Giriş - e-Kitap

15
4- TEZKİRE’NİN DİL VE ÜSLÛP ÖZELLİKLERİ
Kınalızâde Hasan Çelebi, süslü nesrin dil ve üslûp özelliklerine uygun olarak
beş ana bölümden oluşan mukaddime kısmında Arapça, Farsça zincirleme
tamlamalara, uzun cümlelere, ayet, hadis, kelâm-ı kibar, mübalağa, mecaz, cinas,
tasvir ve secilere fazla yer vermiştir.
Kınalızâde Hasan Çelebi, padişah biyografilerinde de şehzâdelere göre daha
ağır bir dil ve üslûp kullanmıştır. Kınalızâde Hasan Çelebi, üçüncü bölümdeki şair
biyografilerinde ise onların şan, şöhret, bilgi ve kültürlerine uygun secili bir üslûp
kullanmayı tercih etmiştir. Tezkirede uzun, anlaşılması zor biyografilerin yanı sıra
sade dille kaleme alınmış, kısa biyografiler de bulunmaktadır.
Kınalızâde Hasan Çelebi’nin biyografiler içerisine yerleştirdiği anekdotlar,
latifeler, babasından veya dedesinden duyduğunu belirterek aktardığı hikayeler ve
bilgiler, anlatıma renk katmıştır. Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nde benzetme ve
tasvirlerin çoğu anlatılan konu, olay, şairin ad, meslek, mevki ve durumuyla bir
bütünlük arzedecek şekilde yapılmıştır.
Şairler hakkında hüküm verilirken de “metlû, mezkûr, memlû, meşhûr” gibi
kelimelere genellikle ihtiyaç duyulmuş; örnek şiir takdimlerinde de “sebt olındı,
tahrîr ü tastîr olındı, takrîr ü tahrîr olındı” gibi ifadelere yer verilmiştir. Kınalızâde
Hasan Çelebi, dönem şairleri hakkındaki düşüncelerini dile getirirken, genellikle
olumlu ifadeler kullanmış; eğer şair genç ve bu vadide yeni yetişmekte ise veya o
kişide bir yetenek görmüşse “ümmîddür ki” ile başlayan cümlelerle iyi dileklerde
bulunmuş; olumsuz düşünüyorsa da bunu ustaca dile getirmeyi bilmiştir.
Kınalızâde Hasan Çelebi, şairlerin doğum ve yerleşim yerlerini belirtirken,
şehir veya kasabaların sosyo-kültürel yapısını, canlılığını ve coğrafî güzelliğini
tanıtmaya ve tasvir etmeye çalışmıştır.
Kınalızâde Hasan Çelebi, Arapça, Farsça ve Türkçe’nin dil imkanlarını en iyi
şekilde kullanmıştır. Tezkire’de ikili ikili, ikili üçlü, üçlü üçlü, üçlü ikili, dörtlü üçlü,
üçlü dörtlü zincirleme tamlamalarla şairlerin şahsiyet zenginliklerinden, ilmi durum
ve seviyelerinden söz edilmiş; ölüm cümleleri genellikle onların isim, unvan, lakap
veya mahlaslarıyla yapılan tevriye, cinas ve benzetmelerle ifade edilmiştir.
Tezkire’de kimi zaman cinas yapmak, kimi zaman da seci oluşturmak için yazılışları