Türk Resim, Heykel Sanatı - Eba

GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ 

TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI 

11 

YAZARLAR: 

Ömer Faruk KAYA - Sertap YEĞİN - Gönül KAYA 

DEVLET KİTAPLARI 

ÜÇÜNCÜ BASKI 

.......................,2012

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI................................................................................................. : 4893 

DERS KİTAPLARI DİZİSİ ........................................................................................................................... : 1477 

12.?.Y.0002.4035 

Her hakkı saklıdır ve Mîlli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri 

kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz. 

Editör 

Prof. Aydın AYAN 

Dil Uzmanı 

Selma BİTMEZ 

Program Geliştirme Uzmanı 

Özgen ŞİMŞEK DURAN 

Rehberlik Uzmanı 

Sedat DAĞ 

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı 

İsmail ŞENER 

Görsel Tasarım Uzmanı 

H. Ebru KESKİN 

ISBN 978-975-11-3428-8 

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 18.12.2009 gün ve 282 sayılı kararı ile ders 

kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı 

yazısı ile üçüncü defa 1.606 adet basılmıştır.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI................................................................................................. : 4893 

DERS KİTAPLARI DİZİSİ ........................................................................................................................... : 1477 

12.?.Y.0002.4035 

Her hakkı saklıdır ve Mîlli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri 

kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz. 

Editör 

Prof. Aydın AYAN 

Dil Uzmanı 

Selma BİTMEZ 

Program Geliştirme Uzmanı 

Özgen ŞİMŞEK DURAN 

Rehberlik Uzmanı 

Sedat DAĞ 

Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı 

İsmail ŞENER 

Görsel Tasarım Uzmanı 

H. Ebru KESKİN 

ISBN 978-975-11-3428-8 

Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 18.12.2009 gün ve 282 sayılı kararı ile ders 

kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 19.03.2012 gün ve 3398 sayılı 

yazısı ile üçüncü defa 1.606 adet basılmıştır.

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

İÇİNDEKİLER 

I. ÜNİTE: ORTA ASYA TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI 

1- Hun Sanatı ................................................................................................................................................... 

2- Göktürk Sanatı ............................................................................................................................................ 

3- Uygur Sanatı ................................................................................................................................................ 

4- İslamiyet Sonrası Türk Sanatı ..................................................................................................................... 

II. ÜNİTE: CUMHURİYET DÖNEMİ ÖNCESİ TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI 

1- Selçuklu Dönemi Minyatür ve Heykel Sanatı ............................................................................................. 

2- Beylikler Döneminde Anadolu’da İki ve Üç boyutlu Sanat Eserleri .......................................................... 

3- Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatı .............................................................................................................. 

4- Osmanlıda Mimari ve Mimaride Kullanılan İki ve Üç boyutlu Sanat Eserleri ........................................... 

III. ÜNİTE: BATI TESİRİ ALTINDAKİ TÜRK RESMİ VE BATIYA AÇILMA 

1- Türk Primitif Sanatçılar ............................................................................................................................... 

2- Avrupa’ya Sanat Eğitimine Giden Sanatçılar .............................................................................................. 

3- Sanayi-i Nefise Mektebi ve Osmanlı Ressamlar Cemiyeti ......................................................................... 

4- 1914 Çallı Kuşağı, Empresyonizm ve Sanatçıları ....................................................................................... 

IV. ÜNİTE: CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK RESİM, HEYKEL SANATININ GELİŞİMİ 

1- Atatürk’ün Sanata ve Sanatçıya Verdiği Önem ........................................................................................... 

2- Cumhuriyet Dönemi Sanatı Gelişimi .......................................................................................................... 

3- Cumhuriyetten Günümüze Mimari ve Mimaride Kullanılan İki ve Üç Boyutlu Sanat Eserleri ................. 

4- Türk Resim Sanatında Yeni Arayışlar ......................................................................................................... 

V. ÜNİTE: CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK HEYKEL SANATI 

1- Güzel Sanatlar Akademisine Davet Edilen Yabancı Heykeltraşlar ............................................................. 

2- Akademiden Yetişen Türk Heykel Sanatçıları ............................................................................................ 

3- Anıtkabir ve Cumhuriyetin Kazanımlarını Yansıtan Çalışmalar ................................................................. 

TERİMLER ve KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ ..................................................................................................... 

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI .................................................................. 

KAYNAKÇA ..................................................................................................................................................... 

GÖRSEL KAYNAKÇA - KISALTMALAR ..................................................................................................... 

2 

6 

10 

13 

17 

20 

22 

30 

34 

37 

49 

53 

72 

75 

95 

96 

105 

110 

116 

124 

124 

127 

128

HAZIRLIK 

ÇALIŞMALARI 

Bu bölümde, 

öğrencilerin ön bilgilerini 

harekete geçirmelerini, 

araştırma ve inceleme 

yapmalarını sağlayacak 

çalışmalar yer almaktadır. 

DİKKAT ÇEKME 

Öğretmen derse girdiğinde 

öğrencinin ilgisini derse 

yoğunlaştırabilmesi amacıyla 

yapılan çalışmalar bu 

bölümde yer alır. 

DÜŞÜNELİM - TARTIŞALIM 

Bu bölümde,öğrencilerin 

Türk Resim, Heykel Sanatını 

tanımaları amacıyla 

sınıf içindeki 

tartışma konuları yer alır. 

GRUP ETKİNLİĞİ 

Öğrencilerin Türk Resim, 

Heykel Sanatını tanımaya 

yönelik kazanımlarını 

destekleyen ve sınıf içinde 

yapılması öngörülen 

grup çalışmaları 

bu bölümde yer alır. 

DERS DIŞI ETKİNLİK 

Bu bölümde, 

öğrencilerin sınıf dışında 

bireysel veya 

grup halinde yapacakları 

uzun süreli 

(birkaç gün, hafta) 

çalışmalar yer alır. 

İLERİ OKUMA 

Öğrencilerin 

Türk Resim, Heykel 

Sanatı hakkında merak 

edebilecekleri ayrıntılı 

bilgiler bu bölümde yer alır. 

! 

ORGANİZASYON ŞEMASI 

Hazırlık Çalışmaları 

Temel Kavramlar 

TEMEL KAVRAMLAR 

Konunun 

genelini kapsayan kelimeler 


Etkinlik ETKİNLİK 

Öğrencilerin 

Türk Resim, Heykel 

Sanatını tanımaya yönelik 

kazanımlarını destekleyen ve 

sınıf içinde yapılması 

öngörülen 

bireysel çalışmalar 

Düşünelim - Tartışalım 


Performans Görevi PERFORMANS GÖREVİ 

Öğrencilerin bilgilerini 

bir ürüne veya etkinliğe 

dönüştürmelerine ve 


tanımalarına yönelik 

kapsamlı çalışmalar 

Grup Etkinliği 


Neler Öğrendim? NELER ÖĞRENDİM? 

Ünitelerde 


kavramaya yönelik 

pekiştirme soruları 

yer almaktadır. 

Ders Dışı Etkinlik 

Ölçme ve Değerlendirme 

KONU 

Bu bölümde, 

ünitenin alt başlıklarının 

adları yer alır. 

ÖLÇME ve 

DEĞERLENDİRME 

Her ünite sonunda 

ilgili ünitenin konularını 

değerlendirmeye yönelik sorular 

bu bölümde yer almaktadır. 

ÖNEMLİ 

Ünite içinde yer alan 

öz bilgiler ilgili ünitenin 

zemin rengi üzerinde 

verilmiştir.

I. 

ÜNİTE 

ORTA ASYA TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI 

1- HUN SANATI 

2- GÖKTÜRK SANATI 

3- UYGUR SANATI 

4- İSLAMİYET SONRASI TÜRK SANATI

2 

! 

1- HUN SANATI 


1) Hun Devleti’nin Türk tarihindeki önemini araştırınız. 

2) Hun mezar tipi hakkında araştırma yapınız. 

3) Dünyadaki ilk halı nerede dokunmuştur, araştırınız. 


* Kurgan * Ronde-bosse * Grifon 

Orta Asya, Japon Denizi’nden Volga Nehri’ne kadar geniş bir coğrafyayı kapsamaktadır. Türk Resim 

ve Heykel Sanatının ilk örneklerine, MÖ 4.yy.- MS 9.yy.lar arasında bu bölgede yaşayan Hun, 

Göktürk ve Uygur Devletlerinde rastlanır. Bu bölgeyi dünya haritası üzerinde gösterebilir misiniz? 

1. Görsel, Kurgan 2. Görsel, Kurgan kesiti 

Etkinlik 

Kurgan 

3. Görsel, Mezar odasının üstten görünüşü 


Hunlarda mimari özellikler taşıyan kurganlar, 

genellikle gün ışığına göre yön verilerek yapılan 

dikdörtgen mezarlardır (1 ve 2. Görsel). 

Arkeologların çalışmaları sonucu ortaya çıkarılan 

kurganların en önemlileri Pazırık, Esik, 

Noin-Ula ve Tüekta’dadır. 

Kurgan: Mezar odalarının etrafı karaçam kütükleriyle 

kapatılır (3. Görsel); odanın döşemesi, duvarları ve tavanı 

keçe ve halılarla süslenirdi. Kurganlara, ölen kişinin toplumdaki 

statüsüne uygun olarak zırh, yay, ok, kama, biley 

taşı; eyer, üzengi, koşum takımı; kemer, küpe, ahşap tarak 

gibi çok sayıda eşyanın yanı sıra kişinin atı da gömülürdü. 

1- Sözü edilen eşyalar mezara niçin konmuş olabilir? 

2- Bu eşyaların mezara konulmasının uygarlık tarihi açısından 

önemini sorgulayınız. 

1- Orta Asya’nın iklimi ve toplumsal yaşantısı Hun sanatına nasıl yansımış olabilir? 

2- Hunların, göçebe bir yaşam tarzına sahip olmaları mimariyi nasıl etkilemiş olabilir? 

3- Hunlar hakkındaki bilgilere Çin kaynaklarından ulaşıyoruz. Çinliler, Hunlar hakkında niçin kayıt tutmuş 

olabilirler?

4. Görsel, 

Hayvan mücdalesini gösteren keçe üzerine işleme 

5. Görsel, 

Hayvan mücadelesini gösteren belleme örneği 

Zorlu doğa koşulları yüzünden pek çok tehlikeyle iç içe yaşam sürmek zorunda kalan Hunlar, vahşi hayvanlarla 

mücadele etmişlerdir. Ölümü ve hayatı simgelediğine inandıkları bu hayvanların motiflerini keçe ve kumaşa 

işlemişlerdir (4 ve 5. Görsel). Bu motifler Hun Resim Sanatının temelini oluşturur. Yukarıdaki görseller bunlara 

ilişkin örneklerdir. 


Pazırık Halısı 

Aşağıda, Pazırık halısından bütünün özelliklerini anlatan bir parça verilmiştir. 

1- Halı ayrıntısından bir motifi inceleyiniz. 

2- Hunların yaşayışları hakkındaki izlenimlerinizi anlatınız. 

3- Hunların dünya uygarlığına katkılarını sorgulayınız. 

Pazırık Halısı 

Halının üçü dar, ikisi geniş beş bordürü vardır. 

Orta kısım yirmi dört kareye bölünmüştür. Bu kareler; 

dört yapraklı, bitkisel karakterli (bazılarına 

göre stilize kartal, bazılarına göre nilüfer “lotus” 

veya dört yön figürü) motiflerle doldurulmuştur. 

En iç ve en dış dar bordürlerde aslan, grifon figürleri; 

içteki geniş bordürde sığınlar; dıştaki geniş 

bordürde süvari figürleri yer alır. İki bordür 

arasında, orta zemindeki figürlerden oluşan bir 

bordür vardır. Kök boyayla renklendirilmiş halıda 

motifler kırmızı, sarı ve mavidir (6. Görsel). 

6. Görsel, Pazırık halısından kesit, Pazırık Kurganı 

Hun Türklerine ait bilinen ilk resimlere, kaya yüzeylerinde ve günlük yaşamda kullandıkları eşyaların 

üzerinde rastlanmaktadır. Kaya yüzeylerindeki resimler kazıma, çizme ve boyama tekniğiyle 

yapılmıştır. 

Bozkırda yaşayan, Türkçe konuşan ilk Türk topluluklarının hayatı ve sanatları hakkındaki bilgileri 

Radloff başta olmak üzere Kozloff, Griaznov, Rudenko ile Fransız ve Moğol kazı heyetinin çalışmalarından 

öğrenmekteyiz (Kaynak: Jean-Paul Desroches, “Bozkır dünyası ve Hiongnu (Hun) 

İmparatorluğu”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, ...). 

3

4 

7. Görsel, 

Pazırık kurganında bulunan 

cesetlerdeki dövmelerin çizimi 

Etkinlik 

8. Görsel, 

Dövme, ayrıntı 

Pazırık Kurganı 

Pazırık Kurganında bulunan dövme örnekleri 

Rus arkeolog Rudenko’nun Pazırık’ta yaptığı kazılarda Hunlara 

ait eşyalar, buzlar içinde binlerce yıl bozulmadan kalabilen 

insan cesetleri ve hayvan ölüleri bulunmuştur. Cesetlerin vücutlarındaki 

dövmelerde, bulunan eyerlerde yabani hayvan (geyik, 

dağ keçisi, kanatlı at, pars, aslan, kaplan), yırtıcı kuş (kartal, doğan), 

grifon, sfenks gibi efsanevi hayvan figürleri ve bitki motiflerine 

de rastlanmıştır (7 ve 8. Görsel). 

Hun Eserleri 

Aşağıda, bugün Leningrad Hermitage (Leningırat Hermitaj) Müzesinde sergilenmekte olan Hun eserlerinden 

örnekler verilmiştir. Bu örnekleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Eserlerde hangi malzemeler kullanılmış olabilir? Bu malzemelerin bulundukları coğrafya ile ilgisini kurunuz. 

2- Eserlerde hangi motifler kullanılmıştır? 

3- Hunların günlük yaşamda kullandığı eşyalar malzeme, biçim ve işlev açısından günümüzdeki eşyalardan 

hangilerine benzemektedir? 

9. Görsel, Halı örneği, 


12. Görsel, 

Üstü gölgelikli at arabası, 


10. Görsel, Keçe örneği, 


13. Görsel, Çizme, 


14. Görsel, 

Deri davul, 


Grifon: Kartal başlı, aslan gövdeli, kanatlı ya da kanatsız genellikle de yılan biçiminde 

bir kuyrukla betimlenen karışık efsanevi yaratık. Yakın Doğu ve Akdeniz 

uygarlıklarında sevilen bir betim olan grifon MÖ 2. binde Mezopotamya’nın batısında 

ortaya çıkmış ve MÖ 14. yy.da Anadolu ve Akdeniz’e yayılmaya başlamıştır 

(Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c.2, s. 715). 

11. Görsel, Halı örneği, 


15. Görsel, Dört ayaklı, 

oval, ahşap masa , 


16. Görsel, Grifon

Etkinlik 

Hayvan Mücadeleleri 

Aşağıda halı, deri, ağaç, keçe, ahşap ve madeni eşyalar üzerine işlenmiş birçok hayvan figürünün yanında 

hayali hayvan figürlerinin de yer aldığı hayvan mücadele sahneleri görülmektedir. Bu motifler eşyanın biçimine 

uygun hâle getirildiğinde deformasyona (biçim bozma) uğramaktadır. Bu biçim bozma sonucunda bir 

üslup ortaya çıkmıştır. 

1- Bu üslup ne olabilir? 

2- Aşağıdaki görsellerde bu biçim bozmaları gösteriniz. Malzeme ve üslup ilişkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

17. Görsel, Pazırık halısı, ayrıntı 18. Görsel, Belleme örneği 

Etkinlik 

22. Görsel, 

Altın Elbiseli Adam 

20. Görsel, Deri eşya, ayrıntı 

Altın Elbiseli Adam 

19. Görsel, Dört ayaklı, 

oval, ahşap masa, ayrıntı 

21. Görsel, Kemer tokası (maden) 

1969-70 yıllarında Kazak Türk arkeoloğu Kemal Akişev başkanlığında Esik kurganında 

arkeolojik kazılar yapıldı. Alma Ata kenti yakınlarında bulunan bir mezarda genç 

Türk prensinin cesedi bulundu. Prensin zırhı ve mezarda bulunan çok sayıdaki sanat 

eserinin altın olması nedeniyle bu buluntu bilim dünyasında “Altın Elbiseli Adam” olarak 

adlandırılır. 

Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Sizce bu prensin elbisesi neden altındandır? 

2- Buna benzer başka bir örnek biliyor musunuz? 

3- Savaşçının altın zırh giymesi onun toplum içindeki konumuna ilişkin herhangi bir 

bilgi verir mi? 

5

6 

! 

Göktürkler 

2- GÖKTÜRK SANATI 


1) Göktürk Anıtları’nın yapılış amacı sizce ne olabilir? 

Düşüncelerinizi söyleyiniz. 

2) Göktürk Heykel Sanatı hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

3) Toplumların anıt dikme nedenlerini araştırınız. 


* Balbal * Demon * Abide * Diadem 

6. yy. ortalarında Orhun Nehri’nin batısındaki yayla bölgesinde (Ötüken) kurulup Mançurya’dan Karadeniz kıyılarına 

kadar uzanan devlet ve millet olarak Türk adını kullanan ilk büyük siyasi kuruluştur. 

Göktürkler imparatorlarına ‘Kağan’, prenslerine ‘Tigin’ veya ‘Tegin’ derlerdi. 

Türkler, başlangıçtan Karahanlılar dönemine kadar uzanan süreçte Gök Tanrı’ ya inanmışlardır. 

Heykel Sanatı 

Türklerin ilk yazılı belgelerinin Göktürk Yazıtları ve tek tanrılı dine inanan en eski Türk toplumunun 

Göktürkler olduğunu biliyor musunuz? 

Altay Dağları’nın batısından gelen eski Türk halkları 6-7. yüzyıllarda Orta Asya tarihinde önemli rol oynamıştır. 

Orhun, Tuul, Selenge ve Delger Irmakları boyuna ve İder ile Hanuin Irmaklarının yakınlarına önemli Türk hükümdarları 

ve komutanları için anıt mezarlar, taş heykeller ve balballar dikilmiştir. Mimari ve heykel sanatına 

ait bu örneklerde ileri bir kültürün izleri görülür. 

Anıt Mezar 

Aşağıdaki görselde soylular için tasarlanmış anıt mezar planı görülmektedir. Bu mezarlar, özenle yapılmış, tasarımıyla 

dikkat çeken yüzeyi oyulan taş levhalar; balık sırtı desenler ya da hayvan ve bitki motifleriyle süslenmiştir. 

Halktan birileri için yapılan anıtlarda ise yontulmamış taş sıra dizisi kare bir alan oluşturmaktadır. Bu anıtlarda 

mezar odaları bulunmaz, çünkü Türkler ölüleri için düzenledikleri ayinden sonra ölüyü farklı bir yere gömerlerdi. 

Balbal 


Göktürklerin yarı göçebe yaşantıya geçmiş olmaları sosyal ve kültürel yaşamlarında farklılıklara yol açmıştır. 

Bu durum sanatsal üretimlerini nasıl etkilemiş olabilir? Tartışınız. 

23. Görsel, Kül Tigin anıt mezar şeması 

Dikit 

Kaide 

Heykel

Göktürklerden günümüze taş heykeller, taş dikitler, balbal taşları ve hayvan figürlü heykeller kalmıştır. 

Göktürklerde Kullanılan 

Bazı Simgeler ve Anlamları 

Simge 

Ejderha 

Yazıt 

Kaplumbağa 

Koyun 

Aslan 

Anlamı 

Gök 

Dünya 

Yeryüzü 

Mutluluk 

Güç 

Etkinlik 

Balbal 

24. Görsel, Bir balbal örneği 25. Görsel, Balbal dizisi 

a- Taş Heykeller 

Türk anıtlarının en önemli parçaları olan insan biçimli taş heykeller; mermer, 

granit, arduvaz, bazalt veya kum taşından yapılmıştır. Anıtların doğu 

tarafına dikilen bu heykellerin bir düşmanı veya anıtı dikilen kişiyi temsil 

ettiği düşünülmektedir. Anıtsal yapıların tapınak girişinde ölen kişinin eşi, 

sadık maiyeti ve hizmetkârlarının heykelleri bulunmaktadır. 

b- Taştan Hayvan Figürleri 

Büyük anıtlarda, giriş bölümünde görülmekte ve simgesel anlam taşımaktadır. 

c- Taş Dikitler 

Soylular için Orhun ve Yenisey ırmakları boyunca inşa edilen bu anıtlar, 

bir kaplumbağa veya bir levha üzerinde duran taş yazıtlardır. Bu yazıtlar; 

Göktürklerin dili, yazısı ve inanışlarıyla ilgili bilgiler sunmaktadır. 

d- Balbal Taşları 

Mezar alanının doğu yönüne bir taş heykel dikilir, bu taş heykelden de 

güneşin doğduğu yöne doğru balbal adı verilen bir dizi taş sırası uzanır. İki 

metre arayla oluşturulan taş sıraların uzunluğu ölen kişinin konumuna göre 

değişmektedir. 

Balbal sayıları ile ilgili üç 

ayrı görüş vardır. 

1- Ölen kişinin öldürdüğü 

düşman sayısı ile ilgilidir diyen 

teori, 

2- Ölen kişinin birilerini balbala 

dönüştürdüğünü savunan 

teori, 

3- Törene katılan kişi sayısı ile 

ilgilidir diyen teori. 

* Yukarıdaki teorilerden sizce 

hangisi doğru olabilir? Düşüncelerinizi 

paylaşınız. 

Rus arkeologların bulduğu Göktürk şehir harabelerinin birçoğunda sulama kanallarına rastlanır. İncelemelere 

göre bu kanallar, işlenmesi son derece güç, kayalık bir arazide açılmış ve iki vadiyi birleştirmiştir. 

Yüksek matematik bilgisine dayanan su dağıtım şebekesi iki kanalı birleştirmiştir. 

7

8 

Orhun Anıtları 

Anıt ismi 

Görseller 

Görsel İsimleri 

Görevi 

Yapım Yılı 

Kimin Yaptırdığı 

Bulunduğu Yer 

Yazı ve Süsleme 

Bilgisi 

Anıtın Kaidesi 

Çevresindeki 

Heykeller 

Balbal Dizisi 

Günümüzdeki 

Durumu 

Tonyukuk Anıtı 

26. Görsel, Tonyukuk Anıtı 

Vezir ve başkumandan 

720-725 yılları 

Kendisi 

Nalayh 

Sade 

Taş plaka 

Heykel sırası 

Balbal dizisi 

Harap durumda 

Göktürk Yazısı 

Göktürk yazısındaki estetik özellikler Türk Kaligrafi Sanatının başlangıç dönemine aittir. Bu anlamda Kül Tigin 

Anıtı’nı yazan Yolig Tegin de bilinen ilk Türk kaligrafi sanatçısıdır. 


Kül Tigin Anıtı 

27. Görsel, Kül Tigin Anıtı 

Göktürk prensi 

732 yılı 

Ağabeyi Bilge Kağan 

Arhangay 

Özenli, yazıtın üç tarafı Türkçe, 

bir tarafı Çince. 

Kaplumbağa 


Balbal dizisi 

Harap durumda 

Bilge Kağan Anıtı 

28. Görsel, Bilge Kağan Anıtı 

Göktürk kağanı 

735 yılı 

Önemli Türk büyüklerinden biri için anıt mezar tasarlayıp çalışmalarınızı sınıfta sergileyiniz. 

Göktürk El Sanatları: Göktürk mezar kazılarından çıkan eşyalar arasında kumaş, dokuma, çeşitli 

madeni eşyalar ve keramikler bulunmaktadır. Buluntulardan Göktürk keramiklerinin elle biçimlendirilmiş 

ve kırmızı renk astarlı olduğu görülmektedir. 

Oğlu 

Arhangay 

Özenli, yazıtın üç tarafı Türkçe, 

bir tarafı Çince. 

Kaplumbağa 


Balbal dizisi 

Harap durumda

Etkinlik 

Kül Tigin Heykel Başı 

Aşağıdaki görselde yer alan Kül Tigin Heykeli’nin başını eser inceleme yöntemlerine göre inceleyerek 

düşüncelerinizi paylaşınız. 

29. Görsel, Kül Tigin Heykeli’nin başı 

Moğolistan Bilimler Akademisi, Ulan Batur 

1958’de Moğol Çekoslovak 

araştırma ekibi tarafından Kül Tigin 

anıtı kazısı yapılır. Anıtın ortasından 

Kül Tigin Heykeli’nin ikiye 

ayrılmış baş kısmı çıkarılır. Çenesi 

ve burnu zarar görmüş bu heykelin 

kırılmış durumdaki taç kısmı daha 

sonradan yapıştırılır. 

Heykel başı; geniş ve etli yüzü, 

çekik gözleri, düz burnu, kalın dudakları 

ve büyük kulaklarıyla Moğolları 

andırmaktadır. Bilim insanları, 

bu başın Kül Tigin’in yüzünü 

gerçeğe çok yakın biçimde betimlediğini 

ve Türk tipi hakkında bilgi 

verdiğini söylemektedir. 

Heykel başındaki taçta görülen kuş 

figürü dikkat çeker. Bu, Çin sanatında 

da rastlandığı gibi yüksek devlet 

görevlilerinin başlıklarına işlenmiş 

bir kuş türüdür. Bir kartal veya atmaca 

olduğu da düşünülen bu kuşun, 

eski Türk inancında, ölen kişinin 

bir atmacaya dönüştüğüne dair 

simgesel bir anlam taşıdığı da bilim 

insanları tarafından düşünülmektedir 

(Peter Ziene, “Moğolistan’daki 

Eski Türk İmparatorlukları”, 

Cengizhan ve Mirasçıları Büyük 

Moğol İmparatorluğu, Sabancı 

Üniversitesi, İstanbul, 2006, s. 84- 

90). 

Resim Sanatı: Göktürk Resim Sanatı örnekleri heykel, anıt, kemer, taç, askerî ve günlük eşyalardaki 

motiflerden ibarettir. Bunlarda da tıpkı Hunlarda olduğu gibi hayvan figürleri yer almaktadır ancak 

günümüze çok fazla eser kalmadığından Göktürk Sanatı’nda heykel daha önemli bir yer tutar. 

9

10 

! 

Heykel Sanatı 

3- UYGUR SANATI 


1) Türklerin yarı göçebe hayattan yerleşik düzene geçişleri 

sosyal ve kültürel hayatlarını nasıl etkilemiş 

olabilir, düşüncelerinizi söyleyiniz. 

2) Uygurlarda matbaanın kullanımıyla ilgili araştırma 

yapınız. 

3) Budizm ve Maniheizm dinleriyle ilgili sözlük araştırması 

yapınız. 


* Fresko * Minyatür * Stupa 

Aşağıda Uygurlara ait üç görsel bulunmaktadır. Bu görsellere bakarak; 

1- Uygurların medeniyet düzeyi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

2- Hun, Göktürk ve Uygurların medeniyet düzeylerini karşılaştırınız. 

30. Görsel, 

Uygur evi 

31. Görsel, 

Kubbeli Uygur mezarları, Turfan 

32. Görsel, 

Kubbeli Uygur mezarları, Turfan 

Uygurlar, sınır komşusu Çin’den etkilenerek Buda heykel sanatını (33. Görsel) geliştirmişlerdir. Uygur Türklerinde 

bu sanatın kökeni, Göktürklerin balbal heykellerine dayanmaktadır (33 ve 34. Görsel). 

Kızıl ve Sorçuk’ta yapılan kazı çalışmalarında yaklaşık 8-9. yy.a ait üç heykel (34, 35 ve 36. Görseller) dikkati 

çeker. 

Çin Heykel Örneği 

33. Görsel, 

Buda heykeli, 

Güney Kore 

1300 yıllık 5 metre 60 

santim boyunda granitten 

yapılmıştır. 

34. Görsel, 

Diz çökmüş erkek heykeli, 

Kızıl 

Diz çökmüş, omzun 

da yük taşıyan alçı heykel, 

47cm dir. 

Uygur Heykel Örnekleri 

35. Görsel, 

Alçıdan yapılmış at başı, 

Sorçuk 

27 cm boyundaki at 

başının, yele ve perçemleri 

olgun çizgilerle belirtilmiştir. 

Hemen hemen 

demona benzer bir ifade 

taşımaktadır. 

36. Görsel, 

Alçıdan yapılmış fil başı, 

Sorçuk 

38 cm boyutundaki fil 

başı, üsluplaşmış, grotesk 

bir ifade taşımaktadır.

Resim Sanatı 

37. Görsel, 

Rahipler, Uygur freski, Bezeklik 

Konu 

Kompozisyon 

Renk 

Üslup 

38. Görsel, 

Uygur fresklerinde resim örneği 

39. Görsel, 

Uygur fresklerinde resim örneği 

Uygur minyatür ve fresklerinde kullanılan konu, kompozisyon, renk ve üslup özellikleri 

Buda ve Mani’nin yaşamıyla ilgili sahneler, vakıf yapanlar, müzisyenler, kâtipler, dindarlardır. 

Figürler simetrik bir düzende sıralanmıştır. 

Koyu mavi ve kırmızı başta olmak üzere çoğunlukla parlak renklerdir. 

Gerçekçi (realist) anlayış hâkimdir. Figürler portre özelliği taşır. 

Etkinlik 

Uygur Minyatür Sanatı 

40. Görsel, Rahip 

Uygur freski, Bezeklik 

Yandaki (40. Görsel) ve yukarıdaki (37, 38, 39. Görsel) görselleri 

Uygur minyatür ve fresk özelliklerini dikkate alarak 

1- Konu, 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

2- Kompozisyon, 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

3- Renk, 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

4- Üslup bakımından inceleyiniz. 

......................................................................................................... 

......................................................................................................... 

Uygarlık tarihinde Uygurlar: Selenga Nehri’nin doğu kıyısında Göktürklere bağlı yaşayan Uygurlar, 

745’te Göktürklerin yerine geçerek Uygur Devleti’ni kurmuşlardır. Kurucusu Alp Kutlug Bilge 

Kağan, merkezi ise Karabalsagun şehridir. Bu şehirlerde ziraat, sanayi, ticaret ve sanatta üstün örnekler 

verilmiştir. Düzenli yollarla birbirine bağlanan Uygur şehirlerinde kanallar aracılığıyla en 

ıssız bölgelere kadar su götürülmüştür. Böylece Uygurlar döneminde Türkler yerleşik medeniyetin 

zirvesine çıkmışlardır. 

11

12 

41. Görsel, Dört nala koşan at, Uygur freski, Hoça 

42. Görsel, 

Uygur minyatürü (fresk), vakıf yapan prensesler, 

ayrıntı 

- 

43. Görsel, 

Uygur minyatürü (Kumaş üzerine), 

ayrıntı 

Yanda görülen görselde dört nala hücuma kalkan 

zırhlı bir süvari, sağ elindeki yaydan bir ok 

fırlatırken betimlenmiştir. At üzerindeki süvarinin 

üst kısmı silinmiş sadece sol bacağı arkasında altın 

yaldızlı, deri işlemeli büyük bir sadak (okluk) 

görülmektedir. Gerçekçi bir anlayışla resmedilen at 

başı, gözlerin başarılı anlatımıyla çok canlı bir ifade 

taşır. 

Yukarıda farklı Türk uygarlıklarının (Hun, Göktürk ve Uygur) sanatlarına ilişkin verilen tabloyu inceleyerek 

Orta Asya Türk sanatındaki hakim görüşün ne olduğunu söyleyiniz. 

- 

44. Görsel, 

Uygur minyatürü (Kağıt üzerine), 

ayrıntı 

Hun ve Göktürklere göre daha ince bir işçilikle yapılan resim ve heykeller, sonraki yüzyıllarda kurulacak 

Türk devletlerinde yapılan sanatın ilk örnekleri olmuştur. Bu sanatlarda, Budizm, Maniheizm 

ve İslam dinlerinin önemli etkileri olmuştur. 

Uygarlık 

Mimari 

Heykel 

Anıt Mezar 

Tekstil İşleri 

Minyatür 

Fresk 

Etkinlik 

Hun - Göktürk - Uygur Uygarlıkları 

HUN 

Çadır 

Ronde-bosse (küçük heykelcik) 

Kurgan 

Pazırık Halısı, Çadır, Keçe 

- 

GÖKTÜRK 

Çadır + Yapı 

Balbal, Taş heykel 

Orhun Anıtları 

Kumaş, dokuma 

- 

UYGUR 

Yerleşik Mimari 

(stupa, kubbe, tonoz) 

İnsan ve Hayvan Figürü 

Kubbeli Mezar 

İpek 

Buda ve Mani’nin yaşamıyla 

ilgili sahneler, vakıf yapanlar, 

müzisyenler, kâtipler, 

dindarlardır.

! 

4- İSLAMİYET SONRASI TÜRK SANATI 


1) İlk Müslüman Türk devleti hangisidir? Araştırınız. 

2) İlk Müslüman Türk devletlerinin yaşadığı coğrafya 

ile ilgili kısa bilgi toplayınız. 

3)Türkler Müslüman olmadan önce hangi dine inanıyorlardı? 

Kısaca araştırınız. 


* Kervansaray * Sivil mimari 

Türklerin nasıl Müslüman oldukları konusunda bildiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 

Türklerin Müslüman olmasının Türk sanatına etkilerini tartışınız. 


Mimari formların, kullanılan eşyaların ve sanat eserlerinin değişmesinde insanların yaşayış biçimi kadar 

inançları da rol oynamıştır. Bu değişimin nedenlerini tartışınız. 

Etkinlik 

Türk İslam Sanatı 

“ Köklü ve değişik bir uygarlığa sahip ülkelerde, VIII. yüzyılın sonunda, İslami 

inanışlardan kaynaklanan imgelere sahip yeni bir sanat ortaya çıktı ve 

yüzyıldan daha kısa bir sürede kendini kabul ettirdi. Kendine özgü bir yöntemle 

bölgesel formülleri, mimari ve bezeme süreçlerini birleştirerek orijinal 

eserler ortaya koyan ve yenilikler getiren bu sanat, aynı zamanda da kendisinden 

önce var olan Yunan-Roma, Bizans, Sasanî, Vizigot, Berberi ve Orta 

Asya sanat geleneklerinden esinlendi. İslam sanatının başlangıçtaki amacı, 

dinin ve sosyo ekonomik yaşamın çeşitli gereksinimlerine hizmet etmekti. Camiler 

ve kutsal yapılar gibi dinsel gereksinimler için inşa edilmiş yeni yapılar 

ortaya çıktı. Bu nedenle, diğer sanat dallarından çoğunun bağımlı olduğu mimari, 

İslam sanatında önemli bir rol üstlendi. Mimarinin yanı sıra ahşap, seramik, 

maden, cam gibi el sanatlarında yeni uygulamalarla çalışmalar üretildi. 

Geometrik, hayvan ve insan motifli çok yüksek kalitede tekstil ürünleri 

ortaya konmasına rağmen figüratif sanata fazla yer verilmemiş, figüratif sanat 

daha çok dış mekânlarda kullanılmıştır. Anıtlarda ise kabartma bezemelere 

nadiren yer verilmiştir. Heykeller neredeyse dümdüzdür. Ancak alçı levhalar, 

ahşap levhalar, duvar çinileri ve çini mozaiklerde uygulanan bezemeler 

muhteşem zenginliği ile dikkati çeker. Bu sanat eserlerinden geometrik ve bitki 

motifleri oluşturulan kompozisyonlarla yüzeyler kaplanmıştır” (G. Öney, 

“İslam Sanatının Ortaya Çıkışı”, s. XV). 

Yukarıdaki metni okuyarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- İslam sanatı kendisinden önceki uygarlıklardan nasıl etkilenmiştir? 

2- İslam dininin sanata getirdiği en büyük yenilik nedir? 

3- İslam sanatında figüratif sanata fazla yer verilmemesinin nedeni hakkında 

neler söyleyebilirsiniz? 

4- İlk müslüman Türk devleti olan Karahanlılar mensubu oldukları Türk kültürünü 

İslam kültürü ile kaynaştırarak birçok eseri meydana getirmişlerdir. Bu 

sanat eserlerinin neler olabileceğini söyleyiniz. 

45. Görsel, 

Zavvare Ulu Cami, detay 

46. Görsel, 

Konya Karatay Medresesi, detay 

13

14 

Etkinlik 

Karahanlı Sanatı 


1- Karahanlılar, mimari yapıların temelinde taş; duvarlarında ise kerpiç ve tuğla kullanmışlardır. Bunun 

Karahanlıların yaşadıkları bölgenin coğrafi özellikleri ile nasıl bir ilgisi vardır? 

2- Karahanlılar, dinî ve sivil yapıları ile daha sonraki Türk mimarisine örnek olmuşlardır. Farklı dönemlerde 

yaşamış uygarlıklar arasındaki bu etkileşimin hangi yönlerden olabileceğini söyleyiniz. 

Karahanlı Sanatı: 

Tarihteki ilk Müslüman Türk devleti olarak adlandırılan 

9 ve 13.yüzyıllar arasında Asya’da hüküm sürmüş Karahanlılar, 

yaşadıkları topraklarda İslam kültürünü yansıtan 

eserler vücuda getirmişlerdir. Bunlardan ilki Şir Kebir 

Cami’dir. Bu caminin yapımında kerpiç malzeme kullanan 

Karahanlılar sonraları yaptıkları eserlerde kerpiçin yanı sıra tuğlayı da kullanmışlardır. 

Malzeme kullanımındaki bu çeşitlenmenin yanı sıra planında da 

gelişmeler gösteren Karahanlıların yaptıkları eserler ileride Mimar Sinan’ın 

yapacağı merkezi planlı büyük camilerin ilk örneklerini teşkil etmiştir. Abbasilerle 

başlayan, cami yapısından ayrı minare yapma geleneği, Karahanlılarla 

birlikte farklı bir boyut kazanır. Çokgen kaide üzerine silindirik gövdeli yukarı 

doğru daralan minareler, tuğlaların farklı dizilişiyle süslenmiştir. 

Karahanlılar dönemine ait diğer eserler; saraylar, kervansaraylar ve türbelerdir. 

Tirmiz Sarayı, Akçakale Kervansarayı, Balacı Hatun Türbesi, Sultan 

Sencer Türbesi ve Talhatan Baba Cami bu eserlerden bazılarıdır. 

Etkinlik 

Gazne Sanatı 


1- Gazne Devleti’nin nerede kurulduğunu dünya haritası üzerinde belirleyiniz. 

2- İslamiyetten sonraki Asya-Türk sanatının önemli dönemini oluşturan Gazne Devleti döneminde mimaride 

taşın ve taş süslemenin kullanışında Anadolu Türk sanatı yapılarıyla benzerlik göstermektedir. Bu 

benzerliğin nedenleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? Taş malzemenin dönemin sanat eserlerinde kullanılmasının 

nedenleri neler olabilir? Söyleyiniz. 

Gazne Sanatı, İslamiyet’ten sonra Karahanlıların 

ardından Asya-Türk Sanatının ikinci önemli dönemini 

oluşturur. Gazne’de Gazneliler tarafından 

geliştirilen Türk sanatı bir taraftan Büyük Selçuklu 

Sanatına, diğer taraftan Hindistan’daki Türk İslam 

sanatına temel oluşturmuştur. Karahanlılar döneminde 

gelişme gösteren cami yapımı, Gazneliler döneminde de 

farklı özelliklerle zenginleşerek devam etmiştir. Gazne mimarisinde, 

tıpkı Karahanlılar’da olduğu gibi minareler dikkat çekmektedir. 

Yıldız biçiminde taştan bir kaide üzerine silindirik üst gövdeden 

oluşan minarelerin üzerinde tuğlaların değişik şekilde dizilmesinden 

oluşan, kufi yazılar, bitki motifleri ve geometrik şekiller vardır. 

Gazneliler dönemine ait en önemli saray, Sultan I.Mesut tarafından 

yaptırılan, Afganistan’ın Butz şehrindeki Leşker-i Bazar 

Sarayı’dır. Bu sarayın en dikkat çekici yanlarından biri tören ve kabul 

salonunun duvarlarının alt kısmında Gazneli Sultan Mahmut’un 

askerlerini tasvir eden freskoların Uygur tapınaklarındaki freskolarla 

gösterdiği benzerliktir. Aynı dönemde Afganistan’da yapılan Jam 

minaresi de dikkat çekicidir. İslam sanatı ve mimarisinin seçkin örneklerinden 

olan minarenin kuşağında Meryem Sûresi’nden ayetler 

bulunmaktadır. Ayrıca Sultan III.Mesut Minaresi’de önemli eserler 

arasında yer alır. 

47. Görsel, 

Mugak Attari Cami 

49. Görsel, 

Kalan Minaresi, Buhara 

51. Görsel, 

Leşker-i Bazar, Bust 

53. Görsel, 

Behramşah Minaresi, detay 

48. Görsel, 

Mugak Attari Cami, detay 

50. Görsel, 

Özkent Minaresi 

52. Görsel, 

III.Mesut Minaresi, detay 

54. Görsel, 

Ribat-ı Mahi, detay


Aşağıda boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazınız. 

1- Hunlar hakkındaki ilk bilgileri ................................ kaynaklarından öğreniyoruz. 

2- Hunların yaşayış biçimleriyle ilgili bilgilere .......................... tipi mezarlardaki bulgulardan ulaşıyoruz. 

3- Hunlarda hayvan üslubunun gelişmesinde ……...............……. yaşayış biçiminin etkisi vardır. 

4- Dünyada bilinen ilk halı ........................................... halısıdır. 

5- İlk Müslüman Türk devleti ...............................’dır. 

6- ………………… Anıtları, Göktürkler zamanında yapılmıştır. 

8- ……..…….. Budizm ve Maniheizme inandıkları için dinî konulu ……....…...…. ve …………. yapmışlardır. 

9- ……………… yerleşik düzene geçtiği için göçebe Türk devletlerinden daha fazla sanat eseri bırakmışlardır. 


1- Orta Asya Türklerinin eşya ve hayvanlarıyla gömüldükleri mezarlara ne ad verilir? 

A) Tümülüs B) Stel C) Höyük D) Kurgan E) Nekropol 

2- Tarihte yerleşik düzene geçen ilk Türk uygarlığı aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Hun B) Selçuklu C) Göktürk D) Karahanlı E) Uygur 

3- Uygur minyatür ve fresklerini aşağıdaki dinî inanışlardan hangileri etkilemiştir? 

I- Gök Tanrı II- Budizm III- İslam IV- Şamanizm V- Maniheizm 

A) I-II-III B) II-IV-III C) II-V-IV D) II-IV-V E) II-III-V 

Aşağıdaki soruları okuyarak düşüncelerinizi yazınız. 

1- Orta Asya Türk uygarlıklarında ‘hayvan üslubunun’ gelişmiş olmasının sebebi sizce ne olabilir? 

2- Orta Asya Türk uygarlıklarının yaşayışları ve dinsel inanışları sanatı nasıl etkilemiş olabilir? 

3- Uygur minyatürlerindeki kompozisyonların en önemli özelliği nedir? 

4- Hun, Göktürk ve Uygur uygarlıklarının sanattaki ortak yönü nedir? 

Aşağıdaki fotoğrafların hangi uygarlıklara ait olduğunu ilgili görselin altına yazınız. 

....................... ....................... 

....................... ....................... ....................... ....................... 

Neler Biliyordum? 

ÖZ DEĞERLENDİRME TABLOSU 

Orta Asya Türk Resim, Heykel Sanatı Hakkında 

Neler Öğrendim? Neleri Kavrayamadım? 

Kavrayamadıklarımı Nasıl Öğrenebilirim? 

15

II. 

ÜNİTE 

CUMHURİYET DÖNEMİ ÖNCESİ 


1- SELÇUKLU DÖNEMİ MİNYATÜR ve HEYKEL SANATI 

2- BEYLİKLER DÖNEMİNDE ANADOLU’DA İKİ ve ÜÇ BOYUTLU SANAT 

ESERLERİ 

3- OSMANLI DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI 

4- OSMANLIDA MİMARİ ve MİMARİDE KULLANILAN İKİ ve ÜÇ 

BOYUTLU SANAT ESERLERİ

! 

1- SELÇUKLU DÖNEMİ MİNYATÜR ve HEYKEL SANATI 


1) Selçuklu dönemine ait hatırladığınız eserler var 

mı? 

2) Selçuklu Sanatının oluşumunda sizce hangi uygarlıkların 

etkisi olabilir? 


* Rölyef * Minai * Palmet * Lotus * Portal 

Türk resim sanatının ilk örneklerinin Uygurlar tarafından yapıldığını biliyor musunuz? 

Etkinlik 

Selçuklu Sanatından Bazı Örnekler 

55. Görsel, 

Çift başlı kartal, 

ayrıntı 

Konya İnce Minareli Medrese 

59. Görsel, 

Atlı figür, kabartma 

Kubadabad Sarayı 

56. Görsel, 

Kapı girişi (portal), 

ayrıntı 

Divriği Ulu Cami 

60. Görsel, 

13.yy. Konya Halısı, ayrıntı 

Türk İslam Eserleri Müzesi 

57. Görsel, 

Kapı ayrıntısı, 

Divriği Ulu Cami 

61. Görsel, 

Varka ile Gülşah, minyatür ayrıntı 

Topkapı Sarayı Müzesi 

Yukarıdaki Selçuklu Sanatı örneklerinden yola çıkarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

58. Görsel, 

Siren Kabartması, 

ayrıntı 

Niğde Hüdavent Hatun Türbesi 

62. Görsel, 

İnsan figürü, çini örneği, ayrıntı 

Kubadabad Sarayı 

1- Selçuklu döneminde hangi alanlarda sanat eserleri verilmiştir? 

..................................................................................................................................................................... 

2- Mimaride süsleme elemanları nelerdir? 

..................................................................................................................................................................... 

3- Sanat eserlerinin yapımında hangi malzemeler kullanılmıştır? 

..................................................................................................................................................................... 

4- Yukarıdaki eserlerden yola çıkarak motifler hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

..................................................................................................................................................................... 

17

18 

Selçuklu Sanatında heykel, mimarinin bir parçası olarak ele alınmıştır. Daha çok insan ve hayvan figürleri, bitki 

motifleri ve geometrik bezemelerle süslü rölyefler (kabartmalar), Anadolu Selçuklu yapılarında süsleme aracı 

olarak kullanılmıştır. Bu motifler sembolik anlam taşırlar. Figürlü resimler ise el yazması kitap sayfalarında metni 

açıklamak amacıyla yapılmıştır. Bu resimlerde derinlik etkisi görülmez. 

12.yy.ın ikinci yarısından 13.yy.ın ilk çeyreğine kadar olan sürede Artuklu yöneticilerinin resim sanatına destek 

verdiği, günümüze ulaşan eserlerden anlaşılmaktadır. 

Diyarbakır, Artuklular Döneminde maden işleme ve ticaret merkezi olarak kullanılmıştır. 12.yy. sonunda kentte 

140.000 cilt kitap bulunduğu bilinmektedir. 

Etkinlik 

Selçuklu Sanatı Süsleme Örneği 


Selçuklu Sanatında Semboller 

63. Görsel, 

Aslan kabartması, 

Erzurum Yakutiye Medresesi, 

ayrıntı 

1- Yandaki daire üzerine köşeleri çemberde işaretlenen noktalara gelecek 

biçimde iki kare yerleştirip ortaya çıkan şekli renklendiriniz. 

2- Oluşan şeklin Selçuklu Sanatında hangi malzemeler üzerinde kullanıldığını 

söyleyiniz. 

64. Görsel, 

Siren kabartması, 

Niğde Hüdavent Hatun Türbesi, 

ayrıntı 

65. Görsel, 

Çift başlı kartal, 

Konya İnce Minareli Medrese, 

ayrıntı 

Selçuklu Sanatında mimaride kabartma olarak kullanılan motif ve figürler; ejder, kartal, doğan kuşu, 

geyik, boğa, koyun, tavşan, yılan, aslan, fil ve devedir. Bu motif ve figürlerin sembolik anlamı var mıdır? 

Araştırınız. 

Örneğin; göğü simgeleyen ve Çinlilerden alınan ejder motifi, Orta Asya Türkleri aracılığıyla Anadolu 

topraklarında kullanılmaya başlanmıştır. 

Kökeni Orta Asya Türk sanatına dayanan ve İslâm sanatının etkisiyle güçlenen Büyük Selçuklu 

sanatı, Türklerin Anadolu’ya göçü sonucunda daha önce bu topraklarda yaşamış Anadolu 

uygarlıklarının da etkisiyle Türk’e özgü Anadolu Selçuklu sanatını oluşturur. Böylece 

ilk Türk beylikleri döneminde oluşmaya başlayan Türk sanatı, Anadolu Selçuklu Devleti 

döneminde gelişir ve Osmanlı Devleti döneminde de doruğa ulaşır.

SELÇUKLU 

TASVİR 

(MİNYATÜR) 

SANATININ 

KONULARI 

Fennî 

Bilimsel 

Edebî 

Selçuklu dönemi tasvir sanatı konuları arasında hazin bir aşkı anlatan Varka ile Gülşah adlı eser dikkati çeker. 

Yatay bir bant üzerinde aralıksız olarak resimlenen Varka ile Gülşah, 71 resimden oluşmaktadır. Benzerleri Kubadabad 

çinilerinde, minai tekniğindeki seramiklerde, maden işlerinde görülen yuvarlak yüzlü, çekik gözlü, uzun 

örgülü saçlı, küçük ağızlı figür tipleri, soyut doğa betimlemeleri, gerçekçi üslupta çizilmiş hayvanlar yer alır. 

69. Görsel, 

Kubadabad Sarayı’ndan 

çini örneği 

66. Görsel 

67. Görsel 

68. Görsel 

70. Görsel, 

Kubadabad Sarayı’ndan 

çini örneği 

Kitab-ül-Haşayiş 


Yazarı: 

Dioskorides 

Ressamı:Bilinmiyor 

Konusu: 

Zooloji ve botanik 

Otomata 


Yazarı: El-Cezerî 

Ressamı: Bilinmiyor 

Konusu: 

Temeli 

Arşimet ve sonrasındaki 

bilginlerin 

buluşlarına dayanan 

çalışma. 

Varka ve Gülşah 


Yazarı: 

Ayyukî 

Ressamı: 

Abdülmümin b.Muhammed 

el Hoyî 

Konusu: 

Hz.Muhammed döneminde 

kardeş çocukları olan 

Varka ile Gülşah 

arasındaki hazin 

aşk hikayesini anlatır. 

Bu çalışmada 

çok sayıda bitki, 

hayvan ve insan figürleri vardır. 

Metnin satırları arasına 

yerleştirilen resimlerde 

derinlik etkisi görülmez. 

Resmin bütün elemanları 

aynı çizgi üzerinde oturur. 

Otomatik çalışan saatler, 

otomatik hareket eden insan 

ve hayvan figürleri, fıskiyeli 

havuz, içki kabı, şifreli kilit ve 

Yuvarlak yüzlü, çekik gözlü, 

uzun saçlı figür ve başlıkları, 

Selçuklu üslubunda yapılmıştır. 

Şematik bir kompozisyon 

anlayışı ile yapılan resimlerde 

kırmızı, mavi ve sarı ağırlıklı 

renkler olarak kullanılırken 

tonlama görülmez. 

Kırmızı ve mavi renklerin 

sıkça kullanılması, 

kimi tasvirlerde zemini 

dolduran sarmal dal ve 

yapraklar resimlerin başlıca 

özellikleridir. Resimlerde 

yoğun bir simgesel anlatım 

söz konusudur. Ressamın 

Orta Çağ simge dilini iyi bildiği, 

çağının düşünce dünyasını 

araştırdığı, bu bilgilerini 

resimlerinde özgün biçimde 

kullandığı görülür. 

71. Görsel, 

Varka ile Gülşah, ayrıntı 

13.yy. da Mevlâna ve müritlerinin sanatla ilgilendiği bir ortamda -yine Mevlâna’nın müridi olan 

Aynüdevle’nin, sultan kızı Gürcü Hatun’un isteği üzerine - Mevlâna’nın ayakta durur biçimde yirmi 

ayrı pozunu çizdiğini yazan eserler vardır. Böylece Anadolu’da Diyarbakır ve yöresinde bilimsel içerikli 

çalışmaların Artuklu emirlerinin, resim sanatının bilinen örneklerininse Konya’da seçkin sınıfın desteği 

ile ortaya çıktığı görülür. 

19

20 

2- BEYLİKLER DÖNEMİNDE ANADOLU’DA İKİ VE ÜÇ BOYUTLU SANAT ESERLERİ 

! 


1) Yaşadığınız şehirde beylikler dönemine ait iki ve 

üç boyutlu sanat eseri olup olmadığını araştırarak 

ulaştığınız sonuçları sınıf ortamında paylaşınız. 

2) Anadolu’da Beylikler Döneminin ortaya çıkış nedenleri 

ve bu dönemden kalma eserler hakkında kısa 

bir araştırma yapınız. 


* Mihrap * Revak * Portal 

Beylikler Dönemi denilince ne anlıyorsunuz? Bu dönemde sanat adına ne tür gelişmeler olmuştur? 

Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 

Etkinlik 

Beylikler Dönemi 

72. Görsel, Van Ulu Cami, Karakoyunlular Dönemi 

73. Görsel, İsa Bey Cami, Selçuk, Aydınoğulları Dönemi 

Yukarıdaki metni ve görseli inceleyerek soruları cevaplayınız. 

Anadolu Selçuklu Devleti, 1243 Kösedağ 

Savaşı’nda Moğol ordusuna yenilerek büyük 

güç kaybetmiş ve 1308 yılında yıkılmıştır. 

Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde bağımsızlıklarını 

ilan eden ve giderek güçlenen Beylikler, 

hâkim oldukları bölgelere damgalarını vurmak 

istercesine yoğun bir imar faaliyetine girişmişlerdir. 

Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde 

meydana getirilen yeni eserler; o yörenin eski 

mimarisinden, kültüründen, sanat geleneklerinden 

izler taşımaktadır. 

Beylikler Döneminde inşa edilen yapıların 

ve meydana getirilen sanat eserlerinin Erken 

Dönem Osmanlı ve Klasik Dönem Osmanlı 

sanatını etkilediği görülür. Bu dönem sanatında 

yeni denemeler yapılmasına rağmen bölgeler 

arasında çok kesin farklılıklar bulunmaz. 

Beylikler Dönemi mimarisinde kullanılan ana 

malzeme taştır. Oldukça sade olan mimari bezeme, 

daha çok ön cephelerde görülür. Taş kabartma 

süslemeler, yapı içinde sütun veya desteklerde, 

sütun başlıklarında, ender olarak da 

mihraplarda görülür. Bitkisel motifler, Selçuklu 

dönemine kıyasla daha gerçekçidir (G. 

Öney, “Beylikler ve Erken Osmanlı Sanatına, 

Sosyal Yaşantısına Genel Bakış”, s. 12-30). 

1- Beylikler hâkim oldukları bölgelerde sizce neden imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır? 

2- Beylikler Döneminde mimaride kullanılan ana malzemenin taş olmasının sebepleri sizce nedir? 

3- Bitkisel motiflerin Selçuklu dönemine kıyasla daha gerçekçi bir üslupla uygulanmasının nedenleri 

sizce neler olabilir? 

4- Beylikler Dönemi sanatının daha sonraki sanat eserlerinde etkisini göstermesini nasıl açıklayabilirsiniz?

Etkinlik 

Beylikler Döneminde Mimari ve Süsleme 

Beylikler Döneminde mimari ve süsleme alanında yeni üsluplar ortaya çıkmıştır. Gelişen bu üslupları; 

mekân bütünlüğü, avlu sistemi, son cemaat yeri, portalların sadeleşmesi, cephe düzeni, iç-dış denge 

ve süsleme olarak sıralamak mümkündür. 

Mimari ve süsleme alanındaki yeni üsluplar aşağıdaki tabloda Anadolu Selçuklu dönemi ile karşılaştırılmalı 

olarak verilmiştir. İki dönem arasındaki farklılıkları belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız. 

Dönemler 

Mimari ve Süsleme 

Örnekleri 

Mekân Genellikle çok sütunlu, alçak ve geniş sahanlı 

yapılardır. Mihrap önünde küçük bir 

kubbe vardır. 

Avlu sistemi Camilerin pek azında avlu bulunmakla 

beraber avlular revakla çevrili değildir. 

Toplu ve geniş mekân anlayışına yönelik 

merkezî kubbeli yapılar inşa edilmeye 

başlanmıştır. 

Avlular revakla çevrilidir. 

Son cemaat yeri Son cemaat yeri yoktur. Son cemaat yeri vardır. 

Portalların 

sadeleşmesi 

Anadolu Selçuklu Dönemi 


74. Görsel, 

Konya Alaaddin Cami, 


76. Görsel, 

Malatya Ulu Cami, ahşap minber, 

Ankara Etnografya Müzesi, 


Anıtsal giriş kapısı ve taç kapı; cami, türbe, 

medrese ve kervansaraylarda gösterişli 

bir taş işçiliği ile süslenmiştir. 

Cephe düzeni Cami ve medreseler düz duvarlarla çevrilidir. 

Pencereler az sayıdadır. 

İç ve dış denge Yapının ön cephesine önem verilmiştir. 

Yan ve arka duvarlarda süsleme görülmez. 

İç bölüm daha gösterişlidir. 

Beylikler Dönemi 


75. Görsel, 

Eşrefoğlu Cami, Beyşehir, 

Eşrefoğlulları Dönemi 

77. Görsel, 

Birgi Ulu Cami, ahşap minber, 

Ödemiş, İzmir, 

Aydınoğulları Dönemi 

Portallar sadeleşmiştir. 

Yapı duvarlarına ve kubbe kasnaklarına 

pencereler açılarak cephede bir hareketlilik 

oluşturulmuştur. 

Yapı bir bütün olarak ele alınmış ve içine 

gösterilen önem dışına da yansıtılmıştır. 

Süsleme Taş işçiliği gösterişlidir. Taş işçiliği sadeleşmiştir. Minberlerde, 

pencerelerde ve son cemaat yerinde mermer 

kaplamalar kullanılmaya başlanmıştır. 

Ayrıca çini ve ahşap işçiliği de önem 

kazanmıştır. 

SONUÇ ........................................................................................................................................................... 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

21

22 

! 

78. Görsel, 

Kitap kabı, Süleymannâme, 


82. Görsel, 

Hatayi motifi, 

tezhip örneği 

16.yy., Nusretnâme 


3- OSMANLI DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI 


1) Geçmişten günümüze kitap resimleme geleneği hakında 

araştırma yapınız. 

2) Osmanlı Döneminde belge niteliği de taşıyan resim 

(minyatür), günümüzde varlığını nasıl sürdürmektedir? 

79. Görsel, 

Osmanlı saray halısı, ayrıntı, 



* Nakkaş * Nakkaşhane * Ehl-i Hiref * Murakka * Musavvir * Şehnâmeci 

Orhan Gazi’nin (1326-62) İznik ve Bursa’yı fethi ve İpek Yolu güzergâhının Bursa üzerinden geçmesi, 

Bursa’da önemli sanatsal etkinliklerin yapılmasına yol açar. Bu etkinlikler; başta mimari olmak 

üzere, çini, tezhip, maden ve halı gibi alanlarda daha sonraki dönemleri etkileyecektir. 

Etkinlik 

Osmanlı Sanatı’ndan Bazı Örnekler 

83. Görsel, 

Kanuni Sultan Süleyman’ın Erdel 

Prensini Kabulü, minyatür, ayrıntı 

Nüzhet el ahbar der sefer-i Zigetvar 


80. Görsel, 

Yeşil Cami çini örneği, 

Bursa Yeşil Cami 

84. Görsel, 

Karanfil Motifi, Osmanlı kaftanı, 

kadife, ayrıntı, 


Yukarıdaki Osmanlı sanatı örneklerinden yola çıkarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Osmanlı Döneminde hangi alanlarda sanat eserleri verilmiştir? 

2- Bu sanat dallarında tanıdığınız mimar, ressam; çini ve ahşap ustası var mıdır? 

3- Sanat eserlerinin yapımında hangi malzemeler kullanılmıştır? 

4- 80 ve 81. Görsellerde görülen sanat dalının gelişimi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

5- Osmanlı sanatında öne çıkan motifler hangileridir? 

6- Osmanlı sanatını, Selçuklu sanatı ile karşılaştırınız. 

81. Görsel, 

Mavi-beyaz tabak, 

İznik 

85. Görsel, 

Selimiye Cami, 

Mimar Sinan 

Edirne

15.yüzyılda Osmanlı Dönemi Minyatür Sanatında İlk Adımlar 

Edirne Sarayı’nda 15.yy.ın ortalarında Dilsuznâme, Kâtibî’nin Külliyat’ı ve Anadolulu şair Ahmedî’nin 

İskendernâme’sinin resimli nüshaları hazırlanır. Bu eserler Osmanlıların geleneksel tarzda ilk resimli yazmalarını 

oluşturur. 

Nakkaşhane 

Minyatür, tezhip ve duvar bezemeleri yapan veya çeşitli el sanatı örnekleri için desen hazırlayan sanatçılara 

nakkaş adı verilir. Başlangıçta tasvir denilen, daha sonra Batılıların deyimiyle minyatür olarak 

adlandırılan sanat, günümüz bilim insanları tarafından resim sanatı olarak kullanılmaktadır. Nakkaşhane 

ise 15. yüzyılda, önceleri başkent Edirne’de, Fatih’ten sonra ise başkent İstanbul’da sanatçı ve 

zanaatçılardan oluşan ve Ehl-i Hiref adını taşıyan bir saray örgütü üyelerinin çalıştıkları mekandır. Çeşitli 

sanatçı gruplarından oluşan Ehl-i Hiref örgütünde nakkaşlar en büyük topluluktur. Nakkaşlar bölükler 

hâlinde hazinedarbaşının emrinde çalışırlardı. Kendilerine, gördükleri hizmete göre rütbe verilir 

ve ödeme yapılırdı. Bu maaşlı nakkaşların yanı sıra zaman zaman saray dışından yetenekli sanatçılara 

da iş verildiği olurdu. Fatih döneminden sonra büyük önem kazanan nakkaşhanelerde imparatorluğun 

çeşitli yörelerinden gelen (fethedilen ülkelerden) sanatçılar bir arada çalışır ve padişahların istek ve beğenisine 

uygun düşecek minyatürlü el yazmaları üretirlerdi. Bu teşkilat daha sonra Kanuni döneminde 

resmî bir organa dönüşmüştür. 

Etkinlik 

Fatih Sultan Mehmed’in Portresi 

Aşağıdaki görsellerde İtalyan ressam Gentile Bellini (Centile Bellini) ve Sinan Bey veya Ahmet Şiblizade’ye 

atfedilen Fatih Sultan Mehmed portreleri görülmektedir. Doğulu ve Batılı iki ressam tarafından yapılan bu 

portreleri inceleyerek benzer ve farklı yönleri yazınız. 

86. Görsel, Fatih Sultan Mehmed’in Portresi 

(1480) 

Ressamı: 

Sinan Bey veya Ahmed Şiblizade 


87. Görsel, Fatih Sultan Mehmed’in Portresi 

(1479-80) 

Ressamı: 

Gentile Bellini 

Londra, Ulusal Galeri 

1479-80 

tarihlerinde 

Venedik’ten 

Padovalı 

heykeltraş 

Bartolomeo 

Bellona ve 

ressam Gentile 

Bellini İstanbul’a 

gelirler. Bellini 

İstanbul’da 18 ay 

kalır ve Fatih’in 

portresini, 

madalyasını, 

yakınlarının 

resimlerini ve 

Meryem ile İsa 

resmini yapar. 

Fatih Sultan Mehmed ve Sanat: Fatih Sultan Mehmed Avrupalı hükümdarlar gibi portresini yaptırmak 

amacıyla 1461 tarihinde Rimini Lordu Sigismondo Maletesta’dan Pisanello’nun öğrencisi ve 

aynı zamanda madalya ustası olan Matteo de Pasti’nin (Meteo di Pasti) ülkesine gelerek portresini 

yapmasını isterse de bu gerçekleşmez. Daha sonra portresini yapması için 1477-78 yıllarında yine 

Pisanello’nun öğrencisi Constanzo da Ferrara (Konstanzo da Ferrara)’yı bu defa Napoli kralından 

ister. Constanzo üzerinde Fatih’in portrelerinin yer aldığı madalyaları yapar. İstanbul’a davet edilen 

ressam Bellini’nin ise Fatih’in portresini yapmasının dışında Fatih Köşkü’nün duvarlarını fresklerle süslediği sanılır. 

Daha sonra Türk giysileri ile Venedik’e dönen Bellini, kardeşi Giovanni Bellini (Ciovanni Bellini) ile resimlerinde 

doğulu tipleri kullanmaya başlar. 

23

24 


Gentile Bellini’nin Osmanlı Sarayında çalışmasının; 

1- Osmanlı Minyatür Sanatı üzerindeki etkilerini, 

2- Bellini’nin kendi sanatına etkilerini tartışınız. 

16.yüzyılda Doruğa Ulaşan Osmanlı Minyatür Sanatı 

16.yy.ın başları, Osmanlı minyatür sanatında verimli bir dönemin başlangıcı olmuştur. Bu dönemde imparatorluk 

sınırları genişlemeyi sürdürmüştür. Başta sultan ve vezirler olmak üzere yönetici sınıfların sanata verdiği 

önemden dolayı fethedilen yerlerdeki taşınabilir sanat eserleri Osmanlı sarayına getirilmeye başlanmıştır. Sultan 

I.Selim dönemi (1512-20) bunun öncüsü olur. Sanat yapıtlarına ek olarak Doğu’dan getirilen sanatçılar saray 

nakkaşhanesinde ve üretilen eserlerde oldukça etkili olurlar. I.Selim, 1514 tarihinde Tebriz’i aldığı sırada dönemin 

ünlü sanatçıları ve eserleri Safevi sarayında olduğundan aralarında Horasanlı sanatçıların da bulunduğu bir grup 

İstanbul’a getirilir. Acem nakkaşları diye anılan bu sanatçıların Osmanlı sarayındaki nakkaşhanede çalışmaları 

sırasında Osmanlı nakkaşlarının üsluplarında bazı etkileşimler olur. 

Etkinlik 

Matrakçı Nasuh (16.yy.) 

Aşağıdaki görsel Matrakçı Nasuh’un Beyan-ı Menazıl-ı Sefer-i Irakeyn adlı eserinden alınmıştır. Matrakçı 

diğer çalışmalarında da kullandığı farklı kaçma noktalarını (birden çok bakma noktasından resmedilen) 

bu İstanbul görünümünde de kullanır. 

Tarihî Yarımada’nın uydudan görüntülerine ulaşarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Görseli dikkatlice inceleyerek 16.yüzyıl İstanbul görünümü ile günümüzdeki İstanbul görünümünü karşılaştırınız. 

2- “Tarihî Yarımada”da görülen kültür varlıklarının isimlerini söyleyiniz ( 89, 90 ve 91. Görsel). 

88. Görsel, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn, Matrakçı Nasuh, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 

89. Görsel, 

ayrıntı 

90. Görsel, 

ayrıntı 

91. Görsel, 

ayrıntı 

Matrakçı Nasuh 

Kanuni Sultan Süleyman dönemininin önemli bir ismi, nakkaş ve bilim insanı Matrakçı Nasuh, minyatür 

sanatında yeni bir sayfa açar. Sultan Süleyman komutasında katıldığı seferleri, sefer sırasında ve 

sonrasında kaleme alan Matrakçı, resimlerini de yine kendisi yapar. Farklı kaçma noktaları kullanarak 

betimlenen kentlerin bitki örtüleri ve önemli yapıları Nasuh’un fırçasından aktarılır. Katılmadığı seferlere 

ait resimleri yaparken bilinen haritalardan yararlanır. Böylece askerî amaçla, figür kullanılmadan 

kentlerin, konak yerlerinin resimlerini yapan Matrakçı, yazı ile anlatamadıklarını fırçasıyla anlatarak 

Osmanlıda manzara resimlerinin de öncüsü sayılır.

Etkinlik 

Nakkaş Osman (16.yy.) 

Aşağıdaki görseller Nakkaş Osman’a aittir. Osmanlı minyatür sanatında büyük bir kompozisyon ustası 

olarak bilinen Nakkaş Osman’ın eserlerindeki kompozisyon özelliklerini inceleyiniz. 

92. Görsel, 

Nüzhet(el-esrar)el-ahbar der 

sefer-i Zigetvar, 


Yazarı: 

Ahmed Feridun Paşa 

Ressamı: 

Nakkaş Osman’a atfediliyor 

Nakkaş Osman 

Kanuni Döneminde 16.yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı minyatürüne kendi içinde klasik bir üslup 

kazandıran Nakkaş Osman olmuştur. Nakkaş Osman büyük bir kompozisyon ustasıdır, minyatür 

kuralcılığıyla Osmanlı Sarayının beğenisini kazanmış ve öngördüğü belgeleyiciliği tam bir biçim ve 

içerik bütünlüğü içinde resimsel bir anlatımla verebilmiştir. Osmanlı Devleti’nin gücünü, geleneklerini, 

eğlence ve av sahnelerini konu alan pek çok eser resimleyen Nakkaş Osman, figürlerine ifade gücü vererek 

resmi durağanlıktan kurtarır. Resimlediği eserler arasında Nüzhet-el ahbar der sefer-i Zigetvar, 

Süleymannâme, Hünernâme I, Siyer-i Nebî, Şehinşehnâme ve Surnâme gibi dönemin önemli olaylarını 

konu alan el yazmaları bulunmaktadır. 

Etkinlik 

Nigârî (16.yy.) 

96. Görsel, Barbaros Hayreddin Paşa’nın 

yarım boy portresi, 

Nigârî 


93. Görsel, 

Hünernâme, Cilt I 


Yazarı: 

Seyyid Lokman 

Ressamı: 

Nakkaş Osman 

94. Görsel, 

Zübdetüt-Tevârih, 


Yazarı: 

Seyyid Lokman 

Ressamı: 

Nakkaş Osman 

95. Görsel, 

Şehnâme-i Selim Han, 


Yazarı: 

Seyyid Lokman 

Ressamı: 

Nakkaş Osman 

Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Nigârî mahlasını kullanarak 

resimler yapan, şiirler yazan ünlü denizci Haydar Reis, çalışmaları ile 

öne çıkan isimler arasındadır. 

İstanbul’da Galata’da, Tophane taraflarında oturan Nigârî’nin evinin 

dönemin seçkin isimlerine ev sahipliği yaptığı, portre yapmada Mani ve 

Bihzad gibi hünerli olduğu, güzel resim yaptığı, renkleri iyi kullandığı 

ve güzel şiirler yazdığını kaynaklar belirtir. 

Nigârî, resimlerini kitaplar içine değil büyük boy kâğıtlar üzerine 

yapmıştır. 

1- Yandaki portreyi inceleyerek Barbaros Hayreddin Paşa’yı tarif ediniz. 

“Nigârî, bir kâğıdı bir kalemi sevdi... Karanfili sevdi. Bunun için Barbaros’un, 

II. Selim’in eline karanfil verdi...İhtiyarlığında tanıdı Barbaros’u. Bu yüzden 

yeşil bir göğe bakar...Barbaros ne zaman arkasına bir şey giyse açık mavidir. 

Elini kaldırsa, otursa resimdeki gibi oturur...” İlhan Berk (İlhan Berk, İlhan 

Berk Seçme Şiirler, s. 40-41). 

2- Çağdaş şairlerimizden İlhan Berk’in Nigârî’nin çalışmalarını konu 

alan “Nigârî” isimli şiirinden alınan yukarıdaki bölümü okuyarak şiirde 

anlatılanlarla portreyi karşılaştırınız. 

25

26 

Etkinlik 

Minyatür Çözümleme 

Aşağıda 16 ve 18. yüzyıllarda şehzadelerin (16.yy.da III. Murad’ın, 18.yy.da III. Ahmed’in oğlu) 

sünnet törenlerini konu alan el yazmalarının Nakkaş Osman ve Levnî tarafından görsele dönüştürülmüş 

örnekleri görülmektedir (97 ve 98. Görsel). Bu törenlere katılan esnaf örgütleri hünerlerini sergileyerek 

resmî geçit yaparlar. Farklı tarihlerdeki bu iki töreni kaleme alan yazarların anlatımlarına bağlı 

kalarak resimler yapan sanatçıların çalışmalarını inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Yazarlar bu sahneler için neler yazmış olabilir? Söyleyiniz. 

2- Bu törenler sizce nerede yapılmış olabilir? 

3- Resmî geçit yapan esnaf örgütleri sizce hangileridir? 

4- Nakkaş Osman ve Levnî, resimlerini yaptıkları bu töreni izlemiş olabilirler mi? Gerekçelendirerek açıklayınız. 

5- Nakkaş Osman ve Levnî’nin çalışmalarını karşılaştırarak benzer ve farklı yönleri söyleyiniz. 

16.yy. Osmanlı saray nakkaşhanesinde yapılan çalışmalar üslup ve konuları açısından Müslüman 

Yakın Doğu sanatından farklılaşır. Bu çalışmalarda Celâyirî, Timurî, Akkoyunlu, Türkmen ve Safevi 

minyatürlerindeki doğa tasvirlerinde kullanılan süslemeci ögelere yer verilmeden ele alınan konular 

belgeci ve ayrıntıcı bir yaklaşımla izleyicilere aktarılır. Minyatürlerde kullanılan renkler, kompozisyonlardaki 

dikeyler, yataylar, diyagonaller kenar çizgileriyle sınırlanıyor ve tüm resim öğeleri konuya 

hizmet eden belgeci bir yaklaşımla sayfalara yansıyordu. 16.yy.ın ikinci yarısından sonra nakkaşhane 

yönetimi resimlenecek eserlerin konularına yenilikler getirmiştir. Bu konulardan bazıları padişahların 

ve dönemin ünlü komutanlarının bizzat katıldıkları savaşlar, elçi kabulleri, ordu yürüyüşleri ve padişah 

portreleridir. Böylelikle Osmanlı Devleti’nin gücü resimler sayesinde yansıtılmış oluyordu. 

Etkinlik 

Şah Kulu (16.yy.) - Veli Can (16.yy.) 

99. Görsel, 

Ud çalan kadın 

Şah Kulu 


97. Görsel, 

Surnâme 

1582 

Nakkaş 

Osman’a 

atfediliyor 

Topkapı Sarayı 

Müzesi 

100. Görsel, 

Hatayi çiçekler ve saz 

yaprakları arasında kuş 

Veli Can 


98. Görsel, 

Surnâme-i Vehbi 

1720 

Levnî 


Müzesi 

Şah Kulu: 1520-56 yılları arasında Osmanlı saray 

nakkaşhanesinde çalıştığı bilinen Şah Kulu ‘saz 

üslubu’ diye tanımlanan üslubun öncüsüdür. Gövdesinin 

ana çizgileri kalın hatla belirlenmiş ejderler, 

kıvrılan ani dönüşlerle kırılan dallar, yumuşak 

dönüşler yapan, uzayan hançer biçimli yapraklar 

ve bunlar arasında açmış tomurcuk halinde hatayi 

demetleri ve peri resimleri Şah Kulu’na atfedilen 

çalışmalar arasındadır. 

Veli Can: 16.yy.ın ikinci yarısında mürekkep ve 

fırçayla saz üslubunda resimler, tezhip ve sayfa 

kenarı süslemeleri yapan Veli Can, genellikle peri, 

hayvan ve çeşitli çiçekleri bu üslupta kâğıda aktarır. 

Şah Kulu ve Veli Can’ın resimlerini o güne 

kadar yapılmış diğer resimlerden ayıran özellikleri 

tespit ediniz.

Etkinlik 

Levnî (18.yy.) - Abdullah Buharî (18.yy.) 

Renkli anlamındaki Levnî mahlasını kullanan Abdülcelil Çelebi, Sultan III.Ahmed (1703-30) döneminin 

resim sanatını yönlendiren ve Osmanlı Döneminin son büyük minyatür ustasıdır. Konularında değişim 

görülse de boya kullanımında minyatürdeki gibi kalın ve üst üste boya sürme tekniğini uygular. 

Resimlerini kağıtlar üzerine yapan Abdullah Buharî ise genç kadın ve erkeklerden oluşan albüm resimlerini 

sulu boyaya yakın bir boya kullanımı ile yapar. Kitap kaplarında doğa görünümlerini de konu alan 

Buharî , 18.yy.da minyatür sanatından Batılı anlamdaki yağlı boya resme geçişte önemli bir isimdir. 

Aşağıda Levnî ve Abdullah Buharî’nin yaptığı eserlerden örnekler görülmektedir. Bu görselleri inceleyerek 

sanatçıların üslupları hakkında düşüncelerinizi söyleyiniz. 

101. Görsel , 

Surnâme-i Vehbî 

Levnî 


Etkinlik 

Levnî - Abdullah Buharî 

Aşağıda Osmanlı minyatür sanatına farklı bir boyut kazandıran Levnî ve Abdullah Buharî’nin yaptığı 

minyatürlerdeki kadın görselleri görülmektedir. Bu görseller kitaplar arasında değil tek sayfa veya albümler 

hâlindedir. 

1- İki sanatçının eserlerini inceleyerek figür, renk ve üslup özelliklerini karşılaştırarak yorumlayınız. 

2- Bu sanatçıların çalışmaları Osmanlı minyatür sanatında nasıl bir değişime yol açmış olabilir? 

105. Görsel, 

Acem Çengisi Maverdi 

Levnî 


102. Görsel, 

Surnâme-i Vehbî 

Levnî 


106. Görsel, 

Genç Kadın, ayrıntı 

Levnî 


Müzesi 

107. Görsel, 

Acem Çengisi Maverdi 

ayrıntı, Levnî 

103. Görsel, 

Genç Erkek 

Levnî 


108. Görsel, 

Genç Kadın 

Abdullah Buharî 


104. Görsel, 

Genç Kadın 



109. Görsel, 

Genç Kadın, ayrıntı 



Müzesi 

110. Görsel, 

Genç Kadın 

ayrıntı, Abdullah Buharî 

27

28 

Selçuklu Minyatürü 

111. Görsel, Varka Gülşah’ın yalancı mezarı başında Varka ve Gülşah 

(13.yy.ın ilk yarısı), 

Ressamı: Abdülmümin b.Muhammed el Hoyî Yazarı: Ayyukî 

1- Selçuklu ve Osmanlı döneminde yapılan minyatürleri 

(111, 112 ve 113. Görsel) inceleyerek seçilen konuların 

görsele nasıl yansıdığını, bu konuların seçilme 

nedenlerini tartışınız. 

2- Farklı tarihlerde benzer konuları görsele dönüştüren 

(112 ve 113. Görsel) nakkaşlar için neler söylenebilir? 

3- Yazılan metne bağlı kalınarak yapılan bu resimlerde 

ressamın, yazarın ifadelerinden en çok hangi temayı 

önemsediğini söyleyiniz. 

4- Yandaki görseller ve daha önce incelediğiniz örnekler 

ışığında Selçuklu ve Osmanlı minyatür sanatı hakkında 

neler söyleyebilirsiniz? 

Portre 

114. Görsel 

Şemailnâme 


Müzesi 

Etkinlik 

Selçuklu - Osmanlı Sanatı 

Osmanlı Minyatürleri 

OSMANLI TASVİR (MİNYATÜR) SANATININ KONULARI 

Topografik 

Edebî Eğlence 

115. Görsel 

Hümâyûnnâme, 

ayrıntı 


Müzesi 

116. Görsel 

Mecmu’ı Menâzil, 

ayrıntı 


Müzesi 

117. Görsel 

Surnâme-i Vehbi, 

ayrıntı 


Müzesi 

118. Görsel 

Siyer-i Nebî, ayrıntı 


Müzesi 

Albüm 

119. Görsel, 

Albüm, ayrıntı 


Müzesi 

112. Görsel, 

Nakkaş Osman 

ve Kâtiplerin 

Meclisi 

(1581) 

Ressamı: 

Nakkaş Osman 

Şehnâme-i 

Selim Han 


Müzesi 

113. Görsel, 

Nakkaş Hasan 

ve Kâtibin 

Meclisi 

(1598) 

Ressamı: 

Nakkaş Hasan 

Eğri 

Fetihnâmesi 


Müzesi 

120. Görsel, 

Şehinşahnâme II, 

ayrıntı 


Müzesi 

Orta Asya ve Yakın Doğu’da çeşitli dönemlerde yaşamış Türk topluluklarında görülen minyatür örneklerinden 

Türklerin İslamiyet öncesinde resim geleneğine sahip oldukları ve minyatür sanatının İslâm dünyasında yaygınlaşmasında 

önemli rol oynadıkları görülür. 9-10.yy.larda Uygurlarla başlayan resim geleneği 11.yy.dan sonra 

Yakın Doğu’ya yayılan Selçuklu, Karakoyunlu ve Akkoyunlu gibi Türk topluluklarında da aynı özellikleri sürdürmüştür. 

Böylece asıl amacı, el yazması kitaplarda, metni daha anlaşılır kılmak için yapılan açıklayıcı resim olan ve 

minyatür diye anılan gelenek Uygurlularla başlamış, Selçuklular aracılığı ile Anadolu topraklarında hayat bulmuş 

ve yaklaşık olarak dört yüzyıl Osmanlı Devleti’nde bir imparatorluk sanatı olarak üstün örnekler vermiştir. 

Dinî 

Tarihî

SELÇUKLU DÖNEMİ 

OSMANLI DÖNEMİ 

12.yy. 

13.yy. 

15.yy. 

16.yy. 

17.yy. 

18.yy. 

Neler Öğrendim? 

Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Tasvir (Minyatür) Sanatının Genel Özellikleri 

Yüzyıllar Tasvir (Minyatür) 

Dönem Özellikleri Önemli Sanatçılar 

121. Görsel, 

* Derinlik etkisi yoktur. 

* Şematik kompozisyon anlayışı vardır. 

* Kırmızı, mavi ve yeşil en çok kullanılan renklerdir. 

122. Görsel, 


* Kompozisyon sinema şeridi gibidir. 

* Kırmızı ve mavi en çok kullanılan renklerdir. 

* Soyut doğa betimlemeleri vardır. 

* Simgesel anlatım vardır. 

123. Görsel, 

* 3/4 portre görünümü ve oturma biçimi (Bağdaş 

kurarak oturma biçimi daha sonraki yıllarda yapılan 

portreler için model oluşturur.) kullanılır. 

* Karakteristik portre özelliğindedir. 


* Kompozisyon şematiktir. 

* Kırmızı, mavi, yeşil ve sarı en çok kullanılan 

renklerdir. 

* Soyut doğa betimlemeleri vardır. 


124. Görsel, 

* El ve ayaklarda incelme, başlıkta büyüme, biçim 

bozma vardır. 


* Kompozisyon şematiktir. 

* Kırmızı, mavi ve koyu yeşil 

en çok kullanılan renklerdir. 

* Gerçekçi doğa betimlemeleri (figürsüz salt 

manzara) görülür. 


* Farklı kaçma noktalarının bir arada olduğu kent 

tasvirleri vardır. 

* Gözleme dayalı belgeci anlayış hakimdir. 

* Tonlamalı boyama tekniği kullanılır. 

* Portrede benzetme kaygısı vardır. 

* Saz üslubu kullanılmıştır. 

125. Görsel, 

* Figürlerde incelme, başlıkta büyüme, biçim bozma 

vardır. 

* Figürlere mizahi karakter kazandırılır. 

* Boyamalar tonlamalı yapılır. 

* Kale ve kentler maket biçiminde boyanır. 

* Karakteristik portre anlayışı vardır. 

126. Görsel, 

* Figürlerde gerçekçi anlayış vardır (Anatomik oranlar 

dikkate alınır.). 

* Manzara resimleri gelişir. 

* Gündelik yaşam konuları resimlerde önem kazanır. 

* Doğa resimlerinde tonlamalı boyama tekniği görülür. 

* Derinlik etkisi belirgindir. 

* Karakteristik portre anlayışı vardır. 

* Bilinmiyor 

* Abdülmümin b.Muhammed 

el Hoyî 

* Sinan Bey 

* Ahmet Şiblizade 

* Matrakçı Nasuh 

* Nakkaş Osman 

* Nigârî 

* Nakkaş Karamemi 

* Şahkulu 

* Nakkaş Hasan 

* Veli Can 

* Nakşî 

* Levnî 

* Abdullah Buharî 

29

30 

4- OSMANLIDA MİMARİ VE MİMARİDE KULLANILAN İKİ VE ÜÇ BOYUTLU SANAT ESERLERİ 

! 


1) Yaşadığınız şehirde -varsa- Osmanlı Dönemi eserlerini 

araştırınız. 

2) Osmanlı mimarisinde süslemeler konusunda bir 


3) Osmanlı sanatı denildiğinde aklınıza gelen sanat 

eserlerini kağıda yazarak sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. 


* Ters T * Kubbe 

Her dönemin sanat eseri o yüzyılı yansıtan özellikleri de içinde barındırır. Yaşadığınız yüzyılın özelliklerini 

dikkate alan bir cami tasarımı yapacak olsaydınız bu nasıl olurdu? 

Turkuaz rengi size neyi çağrıştırıyor? 

Etkinlik 

Erken Dönem Osmanlı Sanatı 

Anadolu Selçuklu sanatı ile Klasik Osmanlı sanatı arasında bir geçiş olan bu dönemde başta İznik olmak 

üzere Bursa ve Edirne gibi merkezlerde cami, türbe, medrese vb. türde birçok yapıt inşa edilmiştir. Bu dönemde 

tek kubbeli, ters T planlı, çok kubbe ve merkezî kubbeli camiler görülmektedir. Aşağıdaki bilgileri 

dikkate alarak görselleri inceleyiniz. 

127. Görsel, 

İlyas Bey Cami planı, 1404, 

İlyas Bey, Balat 


128. Görsel, 

Bursa Yeşil Cami planı,1414 

Sultan Çelebi Mehmed dönemi 

129. Görsel, 

Eski Cami planı, 1414, 

Sultan Çelebi Mehmed dönemi, Edirne 

Tek Kubbeli Camiler Ters T Planlı Camiler Çok Kubbeli Camiler 

Tek kubbeli camilere örnek olarak 

İznik Hacı Özbek Camisi (1333) ve 

İznik Yeşil Cami (1378) verilebilir. 

Ters T planlı zaviyeli camilere örnek; 

Bursa Orhan Camisi (1339), 

Bursa Yıldırım Beyazıt Cami 

(1390-1395), Bursa Yeşil Cami 

(14.yy başı) ve Bursa Muradiye 

Camisi’ni örnek verebiliriz. Ters T 

planı dinî mimarinin yanı sıra bazı 

sivil mimari örneklerinde de kullanılmıştır. 

Çok kubbeli camiler, Anadolu Selçuklu 

döneminin çok sütunlu camilerinin 

etkisiyle gelişmiştir. Bu 

planlı camilerde payelerle ayrılmış 

her bölüm eşit büyüklükte kubbelerle 

örtülmüştür. Örnek olarak Bursa 

Ulu Cami (1396-1400) ve Edirne 

Eski Cami (1403-1412) verilebilir. 

Osmanlı Devleti’nin siyasal ve ekonomik açıdan gelişmesi başta mimari olmak üzere sanatın her dalında 

yeni atılımlar gerçekleştirmesine olanak sağlamıştır. Padişahlar devletin büyüklüğüne uygun yapıtların 

meydana getirilmesine öncülük etmişlerdir. Cami ve bunlara bağlı değişik işlevli (medrese, kütüphane, hamam 

vb.) yapıların inşa edilmesini sağlamışlardır. Klasik Dönem Osmanlı sanatı üç grupta incelenir: Mimar 

Sinan öncesi, Mimar Sinan ve yapıtları ve Mimar Sinan sonrasıdır. 

Sizce bu dönem neden Mimar Sinan’a göre alt başlıklara ayrılmış olabilir? Tartışınız.

Etkinlik 

Mimar Sinan 

Mimar Sinan öncesi devir olarak adlandırılan Klasik Dönem eserlerinde 

Anadolu Selçuklu ve Beylikler sanatının etkileri görülür. Sinan öncesi, İstanbul 

Beyazıt Cami ile başlar. Tek şerefeli iki minaresi bulunan yapının şadırvanlı avlusu, 

kubbeli revaklarla çevrilidir. 

Mimar Sinan ve Yapıtları 

Türk mimarlık tarihinin yetiştirdiği en büyük ad olan Mimar Sinan (1489- 

1588), tek başına çağını sanat anlayışı ile şekillendiren büyük bir sanatçıdır. Osmanlı 

Klasik Dönem sanatının hemen hemen tüm yapıtları onun elinden çıkmıştır. 

Çok sayıda ve farklı türdeki yapıtlarıyla Osmanlı-Türk mimarisini anlatım 

ve biçim olarak zenginleştirmiş ve örnek alınacak düzeye çıkarmıştır. Mimar 

Sinan yüzyıla yakın süren yaşamı boyunca beş padişah döneminde yaşamış 

ve birçok eser üretmiştir. 

Sinan, İtalya’da Rönesans mimarlarının amacı olan merkezî kubbeli yapı sorununu, 

yapmış olduğu çeşitli yapılarda büyük bir ustalıkla çözümlemiştir. Sanatçının 

en büyük amacı, özellikle cami mimarisinde tek ve büyük bir kubbe ile 

ibadet mekânının üzerini örterek toplu bir mekân oluşturmaktı. Sinan çeşitli denemelerden 

sonra bu sorunu çözmüştür. Cami dışında medrese, türbe, köprü ve 

çeşme gibi çok sayıda mimari eser veren Sinan, yapılarında kullandığı mimari 

ögeleri kendi içinde ve çevresiyle bütünlük oluşturacak şekilde uygulamıştır. 

Toplu mekân oluşturmadaki başarısının yanı sıra yapılarında ışık ve ses (akustik) 

düzeninde ilklere imza atmıştır. 

Dört yüz dolayında yapıtı bulunan Sinan’ın ilk yapıtı Halep’teki Hüsreviye 

Cami’dir. İstanbul’daki ilk yapıtı ise cami, medrese, sübyan mektebi, şifahane 

ve imaretten oluşan Haseki Külliyesi’dir. 

1- Sizce bilim insanları Osmanlı mimarisini neden üç bölümde inceleme gereği 

duymuşlardır? 

2- Sizce Mimar Sinan’ın Osmanlı ve dünya mimarisine kazandırdıkları neler 

olabilir? 

3- Mimar Sinan: “Çıraklık eserim İstanbul Şehzade Cami, kalfalık eserim İstanbul 

Süleymaniye Cami ve ustalık eserim ise Edirne Selimiye Cami’dir.” der. 

Sizce Mimar Sinan, eserleri arasında neden böyle bir sınıflandırmaya gitmiştir? 

c) Geç Dönem Osmanlı Sanatı (1700-1870): 18.yy. başlarından itibaren 

siyasi ve askerî alandaki başarısızlıklar Osmanlı Devleti’nin 

Batı’ya yönelmesine neden olur. Bu yönelimle Batı anlayışının mimari 

tarzı, yapılarda etkisini göstermeye başlar. Batı etkisindeki Osmanlı 

mimarisi gösterdiği üslup özellikleri açısından üç dönemde incelenir: 

Lale Devri (1718-1730), Türk Barok ve Rokoko Devri (1730-1708) ve Türk Ampir 

Üslubu (1808-1860). Lale Devrinde anıtsal ve dinsel yapılardan çok kasır, köşk, sebil 

ve çeşme gibi sivil yapılar dikkati çeker. Döneme adını veren lale çiçeği devrin sembolü 

olarak süslemede kullanılmıştır. Bu dönemin önemli eserleri arasında Nevşehirli Damat 

İbrahim Külliyesi, Topkapı Sarayı III. Ahmet Yemiş Odası, İstanbul Sultan III. Ahmet 

Çeşmesi ve Kitaplığı, Sadabat köşk ve kasırları yer alır. 

Türk Barok ve Rokoko Devrinin önemli eseri olan İstanbul Nuruosmaniye Cami’nin 

(1748-1755) mimarı Simon kalfadır. Tek kubbeli ve şadırvansız olan caminin U biçimli 

avlusu revaklıdır. Mermer kaplı yüzeylerde kenger yaprakları, deniz kabukları ve değişik 

sütun başlıkları görülür. Bu dönemin diğer önemli eserleri arasında İstanbul Laleli 

ve Eyüp Sultan camileri, Safranbolu İzzet Mehmet Paşa Camisi vardır. 

Türk Ampir uslubunun önemli eserleri arasında ise İstanbul Nusretiye Camisi (1822- 

1826) ve Ortaköy Camisi sayılabilir (1854). Ampir Üsluba göre yapılan Ortaköy Camisi 

tek kubbeli, yivli gövdeli ve çift minareden oluşur. Süslemelerinde altın yaldız boyalı 

bitkisel motifler kullanılmıştır. 

130. Görsel, 

İstanbul Beyazıt Cami 

131. Görsel, 

İstanbul Şehzade Cami 

132. Görsel, 

İstanbul Süleymaniye Cami 

133. Görsel, 

Edirne Selimiye Cami 

134. Görsel, 

İstanbul Nuruosmaniye Cami 

135. Görsel, 

İstanbul Ortaköy Cami 

31

32 



1- Minyatür sanatının ilk örneklerine …………… rastlanır. 

2- El-Cezerî’nin ………………………….isimli çalışması temeli Arşimet ve sonrasındaki bilginlerin buluşlarına 

dayanan suyun ve dişlilerin hareketleriyle çalışan aletleri anlatır. 

3- Materia Medica isimli kitabın yazarı Anadolulu hekim ……………………’dir. 

4- Hz.Muhammed döneminde kardeş çocukları arasındaki hazin aşk …………………………… adlı çalışmanın 

konusunu oluşturur. 

5-…………………………. Sarayındaki çiniler ………………………. adlı eserdeki yüz tipleri ile benzerlik taşımaktadır. 

6- Osmanlı Sarayında portre yaptığı bilinen ilk sanatçılar ………………….. ve ......................’dir. 

7- Fatih Sultan Mehmed’in portresini yapan İtalyan ressam …………………….........................’dir. 

8- Osmanlı Döneminde nakkaşların çalıştığı yere ………………………………. adı verilir. 

9- Osmanlı minyatür sanatında manzara geleneğini başlatan ………………………………… isimli sanatçı resimlediği 

seferlerin çoğuna katılmıştır. 

10- Ünlü bir denizci olan ……………………………… . Kanuni Sultan Süleyman başta olmak üzere 16. yy.ın 

Osmanlı ve Avrupalı önemli kişilerinin portrelerini yapmıştır. 


1- Avrupalı bir ressama portresini yaptıran ilk Osmanlı padişahı kimdir? 

A) Kanuni Sultan Süleyman B) Yavuz Sultan Selim C) Fatih Sultan Mehmed D) III.Murad E) II.Selim 

2- III.Murad’ın oğlu Mehmed’in sünnet törenini anlatan Surnâme, aşağıdaki sanatçılardan hangisi tarafından 

resmedilmiştir? 

A) Nakkaş Hasan B) Nakkaş Osman C) Matrakçı Nasuh D) Nigârî E) Levnî 

3- Osmanlı minyatür sanatında 16.yy.da saz üslubunun öncüsü kimdir? 

A)Nakkaş Osman B) Şah Kulu C) Nakşî D) Veli Can E) Buharî 

Aşağıdaki soruları okuyarak düşüncelerinizi yazınız 

1- Osmanlı Devleti 17 ve 18.yüzyıllarda ekonomik sorunlar yaşamaya başlar. Bunun sanata yansıması sizce nasıl 

olmuştur? 

2- Avrupa ile olan ilişkilerin Osmanlı minyatür sanatında özellikle hangi tür üzerinde etkisini gösterdiğini yazınız. 

Aşağıdaki eserler hangi sanatçılara aittir? 

..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ....................... 


Cumhuriyet Dönemi Öncesi Türk Resim, Heykel Sanatı Hakkında 

Neler Biliyordum? Neler Öğrendim? Neleri Kavrayamadım? 

Kavrayamadıklarımı Nasıl Öğrenebilirim?

III. 

ÜNİTE 

BATI TESİRİ ALTINDAKİ TÜRK RESMİ 

VE BATIYA AÇILMA 

1- TÜRK PRİMİTİF SANATÇILAR 

2- AVRUPA’YA GİDEN SANATÇILAR 

3- SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ ve OSMANLI RESSAMLAR CEMİYETİ 

4- 1914 ÇALLI KUŞAĞI, EMPRESYONİZM VE SANATÇILARI

34 

! 

1- TÜRK PRİMİTİF SANATÇILAR 


1) Primitif sözcüğünün sözlük anlamını araştırınız. 

2) Türk Primitif sanatçıları kimlerdir? Araştırınız. 


* Primitif 

1- Türk Primitifleri denince aklınıza ne geliyor? 

2- Minyatürden günümüzdeki resim anlayışına geçişte ilk başlangıç nasıl olmuştur? Konu hakkında 

neler biliyorsunuz? 

Etkinlik 

Türk Resminde Batı Anlayışına Dönük Resme Geçiş 

1- Aşağıda verilen Türk resmine ait dört görseli renk, yüzey, biçim, hacim ve kompozisyon bakımından 

inceleyiniz. 

2- Minyatür resimden Batı anlayışına dönük resme geçiş sürecini aşağıdaki görsellere bakarak açıklayınız. 

136. Görsel, 

Nice (Nis) Limanı, ayrıntı 

Matrakçı Nasuh 


137. Görsel, 

Dere Kenarında Evler 

Lake cilt kapağı 



138. Görsel, 

Topkapı Sarayı III.Selim Dairesi, 

Duvar resmi, 

18.yy. sonları 

139. Görsel, 

Yıldız Sarayı Bahçesinden 

Ahmet Ragıp 

73x92cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

Primitif kavramı sanat tarihi açısından üç anlamda kullanılır: 

a) Sanat tarihinde, bir çağın ya da bir dönemin düşünce ve teknik açıdan henüz yetkinleşmemiş öncüleri anlamında, 

b) İlkel toplumların sanatını ve kültürünü niteleyen anlamda, 

c) 19.yüzyılın ikinci yarısında Batılı bazı sanatçıların ilkel sanatlara duydukları ilginin, onların sanatsal anlatımlarında 

ortaya çıkardığı bilinçli olarak tercih edilmiş primitif özellikleri anlatmak için. 

“Türk Primitifleri” terimini 19. yy. Türk yağlı boya ressamlarının bazıları için ilk kez kullanan Fransız yazar 

René Hugyhe (Röne Hagiy)’dir. Sanat tarihçileri ve sanat yazarları ise Türk Primitifleri diye anılan ressamlar için 

sonraki yıllarda Darüşşafakalılar, Türk Fotoyorumcuları, Erken Dönem Türk Ressamları gibi terimler de kullanmışlardır. 


Türk primitifleri diye bilinen sanatçıların eserlerinde fotoğraf etkisini araştırınız. Ulaştığınız sonuçları sınıf 

panosunda sergileyiniz (Yararlanılacak kaynak: S. Tansuğ, Çağdaş Türk Sanatı; K.Giray, Manzara).

Etkinlik 

Türk Primitifleri 

Aşağıdaki görsellere bakarak Türk primitiflerinin ortak özelliklerini tespit ediniz. 

140. Görsel, Kariye Cami 

Hüseyin Karagümrük 

76x100 cm Tuv.üz.yağb. 

ARHM 

143. Görsel, Sümbül Efendi Dergâhı 

Üsküdarlı Osman 

72.5x92 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

146. Görsel, Yıldız Sarayından 

Hilmi Kasımpaşalı 


MSGSÜ İRHM 

141. Görsel, Rumelihisarı Önünde Kayık 

Fahri Kaptan 


Özel Koleksiyon 

144. Görsel, Yıldız Sarayı Bahçesinden 

Salih Molla Aşkî 

72.5x91.5 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

147. Görsel, Ihlamur Kasrı 

İbrahim 

62x91.5 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

142. Görsel, Önünden Dere Geçen Köy 

Ahmet Şekür 


MSGSÜ İRHM 

145. Görsel, Sultanahmet Cami 

Ahmet Ziya Akbulut 


MSGSÜ İRHM 

148. Görsel, Çinili Köşk 

Eyüp Cemal 




18.yy. ın ikinci yarısından 1840’lara kadar uzanan zaman diliminde Osmanlı ressamları minyatürden 

Batı anlamındaki yağlı boya geleneğine geçiş yaparlar. Bu geçişte padişahın, dönemin sosyal ortamının, 

Avrupa’dan saraya davet edilen yabancı ressamların büyük etkisi olur. 1860’lı yıllardan itibaren fotoğrafın 

ve gravürün Osmanlı Devleti’nde kullanılmaya ve yaygınlaşmaya başlaması, bu dönem sanatçılarının 

üslubunu (Erken Dönem Türk Ressamlarını) etkiler. Bu sanatçılar; doğaya yorumsuz olarak 

yaklaşırlar, kalıplaşmış formüllerle çalışırlar ve minyatür sanatındaki teknik titizliğe sahiptirler. Ayrıca 

1980 yılında yapılan bir araştırmaya göre İstanbul Üniversitesi ile Yıldız Sarayı kitaplığındaki albümlerin 

incelenmesi ve bu resimlerin tümünün fotoğraf asıllarının saptanması sonucunda, çalışmalarında 

Abdullah Biraderler’in çekmiş oldukları fotoğraflardan yararlanarak resim yaptıkları da kesinlik kazanmıştır 

(S. Tansuğ, Çağdaş Türk Sanatı, s. 85). 

Türk Primitif Ressamları Batılı anlamdaki yağlı boya resme geçişin birinci evresini oluştururlar. 

35

36 



1- Aşağıda gördüğünüz hangi görsel, Türk Primitiflerine ait değildir? Nasıl ayırdığınızı açıklayınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

2- Primitifler hangi fotoğrafçıların fotoğraflarından yararlanmışlardır? 

............................................................................................................................................................................. 

3- Türk primitifleri diye bilinen ressamlar hangi konuları ele almışlardır? 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

4- Primitif ressamların ortak özellikleri nelerdir? 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

5- Primitiflere siz isim vermek durumunda olsaydınız nasıl bir isim verirdiniz? 

............................................................................................................................................................................. 

149. Görsel 

151. Görsel 

150. Görsel 

152. Görsel

! 

2- AVRUPA’YA SANAT EĞİTİMİNE GİDEN SANATÇILAR 


1) 19.yüzyılın ilk yarısında başlayan Avrupa’da sanat 

eğitimi alma eğiliminin nedenleri sizce ne olabilir? 

2) 19.yüzyılın son çeyreğinde Avrupa’da hangi sanat 

akımları hakimdir? Araştırınız. 

3) Osman Hamdi Bey ve onun Türk müzeciliğine katkıları 

konusunda bilgi toplayınız. 


* Klasisizm * Asker Ressamlar 

Sanat eğitimi için Avrupa’ya gitmek ister misiniz? Neden? 

Etkinlik 

Türk Primitifleri ve Avrupa’ya Sanat Eğitimi İçin Giden ya da Gönderilen Türk Sanatçıları 

Aşağıdaki görsellere bakarak Avrupa’ya sanat eğitimi için giden ya da gönderilen sanatçılar ile Türk Pri- 

mitiflerini karşılaştırıp Türk resmindeki değişimi irdeleyiniz. 

Avrupa’ya Sanat Eğitimine Gidenler Türk Primitifleri 

153. Görsel, Kız Kulesi 

Fahri Kaptan 


İstanbul Modern Koleksiyonu 

156. Görsel, Ormanda Oduncu 

Şeker Ahmet Paşa 

139.5x177 cm Tuv.Üz.Yağb. 

MSGSÜ İRHM 

154. Görsel, Yıldız Sarayı Bahçesi 

Hüseyin Giritli 


ARHM 

157. Görsel, Haremden 

Osman Hamdi Bey 


155. Görsel, Çağlayan Köşkü 

Selahattin 



158. Görsel, Natürmort 

Süleyman Seyyid 


Türk Resim ve Heykel Sanatında Batı ile ilişkiler Fatih Sultan Mehmed döneminde yabancı ressam 

ve heykeltraşların İstanbul’a davet edilmesi ile başlar, Sultan Bayezit döneminde kesintiye uğrar ve 

1740’lı yıllardan itibaren Batılılaşma biçimini alarak günümüze kadar süregelir. 

37

38 

Etkinlik 

Avrupa’ya Sanat Eğitimi İçin Giden ya da Gönderilen Türk Sanatçıları 

Aşağıda Avrupa’ya sanat eğitimi için giden ya da gönderilen ressamların dört görseli bulunmaktadır. Bu 

sanatçıların Türk resim sanatına katkılarını; tema, konu, teknik, renk, boya kullanımı ve kompozisyon 

bakımından sorgulayınız. 

159. Görsel, 

Kayın Ağaçları 


131x90.5 cm 

Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

161. Görsel, 

Mimozalı Kadın 


136x97.5 cm 


MSGSÜ İRHM 

160. Görsel, Elmalar 



Özel Kolleksiyon 

162. Görsel, Yelkenliler 

Halil Paşa 


..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................... 

.....................................................................................................................................................................

Batı tekniğinden yararlanma 

ve Batılılaşma çabası 

SANATÇILARIN AVRUPA’YA GİTME ya da GÖNDERİLME NEDENLERİ 

Askerî okullara 

eğitici yetiştirmek 

Avrupa’ya eğitime giden ve gönderilen sanatçıların dönem özellikleri: 

Padişahların Batı sanatına 

ilgi duymaları 

19.yy.ın ikinci yarısında etkin olan Türk ressamlarının çoğu; Mühendishane-i Berri-i Hümayun (Kara Harp 

Okulu), Mühendishane-i Bahri Hümayun (Deniz Harp Okulu), Mekteb-i Harbiye-i Şahane (Harbiye Mektebi) ve 

Mekteb-i Tıbbiye (Tıbbiye) diye bilinen askerî okullardan mezun olmaları nedeniyle “Asker Ressamlar” olarak 

adlandırılmışlardır. Oysa aralarında Darüşşafaka gibi sivil okullarda okumuş, hatta Saray’da, Enderun’da yetişmiş 

olanlar da vardır. 

Yukarıda adından söz ettiğimiz bu okullardan yetişen öğrenciler eğitimlerini Avrupa’da sürdürmüş ve Türk 

resmine farklı ve yeni yaklaşımlar kazandırmışlardır. Bu dönemi anlatırken Aydın Ayan bunlara Kurucu Kuşak 

Ressamları demeyi uygun görmüş ve Avrupa’ya gitmeyen Hüseyin Zekai Paşa’yı da ekleyerek Kurucu Dört 

Büyükler olarak tanımlamıştır. Bunlar; Şeker Ahmet Paşa, Süleyman Seyyid, Osman Hamdi Bey ve Hüseyin 

Zekai Paşa’dır. Gustave Boulanger (Gustav Bolıncır) (1806-1867), Alexandre Cabanel (Aleksandır Kabanel) 

(1823-1889), Leon Gérome (Leon Jerom) (1823-1889) atölyelerinde öğrenim görmüş olan ilk üç ressamın 

resimlerinde Akademizm, klasisizm ve realizmin etkileri görülür. Bu resimler “Doğa gözlemine, dolayısıyla 

optik yanılsamaya dayalı, Batılı anlayıştaki biçem (üslup) ve biçimlendirmeleriyle Çağdaş Türk Resim Sanatının 

temellerini atmışlar ve pek çok alanda ilk ve öncü olma özelliğini kazandırmışlardır.” 

Kurucu Dörtler olarak adlandırılan ressamların Türk resmine getirdiği ilkler nelerdir? Araştırınız (Ayrıca 

bkz. A. Ayan, Bir Seçki İki Sergi: 70+70). 

Ferik İbrahim Paşa 

(1815 - 1889) 

Mühendishane-i Berri-i Hümayun 


AVRUPA’YA SANAT EĞİTİMİNE GİDEN ya da GÖNDERİLEN SANATÇILAR 


(1842 - 1913) 

Mekteb-i Harbiye-i Şahane 

Hüsnü Yusuf 

(1817 - 1861) 



(1842 - 1910) 

Özel Öğrenimli 

Ferik Tevfik Paşa 

(1819 - 1866) 


Halil Paşa 

(1857 - 1939) 


Şeker Ahmet (Ali) Paşa 

(1841 - 1907) 


Askerî okul çıkışlı olup sanat eğitimi için Avrupa’ya gitmeyen Türk sanatçılar; Hoca Ali Rıza, 

Ahmet Ziya Akbulut, Hüseyin Zekai Paşa ve Abdülmecit Efendi’dir. 

39

40 

! 

w Şeker Ahmet Paşa Türk resmi içinde ressam olarak taşıdığı önemin yanında genelde sanat, özelde 

resim için yaptıklarıyla da önem taşır. 

w Şeker Ahmet Paşa’nın girişimleri öncesinde, sarayda ve halka kapalı bazı mekanlarda az sayıda 

resim sergileri açılmış olmakla birlikte; 27 Nisan 1873’te İstanbul Sanayi Mektebi’nde açmış olduğu 

sergi Osmanlıda izleyicilere açık ilk karma sergi olarak bilinmektedir (Aydın Ayan, Bir Seçki İki Sergi 

70+70, s. 25). 

Etkinlik 

Şeker Ahmet (Ali) Paşa (1841 - 1907) 

1- Aşağıda John Berger (Con Börcır)’ın “Ormanda Oduncu” 

tablosuyla ilgili sanat eleştirisini okuduktan sonra Şeker Ahmet 

Paşa’nın bu resmi ile ilgili görüşlerinizi belirtiniz. 

2- Şeker Ahmet Paşa’nın yanda görülen (164, 165 ve 166. 

Görsel) resimleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

163. Görsel, ‘‘Ormanda Oduncu’’ 



MSGSÜ İRHM 

Batılı bir ressam ve sanat yazarı olan John Berger yukarıda 

görmüş olduğunuz “Ormanda Oduncu” tablosunu 

müzede gördüğünde bu resimle yakından ilgilenmiş sonrasında 

Sanat Çevresi dergisinde yayımlanmış olan denemesinde 

“doğanın kavranış ve yansıtılış biçimiyle bu tablonun, 

Türk resminde geçiş döneminin bir başyapıtı” olduğuna 

değinmiştir. Berger’e göre bu resmin “Varoluşsal bir kesinliği 

vardır. Nedeni de ormanın, yaşantısına uygunluğudur”. 

Tablodaki ormanın çekiciliği ve ürkütücülüğü “İnsanın 

kendini ormanın içinde görmesinden ileri gelmektedir.” Sınırları 

olmakla beraber, orman, burada insanı dört bir yanından 

kuşatır (John, Berger, “Şeker Ahmet Paşa’nın Bir 

Resmi Üstüne” Sanat Çevresi (Eylül 1979, S. 11), s. 4-7). 

164. Görsel, Talim Yapan Erler, (1897-1898) 


61,5x47 cm Tuv. üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 



89x130 cm Tuv.üz. yağb. 

ARHM 

166. Görsel, Hisar ve Evler, (1898-1899) 



MSGSÜ İRHM 

Şeker Ahmet Paşa: Paris’e gider, Mekteb-i Osmani’de, Boulanger ve Gérome atölyelerinde çalışır. 

Corot (Koro) ve Courbet (Kurbe) ile Fransız resminde Barbizon ressamlarına yakınlık duyar. 1870’de 

Paris’te Evrensel Sergiye katılır. İstanbul’a döndüğünde sarayda çalışmaya başlar ve resim arşivi 

oluşturulmasını sağlar. 1873’te kendisi, öğrencileri ve diğer ressamların katılımıyla ilk resim sergisini 

açar.

Etkinlik 


Yanda görmüş olduğunuz Şeker 

Ahmet Paşa’nın özportresini 

(sanatçının kendi portresi) 

dönemin Batılılaşma çabasını 

da göz önünde bulundurarak; 

1- Portre geleneği açısından, 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

2- Kullandığı elemanları (fes, kravat, şovale, palet, fırça, boya, renkler) anlatım dili açısından 

inceleyerek bulgularınızı yazınız. 

167. Görsel, Özportre (Otoportre) 



MSGSÜ İRHM 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

.................................................................................................................................................................. 

41

42 

Etkinlik 

Süleyman Seyyid (1842 - 1913) 

Aşağıdaki görseller Süleyman Seyyid’e aittir. Bu görsellerden yola çıkarak Süleyman Seyyid’in eserlerini 

(bu kuşağın diğer temsilcilerini de dikkate alarak) konu, konuları ele alış biçimi ve teknik açıdan sorgulayınız. 

168. Görsel, Portakal 



MSGSÜ İRHM 

169. Görsel, Portakal (1895-96) 



MSGSÜ İRHM 

170. Görsel, Genç Kız Portresi, (1905) 




171. Görsel, Kavunlar ve İncirler 



MSGSÜ İRHM 

172. Görsel, Laleler ve Fulyalar, (1900-1901) 


55 x 46 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

Süleyman Seyyid: Resimlerinde Paris’te almış olduğu eğitimin kazandırdığı güçlü ışık ve yumuşak 

fırça tekniği, saydam boya kullanımı Süleyman Seyyid’i, fotoğraf ve gravürleri kendilerine örnek 

alan 19.yy. manzaracılarından (primitifler) farklı kılmıştır. 

“Çiçek ve meyve türü ölüdoğa (natürmort) resimleri konusunda kendisinden sonrakileri etkilemiş 

ve Şeker Ahmet Paşa ile birlikte ölüdoğa resim geleneğinin öncülüğünü yapmış olduğu da ayrı bir 

gerçektir” (A. Ayan, Bir Seçki..., s. 28).


Hüseyin Zekai Paşa (1860 - 1819) 

Aşağıda Hüseyin Zekai Paşa’ya ait dört görsel bulunmaktadır. 

1- Arkadaşlarınızla dört grup oluşturunuz. Aşağıdaki görsellerden seçeceğiniz birini inceleyip vardığınız sonuçları 

yazınız. 

2- Bulgularınızı sözcüleriniz aracılığıyla sınıfla paylaşınız. 

3- Dört grubun görüşlerinden hareketle Hüseyin Zekai Paşa’nın üslubu hakkında neler söylenebilir? 

173. Görsel, Ayasofya Cami Hünkar Mahfili, (1905-06) 

Hüseyin Zekai Paşa 


MSGSÜ İRHM 

175. Görsel, Rodos Seferi Zaptı 



İstanbul Deniz Müzesi Koleksiyonu 

174. Görsel, Ölüdoğa (Natürmort) 



Türkiye İş Bankası Koleksiyonu 

176. Görsel, Görünü (Manzara) 




Hüseyin Zekai Paşa: Asker Ressamlar Kuşağınının üyesi olan Hüseyin Zekai Paşa Avrupa’ya gitmediği 

hâlde gidenlere eş bir ustalıkla çalışmalar yapar. Ayasofya Cami Hünkar Mahfili (1905-1906) adlı 

resmi ile Türk resim sanatında “iç mekan” (interieur) resminin öncü ve en güzel örneklerinden birini 

vermiştir. Hüseyin Zekai Paşa iç mekan ve ölü doğa resimlerinden başka sulu boyalarında ve yağlı 

boya görünü resimlerinde de ayırt edici özellikler sergiler (A. Ayan, Bir Seçki…, s. 30). 

43

44 

Etkinlik 

Halil Paşa (1857 - 1939) 

1- Aşağıdaki görseller Halil Paşa’ya aittir. Bu görselleri dikkate alarak Halil Paşa’nın eserlerini eser inceleme 

kıstasları açısından irdeleyiniz (konu, konuları ele alış biçimi ve teknik kullanımı açısından sorgulayınız). 

2- Madam X’in yapılış sürecinde yaşananları ressam ve modeli ile empati kurarak canlandırma tekniği ile 

sınıfınızda uygulayınız. 

177. Görsel, Madam X 

Halil Paşa 

100x75 cm Tuv. üz. yağb. 


178. Görsel, Uzanan Kadın, (1894) 

Halil Paşa 


MSGSÜ İRHM 

179. Görsel, Salacak’tan 

Halil Paşa 



180. Görsel, Boğazdan Rumeli Hisarına Bakış 

Halil Paşa 

Tuv. üz. yağb. 

181. Görsel, Deniz 

Halil Paşa 


MSGSÜ İRHM 

Halil Paşa: Askerî Rüştiyenin ardından 1869’da Mühendishane-i Berri Hümayuna girmiş, 1873’te 

Mülazım Sanı rütbesi ile buradan mezun olmuştur. 1880 yılında Paris’e gönderilen Halil Paşa orada 

Gérome ve Courteis (Korte)’nin atölyelerinde çalışmıştır. 1880’de yurda dönen Halil Paşa bir süre 

Harbiye ile Tıbbiyede öğretmenlik yapmıştır. 1905’te müze müdür yardımcılığı yapmıştır. 

Başta manzara, portre türünde önemli yapıtlar bırakmıştır. Madam X portresi ile 1889’da 

Fransız sanatçıları salonunda (Salon des Artistes Francais) bronz madalya kazanmıştır. Halil 

Paşa’nın Uzanan Kadın adlı yapıtı İstanbul’daki yüksek tabakanın yaşantısını anlatması bakımından önemlidir. 

Resimleri bütünüyle izlenimci bir tekniği yansıtmasa bile bu yolu açanlar arasında yer alır. Boğazın şiirli kıyısını 

ilk keşfeden o olmuştur. Mısır peyzajları dikkatli bir gözlemin ve usta bir yorumun ürünüdür. 1911-1913 tarihleri 

arasında Sanayi-i Nefise Mektebi müdürlüğü yapmıştır (A. Ayan, Bir Seçki İki Sergi..., s. 36-37).

Etkinlik 

BEN KİMİM? 

1842 yılında doğmuşum. Babam hukuk öğrenimi görmem için beni Paris’e gönderdi. Fakat çocukluğumdan 

beri bir tutkuya dönüşen sanat, Güzel Sanatlar Okuluna kaydımı yaptırmamda etkili oldu. Okulda atölye 

hocalarım Boulanger (Bolıncır) ve Gérome (Jerom)’du. 1869 yılında eğitimimi tamamlayarak yurda döndüm. 

1873 yılında Viyana’da açılacak serginin organizasyon işleri bana verildi. Hukuk ve sanat eğitimini aynı anda 

almak ve kültür varlıklarına verdiğim önem Müze-i Hümayunun yeniden düzenlenerek açılmasında etkili 

oldu. Kültür varlıklarının yurt dışına kaçırılmasını önlemek amacıyla yeni bir yönetmelik hazırladım. Pek çok 

arkeolojik kazıya katıldım ancak bunlardan benim için en önemlisi Sayda kazısı olmuştur. Burada İskender 

Lahdi’nin müzemize kazandırılması için çok çaba harcadım. Sanat eğitiminin ülkemizde de verilmesi amacıyla 

Sanayi-i Nefise Mektebinin açılması için çalıştım ve uzun yıllar bu okulun müdürlüğünü yaptım. 

Paris’te öğrenim gördüğüm süre boyunca ve sonrasında hocam Gérome’un resimlerim üzerinde etkisi uzun 

yıllar sürdü. Doğulu giysiler, büyük figürler, figürlü kompozisyonlar çalışmalarımda sıkça kullandığım temalar 

oldu. Manzara resimleri de yaptım ancak bunların sayısı azdır. Ailemin ve kendimin çektirmiş olduğum 

fotoğraflarımızı portrelerimde ve figürlü kompozisyonlarımda kullandım. Önemli eserlerim arasında Kaplumbağa 

Terbiyecisi, Silah Tacirleri, Cami Kapısı Önünde Konuşan Hocalar, Sarı Cübbeli Adam, Mimozalı 

Kadın, Feraceli Kadınlar ve çok sayıda portre eserim vardır. 

Bilin bakalım ben kimim? 

182. Görsel, 

İki Müzisyen Kız, 

(1880) 



183. Görsel, 

Gezintide Kadınlar, 

(1887) 

84x132 cm 



184. Görsel, 

Cami Kapısı Önünde Konuşan Hocalar, 


MSGSÜ İRHM 

185. Görsel, 

Silah Taciri II, (1908) 


ARHM 

45

46 

Etkinlik 


1- Osman Hamdi Bey yandaki görselinde 

kaplumbağa, kırbaç, ney, terbiyecinin 

çatlak topukları, duvardaki 

dökülmüş sıvalar vb. semboller kullanmıştır. 

Sizce bu sembollerin anlamları 

neler olabilir? 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

................................................ ............ 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................ 

2- Bu semboller dışında kullanılan diğer 

sembolller sizce nelerdir? Gerekçelendirerek 

yazınız. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

............................................................. 

186. Görsel, Kaplumbağa Terbiyecisi, (1906) 


............................................................. 



............................................................. 

................................................................................................................................................................... 

................................................................................................................................................................... 


Sanat yazarları Osman Hamdi Bey’in “Kaplumbağa Terbiyecisi” resmi için farklı yorumlar yapmışlardır. 

Bu yorumlara ulaşarak kendi bulgularınızla karşılaştırınız (Kaynak: Semra Germaner- Zeynep İnankur, Oryantalistlerin 

İstanbulu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2002).


Hoca Ali Rıza (1864 - 1935) 

1- Hoca Ali Rıza’nın tıpkıbasım örneklerinden oluşan bir sergi düzenleyiniz. 

2- Sergi sırasında ressamın yerine geçecek olan öğrenci ile Hoca Ali Rıza’nın sanatı hakkında röportaj yapınız. 

187. Görsel, Manzara (Görünü), (1904) 

Hoca Ali Rıza 


188. Görsel, Kızkulesi ve Kayıklar 


20x15 cm Mukavva üz.yağb. 

189. Görsel, 

Manzara (Görünü) 


(1916) 

41x62 cm 


190. Görsel, 

Manzara (Görünü) 


11x21 cm 

Kâğıt üz.guaj. 

191. Görsel, 

Kayalar ve Deniz, 

(1327) 


23.5x33.5 cm 

Kâğıt üz.kara kalem. 

192. Görsel, 

Eski İstanbul Evleri 


27x39.5 cm 

Kâğıt üz.sulu boya. 

MSGSÜ İRHM 

Hoca Ali Rıza: 1884’te Harbiyeden mezun olan Hoca Ali Rıza Üsküdarlı olarak da bilinir. Katı kalıplardan 

uzak, lirik manzaraları önemlidir. Doğayı yakından gözlemleyen, atmosfer ilişkilerini irdeleyen, 

ışık, gölge ve renk değerlerini ustalıkla işleyen Hoca Ali Rıza kendine ait bir üslup oluşturmuştur. 

Resimlerinde huzurlu bir atmosfer etkisi yaratan Hoca Ali Rıza, konularını genellikle Üsküdar 

kıyılarından, kahvehane görünümlerinden, gölgeli kayalıklar üzerindeki ağaçlıklardan oluşturmuştur. 

Folklorik ögeler de kullanan sanatçı desen, sulu boya ve yağlı boya tekniklerinde eserler vermiştir. 

47

48 


Avrupa’ya Sanat Eğitimi İçin Giden ya da Gönderilen Türk Sanatçıları 

1- Avrupa’ya giden ya da gönderilen ressamların Türk resmine getirdiği yenilikler nelerdir? Yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

2- Osman Hamdi Bey, Türk müzeciliğine ne gibi katkılarda bulunmuştur? Yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

3- Aşağıdaki görseller Avrupa’ya sanat eğitimine giden ya da gönderilen sanatçılardan kimlere aittir? 

Bu sanatçıların isimlerini ilgili resmin altına yazınız. 

193. Görsel 

................................................................... 

195. Görsel 

................................................................... 

194. Görsel 

................................................................... 

196. Görsel 

...................................................................

3- SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ ve OSMANLI RESSAMLAR CEMİYETİ 

! 


1) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinin geçmişi 

ve kuruluşu ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

2) Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin kuruluşu ile ilgili 



* Sanayi-i Nefise Mektebi * İnas Sanayi-i Nefise Mektebi * Osmanlı Ressamlar Cemiyeti 

1882’de Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla kurulan, 1883’te eğitime başlayan, günümüzde de hâlen varlığını 

üniversite olarak devam ettiren sanat eğitimi kurumunun adını biliyor musunuz? 

SANAYİ-İ NEFİSE 

MEKTEBİNDEN 

MEZUN OLAN 

SANATÇILAR 

197. Görsel, 

Mehmet Sami Yetik 

(1878 - 1945) 

198. Görsel, 

Namık İsmail 

(1880 - 1931) 

199. Görsel, 

Ahmet Hikmet Onat 

(1885 - 1977) 

200. Görsel, 

Nazmi Ziya Güran 

(1881 - 1937) 

201. Görsel, 

Hasan Vecih Bereketoğlu 

(1895 - 1971) 

202. Görsel, 

Mehmet Ali Laga 

(1878 - 1947) 

203. Görsel, 

Hüseyin Avni Lifij 

(1889 - 1927) 

204. Görsel, 

İbrahim Çallı 

(1882 - 1960) 

205. Görsel, 

Feyhaman Duran 

(1886 - 1970) 

206. Görsel, 

Ruhi Arel 

(1880 - 1931) 

207. Görsel 

Şevket Dağ 

(1857 - 1944) 

49

50 

Etkinlik 

Sanayi-i Nefise Mektebi ve İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebinden Mezun Olan Sanatçılar 

Sanayi-i Nefise ve İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebinden yetişen ressamların aşağıdaki görsellerine bakarak 

akademik eğitimlerinin resimlerine katkılarını tartışınız. 

Sanayi-i Nefise Mektebinden 1883-1923 Tarihleri Arasında Mezun Olan Bazı Sanatçılar 

208. Görsel, 


(1882 - 1960) 

211. Görsel, 

Hale Asaf 

(1905 - 1938) 

Celile Enver 

(1883 - 1956) 

İNAS (KIZ) SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİNDEN MEZUN OLAN SANATÇILAR 


Nazlı Ecevit 

(1900 - 1985) 

209. Görsel, 

Şevket Dağ 

(1876 - 1944) 

İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebinden Mezun Olan Bazı Sanatçılar 

212. Görsel, 

Nazlı Ecevit 

(1900 - 1985) 

Vildan Gezer 

(1889 - 1974) 

210. Görsel, 

Ömer Adil 

(1868 - 1924) 

213. Görsel, 

Celile Enver 

(1883 - 1956) 

Sanayi-i Nefise Mektebinin, günümüzdeki adını alıncaya kadar geçirdiği evreleri araştırınız. 

Hale Asaf 

(1905 - 1938)

Etkinlik 

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti 

215. Görsel, 

Ahmet Ziya Akbulut 

(1869 - 1938) 

218. Görsel, 

Hasan Rıza 

(1849 - 1920) 

214. Görsel, 

Osman Asaf 

(1868 - 1938) 

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti üyeleri çıkardıkları 

gazeteyle birlikte, Türk resminde sanat eleştirisinin 

de temellerini atmış olurlar. 

1- Bu çabanın Türk resim sanatına kazandırdıklarını 

tartışınız. 

2- Osmanlı Ressamlar Cemiyeti üyelerinden birini 

seçerek onun adına cemiyetin amacı hakkında bir 

basın toplantısı düzenleyiniz. 

216. Görsel, 


(1878 - 1945) 

219. Görsel, 


(1858 - 1930) 

217. Görsel, 

Ömer Adil 

(1868 - 1924) 

220. Görsel, 

Ruhi Arel 

(1880 - 1931) 

Osmanlı Ressamlar Cemiyeti: 1908’de II.Meşrutiyet’in ilanı ve padişah II.Abdülhamit’in tahttan 

indirilmesi basında, bazı resmî ve özel kurumlarda yeni girişimlere yol açmıştır. Bazı kaynaklarda 

1908, bazı kaynaklarda 1909’da kurulduğu yazılan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, Şerif Abdülkadirzade 

Hüseyin Haşim Bey’in yönetiminde ve cemiyetin yayın organı niteliğinde olan bir mecmua da 

yayımlamıştır. Bu mecmua Mart 1911 ile Temmuz 1914 arasında 18 sayı olarak yayımlanmıştır. 

Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin oluşumu, Osmanlıda ressamlığın ilerlemesi, Osmanlı ressamlarının geleceklerini 

sağlama koşullarının iyileştirilmesi ve sanatta yükselmeleri ilkesine dayanmaktadır. Osman Asaf’ın sorumlu yöneticisi 

olduğu Osmanlı Ressamlar Cemiyetince yayımlanan mecmua, ilk kez plastik sanatların önemi üzerinde duran bir 

yayındır. Bu yayında ağdalı bir dille sanatlara ilişkin sorunlar irdelenmiş ve sorgulanmıştır. 

51

52 


Sanayi-i Nefise Mektebi ve Osmanlı Ressamlar Cemiyeti 

1- Sanayi-i Nefise Mektebinin günümüzdeki ismini söyleyiniz? 

2- Sanayi-i Nefise Mektebinin Türk resim sanatına ve sanat eğitimine katkılarını söyleyiniz. 

3- Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin çıkarmış olduğu derginin (mecmuanın) amaçları nelerdir? 

4- Aşağıdaki görseller hangi sanatçılara aittir? Bu sanatçıların isimlerini ilgili resmin altına yazınız. 

5- Aşağıdaki görsellerden hangisi Osmanlı Ressamlar Cemiyeti üyelerinden birine ait değildir? 

221. Görsel 

................................................................... 

223. Görsel 

................................................................... 

225. Görsel 

................................................................... 

222. Görsel 

................................................................... 

224. Görsel 

................................................................... 

226. Görsel 

...................................................................

! 

4- 1914 ÇALLI KUŞAĞI, EMPRESYONİZM VE SANATÇILARI 


1) Empresyonizm (izlenimcilik) resim akımı hakkında 


2) Türk izlenimcileri diye bildiğimiz sanatçıların eserlerinden 

örnekler toplayınız. 


* Empresyonizm (izlenimcilik) 

1- 1914 Çallı Kuşağı adının, İbrahim Çallı’nın soyadından alındığını biliyor musunuz? 

2- İbrahim Çallı’nın hayatı hakkında neler biliyorsunuz? Bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 

Etkinlik 

1914 Çallı Kuşağı 

Aşağıda 1914 Çallı Kuşağının üyeleri ve eserlerinden örnekler görülmektedir. Siz, 1914 Çallı Kuşağının 

bir üyesi olsaydınız kim olurdunuz? Neden? Üslubunuzu anlatınız. anlatınız. 

227. Görsel, 


(1881 - 1937) 

230. Görsel, 


(1889 - 1927) 

233. Görsel, 


(1886 - 1970) 

236. Görsel, 

Şevket Dağ 

(1857 - 1944) 

228. Görsel, 


(1882 - 1977) 

231. Görsel, 


(1882 - 1960) 

234. Görsel, 


(1878 - 1947) 

237. Görsel, 


(1878 - 1945) 

229. Görsel, 


(1890 - 1935) 

232. Görsel, 

Ruhi Arel 

(1880 - 1931) 

235. Görsel, 

Mihri Müşfik 

(1886 - 1954) 

238. Görsel, 

Hasan Vecih 

Bereketoğlu 

(1895 - 1971) 

53

54 

Etkinlik 

Hüseyin Avni Lifij (1886 - 1927) 

Aşağıda Hüseyin Avni Lifij hakkında verilen bilgiyi okuyarak görselleri inceleyiniz. Daha sonra Avni 

Lifij’in bir çalışmasını seçerek bu resmi yorumlayınız. 

239. Görsel, Otoportre, 


24x16 cm Sarı kağıt üz. karakalem 


242. Görsel, Karagün, (1923) 





Sanayi-i Nefise Mektebinde bir yıl okuduktan sonra Paris’e gönderilir. Öğrenimi sırasında Puvis de 

Chavannes (Puvi dö Şavan)’ın resimlerinden etkilenir. Paris dönüşünde Sanayi-i Nefise Mektebinde 

tezyinat (süslemecilik) bölümünde göreve başlar. 

1914 Çallı Kuşağı ressamları, genellikle eğitim gördükleri atölyelerin ve Avrupa’da 19.yüzyılın sonlarında 

artık etkisini yitirmeye başlayan izlenimci sanatın yolundan gittikleri hâlde Avni Lifij’de bu iki 

eğilimden hiçbiri görülmez. O daha çok iç dünyasının sesine kulak vermiş, simgeci ya da romantik şairler 

gibi iç duyumların çizdiği yolu izlemiştir. Arkadaşlarına oranla şiire ve yazına, romantik sezişlere, 

içsel duygulara daha yakın durmasıyla 1914 Çallı Kuşağı içinde farklı ele alınmıştır. 

Türk Resim Sanatı’nda özportre (otoportre) türünde başarılı örnekler vermiş olmasına rağmen kızıl, 

sarı ve kahverenginin ön plana çıktığı figürlü peyzajları da önemlidir. Yaşamla ölüm arasındaki gizemli 

ilişkileri, doğa karşısındaki filozofça düşünceleri akla getiren bu peyzajlar, doğa görünümleri arkasında 

anlamı derinleştirmekten yana görünür. Bu anlamda Ahmet Haşim’in simgeci şiir görüşüyle, Avni 

Lifij’in düşünceyi görsel anlatıma dönüştüren resimleri arasında bir takım bağlantılar kurulabilir. Alegorik 

figür düzenlemelerinde de konuyu anlam derinliği ve anlatım gücüyle vermek isteyen Avni Lifij, 

Elif Naci’ye göre kendi kuşağında en özgün yapıtlar veren bir sanatçıdır. 

Nurullah Berk ise Avni Lifij için “André Lhote (Andre Loth)’un yerinde tanımlamasıyla, sanatta “kalp 

ve kafa” sentezini başarmış, sanat yapıtının bu iki kavramın birleşiminden doğacağını anlamış sayılı sanat 

adamlarımızdan biridir” der. 


240. Görsel, Alegori, (1917) 



MSGSÜ İRHM 

243. Görsel, Kadir Gecesi Alayı Eskizi, (1923) 



MSGSÜ İRHM 

241. Görsel, Dr.Asım Sirel Portresi, 


55x44 cm. Duralit üz.yağb. 


244. Görsel, Akgün 


Millî Kütüphane Koleksiyonu 

Avni Lifij’in resimlerini Ahmet Haşim’in şiirleriyle duygu ve renk yönünden karşılaştırınız. Ortak yanlarını 

yazınız.

Etkinlik 


245. Görsel, Son Otoportre, (1927) 

............................................................... 


26.7x18.8 cm Kartual üz.yağb. 


............................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 

..................................................................................................................................................................................... 


Hüseyin Avni Lifij’in Türk resmine katkılarını tartışınız. 

Türk resim sanatında özportre (otoportre) 

geleneği içinde Hüseyin Avni 

Lifij’i sorgulayınız. Bulgularınızı ve 

getirdiği yeni yaklaşımları arkadaşlarınızla 


Avni Lifij bence ................................. 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

............................................................... 

55

56 

Etkinlik 

Namık İsmail (1890 - 1935) 

Namık İsmail’in aşağıdaki iki görselini dikkate alarak soruları cevaplayınız. 

1- Namık İsmail’in konuları itibarıyla çağdaşı Türk ressamlarıyla karşılaştırınız. 

2- Namık İsmail’in “Sedirde Uzanan Kadın” isimli görsele (246. Görsel) bakarak kullandığı objelerin sizde 

yarattığı çağrışımları tartışınız. 

3- Namık İsmail’in tüm çalışmalarını dikkate aldığınızda sanatçının çalışma tarzı hakkında neler söyleyebilirsiniz 

? 

246. Görsel, Sedirde Uzanan Kadın 



MSGSÜ İRHM 

247. Görsel, Limanda Yük Taşıyanlar 


60,3x80 cm Tuv.üz.yağb. 



St.Benoit (Sen Benua) Lisesi ve Galatasaray Lisesinin ardından ailesinin desteğiyle Paris’e giden Namık 

İsmail, Ulusal Güzel Sanatlar Akademisine devam eder. Fernand-Anne Piestre Cormon (Fernand 

An Piestre Cormo)’nun atölyesinde çalışan İsmail, 1914 yılında yurda döner ve 1917 tarihinde kurulan 

Şişli Atölyesinde deniz ve savaş konulu resimler yapar. Daha sonra Viyana ve Berlin’e sergi komiseri 

olarak giden Namık İsmail, Berlin’de iki yıl kalır. Bu sürede Lovis Corinth (Luis Korint) ve Max Liberman 

(Maks Liberman) atölyelerine devam eder. Leipzig (Laypzig) Güzel Sanatlar Akademisinden 

diploma alır ve 1919 yılında İstanbul’a döner. 

Namık İsmail’in desen ve renk anlayışındaki sağlam işçilik, konularının seçimindeki titizlik, değişik 

elemanları tuvale yerleştirmede usta bir kompozisyoncu oluşuyla 1914 Çallı Kuşağı içinde özel bir yeri 

vardır. Kadınları konu alan resimlerinde dönemin üst düzey yaşamını başarı ile yansıtan Namık İsmail, 

Güzel Sanatlar Akademisinde müdürlük yaptığı yıllarda dekoratif sanatların köklü ve çağdaş bir eğitim 

sistemine kavuşturulması yolunda büyük çaba harcamıştır. Resimde, süsleme sanatlarının payını sık sık 

vurguladığı gibi kendi tablolarında da bu inancını açığa vuracak biçimsel arayışlara yönelmiştir. Bazı 

kaynaklar onun resimlerini klasik izlenimci anlayışın olduğu kadar realist bir figür ressamlığının ürünü 

olarak görüp değerlendirmişlerdir. 

Etkinlik 


248. Görsel, Harman, (1923) 



MSGSÜ İRHM 

Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin ilanından sonra dönemin 

ressamlarını Anadolu’nun çeşitli illerine göndererek (yurt gezileri) 

resimler yapmalarını ister. Namık İsmail de bu sanatçılardan biridir. 

Yandaki görsel Namık İsmail’in bu dönemde yaptığı bir çalışmadır. 

1- Sizce Namık İsmail neden “Harman” konulu bir resim yapmış 

olabilir? 

2- Bu görüntü Anadolu’nun hangi özelliğini öne çıkarır? 

3- Namık İsmail bu resmi yaparken üyesi bulunduğu Çallı Kuşağı’nın 

izlenimci tavrını yansıtmış mıdır?

249. Görsel, 

Atatürk 

(1934) 


MSGSÜ 

Etkinlik 

İbrahim Çallı (1882 - 1960) 

1- Sizce Mustafa Kemal Atatürk, İbrahim 

Çallı’ya model olmuş mudur? 

2- Siz İbrahim Çallı olsaydınız; 

a- Bu aşamada Atatürk ile aranızda nasıl bir 

diyalog geçerdi? 

b- Neler hissederdiniz; kaygılarınız, heyecanlarınız 

neler olurdu? 

c- Atatürk, bu resmi gördüğünde neler düşünmüş 

olabilir? 


1914 Kuşağının en popüler ressamı, gruba isim babalığı da yapmış olan İbrahim Çallı, Denizli’nin 

Çal kasabasından orta hâlli bir ailenin çocuğudur. Şeker Ahmet Paşa’nın cesaretlendirmesi ve yönlendirmesiyle 

1906 yılında resimleriyle birlikte Sanayi-i Nefise Mektebinde Osman Hamdi Bey’nin karşısına 

çıkar. Resimleri beğenilince okula alınan Çallı, mezuniyeti sonrasında Ruhi Arel ve Hikmet Onat 

ile birlikte Paris’e gönderilir. Paris’te Ulusal Güzel Sanatlar Yüksek Okulunda Fernan-Anne Piestre 

Cormon’nun atölyesinde eğitim gören İbrahim Çallı’nın atölye dışındaki oluşumlar dikkatini çeker. 

Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla 1914 yılında İstanbul’a döner. 1917 yılında Sanayi-i Nefise Mektebinde 

başladığı sanat öğretmenliğini 1947’ye kadar sürdürür ve bu zaman diliminde Türk resmine 

yön verecek bir çok ressam yetiştirir. 

Çallı’nın resimleri incelendiğinde, bir doktrin adamı olmadığı görülür. Konusunu doğru teşhis eden, 

yanlışsız çizen, ana hatlarıyla bir bakışta kavrayan ve geniş fırça tuşlarıyla tuvaline geçiren bir sanatçı 

kimliği onun resimlerinde kuralcılığı epeyce aşar. Batı resminden alınan olağan etkiler aktarımcı bir 

estetikle verilmez, içinde yaşanılan olayların ve çevre özelliklerinin yaratmış olduğu gözlem birikimiyle 

herhangi bir zorlamaya meydan vermeksizin onun resmini kuşatır. 

250. Görsel, Manolyalar 



MSGSÜ İRHM 

251. Görsel, Gül Koklayan Kadın 




252. Görsel, Yaralı Askerler 



57

58 

Etkinlik 

Ahmet Hikmet Onat (1885 - 1977) 

Görsellerdeki manzaraları izlenimcilik akımını dikkate alarak inceleyiniz. Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla 


253. Görsel, Balıkçı Kayıkları 




255. Görsel, Beylerbeyi Sırtlarından Boğaziçi 




254. Görsel, Bebek Sırtlarında Sabah 




256. Görsel, Bebek’te Sabah 





Bahriye Mektebinin ardından 1910 yılında Sanayi-i Nefise Mektebinden mezun olan Hikmet Onat 

burslu olarak Paris’e gönderilir. Ulusal Güzel Sanatlar Yüksek Okulunda Cormon’nun öğrencisi olur. 

Resimlerinde genellikle limana demirlemiş mavnalar, kıyıya çekilmiş sandallar, balıkçı kayıkları ve 

yelkenliler görülür. İlk dönemlerinde figüre yönelmiş olsa da sonradan İstanbul’un manzarasını, güneşini, 

durgun sularını değişmez konular hâlinde tuvaline yansıtır. Hikmet Onat Türk resminde atölye 

dışına çıkarak, tuvalini manzaranın karşısına taşıyan ilk sanatçılar arasındadır. 

Fransız izlenimci ressamlarında tanık olduğumuz atmosferik perspektifi sadakatla uygulamış bir 

sanatçı olarak, paletinde ışıklı tonlara ağırlık verir, İstanbul’un parlak ışığını ve bu ışığın nesneler üzerindeki 

renkli yansımalarını, işlek fırça sürüşü ve tuş tekniği ile aktarmaya çalışır. 

257. Görsel, 

Siperde Mektup 

Okuyan Askerler, 

(1914) 


150x124 cm 


MSGSÜ İRHM 



1-“Siperde Mektup Okuyan Askerler” konulu görseli 

eser inceleme yöntemlerine göre inceleyiniz. 

2- Yandaki görselden yola çıkarak dramada kullanılan 

“fotoğraf anı” tekniğinden yararlanarak canlandırma 

yapınız. 

3- Canlandırdığınız karakterlerin o anki ruh hâllerini 

de düşünerek diyaloglar gerçekleştiriniz (Hangi 

zamandayız?, Neredeyiz?, Biz kimiz?, Ne yapıyoruz?, 

Özlemlerimiz neler olabilir?).

Etkinlik 

Feyhaman Duran (1886 - 1970) 

Türk Resim, Heykel Sanatı kitabında yer alan portreleri göz önünde bulundurarak Feyhaman Duran portrelerini 

inceleyiniz ve sanatçının üslubuyla ilgili düşüncelerinizi paylaşınız. 

258. Görsel, Atatürk, (1934) 


260. Görsel, Şerif Muhittin, (1934) 




259. Görsel, Safiye Ayla, (1957) 


87x72 cm Duralit üz.yağb. 


261. Görsel, Osman Çavuş 




1914 Çallı Kuşağının portre üzerinde yoğunlaşan bir üyesidir. Onun portreleri belgeci ve çalışma 

tekniği yönünden gerçekçidir. Galatasaray Lisesindeki öğretmeni Şevket Dağ, onun portre türündeki 

yapıtlarının başarısı karşısında, öğrenimi için Paris’e gönderilmesi yolunda saraya telkinlerde bulunur. 

Feyhaman Duran Paris’te Jean-Paul Laurens (Jan Pol Lorıns) ve Cormon (Kormo) atölyelerinde çalışır. 

Yurda dönünce de Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin kadrosu içinde ve Galatasaray Sergilerinde yer alır. 

59

60 

Etkinlik 

Nazmi Ziya Güran (1881 - 1937) 

1- Aşağıda ilk sırada Nazmi Ziya Güran’a, ikinci sırada ise 1914 Çallı Kuşağından bazı sanatçılara ait görseller 

bulunmaktadır. İzlenimciliğin genel özelliklerini göz önünde bulundurarak Nazmi Ziya ve kuşağın diğer 

üyelerine ait görselleri karşılaştırınız. 

2- Nazmi Ziya’nın üslubu ile ilgili düşüncelerinizi yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

262. Görsel, Anadolu Hisarı 



MSGSÜ İRHM 

265. Görsel, Gençlik Otoportresi 


51,5x41 cm Mukavva üz. yağb. 


263. Görsel, Heybeliada 




266. Görsel, Eyüp 

Avni Lifij 



264. Görsel, Taksim Meydanı, (1935) 




267. Görsel, Sarıyer Tellibaba 

Hikmet Onat 




Hoca Ali Rıza’dan özel dersler alan Nazmi Ziya Güran, 1905 yılında İstanbul’a gelen Fransız izlenimci 

Signac (Signa)’dan çok etkilenir. Akademik öğrenimi sırasında klasik gelenekçi hocalardan 

aldığı kültürle bağdaşamadığı için Batı resmine yönelir. Paris’e gittiğinde ise başta Cormon olmak 

üzere kaydını yaptırdığı atölyelerde aradığını bulamaz. Bunu resimlerindeki yeni eğilimleri kullanıyor 

olmasıyla da anlamak mümkündür. Nazmi Ziya izlenimciler gibi doğaya, gün ışığının değiştirici bir 

etken olarak en önde yer aldığı bir gözlem aracı olarak bakar. Renkleri birbirine karıştırmadan saf 

olarak kullanırken soğuk ve sıcak renk ayrımlarını titizlikle uygular. Monet (Mone), Sisley (Sisley) ve 

Pisarro (Pisarro) gibi izlenimci ustaların yaklaşımına koşut bir bakış açısıyla doğa görünümlerinin 

sanatçı üzerinde bıraktığı izlenimlerden hareket eder. Tüm bu yönelimleri onu 1914 Çallı Kuşağı ressamları 

içinde izlenimci tekniğe en yakın sanatçı olarak öne çıkarır.

Etkinlik 

Hasan Vecih Bereketoğlu (1895 - 1971) 

Aşağıda Hasan Vecih Bereketoğlu’nun yapmış olduğu görünü resimleri bulunmaktadır. Halil Paşa’dan ders 

alan Bereketoğlu resimlerinde genellikle İstanbul’un çeşitli görünümlerini tuvaline aktarır. 

1- Halil Paşa’nın görünü resimleri ile Bereketoğlu’nun görünülerini karşılaştırarak bulgularınızı tartışınız. 

2- İzlenimcilik akımının genel özelliklerini göz önünde bulundurarak Bereketoğlu’nun aşağıdaki görsellerini 

inceleyerek sanatçının bu akımı nasıl algıladığı hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

268. Görsel, Kurbağalıdere 




269. Görsel, Salacak’tan Kız Kulesi 




270. Görsel, Üsküdar 




271. Görsel, Kurbağalıdere 


41x33 cm Ahşap üz.yağb. 


272. Görsel, İstanbul 




61

62 

Etkinlik 

Mehmet Ali Laga (1878 - 1947) 

1- Genellikle İstanbul ve Çanakkale görünülerini işlediği, doğanın renkli ve duygulu atmosferini yansıtmaya 

çalışan Mehmet Ali Laga’nın çalışmalarını Hoca Ali Rıza’nın resimleriyle, iki sanatçı arasındaki dönem farkını 

da göz önünde bulundurarak karşılaştırıp bulgularınızı yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

2- Mehmet Ali Laga’nın aşağıdaki görsellerini inceleyerek düşüncelerinizi yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

274. Görsel, İstanbul 


42x54 cm Karton üz.yağb. 


273. Görsel, Yedikule Surları, (1932) 




275. Görsel, Bursa’dan Uludağ 



Ankara Resim Heykel Müzesi

Etkinlik 

Şevket Dağ (1875 - 1944) 

Aşağıdaki görseller Şevket Dağ’a aittir. Şevket Dağ 1914 Çallı Kuşağı içinde yer almasına rağmen birçok 

kaynakta ayrı olarak ele alınır. 

1- Ayrı ele alınmasını izlenimcilik akımının özelliklerini göz önünde bulundurarak yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

2- Şevket Dağ’ın eserlerini 1914 Kuşağı ressamlarıyla karşılaştırınız ve bulgularınızı yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

276. Görsel, Ayasofya Cami Son Cemaat Mahalli 

Şevket Dağ 



278. Görsel, 

Şevket Dağ 

279. Görsel, 

Şevket Dağ 

277. Görsel, Rumeli Hisarı ve Boğaziçi 

Şevket Dağ 



280. Görsel, 

Şevket Dağ 

63

64 

Etkinlik 

Mihri Müşfik (1886 - 1954) 

281. Görsel, İhtiyar Kadın 



MSGSÜ İRHM 

İlk kadın ressamlarımızdan Mihri Müşfik, 

II.Meşrutiyet’in sağladığı özgürlük ortamı ile resim 

yapmaya başlayıp kendi imkânları ile Roma ve 

Paris’e sanat eğitimi için gitmiştir. İnas (Kız) Sanayi-i 

Nefise Mektebinde hocalık yapan ressamın görsellerine 

bakarak seçtiği konuları, konuları ele alış biçimini, 

yaşadığı zaman dilimini kadın kimliğini de göz önünde 

bulundurarak sorgulayınız. 

Bulgularınız:.............................................................. 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

..................................................................................... 

282. Görsel, Atatürk Portresi 


(Malzeme, boyut ve yer bilinmiyor) 

283. Görsel, Ölüdoğa (Natürmort) 




284. Görsel, Ahmet Rıza Bey’in 

Annesi Naile Hanım 



Özel Koleksiyon

Etkinlik 

Mehmet Sami Yetik (1878 - 1945) 

Aşağıda görsellerini gördüğünüz peyzajlardan biri Sami Yetik’in hocası Hoca Ali Rıza’ya, diğeri kendisine 

aittir. Bu iki görseli inceleyerek ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız. 

285. Görsel, Amca Hüseyin Paşa Medresesi, (1928) 




Etkinlik 

286. Görsel, Peyzaj 


h.1334 (1916) 



Aşağıdaki savaş konulu görseller Mehmet Sami Yetik’in Şişli Atölyesinde yaptığı resimlerdendir. Şişli 

Atölyesindeki ressamlardan farklı olarak Sami Yetik savaşa bizzat katılmış ve gözlemlediği savaş sırasında 

eskizler ve desenler çizmiştir. 

1- Sami Yetik’in Şişli Atölyesinde özellikle savaşı konu alan resimler yapmasının nedenleri sizce neler olabilir? 

2- Ressamın savaşı bizzat gözlemlemiş olmasının resimlerine yansımalarını tartışınız. 

3- Sizce bu çalışmaların belge değeri var mıdır? 

287. Görsel, Çanakkale Savaşı’nda Cephe Değişimi 




288. Görsel, Ankara Saman Pazarı 


70 x101.5 cm Mukavva.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

Şişli Atölyesi: Türk resim tarihinin en ilgi çekici olaylarından biri, Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) 

sırasında İstanbul’un Şişli semtinde savaş resimleri yaptırılmak üzere bir atölyenin kurulmasıdır. Şişli 

Atölyesinin kurulma emrini Harbiye Nazırı Enver Paşa vermiş ve bu atölyede 1914 Kuşağı ressamları, 

konusu savaş ve kahramanlık olan resimler yapmışlardır. Asker, ordu ve zafer temalarına gösterilen 

sanatçı ilgilerinin yeniden canlandırılmasında Şişli Atölyesi önemli rol üstlenmiştir. 

65

66 

Etkinlik 

Ruhi Arel (1880 - 1931) 

Celal Esad Arseven’e göre Ruhi Arel, Avrupa’da eğitim görmesine rağmen “idealist bir millî ressam” dır. 

1- Ruhi Arel’in resimlerini de dikkate alarak Celal Esad Arseven’in görüşünden ne anladığınızı gerekçelendirerek 

tartışınız. Ulaştığınız sonuçları yazınız. 

............................................................................................................................................................................. 

............................................................................................................................................................................. 

2- 1914 Kuşağı sanatçılarından olan Ruhi Arel’in resimlerine bakarak kuşak içindeki yerini plastik değerler 

açısından sorgulayınız. 

290. Görsel, 

Mehmet Emin Yurdakul Portresi 

Ruhi Arel 


İstanbul Aşiyan Müzesi 

289. Görsel, Türk Ordusunun İstanbul’a Girişi (1927) 

Ruhi Arel 


İstanbul Atatürk Müzesi 

291. Görsel, 

Hilal-i Ahmer’e Yardım (1915) 

Ruhi Arel 


MSGSÜ İRHM

Etkinlik 

C. Monet ve 1914 Çallı Kuşağı (Türk İzlenimcileri) 

Aşağıda Fransız izlenimcisi C.Monet (Mone)’nin Rouen Katedrali (Ruen Katedrali) adlı çalışmaları görülmektedir. 

Aynı katedrali günün farklı saatlerinde resmeden Monet, gün ışığının nesneler üzerindeki etkisini 

araştırır ve bunu hızlı fırça vuruşlarıyla çalışmalarına yansıtır. 

1914 Çallı Kuşağı ressamlarını, Monet’nin aşağıdaki çalışmalarından hareketle irdeleyerek izlenimci etkilerin 

hangi ressamımızda daha fazla hissedildiğini gerekçeleriyle söyleyiniz. 

292. Görsel, Rouen Katedrali, 

Batı Bölümü ve Saint-Romain Kulesi, Güneş 

Işığında, Mavi ve Sarının Armonisi, (1883) 

C.Monet 


Orsay Müzesi, Paris 

Etkinlik 

İzlenimcilik (Empresyonizm) 

19.yy.ın ikinci yarısında Fransa’da ortaya çıkan izlenimcilik akımı ismini, aralarında Monet (Mone), 

Sisley (Sisley), Renoir (Renuar)’ın da olduğu ilk sergilerinde yer alan Monet’nin Bir İzlenim: Gündoğumu 

(1872, Marmottan Müzesi, Paris) adlı yapıtından alır. 

İzlenimciler cisimleri gördükleri gibi betimlemekle birlikte kesin dış çizgiler kullanmayarak biçim 

özgürlüğüne ulaşmışlardır. Işık önemli bir öğe olduğundan resimlerinde koyu tonlardan kaçınılarak ışığı 

en iyi yansıtan açık renkler tercih edilmiştir. Renkler ayrı ayrı ve tek tek üst üste gelen fırça vuruşlarıyla 

uygulanmış, ışıltılı etki bu yöntemle elde edilmiştir. Renk ve teknik açıdan ortak bir dil oluşmasına rağmen 

konu ve anlatım biçimi birbirinden farklıdır. İzlenimcilerin bir başka ortak özellikleri de konu ne olursa 

olsun anlık izlenimlerini aktarmalarıdır. 

İzlenimciliğin Türkiye’ye gelmesi 1910 yıllarında Halil Paşa öncülüğünde başlar ve 1914 Çallı Kuşağı 

sanatçılarıyla devam eder. Fransa ve Almanya’da eğitim gören Çallı Kuşağı sanatçılarının yapıtlarında ışık 

ve renk ögeleri egemen olmasına karşın izlenimciliğin diğer kuralları görülmez. 

Bu bilgiler ışığında izlenimciliğin özelliklerini düşünerek Türk izlenimcilerinin bu akımı nasıl 

algıladıklarını eserleri dikkate alarak sorgulayınız. 


293. Görsel, Rouen Katedrali, 

Batı Bölümü, Donuk Havada, (1892) 

C.Monet 


Orsay Müzesi, Paris 

294. Görsel, Rouen Katedrali 

Güneş Altında Cephe Görünüşü, (1894) 

C.Monet 


Güzel Sanatlar Akademisi, Boston 

İzlenimciler atölye dışına çıkarak gün ışığının nesneler üzerindeki etkilerini resimlemek amacı gütmüşlerdir. 

Türk izlenimcileri, Birinci Dünya Savaşı nedeniyle açık havada çok fazla çalışamamışlardır. Bu 

durumun sonuçlarını araştırınız (Kaynak: A. Ayan, Bir Seçki..., Kemal İskender, “Türk Resminin Dünü, 

Bugünü ve Geleceği”). 

67

68 


Çallı Kuşağı ve Türk İzlenimcileri 

Aşağıdaki çengel bulmacada resimleri görülen sanatçıların isimlerini yazınız. 

2 

5 

4 

7 

11 

6 

8 3 

12 

BULUN BAKALIM? 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

1 

9 

10



1- .……………….…..1900 Sergisine katılarak bronz madalya kazanır. 

2- 1914 Çallı Kuşağı ressamları içinde İzlenimci tekniğe en yakın sanatçı …...........………….’dır. 

3- Erken Dönem (primitif) Türk ressamları ....………..........……….yararlanarak resim yapmışlardır. 

4- Sanayi-i Nefise Mektebinin kurucusu ……………..............………………’dir. 

5- Osmanlı Devleti’nde kadınlara sanat eğitimi verilen kurumun ismi ......…..................………………….’dir. 

6- ‘Kaplumbağa Terbiyecisi’ adlı tablo ………….........……….......………’in eserdir? 

7- Portakallı ölüdoğa resimleriyle ünlü ressamımız …………............………………….....’dir. 

8- Primitif kavramını Türk sanatı için ilk kez Fransız yazar …...…....................………. kullanmıştır. 

9- 1873 yılında kendisi, öğrencileri ve dönemin önemli sanatçılarıyla birlikte Osmanlıdaki ilk resim sergisini açan 

ünlü ressamımız ………………...……............…………..’dır. 


1- Resimlerinde Üsküdar’ı ele aldığı için ‘Üsküdarlı’ olarak da bilinen ressamımız aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Halil Paşa B) Hüseyin Zekai Paşa C) Şeker Ahmet Paşa 

D) Hoca Ali Rıza E) Süleyman Seyyid 

2- Aşağıdaki sanatçılardan hangisi 1914 Çallı Kuşağının üyelerinden biri değildir? 

A) Hikmet Onat B) Feyhaman Duran C) Nazmi Ziya Güran 

D) Hasan Vecih Bereketoğlu E) Ali Avni Çelebi 

3- Aşağıdakilerden hangisi İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebinin öğrencilerinden değildir? 

A) Vildan Gezer B) Celile Enver C) Mihri Müşfik 

D) Hale Asaf E) Nazlı Ecevit 

4- Osman Hamdi Bey’in Türk resim sanatına katkıları aşağıdakilerden hangileridir? 

I- Türk resminde ilk otoportre yapan ressamdır. 

II- Akademik eğitimin ülkemizde kurumsallaşmasını sağlayan kişidir. 

III- Müzeciliğin gelişmesine katkıları olmuştur. 

IV- İzlenimciliği Türk resim sanatına taşıyan ilk ressamdır. 

A) I-II B) I-II-III-IV C) II-III 

D) I-IV E) II-III-IV 

5- 1914 Çallı Kuşağı içinde yer almasına rağmen üslup özellikleri ile bu kuşak üyelerinden farklı resimler yapan 

ressam aşağıdakilerden hangidir? 

A) Feyhaman Duran B) Şevket Dağ C) İbrahim Çallı 

D) Nazmi Ziya E) Hüseyin Avni Lifij 

6- Aşağıdaki görsellerden hangisi “1914 Çallı Kuşağı” üyelerine ait değildir? 

A B C D E 

69

70 

7- Aşağıdaki sanatçılardan hangisi Osmanlı Ressamlar Cemiyetinin kurucusudur? 

A) Osman Hamdi Bey B) İbrahim Çallı C) Süleyman Seyyid 

D) Osman Asaf E) Ömer Adil 

8- Aşağıdaki görsellerden hangisi Batı anlayışına dönük resim anlayışının dışında kalır? 

A 

.......................................... 

.......................................... 


9- Yukarıda görmüş olduğunuz görseller Türk resminin dönemsel kronolojisini göstermektedir. Görsellerin altında 

boş bırakılan yerlere; 

a- Hangi gruba ait olduğunu yazınız. 

b- Hangi sanatçıya ait olduğunu yazınız. 


B 

.......................................... 

.......................................... 

1- Minyatürden Batı anlayışına dönük yağlı boyaya geçiş sürecinin nedenlerini defterinize yazınız. 

2- Sanayi-i Nefise Mektebinin kurulmasının Türk resim sanatına katkıları nelerdir? Defterinize yazınız. 

3- Hüseyin Avni Lifij’in Türk resim sanatındaki önemini defterinize yazınız. 

4- Avrupa’ya sanat eğitimine giden ya da gönderilen ressamlar hangileridir, isimlerini defterinize yazınız. 

5- 1914 Çallı Kuşağının önemli sanatçılarını defterinize yazınız. 

6- 1914 Çallı Kuşağının Türk resmine katkılarının neler olduğunu defterinize yazınız. 

C 

.......................................... 

.......................................... 


Batı Tesiri Altındaki Türk Resmi ve Batıya Açılma Hakkında 



D 

.......................................... 

.......................................... 

E 

.......................................... 

..........................................

IV. 

ÜNİTE 

CUMHURİYET DÖNEMİ 

TÜRK RESİM, HEYKEL SANATININ GELİŞİMİ 

1- ATATÜRK’ÜN SANATA ve SANATÇIYA VERDİĞİ ÖNEM 

2- CUMHURİYET DÖNEMİ SANATI GELİŞİMİ 

3- CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE MİMARİ VE MİMARİDE 

KULLANILAN İKİ VE ÜÇ BOYUTLU SANAT ESERLERİ 

4- TÜRK RESİM SANATINDA YENİ ARAYIŞLAR

72 

! Sanatın özgürleşmesi sözünden neler anlıyorsunuz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 

1- ATATÜRK’ÜN SANATA ve SANATÇIYA VERDİĞİ ÖNEM 


1) Atatürk’ün sanatla ilgili sözlerini araştırınız. 

1- Atatürk’ün Sanata ve Sanatçıya Verdiği Önem 

2) Atatürk resim sanatının gelişimi için neler yapmıştır? 



* Kültür * Politika 

Etkinlik 

Atatürk ve Sanat 

295. Görsel, 

Mustafa Kemal Atatürk 

İstanbul Resim ve Heykel Müzesinin açılışında 

(20 Eylül 1937) 

(Görsel Kaynak, A. Ayan, Bir Seçki İki Sergi...,s. 51) 

“Bir millet ki resim yapmaz, 

bir millet ki heykel yapmaz, 

bir millet ki fennin gerektirdiği şeyleri yapmaz; 

itiraf etmeli ki 

o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur.” 


(Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II, s. 67). 

Mustafa Kemal Atatürk’ün yukarıdaki sözünden 

yola çıkarak sanata verdiği önem ile ilgili 

düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 

Atatürk devrimleri, kültürel yapının yeniden inşa edilmesinde önemlidir. Türkiye Cumhuriyeti’nin 

kültür politikası Atatürk devrimleri ışığında oluşmaya başlar. “Bir vatanın sahibi olmanın yolu, o topraklarda 

yaşanmış tarihî olayları bilmek, doğmuş uygarlıkları tanımak ve sahip olmaktan geçer.” diyen 

Mustafa Kemal Atatürk 1 Mart 1923 tarihinde “Vatanın önemli merkezlerinde modern kitaplıklar, konservatuvarlar, 

müzeler, güzel sanatlar sergileri açmak, bütün ülkeyi basımevleri ile donatmak” sözleriyle bu 

konudaki kararlılığını dile getirir. 1923′te Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Antalya, Bursa ve 

Edirne Arkeoloji müzelerinin açılışı Mustafa Kemal Atatürk’ün kültür politikasının yaşama geçmesinin 

göstergesi olur. Aynı düşünce ile 1 Nisan 1924 tarihinde Topkapı Sarayı eşyaları ile birlikte müzeye 

çevrilir 24 Kasım 1934′de Ayasofya, 1925′te Eski Şark Eserleri Müzesi, 1926′da Konya Mevlana, Tokat, 

Amasya ve Sinop Müzeleri, 1927′de İslam Eserleri Müzesi, İzmir, Sivas Müzesi, 1929′da Kayseri, 

1931′de Afyon Müzesi, 1934′de Efes, Diyarbakır, 1935′te Manisa, Silifke ve Isparta Müzeleri açılır.

Etkinlik 

Atatürk’ün Kültür Politikaları 

Aşağıdaki görselleri inceleyerek soruları cevaplayınız. 

1- Sizce Atatürk Aspendos Tiyatrosuna neden gitmiş olabilir? 

2- Tiyatronun bugünkü durumu hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

3- Atatürk Dolmabahçe Sarayı’nda açılan resim ve heykel sergisinde kimlerin eserlerini izlemiş olabilir? 

4- Bu sergi neden Dolmabahçe Sarayı’nda açılmış olabilir? 

5- Resim Heykel Müzesinin açılışına katılan Atatürk övgüyle söz ettiği Türk sanatçıları için aşağıdaki sözü 

ile ne anlatmak istemiş olabilir? 

“...Türkün eli işler, gözü güzeli görür, hissî heyecanda olursa o yalnız kendi 

milletine değil, cihan kültürüne de örnekler ve şaheserler verecek kudretler 

gösterecektir.” 

296. Görsel, 

Atatürk Aspendos Tiyatrosu önünde 

(9 Mart 1930) 

(Görsel Kaynak: www.kksd.org.tr) 

Resim ve Heykel Müzesinin Açılışı 

Mustafa Kemal ATATÜRK 

297. Görsel, 

Cumhurbaşkanı Atatürk, 

Dolmabahçe Sarayı’nın Veliaht Dairesi’nde 

(Bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi İstanbul 

Resim ve Heykel Müzesi) 

açılan resim ve heykel sergisine gelirken 

Görsel Kaynak: www.kksd.org.tr.) 

20 Eylül 1937 tarihinde Dolmabahçe Sarayı’nın bir bölümünün resim ve heykel müzesi olarak düzenlenmesi 

emrini veren Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye’nin ilk resim ve heykel müzesini sarayın selamlık, harem ve muayede 

salonlarından oluşan 9 bin metrekarelik bölümünün kullanılmasıyla açmış olur. 


“Atatürk ve Sanat” Konulu Gazete 

Mustafa Kemal Atatürk’ün sanata ve sanatçıya bakışını içeren bir gazete hazırlayarak okulunuzda bu konuyu 

anlatan bir sergi düzenleyiniz. 

Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte, Türk ressamlarının yeni devlet felsefesine içten bir uyum gösterdikleri, 

yapıtlarını bu doğrultuda verdikleri görülür. Millî bilinci yerleştirme çabaları ve çağdaş bir 

devletin gerektirdiği toplumsal ve kültürel kurumları oluşturma çalışmaları, bir bakıma Türk sanatçısının 

yolunu aydınlatmıştır. 1930’larda yapılan Atatürk ve Kurtuluş Savaşı kompozisyonlarında, 

konuyu simgesel ve alegorik görünümlerle yansıtma çabası ağır basar. Atatürk figürü, bu tür tablolarda 

resmin merkezî ağırlığını oluşturmakta, etrafını köylü ve kentli insanlar çevirmekte, bağımsızlık 

tutkusunun ulusça paylaşıldığını vurgulayan yorumlara öncelik verilmektedir. 

73

74 


1- Atatürk devrimlerinin Türk Resim ve Heykel Sanatına katkıları neler olabilir? 

2- Cumhuriyetle birlikte demokratik ortam ve bireyin özgürleşmesi sanata nasıl yansımış olabilir? 

Etkinlik 

Resim ve Heykel Sanatında Atatürk Konusu 

1- Aşağıdaki görsellerden hangisi veya hangileri Atatürk’ün yaşadığı dönemde yapılmamıştır? Mustafa Kemal 

Atatürk’ün yaşadığı dönemde yapılan görsellerle ölümünden sonra yapılan görselleri karşılaştırarak yarattığı 

imge açısından sorgulayınız. 

2- Aşağıdaki görselleri inceleyerek dönemin sanatçılarının Atatürk’ün hangi özelliğini öne çıkardıklarını tartışınız. 

3- Ressam veya heykeltraş olsaydınız Atatürk’ü hangi yönüyle resimler veya anıtlaştırırdınız? 

298. Görsel, 


301. Görsel, 


304. Görsel, 

Zühtü Müridoğlu 

299. Görsel, 


302. Görsel, 

Avni Arbaş 

305. Görsel, 


300. Görsel, 


303. Görsel, 

Aydın Ayan 

306. Görsel, 

Ali Hadi Bara

! Sizce demokrasi-sanat ilişkisi nasıldır? Türkiye’de Cumhuriyet dönemi sanatı gelişimi hakkında neler 

2- CUMHURİYET DÖNEMİ SANATI GELİŞİMİ 


1) Cumhuriyet döneminde ressamlar ve heykeltraşlar tarafından 

kurulan grupların kuruluş nedenlerini araştırınız. 

2) Bu grupların Batıdaki resim ve heykel sanatındaki değişim 

ve gelişmeleri aktarmada ne gibi roller üstlenmiş olabileceğini 

araştırınız. 


* Dışavurumculuk (Ekspresyonizm) * Konstrüktivizm * Kübizm * Sembolizm 

biliyorsunuz? 

Müstakil Ressamlar ve 

Heykeltraşlar Birliği 

(1928) 

CUMHURİYET DÖNEMİNDE KURULAN GRUPLAR 

D Grubu 

(1933) 

A) Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği (1928) 

Yeniler Grubu 

(Liman Ressamları) 

(1941) 

On’lar Grubu 

(1947) 

1930’lu yıllar Türkiye’de toparlanma dönemidir. Kurtuluş Savaşı’nı yeni bitirmiş ve bağımsızlığını kazanmış 

devlet, toplumsal yapıyı yeniden düzenlemekte, tükenmiş ekonomik gücü canlandırmak ve kendine yeter 

duruma gelebilmek için çaba harcamaktadır. Böyle bir ortamda sanatın eski kalıplara ve denenmiş duyarlıklara 

bağlı kalarak varlığını sürdürmesi düşünülemez. Öte yandan Türkiye’nin yeni oluşumuna modellik yapmakta 

olan Batılı toplumların kültürel dünyası, 19. yy.dan 20. yy.a sürekli bir dalgalanmanın içinden gelmektedir. Yeni 

akımlar, farklı sanat anlayışları, değişik eğilimler Batı sanatını yönlendiren ve ayakta tutan başlıca etkenlerdir. 

Bu değişime kapalı kalmak, yöresel bir sanatın olanaklarıyla yetinmek, çağdaşlığın kültürel ve sanatsal plandaki 

gereklerine uyum sağlayamamak anlamı taşıyabilirdi. Oysa Türkiye’de öğrenmeye ve bilgilenmeye açık kuşaklar 

yetişmektedir. Bu kuşakların eski-yeni çatışmasından kaynaklanan atılımlarla özgün sanat formlarına ulaşmak 

için yeni arayışları zorlamalarından daha doğal bir şey olamazdı. Bu dönem aynı zamanda Türk sanatçısının ulusal 

egemenlik anlayışıyla bütünleşen tablolar ürettiği dönemdir. 

Genç Cumhuriyet’in yeni kültür politikalarını da yansıtan Müstakiller, örgütlü sanat topluluklarının üçüncüsüdür. 

1929-1940 tarihleri arasında yirmiden fazla sergi açan Müstakiller, öğrenimlerini Fransa ve Almanya’da 

yapmışlardır. İlk sergilerini birlik kurulmadan önce Genç Ressamlar adıyla 1928’de Ankara Etnografya Müzesinde 

ve İstanbul’da Cağaloğlu’ndaki Türk Ocağı salonunda açmışladır. Grubun sanatçıları gerek biçimsel tutumları, 

gerekse teknikleri açısından birbirinden farklı olmakla beraber birleştikleri ortak bir nokta vardır. Kendilerinden 

önceki kuşağın sanatçıları genellikle renkli bir tutum etrafında birleştikleri hâlde, Müstakiller ve onların anlayışına 

yakınlık duyanlar, tablonun çizgisel yapısına, konstrüksiyonuna, hacimsel kuruluşuna önem verirler. Müstakiller 

dönemin resmî kültür ideolojisi paralelinde Anadolu toprağını ve insanını kucaklayan daha geniş bir perspektiften 

yola çıkmışlardır (G.Renda ve diğerleri, Türk Plastik Sanatlar Tarihi, s. 56-57). 

75

76 

Etkinlik 

Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği 

Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliğinin kuruluş amacının Türkiye Cumhuriyeti’nin kültür 

politikaları paralelinde olduğunu okudunuz. Bu amaçla eser üreten birlik üyelerinin aşağıda verilen görsellerini 

inceleyerek soruları cevaplayınız. 

1- Grup üyelerinde görülen üslup 

farklılıklarının nedenleri hakkında 

düşünceleriniz nelerdir? 

307. Görsel, 

Ali Avni Çelebi 

(1904 - 1993) 

309. Görsel, 

Şeref Akdik 

(1899 - 1972) 

312. Görsel, 

Turgut Zaim 

(1906 - 1974) 

315. Görsel, 

Ali Hadi Bara 

(1906 - 1971) 

308. Görsel, 

Saim Özeren 

(1900 - 1964) 

310. Görsel, 

Hale Asaf 

(1905 - 1938) 

313. Görsel, 

Mahmut Cüda 

(1904 - 1987) 

316. Görsel, 

Zeki Kocamemi 

(1900 - 1959) 

2- Toplumsal yapıdaki yeniliklerin 

sanat eserlerine yansımaları 

ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

311. Görsel, 

Muhittin Sebati 

(1901 - 1935) 

314. Görsel, 

Cevat Dereli 

(1900 - 1989) 

317. Görsel, 

Refik Epikman 

(1902 - 1974)

Yukarıda incelemiş olduğunuz Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği üyelerine ait resimlerle, aşağıda bulunan 

1914 Çallı Kuşağı sanatçılarının resimlerinin farklılıklarını tartışarak Türk resim sanatındaki değişim hakkında neler 

söyleyebilirsiniz? 

1914 Çallı Kuşağı’ndan Üç Örnek 

Etkinlik 

Refik Epikman (1902 - 1974) * Ali Avni Çelebi (1904 - 1993) * Zeki Kocamemi (1900 - 1959) 

“Biz Matisse (Matis) ile Picasso (Pikasso) ile alay ederken Almanya’dan Zeki Kocamemi ve Ali Avni Çelebi 

geldi. Aklımız büsbütün karıştı. Önce karşı çıktık; sonra sezmeye, anlamaya ve sevmeye başladık. Zeki 

ile Ali bizlere yeni sanatın perdesini araladılar.” Zühtü Müridoğlu (Korkut Erdur, Zühtü Müridoğlu Kitabı, 

s. 185). 

1- Zühtü Müridoğlu yukarıdaki sözü ile sizce ne anlatmak istiyor olabilir? 

2- Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliğinin önemli üç ismine ait aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Bu 

ressamların doğayı algılamalarındaki biçimsel farklılığın sebepleriyle ilgili olarak neler söylenebilir? 

1- Refik Epikman (1902 - 1974) 2- Ali Avni Çelebi (1904 – 1993) 3- Zeki Kocamemi (1900 - 1959) 

318. Görsel, Düzen 

Refik Ekipman 


MSGSÜ İRHM 

321. Görsel, Arzuhalci 

Refik Ekipman 


MSGSÜ İRHM 

Etkinlik 

324. Görsel, Haydarpaşa 

Nazmi Ziya 


319. Görsel, Balerin 




322. Görsel, Berber, (1931) 


56,5x46 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

1914 Çallı Kuşağı - Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği 

325. Görsel, Yaralı Askerler 


Milli Kütüphane Koleksiyonu 

320. Görsel, Peyzaj 

Zeki Kocamemi 


MSGSÜ İRHM 

323. Görsel, Tabureli Saksı 

Zeki Kocamemi 


MSGSÜ İRHM 

326. Görsel, Siste Kasaba 


16.8x24.3 cm Karton üz.yağb. 

77

78 

Etkinlik 

Şeref Akdik (1899 - 1972) 

1- Aşağıdaki görsellerden hareketle Şeref Akdik’in üslubu hakkında çıkarımlarda bulununuz. 

2- Şeref Akdik’in Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği içindeki yerini sorgulayınız. 

327. Görsel, Küçük Moda’dan, 

Fenerbahçe’ye Bakış, (1947) 

Şeref Akdik, 


Şeref Akdik 

Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliğinin 1929’da düzenlediği 1.Genç Ressamlar Sergisine dört 

portre ile katılan Şeref Akdik’in, portrelerinin yanı sıra çok sayıda kompozisyon, ölü doğa (natürmort) 

ve görünüleri (peyzaj) bulunmaktadır. Tablolarında yoruma girmeksizin konuyu tamamlayarak nesneleri 

olduğu gibi, gerçekçi bir biçimde aktarmayı tercih etmiştir. 

Etkinlik 

Mahmut Cüda (1904 - 1987) 

“Çalışma tempom çok ağırdır. Yirmi, yirmi beş günden önce resmi bitiremem. Boya kutusu, tuval, sehpa 

gibi avadanlıklar sırtımda vapurdan trene, trenden otobüse, dolmuşa koşa koşa günlerimi tüketemezdim. 

Atölyemde kalmak ve natürmortla yetinmek zorunda idim. Ama adımın natürmortçuya çıkacağını hiç düşünmemiştim”. 

Mahmut Cüda ( Kıymet Giray, Mahmut Cûda, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1989.) 

Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Yukarıdaki metinden hareketle Mahmut Cüda’nın üslubunu kişiliğiyle 

ilişkilendiriniz. 


Mahmut Cüda 


ARHM 

328. Görsel, Moda, Kadınlar Plajı 

Şeref Akdik 



331. Görsel, Ölü Doğa, (1930) 

Mahmut Cüda 


MSGSÜ İRHM 

329. Görsel, Cluny Müzesi, (1923) 

Şeref Akdik 


MSGSÜ İRHM 

332. Görsel, Elmalar 

Mahmut Cüda 

37x45.5 cm Duralit.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

Mahmut Cüda 

Kendi imkânlarıyla Münih’e giden Mahmut Cüda burada bir yıl Hans Hofmann (Hans Hofmın) 

atölyesine devam ettikten sonra yurda dönerek eğitimini Çallı atölyesinde sürdürür. 1924 yılında burslu 

olarak Paris’e gönderilir. 

Almanya’daki eğitimine rağmen Alman Ekspresyonizm’i ve Kübizm’den etkilenmemiştir. Kendisine 

kişiliğini kazandıracak olan ölü doğalarında, tabak içinde yer alan meyveleri ve onların çevresindeki 

nesneleri hacimsel bir görünüşle yansıttığı hâlde, biçimleri biçim bozmaya uğratmaz. Doğaya içten bağlılığı 

esas alan görüşü benimser. Sıradan bir ressamın elinde yoz bir doğa kopyacılığına dönüşebilecek 

tekniği kendi lehine çevirmeyi başarır.

Etkinlik 

Muhittin Sebati (1901 - 1935) 

Aşağıda verilen Siyah Bahçe ve Yeşil Bahçe/Cennet ve Cehennem adlı resimle ilgili bilgiden hareketle 

Muhittin Sebati’nin “Paltolu Natürmort” adlı resmiyle ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz. 

333. Görsel, Siyah Bahçe Yeşil Bahçe/ 

Cennet ve Cehennem, (1929) 




Etkinlik 

Müstakiller’in 15 Eylül 1929 tarihinde İstanbul Türk 

Ocağında açtıkları ikinci sergilerinde teşhir edildiğini 

bildiğimiz tablo, Sebati’nin en alegorik çalışması 

olarak düşünülebilir. Alegorik oluş, belki de tablonun 

çifte isimle anılmasının da başlıca nedenidir. Zira, 

tablonun alt kısmında yılanı ve zebanisiyle bir cehennemin 

tahayyül edildiği; üst kesiminde de bitki 

örtüsünün ve de renklerin bir cenneti imlediği görülmektedir. 

Kıvrımlı çizgileriyle ve kuşkusuz alegorisiyle 

Gauguin (Gogen)’i anımsatan ancak Sebati’nin 

renk ve fırça duyarlılığından ödün vermeyen Cennet 

ve Cehennem ya da Siyah Bahçe ve Yeşil Bahçe Türk 

resminin başyapıtlarından biridir (www.sanalmuze. 

org.tr). 

334. Görsel, Paltolu Natürmort, 

(1929) 


63x74 cm Tuv.üz.yağb 

MSGSÜ İRHM 

Cevat Dereli (1900 - 1989) 

1- Aşağıdaki görsellere bakarak Cevat Dereli’nin çalışmalarının Türk resminde, o güne kadar görülen peyzajlardan 

farkını söyleyiniz. 

2- Cevat Dereli’nin üslup özeliklerini tespit ediniz. 

335. Görsel, Adaçayı Kahvesi 

Cevat Dereli 


336. Görsel, Son Yanık Kavak 

Cevat Dereli 


337. Görsel, Hayal Adası 

Cevat Dereli 


Cevat Dereli 

Önceleri kübist konstrüktif bir çizgide eser vermişken daha sonraki yıllarda sert çizgilerinde uyumlu 

bir yumuşama, kişisel karakterini derinleştirici yönde bir değişme görülür. Klasik ve modern ustalardan 

etkilenir. Doğanın hafif ve şiir dolu, mutluluk esintileriyle süslü İstanbul görünümlerini yansıtan resimlerinde, 

derece derece Müstakillerin yapısalcı tutumundan uzaklaşır ve kişiliğinin açık birer belgesi 

sayılabilecek çalışmalara yönelir. 

338. Görsel, Karlı Peyzaj, 

Saim Özeren 



Etkinlik 

Saim Özeren (1900 - 1964) 

Cumhuriyet dönemi Türk resminin ilk kuşağını oluşturan ressamlardan 

biri olan Saim Özeren, 1930’larda hocası İbrahim Çallı 

ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın hayranlığını kazanmış bir sanatçıdır. 

Onun resimleri Cezanne ve sonrası resmin uzantıları olarak görülebilir. 

Resimlerinin yenilikçi bir yanı olmamasına rağmen gerçekçi 

ve usta bir desen anlayışına sahiptir. 1940’lardan sonra sanat çevrelerine 

küserek kendi köşesine çekilen ve resim öğretmenliğiyle yetinen 

bir sanatçıdır. 

Yandaki görseline bakarak Saim Özeren’in Müstakil Ressamlar 

içindeki yeri ile ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz. 

79

80 

Etkinlik 

Hale Asaf (1905 - 1938) 

1- Hale Asaf’ın yaşamı ve sanatı hakkında verilen bilgi ışığında aşağıdaki görselleri inceleyiniz. 

2- Kendinizi bir gazetenin, televizyonun veya bir sanat dergisinin muhabiri varsayarak izlenimlerinizi habere 

dönüştürünüz. 

Berlin Güzel Sanatlar Akademisinin ardından İnas (Kız) Sanayi-i Nefise Mektebinde çalışmaya başlayan 

Hale Asaf, 1925 yılında burslu olarak tekrar Almanya’ya gider. Burada Corinth (Korint) atölyesinde 

ders görmesine rağmen Hale Asaf’ın sanatında bu dönem etkili olmaz. Bir yıl sonra Paris’e gider ve 

Lhoté (Lot), Frensnaye (Fırensi) ve Léger (Leje) Asaf’ın sanat anlayışında belirleyici rol oynarlar. Daha 

sonra yurda dönen Asaf, Müstakillerin kurucu üyeleri arasında yerini alır ancak Müstakiller grubu 

içinde biraz daha bağımsız bir kişiliktir. 

Asaf’ın resimlerine genel olarak bakıldığında renk etkisinin az olduğu görülür. Ancak figüratif resimlerinde 

ise yalın, neredeyse şema görümünde eserler meydana getirmiştir. Geometrik olarak kurguladığı 

resim yüzeyini serbest ve geniş fırça vuruşlarıyla oluşturur. Bir portreyi yalınlaştırılmış ve tazeliğini 

yitirmemiş resimsel bir yorumla duygu, düşünce ve yaşam yüklü olarak betimler. 

339. Görsel, Atölyede Kadın 

Hale Asaf 



Performans Görevi 

340. Görsel, Bursa 

Hale Asaf 


MSGSÜ İRHM 

341. Görsel, Özportre, (1928), Paris 

Hale Asaf 



8 Mart Dünya Kadınlar Günü ile ilgili kadın ressamların resimlerinden oluşan bir takvim veya sergi hazırlayınız. 

Etkinlik 

Turgut Zaim (1906 - 1974) 

Aşağıdaki soruları Turgut Zaim’in resimlerini inceleyerek cevaplayınız. 

1- Konu seçimi ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

2- Türk resminde Batı öykünmeciliğine karşı durması Turgut Zaim’in çalışmalarına nasıl yansımıştır? 

3- Minyatür ile Turgut Zaim’in resimleri arasında benzerlik ve farklıkları tartışınız. 

4- Turgut Zaim’in yaklaşımının Türk resim sanatına katkılarını sorgulayınız. 

342. Görsel, Ürgüplü Yörükler 

Turgut Zaim 

Yaklaşık 85x65 cm Tuv.üz.yağb. 

ARHM 

343. Görsel, Orta Oyunu 

Turgut Zaim 

100x84,5 cm Tuv.üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

344. Görsel, Yörükler Köyü 

Turgut Zaim 

117x95,5 cm Tuv.üz.yağb. 

ARHM

B) D Grubu (1933) 

1908’de Paris’te Picasso (Pikasso) ve Braque (Bırak) öncülüğünde oluşan akıma ‘Kübizm’ ismini eleştirmen 

Louis Vauxcelles (Lui Vokselles) vermiştir. Kübizm, cismin parçalara ayrılması ve yeniden değişik bir 

yorumla biraraya getirilmesi ilkesine dayanır. Yeniden birleştirme sürecinde iki farklı yöntem uygulanmış, 

çözümlenen biçimlerden elde edilen geometrik parçalar ya tuvale serpiştirilmiş ya da birbirinin üstüne yığılarak 

verilmiştir. Her iki yöntem sonucunda, nesne, asal biçimini kaybederek, tanınmayacak bir duruma 

gelmekte, birbiri içine geçmiş bir dizi geometrik düzeyden oluşan yeni bir nesneye dönüşmektedir. 

Kübizm, ülkemizde 1920’lerin sonuyla 1930’ların başında görülür. D Grubu kurucularından Nurulllah 

Berk, Zeki Faik İzer, Elif Naci ve Cemal Tollu Paris’te Lhoté’un yanında öğrenim görmüş ve yurda döndükten 

sonra kübizmden esinlenen eserler vermişlerdir. Türkiye’de uygulaması nesnelerin parçalanıp yeniden bir 

araya getirilmesinden çok geometrik biçimlerin kullanılması şeklinde gelişmiştir (Z.Rona, Eczacıbaşı Sanat 

Ansiklopedisi, s. 1074). 

Grubun 1933’te Beyoğlu’nda Narmanlı Han’ın yanındaki bir şapka mağazasında açtıkları çoğunluğu desenlerden 

oluşan ilk sergisinin broşüründe Peyami Safa grubu şöyle tanımlamıştır: “D Grubu manga değil ne 

sağa çark, ne sola, ne de baş çavuş. Kendi miğferi etrafında dönen altı kafa, altı çift göz ki, maddenin üstüne 

de içine de bakıyor ve ölüde bile gizlenen anı arıyor. Yani resim değil bu, Avrupalı ya da yerli resim değil: 

Resim. 

Yukarıdaki metni okuyarak aşağıda verilen kübist eserlerle D Grubu sanatçılarının eserlerini karşılaştırıp 

bulgularınızı söyleyiniz. 

D Grubu Kübist Eserler 

Etkinlik 

Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği - D Grubu 

345. Görsel, Balıkçı Kayıkları 

George Braque 


Güzel Sanatlar Müzesi 

Texas-Amerika 

347. Görsel, Oturan Kadın 

Zeki Faik İzer 



348. Görsel, Ütücü Kadın 

Nurullah Berk 



346. Görsel, Guernica (Guernika) 

Pablo Picasso 

349,3x776,6 cm 

Prado Müzesi, Madrid 

349. Görsel, Portre 

(Yaşlı Erkek Başı), (1931) 

Cemal Tollu 

62.5x46.5 cm Kâğıt üz.füzen 

MSGSÜ İRHM 

81

82 

Etkinlik 

D Grubu 

Aşağıdaki metinden hareketle D Grubunun sanata yaklaşımını aşağıdaki görselleri inceyerek tartışınız. 

Aşağıda görselleri bulunan sanatçılar, 1933 yılının Eylül ayında, İstanbul’da Zeki Faik İzer’in 

evinde bir araya gelerek “D Grubu” adı altında bir sanat topluluğu oluşturmaya karar vermişlerdir. 

Nurullah Berk’in önerisiyle gruba ad olarak latin alfabesinin dördüncü harfini seçmişlerdir. Batıya yönelik 

Atatürk Türkiyesine uygun, estetik yenilikleri ülkemize taşımayı amaçlayan grup üyeleri, akademik 

kuralcılığın dışına taşmamış anlayışa karşı çıkmış, doğa karşısında yorumcu mekanizmanın ancak 

akıl yoluyla olanaklı olduğunu savunmuşlardır. D Grubunun sanatsal yönden çıkış noktası, izlenimci 

eğilimleri reddetmek ve kompozisyonu kübist ve konstrüktivist akımlardan esinlenen sağlam bir desen 

ve inşa temeli üstüne oturtmaktır. 

350. Görsel, 


(1905 - 1988) 

353. Görsel, 

Elif Naci 

(1898 - 1988) 

351. Görsel, 

Cemal Tollu 

(1899 - 1968) 

354. Görsel, 

Abidin Dino 

(1913 - 1993) 

352. Görsel, 

Nurullah Berk 

(1906 - 1982) 

355. Görsel, 

Zühtü Müridoğlu 

(1906 - 1992)

Etkinlik 

Nurullah Berk (1906 - 1982) 

356. Görsel, Ütü Yapan Kadın 

Nurullah Berk 

60x91.5 cm Tuv. üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

357. Görsel, Gergef İşleyen Kadın 

Nurullah Berk 


MSGSÜ İRHM 

358. Görsel, Oturan Adam (Boyacı İbrahim) 

Nurullah Berk 


MSGSÜ İRHM 

1-“Nurullah Berk çağdaş plastik sanat beğenisiyle, 

süslemeci-dekoratif anlayışı kendi resimlerinde birbirine 

yaklaştırmıştır. Ayrıca bu iki dünyanın bireşimine yönelik bir 

çabanın savunmasını yapmıştır.” sözünden hareketle Nurullah 

Berk’in resimlerini inceleyiniz. Bulgularınızı sınıf ortamında 


2- Nurullah Berk’in Türk resim sanatına katkıları hakkındaki 

düşüncelerinizi söyleyiniz. 

Nurullah Berk, Türk sanatında plastik değerleri öne 

çıkarmayı amaçlayan grup içinde, yalnızca resimleri 

ile değil, grubu ve sanat anlayışını tanıtmayı amaçlayan 

yazılarıyla da öne çıkmıştır. Kendi aralarında 

biçem (üslup) ve izlek (tema) birliği olmayan D Grubunun 

basınla ilişkili sanatsal dilini Nurullah Berk’in 

oluşturduğu söylenebilir. D Grubu ile başlayan yenileşme 

evresi içinde bu dönemde oluşan bütün sorunlara 

açık, aydın ve sanatçı kimliği ile kültür dünyamızda 

bu sorunların tartışılmasına zemin hazırlamış, 

tartışmalara bizzat katılmıştır. Türk sanatının yöneldiği 

Batı dünyası karşısında, kimlik sorunuyla ilgili 

çözüm olanaklarını sorgulamış ve bu tür bir sorgulamanın 

kendi sanatına yansıyan boyutlarını sürekli 

olarak gündemde tutmayı başarmıştır. Nurullah Berk 

çağdaş plastik sanat beğenisi ve süslemeci-dekoratif 

anlayışı kendi resimlerinde birbirine yaklaştırmıştır. 

Ayrıca bu iki dünyanın bireşimine yönelik bir çabanın 

savunmasını yapmıştır. Berk’in resimlerinde birbirini 

değişik yönlerde kesen düz çizgilerin, kavislerin, eğrilerin 

oluşturduğu organik ve inorganik biçimler ile 

karşıtlıklarında uyumuna dayalı resimsel bir dünya 

dikkati çeker. Nurullah Berk’in yalınlaştırılmış sağlam 

konturlü çizgilerle bölünmüş resimleri grubun 

öteki üyelerinde görülmeyen Doğu kökenli bir karakter 

taşır. 

Nurullah Berk Lhoté ve Léger atölyelerine devam 

ederken bu sanatçıların resimde savundukları desen, 

kütle ve hacim yaratma anlayışlarını benimsemiş, 

Türkiye’de İzlenimci Çallı Kuşağının yok ettiğini düşündüğü 

bu anlayışları Türk resmine yeniden getirmeyi 

planlamıştır. Sanatçının bu amaçla kurulmasına 

öncülük ettiği D Grubu dönemi resimlerinde (1933- 

35) Bileşimsel Kübizm (Sentetik Kübizm)’e yakınlığı 

sezilir. 

83

84 

Etkinlik 

Elif Naci (1898 - 1988) 

359. Görsel, 

Natürmort 

Elif Naci 

52x48.5 cm 

Mukavva üz.yağb. 

MSGSÜ İRHM 

Elif Naci’nin çok yönlü sanatçı kişiliğinin (gazeteci ve edebî kişiliğinin) 

resimlerine nasıl yansımış olabileceğini tartışarak belirleyiniz. Ulaştığınız 

sonuçları yazınız. 

.................................................................................................................. 

.................................................................................................................. 

.................................................................................................................. 

1914’te Sanayi-i Nefise Mektebinde İbrahim Çallı atölyesinde öğrenim görmüştür. 1916’da İlham 

gazetesinde gazeteciliğe başlamış, sırasıyla Son Posta, Son Telgraf, Milliyet ve Cumhuriyet gazetelerinde 

çalışmıştır. 1929’da Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği’ne giren sanatçı 1933’te 

D Grubu kurucularından biri olmuştur. İlk çalışmalarında iç mekanları kullanan sanatçı, Türk ve İslam 

Eserleri Müzesinde yöneticilik yaptığı yıllarda oradaki yapıtların etkisiyle Doğu ve Batı sanatına 

özgü öğeleri birleştirme çabası içine girmiş, özellikle kaligrafi sanatına plastik bir değer kazandırmaya 

çalışmıştır. 

Etkinlik 

Cemal Tollu (1899 - 1968) 

360. Görsel, 

Kurban, 1963 

45.4x56.2 cm 

Cemal Tollu 

Tuv. üz. yağb. 


Cemal Tollu’nun yandaki görsellerini 

inceleyerek, Tollu’nun 

“Kübizm”i algılayış biçimi ile ilgili 

neler söyleyebilirsiniz. 

361. Görsel, 

Desen, 

Cemal Tollu 

25.5x17 cm 

Cemal Tollu 

Sanayi-i Nefise Mektebini bitirdikten sonra Münih’te Hans Hofmann (Hans Hofmın), Paris’te André 

Lhoté, Fernand Léger ve Marcell Grommaire’in (Marşal Gromair) atölyelerinde kübist ve inşacı resmin 

etkilerine açık bir öğrenim görür. Tollu, kompozisyonlarında kuruluşa önem verir. Biçimleri heykelsi 

görünüşlere ulaştırır. Hacimselliği öne çıkarır. Resimleri figür ağırlıklıdır. Geometriye dayanan disiplin, 

kompozisyon bütünlüğü ve resimsel elemanları bu bütünlüğün kaçınılmaz parçaları olarak düşünme 

eğilimi Tollu’nun sanatı için söylenebilecek belli başlı özelliklerdir. 

Anadolu Medeniyetleri Müzesinde yöneticilik yaptığı sırada Hitit sanatını tanır ve bu sanatın izleri 

Tollu’nun çalışmalarına yansır. Paris ve Münih’te etkisi altında kaldığı kübist ve inşacı üsluba Anadolu 

kültürünün evrensel değerlerini katmasını bilmiştir. Tollu, Hitit rölyeflerinde de tanık olduğumuz 

Anadolu kültürünü, sağlıklı biçimler üzerine geliştirmiş olduğu resimlerine katarak evrensel değerler 

kazandırmıştır.

Etkinlik 

Zeki Faik İzer (1905 - 1988) 

“Sanatta dogmatik kalıplara karşı olması, araştırmadan ve yenileşmeden yana eğilimini yaşamının 

sonuna kadar sürdürmesi, onun resimleriyle ilgili bugün bile kesin bir sınıflama yapmamızı güçleştirir. 

1940’larda soyut denemelere başlar. Uzak Doğu resminden, Fransız klasisizminden çağdaş sanatın ölçülerine 

varıncaya kadar sanat tarihinin bütün dönemleriyle yakın ilişki kurmuştur. Desenin biçim yaratıcı 

etkisi daha sonraki yıllarda yerini renge terk edecek, Zeki Faik doğadan ve çevresinden, yaşamın içinden 

aldığı izlenimleri özgür bir renk anlayışı doğrultusunda tuvallerine yaymaya başlayacaktır.”(Günsel Renda 

ve diğerleri, Türk Plastik Sanatlar Tarihi, s. 75-76). 

Yukarıdaki tespitten yola çıkarak Zeki Faik İzer’in bu özelliklerinin sanat anlayışına ve eserlerine nasıl 

yansıdığını aşağıdaki görselleri de göz önüne alarak söyleyiniz. 

362. Görsel, Balıklı Natürmort 


46x55 cm Kont.üz.yağb. 



Abidin Dino (1913 - 1993) 

363. Görsel, İnişe Geçen Kuşlar 


64x49 cm Kağıt üz.guaş. 

TCMB Sanat Koleksiyonu 

Abidin Dino’nun Türk resim sanatına katkılarını araştırınız. 

365. Görsel, Otoportre, (1973) 

Abidin Dino 



366. Görsel, Çiçek (1970’ler) 

Abidin Dino 

44x30 cm Kağ.üz.guaş 


364. Görsel, (1967) 


50x64 cm Kağ.üz.yağb. 


367. Görsel, Acının Resimleri Otoportre, (1967) 

Abidin Dino 

30x23.5 cm Kağ.üz.guaş 


Abidin Dino 

1933’te kurucularından biri olduğu D Grubunun ilk sergisinde yer alan desenlerini, o sırada Türkiye’de 

çalışmalar yapan Sovyet sinemacı Yutkeviç (Yutkeviç)’in beğenerek çağrıda bulunması üzerine, 1934’te 

Sovyetler Birliği’ne gider. 1937’ye kadar ressam ve dekoratör olarak film çekimlerine katılır. Bir yıl da 

Paris’te kalarak dönemin ünlü sanatçılarıyla ve bu arada bir süre etkisi altında kaldığı Picasso ile ilişki 

kuran Abidin Dino’nun çalışmalrı Türkiye’ye dönüşünde, giderek yerel ve kendine özgü bir üsluba ulaşır. 

1940 yılında Liman Ressamları adıyla da bilinen toplumsal gerçekçi Yeniler Grubuna katılır. 1941’de 

siyasal görüşleri yüzünden İstanbul’dan uzaklaştırılan Dino, 1946’ya kadar kaldığı Güney Anadolu’da 

yaptığı resimlerde köy yaşamını işleme olanağı bulur. Bu dönemde bir yandan da heykelle ilgilenir. 

85

86 

D Grubuna Sonradan Katılanlar 

D Grubu ressamları 1933-1947 yılları arasında İstanbul’da toplam on beş grup sergi açmışlardır. Zamanla gruba 

Bedri Rahmi Eyüboğlu, Turgut Zaim, Halil Dikmen, Eşref Üren, Eren Eyüboğlu, Arif Kaptan, Hakkı Anlı, Sabri 

Fettah Berkel, Nusret Suman daha sonra da Müstakillerden Zeki Kocamemi katılmıştır. 

368. Görsel, 

Bedri Rahmi Eyüboğlu 

(1911 - 1975) 

371. Görsel, 

Eşref Üren 

(1897 - 1984) 

373. Görsel, 

Arif Bedii Kaptan 

(1906 – 1979) 

369. Görsel, 

Sabri Fettah Berkel 

(1907 - 1993) 

374. Görsel, 

Eren Eyüboğlu 

(1908 - 1988) 

370. Görsel, 

Halil Dikmen 

(1906 - 1964) 

372. Görsel, 

Hakkı Anlı 

(1906 - 1991)

! Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun 1958’de Brüksel Dünya Sergisinde büyük ödül ve Sao Paolo Bienali’nde 

de altın madalya kazandığını biliyor musunuz? 

Etkinlik 

Bedri Rahmi Eyüboğlu (1911 - 1975) 

“Bedri Rahmi, sürekli işleyen bir zihin ve sürekli işleyen bir bilek ile Türk resim sanatının en önemli 

isimlerinin başında gelir. Başına buyrukluğuyla (başına buyrukluktan kastım, daima kendi yolunda yürümesidir) 

ve Türkiye’de ilk olan sanat üzerine düşünceleriyle, eğitimciliğiyle, resimden mozaiğe, mozaikten 

duvar resmine, oradan yazmaya, vitraya, cam yüzeyine, seramiğe kadar uzanan malzeme çeşitliliğiyle, eş 

deyişle denemeden asla korkmamasıyla Bedri Rahmi, Türk resim sanatında başlı başına bir ekoldür. O, 

“Bir elinde dolmakalem, öteki elinde fırça ile dolaştığı için elleri daima boya içerisindedir. Resimden yorulunca 

yazı yazmaya başlar. Kendini ressamlara sorarsanız: Ressamlığı şöyle böyle, ama iyi şiir yazar. 

derler. Muharrirlere sorarsanız: Muharrirliği şöyle böyle, fakat iyi resim yapar. derler. Terzilerden ve berberlerden 

pek hoşlanmaz. El Greco (El Greko)’ya, Rus romanlarına, pastırmaya ve halk türkülerine bayılır. 

Gündüzleri resim yaptığı, geceleri yazı yazdığı söylenir. Bunlardan hangisini daha çok sevdiğini kestirmek 

güçtür. Muhtelif mecmua ve gazetelerde yazar.” Bedri Rahmi bu ifadeleriyle D Grubunun 14. üyesi olarak 

kendisini büyük bir alçak gönüllülükle tanıtır. 

Yukarıdaki metinden yola çıkarak Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun anılan alanlardaki üretimini, sanatçının 

çok yönlülüğü ile bağlantı kurarak açıklayınız. 

375. Görsel, Mavi-Yeşil Han Kahvesi, (1943) 



Etkinlik 

“Bugüne kadar resim sanatı alanında 

Yapılagelmiş olanları inceleyeceğime 

Kendimi bütün dünyaya kabul ettirmişler 

Arasında beni en çok saranları ayırarak 

Onlara kendi aramalarımı, denemelerimi 

Katacağıma 

Alışılagelmiş, basmakalıp, hazırlop 

Klişeleşmiş, çiğnene çiğnene tadı tuzu 

Kalmamış hiçbir şeyi tekrarlamayacağıma 

Elimden çıkan her çizgiye 

Her lekeye 

Her renge 

Her beneğe 

376. Görsel, Vagon Restoran, (1954) 



MSGSÜ İRHM 

377. Görsel, Brüksel 1958 Fuarı Panosu, 

ayrıntı 



Aşağıda atölyesinin girişine asmış olduğu metni okuyup yukarıdaki görselleri de dikkate alarak Bedri 

Rahmi Eyüboğlu’nun sanata bakışını yorumlayınız. Ulaştığınız sonuçları paylaşınız. 

Kendi aklımı 

Kendi tecrübemi 

Kendi tasamı 

Kendi ömrümü, yüreğimi basacağıma 

Aldığım nefes, içtiğim su, bastığım toprak 

Gözüm, kulağım burnum, 

Elim, belim, dilim, derim üstüne 

Yemin ederim. 

Yeminimi bozduğum gün 

Burdan giderim.” 


(Bedri Rahmi Eyüboğlu, Resme Başlarken, Türkiye İş Bankası 

Yayınları, İstanbul, 2005, s. 504) 


1911 yılında Görele ilçesinde dünyaya gelen Bedri Rahmi Eyüboğlu ressam, şair, yazar ve eğitimci 

kimlikleriyle tanınır. Geleneksel Türk ögelerini yapıtlarında kullanan sanatçı, Trabzon’da orta 

öğrenimini sürdürdüğü yıllarda hocası Zeki Kocamemi’nin etkisiyle 1929 yılında İstanbul Güzel Sanatlar 

Akademisine girer. Orada sırasıyla Nazmi Ziya ve İbrahim Çallı atölyelerinde çalışır. Paris’e 

giderek André Lhote atölyesinde de çalışan Eyüboğlu 1933 yılında İstanbul’a döner ve 1934’de D 

Grubunun dördüncü sergisine katılır ve 1936’da Akademiden birincilikle mezun olur. Resim çalışmalarının 

yanı sıra 1950’lerden sonra yurt içi ve yurt dışında bir çok mozaik pano çalışması yapar. 

87

88 

Etkinlik 


“Ressamların otoportreleri ile yaşamlarının kaydını tutmaları sanat tarihçileri tarafından bir anlamda 

onların yalnızlıklarının göstergesi olarak da görülmüştür (Haşim Nur Gürel, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Sanatı 

üzerine, www.sanalmuze.org.tr).” 

Çok sayıda özportresini (otoportre) yapan Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Binbir Bedros” adını verdiği son 

dönem özportrelerinden örnekler görmektesiniz. H. Nur Gürel’in yukarıdaki yazısından hareketle Bedri Rahmi 

Eyüboğlu’nun şiirlerini de dikkate alarak Bedros’ları hakkındaki düşüncelerinizi sınıf ortamında paylaşınız. 

378. Görsel, Bedros 


Kağıt üz. çini mürekkebi 


Etkinlik 

Eşref Üren (1897 - 1984) 

“Bir yüz, bir insan yüzü 

Bin insan yüzü demektir. 

Hem yaşamda 

Hem resimde. 

Ben hep başkalarında 

Seyrettim kendimi. 

Şimdi aynamın önündeyim. 

Aynamın sırrı kara mürekkep, 

İzim kalıyor ben seyrettikçe.” 


Bedri Rahmi Eyüboğlu, Binbir Bedros 

(Otoportreler), Ada Yayınları, 1977. 

379. Görsel, Bedros 


36x39 cm 

Kağıt üz. çini mürekkebi 


“Tüm yaşam boyu 

O kadar çok çizdi ki 

Başkalarını Bedros 

Biraz da kendi yüzümü 

Çizeyim, dedi 

Ölümüne beş kala. 

O kadar anlatmıştı ki 

Kendini başkalarında 

Biraz da anlatmak istedi başkalarını 

Kendi yüzünde. 

O hiç ölmeyecek yüzünde”. 


Bedri Rahmi Eyüboğlu, Binbir Bedros 

(Otoportreler), Ada Yayınları, 1977. 

Aşağıda Eşref Üren’in bir anısı ve sanatı hakkındaki görüşlerinden alıntı yapılmıştır. Bu alıntıda “Yeşil 

Türbe’den daha güzeldi, hayran oldum.” sözünden ne anlıyorsunuz? Düşüncelerinizi söyleyiniz. 

“Bir gün Bursa’da gezinti esnasında baktım bir kalabalık var. Bir adam oturmuş resim yapıyor. Yırtık çorapları 

pabuçlarından çıkmış. İyice yaklaştım: Yeşil Türbe’ye doğru oturmuş peyzaj çalışıyordu. Resme baktım. 

Yeşil Türbe’den daha güzeldi, hayran oldum. Orada ressam olmaya karar verdim. Eve geldim. O gece 

hiç uyuyamadım. Sabaha kadar sağımdan soluma dönüp durdum. Sabah kalkınca anneme Ben İstanbul’a 

gidiyorum, dedim. Ne yapacaksın? dedi. Sanayi-i Nefiseye gideceğim, dedim.” (Dinçer Sezgin, “İnatlarla 

Doğan Bir Eşref Üren”, s. 14). 

…Resim en fazla fire veren sanattır. Binlerce öğrenciden bir kişi yetişirse ne mutlu! Ama bu son zamanlarda 

hafife alınmakta. Resmin boş zaman değerlendirecek, mühimsenmeyecek, eğlendirici bir şey olduğunu 

öğretiyorlar. Halbuki resim yıpratıcı ve yorucu bir çabadır. Hele desen… Desensiz bir sanayi tasavvur edilebilir 

mi? Hatta desensiz aya bile gidilemez. Çünkü desen tasavvurun anasıdır... Eşref Üren 

380. Görsel, İç Mekan (Enteryör) 

Sofra Hazırlığı 

Eşref Üren 

Tuv.üz.yağb. Türkiye İş Bankası Koleksiyonu 

381. Görsel, Ankara Opera Binası, (1940) 

Eşref Üren 



382. Görsel, Son Özportresi, (1984) 

Eşref Üren 

30x22 cm Karton üz.yağb. 

Özel Koleksiyon

Etkinlik 

383. Görsel, Simitçi 



MSGSÜ İRHM 

1950’lerden sonra hat ve minyatür sanatını da kullanarak önce soyutlama 

nitelikli daha sonra tümüyle soyut yaklaşımlarda eserler ortaya koyan 

Berkel’in, Cézanne (Sezan) ve kübizmin yapısal düzenleme ilkelerini 

dikkate alarak aşağıdaki görsellerini değerlendiriniz. 

384. Görsel, Ege’de Tütün Toplayanlar 



MSGSÜ İRHM 

385. Görsel, Soyut Kompoziyon, (1969) 





1927-1928’de Belgrad Güzel Sanatlar Okulu hazırlık bölümünden diploma aldıktan sonra, Floransa 

Güzel Sanatlar Akademisinde Felice Carena (Felis Karen) atölyesinde çalışmış ve aynı akademide 

iki yıl fresk ve gravür dallarında eğitim almıştır. Bütün bunların yanı sıra Rönesans’ın 

doğduğu bu kentin müzelerinde incelemelerde bulunmuş ve Rönesans kültürünü yakından tanımıştır: 

“Rönesans çok büyük bir sanat... Bu büyük dâhilerin yaptıkları muazzam eserlerle karşı karşıya 

kalmak, onların problemlerini öğrenmeye çalışmak kolay değildi. Bellini (Bellini), Giotto (Ciotto), 

Piero della Francesca (Piera della Françesko) ve Fra Angelico (Fre Anceliko)’nun iman ve 

sevgi dolu sanatı, dünyayı adeta yeniden yaratan büyük Michelangelo (Mikelancelo), pentür ve teknik 

hususunda erişilmez Tiziano, büyük Leonardo, Raphaello ve Donatello bana sanatın ne kadar 

büyük ve mukaddes olduğunu öğrettiler.” (E. Tanaltay, “Sanat Ustalarıyla Bir Gün”, s. 121). 

Halil Dikmen (1906 - 1964) 

1- Halil Dikmen’in Kurtuluş Savaşı’nda Cephane Taşıyan Kadınlar adlı resmini, Nazım Hikmet’in Kuvvayi 

Millîye Destanı’ndan alıntı yapılan aşağıdaki şiiri ile ilişkilendirerek düşüncelerinizi açıklayınız. 

2- Aynı konunun iki farklı ressam tarafından yorumlanış biçimiyle ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

3- Görsel ve sözel anlatımın birey üzerindeki etkilerini sorgulayınız. 

386. Görsel, 

Kurtuluş Savaşı’nda 

Cephane Taşıyan 

Kadınlar, 

(1933) 

Halil Dikmen 

137x243 cm 


ARHM 

387. Görsel, 

Ayın Altında 

Kağnılar, 

(2004) 

Aydın Ayan 

100x200 cm 



Sabri Fettah Berkel (1907 - 1993) 

Etkinlik 

“... Ayın altında kağnılar gidiyordu. 

Kağnılar gidiyordu akşehir üstünden afyon’a doğru. 

Toprak öyle bitip tükenmez, 

Dağlar öyle uzakta, 

Sanki gidenler hiçbir zaman 

Hiçbir menzile erişmiyecekti. 

Kağnılar yürüyordu yekpare meşeden tekerlekleriyle. 

Ve onlar 

Ayın altında dönen ilk tekerlekti. 

Ayın altında öküzler 

Başka ve çok küçük bir dünyadan gelmişler gibi 

Ufacık, kısacıktılar, 

Ve pırıltılar vardı hasta, kırık boynuzlarında 

Ve ayakları altından akan 

Toprak, 

Toprak 

Ve topraktı. 

Gece aydınlık ve sıcak 

Ve kağnılarda tahta yataklarında 

Koyu mavi humbaralar çırılçıplaktı. 

Ve kadınlar 

Birbirlerinden gizliyerek 

Bakıyorlardı ayın altında 

Geçmiş kafilelerden kalan öküz ve tekerlek ölülerine. 

Ve kadınlar, 

Bizim kadınlarımız : 

Korkunç ve mübarek elleri, 

İnce, küçük çeneleri, kocaman gözleriyle...” 

Nazım Hikmet Ran 

(Nazım Hikmet Ran, Kuvay-ı Millîye, Yedinci Bab, Adam Yayınları, 

5. Basım, İstanbul, Ekim 1991, s. 71-72) 

89

90 

Etkinlik 

Gruplar Dışında Kalan Sanatçılar 

Aşağıda, gruplar dışında kalan ressamların eserlerinden örnekler verilmiştir. Görselleri inceleyerek soruları 

cevaplayınız. 

1- Ressamların üslup özellikleri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

2- Sanatçıların herhangi bir gruba dahil olmamalarının nedenleri neler olabilir? 

3- Siz bu sanatçıları bir gruba dahil etseydiniz kimleri hangi gruba dahil ederdiniz? Nedenleri ile açıklayınız. 

4- Bir gruba dahil olmanın sanatçıya kazandırdıkları ve kaybettirdikleri neler olabilir? 

388. Görsel, 

Aliye Berger 

(1903 - 1974) 

391. Görsel, 

Şeref Bigalı 

(1925 - ) 

394. Görsel, 

Fikret Mualla 

(1903 - 1967) 

389. Görsel, 

Şemsi Arel 

(1906 - 1982) 

392. Görsel, 

Ercüment Kalmık 

(1908 - 1971) 

395. Görsel, 

Şükriye Dikmen 

(1918 - 2000) 

390. Görsel, 

Abidin Elderoğlu 

(1901 - 1974) 

393. Görsel, 

Malik Aksel 

(1901 - 1987) 

396. Görsel, 

Şefik Bursalı 

(1903 - 1990)

Etkinlik 

Neşet Günal (1923 - 2002) 

Türk resim sanatında toplumsal gerçekçi yönelimin önemli bir temsilcisi olarak bilinen Neşet Günal’ın 

“Bir Başka Yaşantı” adındaki çalışmasıyla, Cahit Külebi’nin “Sivas Yollarında” adlı şiirini inceleyerek “Toplumsal 

Gerçekçi” sanat anlayışının temel yaklaşımları ile ilgili bulgularınızı tespit ediniz. 

Etkinlik 

Neşet Günal 

Aşağıdaki görselleri inceleyerek düşüncelerinizi yazınız. 

398. Görsel, 

Mehmet’in Oğlu, (1983) 

Neşet Günal 


397. Görsel, 

Bir Başka Yaşantı, (1970) 

Neşet Günal 


399. Görsel, Duvar Dibi-3, (1972-1973) 

Neşet Günal 



“Sivas yollarında geceleri 

Katar katar kağnılar gider 

Tekerleri meşeden. 

Ağız dil vermeyen köylüler 

Odun mu, tuz mu, 

Hasta mı götürürler? 

Ağır ağır kağnılar gider 

Sivas yollarında geceleri. 

Ne yıldızlar kaynaşır gökyüzünde, 

Ne sevdayla dolar taşar gönüller, 

Bir rüzgâr eser ki bıçak gibi 

El ayak şişer. 

Sivas yollarında geceleri 

Ağır ağır kağnılar gider…” 

Cahit Külebi 

(S. Kemal Karaalioğlu, Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, 

İnkılâp Kitapevi, İstanbul) 

400. Görsel, Başakçı Kadın II, 

1979’dan 

Neşet Günal 


............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

............................................................................................................................................ 

91

92 

C) Yeniler Grubu 

Etkinlik 

Yeniler Grubu 

Kendilerinden önceki gurupların insan sorunlarına yabancı kaldıklarını, içinde yaşadıkları toplumla ilişkilerin 

kesildiğini öne sürerek 1940 yılında toplumcu sanat görüşü çevresinde birleşirler. 

Toplumsal gerçekçiliği savunan bir gruptur. Öncelikle düşün ve yazın alanında kendini gösteren toplumsal 

gerçekçilik II.Dünya Savaşı’nın tedirginliği, ekonomik sorunlar ve bunların beraberinde getirdiği toplumsal 

çalkantılar sonucunda kültür ve sanat hayatını etkilemiş ve bir ulusal sanat görüşü ağırlık kazanmıştır. Yeniler 

Grubu bu anlayışın resim sanatındaki yansımasıdır. Grup, resmin Batılı sanat akımlarının etkisinden kurtularak 

halka yönelmesi ve toplumsal sorunlarla ilgilenmesi amacıyla kurulmuştur. 

28 Mart 1940’daki “Liman Resimleri” adlı sergide İstanbul’un yoksul kıyı kesimlerinde yaşam savaşı veren 

insanlardan ve onların yaşamlarından kesitler vermişlerdir. Konularını kendi anlayışları doğrultusunda işlerken 

yöntem ve teknik açıdan Batıdan kopmamışlardır (Z.Rona, “Yeniler” maddesi, Eczacıbaşı.., s. 1939). 

1- Yeniler Grubunun resimdeki bu yaklaşımı ışığında, grup üyelerinin bu anlayışı nasıl yorumladıklarını görsellere 

bakarak söyleyiniz. 

2- Yeniler Grubunun Türk resim sanatına katkılarını aşağıda boş bırakılan yere yazınız. 

401. Görsel, 

Avni Arbaş 

(1919 - 2003) 

404. Görsel, 

Turgut Atalay 

(1918 - 2004) 

407. Görsel, 

Selim Turan 

(1915 - 1994) 

402. Görsel, 

Nuri İyem 

(1915 - 2005) 

405. Görsel, 

Mümtaz Yener 

(1918 - 2007) 

408. Görsel, 

Ferruh Başağa 

(1931 - ) 

403. Görsel, 

Nejat Melih Devrim 

(1923 - 1995) 

406. Görsel, 

Haşmet Akal 

(1915 - 1963) 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

................................................... 

...................................................

Etkinlik 

Nuri İyem (1915 - 2005) 

409. Görsel, Nalbant 

Nuri İyem 



Etkinlik 

Nuri İyem 

412. Görsel, Dededen Toruna Atatürk Türküleri 

Nuri İyem 


ARHM 

Yukarıdaki görseli inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Görseldeki yaşlı adam, sedirde oturan kadın ve iki çocuk kim olabilir? 

2- Bu mekan neresi olabilir? 

3- Duvardaki resimler hangi konuları anlatır? 

4- Kapı neden açık ve gelenler kimler olabilir? 

5- Resimdeki objelerin betimlenme nedenleri sizce ne olabilir? 

6- Yaptığınız inceleme sonucunda resim ile ilgili gözlemlerinizi yazınız. 

Nuri İyem, Yeniler Grubunun en önemli sanatçılarından biridir. 

Grubun anlayışı doğrultusunda; 

1- Nuri İyem’in resimlerine bakarak Yeniler Grubu içerisindeki 

önemini belirleyiniz. 

2- Nuri İyem’in resimlerinde işlediği konuları, Yeniler Grubunun 

sanat anlayışıyla ilişkilendirerek bulgularınızı paylaşınız. 

410. Görsel, Köylü Kadınlar, (1976) 

Nuri İyem 


411. Görsel, Tarla Dönüşü, (1960) 

Nuri İyem 

(Ölçü bilinmiyor) Tuv.üz.yağb. 

93

94 

D) On’lar Grubu 

413. Görsel, 

Mustafa Esirkuş 

(1923 - 1989) 

Etkinlik 


Aşağıdaki metni okuyarak görselleri inceleyip soruları cevaplayınız. 

1- On’lar Grubunun sanat görüşünü, hazırladıkları afişteki El Greco’nun bir figürü ve bir kilim motifi ile 

simgeleştirmeleri hakkındaki düşüncelerinizi söyleyiniz. 

2- Yeniler ve D Grubunun Türk resim sanatına katkılarını göz önünde bulundurarak On’lar Grubu sanatçıları 

hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

416. Görsel, 

Turan Erol 

(1928 - ) 

419. Görsel, Göç 

Nedim Günsur 

(1924 - 1994) 

414. Görsel, 

Fikret Otyam 

(1926 - ) 

417. Görsel, 

Adnan Varınca 

(1918 - ) 

418. Görsel, 

Orhan Peker 

(1927 - 1978) 

420. Görsel, 

Leyla Gamsız 

(1920 - ) 

415. Görsel, 

Mehmet Pesen 

(1923 - ) 


Tümü Bedri Rahmi Eyüboğlu Atölyesinden mezun olan bu sanatçılar, hocalarından sanatın evrensel 

değerlerini öğrenmişlerdir. Bu eğitim sonucunda sanatın o güne kadar üretilmiş bütün değerlerinin çağdaş 

sanat yapmak isteyen kişiler için kaynak oluşturabileceğini öne sürmek o günler için oldukça yenidir. 

Türk resminde Doğu-Batı bileşiminin özgün sanat yapmakta yeni olanaklar getirebileceğini savunan bu 

görüşe göre yöresel kültür değerleri evrensel sanat üretmekte bir esin kaynağı olacağı gibi Batı resminin 

önemli ustalarını evrensel sanat kaynağına yöneltmek de, usta olarak benimsemek de sanatçıya yeni 

ufuklar açabilirdi. Bu ressamlardan bazılarının, hocaları Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun, leke, çizgi, renk 

ve benek biçiminde özetlediği resim anlayışından hareketle kendilerine özgü üsluplar geliştirmelerine 

karşın yenilik getirmek gibi bir iddiaları olmamıştır. İlk sergilerini Akademinin yemekhanesinde 1947 

yılında açan On’lar Grubu, lokantanın kapısını süsleyen afişte mesajlarını somutlaştıran iki motifi bir 

araya getirirler. Bir kilim motifi ve ünlü İspanyol ressam El Greco’nun bir figürü.

3- CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE MİMARİ VE MİMARİDE KULLANILAN İKİ VE ÜÇ BOYUTLU SANAT ESERLERİ 

! Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında hemen hemen her ilde yeni bir mimari ortaya koyma ça- 


1) Yaşadığınız şehirde -varsa- Cumhuriyet döneminde 

yapılmış ilk devlet binalarını araştırınız. 

2) Bu binaları yapan mimarların kim olduğunu araştırarak 

topladığınız bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 


* I. Ulusal Mimarlık Akımı * II. Ulusal Mimarlık Akımı 

basının nedenlerini düşününüz. 

Etkinlik 

Cumhuriyet ve Mimari 

1- “Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde her alandaki arayışlar mimaride de kendini gösterir. Batı ülkelerinde 

görülen ulusçuluk hareketleri Osmanlı topraklarına da yayılır ve mimaride ulusal özellikleri içine 

alan ögeler farklı bir yorumla yapılarda kullanılmaya başlar. Bu süreçte özellikle taş ve taş süslemelerin 

daha çok tercih edildiği gözlenmektedir” (M.Sözen - M.Tapan, 50 Yılın Türk Mimarisi, s. 99-105). Sizce 

bu süreçte taş ve taş süslemelerin kullanılmasının nedenleri neler olabilir? 

2- Cumhuriyetin ilk yıllarında eserler veren ressamlar çalışmalarında daha çok Avrupa resim geleneğini 

uygularken mimarideki gelenekçi tutumun nedenleri sizce neler olabilir? 

Cumhuriyet Dönemi Mimarisi: Cumhuriyet Dönemi mimarisi özellikle sivil yapılarıyla (hükûmet 

konakları, köşkleri, vakıf hanları, bankalar, oteller, eğitim kurumları vb.) tanınır. Bu dönem yapıtları 

dış cephe mimarileriyle dikkati çeker. 

I. Ulusal Mimarlık Akımı Sanatçıları: Cumhuriyetin ilanının ardından Ziya Gökalp’le başlayan 

Türkçülük akımı sanata, özellikle mimari ürünlerin biçimlenişlerinde kendini duyurmuş ve 

Avrupa’daki gelişmelerden uzak Neo-Klasik bir davranışla, klasik Osmanlı dinsel yapılarının dekoratif 

mimari elemanları kopya edilmiş, ulusal bir mimari yaratılmaya çalışılmıştır. Ali Talat Bey (1869-1922), Mimar 

Kemalettin Bey (1870-1927), Vedat Tek (1873-1942) ve Arif Hikmet Koyunoğlu (1888-1982) bu dönemin önemli 

temsilcileridir. 

II. Ulusal Mimarlık Akımı Sanatçıları: Cumhuriyetin ilk yıllarında 

eser veren mimarlar, Sanayi-i Nefise ve Mühendishane-i 

Berri Hümayun okulunda eğitim görmüş sanatçılardır. Dönemin 

en önemli iki temsilcisi Emin Onat (1908-1961) ve Mimar Orhan 

Arda tarafından yapılan Anıtkabir akımın önemli yansımasıdır 

(Anıtkabir dışında İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi 

(1944), İstanbul Adalet Sarayı Binası (1949) da Emin Onat’ın 

önemli eserleri arasında yer alır). Cumhuriyet Dönemi mimarlarının 

en tanınmışlarından biri de Sedat Hakkı Eldem (1908- 

1988)’dir. 

II. Ulusal Mimarlık Akımı Sonrası Gelişmeler: 1950’li yıllarda 

II. Ulusal Mimarlık Akımı’nın sona ermesiyle Türk mimarlığında 

hem anlayış hem de üslup açısından çeşitlilik egemen olmuştur. 

Türk mimarları, yabancı mimarların etkisinden kurtularak bağımsız 

çalışmaya başlamışlardır. Mimarlık alanında eğitim veren 

okulların çoğalması, mimaride yeni akımların oluşmasında ve gelişmesinde 

oldukça etkili olmuştur. II. Dünya Savaşı’ndan sonra 

dünyada ortaya çıkan gelişmeler Türkiye’yi de etkilemiş, yeni bir 

kentçilik anlayışıyla kentler kurulmuştur. Bu kentlerde farklı işlevlere 

sahip yapılan binalardan önemlileri şunlardır: İstanbul Hilton 

Oteli, İstanbul Belediye Sarayı, Ankara Spor Sarayı, Ankara 

Fen Lisesi, Ankara Tek Genel Müdürlüğü, Ankara Atatürk Kültür 

Merkezi ve Ankara Kocatepe Camisi’dir. 

421. Görsel, 

Ankara Devlet Demiryolları Gar Müdürlüğü 

422. Görsel, 

Ankara Gazi İlk Muallim Mektebi 

95

96 

! 1- Çok partili hayatın sanatın çeşitlenmesine katkısı olmuş mudur? 

4- TÜRK RESİM SANATINDA YENİ ARAYIŞLAR 


1) Ülkemizde 1950 sonrası toplumsal yapı ile ilgili 


2) Resim sanatında 1950 sonrası oluşan grup hareketleri 

var mıdır? Araştırınız. 


* Soyut * Dışavurumculuk * Fotogerçekçilik * Pop Art * Toplumsal Gerçekçilik 

2- “Türk Resim Sanatında Yeni Arayışlar” başlığından neler anlıyorsunuz? 


Aşağıda Kemal İskender’in Gergedan dergisindeki “Türk Resminin Dünü, Bugünü ve Geleceği” makalesi 

içinde yer alan “1950’den Bu Yana Türk Resminin Özellikleri” bölümünü okuyunuz. Maddeleri tartışınız. 

1950’den Bu Yana Türk Resminin Özellikleri 

1- Sosyoekonomik yapının liberalleşmesi çabalarına paralel olarak sanatsal davranışlar ve üslup değerlerinin 

bireysel özellikler kazanması. 

2- Resimsel temaların seçiminde sanatçıların iç dünyaları ve kişisel yaşantılarına ilişkin gerçekleri ön 

plana almaları, dıştaki doğal ve toplumsal çevrenin resim diline aktarılmasında öznel yorum haklarının 

serbestçe kullanılmaya başlanması. 

3- Sanayileşme ve kentleşme sürecinin hız kazanışına paralel olarak kentsel temaların kırsal temalara 

tercih edilmesi. Düzensiz kentleşme ve nüfus yoğunlaşmasının getirdiği sosyoekonomik ve kültürel 

sorunlara karşı genişleyen ilgiler. 

4- Sanat eğitiminde sanayileşme ve ürün çeşitlemesinden doğan biçimsel tasarım ve tanıtım ihtiyaçlarının 

ele alınması, ancak sanayide dışa bağımlılık yüzünden bu tür programların başarıya ulaşamaması. 

5- Batıdaki sanat ve düşünce akımlarının daha hızlı bir tempoyla izlenmesinde yeni zorunlulukların 

ortaya çıkması. 

6- II.Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’de doğan sanat akımlarının Avrupa’da etkinlik hakları araması 

sonucunda ortaya çıkan kültürel savaşım ve rekabetten Türkiye’ye de birtakım yeni üslup sorunlarının 

yansıması. 

7- Resim alanında evrensel değerler savı karşısında yerel-ulusal kültürlere ilişkin değerler sorununun 

güçlenerek gündemde kalması. 

8- Ülkede resimsel üslup etkinliğinin sanat eğitimi yapan kurumlar dışında gerçekleşmesi. 

9- Figüratif ve soyut eğilimler alanında ortaya konan üslup çabalarının yeni teknik ve malzeme kullanımıyla 

farklılaşan yeni boyutlara yönelmesi. 

10- Liberalleşme ve serbest piyasa ekonomisinin geçerlilik kazanması sonucunda resmin bir meta olarak 

yatırım ve sanatsal değer ikileminden oluşan yeni bir kültürel boyut kazanması. 


Türk Resminde 1950 Sonrası Yönelişler 

1950 sonrası Türk resminde görülen yönelişlerle ilgili araştırma yapınız.

Etkinlik 

Türk Resminde 1950 Sonrası Yönelişler 

Aşağıda 1950 sonrası Türk resmindeki yönelişlere ait görseller bulunmaktadır. Bu görselleri inceleyerek 

1950 sonrası sanat anlayışındaki çeşitliliğin dönemin toplumsal yapısı ile olan ilişkisini tartışınız. 

Soyut Sanat 

423. Görsel, 

Özdemir Altan (1931 - ) 

Gerçeküstücülük 

426. Görsel, 

Ergin İnan (1943 - ) 

Minimalizm 

429. Görsel, 

Adnan Çoker (1927 - ) 

Op Art 

432. Görsel, 

Burhan Doğançay (1929 - ) 

Toplumcu Gerçekçilik 

424. Görsel, 

Neş’e Erdok (1949 - ) 

Kavramsal Sanat 

427. Görsel, 

Şükrü Aysan (1945 - ) 

Fotogerçekçilik 

430. Görsel, 

Nur Koçak (1941 - ) 

Simgecilik (Sembolizm) 

433. Görsel, 

Aydın Ayan (1953 - ) 

Dışavurumculuk 

425. Görsel, 

Fikret Mualla (1903 - 1967) 

Naif Sanat 

428. Görsel, 

İbrahim Balaban (1921 - ) 

Doğa Soyutlamaları 

431. Görsel, 

Devrim Erbil (1937 - ) 

Metafizik Resim 

434. Görsel, 

Erol Akyavaş (1932 - ) 

97

*1- Bu çizelgede isimlerine yer verilen ressamlar Türk Resim Sanatı Tarihi nitelikli kitap ve kataloglarda isimlerine atıf yapılan ve müzelerde yapıtlarına yer verilenler arasından belirlenmiştir. 

*2- Bu çizelgede gösterilen akım ve eğilimlerin sayısını farklı bakış açıları ve yaklaşımlarla çeşitlendirmek olasıdır. 

*3- Bu çizelgede isimlerine yer verilen ressamlardan bazıları sanat yaşamları süresince farklı eğilimler gösterdikleri için yapılan çalışmanın amaç ve kapsamına göre farklı tasniflemeler içinde yer alabilmektedirler. 

(Bu çizelge yukarıdaki gerekçeleri dikkate alarak Prof. Aydın Ayan başkanlığında Ömer Faruk Kaya, Sertap Yeğin ve Gönül Kaya tarafından hazırlanmıştır.) 

98 

TOPLUMCU 

GERÇEKÇİLİK 

Cihat BURAK (1915 - ) 

Nuri İYEM (1915 - 2005) 

Mümtaz YENER (1918 - ) 

Mehmet PESEN (1923 - ) 

Neşet GÜNAL (1923 - 2002) 

Avni MEMEDOĞLU (1924 - ) 

Leyla GAMSIZ (1924 - ) 

Nedim GÜNSUR (1924 -1994) 

Mustafa ASLIER ( 1926 - ) 

Nevzat AKORAL (1926 - ) 

Mustafa AYATAÇ (1927 - ) 

Orhan PEKER (1927 - 1978) 

Nevin ÇOKAY (1930 - ) 

Duran KARACA (1934 - ) 

Özer KABAŞ (1934 - 1998) 

Ramiz AYDIN (1937 - ) 

Gürol SÖZEN (1940 - ) 

Neş’e ERDOK (1941 - ) 

Seyyit BOZDOĞAN (1941 - ) 

Fahri SÜMER (1942 - ) 

Erol ÖZDEN (1943 - ) 

Hüsnü KOLDAŞ (1949 - ) 

Kasım KOÇAK (1951 - ) 

Nedret SEKBAN (1952 - ) 

Aydın AYAN (1953 - ) 

Sezai ÖZDEMİR (1953 - ) 

Mevlüt AKYILDIZ (1956 - ) 

A.Umur DENİZ (1960 - ) 

Mustafa ÖZEL (1956 - ) 

Fikret MUALLA (1903 - 1967) 

Semiha BERKSOY (1910 - ) 

Oktay ANILANMERT (1930 - ) 

Ömer KALEŞİ (1932 - ) 

Güven ZEYREK (1935 - ) 

Mustafa AYAZ (1935 - ) 

Mehmet GÜLERYÜZ (1938 - ) 

Burhan UYGUR (1940 - 1992) 

Nevhiz TANYELİ (1941 - ) 

Zafer GENÇAYDIN (1941 - ) 

Ali İsmail TÜREMEN (1942 - ) 

Cihat ARAL (1943 - ) 

Mehmet GÜLER (1944 - ) 

Mustafa ATA (1945 - ) 

Umur TÜRKER (1945 - ) 

Cuma OCAKLI (1947 - ) 

Fevzi KARAKOÇ (1947 - ) 

Hanefi YETER (1947 - ) 

Veysel GÜNAY (1948 - ) 

Şenol YOROZLU (1950 - ) 

Yavuz TANYELİ (1950 - ) 

Nihat KAHRAMAN (1951 - ) 

Resul AYTEMUR (1951 - ) 

İbrahim ÇİFTÇİOĞLU (1952 - ) 

Elif AYİTER (1953 - ) 

Alp Tamer ULUKILIÇ (1957 - ) 

İrfan ÖNÜRMEN (1958 - ) 

İrfan OKAN (1960 - ) 

Selma GÜRBÜZ (1960 - ) 

Hakan GÜRSOYTRAK (1963 - ) 

DIŞAVURUMCULUK 

FANTASTİK 

EĞİLİMLER 

Kayıhan KESKİNOK (1923 - ) 

Nuri ABAÇ (1926 - 2007) 

Fikri CANTÜRK (1933 - ) 

Behçet SAFA (1934 - ) 

Süleyman Saim TEKCAN (1940 - ) 

Gürkan COŞKUN (Komet) (1941 - ) 

Alaettin AKSOY (1942 - ) 

Utku VARLIK (1942 - ) 

Teoman SÜDAR (1943 - ) 

Muzaffer AKYOL (1945 - ) 

İbrahim ÖRS (1946 - ) 

Balkan Naci İSLİMYELİ (1947 - ) 

Ekrem KAHRAMAN (1948 - ) 

Kemal İSKENDER (1949 - ) 

Mustafa HORASAN (1965 - ) 

Cemal BİNGÖL (1912 - 1993) 

Ferruh BAŞAĞA (1915 - ) 

Selim TURAN (1915 - 1994) 

Hasan KAVRUK (1919 - ) 

İsmail ALTUNOK (1920 - ) 

Nejat Melih DEVRİM (1923 - 1995) 

Lütfü GÜNAY (1924 - ) 

Mübin ORHON (1924 - 1981) 

Adnan TURANİ ( 1925 - ) 

Abdurrahman ÖZTOPRAK (1927 - ) 

Özdemir ALTAN (1931 - ) 

Ömer ULUÇ (1931 - ) 

Erdal ALANTAR (1932 - ) 

Tülay Tura BÖRTEÇENE (1936 - ) 

Tomur ATAGÖK (1939 - ) 

Asım İŞLER (1941 - ) 

Güngör TANER (1941- ) 

Adem GENÇ (1944 - ) 

Halil AKDENİZ (1944 - ) 

Zahit BÜYÜKİŞLEYEN (1946 - ) 

Bubi (1949 - ) 

Zekai ORMANCI (1949 - 2008) 

Yusuf TAKTAK (1951 - ) 

Habip AYDOĞDU (1952 - ) 

Kemal ÖNSÖY (1954 - ) 

Mithat ŞEN ( 1957 - ) 

Tayfun ERDOĞMUŞ (1960 - ) 

SOYUT SANAT 

DOĞADAN 

SOYUTLAMALAR 

Ercüment KALMIK (1909 - 1971) 

Naile AKINCI (1923 - ) 

Turan EROL (1927 - ) 

Cavit ATMACA (1931 - ) 

Dinçer ERİMEZ (1932 - ) 

Fethi ARDA (1934 - 1996) 

Devrim ERBİL (1937 - ) 

Ali CANDAŞ (1940 - ) 

Mustafa PİLEVNELİ (1940 - ) 

Yusuf KATİPOĞLU (1941 - ) 

Hasan PEKMEZCİ (1945 - ) 

Fahr-el Nisa ZEİD (1901 - 1991) 

İbrahim BALABAN (1921 - ) 

Hüseyin YÜCE (1928 - ) 

Yalçın GÖKÇEBAĞ (1928 - ) 

Oya Zaim KATOĞLU (1940 - ) 

Erol AKYAVAŞ (1932 - ) 

Reşat ATALIK (1937 - ) 

Nur KOÇAK (1941 - ) 

Serhat KİRAZ (1945 - ) 

Şükrü AYSAN (1945 - ) 

Hüsamettin KOÇAN (1946 - ) 

Bünyamin ÖZGÜLTEKİN (1951 - ) 

NAİF SANAT 

METAFİZİK RESİM FOTOGERÇEKÇİLİK 

YENİ DIŞA 

VURUMCULUK 

Mehmet GÜN (1956 - ) 

Bedri BAYKAM (1957 - ) 

KAVRAMSAL SANAT 

Burhan DOĞANÇAY (1929 - ) 

Bekir Sami ÇİMEN (1942 - ) 

Mehmet MAHİR (1948 - ) 

Aydın AYAN (1953 - ) 

Yalçın KARAYAĞIZ (1960 - ) 

Adnan ÇOKER (1927 - ) 

Tülin ONAT (1946 - ) 

Server DEMİRTAŞ (1957 - ) 

Altan GÜRMAN (1935 - 1976) 

Gülsün KARAMUSTAFA (1946 - ) 

Temur KÖRAN (1960 - ) 

Hakan ONUR (1965 - ) 

Cihat ÖZEGEMEN (1921 - 1993) 

Tiraje DİKMEN (1923 - ) 

Şadan BEZEYİŞ (1926 - ) 

Yüksel ARSLAN (1933 - ) 

Ergin İNAN (1943 - ) 

Ertuğrul ATEŞ (1954 - ) 

OP ART 

SİMGECİLİK MİNİMALİZM 

POP ART 

GERÇEKÜSTÜCÜLÜK 

TÜRK RESMİNDE 1950 SONRASI YÖNELİŞLER *

Etkinlik 

1950 Sonrası Yönelimler - 1 

1- Aşağıda 1950 sonrası Türk resmindeki bazı yönelişlere ait tanımlar verilmiştir. Bu tanımları okuyarak 

tanımları karşılayan uygun görselleri eşleştiriniz. 

2- Hangi görsellerin hangi sanat akımını temsil ettiğini nedenleri ile açıklayınız. 

3- Siz aşağıdaki yönelimlerden hangisine kendinizi yakın hissediyorsunuz? Açıklayınız. 

1950 Sonrası Türk Resmindeki Yönelişler 

SOYUT SANAT (ABSTRE SANAT): Resim 

ve heykelde, yapıtın doğada rastlanan gerçek 

varlıkları betimlememesi anlayışıdır. Bu tür bir 

anlayışla yaratılan yapıt sanat-dışı gerçekliklere 

gönderme yapmamakta dolayısıyla yapıtın içerdiği 

betiler gerçek varlıklar olarak “tanınabilir” 

nitelikte bulunmamaktadır. Sanat tarihi boyunca 

hep var olan soyut eğilimlerin gerçek anlamda ilkinin 

1910’larda Kandinsky tarafından yapıldığı 

söylenebilir (Metin Sözen-Uğur Tanyeli, Sanat 

Terimleri ve Kavramları Sözlüğü, s. 219). 

TOPLUMSAL GERÇEKÇİLİK: Toplumsal 

yaşamdan sahneleri ve olayları gerçekçi bir yaklaşımla 

işleyen bir anlatım türüdür. Türkiye’de 

1940’larda Yeniler Grubuyla etkinlik göstererek 

günümüzde de devam etmektedir. 

NAİFLER: Naif sözcüğü saf, doğal ve yapmacıksız 

anlamına gelir. Sanat tarihi boyunca gelişmiş 

olan betimleme ve biçim kurallarının yada 

çağdaş sanat kuramlarının izine pek rastlanmaz. 

Resmi uygulayan kişi nesneleri en tanıtıcı özelliklerini 

vurgulayarak anlatır. Bu bakımdan halk 

resimleri, çocuk resimleri bu nitelikleri içeren 

çevreye ve insanlara sevecen bir gözle bakan resimlerdir 

(J.N.Erzen, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 

c.2, s. 1332). 

POP ART: 1950 ve 60’larda İngiltere’de ardından 

ABD’de birbirinden bağımsız olarak ortaya 

çıkar. Kitle kültürünün imgelerini kullanır. Endüstri 

toplumunun günlük tüketim eşyalarını, kitlesel 

iletişim çağının teknikleriyle betimler. Bu 

tür objeler çevrelerinden yalıtılıp abartılı boyutlarda 

çoğunlukla resimli roman ya da reklamcılık 

teknikleri kullanılarak resmedilir (Z.Rona, Eczacıbaşı 

Sanat Ansiklopedisi, c.3, s. 1498). 

KAVRAMSAL SANAT: Sanatı kuramsal düzlemde 

çözümlemeyi, yapısını araştırmayı ve yeniden 

tanımlamayı amaçlayan, mantık, felsefe gibi 

zihinsel süreçlerle yakından ilişkili bir sanattır. 

Sanatı bilimle özdeş konuma getirererek herhangi 

bir sanat dalının kapsamıyla sınırlı kalmadan 

bütünlük içinde irdeler (N.Özayten, Eczacıbaşı 

Sanat Ansiklopedisi, c.2, s. 971). 

1950 Sonrası Türk Resmindeki Yönelişlere Ait Görseller 

435. Görsel 

437. Görsel 

439. Görsel 

441. Görsel 

443. Görsel 

436. Görsel 

438. Görsel 

440. Görsel 

442. Görsel 

444. Görsel 

99

100 

Etkinlik 


1950 sonrası Türk resmindeki bazı yönelişlere ait tanımları okuyunuz. 

1- Tanımlarla görselleri eşleştiriniz. 

2- Hangi görsellerin hangi sanat akımını temsil ettiğini nedenleri ile açıklayınız. 



DIŞAVURUMCULUK (EKSPRESYONİZM): 

Duygu ve tutkuların tüm yönleri ile dile getirilmesi 

olarak tanımlanmaktadır. Kişinin derinliklerinde 

yatan yaşanmış deneylere biçim veren 

bir sanatsal üslup olarak değerlendirilmektedir. 

Bu üslupta resmin anlamı salt resimde görülen 

şey olmaktan çıkmış, resmin anlamı ile yansıtılan 

nesne bütünü ile birbirinden kopmuştur. Yapıt 

artık dış dünyanın gerçeğinin yerine sanatçının 

kurguladığı gerçeğe dönüşmüştür (Z.Rona, Eczacıbaşı 

Sanat Ansiklopedisi, s. 452). 

GERÇEKÜSTÜCÜLÜK (SÜRREALİZM): 

Mantıksal düzeni yok ederek bilinçaltına, sınırsızlığa 

ve gerçeğe varılacağına inanan sanatçılar 

resmi, gürünen cismin betimlemesi değil, usun 

betimlemesi olarak değerlendiriyor ve bu noktadan 

hareket ederek mantık dışı uygulamalarla us 

dışı çevreler yaratıyorlardı (Z.Rona, Eczacıbaşı 


OP ART: Amacı görsel ikilikten yararlanarak 

göz retinasını güçlü biçimde etkilemek ve optik 

yanılsama yoluyla titreşim, yanıp sönme ve hareket 

duygusu yaratmaktır. Çizgi, kare, daire vb. temel 

geometrik biçimlerden oluşan düzenlemeler 

ve renk ilişkileri temel alınır (Z.Rona, Eczacıbaşı 


FANTASTİK EĞİLİMLER: Resmin öyküsel 

niteliğini vurgulayıp gerçeklerin en küçük ayrıntısı 

ile düşsel masal dünyasını birleştirmeyi 

amaçlar (“Fantastik Eğilimler Maddesi”, Eczacıbaşı 


MİNİMALİZM: İçeriği en aza indirgenmiş sanat 

için kullanılmış sanat “minimal sanat” terimi 

1961’de düşünür Richard Vollheim tarafından 

kullanılmıştır. Temiz, yalın, arı ve anlatımcılığa 

tümüyle karşı bir estetik anlayış ortaya koyan 

akım “sanat sanat içindir.” ilkesini yüceltmiştir. 

Minimal resim ve heykelde parçaların arasındaki 

ilişki kurgusu değil, bir anda göze çarpan düzen 

ve bütünlük önemlidir (J.N.Erzen, Eczacıbaşı Sanat 

Ansiklopedisi, c.2, s. 1260). 


445. Görsel 

447. Görsel 

449. Görsel 

451. Görsel 

453. Görsel 

446. Görsel 

448. Görsel 

450. Görsel 

452. Görsel 

454. Görsel

1- Aşağıda 1950 sonrası Türk resminde görülen bazı yönelişlere ait görseller bulunmaktadır. Bu görselleri 

dikkate alarak, akımların genel özelliklerini tespit edip boşluklara yazınız. 


SİMGECİLİK: 

YENİ DIŞAVURUMCULUK: 

DOĞA SOYUTLAMALARI: 

METAFİZİK: 

Etkinlik 



FOTOGERÇEKÇİLİK: 


455. Görsel, Nur Koçak 

457. Görsel, Aydın Ayan 

459. Görsel, Bedri Baykam 

461. Görsel, Devrim Erbil 

463. Görsel, Erol Akyavaş 

456. Görsel, Nur Koçak 

458. Görsel, Yalçın Karayağız 

460. Görsel, Mehmet Gün 

462. Görsel, Naile Akıncı 

464. Görsel, Erol Akyavaş 

101

102 


Aşağıdaki görsellerin; 

1- Hangi sanatçılara ait olduğunu, 

2- Hangi gruba ait olduğunu ilgili görselin altına yazınız. 

465. Görsel 

................................................................... 

441. 468. Görsel 

................................................................... 

471. Görsel 

................................................................... 

466. Görsel 

................................................................... 

469. Görsel 

................................................................... 

472. Görsel 

................................................................... 

467. Görsel 

................................................................... 

470. Görsel 

................................................................... 

473. Görsel 

...................................................................



1- Mehmet’in oğlu, Duvar Dibi, Bir Başka Yaşantı gibi önemli yapıtları bulunan .............................Türk resim 

sanatında toplumsal gerçekçi yönelimin önemli temsilcilerinden biridir. 

2- Toplumsal yaşamdan sahneleri ve olayları doğalcı bir yaklaşımla işleyen bir anlatım türü olan.......................... 

................1940’larda Yeniler Grubuyla etkinlik göstererek günümüze kadar devam eder. 


1- Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun öğrencilerinin oluşturduğu grup aşağıdakilerden hangisidir? 

A) D Grubu B) Yeniler Grubu C) On’lar Grubu D) Müstakil Res. ve Hey.Bir. E) 1914 Çallı Kuşağı 

2- Aşağıdaki ressamlardan hangisi D Grubu üyesi değildir? 

A) Nurullah Berk B) Cemal Tollu C) Avni Lifij D) Elif Naci E) Zeki Faik İzer 

3- 1958’de Brüksel Dünya fuarında ödül alan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Abidin Dino B) Neşet Günal C) İbrahim Çallı D) Bedri Rahmi Eyüboğlu E) Feyhaman Duran 

4-Aşağıda verilen özelliklerden hangisi Nuri İyem’i tarif eder? 

A) D Grubunun kurucularındandır. 

B) Türk resmine natürmortlarıyla önemli katkılar sağlamıştır. 

C) Şişli atölyesinde görev almıştır. 

D) 1950’lere kadar Yeniler Grubu içinde toplumculuk anlayışı ile gerçekçi resimler üretmiştir. 

E) D Grubu içinde yer alan tek heykeltraştır. 

Aşağıdaki soruları okuyarak düşüncelerinizi söyleyiniz. 

1- Mustafa Kemal Atatürk Türk sanatının gelişimi için müzelerin kurulmasına önem vermiştir. Bu durum Türk 

Resim ve Heykel Sanatı’nın gelişimine ne gibi katkılar sağlamıştır? 

2- Kübizm akımı Türkiye’de hangi grubun ortaya çıkma nedenlerinden biri olmuştur? 

3- Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliğinin kurulmasını hazırlayan etkenler nelerdir? 

4- D Grubunun İzlenimciliğe karşı olmasının sebepleri nelerdir? 

5- Yeniler Grubunun ortaya çıkmasına neden olan etmenler nelerdir? Bu grubun önemli temsilcileri kimlerdir? 

6- On’lar Grubunu diğer gruplardan ayıran en önemli özellik nelerdir? 

7- Cumhuriyet sonrası mimarideki gelişim hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

8- 1950 sonrası ortaya çıkan akımlardan sizce hangileri yaygın olarak kabul görmüştür? 

9- Sizce bu aşamaya kadar Türk resmi nasıl bir gelişim süreci izlemiştir? 


Cumhuriyet Dönemi Türk Resim, Heykel Sanatının Gelişimi Hakkında 



103

V. 

ÜNİTE 

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK HEYKEL SANATI 

1- GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİNE DAVET EDİLEN 

YABANCI HEYKELTRAŞLAR 

2- AKADEMİDEN YETİŞEN TÜRK HEYKEL SANATÇILARI 

3- ANITKABİR ve CUMHURİYETİN KAZANIMLARINI 

YANSITAN ÇALIŞMALAR

! Anadolu toprakları, bugün bilinen 45 uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu uygarlıklar yaşam sürdükle- 

1- GÜZEL SANATLAR AKADEMİSİNE DAVET EDİLEN YABANCI HEYKELTRAŞLAR 


1) Güzel Sanatlar Akademisine davet edilen ve Heykel 

Bölümü Başkanlığı yapan Alman heykeltraş kimdir? 

2) Cumhuriyet dönemindeki ilk anıtları kimler yapmıştır? 



Büst * Anıt * Heykel * Heykeltraş * Rölyef * Tasvir Yasağı 

ri dönemlerde önemli heykel örnekleri vermişlerdir. Türkler Anadolu’ya yerleştiklerinde bu örnekleri 

görmüş olmalarına rağmen ülkemizde heykel sanatı geç gelişmiştir. Bunun nedenleri hakkında neler 


Etkinlik 

Türk Sanatında Heykel 

Aşağıda Göktürk, Uygur, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde yapılmış Türk heykel sanatı örnekleri bulunmaktadır. 

Bu görsellere bakarak uygarlıkların heykel sanatıyla olan ilişkisini ve bu ilişkinin değişim sürecini 

tartışarak tespit ediniz. 

Göktürk Dönemi 

474. Görsel, 

Balbal örneği 

Uygur Dönemi 

475. Görsel, 

Diz Çökmüş İnsan Heykeli 

Selçuklu D önemi 

476. Görsel, 

Selçuklu Kabartması 

Cumhuriyet Dönemi Öncesi 

477. Görsel, Büst 

İhsan Özsoy 

Türk heykel sanatı Türklerin İslamiyet’i kabulüne kadar inanışları gereği mezar ve tapınaklarında 

yaşam alanı bulmuştur. Türklerin Anadolu’ya gelişiyle başlayan imar faaliyetleri içinde yer alan heykel, 

mimaride süsleme elemanı olarak kullanılmıştır. Osmanlılar döneminde ise Fatih’in (II.Mehmed) 

çağdaşı Batılı imparatorlar gibi heykeltraş Bartolomeo Bellano’ya kabartma madalyalarını yaptırması, 

Kanuni’nin veziri İbrahim Paşa’nın Macaristan seferi sırasında Buda sarayından üç bronz heykeli 

getirerek Atmeydanı’na diktirmesi, Abdülaziz’in C.F. Fuller’e at üzerinde bronz heykelini ve mermer büstünü yaptırması 

ve Tanzimatla hızlanan Batılılaşma hareketleri, heykel sanatının yaşam alanı bulmasında önemli rol oynamıştır. 

Sanayi-i Nefise Mektebinin kurulmasıyla birlikte ülkemizde akademik anlamda heykel eğitimi başlamıştır. Bu dönemde 

Roma ve Paris’te eğitimini tamamlayan Yervant Oskan Efendi Sanayi-i Nefisenin ilk ve tek heykel hocası olmuştur. 

Çağdaş Heykel Sanatı, en önemli yapıtlarını cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadarki süreçte vermiştir. 

105

106 

Etkinlik 

Rudolf Belling (1886 - 1972) 

1- Aşağıdaki görsellere bakarak Güzel Sanatlar Akademisine davet edilen Alman heykeltraş Rudolf Belling 

(Rudolf Beling)’in eserleri hakkındaki düşüncelerinizi söyleyiniz. 

2- Sanatçının Türk heykel sanatına katkılarını söyleyiniz. söyleyiniz. 

478. Görsel, 

Rudolf Belling 

481. Görsel, 



479. Görsel, 


482. Görsel, Atlı İnönü Heykeli 


480. Görsel, 


483. Görsel, İsmet İnönü 


Ülkemize anıt yapmak üzere davet edilen heykeltraşların eserleri hakkında araştırma yapınız. 

Türkiye’ye Davet Edilen Yabancı Heykeltraşlar 

Laik Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, çağı tarihe mal etmekte anıtların 

ve diğer sanat-bilim eserlerinin üstlendiği önemli rolü vurgulayarak Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı ve 

kahramanlıkları konu alan büyük boyutlu anıtların yapılması için İtalya ve Avusturya’dan önemli heykeltraşları 

ülkemize davet eder (S. Tansuğ, Çağdaş Türk….s. 204). Bunlardan Avusturyalı heykeltraş 

Heinrich Krippel (Henrih Krippel) (1883-1945) ve İtalyan heykeltraş Pietro Canonica (Pietro Kanonika) 

(1869-1962) anıt heykel yapmak için ülkemize gelirler. Ayrıca Anton Hanak (Anton Hanak) (1875- 

1934) ve Josef Thorak (Cozef Torak) (1889-1952) da ülkemize gelerek anıt heykel projelerinde çalışırlar.

Heinrich Krippel (1883 - 1945): 

Heinrich Krippel’in ülkemizde yaptığı heykeller 

484. Görsel, 

Sarayburnu Atatürk Anıtı 

(1925) 

Heinrich Krippel 

485. Görsel, 

Konya Atatürk Heykeli 

(1926) 


486. Görsel, 

Samsun Atlı Atatürk Anıtı 

(1931) 


Afyon Zafer Anıtı’nın şu anki durumu ile ilgili bilgi ve görsel toplayınız. 

488. Görsel, 

Afyon Zafer Anıtı, 

ayrıntı 


489. Görsel, 

Afyon Zafer Anıtı, 

ayrıntı 



Etkinlik 


487. Görsel, 

Ankara, Ulus Meydanı Atlı 

Atatürk Anıtı, (1927) 


490. Görsel, 

Afyon Zafer Anıtı 

(Atölyede 

çalışılırken) 


Heinrich Krippel’in Afyon Zafer Anıtı’nı inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Bu anıtın siparişi neden Krippel’e verilmiş olabilir? 

2- Krippel bu anıtın tasarım aşamasında sizce ne tür araştırmalar yapmış olabilir? 

3- Bu anıtın Afyon ili ile bağlantısı ne olabilir? 

4- Anıtın büyük boyutlarda tasarlanmış olmasının nedenleri sizce neler olabilir? 

5- Figürlerin adaleleri, damarları ve kemiklerinin abartılmış olmasının temayla ilişkisini sorgulayarak 

bulgularınızı sınıf ortamında paylaşınız. 

107

Pietro Canonica (1869 - 1962) 

Pietro Canonica’nın ülkemizde yaptığı heykeller 

491. Görsel, 

Ankara Zafer Anıtı 

Pietro Canonica 

Atatürk’ün askerî kıyafetle ayakta tasar 

landığı Ankara Zafer Meydanı’na dikilen 

heykelin açılışı 4 Kasım 1927’de yapılmıştır. 

Etkinlik 


Canonica tarafından yapılan Taksim Cumhuriyet Anıtı’nın İstiklal Caddesi yönüne bakan kısmında Cumhuriyet 

Türkiyesi anlatılmaktadır. Anıtın bu cephesindeki tasarımı, 

1- Kompozisyonu, figürlerin sıralanış biçimini, duruşunu ve giysilerini incelediğinizde neler söyleyebilirsiniz? 

2- Bu cephedeki figür grubunun ön-arka ilişkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

494. Görsel, İstanbul Taksim 

Cumhuriyet Anıtı 

(1928) 


492. Görsel, Ankara, 

Etnografya Müzesi Önündeki 

Atlı Atatürk Anıtı 


Canonica tarafından yapılan eserlerden 

ilki Atatürk’ün at üstünde tasarlandığı tunç 

heykel, eski Namazgah tepesi üstüne Arif 

Hikmet Koyunoğlu tarafından projelendirilerek 

inşa edilen Etnografya Müzesi’nin 

önüne dikilerek 29 Ekim 1927’de açılmıştır. 


Cumhuriyet Anıtı, ayrıntı 

(1928) 


493. Görsel, 

İzmir Atlı Atatürk Anıtı 


Canonica’nın Türkiye’deki son eseri 

İzmir’de Cumhuriyet Meydanı’ndaki atlı 

Atatürk heykelidir. 


Cumhuriyet Anıtı, ayrıntı 

(1928) 


Anıt komisyonunun “Burada tarihî hakikatlere boyun eğmek ve o günün kıyafeti ile içtimaî durumunu 

tespit etmek zaruridir.” kararı ile anıtın Taksim yönüne bakan kısmında 30 Ağustos 1922 Zaferi temsil edilir. 

Temsil edilen sahnelerde fotoğraflardan yararlanan Canonica, burada da 26 Ağustos Taarruzu sırasında 

Kocatepe’de, döneminde Milliyet gazetesinin fotoğrafçısı olan Ethem Hamdi Bey’in fotoğrafından yararlanır. 

Yan yüzeyde kahramanlığı sembolize eden harp sancağını taşıyan bir nefer bulunur (495. Görsel). 

Anıtın İstiklal Caddesi’ne bakan bu cephesinde Cumhuriyet Türkiyesi sembolize edilmiştir (496. Görsel). 

108

Anton Hanak (1875 - 1934) - Josef Thorak (1889 - 1952): 

Etkinlik 

Anton Hanak - Josef Thorak 

497. Görsel, Ankara, Kızılay Güven Anıtı, (1935) 

Görsel 60: Ankara, 

Anton 

Kızılay 

Hanak 

Güven 

ve Josef 

Anıtı-1935 

Thorak 

498. Görsel, Ankara, Kızılay Güven Anıtı, ayrıntı 

Josef Thorak 


Josef Thorak 


Anton Hanak 

Yandaki görsellerde Avusturyalı mimar 

Clemens Holzmeister’ın tasarladığı, 

Anton Hanak ve Josef Thorak tarafından 

uygulanan Güven Anıtı görülmektedir. 

Kızılay’a bakan cephesinin önünde, 

Avusturyalı ünlü heykelci Anton Hanak’ın 

tasarladığı, yaklaşık 5 metre yüksekliğinde 

iki bronz figür, biri genç, biri yaşlı iki 

çıplak dev figürü yer alır. 

Antik birer Herkül’ü çağrıştırsalar da, 

ellerinde tuttukları tüfeklerle günümüze 

bağlanan bu figürler bazılarına göre eski 

ve yeni Türkiye’yi, bazılarına göre yurt 

savunmasını, bazılarına göre de genç 

Cumhuriyet’in güvenliğinde ordunun 

yanı sıra görev yaptığı düşünülen güvenlik 

güçleri polis ve jandarmayı simgelemektedir. 

Kaidede pirinç harflerle Atatürk’ün 

ünlü özdeyişi “Türk, öğün, çalış, güven” 

yazılıdır. Bronz figürler Viyana yakınındaki 

Erdberg dökümhanesinde dökülmüştür. 

Hanak, heykellerinin Ankara’ya getirilip 

yerlerine konmasını göremeden 1934’te 

ölünce anıtın Bakanlıklar yönündeki arka 

cephesinin düzenlenmesi, onun öğrencilerinden 

yine Avusturyalı Josef Thorak’a 

verildi. 

Thorak buraya beş figürden oluşan 

bir grup yerleştirdi: Atatürk figürü, öbürlerinden 

bir baş büyük yapılarak vurgulanmıştır. 

Grubun tümü Ankara taşından 

yontulmuştur ve tam heykel olarak değil, 

arkadaki fondan iyice ileri taşan yüksek 

kabartma olarak biçimlendirilmiştir. 

Buradaki Atatürk figürünün ilginç yanı, 

Ankara’daki ilk sivil giysili Atatürk heykeli 

olmasıdır. 

1- Bu anıtın yabancı mimar ve heykeltraşlar 

tarafından yapılmış olması hakkındaki 

düşüncelerinizi söyleyiniz. 

2- Sizce bu anıta neden “Güven Anıtı” 

ismi verilmiştir? 

3- Çeşitli sınıflardan insanların, birlikte 

betimlenmiş olması ile sanatçılar neyi anlatmak 

istemiş olabilir? 

4- Genç ve yaşlı kuşağın bir arada tasarlanması 

size neleri çağrıştırıyor? 

109

110 

! Heykeltraş olmak ister misiniz? Heykeltraş olsaydınız ne tür heykeller yapmak isterdiniz? 

2- AKADEMİDEN YETİŞEN TÜRK HEYKEL SANATÇILARI 


1) Sanayi-i Nefise Mektebinin ilk heykel hocası 

kimdir? 

2) Güzel Sanatlar Akademisinden yetişen ilk Türk 

heykel sanatçıları kimlerdir? Araştırınız. 


* Büst 

501. Görsel, 

Osman Hamdi Bey Büstü 

Yervant Oskan Efendi 

61x33x24 cm Alçı 

MSGSÜ İRHM 


Yervant Oskan Efendi (1855 - 1914) 

Roma Güzel Sanatlar Akademisinde Enrico Becketti (Enriko Beçetti), Ghigi 

(Cici) ve Venedik Rafaello Kolejinde de G. Mazini (Matzini) ve Filippo della Vale 

(Filippo della Vale) atölyelerinde eğitimini tamamlayarak yurda dönen Yervant 

Oskan Efendi, 19. yy. akademizmi çerçevesinde eserler ortaya koymuştur. Kendisinden 

sonra gelen birinci heykeltraş kuşağını yetiştiren Yervant Oskan Efendi, 

Sanayi-i Nefise Mektebinin ilk heykel hocasıdır. Sanatçının bronz ve mermerden 

yapılmış heykelleri sayılamayacak kadar çoktur. Çalışmalarında tarih, mitoloji vb. 

gibi çok çeşitli konuları işlemiştir. 

Yervant Oskan Efendi ve İhsan Özsoy’un yaptığı heykellerden görsel örnekler bulunuz. Bulduğunuz bu 

görsellerden sanatçıları analatan bir dosya hazırlayınız. 


Türklerin İslamiyeti kabulü ile sanata yansıyan ‘İslam’da Tasvir Yasağı’ Yervant Oskan Efendi’nin Sanayi-i 

Nefise Mektebinde eğitici olduğu dönemlerde hâlâ etkisini sürdürmesine rağmen, Yervant Oskan Efendi’nin 

heykel sanatına ilgi duymasının nedenleri üzerine tartışarak bulgularınızı yazıya dönüştürünüz. 

Etkinlik 

20. yy.ın başında Osmanlı Toplumunda Heykel 

Sanayi-i Nefise Mektebini bitirdikten sonra Paris’te eğitimini sürdüren ve tekrar yurda dönen İhsan 

Özsoy, bir arkadaşı ile birlikte atölye açar. Bu sırada ilginç bir olay yaşanır. Bu olayı Hüseyin Gezer 

şöyle anlatır: “İşlerinin mahiyetini belirtmek için atölyelerinin kapısının üstüne bir rölyef koymuşlardır. 

Ertesi gün kıyamet kopmuş!.. Zaptiyeler gelmiş bunları alarak karakola götürmüş. Şaşkınlıktan kurtulup 

suçlarının ne olduğunu sorduklarında halk tarafından saraya şikayet edildiklerini öğrenmiş ve hemen 

rölyefi indirerek içeriye almışlardır” (H. Gezer, Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, s. 56). 

1- Rölyefin Selçuklu ve Osmanlı mimarisinde sıkça kullanılmasına rağmen yukarıdaki alıntıda bahsi 

geçen rölyefin bu kadar tepkiyle karşılanmasının nedenleri sizce neler olabilir? 

2- O dönemde heykeltraş olmanın zorlukları neler olabilir?

Etkinlik 

İhsan Özsoy (1867 - 1944) 

1- 19.yy. sonlarında (İhsan Özsoy’un yaşadığı yıllar) kadının toplum içindeki yeri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

2- Kadının heykel konuları arasında yer alması ile ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz. 

3- Aşağıdaki görselleri inceleyerek İhsan Özsoy’un üslubu ile ilgili çıkarımlarda bulununuz. 

502. Görsel, Kadın Büstü (Nimet Hanım) 

İhsan Özsoy 

64x39x27 cm Bronz 

MSGSÜ İRHM 

504. Görsel, Cemil Cem Büstü 

İhsan Özsoy 


MSGSÜ İRHM 

503. Görsel, Genç Kadın Büstü (Kerime Salahor) 

İhsan Özsoy 


MSGSÜ İRHM 

Sanayi-i Nefise Mektebinin ilk mezun- 

larından olan İhsan Özsoy’un hocası Yer- 

vant Oskan Efendi’dir. Öğrenciliği dokuz 

yıl süren Özsoy, okulu birincilikle bitire- 

rek Paris’e gönderilir. Emile Arthur Soldi 

(Emil Artur Soldi) ve Thomas (Tomas)’ın 

öğrencisi olur, daha sonra yurda dönerek 

1908’de Oskan Efendi’nin emekliye ayrıl- 

ması üzerine akademide heykel öğretmen- 

liğine başlar ve 1933 yılında emekli olur. 

Doğaya ve onun öğreticiliğine büyük 

önem veren İhsan Özsoy, çalışmalarını 

klasisist üslupta yapmıştır. 

111

112 

Yervant Oskan Efendi ve Sanayi-i Nefiseden Yetişen Türk Heykel Sanatçıları - I.Kuşak Heykeltraşlar 

Etkinlik 

Yervant Oskan Efendi ve Sanayi-i Nefiseden Yetişen Türk Heykel Sanatçıları (I.Kuşak Heykeltraşlar) 

Aşağıdaki görseller Batıya dönük anlayıştaki heykel sanatımızın ilk heykeltraşlarına aittir. Bu heykeltraşlar 

Sanayi-i Nefise Mektebinin ilk hocası Yervant Oskan Efendi’nin öğrencileridir. 

1- Bu bilgiden hareketle heykelleri dönem özelliklerini dikkate alarak karşılaştırınız. 

2- Görsellere bakarak ilk kuşak heykeltraşlarımızın üslup özelliklerini sınıf ortamında açıklayınız. 

3- Sultan Abdülaziz başta olmak üzere dönemin edebiyat, resim ve heykel sanatçılarının ve yakınlarının büstlere 

konu olarak seçilmesinin nedenleri sizce neler olabilir? 

505. Görsel, Naile Hanım Büstü 

Yervant Oskan Efendi 

(1855 - 1914) 


MSGSÜ İRHM 

508. Görsel, 

Mesrur İzzet Elen Şeneb (? - ?) 

Ölçü, malzeme ve yer bilinmiyor 

506. Görsel, Genç Kadın Büstü 

İhsan Özsoy 

(1867 - 1944) 


MSGSÜ İRHM 

509. Görsel, Düşünce 

Mehmet Bahri (? - ?) 

Alçı 

MSGSÜ İRHM 

507. Görsel, Sakallı Adam Başı 

İsa Behzat 

(1875 - 1916) 


MSGSÜ İRHM 

510. Görsel, Yukarı Bakan Genç 

Basri 


MSGSÜ İRHM 

Atatürk ve Heykel Sanatı: 

Mustafa Kemal Atatürk 22 Ocak 1923 yılında Bursa’da yapmış olduğu konuşmasında heykel 

sanatı alanındaki endişeleri giderici şu sözlere yer vermiştir; “...Dünyada uygarlığa ulaşmak, 

ilerlemek, gelişmek isteyen herhangi bir ulus ister istemez heykel yapacak ve heykelci 

yetiştirecektir. Anıtların şuraya buraya tarihsel anılar olarak dikilmesinin dine aykırı 

olduğunu ileri sürenler, şer’i hükümleri gereği gibi araştırıp incelememiş kişilerdir. ... heykelciliği en yüksek 

derecede ilerletecek ve yurdumuzun her köşesi atalarımızın ve bundan sonra yetişecek çocuklarımızın 

anılarını güzel heykellerle dünyaya ilan edecektir....”

II. Kuşak Heykeltraşlar ( Anıt Yapanlar) 

! 

Yıllar önce henüz Türk heykeltraşları yetişmemişken ülkemize davet edilen yabancı heykeltraşlara tepki 

olarak Türk şairi Ahmet Haşim,“Anıtın yapılacağı yere bir mermer ya da bronz kütlesi konmasını ve 

altına ‘Bir Türk sanatçısı yetişinceye kadar’” diye yazılmasını önermiş ve aynı yıl Mersin’de dikilmesi 

kararlaştırılan anıtın döküm işi için T.C. uyruğunda olma şartının karara bağlandığını biliyor musunuz? 


II.Kuşak Heykeltraşlar 

Aşağıda Türk heykel sanatının II.Kuşak olarak adlandırılan heykeltraşlarından anıt yapanları görmektesiniz. 

Çoğunluğu Rudolf Belling’in öğrencileri olan bu heykeltraşlar, bir yandan Türkiye Cumhuriyeti’ni 

ölümsüzleştiren anıtlar yaparken bir yandan da özgün eserlerinden oluşan sergiler açarlar. 

1- Aşağıdaki görselleri inceleyerek H.Krippel, P.Canonica, A.Hanak, J.Thorak ve R.Belling’in yaptığı anıtlarla 

karşılaştırınız. 

2- Sınıfınızda dokuz grup oluşturarak aşağıdaki heykeltraşların eserlerinden bir tanesini seçiniz. Seçilen eser 

hakkındaki bulgularınızı “19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı” etkinlikleri kapsamında 

okul koridorlarınızda sergileyiniz. 

511. Görsel, 

Nijad Sirel 

(1897 - 1959) 

514. Görsel, 

Nusret Suman 

(1905 - 1978) 

517. Görsel, 

Sabiha Ziya 

Bengütaş 

(1904 - 1992) 

518. Görsel, 

Hüseyin Anka Özkan 

(1909 - 2001) 

512. Görsel, 

Zühtü 

Müridoğlu 

(1906 - 1992) 

(Ali Hadi Bara 

ile birlikte) 

515. Görsel, 

Ali Hadi Bara 

(1906 - 1971) 

513. Görsel, 

İzmir 

Ratip Aşir 

Acudoğlu 

(1898 - 1957) 

516. Görsel, 

Mehmet Tahir 

Tomruk 

(1885 - 1949) 

519. Görsel, 

Kenan Yontuç 

(1904 - 1995) 

Büyük boyutlu anıt yapımı ayrıntılı bir teknik ve uzmanlık gerektiren özel bir alan olduğundan 

Türk heykeltraşları anıt yapma işine geç başlamışlardır. 1923’ten 1938’e kadar geçen 15 yılda Türk 

heykeltraşlarının yaptığı Atatürk anıtlarından sonra kamuoyu yoklamasında “Anıtları yabancılar değil 

Türk heykeltraşları yapmalı” sonucu çıkar (S. Tansuğ, Çağdaş Türk…, s. 208). 

113

114 

II. Kuşak Heykeltraşlar ( Anıt Yapanlar) 

520. Görsel, 

Şadi Çalık 

(1917 - 1979) 

Etkinlik 

524. Görsel, 

Gürdal Duyar 

(1935 - 2004) 

521. Görsel, 

Hakkı Atamulu 

(1912 - 2006) 

522. Görsel, 

Yavuz Görey 

(1912 - 1995) 

525. Görsel, 

İlhan Koman 

(1921 - 1986) 

523. Görsel, 

Hüseyin Gezer 

(1920 - ) 

526. Görsel, 

Zerrin Bölükbaşı 

(1928 - ) 

İlhan Koman (1921 - 1986) - Zerrin Bölükbaşı (1928 - ) 

1- Aşağıdaki heykeltraşları çağdaşı heykeltraşlardan ayıran en önemli özellikler sizce nelerdir? 

2- İlhan Koman ve Zerrin Bölükbaşı’nın özgün üslupları var mıdır? 

3- Bilge Aydoğan’dan alınan alıntıya göre Zerrin Bölükbaşı’nın biçim bozma kaygısını nasıl açıklayabilirsiniz? 

527. Görsel, Akdeniz, (1980) 

İlhan Koman 

600x400x100 cm Demir 

Zincirlikuyu 

Uluslararası birçok ödülü, tescilli bilimsel araştırmaları 

olan İlhan Koman metal çubukları vidalarla birbirlerine ekleyerek 

gerçekleştirdiği Akdeniz adlı yapıtının ödül töreninde 

eserini şu sözlerle anlatır: 

“İnsanın kucaklaşması, sevgisi anlatılırken Akdeniz aklıma 

geldi. Akdeniz büyüktü, bizden bir denizdi. Kucak açmayı bu 

adla anlatmak istedim. Sevgiyi ve kucaklaşmayı anlatırken 

bir kadının bütünlüğünden yararlanmak istedim.” 


528. Görsel, Zenci Başı 

Zerrin Bölükbaşı 

41x15x29 cm Bronz 

MSGSÜ İRHM 

“Elleri kocaman Zerrin Bölükbaşı’nın. Kendi tabiriyle 

onlar birer makine. Figüre form katan, zihnindekilere biçim 

veren makineler… İşlediği figürleri doğal biçimleri ile ele 

alırken bir yandan da formları soyuta yaklaşan biçim bozmalarla, 

anlatımcı bir ifadeyle sunuyor bizlere. Konularını 

ise güncel olaylardan derliyor” (Bilge Aydoğan). 

“Cumhuriyetin 100.yılı anısına” anıt siparişi almış olduğunuzu varsayarak anıt tasarımı yapınız.

1950 Sonrası Özgün Üslup Oluşturmaya Çalışan Heykeltraşlarımız 

Etkinlik 

1950 Sonrası Özgün Üslup Oluşturmaya Çalışan Heykeltraşlarımız 

Aşağıda 1950 sonrası özgün üslup oluşturmaya çalışan heykeltraşların görselleri verilmiştir. Bunları 

inceleyerek bu sanatçıların özgün olarak adlandırılmasının nedenlerini boş bırakılan bölüme yazınız. 

529. Görsel, 

Kuzgun Acar (1928 - 1976) 

532. Görsel, 

Koray Ariş (1944 - ) 

535. Görsel, 

Tamer Başoğlu (1938 - ) 

538. Görsel, 

Namık Denizhan (1937 - ) 

541. Görsel, 

Rahmi Aksungur (1955 - ) 

530. Görsel, 

Saim Bugay (1934 - 2008) 

533. Görsel, 

Mehmet Aksoy (1939 - ) 

536. Görsel, 

Haluk Tezonar (1942 - 1995) 

539. Görsel, 

Aytaç Katı Marmara (1949 - ) 

542. Görsel, 

Meriç Hızal (1943 - ) 

531. Görsel, 

Füsun Onur (1937 - ) 

534. Görsel, 

Ali Teoman Germaner (1934 - ) 

537. Görsel, 

Tankut Öktem (1941 - 2008) 

540. Görsel, 

Ferit Özşen (1943 - ) 

....................................................... 

....................................................... 

....................................................... 

....................................................... 

....................................................... 

....................................................... 

115

116 

3- ANITKABİR VE CUMHURİYETİN KAZANIMLARINI YANSITAN ÇALIŞMALAR 

! 

* Anıt * Anıtkabir * Kabartma (Rölyef) 

1- Mustafa Kemal Atatürk’e anıt mezar yapılmasının mantığı ne olabilir? 

2- Anıtkabir’in yapılış süreci hakkında neler biliyorsunuz? 

3- Anıtkabir’i ziyaret ettiniz mi? Ziyaret ettiyseniz gördükleriniz hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

“...Benim Türk milleti için yapmak istediklerim ve başarmaya çalıştıklarım ortadadır. 

Benden sonra beni benimsemek isteyenler, bu temel eksen üzerinde akıl ve 

ilimin rehberliğini kabul ederlerse manevî mirasçılarım olurlar.” 


(Milli Eğitim Bakanı Dr.Reşit Galip’in sorusuna Mustafa Kemal’in yanıtı, İsmet Giritli, Kemalist Devrim ve İdeoloji, İ.Ü.Yayınları) 

1. Barış Parkı 

2. Gençlik Caddesi’nden Aslanlı Yola Giriş 

3. Hürriyet Kulesi 

4. İstiklâl Kulesi 

5. Mehmetçik Kulesi 

6. Zafer Kulesi 

7. İsmet İnönü Lahdi 

8. Barış Kulesi 



1) Anıtkabir’in yapımı ile ilgili araştırma yapınız. 

2) Anıtkabir’de bulunan, Kurtuluş Savaşı’nı anlatan 

kabartma ve heykeller için düzenlenen yarışmaları 

kimler kazanmıştır? Araştırınız. 


543. Görsel, Anıtkabir, Vaziyet Planı 

Türklerde anıtların tarihçesi ile ilgili araştırma yapınız. 

9. 23 Nisan Kulesi 

10. Bayrak Direği 

11. Misak-ı Millî Kulesi 

12. İnkılap Kulesi 

13. Cumhuriyet Kulesi 

14. Müdafa-i Hukuk Kulesi 

15. Mozole 

16. Dinlenme Salonu

544. Görsel, Büyük Taarruz Panoraması, detay, 

Anıtkabir 

Anıtkabir’in mimari projesi için düzenlenen 

yarışmayı Orhan Arda ve Emin Onat kazanır. 

Türk mimarlığında 1940-1950 yılları arası, “2nci 

Ulusal Mimarlık Dönemi” olarak adlandırılır. 

Bu dönemde daha çok anıtsal yönü ağır basan, 

simetriye önem veren, kesme taş malzemenin 

kullanıldığı anıtsal boyutlu binalar yapılmıştır. 

Anıtkabir bu dönemin özelliklerini taşımaktadır. 

545. Görsel, Çanakkale Savaşı Panoraması, detay, 

Anıtkabir 

Bu dönem özellikleri ile birlikte Anıtkabir’de 

Selçuklu ve Osmanlı mimari özeliklerine ve 

süsleme ögelerine sıkça rastlanır. Yaklaşık 750 

bin metrekarelik bir alanı kaplayan Anıtkabir’in 

yapımında beton üzerine dış kaplama malzemesi 

olarak kolay işlenebilen gözenekli traverten, 

mozole içi kaplamalarında ise mermerden 

yararlanılmıştır. 

546. Görsel, Sakarya Meydan Muharebesi Panoraması, detay, Anıtkabir 

117

118 

Kuleler 

Etkinlik 

Kuleler 

547. Görsel, 

Barış Kulesi 

549. Görsel, 

Hürriyet Kulesi, ayrıntı 

551. Görsel, 

Mehmetçik Kulesi, ayrıntı 

553. Görsel, 

İstiklâl Kulesi, ayrıntı 

Barış Kulesi 

Kulenin iç duvarında Atatürk’ün “Yurtta barış, 

dünyada barış” ilkesini dile getiren bir kabartma 

kompozisyonu yer almaktadır. Nusret Suman’a ait 

olan bu kabartmada çiftçilik yapan köylüler ve yanlarında 

kılıcını uzatarak onları koruyan bir asker figürü 

tasvir edilmiştir. 

Burada asker ve insanlar sizce neleri sembolize 

ederler? 

Hürriyet Kulesi 

Yandaki Zühtü Müridoğlu’na ait kabartmada, 

elinde kâğıt tutan melek figürü ile meleğin yanında 

şaha kalkmış bir at tasvir edilmiştir. 

Melek figürü, melek figürünün elindeki kâğıt ve 

şaha kalkmış at figürü neyi sembolize eder? 

Mehmetçik Kulesi 

Kulenin dış yüzeyine Zühtü Müridoğlu tarafından 

yapılan kabartmada cepheye gitmekte olan 

Mehmetçiğin evinden ayrılışı ifade edilmektedir. 

1- Bu komposizyonda, elini askerin omuzuna atan 

kadın kim olabilir? 

2- Kadının yüz ifadesi ve duruşu hakkında neler 


İstiklâl Kulesi 

İstiklâl Kulesi’nin iç duvarlarında bulunan ve 

Zühtü Müridoğlu’na ait olan kabartmada, ayakta 

duran ve iki eliyle kılıç tutan bir gencin yanında bir 

kaya üzerine konmuş kartal figürü görülmektedir. 

Kartal ve kılıç tutan genç sizce neyi sembolize 

eder? 

548. Görsel, 

Barış Kulesi, ayrıntı 

550. Görsel, 

Hürriyet Kulesi, ayrıntı 

552. Görsel, 

Mehmetçik Kulesi, ayrıntı 

554. Görsel, 

İstiklâl Kulesi, ayrıntı

Etkinlik 

Kuleler 

555. Görsel, 

İnkılap Kulesi 

557. Görsel, 

Müdafa-i Hukuk Kulesi, ayrıntı 

559. Görsel, 

23 Nisan Kulesi 

561. Görsel, 

Misak-ı Millî Kulesi, ayrıntı 


Müzenin devamı olan bu kulede Atatürk’ün kullandığı 

eşyalar sergilenmektedir. Kulenin iç duvarında 

Nusret Suman tarafından yapılan kabartmada; 

1- Zayıf, güçsüz bir elin tuttuğu sönmek üzere olan 

bir meşale, 

2- Güçlü bir elin göklere doğru kaldırdığı ışıklar saçan 

diğer bir meşale, sizce neleri sembolize eder? 

Müdafa-i Hukuk Kulesi 

Kule duvarının dış yüzeyine Nusret Suman tarafından 

yapılan kabartmada, Kurtuluş Savaşımızda 

ulusal birliğimizin temeli olan Müdafa-i Hukuk dile 

getirilmektedir. Kabartmada: 

1- Bir elinde kılıç tutan, diğer eliyle “Dur!” işareti 

yapan erkek figürü, 

2- İleri uzatılan elin altında bulunan ulu ağaç, 

3- Ağacı koruyan erkek figürü sizce neleri sembolize 

eder? 


Kulenin iç duvarında 23 Nisan 1920’de Türkiye 

Büyük Millet Meclisinin açılışını temsil eden kabartma, 

Hakkı Atamulu tarafından yapılmıştır. 

1- Bu kabartmada, ayakta duran kadının tuttuğu 

kâğıt üzerinde ne yazılı olabilir? 

2- Kadının diğer elindeki anahtar sizce neyi sembolize 

eder? 

Misak-ı Millî Kulesi 

Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nin girişi olan 

bu kulenin içinde bir kılıç kabzası üzerinde üst üste 

konmuş dört elden oluşan bir kabartma yer almaktadır. 

Nusret Suman’a ait olan kabartmada: 

1- Dört elin üst üste olması sizce neyi sembolize 

eder? 

2- Kulenin duvarlarında Atatürk’ün Misak-î Millî 

ile ilgili özlü sözlerinin yazılı olmasının nedenlerini 

söyleyiniz. 

556. Görsel, 


558. Görsel, 

Müdafa-i Hukuk Kulesi, ayrıntı 

560. Görsel, 


562. Görsel, 

Misâk-ı Millî Kulesi, ayrıntı 

563. Görsel, 

Misak-ı Millî Kulesi, ayrıntı 

119

120 

Heykel Grupları 

Etkinlik 

Kadın Heykel Grubu 

Kadın Heykel Grubu 

564. Görsel, Kadın Heykel Grubu 

İstiklal Kulesinin önünde, ulusal giysiler giymiş 

üç kadından oluşan heykel grubu Hüseyin 

Anka Özkan’a aittir. 

1- Bu kadınlar kimleri temsil etmektedir? 

2- Kadınların çelenk tutmaları neyi ifade eder? 

Bunların sembolik bir anlamı olabilir mi? 

3- Ortadaki kadın figürünün eliyle yüzünü kapatmasının 

nedeni sizce ne olabilir? 

Etkinlik 

Aslanlı Yol 

Erkek Heykel Grubu 

566. Görsel, Aslanlı Yol, Hüseyin Anka Özkan 

Etkinlik 

Erkek Heykel Grubu 

565. Görsel, Erkek Heykel Grubu 

Hürriyet Kulesi’nin önünde üç erkekten oluşan 

heykel grubu Hüseyin Anka Özkan’a aittir. 

1- Bu erkekler kimleri temsil eder? 

2- Heykellerin yüzlerindeki ifadeleri Kurtuluş 

Savaşı ve Cumhuriyet yönetimiyle ilişkilendirerek 

yorumlayınız. 

1- Sizce bu yola neden aslan heykelleri konmuştur? 

2- Aslanın Türk sanatındaki sembolik anlamını düşünerek Türk Resim, Heykel Sanatındaki “sanatta gelenek” 

ilişkisini sorgulayınız.

Rölyefler 

Etkinlik 

Başkomutan Meydan Muharebesi Kabartması 

568. Görsel, 

Başkomutan Meydan Muharebesi 

Kabartması, ayrıntı 

567. Görsel, Başkomutan Meydan Muharebesi Kabartması 

569. Görsel, 



570. Görsel, 



Zühtü Müridoğlu tarafından yapılan Başkomutan Meydan Muharebesi Kabartmasında sanatçı 

tarafından uygulanan kompozisyonda yer alan motiflerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Kompozisyonun solunda yer alan bir köylü kadın, bir erkek çocuk ve bir attan oluşan grupla ne 

anlatılmış olabilir? 

2- Bir elini ileri uzatmış Atatürk figürü, size onun tarihteki hangi ünlü sözünü hatırlatmaktadır? 

3- Melek figürü, borusu ile uzak ufuklara hangi mesajı iletmektedir? 

4- Vurulup düşen bir erin elindeki bayrağı kavrayan bir yiğit, siperde ellerinde kalkan ve kılıcı ile bir 

asker, Türk ordusunun taarruzunu sembolize etmektedir. Bu anlatımla Türk ordusunun hangi nitelikleri 

vurgulanmak istenmiştir? 

5- Türk bayrağı ile Türk ordusunu çağıran zafer meleği neleri sembolize eder? 

Anıtkabir’in Yapımında Kullanılan Taşlardan Örnekler 

571. Görsel, 

Beyaz mermer, Afyon 

574. Görsel, 

Siyah traverten, Pınarbaşı-Kayseri 

572. Görsel, 

Yeşil traverten, Papazderesi-Ankara 

575. Görsel, 

Beton 

573. Görsel, 

Sarı traverten, Eskipazar-Karabük 

576. Görsel, 

Kırmızı traverten, Pınarbaşı-Kayseri 

121

122 

Etkinlik 

Sakarya Meydan Muharebesi Kabartması 

578. Görsel, 


ayrıntı 

İlhan Koman tarafından yapılan Sakarya Meydan Muharebesi Kabartmasında sanatçı tarafından 

uygulanan kompozisyonda yer alan motiflerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. 

1- Bir genç, iki at, bir kadın ve bir erkek kabartmaları ile anlatılmak istenen nedir? 

2- Sağdaki delikanlı arkaya dönmüş, sol elini kaldırıp yumruğunu sıkarak kimlere ne demek istemiş 

olabilir? 

3- Çamura batmış bir araba, çabalayan atlar, tekerleği döndürmeye çalışan bir erkek ve iki kadın ile 

ayakta bir yiğit ve ona bir kılıç sunan diz çökmüş bir kadın vardır. Bu figür grubu, savaşın özellikle 

hangi yönünü vurgulamaktadır? 

4- Yere oturmuş iki kadın ve bir çocuk neyi veya kimleri beklemektedirler? 

5- Halkın üzerinden uçan zafer meleği kime çelenk vermektedir? 

6- Komposizyonun sonunda yere oturan kadın, diz çöken genç ve meşe ağacı neleri sembolize ederler? 

Etkinlik 

Kenan Yontuç 

577. Görsel, Sakarya Meydan Muharebesi Kabartması 

579. Görsel, 


ayrıntı 

581. Görsel, Bayrak Direği Kaidesi 

Kenan Yontuç 

582. Görsel, Hitabet Kürsüsü 

Kenan Yontuç 

580. Görsel, 


ayrıntı 

1- Bayrak direğinin kaidesinde 

bulunan rölyefte kullanılan simgelerle 

ilgili neler söyleyebilirsiniz? 

2- Kenan Yontuç’un eserlerinde 

sıklıkla tekrar eden motifler sizce 

neyi simgeler?



1- Osmanlı döneminde Batıda eğitim aldığı halde Sanayi-i Nefise Mektebinde hocalık yapan heykeltraş……… 

……………………………’dir. 

2- Güzel Sanatlar Akademisine ilk davet edilen yabancı heykeltraş ...................................................’dir. 

3- Afyon Zafer Anıtı’nı yapan yabancı heykeltraş .................................................’dir. 


1- Sanayi-i Nefise Mektebinden yetişen ilk Türk heykeltraş aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Nijat Sirel B) Yervant Oskan C) Mesrur İzzet D) Mehmet Bahri E) İhsan Özsoy 

2- İstanbul Taksim Cumhuriyet Anıtı’nı yapan heykeltraş aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Rudolf Belling B) Josef Thorak C) Pietro Canonica D) Henrick Krippel E) Anton Hanak 

3- Metal çubukları vidalarla birleştirerek “Akdeniz” konulu heykeli yapan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir? 

A) Haluk Tezonar B) Tankut Öktem C) İlhan Koman D) Saim Bugay E) Mehmet Aksoy 

4- Ankara Anıttepe’deki Atatürk’ün anıt mezar projesini kazanan heykeltraşlar aşağıdakilerden hangisi değildir? 

A) İlhan Koman B) Kenan Yontuç C) İhsan Özsoy D)Zühtü Müridoğlu E)Hüseyin Anka Özkan 


1- İslam ülkelerinde heykel sanatının diğer sanat dallarına göre daha geç ele alınmasının nedenleri nelerdir? 

2- Anıtkabir’de Sakarya Meydan Muharebesi kabartmasını yapan heykeltraşımız kimdir? 

3- Anıtkabir’de Başkomutan Meydan Muharebesi kabartmasını yapan heykeltraşımız kimdir? 

4- Cumhuriyetin ilk yıllarında Kurtuluş Savaşı ve kahramanlıklarını konu alan anıtların yabancılara yaptırılmasının 

nedenlerini söyleyiniz. 

5- Günümüz heykeltraşlarının yönelimleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? 

Aşağıdaki görsellerin hangi sanatçılara ait olduğunu ilgili görselin altına yazınız. 

....................... ....................... ....................... ....................... ....................... ....................... 

Neler Biliyordum? 


Cumhuriyet Dönemi Türk Heykel Sanatı Hakkında 

Neler Öğrendim? Neleri Kavrayamadım? 


123

A 

alegori: Görsel sanatlarda bir olayı, düşünceyi ya da kavramı daha 

iyi açıklayabilmek için kişileştirerek simgeleme. 

amorf: Biçimi belirli bir düzene uymayan. Tanımlanması zor, 

düzensiz biçimlerde bulunan mineral, madde ya da nesneler için 

kullanılır. 

anıt: ‘Abide’de denir. ‘Anmak’ kökünden türetilen anıt sözcüğü, 

bir olayı hatırlatmak, önemli bir kişinin/kişilerin ya da kültürün 

anısını yaşatmak, askerî bir başarıyı, toplumun değer verdiği bir 

ilke, düşünce, kavram ya da ülküyü yüceltmek, simgelemek amacıyla 

konuyla ilgili yere, bir meydana geniş bir alandan görülebilecek 

biçimde çevreye egemen bir konuma yerleştirilen yazıt, 

sütun, heykel ya da mimari yapıtları tanımlar. 

arduvaz: Mikalı taş plakalardan oluşan bir tür çatı kaplama malzemesi. 

arkeoloji: İnsanlığın maddi ürünlerinin kalıntılarını inceleyen tarih 

bilimi. 

B 

balbal: Orta Asya’da Türklerin mezarları çevresine diktikleri tek 

parça taş. Bunların bazılarında kabartmalar ya da kazıma yazı ve 

şekiller bulunur. 

barbizon resamları: 19.yy.ın ikinci yarısında Fransa’da Barbizon 

adlı köye yerleşen Fransız manzara ressamlarının oluşturduğu bir 

grup. Grubu oluşturanların büyük bir bölümü, izlenimciler gibi 

açık havada çalışmalarına rağmen resimlerini atölyede tamamlamışlardır. 

bazalt: Koyu renkli yanardağ kayası. 

betimleme: Bir şeyi, bir kişiyi, bir olay ya da duyguyu anlatan 

söz ya da yazı. 

biçimbozma (deformasyon) : Özellikle güzel sanatlar alanında, 

fotoğrafta ve dansta, verilenleri doğadan alan ve belirli normların 

ya da normal biçimlerin bulunduğu kabul edilen görüntülerde, 

biçimi abartarak sunma, “normal” in göstergelerini tümüyle yok 

etmeden değiştirme. Biçimbozmada amaç daha güçlü bir etki yaratmak 

ya da güçlü bir anlatım sağlamaktır. 

bordür: 1-Halı, dokuma, işleme, kitap bezeme, minyatür, hat, 

tezhip ve benzerlerinde ayrıca bezemede süslü çerçeve; su, kenar, 

pervaz. 2-Yapıda bir gerecin çevresini tamamen ya da kısmen kuşatan 

aynı ya da farklı gereçten bölüm. 

botanik: Bitki bilimi. Biyolojinin bitkilerle ilgilenen kısmı. 

büst: Heykel sanatında baş ile vücudun üst bölümünü gösteren 

heykel türü. 

C-Ç 

çini: Kimi zaman kaplar için kullanılsa da genellikle seramik 

hamurundan, benzer tekniklerle yapılan bir yüzü parlak, sırlı ve 

bezemeli yüzey kaplama malzemesini tanımlar. Çini hamuru, seramik 

hamuru gibi kireçli, feldispatik akçini ve şamotlu akçini 

olarak üç türü vardır. 

D 

dekoratör: Bir oyunun dekorunu önce kâğıt üzerinde renkli taslağı, 

sonra planlayıp çizen ve sonunda bu plana göre hazırlanmasını 

denetleyen sanatçı. 

demon: Hıristiyan literatürde cin ve şeytan anlamında kullanılmış 

bir terimdir. Terimin kökeni eski Yunanca’da tamamen farklı an- 

TERİMLER ve KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ * 

lamlarda kullanılmış olan daimon sözcüğüdür. 

dışavurumculuk: ‘Ekspresyonizm’ ya da ‘Anlatımcılık’ da denir. 

20.yy.ın başlarında Avrupa’da ortaya çıkan sanat ve mimarlık 

akımı. Güzel sanatlarda Rönesanstan beri hüküm sürmüş doğaya 

uygun betimleme anlayışından bir kopuş 

olan dışavurumculukta, sanatın asıl amacı, sanatçının 

duygularını ve iç dünyasını, renk, çizgi, yüzey ve kütle aracılığıyla 

dışa vurmasıdır. Bu duyguları daha güçlü yansıtabilmek için 

sanatçılar tasarımda denge ya da güzellik gibi geleneksel 

kavramlardan uzaklaşarak biçimbozma (deformasyon) yöntemini 

yaygınlıkla uygulamışlardır. 

diadem: Baş çevresine yerleştirilen ince şerit biçiminde taç. 

Antikite’de alnın hemen üzerinden enseye doğru bağlanan kumaş 

şerit anlamına da gelir. 

diyagonel: Köşegen, köşe birleştirici. 

dogmatik: 1- Deney bilgisini, deneye dayanan kanıtları yadsıyarak, 

kanılarını inanç öğretilerinden çıkaran (düşünme biçimi). 

2- Felsefe ve din dogmalarının bilimsel (mantıksal) ve dizgesel bir 

yolla ortaya konuluşu. 

doktrin(öğreti): Bilimde düzenli bir görüşü oluşturan ilke ve 

kuramların tümü. 

düalizm: İkicilik. ikili yapı. Aynı ekonomide iki ayrı iktisadi yapı 

veya piyasanın birarada bulunması. 

E 

ehl-i hiref: Osmanlı sanat üsluplarının belirlenmesinde ve sanat 

akımlarını yönlendiren etkili sivil toplum hareketidir. 

ekol: Aynı üslup kapsamında değerlendirildikleri hâlde, bir bölgeye, 

kente ya da topluluğa özgü bazı ayırıcı özellikler gösteren, 

benzer eğilimde çalışan sanatçı grubu. Sözcük tek başına ekol olarak 

kullanılırsa da tamlamalarda okul diye geçer. Örneğin Siena 

Okulu, Roma Okulu gibi. 

ekspresyonizm: Bkz. Dışavurumculuk. 

empresyonizm: Bkz. İzlenimcilik. 

enderun: Osmanlı saraylarında harem ve hazine dairelerinin bulunduğu 

iç kısım. 

F 

figüratif sanat: Plastik sanatlarda figüratif, soyut anlatımın karşıtı 

olan, doğada var olan görüntü ve nesneleri konu edinen anlatım 

biçimidir. Ölüdoğa, çıplak, manzara, portre, tarihî resim ve 

tür resmini içerdiği gibi gerçekçi olmayan ancak gerçek nesneleri 

kullanan resim türleri için de kullanılır. 

folklor: Halkbilimi. Bir toplulukta yaşayan kişileri, onların gelenek 

ve göreneklerini masal, atasözü, türkü vb. yazın ürünlerini 

araştırıp o toplumun yaşayış ve duygularını inceleyen bilim. 

fresk: Islak sıva üstüne, ezildikten sonra su ya da su ve kireç bileşimi 

bir bağlayıcı ile karıştırılan pigmentlerle yapılan resim. Yüzey 

kurudukça kireç, pigmentin sıvaya yapışmasını sağlar. Anıtsal 

duvar resmi için çok uygun olan bu teknik, özellikle İtalya gibi 

kuru ve sıcak iklim ülkelerinde yaygınlaşmıştır. 

fresko: Bkz. Fresk. 

G 

gerçekçilik: ‘Realizm’ de denir. Yaşanan zaman ve mekân içinde 

duyularla algılananların nesnel olarak anlatımı plastik sanatlarda 

ve edebiyatta ‘Gerçekçilik’ olarak tanımlanır. Gerçekçi yaklaşıma 

yakın olan ‘Natüralizm’ ise gerçeğin genel ve nesnel aktarımını 

daha ileriye götürerek tikel örneklerin özelliklerini olduğu gibi 

ORTA ASYA TÜRK RESİM, HEYKEL SANATI CUMHURİYET DÖNEMİ ÖNCESİ 

BATI TESİRİ ALTINDAKİ TÜRK RESMİ 


124 

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE TÜRK RESİM HEYKEL SANATI 

Hun Sanatı Göktürk Sanatı Uygur Sanatı Selçuklu Osmanlı Türk 

Dönemi Dönemi Primitif 

Minyatür ve Minyatür Sanatçılar 

Heykel Sanatı Sanatı 

Avrupa’ya 

Sanat 

Eğitimi İçin 

Giden 

Türk 

Sanatçılar 

Sanayi-i 

Nefise 

Mektebinden 

Mezun Olan 

Sanatçılar

yansıtmaya çalışır. Gerçekçi yaklaşım idealist yaklaşımın karşıtıdır. 

gravür: 1- Ağaç, taş veya metal bir levhanın oyularak işlenmesi ve 

bunun bir yüzeye basılması tekniği. 2- Bu teknikle yapılmış resim. 

grif-grifon: Kartal, aslan gövdeli, kanatlı ya da kanatsız, genelikle 

de yılan biçiminde bir kuyrukla betimlenen karışık efsanevi 

yaratık. 

grotesk: Özellikle çiçek dalları, meyveler, perde ve halı örgeleriyle 

yapılan, garip ve güldürücü bir çeşit bezeme sanatı. Dekoratif 

bir öğe olarak grotesk, düşsel olarak biçimlendirilmiş insanlar, 

hayvanlar ve masalsı varlıklarla birlikte resme ya da heykele 

konu olabilecek biçimde işlenmiş askı çelenkler ve çiçeklerden 

yapılmış kompozisyonlar ve fantastik mimari öğelerle arabesk ve 

kıvrık dal türlerinde bezemelerden oluşur. 

H 

hatayi: Türk bezeme sanatlarında çok sık kullanılan stilize çiçek 

örgüsü. Genellikle dikine alınmış kesitler hâlinde, ince kıvrımlarla 

birbirine bağlanarak madalyonlar içinde bu stilize çiçekler, 

çoğu kez rumi, bulut, yaprak vb.örgelerle birlikte bir kompozisyon 

oluşturur. Osmanlı döneminde taş, ahşap, dokuma ve seramik gibi 

çok çeşitli malzeme yüzeylerine değişik tekniklerle uygulanmış, 

tezhip ve cilt sanatında da kullanılmıştır. 

hayvan üslubu: Bozkır ya da step uygarlıklarında, Avrasya üslubu, 

göçer ya da İskit sanatı gibi farklı adlarla da anılan, Macaristan 

bozkırlarından Gobi Çölü’ne kadar uzanan bir alan içinde göçerlerin 

oluşturduğu bir üsluptur. Taşınabilir küçük eşyanın bezenmesinde 

kullanılır. 

heykel: Üç boyutlu sanat yapıtlarının yaygın adıdır.Tek figürden 

oluşan ve genellikle ayakta duran heykelleri tanımlamak için Latince 

statua sözcüğü kulanılmaktadır. Heykel yapım, açısından 

ronde-bosse yani duvar vb. yüzeyden bağımsız, çevresinde dönülebilir 

serbest heykel ve alçak ya da yüksek kabartma olarak iki 

ana türe ayrılır ve genellikle bu iki ana tür içinde irdelenir. 

I-İ 

im:Bir başka şeyi gösteren, bir şeyi anlatan, dile getiren şey; algılandığında 

belli bir şeyin tasarımını bizde uyandıran şey. Doğal 

imde, imle imlenilen arasında doğal bir bağlam vardır; yapma (uzlaşımsal) 

imde anlam saptanmıştır. 

izlenimcilik: ‘Empresyonizm’ olarak da bilinir. 19.yy.ın ikinci 

yarısında Fransa’da oluşan izlenimcilik akım, görsel sanatların 

yanısıra edebiyat ve müzik dallarında da etkili olmuş ayrıca döneminde 

bir yaşam ve düşünce biçimi olarak gelişmiş ve 20.yy. sanat 

kuramlarıyla akımlarını büyük ölçüde etkilemiştir. 

K 

kabartma: ‘Rölyef’ olarak da bilinir. Bir düzlem üstüne tasarlanıp 

gerçekleştirilen heykelcilik ürünü. Kabartmada, üç boyutlu heykele 

özgü niteliklerin yanı sıra perspektif gibi iki boyutlu resimsel 

ögelerden de yararlanılır. Taşın yanısıra ahşap, metal, seramik, 

pişmiş toprak, fildişi ve alçı en yaygın kullanılan malzemeleridir. 

kaligrafi: Harfler arasındaki boşlukları belli estetik ve tasarım kurallarına 

göre düzenleyerek kâğıt ya da ideografik benzeri malzeme 

üstüne kalem ya da fırçayla güzel ve zarif yazı yazma sanatı. 

İslam sanatında ‘hat’ adıyla anılır. Yazı temelde işlevsel bir amaca 

hizmet etmekle birlikte öbür sanat dallarının üslupsal gelişimleriyle 

de yakından ilgilidir. 

klasikçiler: Hem sanatsal bir geleneği hem de estetik bir tutumu 

belirtmek için kullanılır. Yunan ve Roma’da yani klasik Antik 

Çağ’da ortaya çıkmış ve antik yapıların prototip (ilk örnek) olarak 

kullanıldığı daha sonraki dönemlerde de sürmüştür. Bu ‘klasik’ 

gelenektir ve bu anlamda klasikçilik, MÖ 8. yy.dan 20. yy.a kadar 

VE BATIYA AÇILMA 

İnas (Kız) 

Sanayi-i Nefise 

Mektebinden 

Mezun Olan 

Sanatçılar 

1914 

Çallı Kuşağı 

Müstakil 

Ressamlar ve 

Heykeltraşlar 

Birliği 

D Grubu D Grubuna 

Sonradan 

Katılanlar 

hemen tüm klasik sonrası sanatlarının değişmez niteliğidir. Terimin 

daha sınırlı estetik kullanımı ise bu uzun gelenek kapsamında 

açık seçiklik, düzen ve denge gibi özelliklerin belirlediği üslup ya 

da üslup evrelerini ifade eder. 

klasisizim: Bkz. Klasikçiler. 

konstrüktif: 1-Taşıyıcı ögelerin dışında kalan yapı bileşimi, yapıya 

ait, yapıyla ilgili, 2-İnşacı. 

konstrüktivizm: Bkz. Yapımcılık. 

kurgan: Orta Asya Türkçesinde “kale” anlamına gelen bir sözcükten 

Rus diline girmiştir. Bu dilde yığma mezar tepesi yani 

Tümülüs karşılığı kullanılır. En erken kurganlar MÖ 4.binde 

Kafkasya’da ortaya çıkmış, kısa bir süre sonra Güney Rusya stepleri 

ve Ukrayna’ya da yayılmıştır. Genel anlamda mezar olarak 

kullanılır. 

kübizm:1907’de Paris’te Picasso ve Braque öncülüğünde oluşan 

akım. Bu iki sanatçının yapıtlarını, küplerden oluşan bireşimler 

olarak yorumlayan eleştirmen Louis ve Veauxcelles akıma kübizm 

adını vermiştir. 

LL 

lirik: 1. Özlük duyguları coşkun bir dille anlatan. 2. Nazmın bu 

türlüsü. 3. Bu türül yazan şair. 

lirik-soyutlama: Terim genellikle farklı uzmanlar tarafından 

farklı anlamlarda kullanılmıştır. Renge verilen önemin belirginlik 

kazanmasıdır. 

lotus: Çeşitli uygarlıklarda simgesel anlamlar kazanmış, nilüferi 

andıran su bitkilerine verilen ad. 

M 

maiyet: Bir kimsenin yönetimi, buyruğu altında çalışma. 

manga: 1- Tek bir kumandanın kolaylıkla sevk ve idare edebileceği 

kadar erden kurulu küçük askerî birlik. (Yaklaşık olarak on 

erden kurulabilecek olan mangada birkaç makinalı tüfek veya tabanca 

ile avcı erleri bulunur.). 2-Savaş gemilerinde erlerin yattığı 

koğuş. 

mecmua: 1- Toplanıp biriktirilmiş, tertip ve tanzim edilmiş şeylerin 

hepsi. 2- Seçilmiş yazılardan meydana getirilen kitap. Risâle. 

3- Kolleksiyon. 

metafor: Mecaz. 

minai: Seramik ve çini sanatında sıraltı ve sırüstü tekniklerinin 

birlikte kullanılması. Bu teknikte, astarlanmış kap önce yeşil, mavi 

ve mor gibi yüksek ısıya dayanıklı boyalarla bezenir ve sırlanarak 

fırınlanır. Sonra üstüne siyahla desenin dış çizgileri yapılır, çok 

renkli mine boyalarla renklendirilir ve fırınlanır. İki ayrı teknikle 

yapıldığından boyaların birbirine karışması da engellenmiş olur. 

minimal sanat: İlk kez 1961’de düşünür Richard Wollheim 

(Riçhırt Volheym) tarafından ‘içeriği en aza indirgenmiş sanat’ 

için kullanılmış olan ‘Minimal sanat’ terimi, giderek çoğunlukla 

üç boyutlu yapıtlar, heykeller için kullanılmıştır. 

minyatür: Latince miniare (kırmızı ile boyama)’den kaynaklanan 

İtalyanca miniaturedan Fransızca’ya, oradan da Türkçe’ye girmiştir. 

Osmanlıca’da minyatüre ‘Nakış’, ustasına da ‘Nakkaş’ denir. 

Minyatür, geniş anlamıyla el yazmalarına metni aydınlatmak amacıyla 

yerleştirilen açıklayıcı resimlerdir. 

mitoloji: Çok tanrılı dinlerde tanrı ve yarı-tanrıların eylemleri 

ile onların insanlarla ve diğer yaratıklarla ilişkileri konusundaki 

efsaneler, öyküler, inançlar bütünü. Genellikle 

bilinen Yunan ve Roma mitolojileridir. Oysa aynı biçimde 

eski Türk, Germen ve Aztek mitolojilerinden de söz 

edilebilir. Mitoloji, içinde üretildiği toplumun resim ve heykel 

sanatlarının konu seçiminde başvurduğu ana kaynaktır. 

motif: Bezeme ve süslemede bütünü oluşturan parçalardan her bi 

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK RESİM, HEYKEL SANATININ GELİŞİMİ 

Yeniler 

Grubu 

On’lar 

Grubu 

Gruplar 

Dışında 

Kalanlar 

125

126 

rine verilen addır. Örneğin rumi motifi gibi. Motif 

karşılığı olarak Türkçe örge sözcüğü de kullanılmaktadır. 

muharrir: Yazan. Tahrir eden. Kâtib. Kitab te’lif eden. Gazetede 

yazı yazan. 

murakka: Kıt’aların (tek bir sayfalık yazı) bir araya getirilmesiyle 

meydana getirilen yazı (Hat) albümü. 

musavvir: Osmanlı resim sanatında manzara ve özellikle insan 

resmi yapan sanatçı. 

Toplumcu 

Gerçekçilik 

N 

nakkaş: 1-Ressam, 2- Bir yapının duvar ve tavanlarını yağlı boya 

ya da sulu boyayla süsleyen kişi. 

nakkaşhane: Fatih Sultan döneminde (1451-81) kurulan ve Osmanlı 

İmparatorluğunda mimarların toplandığı hassa mimarları 

ocağına benzer biçimde minyatür, dokuma ve işleme ustalarını bir 

araya getiren saray örgütü üyelerinin çalıştığı işlik (atölye). 

non-figüratif sanat :Bkz. Soyut Sanat. 

O-Ö 

özgün: İçinde üretildiği toplumun gerçek koşullarının bir sonucu 

olarak beliren ve bir öykünmenin ürünü olmayan tüm kültürel ve 

sanatsal olguları ve tutumları niteler. Gerçek bir sanat yapıtı herşeyden 

önce özgün olmalıdır. 

P 

palmet: Bir orta eksenin her iki yanında simetrik olarak düzenlenmiş 

yelpaze gibi birbirinden ayrı duran yapraklardan oluşan 

bitkisel bezeme öğesi. 

pentür: Boyama. 

plastik: Güzel sanatlar kapsamında ‘plastik’, biçimin işlenmiş, 

boyutluluk ve hareket kazanmış niteliği için kullanılan bir sıfattır. 

Daha çok ‘plastik bir biçim’ ya da ‘plastik’ (yoğrulabilirlik) olarak 

tanımlanan bu nitelik, resimde olduğu gibi iki boyutlu biçimin derinlik 

yanılsamasıyla algılanan, mekân içindeki üç boyutu biçimlenişi 

ya da heykelde olduğu gibi biçimlerin oylumları, dolgunlukları 

ve üç boyutluluğu gibi kütleye verilen çeşitliliği tanımlar. 

R 

realizm: Bkz. Gerçekçilik. 

rumi: Türk bezeme sanatında yaygın kullanılan stilize yaprak 

örgesi. Bazı kaynaklara göre kuş kanadının tanınmayacak kadar 

stilize edilmesiyle oluşturulmuştur. 

ronde-bosse: Duvar vb. yüzeyden bağımsız, çevresinde dönülebilen 

serbest heykel. 

rölyef: Bkz Kabartma. 

S-Ş 

sembolizm: Bkz. Simgecilik. 

sentetik kübizm: Obje ve subjelerin temel geometrik biçimlere 

indirgeyen kübizmin ilk dönemi “Analitik kübizm” olarak isimlendirilir. 

1915 sonrasında ise “Sentetik kübizm” ismi verilen ikinci 

bir kolu ortaya çıkmıştır. Kübistler bir nesneyi farklı ve çok 

yönlü bakış noktalarından resmetmişlerdir. Kübist resimde biçim 

sorunu ön plana gelmiş, renk arka plana itilmiştir. Yan yana aynı 

yüzey üzerinde farklı malzemelerin kullanılması olayı sentetik 

resmin yolunu açmıştır. 

sfensk: Genellikle insan başlı, aslan gövdeli olarak betimlenen 

eski Mısır’a dayanan sfenksin özellikle heykel ve kabartma olarak 

çok sayıda betimi yapılmış, Mısır sanatından etkilenen Mezapotamya, 

Yunan ve Roma sanatlarına da girmiştir. 

sığın: Alageyik 

simgecilik: Sembolizm de denir. Sanat yapımında biçim ve renk 


Naif Sanat Dışavurumculuk Gerçeküstücülük Fotogerçekçilik Fantastik 

Eğilimler 

gibi somut değerlerin arkasında yatan anlamı öne çıkaran eğilim 

ve akım. Eğilim olarak Rönesans döneminden beri, özellikle alegorik 

temalı resimlerle bazı ölü doğalarda var olmakla birlikte bir 

akım olması 19.yy.a rastlar. 

soyut sanat: “Abstre sanat” olarak da bilinir. Renk, çizgi, kütle, 

ton gibi çeşitli biçim öğelerinin bilinen nesnelere benzemeyecek 

biçimde kullanımı sonucu ortaya çıkan organik ya da biorganik 

imgelerle oluşturulan düzenlemeler. 

soyutlama - yaratma: 1931’de Paris’te oluşturulan Dernek. 

1930’ların başında Almanya artık çağdaş sanata açık bir ülke 

olmaktan çıkmış, bu ülkede yaşayan bir çok sanatçı Paris’e yerleşmeye 

başlamıştır. O yıllarda Paris’te soyut sanat, sanat olarak 

nitelendirilmediğinden yaygın değildi. Soyutlama-Yaratma, ortak 

ya da yeni bir anlatım biçimi oluşturmamış ancak bu farklı yaklaşımlar 

arasında bir iletişim ortamı geliştirerek katı biçimsel kuralların 

yumuşamasını sağlamıştır. 

stilizasyon: Herhangi bir sanat dalında biçimlerin bazı niteliklerini 

öne çıkarmak amacıyla vurgulamak, yalınlaştırmak ve yinelemekten 

doğan belirgin üslupsal bir abartma olarak tanımlanmaktadır. 

stupa: Buda’nın ve kutsal kişilerin röliklerinin saklandığı, genellikle 

Buda’nın anısına inşa edilmiş yazı. 

şehname: Divan yazınında, hükümdarların yaşam öykülerini, 

özelliklerini, üstün başarılarını anlatan, mesnevi biçiminde yazılmış 

koşuk. 

şehnameci: Divan yazınında, şehname yazarı. Osmanlı İmparatorluğu 

döneminde, vakanüvisliğin kuruluşundan önce, devletin 

resmi tarihini yazmakla görevlendirilmiş kimse. 

T 

tahayyül: Hayale getirmek. Hayalde canlandırmak. Fikir kurmak. 

topografik resim: Özellikle kent görünümlerini, tarihsel yapıları, 

arkeolojik kalıntıları ve doğal görünümlerini betimleyen resim ya 

da oymabaskı türü, manzaradan ayrılan yanı, kişisel izlenime ve 

yoruma yer vermeden genelde belgelemeye yönelik olmasıdır. 

tonoz: Örgü teknikleri kullanılarak inşa edilmiş, kagir, eğrisel yüzey 

ya da yüzeylerden oluşan mimari örtü örgesi. 

V 

vitray: Birbirine bağlı kurşun bölmelere yerleştirilmiş renkli cam 

parçalarından oluşan, saydam pencere süslemesi veya resim. 

Y 

yapımcılık: Konstrüktivizm de denir. 1920’lerde Moskova’da 

gelişen bir soyut sanat akımı. İnkhuk içinde sürdürülen soyut sanat 

tartışmalarında ‘Laboratuvar sanatı’ anlayışına karşı ‘Üretim 

sanatı’nı savunan sanatçıların düşünceleri doğrultusunda gelişmiştir. 

Z 

zaviye: Tekkenin küçüğü, gelip geçenlerin konakladığı yer. 

zooloji: Hayvanların sınıflandırılması, dağılımı, davranışı, yapıları 

ve görevleri ile ilgili bilim dalı. 

*Bu sözlükte bulunan terim ve kavramlar Sanat Kavram ve Terimleri 

Sözlüğü (Metin Sözen-Uğur Tanyeli), Mimarlık Sözlüğü (Doğan Hasol) 

ve Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi’nden alınmıştır. 

Yeni 

Dışavurumculuk 

Simgecilik 

(Sembolizm)

KAYNAKÇA 

AÇIKGÖZ, Kamile Ün, Aktif Öğrenme, Biliş Gelişim Yayınları, 9.Basım, İzmir, Ocak 2007. 

AND, Metin, Osmanlı Tasvir Sanatları:1, Minyatür, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2.Basım, İstanbul, 2004. 

ARSAL, Uğur, Modern Osmanlı Resminin Sosyolojisi (1839-1924), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999. 

ARSEVEN, Celal Esad, Türk Sanatı Tarihi. Menşeinden Bugüne Kadar Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyini Sanatları, 

İstanbul, 1955-1959. 

ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı (Başlangıcından Büyük Selçukluların Sonuna Kadar) I, Kervan Yayınları, İstanbul, 1984. 

ATASOY, Nurhan, “1558 Tarihli ‘Süleymannâme’ ve Macar Nakkaş Pervane”, Sanat Tarihi Araştırmaları III, 1970, 

s. 167-196. 

ATASOY, Nurhan, Türk Minyatür Sanatı Bibliyografyası, Yapı Kredi Bankası Kültür ve Sanat Hizmetleri, İstanbul, 1972. 

AYAN, Aydın - KAYA, Hâlenur Kâtipoğlu, Canlı Modelin Sanat Eğitimindeki Yeri Panelleri ve Sergisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 

2006. 

AYAN, Aydın, “1839 - 1923 Tanzimattan Cumhuriyet’e Türk Plastik Sanatları ve İki Müze Önerisi”, MSGSÜ İstanbul Resim ve Heykel 

Müzesi Kolleksiyonu’ndan Bir Seçki İki Sergi: 70+70, Müka Matbaası, 1.Basım, İstanbul, 2008. 

BAĞCI, Serpil, F.ÇAĞMAN, G.RENDA, Z.TANINDI, Osmanlı Resim Sanatı, İstanbul, 2006. 

BAYAR, Dovdoi, “Eski Türk anıtları ve taş heykeller”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi, 

İstanbul, 2006, s. 91-110. 

BERGER, Aliye, Yaşamı/Sanatı/Yapıtları, Ada Yayınları, 1974. 

BERGER, John: “Şeker Ahmet Paşa’nın Bir Resmi Üstüne” Sanat Çevresi (Eylül 1979, S. 11), s. 4-7. 

BERK, İlhan, İlhan Berk Seçme Şiirler, Adam Yayınları, (1.Baskı), İstanbul, Eylül 1997. 

BERK, Nurullah - TURANİ, Adnan, Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Tarihi, II, Tiglat Yayınları, İstanbul, 1981. 

CEZAR, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1971. 

ÇAĞMAN, Filiz -TANINDI, Zeren, Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri, Tercüman Sanat Kültür Yayınları, I, İstanbul, 1979. 

ÇAĞMAN, Filiz, “Minyatür”, Osmanlı Uygarlığı c.2, haz.Halil İnalcık-Günsel Renda, İstanbul, 2003, s. 892-931. 

ÇİFTÇİOĞLU, İbrahim - KANTÜRK, Turgay, Türk Plastik Sanatçıları, Asır Matbaacılık, İstanbul, 1998. 

ÇORUHLU, Tülin, “Askerî Okullarda ilk Resim Dersleri ve ilk Asker Ressamlarımız”, Askerî Tarih Bülteni, Sayı:28, Ankara, 1990, s. 

39-60. 

DAL, Esin, “Elif Naci Maddesi”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c.I, Hürriyet Ofset 1997, s. 514. 

DANİŞMEND, İsmail, H., İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c.1-6, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971. 

DESROCHES, Jean-Paul, “Bozkır dünyası ve Hiongnu (Hun) İmparatorluğu”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, 

Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2006, s. 48-82. 

ELİBAL, Gültekin, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973. 

ENGİN, Aydın, Mehmet Aksoy Çekicin Rüzgarında Kırk Yıl, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2002. 

ERDUR, Korkut, Zühtü Müridoğlu Kitabı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1992. 

EROL, Turan, 19.Yüzyıl Türk Ressamları, Tiglat Yayınları, 1980. 

EROL, Turan, “Nurullah Berk Üstüne”, Boyut Sanat Dergisi, Sayı:12, Ankara, Nisan 1982. 

EROL, Turan, Günümüz Türk Resminin Oluşum Sürecinde Bedri Rahmi Eyüboğlu Yetişme Koşulları, Sanatçı Kişiliği, Cem Yayınevi, 

İstanbul, 1984. 

EROL, Turan, Nazmi Ziya, Yapı Kredi Yayınları, Mart 1995. 

ERSOY, Ayla, Günümüzde Türk Sanatı (1950’den 200’e), Bilim Sanat Galerisi, İstanbul, 1998. 

ERZEN, Jale Nejdet -YASA, Zeynep Yaman vd., Fahr el Nisa Zeid, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları, Ankara, 2001. 

EYİCE, Semavi, Atatürk ve Pietro Canonica, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1986. 

EYÜBOĞLU, Bedri Rahmi,(Sunu: Ferit Edgü), Binbir Bedros (Otoportreler), Ada Yayınları, 1977. 

EYÜBOĞLU, Bedri Rahmi, Resme Başlarken, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2005. 

GERMANER, Ali Teoman, “Cumhuriyetimizin 75.Yılında, Ülkemizde ‘Heykel’ Olgusuna Genel Bir Bakış”, Cumhuriyetin Renkleri 

Biçimleri, T.T.V., Mayıs 1999. 

GERMANER, Semra- İNANKUR, Zeynep, Oryantalistlerin İstanbulu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2002. 

GEZER, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, Cumhuriyetin 60.Yılına Armağan, Türkiye İş Bankası Yayınları, Tisa Matbaası, 

Ankara, 1984. 

GİRAY, Giray, Mahmut Cûda, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1989. 

GİRAY, Kıymet, “Yurdu Gezen Türk Ressamları-1”, Türkiye’de Sanat, Sayı: 18, Mart/Nisan, 1995, s. 37. 

GİRAY, Kıymet, Çallı ve Atölyesi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1997. 

GİRAY, Kıymet, “Abdülaziz Heykelinden 1950’lere Uzanan Çizgide Türk Heykel Sanatının Gelişimi”, Türkiyede Sanat, Sayı:29, 1997, 

s. 30-38. 

GİRAY, Kıymet, Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim Heykel Müzesi Koleksiyonu’ndan Örneklerle Manzara, Türkiye İş Bankası, 

t.y. 

GÖREN, Ahmet Kamil, “Bir Dönemler Paris’te Eğitim Merkezi Olan ‘Okul’ ile Sanatı Yönlendiren ‘Akademi’nin Öyküsü: l’Ecole des 

Beaux-Arts”, Antik&Dekor, Sayı:34, İstanbul, Nisan 1996, s. 92-95. 

GÖREN, Ahmet Kamil, “19. Yüzyılda Paris’te Resim Eğitimi”, Antik&Dekor, Sayı:35, İstanbul, Haziran 1996, s. 94-100. 


Op Art Minimalizm Metafizik Pop Art Doğa 

Soyutlamaları 

Soyut Sanat 

(Abstre Sanat) 

Kavramsal 

Sanat 

Güzel Sanatlar 

Akademisine 

Davet Edilen 

Yabancı 

Heykeltraş 

127

128 

GÖREN, Ahmet Kamil, “Türk Resim Sanatına Yön Veren Kuşağın Batıdaki Eğitimi: ‘1914 Kuşağı’ Sanatçıları Paris’te”, Antik&Dekor, 

Sayı:36, İstanbul, Eylül 1996, s. 62-68. 

GÖREN, Ahmet Kamil, “Türk Sanatçıların Paris’teki Hocalarından: 3 , Fernand-Anne Piestre Cormon”, (1845-1924), Antik&Dekor, 

Sayı:36, İstanbul, Eylül 1996, s. 70-73. 

GÖREN, Ahmet Kamil, Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergileri, İstanbul, 1997. 

GÖREN, Ahmet Kamil, “Profesör Cormon: Türk Ressamların Paris’teki Hocası Öğrencileri ona “Paris’in en çirkin ve zayıf adamı” 

veya “Dizkapağı Baba” derlerdi.)”, Artist, Sayı: 6, Artist Yayın End., İstanbul, Mart 2003, s. 8-15. 

GÜLTEKİN, Gönül, “II.Meşrutiyet Dönemi Resim ve Heykel Sanatındaki Gelişmeler”, XII.Türk Tarih Kongresi, C. III., Ankara, 1994, 

s. 1042-1043. 

İSKENDER , Kemal, “Türk Resminin Dünü, Bugünü ve Geleceği”, Gergedan, Dönemli Yayıncılık, Eylül, 1998, s. 8-21. 

İSLİMYELİ, Nüzhet, Asker Ressamlar ve Ekoller, Doğuş Matbaası, Ankara, 1965. 

KARAALİOĞLU, S. Kemal, Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, İnkılâp Kitapevi, İstanbul. 

KÖKSAL, Ahmet, “Heykel Sanatına Adanmış Bir Yaşam: Haluk Tezonar”, Art Decor, Sayı:23, Şubat 1995, s. 140. 

MAHİR, Banu, “İslamda ‘Resim’ Sözcüğünün Belirlediği Tasvir Geleneği”, Sanat Tarihinde Doğudan Batıya Ünsal Yücel Anısına 

Sempozyum Bildirileri, Sandoz Kültür Yayınları, 1989, s. 59-64. 

OSMA, Kıvanç, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003. 

ÖGEL, Bahaeddin, “Uygur Devletinin Teşekkülü ve Yükseliş Devri”, Belleten, Türk Tarih Kurumu, XIX/75, Ankara, 1955. 

ÖNDİN, Nilüfer, Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat 1923-1950, İnsancıl Yayınları, İstanbul,2003. 

ÖNEY, Gönül, “Beylikler ve Erken Osmanlı Sanatına, Sosyal Yaşantısına Genel Bakış”, Akdeniz’de İslâm Sanatı Erken Osmanlı sanatı 

Beylikler Mimarisi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000, s.12-33. 

ÖZBEN, Münip; “Dokuzuncu Ölüm Yıldönümünde Zeki Kocamemi’nin Sanatı”, Ankara Sanat, Yıl:3,Sayı:25, 1 Mayıs 1968, s. 10- 11. 

ÖZSEZGİN, Kaya , Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları,İstanbul, 1999. 

RAN, Nazım Hikmet, Kuvay-ı Millîye, Yedinci Bab, Adam Yayınları,5. Basım, İstanbul, Ekim 1991. 

RENDA, Günsel - EROL, Turan, Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı, c.I, Tiglat Yayınları, İstanbul, 1981. 

RENDA, Günsel, “Resimde Çağdaşlaşma”, Dünya Kenti İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, s. 176. 

RONA, Zeynep, Namık İsmail, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1992. 

RONA, Zeynep, “Kübizm Maddesi”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c.II, Hürriyet Ofset 1997, s. 1074. 

SOUDRY, Fikret, “Fahrünnisa Zeid ile Bir Konuşma”, Ankara Sanat, Yıl:7, Sayı: 76, Ağustos, 1972, s. 20-21. 

SÖZEN, Metin-TAPAN, Metin, 50 Yılın Türk Mimarisi, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 1973. 

SÖZEN Metin-TANYELİ, Uğur, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986. 

TANALTAY, Erdoğan, Sanat Ustalarıyla Bir Gün, Sanat Çevresi Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul, 1989. 

TANINDI, Zeren, “Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Veli Can İmzalı Resimler”, Türklük Bilgisi Araştırmaları Fahir İz Armağanı, II, 

1991, s. 287-313. 

TANINDI, Zeren, Türk Minyatür Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1996. 

TANSUĞ, Sezer, Çağdaş Türk Sanatı, Remzi Kitabevi (5.Basım), 1999. 

TOROS, Taha, “İlk Kadın Ressamlarımız”, Sanat Dünyamız, Yıl:2, Sayı:24, 1982, s. 32-48. 

TUNALI, İsmail, Felsefenin Işığında Modern Resim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1989. 

TURANİ, Adnan, Batı Anlayışına Dönük Türk Resim Sanatı Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1977. 

ÜLKEN, Hilmi Ziya, Resim ve Cemiyet, Üniversite Kitabevi, İstanbul, 1942. 

WEİRS, Michael, “Cengiz Han öncesinde bozkır ve bozkır devletleri”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı 

Üniversitesi, İstanbul, 2006, s. 44-47. 

YURDAYDIN, Hüseyin, G, Nasuhü’s-Silahi (Matrakçı), Beyān-ı Menāzil-i Seferi Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, Türk Tarih Kurumu 

Basımevi, Ankara, 1976. 

ZIENE, Peter, “Moğolistan’daki Eski Türk İmparatorlukları”, Cengizhan ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi, 

İstanbul, 2006, s. 84-90. 

GÖRSEL ALINTI KAYNAKLARI 

(Görsel Alıntılar yukarıda adı verilen kaynak kitaplardan ve aşağıda adı verilen internet sitelerinden alınmıştır.) 

www.kulturbakanligi.gov.tr 

www.millikutuphane.gov.tr 

www.sanalmuze.org.tr 

www.tsk.mil.tr 

Prof. Dr. Alev Kuru özel arşivinden bazı görseller. 

KISALTMALAR 

ARHM : Ankara Resim ve Heykel Müzesi (Koleksiyonu) 

CBL : Chester Beatty Library (Dublin) 

İRHM : İstanbul Resim ve Heykel Müzesi (Koleksiyonu) 

MSGSÜ : Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 

TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Sanat Koleksiyonu 

TSM : Topkapı Sarayı Müzesi 

Tuv.üz.yağb. : Tuval Üzerine Yağlı Boya 

Türkiye’ye 

Davet Edilen 

Yabancı 


Akademiden 

Yetişen Heykel 

Sanatçıları 

II. Kuşak 


CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK HEYKEL SANATI 

1945 Sonrası 

Özgün Üslup 

oluşturmaya 

Çalışan 


Anıtkabir 

Genel 

Görünüm 

Anıtkabir’de 

Bulunan 



Bulunan 



Bulunan 

Rölyefler

Türk Resim, Heykel Sanatı - Eba

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?