafından işte sermayedarlar 

eczane açsın, diş polikliniği açsın, veteriner muayenehanesi açsın diye yasa tasarısı 

önergesi bile verildi bu ülkede. Bizim burada durumumuz ve konumumuz ne olmalıdır? 

Tabii ki belli bu. Ama sonuçta stratejik açıdan bizi başarıya ulaştıracak olan nedir? Bunu 

öğrenmek istiyorum konuşmacılardan. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Kim soruyu üstleniyor? 

Dr. Osman Öztürk: Stratejiyi kim açıklayacak aramızda? Bana mı kaldı? Peki ben açıklarım, 

bende değişik stratejiler var nasılsa. 

Şöyle düşünüyorum aslında; hani birçok açıdan sıkıntılı dönemler yaşıyoruz. Ama bir takım 

şeyleri görmemiz gerektiğini düşünüyorum. Bir tanesi bunlardan bütün bu yürüttüğümüz faaliyetle 

birlikte, şu bir önceki AKP döneminde, bizim de o faaliyetlerimizin nedeniyle, sağlık çok 

politize oldu. Türkiye’de sağlığın bu kadar tartışıldığı başka bir dönem yok. Bu şimdi önemli 

bir çıktı. 

Türkiye’de daha önce böyle bir şey yok mesela. Muhtemelen dünyada çok az yerde var. 

Hani işçi sendikaları, kamu çalışanları sendikaları sağlık hakkı için mücadele ediyor, oraya 

katılıyor en azından ve onun içinde davalar falan görülüyor. Yani buralardaki çıktıları görme- 


miz gerekiyor. 

Dediğim gibi ben hep birlikte çok önemli bir birikim oluşturduğumuzu düşünüyorum. Aslında 

bugünkü konuşmalarında benim için de anlamı mesela: biz doğal olarak Tabipler Birliği’nde 

biraz daha önden görebilme şansımız olabiliyordu süreci, hani bizde daha hızlı 

etkiliyordu. Ama diğer alanlarda da benzer şeylerin daha hızlanarak gittiğini bugün de paylaşmış 

olduk. Ve burada hem süreci analiz etme hem de buna karşı argümanlar geliştirme konusundaki 

birikimimiz çok önemli. Kendi üyelerimiz, ben en azından Tabipler Birliği için 

söyleyebilirim ki tek tek konuları ele aldığımızda ayrıntılar konusunda çok fazla bilgi sahibi 

olmayabilirler ama bir bütün olarak AKP’nin bu sağlıkta dönüşüm programını çözümlemiş 

vaziyetteler. Hem kendileri hem de toplum sağlığı açısından zararlı olacağını görüyorlar. Bunu 

çok açık görüyorlar; bu da keza çok önemli bir avantaj. 

Az önce bahsettiğim gibi ben o AKP’nin seçim başarısında sağlığın etkili olduğu konusunun 

hiç de abartılmaması gerektiğini düşünüyorum. Ama aslında tam da o alınan yüzde 47 

oyun bugün bizim için avantaj olduğunu düşünüyorum. Asıl o büyük bir görev falan yükledi 

orada. Ha şöyle söyleyeyim benim de gözlediğim; vatandaşın özellikle bu SSK hastanelerindeki 

eski tıkanıklıktan kurtulmak ve daha geniş olarak hatta belli ölçülerde sağlık, özel hastanelere 

gitmekten doğan bir memnuniyeti var. Ama mesela o zaman da şunu düşünmek 

gerekiyor; sağlık harcamalarını yıllık 10 milyar dolardan 30 milyar dolara çıkardılar. Mesela 

o para kamuda kullanılsaydı vatandaş çok daha rahat sağlık hizmeti alırdı. Türkiye’nin sağlık 

ocağı diye bir ihtiyacı kalmazdı, hepsi yapılırdı. SSK hastaneleri ikiye katlanırdı. Devlet hastaneleri 

ikiye katlanırdı. Sağlık çalışanlarının bugün performans adı altında çok da eşitsiz şekilde 

verilen ücretleri kalıcı bir şekilde iki katına çıkarılabilirdi, vesaire vesaire. Bugünkünden 

çok daha iyi bir sağlık hizmeti sunulabilirdi. Hani onu bizim belki toplumla daha fazla paylaşmamız 

gerekiyor. 

Ama zaten eskiden şöyle bir şey, bir çıkmazları neticede var. Aslında bu programın nihai 

hedefine baktığımız zaman Türkiye’de sağlık harcamalarını artırmak, ama sağlık harcamaları 

içerisindeki kamu sağlık harcamalarının payını düşürmek; yani daha çok miktarını vatandaşa 

ödetmek.olduğu görülüyor. Şimdiki 4- 4,5 yıllık icraata baktığımızda bunu başaramamış vaziyetteler. 

O yüzden IMF’nin son üç niyet mektubunda da hep böyle bir uyarı var. Çok şiddetli 

bir uyarı var ama gerçekten IMF de ekonomik bir kurum olmaktan çok siyasi bir kurum olmak 

özelliğiyle Türkiye’ylee ilişki kuruyor ve mevcut siyasi iktidarı rahatlatabilmek için her şeyi 

açmış vaziyette gördüğünüz gibi. 

Buradan belki Mustafa’nın ilk sorusuyla ilgili, yönlendirmeyeyim de, ben hani ihanet mihanet 

kavramlarını çok da sevmiyorum diyeyim. Çok açıklayıcı bulmuyorum. Muhtemelen o 

kavram üzerinde de toplumsal olarak çok anlaşamıyoruz. Biz mesela ihanet derken bütün bu 

politikaları uygulayanları aslında kendimizden görüyoruz. Ve aslında onların bize zarar verip 

başkalarına yarar verici politikaları nasıl hayata geçirdiklerini mesela soruyorsun. Ama muhtemelen 

onlar bizi çok kendilerinden görmüyorlar. Bizim yabancı gördüklerimizi kendilerinden 

görüyorlar birincisi. 

İkincisi tabii bu politikaların çok daha somut, bu politikaların çok büyük nemalananı var. 

Genel Sağlık Sigortası ile ilgili, bence mesela burada en önemli değişiklik ve en çok direnç 

göstermemiz gereken değişiklik fark ödemesi ile ilgili. Ben size ismini bile veririm bu değişikliğin 

arkasında hangi hastane grubunun olduğunun. Sahiplerinden biri bizim meslektaşımız, 

birisi eczacı arkadaşlarımızın gayet iyi bildiği insanlar. Oturuyorlar yazıyorlar yani. 

Böyle yapıyorlar. 

Ama bugün gelinen noktada aslında çok daha güçlü bir çatışma yerine doğru ilerliyoruz. 

Çünkü topluma asıl maliyeti bugün ortaya çıkacak ve burada bizim o kendi birikimimiz, kendi 


131

mücadele birikimimiz, kendi çözümlemelerimiz, bütün o yazdıklarımız, çizdiklerimiz, yaptığımız 

bu toplantıların bizim açımızdan ayağımızı basabileceğimiz çok önemli bir zemin oluşturduğunu 

düşünüyorum. Geçmiş dönemde işin belki biraz daha meşakkatli, sıkıntılı bölümünü, 

mücadelenin o bölümünü yaşadık ve onun ürünleri, belki çıktıları verdiğimiz emeğin çok karşılığı 

olmadı ama bu dönemde ben mesela bütün o birikimden de baktığım zaman çok daha 

güçlü bir direnci, toplumsal olarak da sesimizi duyurarak örgütleme imkanlarımızın olduğunu 

düşünüyorum. Buradan da dünyaya doğru yayılabilir. Çok da sıkıntı olmadan. Bir yerde başlayınca 

bir direnç, bir mücadele, bütün dünyaya yayılıyor biliyorsunuz. 

Dinleyici: İddialıyız. 

Dinleyici: Teşekkür ederim. Ben bu panelde söylenenleri tam olarak anlayamadım. Kanıt 

olarak da size sağlık karnemi getirdim. 21/07/2003’te 3’e 217 sayılı genelge gereği dediler. 

Tütünbank tekaüt sandığını lağvedip Emekli Sandığına, SSK’ya ilave ettiler. 21/07/2003’ten 

itibaren ben sadece iki kere hastaneye gittim. Yazılan ilaçlara eve bakayım Vademecum’a, bana 

yararlı olacaksa alayım. Eğer advers etkileri olacaksa hiç devletime yük getirerek bu ilaçları 

almayayım diye düşünerek... Vademecum’a baktım. Bu ilaçları almadım. Oysa ben çalıştığım 

sürece hep tabanın üzerinden ücret alıp, bunun üzerinden vergi ödedim ve artı bir sağlık yardımı 

ödedim. Ait olduğum vakıftan emekli olmak için. Şimdi 11 milyarlık bir sağlık giderinden 

söz ediliyor ve bundan sonra bizim belli kesintilere daha uğramamız öneriliyor. Ben bunu 

çok anlayamıyorum. Bu 11 milyar nereye gidiyor ve biz neden tekrar ödemek zorunda kalıyoruz? 

Yarın öbür gün ben gerçekten hasta olur advers etkilerine bakmadan ilaç almaya kalkarsam 

durumum ne olacak? Bir örnek vatandaş olarak sağlık karnemi... 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Peki. Şimdi iki gündür konuşuyoruz gerçekten maalesef 

o para birilerinin ceplerine gidiyor ve onlar bizler değiliz. Zaten bizler hep cepleri boşalan 

kesim olarak kalıyoruz çalışanlar olarak. Önümüzdeki dönemde de bunu daha da 

resmileştirmeye çalışıyorlar. Anladığımız bu. Açıkçası bunun dışında önümüzdeki günlerde 

topluca, tüm kesimler olarak bunu mensubu olduğumuz örgütlerimize açıklayamazsak daha da 

vahim hale gelecek diye düşünüyorum. Eklemek isteyen? 

Ecz. Rafet Şahin: Şimdi 11 milyar dolar rakamı verilmiş. 11 milyar dolarlık ilaç tüketimi 

Türkiye’de herhalde yanlış algılamışsınız. Şey yok bir. İkincisi cebimizden para ödemeyi biz 

önermiyoruz. Cebimizden para alacaklar. Niye? Çünkü sistemin tamamında şey yok artık yani 

paket hizmet var. O paket hizmet içersinde ne tanımlanmışsa o hizmeti alacaksınız. Ama alırken 

de cebinizden gerek ilaca gerek sağlığa daha çok para ödeyeceksiniz. Sistemin kendisi 

onu öngörüyor. Prim sistemine dayanan bir sistem adı, asgari bir sağlık hizmeti adı söylendi. 

Asgari sağlık hizmeti içerisinde paranız olduğu oranda o hizmetten yararlanma gibi bir kuralı 

var getirilen sistemin. Yani az parası olanlar daha az hizmetten yararlanacak. Hatta onun bir ölçüsü 

de var yani. İşte 117 YTL’yi Türkiye’de çıta olarak kabul ediyorlar. Altında kalanları yoksulluk 

sınırında kabul ediyorlar. Üstünde kalanların da içinde prim vermesi öngörülen bir 

sistem. 

Dolayısıyla ilaca katkı payları bu sistem içerisinde giderek artacak. Çünkü birtakım ilaçları 

da izah ettiğim gibi artık geri ödeme sisteminin dışına çıkarıyorlar. Bunların şimdi sayısı 

ile ilgili bir ölçü var. 800 diye söyleniyor. Ne çıkacak bilmiyoruz. Dolayısıyla eğer 800 çıkarsa, 

800 kalem ilaçta daha çok para ödeyeceksiniz. Şimdiye kadar Vermidon’u kullandığınızda 

para vermiyordunuz. Şimdi para vereceksiniz artık. Sistem onu getiriyor. Yani dolayısıyla 


izim itiraz noktalarımız da burada. Yani o 800 kalem ilacı çıkardıklarında reklamı getirip televizyonda 

reklama başladıklarında cebinizden para verip onu alacaksınız çünkü onu özendirecekler. 

Yani “Vermidon’u almazsan baş ağrın geçmez” dediklerinde vatandaş gelip kapıya 

dayanıp Vermidon alacak. Yani sistem böyle işliyor. 

Dinleyici: Sizden çok özür dileyerek, ben herhalde çok heyecanlandım, herhalde demek 

istediklerim anlaşılmadı. Daha önceki bir toplantıda bize dendi ki: Birinci basamak bir hekime 

gideceksiniz, bu uygulama başladıktan sonra o hangi tedaviyi verirse onu alacaksınız. 

Ben bu tedaviyi kabul etmiyorum derseniz bir sonraki basamağa ulaşamazsınız. O birinci basamakta 

da yanlış bir ilaç verilebilir. Biz bunları çok yaşıyoruz. (...) şahsın özel bir alerjisi 

olabiliyor vesaire benzeri. Benim kastettiğim bu. Artık advers etkisiyle Vademecum’a bakamayacağım. 

Doğrudan doğruya birinci basamak hekimin verdiği ilacı almak zorunda kalacağım. 

Doğru mudur? 

Dr. Osman Öztürk: Şöyle, programın kendisi itibariyle bunu öngörüyor. Ama bu Genel 

Sağlık Sigortası ile ilgili son yapılan değişikliklere baktığım zaman hükümetin aslında hastaları 

önemli ölçüde birinci basamakta tutma iddiasının en azından daha yumuşadığını görüyorum. 

Ama şöyle söyleyeyim, hani birinci basamak, ikinci basamak ya da üçüncü basamakta 

olması ilaç endikasyonlarının doğru olmasını çok etkileyen bir şey değildir. Ben uzun yıllar 

ikinci, üçüncü basamakta hekimlik yaptım. Oralarda ilaç endikasyonları çok daha yanlış yazılabiliyor. 

Fakat belki şunu ifade edebilirim. Aslında mesela bütün bunların sonucunda gerçekten 

de bu 4,5 yılın sonunda sağlıkta neler oldu? Şu bir yanıyla tartışılabilir falan ama mesela 

vatandaşın aldığı sağlık hizmetlerinin kalitesinde hiçbir yükselme olmamıştır. 

Dinleyici: Bir şey daha bu soruyla ilgili? Aslında hani birinci basamakla ilgili örnek verildiği 

için söylemek istiyorum. Şimdi arkadaşımızın söylediği ciddi bir sorun olarak şu anki 

aile hekimliği, tam uygulanmayan aile hekimliği, özelleştirmenin birinci basamağı, ticarileştirmenin 

karşısı olan aile hekimliğinin ciddi sıkıntılarından bir tanesi. Biz bu alanda mesleki 

faaliyet gösteren profesyonel hekimler olarak bunu defalarca anlattık. Vatandaşa şimdi söyleniyor 

ki hekim seçme özgürlüğün olacak. Hekim seçme özgürlüğünün de artık bir miktar olamayacağını 

bu anlamda söylememize rağmen tüm İstanbul’daki bir yerdeki bir insan herhangi 

bir yerdeki bir doktora gidebileceğini düşünüyordu. Şimdi onu biraz daha ilçelere kadar düşürdüler. 

Yarın nereye kadar düşürecekleri de başka bir soru. Çünkü pilot uygulama diye ifade 

ettikleri yasada biz şu anki sistemde birinci basamak hizmetlerinin birden çok hekimle ve birden 

çok personelle birikim hizmeti olarak verileceğini ve önleyici tedavinin çok daha önemli 

olduğunu defalarca anlatmaya çalıştık. 

Şimdi arkadaşımızın başına gelen şey önümüzdeki günlerde toplumun yaygın olarak başına 

gelecek. Gerçekten hekim seçme özgürlüğünüz de şu anda ifade ettiğiniz gibi kalmamış 

olacak. Halbuki sağlık ocağına gittiğinizde 4 tane hekimden herhangi birisine gidebilme şansınız 

halen mevcut ya da 5 tane ya da 10 tane ya da neyse. Büyüklüğüne göre sağlık merkezinin. 

Dolayısıyla bu da elinizden alınmış olacak. Yarın eğer giderseniz o hekiminiz de sevkine 

bakacak. Çok açık söylüyorum. 10 tane ya da 20 tane sevk etmişse hekim olarak senin de paranı 

keseceğim diyecek. Hekimin etik davranma, meslek etik kurallarına göre davranma, gerçekten 

bilimsel olarak sevk etmesi gereken insanın bile sevkini iki ay belki üç ay erteleme 

durumlarıyla hep beraber karşı karşıya kalacağız. Yani bilimin kuralları değil, ekonominin, paranın, 

daha çok kazanmanın kuralları hepimize, hekim olarak yarın hasta olduğumuzda bize de 

sizlere de yansıyacak. Çok açık yani. 


133

Dinleyici: Hislerime tercüman oldunuz. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Peki teşekkür ederiz. Saat 17:00 bu arada. Eklemek 

isteyen, katkı sağlamak isteyen başka? Buyurun. 

Dinleyici: Pek çok arkadaş aslında işin... 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Özür dilerim. 

Dinleyici: (...) sansasyonel yönünden bahsedildi. Aslında zaten... 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Özür dilerim. İki kişi şu anda konuşuyor. Bir müsaade 

ederseniz. Buyurun. 

Dinleyici: Siz buyurun. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Siz buyurun. Sesiniz gelmiyor. O yüzden algılayamadım. 

Mikrofondan. 

Dinleyici: Birçok Sağlık Bakanlığı hastanesinde epilepsi, parkinson ve bazı kan tahlilleri 

yok. Bir tane Bakırköy Ruh’ta var. Uyku EG’si bir tane burada var. Bir tane Bakırköy Ruh’ta 

var. Ama uyku düzensizliği için o başka. O Yedikule Göğüs’te de var. Karşıda da var. O belki 

film çeker belki çekmez. Bunlar niçin yapılmıyor acaba? EG var ama uyku EG’si yok. Boğazın 

mıntıkasında iki tane EG yok Sarıyer, İstinye, Baltalimanı. Orası da kapandı. 

Dr. Osman Öztürk: Öbür soruyu da alalım ikisine birden cevap veririz. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Tamam. 

Dinleyici: Yani ben işin uluslararası yönünden biraz konuşmak istiyorum. Aslında pek çok 

arkadaş değindi. Mustafa değindi, demin ki arkadaş değindi; siz de iyi bir örnek verdiniz. Dediniz 

ki, işte... Eczacılıkla ilgili çıkan bir yazı, Tansu Çiller, Amerika’dan birisi gelmiş, bunun 

yüzünden birisini çıkartmak zorunda kaldık, dedi. Aslında gerçekten bugün dünyanın pek çok 

ülkesinde metropoller dahil olmak üzere, İngiltere’si, Amerika’sı dahil olmak üzere, şu yaptığımız 

konuşmalar, yani bu saldırı, sadece bizim gibi geri kalmış ülkelere yapılmış bir saldırı 

değil, bütün dünyada, aynı argümanlarla bunlar da yapıyor. Mesela Kanada’da sosyo(...) uygulaması 

var. Orada diyorlar ki işte insanlar sağlık hizmetlerini gerektiğinden fazla kullanıyorlar 

çünkü bu bedava. İşte sağlık karnesiyle her hizmeti ücretsiz alabiliyorsunuz. Ne yapalım 

işte biraz evvel dostumun verdiği örnek gibi bunlara biz katılım ücreti koyalım ki gereksiz 

şeyler kalksın. Aynı argümanlarla dünyanın her yerinde yapılan şeyler. 

Veteriner hekim arkadaş mesela Avrupa’da veteriner hekimlerin biraz daha Türkiye’dekinden 

iyi durumda olduğunu söyledi. Avrupa’da tepkilerin bulunduğunu söyledi fakat buna 

pek katılmak mümkün değil. Bu biraz evvel söylediğimiz zoonozlar zaten Avrupa’dan çıkan 

hastalıklar. Oralardan geliyor bunlar yani. Bütün bu kapitalistleşmenin hayvancılıkta, tarımda 

en üst düzeyde uygulandığı yerler buralar. Buralardaki meslek örgütlerinin yapabildiği çok 

fazla şey yok. Bu nedenle enternasyonalist dayanışma konusunda ve neo-liberalizmin sağlık 

alanındaki bu saldırısına toplu olarak, dünya çapında bir karşı duruş sergileme konusunda biraz 

daha fazla tartışmak gerekir diye düşünüyorum. 


Dr. Ayşegül Bilen: Çok teşekkür ederiz. Beyefendinin sorusuna yanıtı az önce Osman 

Bey vermişti. Sağlık harcamalarının üç kat artmasına karşın bu yapılan harcamaların devlet hastanelerinin, 

kamuya aktarılmamasından kaynaklanan nedenlerle o söylediğiniz şeyler yapılamamakta. 

Üç kat artan para özel sektöre pompalanan para olduğu için böyle. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Buyurun Kemal Bey. 

Kemal Bey: Yanlış anlamayı düzeltmek istiyorum. Deli dana hastalığının Avrupa’da ortaya 

çıkması veteriner hekimlerin yetkilerinin olmamasından kaynaklanmamıştır. Dünya piyasalarında 

artan yakıt ücretlerinin pahalılaşmasına ekonomik çözüm üretmeye çalışan hayvan yemi 

üretim tesislerinde hayvan yemlerinin düşük ısıda rendering tesislerinde işlenmesi neticesinde 

yüzyıllardır koyunlarda bulunan Scrapie hastalığının danalara bulaşmasına sebep olunmuştur. 

Ekonomik kaygıların sağlığın önünde tutulması problemin başlıca kaynağıdır. Veteriner hekim 

hizmetlerinin kötü yönetildiğine dair en iyi örnekleri Türkiye’den verebilirim. 1985’te veteriner 

hekim teşkilatı kapatılmıştır. 2005’te belediyelerin doğal encümen üyesi olan veteriner hekimlerin 

üyeliklerine son verilmiştir. 2006’da norm kadro adı altında mevzuat düzenlemeleriyle 

belediyelerde bulunan veteriner şubeleri kapatılmıştır. Buna daha birçok örnek verilebilir. 

Ve biz bugün sorguluyoruz: “Kırım Kongo Kanamalı Ateşinden, Kuduzdan niye insanlar 

ölüyor?” Veteriner hekimlik mesleğinin etkinliği ve gelişmesi bu kadar engellendikten sonra 

deyin ki hayvanlardan geçen hastalıklar insanlarda niye hâlâ bu yüzyılda kıyım yapıyor. Neoliberalizmin 

zararlı getirilerinde veteriner hekimlik alanında büyük etki oluşmuştur. Bunu ben 

biraz önceki bir sunumumda anlattım. Yaklaşık Türkiye’de 40 yıla yakındır veteriner hekimlikle 

ilgili mevzuatlar çiğnenmektedir. Piyasa ekonomisinin önünü açmak adına halk sağlığını 

koruyacak düzenlemeler de kaldırılmaktadır. 

Bir konuşmacı veteriner hekimlikle ilgili konuşurken “meslek örgütlerinin yapabildiği çok 

fazla şey yok” diye ifade etti. İstanbul Veteriner Hekimler Odası yıllardır bu konuların mücadelesini 

veriyor. Tek başına verdiği mücadeleyi de başarıya ulaştıramayacağını gayet iyi biliyor. 

Öğrencilere ve veteriner hekimlere mesleği dejenere edecek etkilerin önlenmesiyle ilgili 

seminerler veriyor. 

Gazete ilanlarında belki rastlamışsınızdır, “15 kiloluk mama alana aşı bedava” kampanyaları 

yapıldı Türkiye’de. Yani veteriner hekimlik ticari bir mala promosyon yapıldı. Bunlarla da 

mücadele edildi. Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir veteriner hekim olan tarım bakanı döneminde 

İstanbul Veteriner Hekimler Odası, muvazaalı kliniklere, yani ilaç satmak için açılan kliniklere 

izin vermediği için teftiş geçirdi. Yani İstanbul Veteriner Hekimler Odası bu konuda 

inanılmaz büyük bir mücadele örneği göstermiştir. Bu mücadele sağlık meslek odalarının desteğiyle 

de bütünleşmiştir. Bu konuda birlikte davranmanın çok büyük faydası olduğunu da düşünüyorum 

ben. Ama konuşmalardan da anladığım kadarıyla bu sadece sağlık meslek 

odalarıyla da çözülebilecek bir sorun değil. Toplumun tüm kesimlerinin bu işe katkılarıyla çözülebilecek 

bir sorun olduğunu düşünüyorum. Teşekkür ederim. 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Evet. Teşekkür ederiz Kemal Bey. Buyurun. 

Dinleyici: Yo ben... 

Veteriner Hekim Seyhan Özavcı: Özür dilerim ben söz istediniz gibi algıladım. Evet, 

o zaman katılımlarınız için bizler de teşekkür ederiz. Kapanış konuşması için ben sözü Ahmet 

Bey’e veriyorum. 


135

KAPANIŞ KONUŞMASI 

Dişhekimi Ahmet Gürbüz: Değerli oturum başkanları, değerli konuşmacılar, değerli katılımcılar, 

değerli konuklar. Dün sabah açılışını yaptığımız kurultayımızda, iki gün boyunca 10 

(on) sunum, bir konferans, bir panel gerçekleştirdik. Toplum sağlığını ilgilendiren hemen pek 

çok konuda tartışmalar, konuşmalar yapıldı. Şimdi salonda bulunanların azlığına bakarak burada 

yapılan konuşmaların boşa gittiğini düşünmeyelim. Çünkü İstanbul Sağlık Meslek Odalarını 

oluşturan, İstanbul Tabip Odası, İstanbul Dişhekimleri Odası, İstanbul Eczacı Odası ve 

İstanbul Veteriner Hekimler Odası olarak burada yapılan iki günlük konuşmaları kayıt altına 

aldık. Bunları bir kurultay kitapçığı olarak yayınlamayı düşünüyoruz. Bu kitapçığı da imkanlar 

ölçüsünde olabildiğince geniş kesimlere ulaştırmayı düşünüyoruz. 

Yine dinleyici sayısının az olduğunu düşünerek moral bozukluğu içerisinde olan bazı arkadaşlarımız 

var. Hatta bu moral bozukluğu meslek örgütlerinde, çeşitli sivil toplum örgütlerinde, 

siyasi partilerde, toplumun pek çok kesiminde var. Bir yenilmişlik duygusu var. Ne 

yapacağımızı bilemezlik duygusu var. Umarım kurultayımız bu moral bozukluğunu aşmak konusunda 

olumlu bir adım sağlar. Ben, kurultayımıza katkı veren, ev sahipliği yapan İstanbul 

Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dekanlığı başta olmak üzere, sunucumuz Çiğdem Şahin’e, 

meslek örgütümüzün çalışanlarına ve katılım gösteren herkese çok teşekkür ediyor ve 

kurultayımızı kapatıyorum. Saygılarımızla. 

(Alkışlar)

toplum sağlığı kurultayı_kapak_layersiz.TIF - Ana Sayfa | İstanbul ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?