Ekonomik Sorunlar

Avrupa Sosyal Piyasa Ekonomisi Modeli: Lizbon Antlaşması’nın Düşündürdükleri
Piyasa Ekonomisi’nin temel unsurlarını şu şekilde
sıralamak mümkündür 6 : (1)Bireycilik ve özel çıkarın
maksimizasyonu, (2)Özel mülkiyetin varlığı ve özel
mülkiyetin devir edilebilir olması, (3)İktisadi ajan
olarak müteşebbisin kabulü ve desteklenmesi, (4)
Rekabet, mübadele ve sözleşme özgürlüğü, (5)Fiyat
mekanizması (görünmez el) ve serbest fiyatların
tüketici tercihleri ile belirlenmesi, (6)Piyasalara giriş ve
çıkışın serbest bulunması, (7)Sınırlı devlet ve tarafsız
vergi (8)Ekonomik hak ve özgürlüklerin güvence altına
alınması.
Serbest piyasa ekonomisinin dayandığı Klasik İktisat
Okulunun görüşleri, Sanayi Devrimi sonrasında hızla
Batı toplumlarında yayılmış ve özellikle 19. yüzyılda
ekonomi yönetimlerinin tepelerine hâkim olmuştur.
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren serbest piyasa
ekonomisi sistemine eleştiriler ve itirazlar yükselmiş ve
piyasa sisteminin laissez-faire tarzından birtakım sosyal
boyutların kısmi olarak sisteme eklemlendiği yapılara
evrilme gerçekleşmiştir. 20. yüzyılın ilk yarısında ise
serbest piyasa ekonomisi sistemi büyük bir kriz ve
bunalım yaşamış ve bu krizin derin sosyal etkileri ve
maliyetleri olmuştur.
Bu süreci analiz eden, -günümüzdeki küreselleşme
ve AB’deki ekonomik model tartışmalarına da ışık
tutabilecek-, en köklü serbest piyasa ekonomisi
eleştirilerinden birisi K. Polanyi tarafından Büyük
6 Akçay, B. (2008), “AB’nin Ekonomik Kriterleri ve Türkiye”,
Maliye Dergisi, 155, ss.15-23; Akalın (2003), ss.22-23; Aktan,
C.C. (2006), “Sosyal Piyasa Ekonomisi”,
(01.04.2010), ss.2-3.
Uluslararası Ekonomik Sorunlar
Kasım 2011 • Yıl: 11 • Sayı: 43
47