T.C. BOLU VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BOLU İLİ ...

T.C. 

BOLU VALİLİĞİ 

İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 

BOLU İLİ 

ÇEVRE DURUM RAPORU 

I

T.C. 

BOLU VALİLİĞİ 

İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 


2010 YILI 

ÇEVRE DURUM RAPORU 

HAZIRLAYAN 

Kerim YEL 

ÇED ve Planlama Şube Md. V. 

Ali SAPBAYIR 

Çevre Mühendisi 

Yücel Onur YILDIZ 

Çevre Mühendisi 

BOLU–2010

Üzerinde yaĢadığımız dünyanın kaynaklarının sınırlı olduğunu, teneffüs 

edebildiğimiz havanın, içebildiğimiz suyun, ekebildiğimiz bir avuç toprağın ne kadar 

önemli olduğunu anlamaya baĢladığımızdan bu yana karĢımıza çıkan çevre ve çevre 

sorunları hala dünya gündeminin üst sıralarındaki yerini korumaya devam etmektedir. 

Ġnsanların huzur içerisinde bir geleceğe sahip olması için çaba sarf edenler çevrenin 

korunması gereken ortak bir değer olduğu hususunda birleĢmiĢlerdir. Bu ortak değer ırk, 

dil, din ve sınır farklılıkları tanımaksızın tüm insanlığı etrafında birleĢmeye adeta mahkûm 

etmiĢtir. 

Ġçinde yaĢadığımız yüzyılda endüstri ve teknoloji alanlarında meydana gelen 

olağanüstü geliĢmeler bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenliğini artırıp yaĢam 

düzeyinin yükselmesini, onu daha mutlu kılacak bir ortamın oluĢmasını sağlarken, öte 

yandan hızlı kentleĢme ve plansız sanayileĢme olgusunun da etkisiyle doğal dengenin 

bozulması, kaynakların hızla yok edilmesi insan yaĢamını tehdit edecek boyutlara varan 

çevre kirliliğini de ortaya çıkarmıĢtır. 

Çevre kirliliği özellikle son 50-60 yılda sanayileĢmiĢ ülkelerde önemli boyutlara 

ulaĢırken, Türkiye gibi geliĢmekte olan ülkelerde de aynı hızla devam etmektedir. Çevre 

kirliliği iklim, toprak, su ve doğal yapıyı olumsuz yönde etkileyerek doğal kaynakları ve 

doğal yaĢamı tekrar düzeltilmesi mümkün olmayacak Ģekilde tahrip etmektedir. 

Çevre kirliliği özellikle kiĢi ve toplum hayatını ciddi bir Ģekilde tehdit ettiğinden 

fertler, hükümetler, ulusal ve uluslararası kuruluĢlar çevreyi korumak, oluĢan veya 

oluĢması muhtemel zararları en aza indirmek adına büyük bir seferberlik içerisine 

girmiĢlerdir. 

Ülkemiz geliĢmekte olan her ülke gibi üretimi artırmak, kentleĢmek, sanayileĢmek, 

alt yapısını geliĢtirmek ve güçlendirmek, sonuçta insanların refahı ve mutluluğunu 

sağlamak zorundadır. Ancak bunu yaparken çevresel değerlerin tahribine yol açmadan, 

kaynakları akılcı kullanarak, tabiatın dengesini bozmadan yani sürdürülebilir kalkınma ve 

yaĢanabilir çevre stratejileri doğrultusunda hareket edilmesi önem arz etmektedir. Uzun 

I

BOLU VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE DURUM RAPORU 

vadede ekonomik sistemin sürekliliğini sağlamak her Ģeyden önce, o ekonomik sistemi 

besleyen çevre değerlerini korumak, geliĢtirmek ve kullanımını gerçekçi temellere 

oturtmakla mümkün olabilecektir. 

Ġlimizin çevre değerlerinin mevcut durumunun ortaya konulması çevre konusunda 

yapılan çalıĢmaların bir arada yer alması, nitelik ve nicelik yönünden tespit edilmesi için 

gerekli olan veri ve bilgilerin toplanması, sınıflandırılması amacıyla Bolu Ġl Çevre Durum 

Raporu hazırlanarak kullanıcıların hizmetine sunulmuĢtur. 

Bu raporun hazırlanmasında katkı sağlayan tüm kiĢi, kurum ve kuruluĢlara ayrı ayrı 

teĢekkür ederim. 

Daha temiz, daha sağlıklı, daha yeĢil bir çevrede yaĢamak dileklerimle. 

II 

Ġbrahim ÖZÇĠMEN 

Bolu Valisi


Çevre insanların ve diğer canlıların yaĢamları boyunca iliĢkilerini sürdürdükleri ve 

karĢılıklı olarak birbirlerinden etkilendikleri Fiziki, Biyolojik, Sosyal, Ekonomik ve 

Kültürel ortamdır. Diğer bir değiĢle çevre bir canlının olduğu ortam ya da Ģartlardır ve 

yeryüzünde ilk canlı ile birlikte var olmuĢtur. Yani çevrenin temelindeki odak noktasında 

insan oturmaktadır. Çevreyi koruyan geliĢtiren de kirleten de insandır. Ġnsan ve çevre 

arasındaki münasebet ve etkilenmenin vazgeçilmez nitelikte olması, çevre kavramının 

günümüzde kazandığı boyutları da büyütmektedir. Çevrenin ulusal düzeyde olduğu kadar 

uluslararası düzeyde de ele alınması sağlıklı bir dünya için Ģarttır. 

Anayasamızın 56. maddesinde ―Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaĢama 

hakkına sahiptir. Çevreyi geliĢtirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini 

önlemek Devletin ve vatandaĢın ödevidir.‖ denilmekle devlet ve vatandaĢlarımıza önemli 

sorumluluklar yüklemektedir. Ülkemizde ve dünyada bu gün ortaya çıkan çevre 

sorunlarının ana nedenlerinden birisi insanların yaĢadığı dünyayı, kendisinden sonra 

baĢkalarının da kullanacağını idrak edememesidir. Hâlbuki yaĢanılır bir dünya bize emanet 

edilen gelecek nesillere devredilmesi gereken en önemli varlıktır. Ġçinde bulunduğumuz 

yüzyıl, birçok teknolojik imkânları insanlığın hizmetine sunarken, bir yandan da geri 

dönüĢü zor hatta imkânsız olan varlıkları da alıp götürmektedir. 

Hızlı nüfus artıĢına bağlı olarak insanların ihtiyaçlarının çeĢitlenmesi, beslenme, 

enerji, çarpık kentleĢme, sağlıksız sanayileĢme, azalan ve tükenen canlı türler, artan 

kirlilik, ormanların ve meraların yok olmasına bağlı iklim değiĢiklikleri çevre sorunlarını 

oluĢturmaktadır. 

Saydığımız ana baĢlıkları alt kategorilerde daha da detaylandırmak mümkündür. 

Ġlimizin çevre dengelerinin mevcut durumunun ortaya konulması amacıyla; gerekli olan 

veri vb. bilgilerin toplanması sınıflandırılması kullanıcılara sunulması için ― Çevre 

Envanteri‖ ‗nin çıkarılması büyük önem arz etmektedir. Bilindiği gibi, Ġl Çevre Durum 

Raporları, O ilin tüm çevre bilgileri ve değerlerini bir sistem bütünlüğü içerisinde 

toplayacağı gibi Bakanlığımızca hazırlanacak Türkiye Çevre Durum Raporu ve Çevre 

Envanterinin hazırlanmasına önemli bir temel kaynak oluĢturacaktır. Çevre Durum 

III


Raporları ve Çevre Envanterleri dengeli ve sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleĢtirirken 

korunması gereken ekosistemlerin, ihtiyaçlar ve doğal kaynaklar arasındaki dengenin 

kurulmasında araĢtırmacılara temel bilgi sunarken, yön ve hedeflerinin belirlenmesinde 

ÇED Raporlarının hazırlanmasında, Çevreye ait bilgilerin tespitinde önemli kaynak 

özelliğini taĢımaktadır. 

Ġl Çevre Durum Raporu verilerinin hazırlanmasında bize veri akıĢı sağlayan tüm 

Kamu Kurum ve KuruluĢlarına ve büyük özveri ile raporu hazırlayan tüm personele 

teĢekkürlerimi sunarım. 

IV 

Sezgin AKAY 

Ġl Çevre ve Orman Müdürü


ĠÇĠNDEKĠLER 

V 

Sayfa 

A. COĞRAFĠ KAPSAM ............................................................................................. 001 

A.1. GiriĢ ........................................................................................................................ 001 

A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları .................................................................................................. 002 

A.3. Ġlin Coğrafi Durumu ............................................................................................ 002 

A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu ..................................................... 002 

A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi .................................................................................. 008 

A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma ........................................................................... 008 

A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya .................................................................................. 009 

B. DOĞAL KAYNAKLAR .......................................................................................... 010 

B.1. Enerji Kaynakları ................................................................................................. 010 

B.1.1. GüneĢ ................................................................................................................... 010 

B.1.2. Su Gücü ................................................................................................................ 010 

B.1.3. Kömür .................................................................................................................. 010 

B.1.4. Doğalgaz .............................................................................................................. 011 

B.1.5. Rüzgar .................................................................................................................. 011 

B.1.6. Biokütle ................................................................................................................ 011 

B.1.7. Petrol .................................................................................................................... 011 

B.1.8. Jeotermal Sahalar ................................................................................................. 011 

B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik ................................................................................................. 012 

B.2.1. Ormanlar .............................................................................................................. 012 

B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları .......................................................... 012 

B.2.2. Çayır ve Mera ...................................................................................................... 012 

B.2.3. Sulak Alanlar ....................................................................................................... 013 

B.2.4. Flora ..................................................................................................................... 013 

B.2.5. Fauna .................................................................................................................... 013 

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve 

Diğer Hassas Yöreler ...................................................................................................... 013 

B.3. Toprak .................................................................................................................... 014 

B.4. Su Kaynakları ....................................................................................................... 014 

B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar ....................................................................... 014 

B.4.2. Yeraltı Suları ........................................................................................................ 018 

B.4.3. Akarsular .............................................................................................................. 019 

B.4.4. Göller ve Göletler ................................................................................................ 020 

B.5. Mineral Kaynaklar ............................................................................................... 024 

B.5.1. Sanayi Madenleri ................................................................................................. 024 

B.5.2. Metalik Madenler ................................................................................................. 025 

B.5.3. Enerji Madenleri .................................................................................................. 026 

B.5.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler ..................................................... 026 

C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) ......................................................................... 029 

C.1. Ġklim ve Hava ........................................................................................................ 029 

C.1.1. Doğal DeğiĢkenler ............................................................................................... 030


C.1.1.1. Rüzgâr ............................................................................................................... 030 

C.1.1.2. Basınç ................................................................................................................ 031 

C.1.1.3. Nem ................................................................................................................... 031 

C.1.1.4. Sıcaklık ............................................................................................................. 031 

C.1.1.5. BuharlaĢma ....................................................................................................... 031 

C.1.1.6. YağıĢlar ............................................................................................................. 032 

C.1.1.6.1. Yağmur .......................................................................................................... 032 

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı ................................................................................. 032 

C.1.1.7. Seller ................................................................................................................. 032 

C.1.1.8. Kuraklık ............................................................................................................ 032 

C.1.1.9. Mikroklima ....................................................................................................... 032 

C.1.2. Yapay Etmenler ................................................................................................... 032 

C.1.2.1. Plansız KentleĢme ............................................................................................. 032 

C.1.2.2. YeĢil Alanların Azalması .................................................................................. 032 

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar ............................................................................ 033 

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar ..................................................................................... 033 

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar .................................................................. 036 

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları ............................................................... 036 

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman ........................................................... 036 

C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları ....................................................................... 037 

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları .............................................................................. 037 

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları ............................................................................ 037 

C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları ................................................................... 037 

C.3. Atmosferik Kirlilik ............................................................................................... 037 

C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri .............................................................. 037 

C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri ................................................................................. 037 

C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri ...................................................... 038 

C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri ........................................................................................ 038 

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri ...................................................................................... 038 

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri .................................................................................... 038 

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri ................................................................... 039 

C.4.1.4. Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri ...................................................................... 039 

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri ........................................... 040 

D. SU .............................................................................................................................. 041 

D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı ............................................................................... 041 

D.1.1. Yeraltı Suları ........................................................................................................ 041 

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar ............................................................................................ 041 

D.1.3. Akarsular ............................................................................................................. 042 

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar.......................................................................... 044 

D.1.5. Denizler ............................................................................................................... 047 

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri ....................................................................................... 047 

D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri ................................................. 047 

D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik ...................................................................................... 047 

D.3.2. Akarsularda Kirlilik ............................................................................................. 048 

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik ......................................................... 050 

D.3.4. Denizlerde Kirlilik ............................................................................................... 050 

D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları ...................................................... 050 

D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri .................................................................. 050 

VI


D.5.1. Tuzluluk ............................................................................................................... 050 

D.5.2. Zehirli Gazlar ....................................................................................................... 050 

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik................................................................... 050 

D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler ............................................................................ 050 

D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler .................................................................................... 050 

D.5.5.1. Siyanürler .......................................................................................................... 050 

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri ............................................................................................ 050 

D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller .................................................................... 050 

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği ................................................................................... 050 

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği .................................................................................... 050 

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği ................................................................................ 050 

D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler .............................................................................. 050 

D.5.7. Patojenler ............................................................................................................. 050 

D.5.8. Askıda Katı Maddeler ......................................................................................... 050 

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği ................................................................. 050 

E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI ..................................................................... 051 

E.1. Genel Toprak Yapısı ............................................................................................. 051 

E.2. Toprak Kirliliği ..................................................................................................... 051 

E.3. Arazi ....................................................................................................................... 051 

E.3.1. Arazi Varlığı......................................................................................................... 051 

E.3.1.1. Arazi Sınıfları .................................................................................................... 051 

E.3.1.2. Kullanım Durumu ............................................................................................. 052 

E.3.2. Arazi Problemleri ................................................................................................. 052 

E.3.3. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları ……………………………….053 

F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER .......................................................... 054 

F.1. Ekosistem Tipleri .................................................................................................. 054 

F.1.1. Ormanlar ............................................................................................................... 054 

F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı .............................................................................. 054 

F.1.1.2. Ġlin Orman Envanteri ......................................................................................... 054 

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları ............................................................................... 055 

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları ............................................................ 056 

F.1.2. Çayır ve Meralar ................................................................................................... 057 

F.2. Flora ....................................................................................................................... 057 

F.3. Fauna ...................................................................................................................... 057 

F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları ....................................................................................... 058 

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar ................................................................................................. 058 

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar ........................................................................................... 058 

F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar ......................................................................................... 058 

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar . 058 

F.3.3.3. Hayvan Hakları Ġhlalleri .................................................................................... 058 

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği ................................. 058 

F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Ġsteneceği 

Alanlar .................................................................................................................... 059 

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar ............................. 059 

F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu‘nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 

Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen ―Milli Parklar‖, ―Tabiat Parkları‖, 

VII


―Tabiat Anıtları‖ ve ―Tabiat Koruma Alanları‖ ............................................................. 059 

F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 

Bakanlığı‘nca Belirlenen ―Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 

YerleĢtirme Alanları‖ ..................................................................................................... 061 

F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu‘nun 2. Madde- 

sinin ―a - Tanımlar‖ Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde ―Kültür Varlıkları‖, 

―Tabiat Varlıkları‖, ―Sit‖ ve ―Koruma Alanı‖ Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun 

ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma 

Kanunu‘nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin 

Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan 

Alanlar ............................................................................................................................ 069 

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması 

Gerekli Alanlar ............................................................................................................... 071 

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete‘de Yayımlanarak Yürürlüğe 

Giren ―Avrupa‘nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi‖ 

(BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan ―Önemli 

Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları‖nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, 

―Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları‖ ................................................................. 071 


Giren ―Akdeniz‘in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi‖ (Barcelona 

SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar .......................................................... 072 

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete‘de Yayımlanan 

―Akdeniz‘de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol‖ Gereği 

Ülkemizde ―Özel Koruma Alanı‖ Olarak BelirlenmiĢ Alanlar ...................................... 072 

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler 

Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan ―Akdeniz‘de Ortak Öneme Sahip 

100 Kıyısal Tarihi Sit‖ Listesinde Yer Alan Alanlar ..................................................... 072 

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu‘nun 17. Maddesinde Yer Alan ―Akdeniz‘e Has 

Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin‖ YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 

Alanlar ............................................................................................................................ 072 


Giren ―Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi‖ nin 1. ve 2. 

Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 

Alınan ―Kültürel Miras‖ ve ―Doğal Miras‖ Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve 

Doğal Alanlar ................................................................................................................. 072 

F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete‘de Yayımlanarak 

Yürürlüğe Giren ―Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme 

Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi‖ (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca 

Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar ..................................................................................... 072 

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar ................................................................................. 072 

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan 

Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri 

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) .......................... 072 

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması 

Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, 

YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon 

Alanlarının Tamamı ........................................................................................................ 072 

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun 

veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme 

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak 

VIII


Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık 

Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına 

Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler .......................................................... 073 

F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltı suyu ĠĢletme Sahaları .............................................. 073 

F.4.3.5. Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arz eden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ 

veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı 

Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, 

Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar .. 073 

G. TURĠZM ................................................................................................................... 074 

G.1. Yörenin Turistik Değerleri .................................................................................. 074 

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri ..................................................................................... 074 

G.1.1.1. Konum .............................................................................................................. 074 

G.1.1.2. Fiziki Özellikleri ............................................................................................... 074 

G.1.2. Kültürel Değerleri ................................................................................................ 074 

G.2. Turizm ÇeĢitleri .................................................................................................... 083 

G.3. Turistik Altyapı .................................................................................................... 091 

G.4. Ġlde Konaklayan Turist Sayısı ............................................................................. 093 

G.5. Turizm Ekonomisi ................................................................................................ 093 

G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi ........................................................................................... 093 

H. TARIM VE HAYVANCILIK .............................................................................. 096 

H.1. Genel Tarımsal Yapı ............................................................................................ 096 

H.2. Tarımsal Üretim ................................................................................................... 096 

H.2.1. Bitkisel Üretim .................................................................................................... 096 

H.2.1.1. Tarla Bitkileri ................................................................................................... 097 

H.2.1.1.1. Buğdaygiller ................................................................................................. 097 

H.2.1.1.2. Baklagiller ..................................................................................................... 098 

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri ................................................................................................ 098 

H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler ........................................................................................ 098 

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri .................................................................................................. 099 

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi ............................................................................................... 099 

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi ................................................................................................ 099 

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri ................................................................................................... 101 

H.2.2. Hayvansal Üretim ................................................................................................ 101 

H.2.2.1. BüyükbaĢ Hayvancılık ..................................................................................... 101 

H.2.2.2. KüçükbaĢ Hayvancılık ..................................................................................... 102 

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) ........................................................... 103 

H.2.2.4. Su Ürünleri ....................................................................................................... 104 

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı ........................................................................................... 104 

H.2.2.6. Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği ............................................................................... 104 

H.3. Organik Tarım ...................................................................................................... 105 

H.4. Tarımsal ĠĢletmeler .............................................................................................. 105 

H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri ................................................................................................ 105 

H.4.2. Özel ĠĢletmeler ..................................................................................................... 105 

H.5. Tarımsal Faaliyetler ............................................................................................. 105 

H.5.1. Pestisit Kullanımı ............................................................................................... 105 

H.5.2. Gübre Kullanımı ................................................................................................. 106 

IX


I. MADENCĠLĠK .......................................................................................................... 108 

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler ......................... 108 

I.1.1. Sanayi Madenleri................................................................................................... 108 

I.1.2. Metalik Madenler .................................................................................................. 109 

I.1.3. Enerji Madenleri .................................................................................................... 109 

I.1.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler ...................................................... 111 

I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri ................................. 113 

I.3. Cevher ZenginleĢtirme .......................................................................................... 113 

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri ............................................ 113 

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 

Rehabilitasyon ÇalıĢmaları ................................................................................... 113 

J. ENERJĠ ..................................................................................................................... 114 

J.1. Birincil Enerji Kaynakları .................................................................................... 114 

J.1.1. TaĢkömürü ............................................................................................................ 114 

J.1.2. Linyit ..................................................................................................................... 114 

J.1.3. Asfaltit ................................................................................................................... 114 

J.1.4. Bitümlü ġist .......................................................................................................... 114 

J.1.5. Ham petrol ............................................................................................................ 115 

J.1.6. Doğalgaz ............................................................................................................... 115 

J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) ........................................................... 115 

J.1.8. Orman ................................................................................................................... 115 

J.1.9. Hidrolik ................................................................................................................. 115 

J.1.10. Jeotermal ............................................................................................................. 115 

J.1.11. GüneĢ .................................................................................................................. 116 

J.1.12. Rüzgâr ................................................................................................................. 116 

J.1.13. Biyokütle ............................................................................................................. 116 

J.2. Ġkincil Enerji Kaynakları ...................................................................................... 116 

J.2.1. Termik Enerji ........................................................................................................ 116 

J.2.2. Hidrolik Enerji ...................................................................................................... 116 

J.2.3. Nükleer Enerji ....................................................................................................... 117 

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi ................................................................. 117 

J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı .................................................... 117 

K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ .................................................................................... 118 

K.1. Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler ...... 118 

K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması .................................................... 120 

K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı ........................................................................ 124 

K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu ........................ 138 

K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı .................. 138 

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler ....................... 138 

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği .............................................. 138 

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği ................................................... 139 

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği ........................................... 139 

K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği .......................................... 139 

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar ......................................................... 139 

X


K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı ................................................................ 139 

L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME ............................................................ 140 

L.1. Altyapı .................................................................................................................... 140 

L.1.1. Temiz Su Sistemi ................................................................................................. 140 

L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi .............................................. 143 

L.1.3. Elektrik Ġletim Hatları .......................................................................................... 143 

L.1.4. Doğalgaz Boru Hatları ......................................................................................... 143 

L.2. UlaĢım .................................................................................................................... 144 

L.2.1. Karayolları............................................................................................................ 144 

L.2.1.1. Karayolları Genel ............................................................................................. 144 

L.2.1.2. UlaĢım Planlaması ............................................................................................. 145 

L.2.1.3. Toplu TaĢıma Sistemleri ................................................................................... 145 

L.2.1.4. Kent Ġçi Yollar................................................................................................... 145 

L.2.1.5. Araç Sayıları...................................................................................................... 145 

L.2.2. Demiryolları ......................................................................................................... 145 

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler ................................................................................ 145 

L.2.2.2. TaĢımacılıkta Demiryolları ............................................................................... 146 

L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı ........................................................................ 146 

L.2.3.1. Limanlar ............................................................................................................ 146 

L.2.3.2. TaĢımacılık ........................................................................................................ 146 

L.2.4. Havayolları ........................................................................................................... 146 

L.3. HaberleĢme .............................................................................................................. 146 

L.4. Ġlin Plan (Ġmar) Durumu ...................................................................................... 146 

L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları Sayısı ............................................................................... 146 

M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS .................................................................. 147 

M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama ................................................................................. 147 

M.1.1. Kentsel Alanlar ................................................................................................... 147 

M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri ...................................................... 147 

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni ................................................................................... 147 

M.1.1.3. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları ....................................................................... 148 

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk ............................................................................ 150 

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları ............................................................................... 150 

M.1.1.6. Endüstri Alanlarda Yer Seçimi ........................................................................ 151 

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar ............................... 151 

M.1.2. Kırsal Alanlar ...................................................................................................... 151 

M.1.2.1. Kırsal YerleĢme Deseni ................................................................................... 151 

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti ................................................................................................ 151 

M.2. Altyapı ................................................................................................................... 151 

M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri ..................................................................................... 151 

M.3.1. Kamu Binaları ..................................................................................................... 152 

M.3.2. Okullar ................................................................................................................ 152 

M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri ............................................................................. 152 

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler ................................................................................. 152 

M.3.5. Endüstriyel Yapılar ............................................................................................. 152 

M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar ............................................................................ 152 

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar ..................................................... 152 

XI


M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar .......................................................................................... 152 

M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma .................................................................................... 152 

M.3.10.Yerel Mimari Özellikler ..................................................................................... 152 

M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller .................................................. 153 

M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı ......................................................................................... 153 

M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik .......................................................................................... 153 

M.4.2. Göçler .................................................................................................................. 153 

M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) ................................................................................ 153 

M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı ................................................................... 153 

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri ....................................................................................... 153 

M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri ............................................................... 153 

M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri................................................................ 153 

M.5.1. Görüntü Kirliliği ................................................................................................. 153 

M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu .................................................................................... 154 

M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları .................................. 154 

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü ............................................................................. 154 

M.5.5. Kentsel Atıklar .................................................................................................... 154 

M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı .......................................................................................... 154 

M.6. Nüfus ..................................................................................................................... 154 

M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi .......................................................................... 154 

M.6.2. Nüfusun YaĢ ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı .......................................... 155 

M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları ...................................................................... 156 

M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı .......................................................................................... 157 

M.7. Sosyal Durum …………………………………………………………………...157 

M.7.1. Sosyal Güvenlik ………………………………………………………………..157 

N. ATIKLAR ................................................................................................................. 159 

N.1. Evsel Katı Atıklar ................................................................................................. 159 

N.2. Tehlikeli Atıklar .................................................................................................... 166 

N.3. Özel Atıklar ........................................................................................................... 168 

N.3.1. Tıbbi Atıklar ........................................................................................................ 168 

N.3.2. Atık Yağlar .......................................................................................................... 168 

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar ...................................................................... 168 

N.3.4. Pil ve Aküler ........................................................................................................ 168 

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller ................................... 168 

N.3.6. Tarama Çamurları ................................................................................................ 169 

N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar ............................................................................. 169 

N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar ........................................................................... 169 

N.3.9. Ömrü BitmiĢ Lastikler…………………………………………………………..169 

N.4. Diğer Atıklar ......................................................................................................... 169 

N.4.1. Ambalaj Atıkları ................................................................................................. 169 

N.4.2. Hayvan Kadavraları ............................................................................................. 169 

N.4.3. Mezbaha Atıkları ................................................................................................. 169 

N.5. Atık Yönetimi ........................................................................................................ 169 

N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu ........................................................... 169 

N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Transfer 

Ġstasyonları ............................................................................................................ 169 

N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri............................................................................. 170 

N.8.1. Katı Atıkların Depolanması ................................................................................. 170 

XII


N.8.2. Atıkların Yakılması ............................................................................................. 170 

N.8.3. Kompost ............................................................................................................... 170 

N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi .................................................... 170 

N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri ................................................................. 170 

O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM ................................................................................... 171 

O.1. Gürültü .................................................................................................................. 171 

O.1.1. Gürültü Kaynakları .............................................................................................. 171 

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü ............................................................................................... 171 

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü ............................................................................................ 172 

O.1.1.3. ĠnĢaat Gürültüsü ................................................................................................ 173 

O.1.1.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler .......................................................... 173 

O.1.1.5. Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü .......................................................... 174 

O.1.2. Gürültü ile Mücadele ........................................................................................... 175 

O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri ....................................................................... 175 

O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri ...................................................... 175 

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri ........................................................ 175 

O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri ......................................................... 175 

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri ................................................................................................. 175 

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri ............................................................................................. 175 

O.1.4.3. Psikolojik Etkileri ............................................................................................. 175 

O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri ............................................................................. 176 

O.2. TitreĢim ................................................................................................................. 176 

P. AFETLER ................................................................................................................ 177 

P.1. Doğal Afetler .......................................................................................................... 177 

P.1.1. Depremler ............................................................................................................. 178 

P.1.2. Heyelan ve Çığlar ................................................................................................. 179 

P.1.3. Seller ..................................................................................................................... 179 

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları ...................................................................... 180 

P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri .......................... 180 

P.1.6. Fırtınalar ............................................................................................................... 181 

P.2. Diğer Afetler .......................................................................................................... 181 

P.2.1. Radyoaktif Maddeler ............................................................................................ 181 

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar ............................................... 181 

P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler............................................................................... 181 

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri .............................................................. 181 

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri ....................................................................................... 182 

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri ................................................................. 182 

P.3.3. Ġlkyardım Servisleri .............................................................................................. 182 

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı ........................................................ 182 

P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler .... 183 

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar ................................................................. 183 

R. SAĞLIK VE ÇEVRE .............................................................................................. 184 

R.1. Temel Sağlık Hizmetleri ....................................................................................... 184 

R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı ............................................................................. 184 

XIII


R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar .............................................................................................. 191 

R.1.2.1. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları .................................................................... 191 

R.1.2.2. Denizler ............................................................................................................. 193 

R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar ............................................................................................ 193 

R.1.3. Gıda Hijyeni ......................................................................................................... 193 

R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları ............................................................................................. 193 

R.1.5. Bebek Ölümleri .................................................................................................... 195 

R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı ............................... 196 

R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları ................................................................................. 197 

R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri ................................. 199 

R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri .................................... 199 

R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri ...................................................... 199 

R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri .............................................................. 200 

R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri .......................................................... 200 

R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri .......................................................... 200 

R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma ......................................................................... 200 

S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ .................................................................................................... 201 

S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri ................................ 201 

S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri ............................................ 201 

S.2.1. Çevre Vakıfları ..................................................................................................... 201 

S.2.2. Çevre Dernekleri .................................................................................................. 201 

S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar ............................................................................... 201 

T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA ................................................................ 202 

T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi ....................................... 202 

T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 

Korunması ve GeliĢtirilmesi ................................................................................ 203 

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini 

AĢmayacak Biçimde Planlanması ....................................................................... 203 

T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması ............... 203 

T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması ........................................................ 204 

T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi ............................................................................ 204 

XIV


TABLOLAR 

TABLOLAR SAYFA 

Tablo A.1. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 4 

Tablo B.1. Bolu Ġli Çayır ve Mera Durumu 12 

Tablo B.2. Bolu Ġlinde 1988 Yılı Ġtibariyle Korunması Gerekli ve 

Koruma Altına AlınmıĢ TaĢınmaz Doğal Çevre 

Varlıklar 14 

Tablo B.3. Merkez Gölköy Barajı 16 

Tablo B.4. Proje AĢamasındaki Gerede Tekke Barajı 17 

Tablo B.5. Bolu Ġli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 18 

Tablo B.6. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 19 

Tablo B.7. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle ―ÇED Gerekli Değildir‖ 

veya ―ÇED Olumlu‖ Kararı Verilen Ocaklar 26 

Tablo C.1. Ġlimizdeki Meteoroloji Ġstasyonlarının Durumu 29 

Tablo C.2. Bolu Ġklim Parametresi Ortalamaları 30 

Tablo C.3. Bolu Meteoroloji Ġstasyonu Uzun Süreli Yıllık 

Rüzgâr Kayıtları 30 

Tablo C.4. Bolu Ġli Basınç Değerleri 31 

Tablo C.5. Ġlimizde Emisyon Ġzni Alan Tesisler 33 

Tablo C.6. 2010 Yılında Ġlimizde Kükürtdioksit (SO2) 

Durumu 36 

Tablo C.7. 2010 Yıllında Ġlimizde Partikül Madde (PM) 

Durumu 37 

Tablo D.1. Bolu Ġli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 41 

Tablo D.2. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 43 

Tablo D.3. Merkez Gölköy Barajı 45 

Tablo D.4. Proje AĢamasındaki Gerede Tekke Barajı 46 

Tablo D.5. 2010 Yılında Yeraltı Sularında 48 

Yapılan Analiz Sonuçları 

Tablo D.6. 2010 Yılında Yüzey Sularında Yapılan Analiz Sonuçları 49 

Tablo E.1. Bolu Ġli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı 51 

Tablo E.2. Ġlimizin Arazi Dağılımı 52 

Tablo E.3. Bolu Ġlinin Tarım Arazisi Kullanım Durumu 52 

Tablo E.4. 2010 Yılında KarĢılaĢılan Toprak Erozyonu 

Türü ve Derecesi 53 

Tablo E.5. Bolu Ġlinde BaĢlangıçtan Bu Yana Yapılan 

Yıllar Ġtibari Ġle Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü, 

Rehabilitasyon ve Mera Islağı ÇalıĢmaları 53 

Tablo F.1. Türkiye ve Bolu‘da Orman Durumu 55 

Tablo F.2. Bolu Ġli 2010 Yılı Orman Kadastro Durumu 56 

Tablo F.3. Bolu Ġli 2010 Yılı Kaybedilen Orman Alanı Durumu 56 

Tablo F.4. Bolu Ġli Çayır ve Mera Durumu 57 

Tablo F.5. Bolu Ġlinde 1988 Yılı Ġtibariyle Korunması Gerekli ve 

Koruma Altına AlınmıĢ TaĢınmaz Doğal Çevre 

XV


Varlıklar 61 

Tablo F.6. Bolu Ġlinde Bulunan Sit Alanları 70 

Tablo G.1. Kütüphanelere ĠliĢkin Sayısal Veriler 77 

Tablo G.2. Yöresel Kutlamalar 82 

Tablo G.3. Ġlimizde Bulunan Bazı Toplantı Salonları 85 

Tablo G.4. Bolu Ġli Turizm ĠĢletme Belgeli Tesisler 91 

Tablo G.5. Bolu Ġli Turizm ĠĢletme Belgeli Restaurantlar 92 

Tablo G.6. Yatırım Belgeli Tesisler (Proje ve ĠnĢaat AĢamasında 

Olan Tesisler) 92 

Tablo G.7. Turizm Belgeli Tesislerde Konaklama (Bolu Ġl Geneli) 92 

Tablo G.8. Ġldeki Konaklama Tesisleri Toplam Oda-Yatak 

Kapasitesi 92 

Tablo G.9. Bolu Ġli Belgeli Seyahat Acenteleri 93 

Tablo H.1. Ġlimizin Arazi Dağılımı 96 

Tablo H.2. Bolu Ġli Tarım Arazisi Kullanım Durumu 97 

Tablo H.3. Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 97 

Tablo H.4. Buğdaygillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 97 

Tablo H.5. Baklagillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 98 

Tablo H.6. Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 98 

Tablo H.7. Endüstriyel Bitkilerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 99 

Tablo H.8. Ġlimizde Üretimi Yapılan Meyveler 99 

Tablo H.9. Ġlimizde Sebze Ekim Alanı ve Miktarları 100 

Tablo H.10. Ġlçelerdeki Sebzecilik Alanları 100 

Tablo H.11. Ġlimizde Üretimi Yapılan Sebzelerin Ekim Alanı ve 

Üretim Miktarları 100 

Tablo H.12. Ġlimizin Hayvansal Üretimi 101 

Tablo H.13. Ġlimizin BüyükbaĢ Hayvan Mevcudu Durumu 102 

Tablo H.14. Ġlimizin KüçükbaĢ Hayvan Mevcudu Durumu 102 

Tablo H.15. Bolu Ġli Merkez ve Ġlçelerin Kanatlı Hayvan 

Mevcudu Durumu 103 

Tablo H.16. Ġlimizdeki Kanatlı ĠĢletmelerinin Dağılımı 104 

Tablo H.17. Bolu Su Ürünleri 104 

Tablo H.18. Bolu Ġli Merkez ve Ġlçelerin Kovan Mevcudu Durumu 105 

Tablo H.19. Bolu Ġli ve Ġlçeleri Ġlaç-Alet Bayi Sayıları 106 

Tablo H.20. Ġl Sınırları Ġçerisinde Kullanılan Zirai Mücadele 

Ġlaç Tüketimi 106 

Tablo H.21. Ġl Sınırları Ġçerisinde Kullanılan Ticari Gübre Tüketimi 107 

Tablo Ġ.1. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle ―ÇED Gerekli Değildir‖ veya 

―ÇED Olumlu‖ Kararı Verilen Ocaklar 111 

Tablo J.1. 2010 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH SatıĢı 117 

Tablo K.1. Bolu Organize Sanayi Bölgeleri 123 

Tablo K.2. Ġlimizde Faaliyet Gösteren Küçük 

Sanayi Siteleri 124 

Tablo K.3. 2010 Yılı Sanayi Tesisleri 124 

Tablo L.1. Bolu Merkez Ġlçede Sektörel Su Tüketimi 141 

XVI


Tablo L.2. 2010 Yılı Geneli Su Numune Analiz Sonuçları 142 

Tablo L.3. Bolu Ġli Karayolları Genel Durumu 144 

Tablo L.4. Bolu Ġli Köy Yolu Durumu 145 

Tablo M.1. Belediye Sınırları Ġçinde Binaların Kullanım 

Amacına Göre Dağılımı 151 

Tablo M.2. Ġlçelere Göre Nüfus Sayımı 

Sonuçları ve Kır-Kent Dağılımı 154 

Tablo M.3. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt 

Sistemi (Adnks) 2010 Yılı Nüfusun 

Ġlçelere Ve Cinsiyetine Göre Dağılımı 155 

Tablo M.4. Bolu Ġl Merkezi ve Ġlçeleri Arası Uzaklık Cetveli 156 

Tablo M.5. 2010 yılı Ġlçelerimizin Nüfusu, 

Yüzölçümleri ve Nüfus Yoğunluğu 156 

Tablo M.6. Sosyal Güvenlik Kapsamındaki KiĢi 

Sayılarının Kurumlara Göre Dağılımı 157 

Tablo M.7. Bolu Ġl Genelindeki YeĢilkart 

Sayısı ve Nüfusa Oranı 157 

Tablo N.1. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bolu Belediyesi) 159 

Tablo N.2. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (TaĢkesti Belediyesi) 160 

Tablo N.3. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Mengen Belediyesi) 160 

Tablo N.4. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Gerede Belediyesi) 161 

Tablo N.5. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Seben Belediyesi) 161 

Tablo N.6. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kıbrıscık Belediyesi) 162 

Tablo N.7. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Göynük Belediyesi) 162 

Tablo N.8. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Gökçesu Belediyesi) 163 

Tablo N.9. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Yeniçağa Belediyesi) 163 

Tablo N.10. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Pazarköy Belediyesi) 163 

Tablo N.11 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Karacasu Belediyesi) 164 

Tablo N.12. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dörtdivan Belediyesi) 164 

Tablo N.13. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Mudurnu Belediyesi) 165 

Tablo N.14. Ġl Sınırları Ġçinde Sanayi Tesislerinde OluĢan Tehlike 166 

Atıkların Toplanma, TaĢınma ve Bertaraf Edilme 

Durumu 

Tablo O.1. 2010 Yılı Gürültü Ölçümleri 171 

Tablo O.2. Endüstriyel Tesisler Ġçin Çevresel Gürültü 

Sınır Değerleri 172 

Tablo O.3. ġantiye Alanı Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 173 

Tablo O.4. Ġç Mekân Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 173 

Tablo O.5. Hava Alanı Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 174 

Tablo P.1. 2004-2010 Yıllarında Ġlimizdeki Orman Yangınları 180 

XVII


Tablo P.2. Yangınla Mücadelede Kullanılan Ekip, Bina, 

Araç ve Gereçler 180 

Tablo R.1. Ġl Genelinde Bulunan Sağlık Kurum ve KuruluĢları 184 

Tablo R.2. Hastanelerin yatak sayısı 185 

Tablo R.3. Bolu Ġl Genelindeki Sağlık Kurum ve KuruluĢlarındaki 186 

Mevcut Yatak ve Personel Sayısı Durumu 

Tablo R.4. Bolu Sağlık Kurumları Personel Durumu 187 

Tablo R.5. Yataklı Tedavi Kurumları Personel Durumu 188 

Tablo R.6. Yataklı Tedavi Kurumları ÇalıĢmaları 190 

Tablo R.7. BulaĢıcı Hastalıkların Yıllara Göre Dağılımı 191 

Tablo R.8. 2010 Yılı Su Numune Sonuçları 182 

Tablo R.9. 2010 Yılı BağıĢıklama ÇalıĢmaları 193 

Tablo R.10. 2010 Yılı Tespit Edilen Bebek Ölümleri 195 

Tablo R.11. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına 196 

Göre Dağılımı 

Tablo R.12. Bebek, Anne ve Kaba Doğum Hızları 197 

Tablo R.13. Aile Sağlığı Merkezi, Aile Hekimliği 198 

Birimi ve Toplum Sağlığı Merkezleri 

Tablo R.14. Bolu Ġli 2010 Yılı Aralık AHBS Kayıtlarına Göre 198 

Bazı Koruyucu Sağlık Hizmeti Verilerinin Dağılımı Tablosu 

Tablo R.15. Bolu Ġli 2010 yılı saha denetimi yapılan Gebe ve Bebek 199 

sayılarının ilçelere göre dağılımı tablosu 

Tablo T.1. 2010 Yılında Çevresel Etki Değerlendirmesi 

Yönetmeliği Kapsamında Karar Verilen Faaliyetler 204 

XVIII

HARĠTALAR 

HARĠTALAR SAYFA 

Harita A.1. Ġlçe Sınırları 2 

Harita G.1. Bolu Ġl GeliĢme Planı Turizm GeliĢme Alanları 95 

GRAFĠKLER 

GRAFĠKLER SAYFA 

Grafik G.1. 2002 - 2010 Yılları Arası Bolu‘da Konaklayan 

Yerli -Yabancı Turist Sayısı 93 

Grafik H.1. Ġlimizin Arazi Dağılımı 96 

Grafik R.1. Ġçme ve Kullanma Suyu Sayıları 192 

RESĠMLER 

RESĠMLER SAYFA 

Resim A.1. Abant Gölü Tabiat Parkı 6 

Resim A.2. Abant Gölü Tabiat Parkı 6 

Resim A.3. Yedigöller Milli Parkı 6 

Resim A.4. Yedigöller Milli Parkı 6 

Resim A.5. Sünnet Gölü 7 

Resim A.6. Sülük Gölü 7 

Resim A.7. Karagöl Gölü 7 

Resim B.1. Yeniçağa Gölü Balık Türleri 22 

Resim B.2. Turna 22 

Resim F.1. Yedigöller Milli Parkı 59 

Resim G.1. Köroğlu Heykeli 74 

Resim G.2. Çeltikdere Kilise Kalıntısı 74 

XIX


Resim G.3. Bolu Müzesinden Görünüm 75 

Resim G.4. Eski Kentsel Dokuyu Yansıtan AhĢap Bir Ev 77 

Resim G.5. Mudurnu Yıldırım Bayezid Camii 78 

Resim G.6. Mudurnu Yıldırım Bayezid Hamamı 79 

Resim G.7. Bolu Valilik Binası 79 

Resim G.8. Akkaya Travertenleri 80 

Resim G.9. Yöresel El Sanatları 80 

Resim G.10. Yöresel Halk Oyunları 81 

Resim G.11. Yöresel Ürünler 82 

Resim G.12. Kartalkaya Kayak Merkezi 83 

Resim G.13. Gerede – Esentepe 83 

Resim G.14. Olta Balıkçılığı 83 

Resim G.15. Bolu Termal Otel 84 

Resim G.16. At Yaylasından Bir Görünüm 86 

Resim G.17. Kıbrıscık Yaylaları 86 

Resim G.18. Yedigöller Milli Parkı 87 

Resim G.19. Gölcük Orman Ġçi Dinlenme Merkezi 88 

Resim G.20. Sünnet Gölü 88 

Resim G.21. Göynük Evleri 89 

Resim G.22. AkĢemseddin Türbesi 89 

Resim G.23. Bürnük (ġirinyazı) Göleti 89 

Resim G.24. Armutçular Konağı 90 

Resim G.25. Seben Kaya Evleri 90 

Resim G.26. Yeniçağa Gölü 90 

Resim G.27. Gerede Keçi Kalesi 91 

XX


Resim P.1. 12 Kasım Deprem Anıtı 178 

Resim R.1. Aile Hekimliği Merkezleri 197 

XXI

A.1.GiriĢ 

A. COĞRAFĠ KAPSAM 

Karadeniz Bölgesinin batı bölümünde bulunan Bolu Ġli, 40 0 06‘ ve 41 0 01‘ kuzey 

enlemleriyle, 30 0 32‘ ve 32 0 36‘ doğu boylamları arasında yer alır. 

Kastamonu, Zonguldak ve Düzce Ġlleriyle birlikte, Batı Karadeniz topraklarını 

oluĢturan il, kıyıya paralel olarak uzanan Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları arasındaki 

vadi oluklarına oturmuĢ durumdadır. 

8.276 km² alanı ile Türkiye yüzölçümü (827.600 Ha) nün % 1.02‘ sini kaplayan 

Bolu, kuzeyden Zonguldak'ın Devrek, Düzce‘nin Yığılca ve KaynaĢlı ve Karabük‘ün 

Eskipazar Ġlçeleri tarafından çevrilmektedir. Kuzeybatı da Düzce Ġli Gölyaka Ġlçesi ile 

Batıdan Sakarya ilinin Hendek, Akyazı ve Taraklı, Bilecik ilinin Yenipazar Ġlçeleriyle, 

Güney, Güneydoğu ve Doğudan EskiĢehir ilinin Sarıca kaya Mihalgazi; Ankara ilinin 

Nallıhan, Beypazarı, Güdül, Çamlıdere ve Çankırı ilinin ÇerkeĢ ilçeleriyle çevrelenmiĢ 

bulunmaktadır. 

Ġlin Tarihi 

Tarih öncesi çağlara ait bilgilerin yetersizliği nedeniyle Bolu tarihi tam anlamıyla 

açığa çıkarılamamasına rağmen, arkeolojik eserler, yazılı belgeler ve tarih kaynaklarına 

göre Bolu yöresine ilk yerleĢenlerin Proto-Hititler olduğu bilinmektedir. Eski Bolu, 

Paphlagonia ile Bithynia arasında sınır oluĢturan Filyos ırmağının kıyısında yer alıyordu. 

Ġskender‘in ölümünü izleyen dönemde Bolu yöresinde, bağımsız Bithynia Devleti kuruldu 

ve kentin ilk çağdaki adı Bithynion‘du. Ġ.Ö. 1. yüzyılda bu devletin Roma'ya 

bağlanmasıyla Bolu yöresi de Roma yönetimi altına girdi. Kent, Ġmparator Claudius 

döneminde (Ġ.S. 41-54) Claudiopolis olarak anılmaya baĢlandı. Hıristiyanlığın Roma 

Ġmparatorluğu‘nda resmen kabulünden sonra (313), piskoposluk haline getirilen Bolu, 

imparatorluğun bölünmesinin (395) ardından Bizans sınırları içinde kaldı. 

7. ve 9. yüzyıllardaki Ġslam akınlarından doğal konumunun elveriĢli olması 

sayesinde korunan Bolu, 13. yüzyılda Anadolu Selçuklularının daha sonra da Ġlhanlıların 

eline geçti. Osman Gazi döneminde (1299-1324) Konur Alp tarafından Osmanlı 

topraklarına katıldı ve sancak merkezi yapıldı. Konuralp, Gündüz Alp, I. Süleyman 

(Kanuni) ve Zor Mustafa PaĢa 1324-1692 dönemine Bolu'yu yöneten sancak beyleridir. 

Ayrıca, bir halk ozanı ve toplumsal eleĢtiri ustası olan Köroğlu da 16. yüzyılda yaĢamıĢtır. 

Hakkında verilen haksız hükümlere ve çıkarılan fermanlara baĢkaldırmasıyla tanınan 

Köroğlu, Ģiirlere dile getirdiği bu baĢkaldırıĢıyla destanlaĢmıĢtır. 

Bolu, bir dönem Ġsfendiyaroğulları‘nın kontrolüne girmiĢ, sancak beyleri yerine 

atanan voyvodalarca yönetilmiĢtir. II. Mahmut döneminde (1811) voyvodalık kaldırılınca, 

Bolu-ViranĢehir adıyla yeniden sancak oldu. II. MeĢrutiyetten (1908) Cumhuriyet 

dönemine kadar geçen sürede bağımsız sancak olarak yönetildi. Milli mücadeleye önemli 

katkılarda bulunan Bolu halkı, bu mücadeleden baĢarıyla çıkılmasında pay sahibi 

olmuĢtur. Bolu, 1923 yılında Cumhuriyetin ilanından sonra il olmuĢtur. 

Kent merkezinde Bithynia dönemine ait olduğu sanılan birçok kalıntı vardır. Henüz 

yetersiz olan araĢtırmalar sebebiyle kent yapıları ortaya çıkarılamamıĢtır. Ġ.S.130-138 

- 1 -

arasında Ġmparator Hadrianus'un yaptırdığı Antinos Tapınağı 1300'lerin sonlarına ait, 

Yıldırım Beyazıd Külliyesi, 1389 yılında Yıldırım Beyazıt‘ın yaptırdığı Orta Hamam, 15. 

yüzyıl sonları ya da 16. yüzyıl baĢlarında DemirtaĢ PaĢazade Mehmet Bey'in yaptırdığı 

sanılan Kadı Camii, 1511'de yapılan Ilıca Camii, 1563'de yapılan Karaköy Camii,16. 

yüzyıla ait Sultan Hamamı ve Tabaklar Hamamı ve 1805'de yapılan TaĢ Han kentin 

önemli tarihsel yapıtları arasındadır. 

A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları 

Harita A.1. Ġlçe Sınırları 

- 2 - 

Bolu Ġlinin Dörtdivan, 

Mengen, Mudurnu, Gerede, 

Göynük, Kıbrıscık, Seben, 

Yeniçağa ve Merkez ile birlikte 

9 Ġlçesi, 4 beldesi ve 512 olan 

köy sayısı Ġl Mahalli Ġdareler 

Müdürlüğünün 12.02.2008 tarih 

ve 703 sayılı yazılarına 

istinaden; Merkez Ġlçemizde 15 

adet köy Bolu Belediye 

BaĢkanlığına ve Dörtdivan 

Ġlçemizde 6 adet köy Dörtdivan 

Belediye BaĢkanlığına bağlanıp 

mahalle olması nedeni ile 491 

köyü bulunmaktadır. 

Bolu Ġl Merkezine göre; Dörtdivan, Yeniçağa ve Gerede doğuda, Mengen 

kuzeydoğuda, Göynük ve Mudurnu güneybatıda, Seben ve Kıbrıscık ise güneyde yer 

almaktadır. Harita A.1.‘de ilçe sınırları gösterilmiĢtir. 

A.3.Ġlin Coğrafi Durumu 

Bolu ili Karadeniz Bölgesinde 30 0 32‘ ve 32 0 36‘ doğu boylamları ile 40 0 06‘ ve 

41 0 01‘ kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kuzeyde Zonguldak ve Karabük, doğuda 

Çankırı, güneydoğuda ve güneyde Ankara, güneybatıda EskiĢehir ve Bilecik, batıda Düzce 

ve Sakarya illeri ile komĢudur. Bolu il alanının geniĢliği 827.600 hektar, yani 8276 

km 2 ‘dir. Bu alan Türkiye alanının % 1,02‘si kadardır. Doğu-Batı uzunluğu yaklaĢık 186 

km.dir. 

Düzce‘nin 584 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname kararı ile (09.12.1999 tarih ve 

23901 sayılı R.G.) il olarak ayrılmasıyla, Bolu‘nun denizle bağlantısı kalmamıĢtır. 

A.4. Ġlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 

Dağlar 

8 276 km 2 ‘lik Bolu il alanının yaklaĢık % 56 ‗sı, rakımları 2.499 m‘ye kadar çıkan 

dağlarla kaplıdır. Dağlar kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda sıralanan ve oluĢumlarında 

Kuzey Anadolu fay kuĢağı hareketinin etkisi bulunan ovalarla bölünmüĢtür.


Bu kuĢağın kuzeyinde doğudan batıya Göçeler dağı, Bolu dağları ve Elmacık dağı; 

güneyinde ise Köroğlu dağları, Köroğlu dağı, Abant dağları yer almaktadır. Yükseklikler 

kuzeyden güneye ve batıdan doğuya gidildikçe artmaktadır. 

Ovalar 

Ġl alanının % 12‘lik bir kısmı ovalarla kaplıdır. Ovaların toplam alanları 102.000 ha 

kadar olup, en geniĢleri 46.000 ha ile Bolu ovasıdır. Ovalar kuzeydoğudan güneybatıya 

doğru, dağlık araziyi bölecek Ģekilde uzanırlar. En doğuda Gerede-Dörtdivan ovası, batıya 

doğru Yeniçağa ve Bolu ovaları; Bolu ovasının güneybatısında Mudurnu ovası, onun da 

güneybatısında Himmetoğlu ovası bulunmaktadır. 

Yaylalar 

Bolu arazi yapısı, iklimi, su kaynakları ve doğal bitki örtüsü gibi özellikleriyle 

yayla zengini illerimizden biridir. Bolu yaylaları sayı bakımından fazlalığın yanında, doğal 

güzellik ve uygun iklim bakımından da, Türkiye‘nin önde gelen yaylaları arasındadır. 

Sayının fazla olmasına karĢın, genelde her bir yaylanın alan geniĢliği fazla değildir. Yaz 

aylarının sadece sağlıklı serinlik içinde geçmesi değil, fazla yağıĢlı olmaması da, Bolu 

yaylalarının kullanıĢlılığını artırmaktadır. UlaĢım olanakları genelde iyi durumdadır. 

Ayrıca çoğu yaylalar orman kenarı, kimileri de orman içi konuma sahiptir. Bütün bu 

olumlu özellikler, Bolu‘yu yayla turizmi açısından önemli bir potansiyel bölge 

yapmaktadır. 

Aladağ Yaylaları: Bolu‘nun 25 km güneyindeki Köroğlu dağları üzerinde, orman 

alanları arasında yer alırlar. Burada Aladağ Göleti, Orman ĠĢletme Tesisleri, Aladağ 

Ġzcilik Kampı da bulunmaktadır. BaĢlıcaları Değirmenözü, Sarıalan, Gölcük, Ardıçtepe ve 

Üstyaka yaylalarıdır. 

At Yaylası: Bolu ovası kuzeybatısında, Bolu dağlarının ovaya bakan yamaçları 

üzerinde, merkez ilçeye yakın mesafedeki bir yayladır. Her yıl yapılan kiraz Ģenlikleri ile 

ünlüdür. 

Gerede Yaylaları: Gerede‘nin güneyinde 1.200-1.500 m yüksekliklerde bulunan 

baĢlıca yaylalar HaĢat, Zorpan ve Köroğlu dağlarının doğu kesimindeki Dörtdivan 

yaylalarıdır. 

Kıbrıscık Yaylaları: Köroğlu dağlarının güney yamaçlarındaki düzlükler üzerinde 

bulunan yaylalardır. Bunların en önemlileri Belen, Karaköy, Kökez, Bölücekkaya, 

Karadoğan ve Köroğlu zirvesinin kuzeyinde 1.825 m yüksekte bulunan Deveören yaylaları 

ve zirvenin doğusundaki Yazıca yaylaları bulunmaktadır. 

Mengen Yaylaları: Mengen ilçesinin doğusunda yer alırlar. BaĢlıcaları Sarıklı, 

Soğucak, Mile, Sepetçiler, Çelebioğlu ve Çiftçatak yaylalarıdır. 

Mudurnu Yaylaları: Mudurnu ilçesinin kuzeyinde ve Abant gölünün güneyinde 

yer alırlar. BaĢlıcaları Dedeler, Alpagut, Dodurga ve Dağyolu yaylalarıdır. 

Göynük Yaylaları: 1.000-1.500 m arasında, dar bir Ģeritte sıralanan yaylaların en 

önemlileri Karabey ve KaĢıkçı yaylalarıdır. 

- 3 -


Seben Yaylaları. Kiraz dağı çevresinde toplanmıĢ, ortalama 1400 m. yükseklikte 

olan bu yaylaların en önemlileri Gerenözü ve Kızık yaylalarıdır. Bunlardan Kızık yaylası, 

evlerinin değiĢik mimarisiyle dikkati çeker. 

Akarsular 

Genel olarak akarsu bakımından zengin gözüken Bolu ilindeki akarsular küçük 

akarsulardır; tek baĢına nehir debisine ulaĢan bir akarsu bulunmamaktadır. Ġlin akarsuları 2 

havzaya aittir. Bunlardan birisi Filyos havzası, diğeri ise Sakarya havzasıdır. Her iki 

havzanın suları da Batı Karadeniz‘e boĢalmaktadır. DSĠ çalıĢmalarında il içindeki akarsu 

yüzeyleri toplamı 260,3 ha olarak vermiĢtir. Bu rakamın 70 hektarlık kısmı Sakarya 

havzasına ait akarsulara, 95 hektarı Büyük Su çayına, 75 hektarı Gerede Çayına, 20,3 

hektarı da diğer yan derelere aittir. 

DSĠ çalıĢmalarında Bolu ili akarsularının toplam il çıkıĢı akımı (debisi) 

1250 hm 3 /yıl olarak belirlenmiĢtir. Bu miktarın 450 hm 3 / yıl değerindeki kısmını Sakarya 

havzasına ait; geri kalan 800 hm 3 / yıl değerindeki kısmını da Filyos havzasına ait 

akarsular doldurmaktadır. Diğer yandan, Filyos havzasına ait 800 hm 3 / yıllık akımın ise 

500 hm 3 ‗ü Büyük Su çayı, kalan 300 hm 3 ‘ü ise Gerede çayı alt havzaları tarafından 

sağlanmaktadır. 

Tablo A.1. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 

Su kaynağı Akım hm 3 / 

yıl 

Sakarya Nehri kolları 450 

Büyüksu Çayı 500 

Gerede Çayı 300 

Toplam Ortalama Akım 1250 

Ġl‘deki toplam emniyetli 

Yeraltı suyu rezervi 

100 

Bolu Ġli toplam su 

potansiyeli 

1350 

Kaynak: DSĠ 53. ġube Müdürlüğü (2010) 

Filyos Havzasına Ait BaĢlıca Akarsular: 

Büyüksu Çayı: Abant Gölünden çıkar, sonra bazı küçük yan derelerle beslenerek 

Bolu Ovasına girer. Bu akarsu Gökçesu yakınlarında Çağa Deresi ve Mengen Çayı ile 

birleĢir ve kuzeye doğru akarak Devrek Çayı adını alır ve Yedigöller‘in 10 km kadar 

kuzeyinde il sınırını terk eder; ilerde Çaycuma güneyinde Filyos çayına karıĢır. Ġldeki 

yağıĢ alanı 182 km 2 , ortalama yükseltisi 775 m‘dir. 

Mudurnu Suyu: Mudurnu ilçe merkezinin 20 km kadar kuzeydoğusundaki 

dağlardan kaynaklanır; belirli bir kaynağı yoktur, küçük kaynaklardan ve yan derelerden 

beslenir. Aslında Bolu ovası giriĢinde Büyüksu‘ya karıĢan bir koldur. 

Gerede Çayı (Ulusu) : Köroğlu Dağlarının kuzey yamaçlarından doğar ve bu 

dağların eteklerinden kuzeydoğu-doğu yönlerinde akar. Belirli bir kaynağı yoktur. Köroğlu 

- 4 -


dağlarından inen yan derelerle beslenir. Adı önce Ulusu‘dur. Gerede ovasına girdikten 

sonra ise Gerede çayı olarak değiĢir. Bu ovada kuzeydoğu-doğu yönünde akarak, Ġsmet 

PaĢa tren istasyonunun 10 km kadar batısında Bolu il sınırını terk eder; Çankırı Kastamonu 

sınırında Filyos‘un bir kolu olan Yenice Irmağına karıĢır. 

Sakarya Havzasına Ait BaĢlıca Akarsular: 

Mudurnu Çayı: Abant Dağlarının güney yamaçlarından doğar, belirli bir kaynağı 

yoktur. Yan dereler ve küçük kaynakların birleĢmesi ile meydana gelir. Ġlk çıkıĢ alanının 

ormanlık olması buralara düĢün yağıĢların daha fazla oranda yeraltına sızmasını 

sağladığından, Mudurnu çayının suları fazla değildir. Ġlkbaharda düĢün fazla yağıĢların ve 

eriyen kar sularının etkisiyle taĢkınlar olabilmektedir. Bu akarsuyun akıĢ yönü batıya 

doğrudur. TaĢkesti yakınında Kuzey Anadolu fay kuĢağına bağlı morfoloji etkisiyle 

büküntü yapar; bu yakınlarda Abant Gölü batısından gelen Balatça Çayı ile birleĢir ve 

sonra batıya doğru Dokurcun yakınlarında il sınırını terk ederek, yine Kuzey Anadolu 

fayının oluĢturduğu Dokurcun vadisi içinde Sakarya ili topraklarına girer. 

Aladağ Çayı: Köroğlu dağlarında Sarıalan yaylasından doğar; güneye doğru 

gittikçe irili ufaklı birçok yan dere ile birleĢir, sonra Kıbrıscık bölgesinde Yayla Dere, Ulu 

Dere ve Abdal Dereleri ile birleĢerek, il sınırı dıĢında Sakarya nehri üzerinde kurulu 

Sarıyar Barajına dökülür. Aladağ Çayı Seben ilçesi içinden geçen bir akarsudur. 

Göynük Çayı: Çubuk Gölünden kaynaklanır, yan derelerle beslenir, batıya doğra 

akarak Göynük ilçe merkezinin içinden geçer; daha sonra Ġbrahimler deresi ve Hatip 

Deresini de alarak, Göynük‘ün yaklaĢık 20 km batısında il sınırını terk eder ve Sakarya ili 

topraklarında Sakarya nehrine karıĢır. 

Çatak Çayı: Göynük güneyinde TaĢlıdoruk tepenin güney yamaçlarından doğan 

çok sayıda dere Himmetoğlu köyünün 5 km kadar güneydoğusunda birleĢerek (Çatak adı) 

Çatak çayını oluĢturur. Buradan güneye doğru 7-8 km kadar aktıktan sonra il sınırını terk 

eder; sınırdan sonra 7 km. kadar güneyde Sakarya nehriyle birleĢir. YağıĢların düzensiz, 

yağıĢ alanının kısmen ormansız, morfolojik yapının elveriĢsiz olması nedeniyle düzensiz 

rejimli bir akarsudur. 

Doğal Göller 

Yeniçağa Gölü: Yeniçağa Ġlçe merkezinin kuzey bitiĢiğindedir. Rakımı 989 m 

olan, oldukça sığ bir göldür. Alanı 260 ha‘dır. Ancak yağıĢ durumuna bağlı olarak 

mevsimsel değiĢiklikler görülür. Göl Kuzey Anadolu fay hareketinin oluĢturduğu bir 

tektonik çöküntü içinde su birikmesiyle meydana gelmiĢtir. Çevresinde sazlık ve 

bataklıklar vardır. Gölün suyu Çağa Deresiyle Mengen yakınında Büyük Su çayına boĢalır. 

Abant Gölü (Tabiat Parkı) 

Abant, Bolu‘nun 34 km güneybatısında Abant dağları üzerinde yer alan tektonik 

oluĢumlu bir göldür. 125 hektar geniĢliğinde olup yeraltı suları ile beslenmektedir. Göl ve 

çevresindeki floranın zenginliğiyle büyük bir açık hava rekreasyon potansiyeline sahip 

bulunması nedeniyle yörenin 1.150 hektarlık bölümü, 1988 yılında Tabiat Parkı ilan 

edilmiĢtir. Göl çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. 

- 5 -


Resim A.1. Abant Gölü Tabiat Parkı Resim A.2. Abant Gölü Tabiat Parkı 

Sarıçam, kayın, karaçam, sapsız meĢe, kavak, diĢbudak, gürgen, söğüt, ardıç, 

ormangülü, ılgın, fındık, muĢmula, papaz külahı, alıç, çobanpüskülü, kuĢburnu, eğrelti, 

böğürtlen, çilek, sütleğen, nane, ahududu, sarmaĢık, ısırgan, atkuyruğu ve çayır otları 

florayı oluĢtururken; domuz, geyik, karaca, ayı, tilki, çakal, tavĢan, yırtıcı-ötücü kuĢlar ve 

gölde endemik tür olan Abant alası da faunayı oluĢturur. Yazın piknik ve dinlenme yeri, 

kıĢın da bazı kıĢ sporlarının yapılabileceği bir alandır. Gölde bulunan Abant Alabalığı 

özgün ve ünlü bir türdür. Yöre ormanları, geyikler için uygun yaĢam ortamlarından biridir. 

Piknik, kamping, sportif olta balıkçılığı, yürüyüĢ alanları; faytonla ve atla gezinti parktaki 

önemli etkinlik türleridir. Göl etrafında 2 adet otel ile Özel Ġdareye ait Göl Gazinosu, 

Orman Ġdaresine ait bir sosyal tesis, kamping alanı, bungalov evler ve restaurantlar 

mevcuttur. 

Yedigöller Milli Parkı 

Bolu‘nun 42 km. kuzeyinde bulunan Yedigöller, farklı büyüklüklerde 7 adet gölden 

oluĢmaktadır. Bunlar Büyükgöl, Seringöl, Deringöl, Nazlıgöl, Küçükgöl, Ġncegöl ve 

Sazlıgöl‘dür. Bu göllerin içinde bulunduğu 550 hektarlık alan 1965‘te ―Milli Park‖ ilan 

edilerek korumaya alınmıĢtır. Çok güzel bir piknik ve dinlenme alanı olan Yedigöller‘e 

ulaĢımı sağlayan yolun kötü durumda olması nedeniyle ulaĢım çok zahmetli olmaktadır. 

Milli Parkta hâkim bitki örtüsü kayın ağaçlarıdır. Ayrıca meĢe, gürgen, kızılağaç, 

karaçam, sarıçam, köknar, karaağaç, ıhlamur ve porsuk gibi değiĢik tür ağaçlar da 

görülmektedir. Etkili koruma ile Milli Parkın içerisinde ve yakın çevresindeki sahalarda 

sayıları artan geyik, karaca, ayı, domuz, kurt, tilki ve sincap türleri bulunmaktadır. 

Resim A.3. Yedigöller Milli Parkı Resim A.4. Yedigöller Milli Parkı 

Ülkemizde ilk kültür alabalığı üretme istasyonu 1969 yılında bu Milli Parkta 

kurulmuĢtur. Dolayısıyla rekreasyonel açıdan olta balıkçılığı için önemli bir alandır. 

Ayrıca kampçılık, günübirlik piknik, dağ yürüyüĢü, fotoğrafçılık ziyaretçilerin 

- 6 -


yapabileceği diğer aktivitelerdir. Milli Park içerisindeki farklı büyüklük ve formlardaki saf 

kayın, kara kayın, karaçam, meĢe ormanlarıyla çerçevelenmiĢ üst üste dizilmiĢ göller, 

Kapankaya manzaralı seyir terasından farklı renk-doku çeĢitliliği, irili ufaklı Ģelaleler, çok 

sayıda doğal su kaynakları, Geyik Üretme Sahası, özellikle sonbahardaki flora çeĢitliliğinin 

sergilendiği farklı renklerdeki eĢsiz peyzaj görüntüleri görülmeye değer güzellik ve 

yerlerdir. 

Sünnet Gölü: Orman içi dinlenme yeri özelliğine sahip bir göldür. Göynük‘ün 27 

km. doğusunda yer alır. Rakımı 820 m ve alanı 18 ha olan gölün en derin yeri 22 m‘dir. 

Resim A.5. Sünnet Gölü 

Sülük Gölü: Tabiatı koruma alanı özelliği taĢır. Göynük‘ün 15 km kadar 

kuzeydoğusunda, etrafı yeĢilliklerle çevrili küçük bir göldür. Heyelan sonucu oluĢtuğu 

kabul edilmektedir. 

Resim A.6. Sülük Gölü 

Çubuk Gölü: Göynük‘ün 11 km. kuzeyinde, Çubuk köyü yakınında, ilin küçük 

göllerinden biridir. 15 ha geniĢliğindeki gölün en derin yeri 13 m.dir. Çubuk Gölü de, 

ildeki çoğu küçük göller gibi, bir heyelan gölüdür. Gölün kuzey kenarında da GölbaĢı köyü 


Karamurat Gölü: Mudurnu‘nun 30 km kuzeybatısında, Karamurat köyü 

yakınındadır. Etrafı yükseltilerle çevrili bir çanak içinde küçük bir göldür. Dipten 

kaynayan ve etraftaki yükseltilerden inen sularla beslenir. 

Karagöl: Kıbrıscık - Beypazarı yolu 

üzerinde, Bolu-Ankara Ġl sınırı yakınında yer 

alan, 1 ha geniĢliğinde, küçük fakat oldukça 

derin bir göldür. Bir heyelan gölüdür. 

- 7 - 

Resim A.7. Karagöl


Gerede Gölü: D-100 karayolunun güney kenarında, Gerede batı çıkıĢında ve Ģehir 

merkezine 2.5 km mesafede bulunan çok küçük bir göldür. Kuzey Anadolu fayı üzerinde 

oluĢmuĢ bir tektonik göldür. ġehrin hemen kenarında, fakat dıĢında olması nedeniyle; 

çevresinin iyi düzenlenmesi halinde, yaz aylarında rekreasyon amacıyla hem çevre 

halkının, hem de D-100 karayolu yolcularının yararlanabilecekleri bir doğal değer olarak 

gözükmektedir. 

A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 

Ġl arazisinin yüzde 56‘sını dağlık arazi, yüzde 12‘sini ovalar oluĢturmaktadır. 

Arazinin en yüksek noktası 2.499 m ile Köroğlu zirvesidir. Rakım bazı vadilerde, örneğin 

Göynük güneyindeki Çatak çayı vadisinde 240 m‘ye kadar düĢmektedir Ġl alanının yüzde 

0,7 sinin rakımı 240-500 m; yüzde 8,8‘inin rakımı 500-750 m, yüzde 21,4‘ünün rakımı 

750-1.000 m, yüzde 24,2‘sinin rakımı 100-1.250 m, yüzde14,7‘sinin rakımı 1500-1750 m, 

yüzde 0,7‘sinin rakımı 1.750-2.000 m, yüzde 0,1‘inin rakımı da 2.250-2.397 m arasındadır. 

Ancak Köroğlu zirvesinin rakımının 2.499 m olduğu kayıtlarda bulunmaktadır. 

A.5.1.Metamorfizma ve Mağmatizma 

Düzce, Hendek, Adapazarı arasının güneyinde bulunan Bolu Masifi bir ova gibi 

doğu-batı istikametinde uzanır. Batıdan Samanlı Dağları'na doğudan da Ilgaz Dağı'na ve 

oradan da Tokat-Amasya Masifine bağlanır. Doğuya doğru uzanan eski temel Ģeridi genel 

durumuyla bir eksen ondülasyonu gösterir. Bu eksen ondülasyonunun altından bu masifler 

birbirine bağlanır. Bu eski temel Alp Orojenizi sonucu yer yer alçalmıĢ ve daha genç 

formasyonlarla örtülmüĢ durumdadır. 

Bolu Masifinin en tipik yeri Mudurnu'nun kuzeyindeki Elmacık ve Bolu'da Sünnice 

Dağı bölgesidir. Bunun da merkezi kısmında ileri derecede metamorfik kayaçlar, onun 

güneyinde ve kuzeyinde daha genç kayaçlar görülür. Bu Elmacık-Sünnice Dağından 

kuzey-güney istikametinde bir kesit alırsak dağın güney yamacının dik bir Ģekilde olduğu 

(KesilmiĢ gibi) görülür. En altta ihtilatlanma gösteremeyen ileri derecede metamorfik 

gnays amfibolit, diorit, granit serisi bulunur. Bunun üzerinde alttaki seriye göre daha ince 

temellerden meydana gelmiĢ bir seri gelir. Bu üstteki seri içinde mikaĢist, dolomit ve 

kalkerler bulunur. MikaĢistler içinde kalker mercekleri, kalkerlerle mikaĢistler arasında 

tedrici bir geçiĢ vardır. Tabakaların genel istikameti kuzey-güney ve eğimi de kuzeybatıya 

doğrudur. Bu tabakaları oluĢturan kayaçlara uzaktan baktığımız zaman nefti olarak görülür. 

Bunun da sebebi amfibolit, piroksenit, peridotit gibi kayaçların olmasındandır. 

Volkanik Alanlar 

Genç volkanikler Bolu güneyinden Gerede, Kızılcahamam ve Kıbrıscık arasında 

geniĢ alanlar kaplar. Yer yer gözlenen tortullarla ara katkılar volkanizmanın eosende 

baĢlayıp, son zamanlara kadar devam ettiğini göstermektedir. Riyolit tüfleri ve 

aglomeraları bazı yerlerde volkanik kütlenin tabanında geliĢmiĢtir. (Kurtboğazı, Pazar, 

Kızılcahamam dolaylarında andezit, trakit ve trakiandezit ile birlikte alanda en çok 

yüzeylenen kayaç olarak görülür.) Bazaltlar yer yer diğer volkanik üyeleri keser. Bazalt 

dıĢında bütün volkanik kayaçlar gölsel neojen arasında yanal geçiĢler ve ardalanmalar 

gösterir. Köroğlu Dağı ve Ardıç Dağı alan üstünde yükselen iki büyük volkanın 

kalıntılarıdır. Kayaçların büyük bir kısmı yarık püskürmelerinden, bazaltlar ise özellikle 

merkezi püskürtmelerden oluĢmuĢtur. 

- 8 -


A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya 

Tektonik kavramı, kaya kütlelerinin katmanlı, katmansız, kırıklı-faylı, kıvrımlı vb. 

biçimsel ya da yapısal niteliklerini ifade etmektedir. Depremsellik ise bir bölgede meydana 

gelen depremlerin sıklığını ve büyüklüğünü içeren bir kavramdır. 

Kaya türlerinin sadece türsel değil, yapısal-biçimsel özellikleri de onların zemin 

oluĢturma niteliklerini, dolayısıyla bunlar üzerinde yapılacak yapıların depreme karĢı 

dayanıklılıklarını etkiler. Katmanlı heterojen yapılar, çok kırıklı-ezikli yapılar, özellikle de 

halen deprem üretme potansiyeli taĢıyan ve bu nedenle de diri fay, ya da aktif fay olarak 

adlandırılan kırıkların varlığı, zeminin yapılaĢmaya uygunluk değerini düĢüren 

etmenlerdir. 

Köroğlu dağları genelde tabakalı yapısı olmayan volkanik kayaçlardan 

oluĢmaktadır. Mudurnu ile Göynük çevrelerinde; ayrıca Bolu-Yeniçağa-Gerede-Mengen 

kuĢağında tabakalı yapıya sahip tortul kayaçlar egemendir. Göynük ve Mudurnu‘nun, 

özellikle güney kesimlerinde bu kayaçlarda kıvrımlı yapı sık görülür. 

Ġl‘de yapılaĢma konusunu yakından ilgilendiren en önemli tektonik öğe Kuzey 

Anadolu fay kuĢağıdır. Bingöl-Karlıova, Erzincan, SuĢehri, Niksar, Lâdik üzerinden gelen 

bu fay kuĢağı; Gerede-Yeniçağa-Karacasu-Abant hattı ile il arazisinin ortasından geçerek, 

Dokurcun yakınında Sakarya iline girer. Batıya doğru Marmara üzerinden Saros körfezine 

kadar uzanan bu ana fay kuĢağının kollarından biri Akyazı‘nın 5 km kadar güneyinde ana 

faydan ayrılıp doğuya doğru Karadere Gölyaka-Efteni gölü, Düzce-Beydibi beldesi ve 

KaynaĢlı‘dan geçerek, Bolu‘nun 10 km kadar batısında Elmalık köyü yakınlarında sona 

erer. Ana fay gibi, bu kol da diri bir faydır ve 12 Kasım 1999 tarihinde 7,2 büyüklüğündeki 

Düzce depremini üretmiĢtir. 

Depremsellik konusu Bolu için son derecede önemli bir konudur. Çünkü Ġl 

arazisinin tamamına yakını I. derece deprem kuĢağı içinde kalmakta; sadece Göynük, 

Seben ve Kıbrıscık ilçelerinin güney kesimlerinde çok dar bir alan II. dereceli deprem 

kuĢağı içinde bulunmaktadır. 

Türkiye‘nin, hatta Dünyanın da en fazla yıkıcı deprem üreten karasal fay 

kuĢaklarından biri olan Kuzey Anadolu fay kuĢağı, Bolu il arazisini kuzeydoğu-güneybatı 

doğrultusunda ortalayıp geçmektedir. 

KAYNAKÇA 

1-DSĠ 53. ġube Müdürlüğü 

2-Bolu Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 

- 9 -


B.1.Enerji Kaynakları 

B.1.1.GüneĢ 

B. DOĞAL KAYNAKLAR 

GüneĢ enerjisinin en büyük avantajı tükenmeyen ve çevre kirliliğine yol açmayan 

bir kaynak oluĢudur. GüneĢten dünyaya gelen enerjinin yoğunluğu atmosferin üzerinde m 2 

baĢına 1.35 KW kadardır. Bu yoğunlukta dünya çapının kapladığı alana gelen güneĢ gücü 

178 x 10 9 TET (ton eĢdeğeri taĢkömürü) ya da 0.814 x 10 14 TEP (ton eĢdeğeri petrol) gibi 

görkemli boyuttadır. BaĢka bir deyiĢle bir yılda gelen güneĢ enerjisi miktarı, bilinen kömür 

rezervinin 50 katı ve bilinen petrol rezervinin 800 katı kadardır. GüneĢ enerjisinin 

kullanımı, gündelik yaĢam yapısından ve konutlardan baĢlamakta, haberleĢmeye, tarıma, 

endüstriye, elektrik santrallerine uzanmaktadır. Günümüzde oldukça yaygınlaĢan güneĢli 

su ısıtıcılarının dıĢında, güneĢle ısınan binaların yapımı, güneĢ enerjili su pompalarının 

tarımsal sulamada kullanılması, sokak ve bahçe aydınlatmaları, mobil telefonlar gibi çeĢitli 

alanlarda kullanılmaktadır. GüneĢ enerjisinden yararlanma açısından öncelikli ülkeler 

olarak kabul edilen GüneĢ KuĢağı Ülkeleri arasında Türkiye‘de yer almaktadır. Ġlimizde de 

özellikle son yıllarda güneĢ enerjisinden faydalanmak üzere çalıĢmalar yapılmaktadır. Bu 

kapsamda Ġl Müdürlüğümüz tarafından 2010 yılında Ġlimiz sınırlarındaki 40 orman köyüne 

1.067.200 TL tutarında, toplam 736 adet güneĢ enerjisi sistemleri kurulmuĢtur. 

B.1.2.Su Gücü 

Bolu ilindeki akarsular küçük akarsulardır; tek baĢına nehir debisine ulaĢan bir 

akarsu bulunmamaktadır. Ġl‘deki akarsular iki havzaya aittir. Bunlardan biri Filyos havzası, 

diğeri ise Sakarya havzasıdır. Her iki havzanın suları da Batı Karadeniz‘e dökülmektedir. 

Ġl içindeki akarsu yüzeyleri toplamı 260,3 ha olarak verilmiĢtir. Bu rakamın 70 hektarlık 

kısmı Sakarya havzasına ait akarsulara, 95 hektarı Büyüksu çayına, 75 hektarı Gerede 

çayına, 20,3 hektarı da diğer yan derelere aittir. 

Bolu ili akarsularının toplam Ġl çıkıĢı akımı (debisi) 1250 hm 3 /yıl olarak 

belirlenmiĢtir. Bu miktarın 450 hm 3 /yıl değerindeki kısmını Sakarya havzasına ait; geri 

kalan 800 hm 3 /yıl değerindeki kısmını da Filyos havzasına ait akarsular doldurmaktadır. 

Diğer yandan Filyos havzasına ait 800 hm 3 /yıllık akımın ise 500 hm 3 ‘ü Büyüksu çayı, 

kalan 300 hm 3 ‘ü ise Gerede çayı alt havzaları tarafından sağlanmaktadır. 

B.1.3.Kömür 

Ġlimizin en önemli yeraltı zenginliği linyit kömürüdür. 

Mengen – Salıpazarı Sahası 

Tenor: Isıl Değeri 4 755 Kcal / kg 

Rezerv: 23 589 000 ton görünür, 39 736 000 ton muhtemel ve 14 690 000 ton 

muhtemel olmak üzere 78 015 000 ton linyit 

linyit 

Mengen – MerkeĢler Sahası 


Rezerv: 9 051 000 ton görünür, 12 236 000 mümkün olmak üzere 21 287 000 ton 

- 10 -


linyit 

Göynük-Himmetoğlu Sahası 



B.1.4.Doğalgaz 

Bolu ili sınırları içerisinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. 

B.1.5.Rüzgar 

Ġlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. Bu konudaki bilgiler C.1.1.1. 

Rüzgâr bölümünde verilmiĢtir. 

B.1.6.Biokütle 

Biokütle biyolojik kökenli fosil olmayan organik madde kütlesidir. Ana bileĢenleri, 

karbon hidrat bileĢikleri olan bitkisel veya hayvansal kökenli tüm doğal maddeler, biokütle 

enerji kaynağını oluĢturur. Biyomas kaynakları içerisinde yer alan odun, hayvan ve bitki 

atıkları ülkemizde uzun yıllardan beri özellikle kırsal kesimdeki konutlarda ısınma ve 

yemek piĢirme amaçlı tüketilmektedir. 

Ġlimizde bu tür enerji üretimi ve tüketimi mevcut değildir. 

B.1.7.Petrol 

Bolu ili sınırları içerisinde ham petrol rezervi bulunmamaktadır. 

B.1.8.Jeotermal Sahalar 

Bolu Kaplıcaları: Bolu ovası güney kenarında, ormanlarla kaplı dağın eteğinde, 

Karacasu mevkiinde ve Kuzey Anadolu fayına bağlı olarak oluĢmuĢ 2 kaynak 

bulunmaktadır. Bunlardan biri Büyük Kaplıca, diğeri Küçük Kaplıca olarak adlandırılır. 

Büyük Kaplıcanın su sıcaklığı 40-44 0 C, Küçük Kaplıcanınki ise 40-46 0 C‘dir. 

BileĢimlerinde demir ve kükürt bulunmakta, ayrıca radyoaktiflik özelliği bulunmaktadır. 

Mineral bakımdan zengin olan kaplıca suyu, romatizmal hastalıklara, deri hastalıklarına, 

dolaĢım ve kalp rahatsızlıklarına, solunum yolu hastalıklarına, kadın hastalıklarına, 

sindirim yolu hastalıklarına, kemik ve kireçlenme rahatsızlıklarına ve metabolizma 

bozukluklarına iyi gelmektedir. Kaplıcaların debisi çok yüksek değildir. Son yıllarda 

yapılan çalıĢmalarla 55 lt/sn‘ye çıkarılmıĢtır. 

Babas Kaplıcası: Mudurnu‘ya 5 km uzaklıktadır. Su sıcaklığı 37,2 0 C‘dir. DeğiĢik 

debiye sahip birçok kaçak kaynak bulunduğundan, toplam akım hesaplanamamıĢtır. 

Kaynak noktaları zaman içinde değiĢmektedir. Kaplıca suyu metabolizma hastalıkları ile 

romatizma, kadın, sindirim ve böbrek hastalıklarına iyi gelmektedir. Ġçme Ģeklinde 

kullanılması durumunda karaciğer ve safra yolları üzerinde de tedavi edici olduğu 

belirlenmiĢtir. 

Sarot Kaplıcası: Mudurnu‘ya 30 km uzaklıkta Ilıca Köyü‘nde yer almaktadır. 

BileĢiminde kalsiyum sülfat vardır. Bu nedenle acı sular grubuna girer. Fiziksel olarak 

hipertermal, hipotonik bir maden suyudur. Böbrek, idrar yolları ve romatizma hastalıklara 

- 11 -


iyi gelmektedir. Toplam debisi nedeniyle hesaplanan banyo kapasitesi oldukça yüksek ve 

4500 kiĢi/gün‘dür. Önümüzdeki yıllarda inĢa edilecek tesislerle Sarot Kaplıcası, termal 

turizmde önemli bir yere gelecektir. 

Pavlu Kaplıcaları: Seben ilçesinin 14 km güneyinde Kesenözü Köyünde 

bulunmaktadır. MTA tarafından yapılan araĢtırmada beĢ değiĢik kaynağın su sıcaklıkları 

26, 60, 68, 74 ve 78 0 C olarak belirlenmiĢtir. Suları sodyum bikarbonatlı sular grubuna 

girmektedir. Solunum-dolaĢım bozuklukları, mide, safra kesesi hastalıklarına Ģifa 

olmaktadır. Özel sektörce iĢletilen konaklama tesisleri bulunmaktadır. 

10.05.2010 tarihinde açılan MTA Bolu-Seben Kesenözü Jeotermal Sondaj Kamp 

faaliyetleri kapsamında; 02.01.2011 tarihinde kompresörle üretim yapılmıĢtır.(50 lt/sn). 

Artezyen Üretimi 15lt/sn, sondaj süresi 92 gün ve fiili ilerleme süresi 59 gündür. 2200 

metre derinlikte, yaklaĢık 90-100 derece sıcaklıkta jeotermal suya ulaĢılmıĢtır. Bu kaynak 

Ġlçemiz için büyük öneme sahiptir. Köyden elde edilen jeotermal akıĢkan; ısınmada, 

seracılıkta, tarımda veya termal turizm gibi birçok alanda kullanılabileceğinden, bu 

sektörler için gerekli araĢtırma ve çalıĢmalar yapılacaktır. 

Çatak Kaplıcası: Göynük ilçesinin 30 km güneydoğusunda dik yamaçlar arasında, 

Himmetoğlu köyü yakınında, güzel bir vadide bulunmaktadır. Su sıcaklığı 32 0 C, bileĢimi 

kalsiyum bikarbonatlıdır. Romatizma ve siyatik gibi hastalıklarına iyi gelmektedir. 

B.2.Biyolojik ÇeĢitlilik 

B.2.1.Ormanlar 

845 800 hektarlık il alanının 506,551 hektarı orman alanıdır. 506,551 hektar 

ormanın 380,761 hektarı normal koru ormanı, 125,790 hektarı bozuk koru ormanıdır. 

B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 

Elimizde konu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. 

B.2.2.Çayır ve Mera 

Bolu ilinde iklim, orman örtüsü, topografya, su kaynakları gibi olumlu koĢulların 

etkisiyle çayır ve meralar hem alan bakımından geniĢ, hem de kalite olarak iyi durumdadır. 

Çayır ve mera alanlarının geniĢliği il arazisinin yaklaĢık % 14.71‘ini oluĢturur. Tablo 

B.1.‘de çayır ve meraların ilçelere göre dağılımı verilmiĢtir. 

Tablo B.1. Bolu Ġli Çayır ve Mera Durumu 

Ġlçe Adı Köy adedi 

Merası 

olan 

Köy adedi 

Mevcut mera 

Alanı (Ha) 

- 12 - 

Tespit 

edilen 

Parsel 

sayısı 

Tespit Edilen 

Yaylak Sayısı 

Mevcut 

yaylak 

Alanı (Ha) 

Merkez 129 93 1.450 603 2 392,7471 

Dörtdivan 30 13 981,2624 131 1 404,4209 

Gerede 92 73 6.422,35 990 24


Göynük 66 19.567 

Kıbrıscık 22 17 1.369,37 

Mengen 57 52 1.831,78 679 2 

Mudurnu 74 20.717 

Seben 29 24 461, 44 

Yeniçağa 16 17 951,194 214 3 22,3212 

Genel 

Toplam 

515 289 53.290 2617 32 

819,4892 

Kaynak: Bolu Tarım Ġl Müdürlüğü (2010) 

B.2.3.Sulak Alanlar 

A.Coğrafi Kapsam konu baĢlığında incelenmiĢtir. 

B.2.4. Flora 

Türkiye‘nin flora zenginliğinde Bolu önemli bir yer tutmaktadır. Bolu florasında 

89 familya, 363 cins, 771 tür bulunmaktadır. Bunların 82‘si Türkiye endemik 

türlerindendir. Sadece Bolu‘ya da endemik olan 3 tür bulunmaktadır. Bunlar Circium 

boluensis, Crocus abantensis ve Jasione supina akmani’dir (www.tubitak.gov.tr/tubives ). 

Bolu ilinin egemen bitki topluluğu ormanlardır. Ormanlarda çok çeĢitli ağaç türleri 

bulunur. En çok rastlananlar ise kayın, gürgen, kestane, ıhlamur, diĢbudak, meĢe, 

kızılağaç, karaağaç, yabani fındık, beyaz söğüt, titrek kavak, köknar ve sarıçamdır. Ağaç 

örtüsünün altındaki otlar arasında zakkumlar ve çeĢitli dağ çiçekleri ve mantar türleri 

görülür. Bazı kısımlarda katran ağacı, sumak, taflan, kızılcık, böğürtlen ve değiĢik 

sarmaĢık türleri bulunur. 

B.2.5. Fauna 

Ġl‘in zengin bitki örtüsü, topografyası, su kaynakları ve iklimi yaban hayatı için de 

elveriĢli koĢullar oluĢturmaktadır. Ancak Bolu ilinde yaban hayvanları varlığı konusunda, 

özellikle bunların popülasyon büyüklükleri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. 

Göllerde ve akarsularda sazan, alabalık, tatlısu midyesi, yengeç, kurbağa, 

kaplumbağa gibi suda yaĢayan hayvan türleri; yaban ördeği, yaban kazı, karabatak, su 

tavuğu gibi kuĢlar bulunur. Ormanlık alanların yüksek kesimlerinde ayı, vaĢak, yaban 

domuzu, geyik, karaca görülmektedir. Bolu‘da bulunan diğer hayvan türleri kurt, sansar, 

tilki, porsuk, tavĢan, kokarca, gelincik, sincap gibi kara hayvanları; keklik, üveyik, 

bıldırcın, yaban ördeği, çil, toy, turna, çulluk, güvercin, atmaca, Ģahin, kartal gibi kuĢlardır. 

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları 

ve Diğer Hassas Yöreler 

Bolu ilinde korunması gerekli olan baĢlıca doğal çevre varlıkları Tablo B.2‘de 

verilmiĢtir. Buna göre Bolu il alanı içinde 1 milli park, 1 tabiat parkı, 1 tabiatı koruma 

alanı, 4 tabiatı koruma alanı ve 1 yaban hayvanları koruma alanı bulunmaktadır. 

- 13 -


Tablo B.2. Bolu Ġlinde 2010 Yılı Ġtibariyle Korunması Gerekli ve Koruma Altına 

AlınmıĢ TaĢınmaz Doğal Çevre Varlıkları. 

S.No Alan* Adı Alanı(ha) Karakteristiği 

1 MP Yedigöller 2.019 Zengin orman ekosistemleri, flora, fauna ve 

rekreasyon. Tesis tarihi: 29.04.1965 

1 TKA Kökez 324 Çok yaĢlı ve boylu Uludağ Göknarı ve kayın 

mesçereleri. 

Tesis tarihi: 30.12.1987 

2 TKA Sülüklü Göl 809,5 Göl ve orman ekosistemleri ile, zengin bir 

3 TKA Akdoğan ve 

Rüzgârlar 

Ebe Çamı 

4 TKA Bolu Kale 

Fındığı 

- 14 - 

bitki ve hayvan topluluğu. 25.03.1988. 

174 Dünya üzerinde Ebe Çamı‘nın tek doğal 

yayılıĢ alanı. 

Tesis tarihi: 16.08.1988. 

460 Bolu fındığının olağanüstü boy ve çapa 

ulaĢtığı, zengin bitki ve hayvan türlerine sahip, 

nadir bir ekosistem. Tesis tarihi: 05.10.1988 

1 TP Abant Gölü 1.150 Manzara güzelliği, flora, fauna, rekreasyon. 


2 YHKA Kapı Ormanı 

/ Göynük 

23.246 Korunan tür: Geyik 

* MP- Milli Park, TKA- Tabiatı Koruma Alanı, TP- Tabiat Parkı, YHKA- Yaban Hayatı 

Koruma Alanı. 

Kaynak: Bolu Çevre Durum Raporu (2009) 

B.3.Toprak 

Ġlimizde tarım yapılan toprakların; 

� % 69,7‘sinde toprak tın tekstürlü 

� % 77,4‘ünde organik madde yetersiz 

� % 78,2 sinde pH nötr ve hafif alkali (%15‘inde ise hafif asit) 

� % 57,2‘i kireçli, bunun % 27,7‘sinde kireç % 15‘in üzerinde (%42,8‘i ise kireçsiz) 

� Tuz problemi yok 

� % 51,6‘sınde fosfor çok az ve az, % 18‘inde ise orta düzeyde 

� % 4,3‘ünde potasyum yetersiz düzeyde olduğu belirlenmiĢtir. 

Bu konudaki bilgiler E.Toprak ve Arazi Kullanımı bölümünde verilmiĢtir. 

B.4.Su Kaynakları 

B.4.1.Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 

Bolu Merkez Ġlçede Kullanılan Yüzeysel Kaynak 

Bolu merkez ilçenin içme suyu, Gölköy Barajından alınarak Ġlimiz Salıbeyler 

Mahallesi üzerinde bulunan Ġçme Kullanma Suyu Arıtma Tesisi‘nde arıtılarak temin 

edilmektedir. Arıtım Tesisinin geçici kabulü 2010 yılında yapılmıĢ olup faaliyetine 

baĢlamıĢtır. Arıtma Tesisinin kapasite debisi 650 lt/sn olup Arıtma Tesisine ait 1 adet 2000 

m³‘lük klorlama deposu, 1 adet 7500 m³‘lük ve 1 adet 10.000 m³‘lük olmak üzere toplam 3 

adet su deposu bulunmaktadır. Bolu‘nun en ünlü doğal kaynak suyu ise Kökez‘dir.


Kökez Kaynağı: Kökez Kaynağı, Aladağ Ormanı Gölcük mevkiinden çıkmaktadır. 

760 m. kotunda olup debisi 10 lt/sn‘dir. Kökez suyunun bir kısmı Hisartepe mevkiinde 

bulunan 1300 m 3 ‘lük gömme depoya cazibe ile iletilmektedir. Depoya iletilen su, 

mahallelerde bulunan 29 adet çeĢmeye verilmekte, geri kalan kökez suyu ise depoya 

girmeden 58 çeĢmeye iletilmektedir. Bu durumda halk kökez suyunu toplam 87 mahalle 

çeĢmesi aracılığı ile kullanmaktadır. Kökez suyundan ayrıca Karacasu Beldesininde kıĢ 

mevsiminde 1 lt/sn, hasat mevsiminde ise 2 lt/sn su hakkı bulunmaktadır. 

BayramıĢlar Kaynağı: ġehrin 25 km kuzeyinde yer alan kaynak 15 lt/sn debiye 

sahiptir. Kaptaj kotu 955 m‘dir. 1300 m 3 ‘lük 765,38 m kotlu Hisartepe deposu, 

BayramıĢlar kaynağından beslenmek üzere cazibeli isale hattı tesisi edilmiĢtir. 

Değirmenözü Kaynağı: Kaynak suyu en fazla 350 lt/sn, en az 160 lt/sn debiye 

sahiptir. Suyun 1.300 m 3 ‘lük Hisartepe deposuna iletilmesi amaçlanmıĢ, ancak depo 

765,38 m kotta olduğundan suyun terfisi gerekmiĢtir. ġehrin geliĢmesi ile beraber alt kat 

ihtiyacı için mevcut 1.300 m 3 depo yanına ilave 4.000 m 3 depo; orta kat ihtiyacı için de 

mevcut 300 m 3 depo yanına ilave 3.000 m 3 depo inĢa edilmiĢtir. Bu durumda Değirmenözü 

kaynak suyu, dört gruplu terfi merkezindeki pompalar vasıtası ile bu depolara terfi 

edilmektedir. 

Ayrıca Bolu merkez ilçenin içme suyu, 11 noktadaki derin kuyulardan da 

sağlanmaktadır. Bu kuyuların toplam debileri 201 lt/sn‘dir. 

Bolu Merkez içme suyu ihtiyacının karĢılanması amacıyla Gölköy Barajından su 

alınması uygun görülmüĢ ve gerekli su alma yapısı, terfi merkezi, iletim hatları ve arıtma 

tesisi projeleri Ġller Bankasınca yaptırılarak 10.10.2001 tarihinde tasdik edilmiĢtir. Ancak 

inĢaat safhasına geçilmeden Bolu Belediyesinin arıtma yerinin değiĢtirilmesi ile ilgili talebi 

üzerine Ġller Bankasınca gerekli incelemeler yapılmıĢ ve yapılan yazıĢmalar neticesinde 

arıtma yerinin değiĢtirilmesine karar verilmiĢtir. Bu durumda yeni su alma yeri Gölköy 

Barajının dip savağı olarak değiĢtirilmiĢtir. Yeni arıtma yeri de Bolu‘nun kuzeyinde TEM 

otoyolunun kuzeyindeki TaĢocakları alanına yapılmasına karar verilmiĢtir. 

Ġlçelerde Kullanılan Doğal Kaynak ve Sondaj Suları 

Dörtdivan: Ġlçe merkezinin su ihtiyacı Yazı mevkiinde bulunan derin kuyu ve 

merkeze 35 km mesafede Köroğlu kaynak sularının cazibeli sistem ile getirilmesi ile 

karĢılanmaktadır. Derin kuyunun debisi 21 lt/sn, cazibeli su debisi ise 5 lt/sn‘dir. 

Gerede: Ġlçenin su ihtiyacı Yünlü yaylası ve Yeniçağa derin kuyuları ile Arkut 

Dağı kaynak suyundan temin edilmektedir. Yünlü yaylası derin kuyunun debisi 20 lt/sn, 

Yeniçağa derin kuyunun debisi 20 lt/sn, Arkut Dağı kaynağının debisi ise 10 lt/sn‘dir. 

Göynük: Ġlçede üç adet doğal kaynak suyu bulunmaktadır. Bu kaynakların isimleri 

ve debileri Ģöyledir: Çubuk 11 lt/sn, Ilıcaksu 8 lt/sn, Örencik 8 lt/sn‘dir. 

Kıbrısçık: Ġlçenin su ihtiyacı Karlık ve Yazıca yaylası Kürtler çayırı Mevkiinde 

bulunan doğal kaynaktan karĢılanmaktadır. Debisi 12 lt/sn‘dir. 

- 15 -


Mengen: Ġlçenin içme suyu üç kaynaktan karĢılanmaktadır. Bunlardan ikisi doğal 

kaynak biri de kuyudur. Kavacık Mevkii Ġnanç doğal kaynağın debisi 11 lt/sn, Hızır Deresi 

doğal kaynağın debisi ise 12 lt/sn, Akbükeson Kuyunun debisi ise 15 lt/sn‘dir. 

Mudurnu: Ġlçenin su ihtiyacı Fındıcak ve KarayokuĢ Mevkiinde bulunan kuyudan 

karĢılanmaktadır. Debisi 10 lt/sn‘dir. 

Seben: Ġlçenin su ihtiyacı 15 km mesafedeki doğal kaynaktan karĢılanmaktadır. 

Debisi 20 lt/sn‘dir. 

Yeniçağa: Ġlçenin içme suyu üç kaynaktan karĢılanmaktadır. Bunlardan ikisi doğal 

kaynak biri de kuyudur. Kemaller doğal kaynağın debisi 3,5 lt/sn, Eylü doğal kaynağın 

debisi 8 lt/sn, Deller Kuyunun debisi ise 29 lt/sn‘dir. 

Karacasu: Beldenin içme suyu Orman içersinde bulunan 13 adet kaynaktan 

9,5 lt/sn olarak cazibeli olarak gelmektedir. 

Barajlar: 

Bolu Havzasında mevcut 2 baraj vardır. Bunlar; Gölköy Barajı-Sulama amaçlı; 

Hasanlar Barajı- Sulama, enerji (elektrik ) amaçlıdır. Bu iki baraj dıĢında 6 baraj da Proje 

halindedir. 

1. Merkez Gölköy Barajı: Bolu‘nun 10 km batısında Gölköy ile Karaköy 

toprakları üzerinde yer alan baraj, Mudurnu ve Büyük Su çayları üzerinde kurulmuĢtur. Su 

toplama hacmi 24 milyon m 3 'tür. Gölde çeĢitli balık türleri ( sazan ve alabalık ) 

yetiĢtirilmekte olup, zaman zaman yaban ördekleri de gelmektedir. Baraj, Bolu Ovasını 

sulama amaçlıdır, ova tarımına katkıda bulunur. Ayrıca % 30‘luk kısmı Bolu Ġline içme 

suyu sağlanma amaçlı kullanılmaktadır. 

Tablo B.3. Merkez Gölköy Barajı 

Amacı 

Sulama ve 

taĢkın 

kontrol 

YağıĢ alanı 1205 km 2 

Yüksekliği 

(temelden) 

24,5 m. 

Yıllık ortalama 

su 

133,5 hm 3 

Yüksekliği 

(talvegden) 

21,5 m. 

ĠĢletmeye 

açıldığı yıl 

Cazibe hattı 1970/ 

Pompaj hattı 1985 

Tipi 

Toprak 

dolgu 

Cazibe sulaması 5.800 ha. (net) 

Baraj hacmi 1.534.00 m 3 Pompaj sulaması 2.800 ha. (net) 

Toplam göl hacmi 24,1 hm 3 Toplam sulama 

alanı 

11.228 ha (brüt / 

8.600 ha. (net) 

Normal kotta 

gölalanı 

1.31 km 2 ĠĢletme 

DSĠ Genel 

Müdürlüğü. 


- 16 -


2.KöprübaĢı Barajı ve HES ĠnĢaatı 

DSĠ 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içinde Bolu Ġli Mengen Ġlçesinde Bolu çayı 

üzerinde enerji ve taĢkın koruma amaçlı inĢa edilmiĢ olup santral kısmının yapımı devam 

etmektedir. 

Göl: 

Max. su seviyesinde göl hacmi 242,92x10 6 m³ 

Nor. su seviyesinde göl hacmi 242,92x10 6 m³ 

Max. su seviyesi 445,00 m 

Nor. su seviyesi 445,00 m 

Min. su seviyesi 400,00 m 

Min su seviyesinde göl hacmi 56,34x10 6 m³ 

Max su seviyesinde göl alanı 5,90 km² 

Nor su seviyesinde göl alanı 5,90 km² 

Min su seviyesinde göl alanı 2,53 km² 

Faydalı hacim 186,58x10 6 m³ 

Memba batardosu önünde en yüksek 

su seviyesi 

396,76 m 

Baraj: 

Tipi Kil çekirdek + Kaya dolgu 

Kret kotu 449,00 m 

Kret uzunluğu 841,194 m 

Kret geniĢliği 12,00 m 

Talveg kotu 341,00 m 

Talvegden yüksekliği 108,00 m 

Temelden yüksekliği 120,00 m 

Memba batardosu kotu 379,50 m 

Temel kotu 330,00 m 

Gövde hacmi 7 330 500 m³ 

3.Gerede Tekke Barajı (Proje AĢaması): Gerede ilçesinin 25 km batısında 

yapılması projelendirilmiĢ olan bu baraj sulama amaçlıdır. 

Tablo B.4. Proje AĢamasındaki Gerede Tekke Barajı 

Amacı Sulama Çekilen su 19,6 hm 3 / yıl 

Yüksekliği 70,7 m. Minimum su 1214,3 m 

(temelden) 

seviyesi 

Yüksekliği 55,7 m. Normal su 1240,4 m. 

(talvegden) 

seviyesi 

Tipi Zonlu toprak 

dolgu 

YağıĢ alanı 193,8 km2 

Toplam gövde 

hacmi 

1,7 hm3 Sulama sahası 11.317 ha (brüt) 

Toplam göl hacmi 21,2 hm 3 ĠĢletmeye Proje aĢamasında 

- 17 -



Aktif hacim 18,9 hm 3 ĠĢletme - 

Yıllık ortalama su 59,9 hm 3 


4.Gerede IĢıklı Regülatörü: Ankara Ģehrinin içme ve kullanma suyu gereksiniminin 

karĢılanması amacıyla yapılması DSĠ tarafından planlanmıĢtır. 

Gerede Sistemine ait proje ve ihale doküman çalıĢmaları Haziran 2008‘de 

tamamlanmıĢ olup sistemin inĢasına baĢlanabilmesi için Japon kredi kuruluĢu JĠCA ile 

yeniden görüĢmelere baĢlanmıĢtır. Kredi anlaĢmasının imzalanmasına yönelik JĠCA ile 

birlikte yapılan çalıĢmalar sonuçlandırılmıĢ olup, kredi anlaĢması imzalanmıĢ 

bulunmaktadır. Kredi anlaĢmasının imzalanmasına müteakip ihale çalıĢmalarına baĢlanmıĢ 

olup, ihalenin 2010 yılı içerisinde yapılması planlanmaktadır. 

Bu çalıĢma ile Gerede Havzası‘ndan gelecek 226.05 hm 3 /yıl suyun, Gerede Çayı 

üzerinde teĢkil edilecek olan IĢıklı regülatörü ile çevrilmesi ve 31.59 km uzunluğunda 

4,5 m çapında (TBM ile açılacak) iletim tüneli vasıtasıyla Çamlıdere Baraj gölüne cazibeli 

olarak aktarılması önerilmiĢtir. 

B.4.2.Yeraltı Suları: 

Bolu ili iklimine, doğal bitki örtüsüne ve jeolojik yapısına bağlı olarak, yeraltı suyu 

ve doğal kaynak suları bakımından da zengin sayılabilecek bir araziye sahiptir. DSĠ 

çalıĢmalarına göre ildeki yeraltı suyu rezervi toplamı 108 hm 3 ‘ü bulmaktadır. Bu miktarın 

havzalara dağılımı Tablo B.5.‘da verilmiĢtir. 

Tablo B.5. Bolu Ġli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 

Havza adı Havza no 

- 18 - 

YAS rezervi 

(hm 3 ) 

YAS tahsisi (m 3 ) 

(30.04.2001‘e göre) 

Büyük Su 13-5 25.50 16.265.766 

Gerede-Dörtdivan 13-7 32.00 4.695.000 

Göynük Himmetoğlu 12-41 ve 12-33 29.00 438.000 

Mengen 13-8 3.50 51.000 

Mudurnu-Seben 12-40 ve 12-30 9.00 - 

Yeniçağa 13-6 9.00 1.657.832 

TOPLAM 108.00 23.107.598 

Yeraltı suyu rezerv rakamları, yıllık besleniĢin kullanılabilir kısmıdır. 

Yeraltı suyu tahsisleri özel ve tüzel kiĢilere bugüne kadar yapılan tahsisler olup, Bolu 

ilinde DSĠ‘nin herhangi bir yeraltı suyu sulama tesisi bulunmamaktadır. 


Tablo B.5.‘dan anlaĢılacağı gibi, yeraltı suyu rezervlerinin büyük kısmı ovalarda 

bulunmaktadır. Yeraltı suyu varlığı yapıların depreme dayanıklılığını azaltan bir etken 

olduğundan, ovalarda yapılaĢma konusunda dikkate alınması gerekir. 

Bolu ilinde merkez ilçe ve diğer ilçeler genel olarak içme ve kullanma sularının 

önemli bir kısmını doğal kaynaklardan sağlamaktadır. Merkez ilçeye su sağlayan Kökez, 

BayramıĢlar ve Değirmenözü kaynakları özellikle kayda değer kaynaklar arasında 

bulunmaktadır. Kökez kaynağından sağlanan su, Belediye tarafından Ģehrin dört bir


tarafına serpiĢtirilmiĢ çeĢmelerle, serbestçe kullanılmak üzere halkın hizmetine 

sunulmaktadır. 

Bolu ili normal doğal kaynak suları dıĢında, madensuyu kaynaklarına da sahiptir. 

Merkez ilçede Kokaksu, Akkaya ve Ömerler; Mengen‘de Ġncedere maden suları 

bulunmaktadır. Bunlardan Akkaya maden suyu 1998 yılında kurulan bir iĢletme tarafından 

ĢiĢelenerek pazarlanmaktadır. 

B.4.3.Akarsular 





yüzeyleri toplamı 260,3 ha olarak vermiĢtir. Bu rakamın 70 hektarlık kısmı Sakarya 



DSĠ çalıĢmalarında Bolu ili akarsularının toplam il çıkıĢı akımı (debisi) 

1250 hm 3 /yıl olarak belirlenmiĢtir. Bu miktarın 450 hm 3 / yıl değerindeki kısmını Sakarya 

havzasına ait; geri kalan 800 hm 3 / yıl değerindeki kısmını da Filyos havzasına ait 

akarsular doldurmaktadır. Diğer yandan, Filyos havzasına ait 800 hm 3 / yıllık akımın ise 

500 hm 3 ‗ü Büyük Su çayı, kalan 300 hm 3 ‘ü ise Gerede çayı alt havzaları tarafından 


Tablo B.6. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 


yıl 







100 


potansiyeli 

1350 











- 19 -




dağlarından inen yan derelerle beslenir. Adı önce Ulusu‘dur, Gerede ovasına girdikten 


PaĢa tren istasyonunun 10 km kadar batısında Bolu il sınırını terk eder; Çankırı Kastamonu 













gittikçe irili ufaklı birçok yan dere ile birleĢir, sonra Yayla Dere, Ulu Dere ve Abdal 

Dereleri ile birleĢerek, il sınırı dıĢında Sakarya nehri üzerinde kurulu Sarıyar Barajına 

dökülür. Aladağ Çayı Seben ilçesi içinden geçen bir akarsudur. 








eder; sınırdan sonra 7 km kadar güneyde Sakarya nehriyle birleĢir. YağıĢların düzensiz, 



B.4.4.Göller ve Göletler 

Göletler 

1. Gölcük Göleti: Çevre ve Orman Bakanlığınca, orman içi dinlenme merkezi 

olarak değerlendirilen bu gölet, Bolu‘nun 13 km güneyinde, gür ormanlar içinde 

bulunmaktadır. Özellikle günü birlik rekreasyon turizmi için yoğun olarak kullanılan bir 

yerdir. 

2. Seben Aladağ Göleti: Bolu‘nun 25 km güneyinde Aladağlar‘ın yüksek ve 

ormanlarla kaplı düzlüğünde, Aladağ çayı üzerinde bulunmaktadır. Göletin yanında 

gençlik kamp yeri de bulunmaktadır. Ayrıca piknik alanları vardır. Gençlik kampları 

dıĢında günübirlik rekreasyon ve doğa turizmi için de kullanılmaktadır. 

- 20 -


3.Göynük Çayköy Göleti: Göynük güneyinde Çatak çayı üzerinde sulama amaçlı 

bir gölettir. 

4-Seben –TaĢlıyayla Göleti: Bolu ilinin 38 km güneyinde Aladağların yüksek ve 

ormanlarla kaplı düzlüğünde 1440 m kotunda yer alır. 2008 yılı sonu itibariyle inĢaatı 

bitmiĢ olup su tutmaya baĢlamıĢtır. Yapılan bendin uzunluğu 196 m, yüksekliği 14 m‘dir. 

Gölet bendinin maksimum su tutma kotu 12 m‘dir. 8.333 km² göl alanı ve 10 milyon m³ su 

hacmine sahip olan TaĢlıyayla göleti sulama ve turizm amaçlı kullanılmak üzere inĢa 

edilmiĢtir. Aladağ göletine 15 km uzaklıktadır. TaĢlıyayla göleti Karlanboğazı deresi ve 

Aladağ çayının yan kolu olan sarpuncuk derelerinin derivasyonla bağlanmasından sonra 3 

yıl içersinde dolması planlanmıĢtır. 

Seben Gölet ÇalıĢmaları ile Ġlçe Merkezi, Gerenözü, Musasofular, Haccağız, 

Yağma, Güneyce ve Nimetli Köylerimiz sınırları içerisinde kalan ve hala kuru tarım 

yapılan 50 bin dekarlık arazide sulu tarıma geçilecektir. 2009 Yılı baĢlarında Karlan 

Boğazı Mevkiine 10 km‘lik mesafeden kanal kazılarak, dere suyunun gölete aktarılması 

sağlanmıĢtır. 

Gölet yapılması nedeniyle yol güzergah çalıĢması kapsamında, TaĢlıyayla‘da 

3 km‘lik dolgu ve stabilize yol yapımı tamamlanarak, ulaĢıma açılmıĢtır. Gölet etrafında 27 

km‘lik çevre yolu çalıĢmaları ve su kanalı çalıĢmaları 2011 yılında da devam edecektir. 

SEBEN TAġLIYAYLA GÖLETĠ 

Amacı Sulama ve Turizm YağıĢ Alanı 76.60 km 2 

Yüksekliği(temelden) 20.00 m Yıllık Ort.su 20.18 hm 3 

Tipi Toprak dolgu Cazibe sulaması 14.120 ha. 

Baraj dolgu hacmi 94.034 m 3 Pompaj sulaması - 

Toplam göl hacmi 44.hm 3 Toplam sulama alanı 14.120 ha. 

Normal kotta göl alanı 8.33 km 2 ĠĢletme Ġl Özel Ġdaresi 

Kaynak: Bolu Ġl Özel Ġdaresi (2010) 

5-Merkez Saraycık Göleti: Bolu ilinin güneybatısında kartalkaya yolu üzerinde 

sarıalan bölgesinde 1540 m kotunda çevresi ormanlarla kaplı alanda yer alır. 1982 yılında 

Mülga Topraksu Müdürlüğü tarafından yapılmıĢtır. Göletin talvegten yüksekliği 7.0 m 

olup gölet su hacmi 150.000 m³ tür. Göletin kenarında Ġl Özel Ġdaresine ait 17 yatak 

kapasiteli Saraycık Sosyal ve Eğitim Tesisi vardır. Tesis yaz-kıĢ hizmet vermektedir. 

6-Seben Kesenözü Sulama Göleti: Seben ilçe merkezinin güneybatısında yer alıp 

ilçe merkezine 14 km uzaklıktadır. 1977 yılında inĢaatı Mülga Topraksu Müdürlüğü 

tarafından yapılmıĢtır. Sulama amaçlı olarak yapılan göletten 120 (ha) arazinin sulaması 

yapılıp 150 hane yararlanmaktadır. Gölet talvegten 15 m yüksek olup gölet su hacmi 

600.000 m³ tür. 

7-His (Hayvan Ġçme Suyu )Göletleri: Bolu ili Merkez ve Ġlçe köylerde ve 

yaylalarında yaz aylarında hayvanların içmesuyu ihtiyaçlarını karĢılamak için 2010 yılı 

sonu itibariyle 125 adet HĠS Göleti tamamlanmıĢtır. 

- 21 -


HĠS Göletleri hayvan içmesuyu ihtiyacının karĢılanması ile birlikte balıkçılık, 

yangın anında rezervuar, merada hayvancılık yapan çiftçiler için kullanma suyu v.s gibi tali 

faydaları bulunmaktadır. 

Ayrıca uygun olan birkaç HĠS göletinden sulama amaçlı olarak faydalanılmaktadır. 

Doğal Göller 

Yeniçağa Gölü: Yeniçağa Ġlçe merkezinin kuzey bitiĢiğindedir. Rakımı 989 m 

olan, oldukça sığ bir göldür. Alanı 260 ha‘dır. Ancak yağıĢ durumuna bağlı olarak 

mevsimsel değiĢiklikler görülür. Göl Kuzey Anadolu fay hareketinin oluĢturduğu bir 

tektonik çöküntü içinde su birikmesiyle meydana gelmiĢtir. Çevresinde sazlık ve 

bataklıklar vardır. Gölün suyu Çağa Deresiyle Mengen yakınında Büyük Su çayına boĢalır. 

Resim B.1. Yeniçağa Gölü Balık Türleri 

Resim B.2. Turna 

Yeniçağa Gölü Turnaların Üreme Bölgesidir. Balık Türleri Üstteki Resimdedir. 

- 22 -







edilmiĢtir. Göl çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. 

Sarıçam, kayın, karaçam, sapsız meĢe, kavak, diĢbudak, gürgen, söğüt, ardıç, 

ormangülü, ılgın, fındık, muĢmula, papaz külahı, alıç, çobanpüskülü, kuĢburnu, eğrelti, 

böğürtlen, çilek, sütleğen, nane, ahududu, sarmaĢık, ısırgan, atkuyruğu ve çayır otları 

florayı oluĢtururken; domuz, geyik, karaca, ayı, tilki, çakal, tavĢan, yırtıcı-ötücü kuĢlar ve 

gölde endemik tür olan Abant alası da faunayı oluĢturur. Yazın piknik ve dinlenme yeri, 

kıĢın da bazı kıĢ sporlarının yapılabileceği bir alandır. Gölde bulunan Abant Alabalığı 

özgün ve ünlü bir türdür. Yöre ormanları, geyikler için uygun yaĢam ortamlarından biridir. 

Piknik, kamping, sportif olta balıkçılığı, yürüyüĢ alanları; faytonla ve atla gezinti parktaki 

önemli etkinlik türleridir. Göl etrafında 2 adet otel ile Özel Ġdareye ait Göl Gazinosu, 

Orman Ġdaresine ait bir sosyal tesis, kamping alanı, bungalov evler ve restaurantlar 

mevcuttur. 


Bolu‘nun 42 km kuzeyinde bulunan Yedigöller, farklı büyüklüklerde 7 adet gölden 





Milli Parkta hâkim bitki örtüsü kayın ağaçlarıdır. Ayrıca meĢe, gürgen, kızılağaç, karaçam, 

sarıçam, köknar, karaağaç, ıhlamur ve porsuk gibi değiĢik tür ağaçlar da görülmektedir. 

Etkili koruma ile Milli Parkın içerisinde ve yakın çevresindeki sahalarda sayıları artan 

geyik, karaca, ayı, domuz, kurt, tilki ve sincap türleri bulunmaktadır. 



Ayrıca kampçılık, günübirlik piknik, dağ yürüyüĢü, fotoğrafçılık ziyaretçilerin 

yapabileceği diğer aktivitelerdir. Milli Park içerisindeki farklı büyüklük ve formlardaki saf 

kayın, kara kayın, karaçam, meĢe ormanlarıyla çerçevelenmiĢ üst üste dizilmiĢ göller, 

Kapankaya manzaralı seyir terasından farklı renk-doku çeĢitliliği, irili ufaklı Ģelaleler, çok 

sayıda doğal su kaynakları, Geyik Üretme Sahası, özellikle sonbahardaki flora çeĢitliliğinin 

sergilendiği farklı renklerdeki eĢsiz peyzaj görüntüleri görülmeye değer güzellik ve 

yerlerdir. 

Sünnet Gölü: Orman içi dinlenme yeri özelliğine sahip bir göldür. Göynük‘ün 27 

km doğusunda yer alır. Rakımı 1050 m, en derin yeri 13 m, alanı 18 ha olarak 

verilmektedir. Sünnet Gölü Y Ģeklinde iki koldan oluĢur ve Gökdere vadisine Sarıkaya 

Tepesi (1450 m) ve Göldağ (1442 m) tepelerinden gelen toprak kayması sonucunda su 

toplanması sonucu oluĢtuğu düĢünülmektedir. 

- 23 -


Sülük Gölü: Tabiatı koruma alanı özelliği taĢır. Göynük‘ün 15 km kadar 

kuzeydoğusunda, etrafı yeĢilliklerle çevrili küçük bir göldür. Heyelan sonucu oluĢtuğu 

kabul edilmektedir. 

Çubuk Gölü: Göynük‘ün 11 km kuzeyinde, Çubuk köyü yakınında, ilin küçük 

göllerinden biridir. 15 ha geniĢliğindeki gölün en derin yeri 6 m‘dir. Çubuk Gölü de, ildeki 

çoğu küçük göller gibi, bir heyelan gölüdür. Gölün kuzey kenarında da GölbaĢı köyü 


Karamurat Gölü: Mudurnu‘nun 30 km kuzeybatısında, Karamurat köyü 

yakınındadır. Etrafı yükseltilerle çevrili bir çanak içinde küçük bir göldür. Dipten 

kaynayan ve etraftaki yükseltilerden inen sularla beslenir. 

Karagöl: Kıbrıscık - Beypazarı yolu üzerinde, Bolu-Ankara Ġl sınırı yakınında yer 

alan, 1 ha geniĢliğinde, küçük fakat oldukça derin bir göldür. Bir heyelan gölüdür. Gölün 

etrafında konaklama amaçlı evler bulunmaktadır. 

Gerede Gölü: D-100 karayolunun güney kenarında, Gerede batı çıkıĢında ve Ģehir 

merkezine 2.5 km mesafede bulunan çok küçük bir göldür. Kuzey Anadolu fayı üzerinde 

oluĢmuĢ bir tektonik göldür. ġehrin hemen kenarında, fakat dıĢında olması nedeniyle; 

çevresinin iyi düzenlenmesi halinde, yaz aylarında rekreasyon amacıyla hem çevre 

halkının, hem de D-100 karayolu yolcularının yararlanabilecekleri bir doğal değer olarak 

gözükmektedir. 

B.5.Mineral Kaynaklar 

B.5.1.Sanayi Madenleri 

KAOLEN(Kao) 

Gerede – Yeniçağa-AĢağıkuldan Kaolen Yatağı 

Tenör : % 14-38 Al2O3 , % 1,1-1,7 Fe2O3 

Rezerv: 137 734 ton görünür + muhtemel rezerv vardır. GeçmiĢ yıllarda porselen 

ve beyaz fayans üretimine yönelik kaolen üretimi yapılmıĢtır. 

Mudurnu – TımaraktaĢ Sahası: 

Tenör : % 31 Al2O3 

Rezerv: 7 200 ton görünür + muhtemel rezerv. 

TALK(Talk) 

Mudurnu – Dereköy-GözlükbaĢı Sahası 

Tenör: DüĢük 

Rezerv: GeçmiĢ yıllarda iĢletilen yatakta halen bir miktar rezerv vardır. 

TRAVERTEN 

Göynük-Hayırlar Tepe, Bozluk Sırtı, Tesis Üstü ve Düz Tarla Traverten 

Yatakları 

Tenör: % 55,12-55,24 CaO, % 0,19-0,26 Fe2O3 

- 24 -


Rezerv: 4 625 500 ton görünür + muhtemel rezerv. 

ÇĠMENTO HAMMADDELERĠ ( Çmh ) 

Bolu civarı 

Tenor: Bilinmiyor. 

Rezerv: 280 000 000 ton mümkün kireçtaĢı. 

JIPS ( Jips ) 

Merkez-Sülük Gölü Sahası 

Tenor: Bilinmiyor 

Rezerv: 20 000 ton görünür rezerv. 

B.5.2.Metalik Madenler 

DEMĠR ( Fe ) 

Yeniçağa ( Kemaller Köyü, Fülüsüulvi ) Demir Zuhurları 

Tenor : % 55 Fe 

Rezerv: BelirlenmiĢ bir rezerv yoktur. GeçmiĢ dönemlerde Fülüsüulvi demir 

zuhurundaki cevherce zengin seviyeler küçük galerilerle iĢletilmiĢtir. 

MANGANEZ ( Mn ) 

Gerede-Çayviran Sahası 

Tenor : % 40 Mn 

Rezerv: 105 000 ton muhtemel rezerv. 

MANYEZĠT ( Mag ) 

Mudurnu-Ilıca Sahası 

Tenor : % 46 MgO 

Rezerv: 14 000 ton toplam rezerv. 

TUĞLA-KĠREMĠT ( Tğki ) 

Gerede ( AvĢar-Çayırlı-Karharmanı ) tuğla-kiremit toprakları 

Kalite: Orta-Ġyi 

Rezerv: Etüt tamamlanmamıĢ. 

TURBA ( Turb ) 

Yeniçağa Sahası 

Tenor: Kalori değeri: AID = 866 Kcal / kg 

Rezerv: Yatak iĢletilmektedir. Rezerve iliĢkin çalıĢma yoktur. 

- 25 -


B.5.3.Enerji Madenleri 

KÖMÜR(LĠNYĠT) 




muhtemel olmak üzere 78 015 000 ton linyit. 

linyit. 

linyit. 







BĠTÜMLÜ ġĠST 

Mengen Sahası 

Tenor: Ortalama bitüm değeri % 8,26, ısıl değeri 1 000 Kcal 

Rezerv: 50 000 000 ton muhtemel rezerv. 


Tenor: Ortalama bitüm değeri % 10 bitüm, ısıl değeri 1 390 Kcal/Kg 

Rezerv: 65 869 000 ton görünür rezerv. 

Hatıldağ Sahası 

Tenor: Ortalama bitüm değeri % 5 bitüm, ısıl değeri 774 Kcal/Kg 

Rezerv: 78 372 000 ton görünür ve 281 587 000 ton muhtemel olmak üzere toplam 

359 959 000 ton rezerv. 

B.5.4.Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler 

Tablo B.7. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle “ÇED Gerekli Değildir” veya “ÇED 

Olumlu” Kararı Verilen Ocaklar 

ĠĢletmenin Bulunduğu YerleĢim Merkezinin Adı ĠĢletmenin 

Türü 

ĠĢletmenin Adı 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Bolu Çimento Sanayi A.ġ. 

Müstakimler Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A.ġ. 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A.ġ. 

Tokmaklar Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A.ġ. 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker ÇEBĠ Ltd. ġti. 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Bolu Belediyesi 

Değirmenbeli(Kuğum) Köyü-Merkez Kil Ercan Fidan 

Gövem Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Yenicepınar Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

- 26 -


Demirciler Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Tekke Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Kabak Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Dereboyu Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Külef Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Salur Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Kazanlar Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Bekdemirler Köyü –Mudurnu Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Çeltikdere Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 


Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ġsmail Hakkı ÖZMEN 

Müstakimler Köyü-Merkez Kalsit Özdoğan Mad. San. Ve Tic. Ltd. ġti 

TaĢcılar Köyü-Merkez Kalsit Özdoğan Mad. San. Ve Tic. Ltd. ġti 

Babahızır Köyü-Mengen Kum-Çakıl Mengen Belediyesi 

AĢağıkuldan Köyü-Yeniçağa TaĢ Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

Feruz Köyü-Mudurnu Ariyet Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü 

Seymenler Mevkii-TaĢkesi-Mudurnu Ariyet Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü 

Karakaya Köyü-Gökçesu-Mengen Kömür Ocağı Üçpınar Mad. Ve Tic Ltd. ġti. 


VakıfaktaĢ-Mudurnu Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Cankurtaran Mevkii-Gerede Bazalt ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti 

Yukarıçamlı Köyü-Merkez Kalker Ocağı (*) Kumsan Nak. Taah. Tic. Ltd ġti. 

Yukarı Baltalı Köyü-Merkez Kalker Ocağı Ali Murat UYMAN 

Umurlar Köyü-Göynük Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Dereboyu Köyü-Seben Kalker Ocağı Timsan ĠnĢ. Ve Mad. Ltd. ġti. 

Yukarı Baltalı Köyü-Merkez Kalker Ocağı Metin KARACA 

Yenicepınar Köyü-Merkez Ariyet Ocağı Kapasite 

Artırmı 

Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Metin KARACA 

Hacetler Köyü-Dörtdivan Torf (Turba ) Ocağı Ömerül Faruk UYSAL 

Pelitçik Köyü-Göynük Zeolit Ocağı Söğütsen Seramik San. A.ġ. 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Ocağı Ali Murat UYMAN 

Kındıra Köyü-Merkez Torf Ocağı Metin ARACI 

ÇalıĢlar Köyü-Gerede Mermer Ocağı Gülyaka Mermer 

AvĢar Köyü-Merkez Kalker Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Hamza Bey Köyü-Yeniçağa Torf ( Turba) Ocağı. DoğuĢ Torf Turba Gübre San. ve 

Tic Ltd. ġti. 

Çatakören Köyü- Merkez Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Hacetler Köyü-Dördivan Torf ( Turba) Ocağı. Ömerül Faruk UYSAL 

AktaĢ Köyü-Gerede Kalker Ocağı Mcs Mad. Taah. Nak. Ve ĠnĢ. Tic. 

Ltd. ġti 

Müstakimler Köyü- Merkez Kil Ocağı Bolu Çimento San..A.ġ. 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Ocağı Bolu Çimento San..A.ġ. 

Havullu Köyü-Gerede Torf (Turba) Ocağı Yılmaz Sercan EREL 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

AkçaĢehir Köyü-Gerede Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

- 27 -


AĢağıkuzuören Köyü-Merkez Ariyet Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

ÇavuĢderesi Köyü-Mudurnu Kalker Ocağı Ankara ĠnĢ. Tic. San. Ltd. ġti. 

Eskiçağa Köyü- Yeniçağa Kalker Ocağı Kemal BĠRBĠLENLER 

Hasanlar Köyü-Göynük Bitümlü ġist Ocağı(*) Türkiye Kömür ĠĢletmeleri 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Bolu Çimento San..A.ġ. 

Kadısusuz Köyü-Mengen Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

BaĢyellice Köyü-Mengen Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

SamsaçavuĢ Köyü-Mudurnu Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

TaĢçılar Köyü- Merkez Kil Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

2010 YILI 

Çatacık Köyü-Göynük AlçıtaĢı Ocağı Düzenli Mad. Mik. End. Ham. Ser. 

San. ve Tic. A. ġ. 

Kadısusuz Köyü-Mengen Kalker Ocağı ve ÇEBĠ ĠnĢ. Taah. San. Tur. Tic. Ltd. 

Kırma-Eleme Tesisi ġti. 

Tekke Köyü-Gerede ve Dörtdivan Tekke Barajı, Sulama 

ve Malzeme Ocakları 

(*) 

DSĠ 5. Bölge Müdürlüğü 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Ocağı Kapasite 

Artırımı Projesi 

Ali Murat UYMAN 

Karapınarkavağı Köyü-Mudurnu Bazalt Ocağı ve 

Kırma-Eleme Tesisi 

Ankara ĠnĢaat Tic. ve San. Ltd. ġti. 



Kapasite Artırımı 

Projesi 


Yahyalar Mahallesi-Yeniçağa Torf (Turba) Ocağı DoğuĢ Torf Turba Gübre San. ve 

Tic. Ltd. ġti. 

Yenicepınar Köyü-Merkez Marn Ocağı (*) Ġsmail Hakkı ÖZMEN 

Küplüce Köyü-Merkez Marn Ocağı Ali Yavuz YILMAZ 

Tokmaklar Köyü-Merkez Kil Ocağı Ercan UYMAN 

* ÇED Olumlu Kararı 

Kaynak: Bolu Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü (2010) 

KAYNAKÇA 


3-Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

4-Bolu Orman Bölge Müdürlüğü 

5-Bolu Tarım Ġl Müdürlüğü 

6-Bolu Belediyesi Su ĠĢleri Müdürlüğü 


- 28 -


C.1. Ġklim ve Hava 

C.HAVA ( ATMOSFER VE ĠKLĠM ) 

Bolu ilinin kuzey kesimlerinde, Yedigöller civarında dar bir alanda, Batı Karadeniz 

iklimi görülür. Oradan güneye doğru gidildikçe Karadeniz ikliminin etkisi azalmaya baĢlar 

ve Ġç Anadolu ikliminin etkisi hissedilir. Ġlimizin en güney kesimlerinde Ġç Anadolu iklimi 

etkisi ağır basar. Aradaki kısımda Karadeniz ardı iklimi olarak tanımlanan bir iklim tipi 

yaĢanır. Bu genel duruma ek olarak, yerel ölçüdeki topoğrafik yükseklik farkları da önemli 

bir iklim etkenidir. Örneğin rakımı 725 olan Bolu ovası ile ovadan sadece 20 km kadar 

güneydoğuda bulunan, rakımı 2000 m ve üzerinde olan, Kartalkaya bölgesinin iklimi 

birbirinden hayli farklıdır. 

Batı Karadeniz iklimi, Doğu Karadeniz iklimine göre daha az yağıĢlıdır. Sıcaklık da 

Karadeniz boyunun öteki kesimlerine göre gerek yazın, gerekse kıĢın biraz daha azdır. 

Karadeniz ardı iklim tipi Karadeniz iklimi ile Ġç Anadolu iklimi arasında bir geçiĢ iklimi 

niteliğindedir. Ġç Anadolu ikliminin özelliği yazların kurak ve sıcak, kıĢların soğuk ve sert 

olmasıdır. YağıĢlar da daha azdır. 

Bolu‘da geçmiĢ yıllarda çalıĢıp bugün kapalı bulunan ve halen çalıĢır durumdaki 

rasat istasyonları ile bunların hizmet gördükleri yıllar, Tablo C.1‘de verilmiĢtir. 

Tablo C.1. Ġlimizdeki Meteoroloji Ġstasyonlarının Durumu 

Ġstasyon adı ve yeri KuruluĢ yılı KapanıĢ yılı 

Bolu 1929 ÇalıĢıyor 

Gerede 1957 1997* 

Göynük 1954 1980* 

Mudurnu 1957 1997* 

Seben 1958 1998* 

Gökçesu 1964 1991* 

Pazarköy 1943 1997* 

Seben 2003 AWOS 

çalıĢmaktadır. 

Gerede 2003 AWOS 

çalıĢmaktadır 

Kıbrıscık 2003 AWOS 


Bolu Dağı 2003 AWOS 


* Aralıklarla çalıĢmıĢlardır. 

AWOS (Automatical Weather Observation Sistem) Otomatik Hava Gözlem Sistemi 

Kaynak: Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğü (2010) 

- 29 -


Tablo C.2. Bolu Ġklim Parametresi Ortalamaları (1975-2010) 

Parametre BOLU 

Ortalama sıcaklık ( 0 C) 10,4 

En yüksek sıcaklık ( 0 C) 39,8 

En düĢük sıcaklık ( 0 C) -22,6 

Ortalama yağıĢ (mm/yıl) 550,4 

Ortalama yağıĢlı gün sayısı 141,5 

Ortalama kar yağıĢlı gün sayısı 39,6 

Ortalama karla örtülü gün sayısı 37,5 

En yüksek kar kalınlığı (cm) 64,0 

Ortalama donlu günler sayısı 90,2 

Ortalama oransal nem (yüzde) 72,5 

Ortalama bulutluluk (0-10) 5,2 

Ortalama açık gün sayısı (0,0-1,9) 66,4 

Ortalama kapalı gün sayısı (8,1-10) 83,5 

Ortalama sisli günler sayısı 19,9 


C.1.1. Doğal DeğiĢkenler 

C.1.1.1. Rüzgâr 

Bolu ili, ortalama rüzgâr hızı 10–20 m/sn arasında olan bölge içinde kalmaktadır. 

Türkiye arazisinin yarısı kadar bir kısmında bu hız aralığı etkindir. Ülkenin, Bolu‘nun da 

dâhil olduğu çok büyük bir kısmında, rüzgâr potansiyeli 250 W/m 2 gibi düĢük bir değere 

sahiptir. 

Merkez meteoroloji istasyonu uzun yıllara ait rüzgâr kayıtları aĢağıdaki Tablo 

C.3.‘de özetlenmiĢtir. 

Tablo C.3. Bolu Meteoroloji Ġstasyonu Uzun Süreli Yıllık Rüzgâr Kayıtları 

Yıl Yıllık I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 

1) 55 1,5 1,3 1,4 1,5 1,6 1,5 1,5 1,5 1,5 1,4 1,2 1,1 1,2 

2) 55 w28.9 s24,5 s24,7 s23,6 w23,8 w20,7 sw22,9 w18,0 nw16,7 w19,7 S17,8 wsw24,0 S 21.4 

3) 36 31.1 3,1 3,1 4,0 4,8 2,9 2,8 2,3 2,3 1,8 1,2 2,3 2,1 

4) 43 2,7 0,3 0,4 0,3 0,4 0,2 0,2 0,0 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 


1) Ortalama aylık rüzgâr hızı m/sn, 2) Maksimum rüzgâr yönü ve hızı (e-doğu, w-batı, n-kuzey, s- güney), 3) 

Kuvvetli rüzgârlı gün sayısı, 4) Fırtınalı gün sayısı. Aylar Romen rakamları ile gösterilmiştir (I - XII). 

Bolu meteoroloji istasyonunun 55 yıllık kayıtlarına göre, aylar itibariyle ortalama 

rüzgar hızı 1.2 m/sn ile 1.8 m/sn arasında değiĢmektedir. 

Ġl merkezinde hâkim rüzgâr yönü batı ve güneybatıdır. KıĢ ve ara mevsimlerde 

daha belirgin olan rüzgârlar, yaz aylarında azalır. Kuzey ve doğudan esen rüzgârların 

hızları saniyede 1,7-1,8 m arasında değiĢirken; batı ve güneybatı rüzgârlarının hızı 2,8-3,1 

m/sn arasındadır. Esme sayıları da kuzeyde 434, doğuda 653, batı ve güneybatıda ise 2564 

ve 2605‘tir. 

- 30 -


C.1.1.2. Basınç 

Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğü‘nden alınan basınç verileri Tablo C.4.‘de 

verilmiĢtir. 

AYLAR 

Tablo C.4. Bolu Ġli Basınç Değerleri 

Ort. Yerel Basınç 

(hPa) 

En Yüksek Yerel Basınç 

(hPa) 

- 31 - 

En DüĢük Yerel Basınç 

(hPa) 

Ort Buhar Basıncı 

(hPa) 

OCAK 931,0 946,8 931,3 5,2 

ġUBAT 930,1 946,2 911,2 5,2 

MART 929,1 947,5 906,5 6,1 

NĠSAN 927,6 942,6 913,8 8,1 

MAYIS 928,9 938,9 917,4 11,0 

HAZĠRAN 928,9 938,1 918,7 13,7 

TEMMUZ 928,3 936,1 917,2 15,8 

AĞUSTOS 928,9 937,2 919,5 15,6 

EYLÜL 932,8 940,2 918,7 12,5 

EKĠM 932,6 943,1 920,9 10,1 

KASIM 932,6 945,0 913,9 7,4 

ARALIK 931,6 946,8 910,3 5,9 

YILLIK 930,4 947,0 901,3 9,7 


C.1.1.3. Nem 

Ġlin en nemli bölümü Bolu Dağı çevresidir. Bölgede bağıl nemin en fazla olduğu ay 

Ocak ( % 77 ) ve en az olduğu ay Nisan ( % 68 ) dır. Bolu ve çevresinin bağıl nem yıllık 

ortalama değeri ise % 72‘ dir. 

Ġldeki son 71 yıllık oransal nemin aylara göre, nemin en düĢük olduğu aylar 

Ağustos ( % 6 ) ve Ekim ( % 8 ) ayları; en yüksek olduğu aylar ise Ocak ( % 27 ), Aralık 

( % 21 ) ve ġubat ( % 19 ) aylarıdır. Yıllık ortalama oransal nem ise % 72,5‘dir. 

C.1.1.4. Sıcaklık 

Bolu ili güneĢlenme süresi bakımından yılda 2250 ile 2500 saat güneĢ alan alanlar 

arasında yer almaktadır. Ġlin güney kesimleri 2500 saatlik, kuzey kesimleri 2250 saatlik 

dilimlerde kalmaktadır. 

Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğünün son 52 yıllık kayıtlarına göre; son 52 yılın 

ortalaması günlük güneĢlenme süresi 5 saat 21 dakikadır. GüneĢlenmenin en kısa olduğu 

aylar Aralık ( 01,55 ) ve Ocak ( 02,01 ); en uzun olduğu aylar ise Temmuz ( 08,58 ) ve 

Ağustostur ( 08,33 ). 

2010 verilerine göre ortalama sıcaklık 12.8 0 C, en yüksek sıcaklık 36.2 0 C, en 

düĢük sıcaklık ise -12.3 0 C olmuĢtur. 

C.1.1.5. BuharlaĢma 

Konuyla ilgili bir çalıĢma yapılmamıĢtır.


C.1.1.6. YağıĢlar 

C.1.1.6.1.Yağmur 

Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğünün kaydettiği son 73 yılın aylara göre hesaplanmıĢ 

yağıĢ ortalamalarına göre yağıĢın en fazla olduğu ay Aralık (60,5 mm) ayıdır. Aralık ayını 

59,5 mm ile Mayıs, 55,7 mm ile Ocak ayları izlemektedir. YağıĢın en düĢük olduğu aylar 

ise Eylül (24,5 mm) ve Ağustos (27,6 mm) aylarıdır. Yıllık ortalama yağıĢ ise 550,4 mm. 

olarak hesaplanmıĢtır. 72 yılın ortalaması olarak, yıllık yağıĢlı gün sayısı ise 141,5 gündür. 

2010 verilerine göre ortalama yağıĢ 754,5 mm/yıl, ortalama yağıĢlı gün sayısı 160 

olmuĢtur. 

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 

Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğünün son 73 yıllık kayıtlarına göre, karlı gün 

sayısının en yüksek olduğu ay 14,7 günle Ocak ayıdır. Bunu sırayla ġubat (11,1), Aralık 

(8,5) ve Mart (5,7) izlemektedir. Kasım ve Nisan aylarında da 1,9 ve 0,6 gün, karla örtülü 

gün olarak belirlenmiĢtir. 73 yılın ortalaması, yıllık karla örtülü gün sayısı ise 43,7 gündür. 

2010 verilerine göre ise ortalama kar yağıĢlı gün sayısı 39.6, ortalama karla örtülü 

gün sayısı 37.5, en yüksek kar kalınlığı 64 cm, ortalama donlu gün sayısı ise 90.2 gündür. 

C.1.1.7. Seller 

Ġlimizde en son 20-23 Mayıs 1998 tarihlerinde yağan Ģiddetli yağıĢlar neticesinde il 

merkezi ve birçok ilçede seller meydana gelmiĢ ve önemli derecede sel hasarları olmuĢtur. 

2009 yılında ise Ġlimiz Merkez ilçesine bağlı Akçaalan köyü ile Dereceören köyünde 

16.07.2009 tarihinde meydana gelen su baskını afeti sonucunda; toplam 10 konut, 12 

iĢyeri, 4 ahır ve 5 deponun az hasarlı olduğu tespit edilmiĢtir. 

C.1.1.8. Kuraklık 


C.1.1.9. Mikroklima 


C.1.2 Yapay Etmenler 

C.1.2.1. Plansız KentleĢme 

M. YerleĢim Alanları ve Nüfus konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

C.1.2.2. YeĢil Alanların Azalması 

E. Toprak ve Arazi Kullanımı konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

- 32 -


C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 

Bolu‘da ısınmak için genellikle kömür, odun ve kalorifer sıvı yakıtı ( mazot) gibi 

yakıtlar kullanılmaktadır. Ġl merkezinde ısınmak için en çok kömür kullanılmaktadır. 

Bakanlığımız tarafından yayımlanan genelge ve Ġl Mahalli Çevre Kurulu kararında 

belirtilen standartlara uyan, Valiliğimizden izin alınan kömürlerin satıĢı serbesttir. Ayrıca 

Bakanlığımızca petrokok kömürünün kullanımı ve satıĢı yasaklanmıĢ olup ilimize giriĢi ve 

satıĢını önlemek amacıyla denetimlerimiz sürekli devam etmektedir. 

SIRA 

NO 

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 

Tablo C.5. Ġlimizde Emisyon Ġzni Alan Tesisler 

TESĠSĠN ADI ĠL ĠLÇE ÜRETĠMĠ 

1 GentaĢ Genel Metal San. ve Tic.A. ġ. BOLU Mengen Verzalit Ürünleri 

2 Köroğlu Beton ĠnĢ. Turizm Tic. BOLU 

- 33 - 

Merkez Hazır Beton 

3 Burhan Çelik AhĢap San ve Tic Ltd ġti BOLU Merkez AhĢap Kaplama 

4 Bolpat San ve Tic. A. ġ. BOLU Merkez DondurulmuĢ Patates 

5 CP Standart Gıda San ve Tic. A. ġ. BOLU Merkez Entegre Piliç Üretimi 

6 Bolu Kalite Yem San. A. ġ. BOLU Merkez Yem 

7 Bolca Hindi Üretimi Tesisleri BOLU Merkez Hindi Eti ve Ürünleri 

8 Beypi A. ġ. BOLU Merkez Piliç Kesimi Rendering 

9 Beypi A. ġ. BOLU Göynük Kanatlı Hayvan Kesimi 

Kanatlı Hayvan Kesim ve Rendering 

10 Akpiliç Tic. Ltd. ġti 

Mudurnu Seben Süt Ürünleri San. Tic. 

BOLU Merkez Tesisi 

11 A. ġ. BOLU Seben Süt ve Süt Ürünleri 

12 MastaĢ Sunta San. BOLU Merkez Sunta 

13 Oyak Beton San ve Tic. A. ġ. BOLU Merkez Hazır Beton 

14 Yiğit Hazır Beton San. Tic. Ltd. ġti. BOLU Merkez Hazır Beton 

Kanatlı Kesimyeri ve Rendering 

15 Erpiliç Bolu Kesimhanesi BOLU Merkez Tesisi 

Kanatlı Kesimyeri ve Rendering 

16 Erpiliç Ltd. ġti. BOLU Merkez Tesisi 

17 GentaĢ Entegre San. BOLU Merkez Lif Levha Laminant 

18 Karadeniz Döküm San. Tic. Ltd. ġti. BOLU Merkez Pik Döküm Ġmalatı 

Makarna,irmik,un, 

19 Barilla Gıda A. ġ. BOLU Merkez Kepek,razmol 

20 Bolu Çimento San. A. ġ. BOLU Merkez Çimento Gri Klinker 

21 Arçelik A. ġ. BOLU Merkez Fırın, Aspiratör, Set Üstü Fırını 

22 Yıldırım Petrol Tic.ve Nak. A. ġ. 

Çebi ĠnĢ. Taahhüt San. Tur. ve Tic. Ltd. 

BOLU Yeniçağa LPG Depolama ve Dolumu 

23 ġti. 

Erpiliç Entegre Tav. Ürt. Paz. ve Tic. 

BOLU Merkez Asfalt Mıcırı ve TaĢ Tozu 

24 Ltd. ġti. 


BOLU Göynük Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 

25 Ltd. ġti. BOLU Göynük Etlik Civciv Üretimi


26 

27 


Ltd. ġti. 



Ltd. ġti. BOLU Merkez Damızlık tavuk ve Yumurta Üretimi 

28 


Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 

29 Ltd. ġti. 



30 Ltd. ġti. 



31 Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Etlik Civciv Üretimi 

32 Ltd. ġti. 

Erpiliç Entegre Tav. Ürt.Paz. ve Tic. 


33 Ltd. ġti. 



34 Ltd. ġti. 



35 Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Etlik Civciv Üretimi 

36 Ltd. ġti. 



37 Ltd. ġti. 


BOLU Göynük Damızlık tavuk ve Yumurta Üretimi 

38 Ltd. ġti. 



39 Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Damızlık tavuk ve Yumurta Üretimi 

40 Ltd. ġti. 



41 Ltd. ġti. BOLU Merkez Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 

42 Gerede Tekstil ve Boyama San. Ltd. ġti. BOLU Gerede ĠĢlenmiĢ KumaĢ 

Isıl ĠĢlem GörmüĢ Kereste ĠĢlem 

43 Nova Orman Ürünleri San. Tic. A. ġ. BOLU Gerede Tesisi 

44 Tahsin ÖZTÜRK BOLU Merkez Broiler Piliç Üretimi 

45 Salih BAġARAN 

Özkoparan Taah. ĠnĢ. Tur. Tic. ve San. 

BOLU Merkez Broiler Piliç Üretimi 

46 Ltd. ġti. 

Teknotes Müh. ĠnĢ. Taah. Tic. ve San. 


47 A. ġ. BOLU Gerede Çelik Kons. ve Mak. Ġmalat Tesisi 

Kanatlı Hayvan Kesim ve Rendering 

48 AKPĠLĠÇ Tic. Ltd. ġti BOLU Merkez Tesisi 

49 AKPĠLĠÇ Tic. Ltd. ġti BOLU Merkez Broiler Piliç Üretimi 



52 AKPĠLĠÇ Tic. Ltd. ġti 

Zengin Alüminyum Enjeksiyon San. ve 


53 Tic. Ltd. ġti. BOLU Merkez Alüminyum Döküm Tesisi 

54 Aytuğlu Kümesleri 

Kumsan Nakliyat Taahhüt ve Tic. Ltd. 


55 ġti. 

Güven Haz. Beton ĠnĢ. Oto Nak. Mad. 

BOLU Merkez ParçalanmıĢ Kalker 

56 Ġml. San. Tic. Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Beton Mamülleri 

57 Ltd. ġti. BOLU Merkez Biodizel 

- 34 -


58 Kılıç Entegre Tav. San. ve Tic. Ltd. ġti. BOLU 

Alagözler Tar. Hay. Nak. Mah. ĠnĢ. San. 

Merkez 

Piliçeti Mamülleri, Tavukunu ve 

Yem Üretimi 

59 Tic. Ltd. ġti. 

Aydın Nak. Gıda Tar. Hay. San. Tic. 

BOLU Göynük Broiler Piliç Üretimi 

60 Ltd. ġti. BOLU Göynük 

D-100 

Broiler Piliç Üretimi 

Beypi Beypazarı Tar. Ürt. Paz. San. ve 

ANKARA 

61 Tic. A. ġ. BOLU 8.KM Yem Fabrikası 

62 Bolu Çimento San. A. ġ. BOLU Merkez Marn Ocağı 

63 Bolu Çimento San. A. ġ. BOLU Merkez Kalker Ocağı 

64 Bolu Çimento San. A. ġ. 

Gentuğ Tekstil Ürünleri Sanayi Tic. A. 

BOLU Merkez Kil Ocağı 

65 ġ. 

Tuncay Kontraplak Orm. Ür. ĠnĢ. Tur. 

BOLU Gerede Tekstil Boyama Fabrikası 

66 San. Ltd. ġti. BOLU Merkez Kontraplak (Sandalye) Tesisi 

67 Ġsmail-Emin GÖKDEMĠR BOLU Merkez Hindi YetiĢtirme Tesisi 

68 Timsan ĠnĢaat Tic. ve Maden Ltd. ġti. BOLU Seben Mıcır, Agrega ve Filler Üretimi 

69 Abant Parke San. ve Tic. A. ġ. 

AkmeĢe KardeĢler ĠnĢ. Tar. Hay. Mad. 

BOLU Merkez AhĢap Parke Tesisi 

70 Mah. San. ve Tic. A. ġ. 

Bolu Birlik Et Gıda Hay. ĠnĢ. Tur. Tic. 

BOLU Göynük Etlik Piliç Üretimi 

71 San. A. ġ. BOLU Merkez Kırmızı Et ve Et Ürünleri Tesisi 

72 Bolyum Ören Yumurta BOLU Merkez Yemeklik Yumurta Üretimi 

73 Emsan Emprenye San. A. ġ. BOLU Merkez Kereste Üretimi 

74 Nevzat Güler Hindi YetiĢtiriciliği BOLU Merkez Etlik Hindi Üretimi 

75 Nejat Öztürk Hindi YetiĢtiriciliği 

GBS GentaĢ Bolu Lamina Lif Levha 

BOLU Merkez Etlik Hindi Üretimi 

76 Entegre Ağaç San. Ve Tic. A. ġ. BOLU Merkez Laminat, Lif Levha Üretimi 

Kanatlı Hayvan Kesimleri Rendering 

77 PAK Tavuk Sanayi ve Tic. A. ġ. 

OYAK BETON San. ve Tic. A. ġ. 

BOLU Merkez Tesisi ve Yem Fabrikası 

78 Çatakören Mıcır Tesisi BOLU Merkez Agrega (Mıcır) Üretim Tesisi 

BALORMAN Orman Ürünleri San. Tic. 

Sunta MDF Levhalar Üzerine 

79 A. ġ. BOLU Merkez Suntalam, MDFLAM Üretimi 

80 Kumsan Nakliyat Tahh. Ve Tic Ltd ġt BOLU Merkez Kum Mıcır 

81 Bolu Çimento San A.Ģ BOLU Merkez Çimento Üretimi 

Piliçeti mamülleri, tavukunu ve yem 

82 PAK TAVUK GIDA SAN. TĠC. A. ġ. 

SERAL VETERĠNERLĠK TAH. TĠC. 

BOLU Mudurnu Üretimi 

83 LTD. ġTĠ. BOLU Merkez Piliç YetiĢtirme Tesisi 

84 ġEREF ÖZDEMĠR BOLU Merkez Piliç YetiĢtirme Tesisi 

Parça ve Toz Eleme Linyit Kömürü 

85 Aksa Enerji Üretim A. ġ. BOLU Göynük Paketleme 

86 Mustafa Bahadır ÖZTÜRK 


BOLU Merkez Piliç YetiĢtirme Tesisi 

87 Ltd. ġti. BOLU Merkez Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 

88 BEYPĠLĠÇ A. ġ. BOLU Mengen Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 

89 BEYPĠLĠÇ A. ġ. BOLU Merkez Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 


91 BEYPĠLĠÇ A. ġ. BOLU Merkez Piliç YetiĢtirme Tesisi 



- 35 -





97 BEYPĠLĠÇ A. ġ. BOLU Yeniçağa Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 



100 BEYPĠLĠÇ A. ġ. BOLU Yeniçağa Damızlık Tavuk ve Yumurta Üretimi 



103 BEYPĠLĠÇ A. ġ. 

Ġnal Tavukçuluk Gıda Nak. ĠnĢaat Turz 


104 Yem Sanayi ve Tic. Ltd. ġti. BOLU Mudurnu Piliç YetiĢtirme Tesisi 

105 Ġbrahim ÖZDEMĠR 


BOLU Merkez Piliç YetiĢtirme Tesisi 

106 Ltd. ġti. 


BOLU Merkez Yem Fabrikası 

107 Ltd. ġti. BOLU Göynük Yem Fabrikası 


C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 

Motorlu taĢıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir yer 

tutmaktadır. Egzozlardan yayılan CO ( % 70-90), NO ( % 40-70), Hidrokarbonların (% 50) 

ve Pb (% 100) emisyonlardan hava kirliliğinin % 35 ‗i oluĢturmaktadır. 

Ġlimizde 2010 yılı itibariyle trafiğe kayıtlı motorlu taĢıtların sayısı 70458, emisyon 

ölçümü yaptıran toplam motorlu taĢıt sayısı ise 27964‘dir. 

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 

Tablo C.6. 2010 Yılında Ġlimizde Kükürtdioksit (SO2) Durumu 

AYLAR Ölç. Ġst. Ölç. Yap. Ortalama En DüĢük En Yüksek 

Sayısı Gün Sayısı SO2 SO2 SO2 

Ocak 2010 1 31 135 54 324 

ġubat 2010 1 24 104 35 232 

Mart 2010 1 31 83 40 159 

Nisan 2010 1 27 56 22 94 

Mayıs 2010 1 22 11 22 43 

Haziran 2010 1 20 4 0 8 

Temmuz 2010 1 23 3 0 6 

Ağustos 2010 1 19 4 1 9 

Eylül 2010 1 10 5 4 6 

Ekim 2010 1 10 36 15 71 

Kasım 2010 1 16 90 18 161 

Aralık 2010 1 31 94 19 259 


- 36 -


C.2.2. Partikül Madde ( PM ) Emisyonları 

Tablo C.7. 2010 Yılında Ġlimizde Partikül Madde (PM) Durumu 

AYLAR Ölç. Ġst. Ölç. Yap. Ortalama En DüĢük En Yüksek 

Sayısı Gün Sayısı PM PM PM 

Ocak 2010 1 31 143 40 468 

ġubat 2010 1 24 118 34 306 

Mart 2010 1 31 97 7 217 

Nisan 2010 1 27 88 30 149 

Mayıs 2010 1 22 61 30 96 

Haziran 2010 1 20 53 25 90 

Temmuz 2010 1 23 57 35 102 

Ağustos 2010 1 19 74 35 157 

Eylül 2010 1 10 40 31 51 

Ekim 2010 1 10 55 27 166 

Kasım 2010 1 16 184 30 300 

Aralık 2010 1 31 133 36 406 


C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 

Ġlimizde karbonmonoksit emisyon ölçümleri yapılmamaktadır. 

C.2.4. Azot Oksit (NO2) Emisyonları 

Ġlimizde azot oksit emisyon ölçümleri yapılmamaktadır. 

C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 

Ġlimizde hidrokarbon ve kurĢun emisyon ölçümleri yapılmamaktadır. 

C.3. Atmosferik Kirlilik 

C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri 

Ġlimizde meydana gelen hava kirliliğinin ve sanayi türlerinde kullanılan yakıt 

cinslerinin ozon tabakasına hangi oranda zarar verdiği akademik bir çalıĢmayı 

gerektirdiğinden dolayı böyle bir çalıĢmayla ilgili bilgi elde edilememiĢtir. 

C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 

2009 yılında Meteoroloji Genel Müdürlüğünce, Batı Karadeniz Ormancılık 

AraĢtırma Müdürlüğüne bağlı ġerfi Yüksel AraĢtırma Ormanında ―Asit Yağmurları ve 

Sınırlar Ötesi TaĢınabilir Kirlilik‖ konulu araĢtırma çerçevesinde ―YağıĢ Örnekleyici― 

cihaz kurulmuĢ olup yağıĢ örnekleri Batı Karadeniz Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü 

elemanlarınca alınmakta ve analiz için Meteoroloji Genel Müdürlüğününe 

gönderilmektedir. Henüz değerlendirilip analiz edilecek ve kıyaslama yapılabilecek sayıda 

örnek toplanmamıĢtır. 

- 37 -


C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 

C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri 

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 

Hava kirleticilerin sucul ortamları dolaylı olarak etkilemesi söz konusu olmaktadır. 

Bu etkiler daha çok asitleĢme Ģeklinde NOx ve SOx kaynaklıdır. Sucul ortamların 

asitleĢmesi atmosferik birikim ile bu asitleĢmenin biyolojik etkileri hakkındaki araĢtırmalar 

asit yağmuruna maruz kalan, örneğin göl gibi sucul ortamlarda önemli düzeyde bozulma 

etkilerinin 20-30 yılda gerçekleĢtiği belirtilmektedir. Asit yağmurlarından etkilenmiĢ sucul 

sistemlerde sülfat ve/veya nitrat konsantrasyonları artmakta ve pH düzeylerinde hızlı 

değiĢimler olmakta, dolayısıyla bitki ve diğer mikro-makro canlı türlerinde azalmalar ve 

ölümler gözlenebilmektedir. Yine bazı asidik göl gibi durgun ortamlarda çeĢitli türlerde 

yosunlar oluĢmakta ve alt tabakalardaki organizmalar için uygun olmayan Ģartlar ortaya 

çıkabilmektedir. AraĢtırmalara göre bu asitlenmeden etkilenme; göl gibi sucul ortamların 

tamponlama kapasitelerine oldukça bağlı olabilmektedir. Örneğin asitleri nötralize 

edebilecek kadar alkalinite içeren bu sucul ortamlarda asitlenmenin olumsuz etkileri büyük 

oranda azalmaktadır. Bu sucul ortamlardaki canlı yaĢamı için uygun pH değerleri nötrale 

yakın olmalıdır. Çünkü örneğin pH 5,5-7 aralığında asitlikte alabalık, solucan, midye gibi 

su canlıları ölmektedir. pH 4,5 civarında ise, tatlı su levreği ile göl balıklarının birçoğu 

ölmektedir. Bolu göller bölgesi olmakla birlikte yukarıda belirtilen oluĢabilecek etkiler 

sucul ortamlarda söz konusu olabileceği düĢünülebilir. 

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 

Toprak, karasal ekosistemin ana öğesini oluĢturur. Toprağın asit depolanmasına 

karĢı tepkisi; toprağın türüne bağlı olarak değiĢir. Gerçekte birçok toprak bitkisinde yer 

alan organik asitler nedeniyle zaten bu ortamlarda düĢük düzeylerde de olsa asitlik söz 

konusudur. Ancak hava kirleticilerin dolayısıyla asit yağmurlarının etkisiyle, pH‗ın 4,5 

gibi seviyelere inmesiyle topraktaki bitkiler Al +3 , Ca +2 , Mg +2 , K + , Fe +2 , Mn gibi iyonları 

topraktan bünyelerine alarak toprağın verimliliğinin düĢmesine neden olurlar. Ayrıca 

bitkiler için gerekli olan fosforun asidik ortamlarda bitkilere alınması engellenmektedir. 

Yine yüksek asitli topraklarda bakteriyel süreçler olumsuz etkilenir ve topraktaki organik 

maddelerin bozulması engellenir. 

Asit yağmuru toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koĢullarını etkilemektedir. 

Toprağın yapısında bulunan kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban 

suyuna taĢımakta, toprağın zayıflamasına ve zirai verimin düĢmesine neden olmaktadır. 

Toprağın asitleĢmesine en çok katkıda bulunan maddeler, atmosferde birikme sonucu 

toprağa geçen kükürt bileĢikleridir. 

Azot bileĢikleri ise bitkilerin özümseyeceği miktardan fazla olduğu zaman 

toprağın asitleĢmesinde rol oynamaktadır. AsitleĢmenin çevre üzerinde dolaylı olmakla 

birlikte yine çok önemli etkilerinden biri de, endüstriyel faaliyetler sonucu oluĢan asit 

nemidir. Toprağa ya da göl yataklarına inmiĢ civa, kadmiyum ya da alüminyum gibi 

zehirli maddelerle tepkimeye girebilmekte ve normal koĢullar altında çözünmez sayılan 

bu maddeler, asidik nemle tepkimenin sonucunda, besin zinciri ya da içme suyu yoluyla 

bitki, hayvan ve insana ulaĢıp toksik etkiler yaratmaktadır. 

- 38 -


Ağaç köklerinin besin toplama yeteneğinin bozulmasının sorumlusu da gene asitleĢme 

sonucunda toprakta harekete geçen alüminyumdur. 

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 

Hava kirleticilerin bitkiler üzerinde etkilerinin araĢtırıldığı birçok çalıĢma yapılmıĢ 

olup bu kirletici grupların esas olarak, kükürt ve azotoksitler, ozon ve peroksiasetilnitrat 

(PAN) gibi fotokimyasal oksitleyiciler, hidrokarbonlar ve partiküler maddeler olduğu 

belirlenmiĢtir. Örneğin, kükürt ve azotoksit bileĢiklerinin atmosferik reaksiyonları ile 

oluĢabilen asit yağmurları/ asit depolanması, özellikle çam ve kayın ağaçlarında yıpranma 

ve geliĢimlerini yavaĢlatma gibi olumsuz etkiler gösterebilmektedir. Hava kirleticileri 

etkilerine karĢı en duyarlı diğer bitki türleri arasında ise; yonca, arpa, buğday, pamuk, elma 

sayılabilir. Diğer taraftan toprak ortamındaki pH değerlerinin değiĢmesi çeĢitli etkilere 

neden olabilir. Örneğin 5‘in altındaki pH değerleri, yüzey toprak partiküllerinde H + ile 

dönüĢümün oluĢması ve Ca +2 , Mg +2 ‘nin alt toprak tabakalarına veya zemin suyuna doğru 

yıkanmasına neden olur. 4 ve 3‘ ün altındaki pH değerleri, bazı metallerin ayrıĢmasına 

neden olur. pH düĢmesi, Al +3 ve diğer metal iyonlarının bitkileri zehirlemesine neden olur. 

Ayrıca asidik ortamlarda çözünür hale gelen Al +3 iyonları, bitki köklerinden Ca +2 , Mg +2 

elementlerinin bitkiye alımını önleyerek bitki geliĢimine olumsuz etkiler gösterebilir. Diğer 

taraftan kükürtdioksit, geniĢ yapraklı bitkilerde damarlar arası yaprak dokular üzerinde 

beyaz-saman sarısı, ot Ģeklindeki bitkilerde ise bitkinin orta damarının her iki yüzeyinde 

beyaz-koyu saman sarısı renkler oluĢturur. Aynı kirletici gaz, çam ağaçları gibi kozalaklı 

iğne yapraklılarda yaprakların uç kısımlarında kahve renkli bozulmalar ve bunlara bitiĢik 

renksiz bölgeler meydana getirir. 

C.4.1.4. Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 

Kükürtdioksit gazı insanlarda üst solunum yollarında tahriĢ ile birlikte, farenjit ve 

larenjit gibi hastalıkların oluĢmasına neden olur. Bu tür hastalıklar, özellikle yaĢlı ve 

çocuklar üzerinde daha güçlü olumsuz etkiler oluĢturabilir. 

Karbondioksit gazı, solunum hızını arttırır ve atmosferdeki oksijen ile insanların 

temasını keserek oksijensizlikten boğulma-nefes alınamama gibi sonuçlar yaratır. 

Karbonmonoksit gazın, çeĢitli konsantrasyon değerlerinde iken önemli sağlık 

etkilerinden söz edilebilinir. Örneğin 100-500 ppm arasında CO bulunan ortamlarda birkaç 

saat kalındığında orta-güçlü baĢ ağrıları, 2000 ppm civarında ise baĢ dönmesi, baygınlık ve 

akut(ani) ölüm olayları görülebilir. 

Azotoksitler genellikle atmosferde güneĢ ıĢığı ile birlikte ozon oluĢmasında etkili 

olup, insanlar üzerinde dolaylı olarak, solunum yolu hastalıklarına neden olabilir. Örneğin 

25-100 ppm NO2‘ye maruz kalınmasıyla bronĢit, 100-150 ppm‘de akciğer ödemi, 500-700 

ppm‘de ölümler olabilir. 

Hidrokarbon gazlarının oluĢmasında benzinli motorlu taĢıtlar ana kaynak 

konumunda yer almaktadır. Bu kirletici gazlar insanlar üzerinde kanser yapıcı etkilere 

neden olabilirler. 

Partikül maddelerin fiziksel yapısı ve kimyasal kompozisyonu sağlık açısından 

oldukça önemlidir. Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH, dioksin, furan gibi) içeren 

- 39 -


partikül maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir. Birçok farklı bileĢenden oluĢmuĢ olan 

partikül maddeler akciğerdeki nemle bileĢerek aside dönüĢmektedir. PM10, akciğere kadar 

ulaĢıp, kanın içindeki karbon dioksitin oksijene dönüĢümünü yavaĢlatmakta buda nefes 

darlığına neden olmaktadır. Bu durumda oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha 

fazla çalıĢması gerektiği için kalp üzerinde ciddi bir baskı oluĢturmaktadır. Partikül 

maddelerin sağlık üzerine etkileri akuttan daha çok kroniktir. 

Havada bulunan partiküllerin % 0.01-3'ünü sağlık yönünden çok toksik etkiler 

gösteren eser elementler meydana getirir. Bunların sağlık yönünden önemi insan 

dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel sinerjik etkilerinden 

kaynaklanmaktadır. Havadan solunum yolu ile alınan partiküllere ek olarak, yenilen 

yiyecekler, içilen su aracılığı ile de önemli miktarda metalik partiküler maddeler vücuda 

alınmaktadır. Atmosfer kirliliğinin bir bölümünü oluĢturan metaller; fosil yakıtların 

yanması, endüstriyel iĢlemler, metal içerikli ürünlerin insineratörlerde yakılması 

sonucunda ortama yayılırlar. Ġnsan sağlığını geniĢ çapta olumsuz yönde etkileyen metaller 

arasında atmosferde yaygın olarak bulunan; KurĢun, Kadmiyum, Nikel, Civa metalleri ve 

asbest önem taĢımaktadır. Diğer metallerin bir kısmı insan yaĢamında temel yönden önem 

taĢır, diğer bir kısmının konsantrasyonu ise insan sağlığını tehdit edecek boyutta 

olmadığından önem göstermez. Belirli limitlerin dıĢında bulunabilecek her türlü metal, 

insan sağlığı üzerinde toksik etki gösterir. 

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği) Etkileri 

Hava kirliliği, bina kaplamalarının ve yağlı boyaların hızla kirlenmesine ve 

aĢınmasına, troposferde bulunan ozon sebebiyle kauçuk ve lastik malzemelerin 

yumuĢamasına, yapıĢkan bir hal almasına ve sonra çatlamasına, çamaĢır ve mobilyaların 

kısa sürede kirlenmesine, metal malzemelerin kimyasal olarak aĢınmasına ve sanat 

eserlerinin bozulmasına sebep olmaktadır. Hava kirliliğinin, sanatsal ve mimari yapılar 

üzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardır. Bitkiler üzerinde ise öldürücü ve 

büyümelerini engelleyici olabilmektedir. Bu nedenle hava kirliliği hem canlıların sağlığı 

açısından, hem de ekonomik yönden zarar vericidir. 

Büyük Ģehirlerin çoğunda insan yapısı bina ve anıtlara asit yağmurlarının yaptığı 

zararın göstergesi çoktur. Tarihi yapılar, binalar, açık metal yüzeyler, boya kaplamalar ve 

bazı plastikler, sülfürdioksit ve yağıĢın sulandırdığı bu asitten dolayı bozulma gösterir. 

KAYNAKÇA 

1-Bolu Meteoroloji Ġl Müdürlüğü 


- 40 -


D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 

D.1.1. Yer altı Suları 

D. SU 

Bolu ili iklimine, doğal bitki örtüsüne ve jeolojik yapısına bağlı olarak, yeraltı suyu 

ve doğal kaynak suları bakımından da zengin sayılabilecek bir araziye sahiptir. DSĠ 

çalıĢmalarına göre ildeki yeraltı suyu rezervi toplamı 108 hm 3 ‘ü bulmaktadır. Bu miktarın 

havzalara dağılımı Tablo D.1.‘de verilmiĢtir. 

Tablo D.1. Bolu Ġli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 

Havza adı Havza no 

- 41 - 

YAS rezervi 

(hm 3 ) 

YAS tahsisi (m 3 ) 

(30.04.2001‘e göre) 

Büyük Su 13-5 25.50 16.265.766 

Gerede-Dörtdivan 13-7 32.00 4.695.000 

GöynükHimmetoğlu 12-41 ve 12-33 29.00 438.000 

Mengen 13-8 3.50 51.000 

Mudurnu-Seben 12-40 ve 12-30 9.00 - 

Yeniçağa 13-6 9.00 1.657.832 

TOPLAM 108.00 23.107.598 

Yeraltı suyu rezerv rakamları, yıllık besleniĢin kullanılabilir kısmıdır. 

Yeraltı suyu tahsisleri özel ve tüzel kiĢilere bugüne kadar yapılan tahsisler olup, Bolu 

ilinde DSĠ‘nin herhangi bir yeraltı suyu sulama tesisi bulunmamaktadır. 


Tablo D.1.‘den anlaĢılacağı gibi, yeraltı suyu rezervlerinin büyük kısmı ovalarda 

bulunmaktadır. Yeraltı suyu varlığı yapıların depreme dayanıklılığını azaltan bir etken 

olduğundan, ovalarda yapılaĢma konusunda dikkate alınması gerekir. 

Bolu ilinde merkez ilçe ve diğer ilçeler genel olarak içme ve kullanma sularının 

önemli bir kısmını doğal kaynaklardan sağlamaktadır. Merkez ilçeye su sağlayan Kökez, 

BayramıĢlar ve Değirmenözü kaynakları özellikle kayda değer kaynaklar arasında 

bulunmaktadır. Kökez kaynağından sağlanan su, Belediye tarafından Ģehrin dört bir 

tarafına serpiĢtirilmiĢ çeĢmelerle, serbestçe kullanılmak üzere halkın hizmetine 

sunulmaktadır. 

Bolu ili normal doğal kaynak suları dıĢında, madensuyu kaynaklarına da sahiptir. 

Merkez ilçede Kokaksu, Akkaya ve Ömerler; Mengen‘de Ġncedere maden suları 

bulunmaktadır. Bunlardan Yeniçağa Anatolya maden suyu ile Akkaya maden suyu 1998 

yılında kurulan bir iĢletme tarafından ĢiĢelenerek pazarlanmaktadır. 

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 




Büyük Kaplıcanın su sıcaklığı 40-44 0 C, Küçük Kaplıcanınki ise 40-46 0 C‘dir. 



dolaĢım ve kalp rahatsızlıklarına, solunum yolu hastalıklarına, kadın hastalıklarına,




yapılan çalıĢmalarla 55 lt/sn‘ye çıkarılmıĢtır. 







Sarot Kaplıcası: Mudurnu‘ya 30 km uzaklıkta Ilıca Köyü‘nde yer almaktadır. 




4500 kiĢi/gün‘dür. Önümüzdeki yıllarda inĢa edilecek tesislerle Sarot Kaplıcası, termal 







10.05.2010 tarihinde açılan MTA Bolu-Seben Kesenözü Jeotermal Sondaj Kamp 

faaliyetleri kapsamında; 02.01.2011 tarihinde kompresörle üretim yapılmıĢtır.(50 lt/sn). 

Artezyen Üretimi 15 lt/sn, sondaj süresi 92 gün ve fiili ilerleme süresi 59 gündür. 2200 

metre derinlikte, yaklaĢık 90-100 derece sıcaklıkta jeotermal suya ulaĢılmıĢtır. Bu kaynak 

Ġlçemiz için büyük öneme sahiptir. Köyden elde edilen jeotermal akıĢkan; ısınmada, 

seracılıkta, tarımda veya termal turizm gibi birçok alanda kullanılabileceğinden, bu 

sektörler için gerekli araĢtırma ve çalıĢmalar yapılacaktır. 




D.1.3. Akarsular 





yüzeyleri toplamı 260.3 ha olarak vermiĢtir. Bu rakamın 70 hektarlık kısmı Sakarya 



DSĠ çalıĢmalarında Bolu ili akarsularının toplam il çıkıĢı akımı (debisi) 1250 hm 3 

/yıl olarak belirlenmiĢtir. Bu miktarın 450 hm 3 / yıl değerindeki kısmını Sakarya havzasına 

ait; geri kalan 800 hm 3 / yıl değerindeki kısmını da Filyos havzasına ait akarsular 

- 42 -


doldurmaktadır. Diğer yandan, Filyos havzasına ait 800 hm 3 / yıllık akımın ise 500 hm 3 ‗ü 

Büyük Su çayı, kalan 300 hm 3 ‘ü ise Gerede çayı alt havzaları tarafından sağlanmaktadır. 

Tablo D.2. Bolu Ġli Su Kaynakları Potansiyeli 


yıl 







100 


potansiyeli 

1350 













dağlarından inen yan derelerle beslenir. Adı önce Ulusu‘dur, Gerede ovasına girdikten 


PaĢa tren istasyonunun 10 km kadar batısında Bolu il sınırını terk eder; Çankırı-Kastamonu 













gittikçe irili ufaklı birçok yan dere ile birleĢir, sonra Yayla Dere, Ulu Dere ve Abdal 

- 43 -


Dereleri ile birleĢerek, il sınırı dıĢında Sakarya nehri üzerinde kurulu Sarıyar Barajına 

dökülür. Aladağ Çayı Seben ilçesi içinden geçen bir akarsudur. 








eder; sınırdan sonra 7 km kadar güneyde Sakarya nehriyle birleĢir. YağıĢların düzensiz, 



D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 

Bolu Ġlinde DSĠ tarafından yapılmıĢ 3 gölet ve 1 baraj vardır. Göletler Merkez 

Gölcük Göleti, Seben Aladağ Göleti ve Göynük Çayköy; baraj ise Merkez Gölköy 

barajıdır. Planlaması bitmiĢ, inĢaatı yapılmamıĢ 2 baraj da Gerede IĢıklı barajı ve Gerede 

Körler barajıdır. Gerede Tekkeköy barajı proje aĢamasındadır. 

1. Gölcük Göleti: Çevre ve Orman Bakanlığınca, orman içi dinlenme merkezi 

olarak değerlendirilen bu gölet, Bolu‘nun 13 km güneyinde, gür ormanlar içinde 

bulunmaktadır. Özellikle günü birlik rekreasyon turizmi için yoğun olarak kullanılan bir 

yerdir. 

2. Seben Aladağ Göleti: Bolu‘nun 25 km güneyinde Aladağlar‘ın yüksek ve 

ormanlarla kaplı düzlüğünde, Aladağ çayı üzerinde bulunmaktadır. Göletin yanında 

gençlik kamp yeri de bulunmaktadır. Ayrıca piknik alanları vardır. Gençlik kampları 

dıĢında günübirlik rekreasyon ve doğa turizmi için de kullanılmaktadır. 

Bolu Ġli, Seben Ġlçesine bağlı TaĢlıyayla Mevkiinde Aladağlar üzerinde ―Seben 

TaĢlıyayla Gölet Projesi‖ Bolu Ġl Özel Ġdaresi tarafından inĢa edilmiĢtir. Yapılan bendin 

uzunluğu 196 m, yüksekliği 14 m‘dir. Gölet bendinin maksimum su tutma kotu 12 m‘dir. 

―Aladağ Gölet Projesi‖nin gölet alanı yaklaĢık 8.333 km 2 ve su hacmi yaklaĢık 10 milyon 

m 3 ‘dür. 

3.Göynük Çayköy Göleti: Göynük güneyinde Çatak çayı üzerinde sulama amaçlı 

bir gölettir. 

4.Alanhimmetler Göleti: Bolu Kıbrıscık Ġlçesinin Sarıkaya Köyü yakınlarında 

bulunan gölet Alanhimmetler Köyünün 450 ha arazisinin sulanmasını sağlayacak olup 

proje ihalesi 2011 ġubat ayı içerisinde yapılacaktır. 

Maksimum su kotu 1156,50 m 

Normal su kotu 1155 m 

Minimum su kotu 1137,75 m 

Maksimum depolama hacmi 1,988 hm³ 

Normal depolama hacmi 1,733 hm³ 

- 44 -


Barajlar: 

Ölü hacim 0,225 hm³ 

Aktif hacim 1,508 hm³ 

Sulamaya verilen su 1,395 hm³ 

Maksimum göl alanı 0,16 km² 

Normal göl alanı 0,15 km² 

Minimum göl alanı 0,04 km² 

Maksimum göl uzunluğu 770 m 

Normal göl uzunluğu 760 m 

Minimum göl uzunluğu 400 m 

Bolu Havzasında mevcut 3 baraj vardır. Bunlar; Gölköy Barajı-Sulama amaçlı, 

Hasanlar Barajı- Sulama, enerji (elektrik ) amaçlı ve KöprübaĢı Barajı enerji ve taĢkın 

koruma amaçlıdır. 

1. Merkez Gölköy Barajı: Bolu‘nun 10 km batısında Gölköy ile Karaköy 

toprakları üzerinde yer alan baraj, Mudurnu ve Büyük Su çayları üzerinde kurulmuĢtur. Su 

toplama hacmi 24 milyon m 3 'tür. Gölde çeĢitli balık türleri ( sazan ve alabalık ) 

yetiĢtirilmekte olup, zaman zaman yaban ördekleri de gelmektedir. Gölköy Barajı; Bolu 

Ovasını sulama amaçlı iken 01/08/2005 tarihli BaĢbakanlık Oluru ile içme suyu kapsamı 

alınmıĢtır. ġu an itibariyle hem sulama hem de içme suyu amaçlıdır. 

Tablo D.3. Merkez Gölköy Barajı 

Amacı 

Sulama ve 

taĢkın 

kontrol 

YağıĢ alanı 1205 km 2 

Yüksekliği 

(temelden) 

24,5 m. 

Yıllık ortalama 

su 

133,5 hm 3 

Yüksekliği 

(talvegden) 

21,5 m. 

ĠĢletmeye 


Cazibe hattı 1970/ 

Pompaj hattı 1985 

Tipi 

Toprak 

dolgu 

Cazibe sulaması 5.800 ha. (net) 

Baraj hacmi 1.534.00 m 3 Pompaj sulaması 2.800 ha. (net) 

Toplam göl hacmi 24,1 hm 3 Toplam sulama 

alanı 

11.228 ha (brüt / 

8.600 ha. (net) 

Normal kotta 

gölalanı 

1.31 km 2 ĠĢletme 

DSĠ Genel 

Müdürlüğü. 


2.KöprübaĢı Barajı Ve Hes ĠnĢaatı 

DSĠ 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içinde Bolu Ġli Mengen Ġlçesinde Bolu çayı 

üzerinde enerji ve taĢkın koruma amaçlı inĢa edilmiĢ olup santral kısmının yapımı devam 

etmektedir. 

- 45 -


Göl: 

Max. su seviyesinde göl hacmi 242,92x10 6 m³ 

Nor. su seviyesinde göl hacmi 242,92x10 6 m³ 

Max. su seviyesi 445,00 m 

Nor. su seviyesi 445,00 m 

Min. su seviyesi 400,00 m 

Min su seviyesinde göl hacmi 56,34x10 6 m³ 

Max su seviyesinde göl alanı 5,90 km² 

Nor su seviyesinde göl alanı 5,90 km² 

Min su seviyesinde göl alanı 2,53 km² 

Faydalı hacim 186,58x10 6 m³ 

Memba batardosu önünde en yüksek 

su seviyesi 

396,76 m 

Baraj: 

Tipi Kil çekirdek + Kaya dolgu 

Kret kotu 449,00 m 

Kret uzunluğu 841,194 m 

Kret geniĢliği 12,00 m 

Talveg kotu 341,00 m 

Talvegden yüksekliği 108,00 m 

Temelden yüksekliği 120,00 m 

Memba batardosu kotu 379,50 m 

Temel kotu 330,00 m 

Gövde hacmi 7 330 500 m³ 

3.Gerede Tekke Barajı (Proje AĢaması): Gerede ilçesinin 25 km batısında 

yapılması projelendirilmiĢ olan bu baraj sulama amaçlıdır. 

Tablo D.4. Proje AĢamasındaki Gerede Tekke Barajı 

Amacı Sulama Çekilen su 19,6 hm 3 / yıl 

Yüksekliği 70,7 m. Minimum su 1214,3 m 

(temelden) 

seviyesi 

Yüksekliği 55,7 m. Normal su 1240,4 m. 

(talvegden) 

seviyesi 

Tipi Zonlu toprak 

dolgu 

YağıĢ alanı 193,8 km 2 

Toplam gövde 

hacmi 

1,7 hm3 Sulama sahası 11.317 ha (brüt) 

Toplam göl hacmi 21,2 hm 3 ĠĢletmeye 


Proje aĢamasında 

Aktif hacim 18,9 hm 3 ĠĢletme - 

Yıllık ortalama su 59,9 hm 3 


4.Gerede IĢıklı Regülatörü: Ankara Ģehrinin içme ve kullanma suyu gereksiniminin 

karĢılanması amacıyla yapılması DSĠ tarafından planlanmıĢtır. 

- 46 -


Gerede Sistemine ait proje ve ihale doküman çalıĢmaları Haziran 2008‘de 

tamamlanmıĢ olup sistemin inĢasına baĢlanabilmesi için Japon kredi kuruluĢu JĠCA ile 

yeniden görüĢmelere baĢlanmıĢtır. Kredi anlaĢmasının imzalanmasına yönelik JĠCA ile 

birlikte yapılan çalıĢmalar sonuçlandırılmıĢ olup, kredi anlaĢması imzalanmıĢ 

bulunmaktadır. Kredi anlaĢmasının imzalanmasına müteakip ihale çalıĢmalarına baĢlanmıĢ 

olup, ihalenin 2010 yılı içerisinde yapılması planlanmaktadır. 

Bu çalıĢma ile Gerede Havzası‘ndan gelecek 226.05 hm 3 /yıl suyun, Gerede Çayı 

üzerinde teĢkil edilecek olan IĢıklı regülatörü ile çevrilmesi ve 31.59 km uzunluğunda 4,5 

m çapında (TBM ile açılacak) iletim tüneli vasıtasıyla Çamlıdere Baraj gölüne cazibeli 

olarak aktarılması önerilmiĢtir. 

D.1.5. Denizler 

Bolu Ġlinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 

A. Akarsular ve Diğer Yerüstü sular Ġçin 

B. Yeraltı Suları Ġçin 

D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 

D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik 

Bolu Ġlinde Kanatlı Hayvan Sektörü ön plandadır ve tavuk kümeslerinden oluĢan 

katı atıkların (gübre) çoğu zaman tarımsal üretim amacıyla tarlalara geliĢigüzel atılması 

toprak kirliliğinin yanısıra yeraltı ve yerüstü su kaynaklarınıda kirletmektedir. YağıĢlar 

sonucu topraktan yıkanarak yeraltına sızan azot bileĢikleri biyolojik süreçlerle nitrat 

Ģekline dönüĢebilmektedir. Toprak, fosfat ve amonyum iyonlarına kıyasla nitrat iyonlarını 

daha güç bağlayabilmekte ve sonuçta drenaj sularıyla bu iyonların yıkanarak yeraltı 

sularının kirlenmesine neden olmaktadır. Bu doğrultuda doğal gübrelerin kullanılması 

halinde bile toprak bakterilerinin metabolik faaliyetleri sonucunda nitrat iyonları 

oluĢacağından tarımsal kaynaklı azot yükünün azaltılması mümkün değildir. Bu amaçla 

tarımsal kaynaklı nitrat kjirliliğine karĢı alınacak önlemler aĢağıda sıralanmıĢtır; 

1-Nitrata hassas alanların belirlenmesi. 

2-Eylem Planının oluĢturulması. 

- Tarımsal gübrelemede izleme sisteminin kurulması. 

- Gübreleme depolama alanlarının rehabilite edilmesi. 

- VahĢi sulama sistemlerinden vazgeçilmesi. 

- Tarımsal faaliyet alanlarında su kaynaklarının kirlenmesinin önlenmesi 

amacıyla koruma bandı uygulanmasına geçilmesi. 

- Gübre kullanımında analiz ve reçete uygulamasına geçilmesi, 

- Ġzleme, kontrol ve değerlendirme. 

3- Eğitim ve demonstrasyon (göstererek öğretme) 

- 47 -


ĠĢletmeler düzeyinde alınacak önlemler ise; 

1-Küçük iĢletmeler bazında alınacak önlemler; 

- Arazi toplulaĢtırılması yoluna gidilmesi 

- Küçük iĢletmelerin sızdırmaz hayvansal gübre depolarının yapılması için 

sübvanse edilmesi. 

- Nitrat kirliliğinin izlenmesi için iyi bir kayıt sisteminin oluĢturulması. 

- Gübre yönetimi, sulama gibi uygulamalar için kooperatifleĢmenin teĢvik 

edilmesi. 

2- Büyük iĢletmeler bazında alınacak önlemler; 

- Nitrat kirliliğinin izlenmesi için iyi bir kayıt ve izleme sisteminin 

oluĢturulması. 

- Biyogaz üretiminin özendirilmesi, 

- Fazla hayvansal gübrelerin ihtiyaç duyulan bölgelere sevk edilmesi için 

gerekli organizasyonun kurulması. 

- Ġyi tarım uygulamalarına geçilmesi. 

Ġlimizde 2010 yılında yeraltı sularında tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan nitrat 

kirliliği ile ilgili yapılan analiz sonuçları Tablo D.5.‘de verilmiĢtir. 

Su 

Kaynağın 

ın 

Cinsi 

(Yüzey/Y 

eraltı) 

Yeraltı 

Yeraltı 

Yeraltı 

Yeraltı 

Yeraltı 

Yeraltı 

Tablo D.5. 2010 Yılında Yeraltı Sularında Yapılan Analiz Sonuçları 

Adı 

3 nolu 

kuyu 

9 nolu 

kuyu 

37 nolu 

kuyu 

28 nolu 

kuyu 

26 nolu 

kuyu 

15 nolu 

kuyu 

Ġçme 

suyu 

Kullanım 

amacı 

Ġçme 

suyu 

dıĢı 


X 

X 

X 

X 

X 

X 

D.3.2. Akarsularda Kirlilik 

Adı Kodu 

3 nolu 

kuyu 

9 nolu 

kuyu 

37 nolu 

kuyu 

28 nolu 

kuyu 

26 nolu 

kuyu 

15 nolu 

kuyu 

Bolu ilinde en fazla kirlenmeye maruz kalan akarsular Merkez ilçeden geçen 

Büyüksu çayı ile Gerede ilçesinden geçen Gerede çayıdır (Ulusu deresi). Büyüksu çayının 

kirlilik yükünde genelde evsel nitelikli maddeler ile gıda sektöründen gelen organik 

maddeler ağırlık taĢımaktadır. Ulusu çayının karakteristik kirlilik yükü ise Gerede‘deki 

deri sanayiinden gelmektedir. 

- 48 - 

Analiz Yapılan Ġstasyonun 

Yeri 

(Ġlçe, Köy, 

Mevkii) 

Koordinatları 

Yıllık 

Ortalama 

Nitrat 

Değeri 

mg/L 

4 Çayırköy 380788/4506814 44,75 

5 B.Berk 382571/4507699 90,03 

6 B.Berk 382496/4506232 53,79 

7 Çayırköy 380611/4508397 3,00 

8 Çayırköy 381254/4508070 4,50 

9 AktaĢ Mah. 383213/4509013 25,54


Büyüksu çayının en önemli kolu Abant gölünden doğan Abant deresidir. Bu dere 

Bakırlı Deresi de dâhil havzadaki mevcut irili ufaklı birçok dereyi de toplayarak doğuya 

doğru akıp, Ġl merkezi yakınlarında Mudurnu Suyu ile birleĢip Büyüksu Çayı adını alır. 

Büyüksu Çayı doğuya doğru akıĢını sürdürerek, Ġl merkezi ile Karacasu Beldesi 

arasından geçilip merkezinden çıkan Çivril Deresi, Borazanlar Deresi, Kuruçay ve Çaydurt 

Deresini de bünyesine katarak Bolu ovasını terk eder. 

Bolu Ġl merkezi ile Karacasu Beldesi ve 94 köy Bolu Ovası üzerine kurulmuĢ olup, 

nüfus yönünden oldukça yoğun bir yerleĢim alanını teĢkil etmektedir. 

Mudurnu su havzasındaki yerleĢim yerlerinin ve sanayi kuruluĢlarımızın arıtma 

tesislerinin olmayıĢı, olanlarda ise eksik ve aksaklıkların bulunması sebebiyle Mudurnu 

Suyunun evsel ve sanayi atıklarının deĢarjı ile kirlenmeler gözlenmektedir. 

Ġlimizde tarımsal faaliyetler sonucu sulara karıĢan organik azot, amonyak ve nitrit, 

biyolojik süreçler aracılığıyla nitrat Ģekline dönüĢebilmektedir. Bu reaksiyonlarda tüketilen 

oksijen önemli boyutlara ulaĢmaktadır. Organik maddelerin heteretrof organizmalar 

tarafından parçalanması yoğun bir bakteri faaliyetini içerir ve oldukça kısa akarsu 

kesimlerinde bu parçalanma tamamlanır. Buna karĢın nitrifikasyon olayı çok daha yavaĢ 

gerçekleĢtiğinden tamamlanması genellikle çok uzun akarsu boylarını gerektirir. Yüzeysel 

sularda bulunan azot bileĢikleri içinde hidrotoksikolojik açıdan en önemlileri amonyak ve 

nitrittir. Bu bileĢikler oldukça düĢük deriĢimlerde çeĢitli organizmalara toksik etki 

yapabileceklerinden sucul ekosistemlerin bileĢimi açısından önemli olmaktadır. 

Ġçme sularında yüksek nitrat deriĢimleri yetiĢkinlerde bağırsak, sindirim ve idrar 

sistemlerinde iltihaplanmalara neden olmakta, bebeklerde ise methaemoglobinaemi (mavi 

bebek) hastalığına neden olmaktadır. Altı aydan küçük bebeklerde mide asitleri 

oluĢmamaktadır. Bu ortamda nitratlar nitrite indirgenmekte ve sindirim sisteminde oluĢan 

nitrit kandaki hemoglobin ile reaksiyona girerek methemoglobin oluĢmaktadır. Bu arada 

hemoglobinin içerdiğiFe +3 yükseltgenmekte ve böylece kan oksijen taĢınım iĢlevini 

yitirmekte, bunun sonucunda bebekler boğularak ölmektedir. Ġlimizde 2010 yılında yüzey 

sularında tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan nitrat kirliliği ile ilgili yapılan analiz 

sonuçları Tablo D.6.‘de verilmiĢtir. 

Su 

Kaynağın 

ın 

Cinsi 

(Yüzey/Y 

eraltı) 

Tablo D.6. 2010 Yılında Yüzey Sularında Yapılan Analiz Sonuçları 

Adı 

Ġçme 

suyu 

Kullanım 

amacı 

Ġçme 

suyu 

dıĢı 


Adı Kodu 

- 49 - 

Analiz Yapılan Ġstasyonun 

Yeri 

(Ġlçe, Köy, 

Mevkii) 


Yıllık 

Ortalama 

Nitrat 

Değeri 

mg/L 

Yüzeysel Yeniçağa X Yeniçağa 1 Yeniçağa 418542/4515131 0,37 

Yüzeysel Ulusu X Ulusu 2 Dörtdivan 418544/4506703 0,15 

Yüzeysel Cemaller X Cemaller 3 Dörtdivan 417189/4505732 0,09


D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 


D.3.4. Denizlerde Kirlilik 

Bolu Ġlinin denizle kıyısı yoktur. 

D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar 

Bolu Merkez içme suyu ihtiyacının karĢılanması amacıyla Gölköy Barajından su 

alınması uygun görülmüĢ ve gerekli su alma yapısı, terfi merkezi, iletim hatları ve arıtma 

tesisi projeleri Ġller Bankasınca yaptırılarak 10.10.2001 tarihinde tasdik edilmiĢtir. Ancak 

inĢaat safhasına geçilmeden Bolu Belediyesinin arıtma yerinin değiĢtirilmesi ile ilgili talebi 

üzerine Ġller Bankasınca gerekli incelemeler yapılmıĢ ve yapılan yazıĢmalar neticesinde 

arıtma yerinin değiĢtirilmesine karar verilmiĢtir. Bu durumda yeni su alma yeri Gölköy 

Barajının dip savağı olarak değiĢtirilmiĢtir. Yeni arıtma yeri de Bolu‘nun kuzeyinde TEM 

otoyolunun kuzeyindeki TaĢocakları alanına yapılmasına karar verilmiĢtir. 

D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 


D.5.1. Tuzluluk 

D.5.2. Zehirli Gazlar 

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 

D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler 

D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 

D.5.5.1 Siyanürler 

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 

D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 

D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 

D.5.7. Patojenler 

D.5.8. Askıda Katı Maddeler 

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 

KAYNAKÇA 



3-Bolu Belediyesi Su ĠĢleri Müdürlüğü 

4-Doç. Dr. Orhan USLU-Yrd.Doç.Dr.AyĢen TÜRKMAN, T.C. BaĢbakanlık Çevre 

Genel Müdürlüğü Yayınları Eğitim Dizisi 1, Su Kirliliği ve Kontrolü 

- 50 -


E.1. Genel Toprak Yapısı 

Ġlimizde tarım yapılan toprakların; 

� % 69,7‘sinde toprak tın tekstürlü 

� % 77,4‘ünde organik madde yetersiz 

E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI 

� % 78,2 sinde pH nötr ve hafif alkali (%15‘inde ise hafif asit) 

� % 57,2‘i kireçli, bunun % 27,7‘sinde kireç % 15‘in üzerinde (%42,8‘i ise kireçsiz) 

� Tuz problemi yok 

� % 51,6‘sınde fosfor çok az ve az, % 18‘inde ise orta düzeyde 

� % 4,3‘ünde potasyum yetersiz düzeyde olduğu belirlenmiĢtir. 

E.2. Toprak Kirliliği 

Ġnsan etkinlikleri sonucu toprağın bileĢimine, toprak verimini düĢürecek ve yetiĢen 

veya yetiĢtirilen bitkilerin ve bu bitkilerle beslenen diğer canlıların sağlığına zarar verecek 

maddelerin karıĢmıĢ olması durumuna, toprak kirliliği denilmektedir. 

Toprak kirliliğine neden olan baĢlıca faktörler: 

1.Endüstriyel Atıklar 

2.Kentsel ve Evsel Atıklar 

3.Tarımsal Faaliyetler 

4.Hatalı Gübreleme olarak sayılabilir. 

Ġlimizde 2010 yılında toprak kirliliği konusunda, herhangi bir araĢtırma ve ölçüm 

yapılmamıĢtır. 

E.3. Arazi 

E.3.1. Arazi Varlığı 

E.3.1.1. Arazi Sınıfları 

Tablo E.1. Bolu Ġli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı 

Sınıf I II III IV V VI VII VIII Diğer Toplam 

Alan (ha) 38865 21116 37190 53383 679 107787 588403 3652 4909 855984 

Oran (%) 4,5 2,6 4,3 6,2 0,07 12,5 68,6 0,4 0,6 99,40 

Kaynak: TÜBĠTAK/MAM, 2002 

Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü (2010) 

- 51 -


E.3.1.2. Kullanım Durumu 

Bolu Ġlinin toplam yüzölçümü 845.800 hektardır. Bunun % 55‘i orman ve fundalık, 

% 15‘i çayır ve mera alanı, % 18‘i tarım alanı, % 12‘si ise tarım dıĢı arazidir. 

Tablo E.2. Ġlimizin Arazi Dağılımı 

ARAZĠ DAĞILIMI (HEKTAR) YÜZÖLÇÜMÜ (HEKTAR) 

TARIM ALANI 149.664 

ÇAYIR VE MERA ALANI 124.440 

ORMAN VE FUNDALIK 471.514 

TARIM DIġI ARAZĠ 100.182 

TOPLAM 845.800 


Tablo E.3. Bolu Ġlinin Tarım Arazisi Kullanım Durumu 

KULLANIM AMACI(HEKTAR) ALAN (HEKTAR) 

TARLA 145.171 

SEBZELĠK 1.477 

MEYVELĠK 2.616 

BAĞ 400 

ZEYTĠNLĠK - 



E.3.2. Arazi Problemleri 

2009–2010 yıllarında il sınırları içerisinde toprak erozyonuna sebep olan faktörler 

genel olarak: 

1. Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri 

2. Jeolojik özellikler 

3. Topoğrafik özellikler 

4. Ġklimsel özellikler 

5. YanlıĢ Arazi Kullanımı 

6. AĢırı Otlatma 

7. Orman Yangınları 

8. Orman Kesimi 

9. Toprak Kullanım Teknikleri (Metotları) 

2010 yıllarında il sınırları içerisinde en çok karĢılaĢılan toprak erozyonu türü ve 

alanı Tablo E.4. verilmiĢtir. 

- 52 -


Tablo E.4. 2010 Yıllarında KarĢılaĢılan Toprak Erozyonu Türü ve Alanı 

Zayıf 

Erozyonlu 

Alan (Ha.) 

Orta 

ġiddetli 

Erozyona 

Maruz 

Alan (Ha.) 

- 53 - 

ġiddetli 

Erozyona 

Maruz 

Alan (Ha.) 

Çok 

ġiddeti 

Erozyona 

Maruz 

Alan (Ha.) 

Toplam 

Erozyona 

Maruz 

Alan 

(Ha.) 

Toplam 49,888 107,581 566,940 92,775 817,184 

ĠLÇE 

MERKEZ 14019 28345 103812 8461 154637 

DÖRTDĠVAN 7208 2146 45225 293 54872 

GEREDE 6757 18852 65319 13480 104408 

GÖYNÜK 4660 6504 106238 17269 134671 

KIBRISCIK 176 6765 38281 577 45799 

MENGEN 1874 16609 70755 355 89593 

MUDURNU 8094 11741 73757 43663 137255 

SEBEN 5162 10002 57095 8615 80874 

YENĠÇAĞA 1938 6617 6458 62 15075 


E.3.3. Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları 

Bolu Ġlinde AGM ġube Müdürlüğünce baĢlangıçtan 2009 yılı sonuna kadar 

Ağaçlandırma, Erozyon Kontrol, Rehabilitasyon ve Mera Islahı çalıĢmaları toplam 36.735 

hektar alanda gerçekleĢtirilmiĢtir. 2009 Sonbahar 2010 Yılı Ġlkbahar dikim mevsiminde 

368.000 adet fidan dikilmesi hedeflenmiĢtir. Dikimlerde Karaçam, Sarıçam, Akasya, Sedir, 

DiĢbudak, Mahlep, MeĢe, Ġğde, kuĢburnu, fidan türleri kullanılmaktadır. 

Tablo E.5. Bolu Ġli'nde BaĢlangıçtan Bu Yana Yapılan Yıllar Ġtibari Ġle 

Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü, Rehabilitasyon ve Mera Islahı ÇalıĢmaları 

2000'e 

kadar 

(Ha) 

2001 

(Ha) 

2002 

(Ha) 

2003 

(Ha) 

2004 

(Ha) 

2005 

(Ha) 

2006 

(Ha) 

2007 

(Ha) 

2008 

(Ha) 

2009 

(Ha) 

Toplam 

(Ha) 

31970 550 935 661 157 565 74 897 567 359 36.735 

KAYNAKÇA 

1. Prof. Dr. Süleyman TABAN, Kastamonu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi 

Dekanı (Etlik Piliç Gübrelerinin Önemi ve Tarımsal Üretimde Kullanılması) 

2. Bolu Ġl Çevre ve Sorunları Öncelikleri Envanteri 

3. Bolu Tarım Ġl Müdürlüğü


F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 

F.1. Ekosistem Tipleri 

F.1.1. Ormanlar 

F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 

Ülkemizde en önemli doğal kaynaklardan birisi de ormanlardır. Ormanlar; ağaç ve 

ağaççık topluluklarının yerleriyle birlikte oluĢturduğu bir ekosistemdir. Ekosistem 

bütünlüğü içinde ortak yaĢam önemli bir yer tutar. Ağaçlar, ağaççıklar, mikroorganizmalar 

ve hayvanlar orman içerisinde klimatik ve topoğrafik faktörlerle birlikte bir denge halinde 

varlıklarını sürdürürler. 

Ormanlar, diğer doğal kaynaklardan ayrı olarak, kendisini yineleyen doğal 

kaynaklarımızdandır. Buna rağmen ormanlara iliĢkin alan, tür ve kalite sürekli bir azalma 

eğilimindedir. Anadolu tarih boyunca birçok uygarlığın yerleĢmesine, yaĢamasına ve 

batıĢına sahne olmuĢtur. Birçok savaĢlar buralarda olmuĢtur. Bunun sonucu yağmalama, 

yıkma, bozulma ve aĢırı faydalanma ormanlarımızın azalmasına buna paralel olarak doğal 

dengenin bozulmasına neden olmuĢtur. Dolayısıyla ülkemizde ormanların korunması ve 

geliĢtirilmesi, bazı yasal kuralları da beraberinde getirmiĢ ve Tanzimat Fermanı ile birlikte 

1839 yılında ilk kez orman örgütü kurulmuĢtur. 

Bir ülkenin ormanlık sayılabilmesi, kendi kendine yeterli olması için topraklarının 

en az %25‘i ormanlarla örtülü olması gerekir. Ülkemizde 21 milyon hektar ormanlık saha 

vardır. Buna göre ülke topraklarının %27,22‘i ormanla kaplıdır. 

F.1.1.2. Ġlin Orman Envanteri 

Bolu Ġli‘nde egemen bitki örtüsü ormanlardır. Ġl topraklarının yarıdan fazlasını 

(% 55) orman örtüsü oluĢturur. Karadere, Seben ve Aladağ ormanları yurdumuz için 

zenginlik kaynağıdır. Ormanlarda egemen ağaç türleri kayın, gürgen, kestane, ıhlamur, 

diĢbudak, meĢe, kızılağaç, karaağaç, kavak, köknar ve sarıçamdır. 

Bolu ovasını çevreleyen bitki örtüsü çeĢitlilik göstermektedir. Ormanlar, verimlilik 

derecesine göre altı gruba ayrılmaktadır. Buna ek olarak, bozuk çamlık, baltalık alanlar, 

ağaçlandırma alanları ve orman içindeki açık alanlar tarım ve mera alanları örtüyü 

tamamlayan bitki üniteleridir. 

Karadeniz Bölgesinin zengin ve çeĢitli doğal örtü özellikleri Bolu Ġli‘nin büyük 

bölümünde de gözlenmektedir. Hareketli coğrafi yapı, bitki nitelik ve niceliklerinde de 

değiĢiklikler yaratır. Kıyı kesimlerinde dar bir Ģerit, maki bitki toplulukları ile kaplıdır. 

Yaz kıĢ yeĢilliğini koruyan söz konusu bodur bitkilerin baĢlıcaları katran ağacı, çeĢitli 

fundalar, sumak, taflan, kızılcık, tespih ve sarmaĢık türleridir. Kıyı Ģeridinden hemen sonra 

gelen sıradağlarda ormanlar baĢlar. Burada orman örtüsünü ağırlıkla kayın 

oluĢturmaktadır. Gürgen, kayın, karaçam, sarıçam, kestane türleri, ıhlamur, çınar, meĢe, 

adi kızılağaç, yabani fındık, diĢbudak, beyaz söğüt, titrek kavak bu kesimdeki öbür 

ağaçlardır. Yapraklı orman Ģeridinde orman altı bitki örtüsü oldukça zengindir. Ġğne 

yapraklı ağaçlara doğudaki dağlık kesimde daha çok rastlanır. 600 m yükseltiden sonra, bu 

tür ağaçlar orman ağaçları içinde ağırlık kazanır. 

- 54 -


Tablo F.1. Türkiye ve Bolu’da Orman Durumu 

Normal Bozuk Koru Ormansız Genel Alan 

Koru(Ha) Koru(Ha) Toplamı(Ha) Alan(Ha) (Ha) 

BOLU ĠLĠ 380,761 125,790 506,551 288,403 794,954 

Kaynak: Bolu Orman Bölge Müdürlüğü (2010) 

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 

a) Odun ve diğer orman ürünleri sağlanması; 

Orman ürünleri asli ve tali ürünler olarak iki grupta toplanmaktadır. Ormanlardan 

sağlanan asli ürün odun hammaddesi olup, bu da yapacak ve yakacak odun olmak üzere 

ikiye ayrılmaktadır. Orman tali ürünleri ise bitkisel, hayvansal ve mineral nitelikte olan 

ürünlerdir. Bitkisel nitelikteki orman tali ürünleri; tohum, çiçek, yaprak, kabuk, kök, ot, 

meyve, reçine, sığla yağı, buğur, katran vb.dir. Hayvansal nitelikteki ürünler memeli 

hayvanlar, balıklar, kuĢlar vb. türlerdir. Mineral nitelikte olan ürünleri de; maden suyu, 

kum, çakıl, kil, madenler vb. oluĢturur. 

b) Su sağlama, su varlığını koruma düzenlemesi; 

Bütün dünyada nüfus artıĢına, tarım ve endüstrideki geliĢmelere paralel olarak su 

tüketimi de hızla artmaktadır. Ormanlar kar ve yağmur biçimindeki yağıĢı yaprakları, 

dalları, gövdesi ve kökleri ile tutar, sellerin ve taĢkınların oluĢumunu önler ve böylece 

yağıĢ ve akıĢı zararsız hale getirirler. 

c) Toprağı ve toprak verimliliğini koruması; 

Toprağın, sularla yıkanmasına ve rüzgârlarla taĢınmasına erozyon denir. Ormanlar 

rüzgârın hızını azaltmak, yağıĢların ve akarsuların toprakları koparma ve sürükleme 

gücünü zayıflatmak suretiyle toprağı erozyona karĢı en iyi biçimde koruyarak yıkanıp 

taĢınmasını önler. 

d) Ġklim üzerinde olumlu etki yapması; 

Ormanlar, yıllık, mevsimlik ve günlük aĢırı sıcaklıkları düzenler, toprağın 

donmasını ve çözülmesini geciktirir. 

e) Rekreasyon (eğlenme, dinlenme ve boĢ zamanları değerlendirme) imkanı 

sağlaması; Günümüzde, büyük kentlerdeki nüfus artıĢı, sanayileĢme ve yaĢam düzeyinin 

yükselmesi insanları eğlenme, dinlenme ve boĢ zamanlarını değerlendirme için kırsal 

alanlara ve özellikle ormanlara yöneltmiĢtir. 

f) Sağlık üzerinde etkili olması; 

Ormanların iklim üzerindeki olumlu etkisi ilk yerleĢme alanlarının çevresindeki 

hava kirliliği ve gürültüyü önlemesi insan sağlığı bakımından büyük önem taĢır. Ayrıca 

ormanların rekreasyon yönünden yararlı etkileri de beden ve ruh sağlığı üzerinde olumlu 

rol oynar. 

g) ĠĢ alanı ve geçim kaynağı sağlaması; 

Ormanlar gerek ürün ve gerekse hizmet biçimindeki yararlarının topluma sunulması 

ile ilgili iĢlendirme olanağına sahiptirler. 

- 55 -


h) Ulusal savunma ve güvenlik bakımından yararı; 

Ormanların savaĢ ekonomisi yönünden yararları, çeĢitli araç, gereç ve silahların 

yapımında odun kullanılmasından ileri gelmektedir. Ayrıca ormanlar savaĢ tesisleri ile araç 

ve gereçlerin gizlenmesini sağlar. 

F.1.1.4.Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 

Tablo F.2. Bolu Ġli 2010 Yılı Orman Kadastro Durumu (Ha) 

ĠLĠ ĠġLETMESĠ 

GENEL 

ORMANLIK 

ALAN 

KADASTRO 

YAPILAN ALAN 

- 56 - 

KADASTRO 

YAPILACAK 

ALAN 

2/B ALANI 

BOLU ALADAĞ 61,990 23,047 38943 686 

BOLU 

53,270 

31,349 21921 548 

GEREDE 83,347 33,593 49754 1918 

KIBRISÇIK 33,384 34,586 0 78 

GÖYNÜK 97,754 108,153 0 1718 

MENGEN 49,200 62,566 0 1788 

MUDURNU 89,678 70,959 18719 281 

SEBEN 37,928 27,908 10020 197 

ĠL TOPLAMI: 506,551 392,161 139357 7214 


Tablo F.3. Bolu Ġli 2010 Yılı Kaybedilen Orman Alanı Durumu 

Kaybedilen Orman Alanının 

Miktarı (Ha) Ağaç Türü 

Ağaç Sayısı 

(Bin) 

Aladağ 10 

3 

Bolu 8 2 

Gerede 22 6 

Göynük 

Kıbrıscık 

30 

25 

Çs-Çk-G-Kn 

6 

6 

Mengen 3 1 

Mudurnu 36 6 

Seben 35 7 


Nedeni 

Yol yapımı, 

izinler, Maden 

arama/iĢletme, 

Orman Kanunu 

16, 17 ve 18. 

Madde izinleri


F.1.2. Çayır ve Meralar 

Bolu ilinde iklim, orman örtüsü, topografya, su kaynakları gibi olumlu koĢulların 

etkisiyle çayır ve meralar hem alan bakımından geniĢ hem de kalite olarak iyi durumdadır. 

Çayır ve mera alanlarının geniĢliği il arazisinin yaklaĢık % 14.71‘ini oluĢturur. Tablo 

F.4.‘de çayır ve meraların ilçelere göre dağılımı verilmiĢtir. 

Ġlçe Adı 

Tablo F.4. Bolu Ġli Çayır ve Mera Durumu 

Köy 

adedi 

Merası olan 

Köy adedi 

Mevcut 

mera 

Alanı 

(Hektar) 

- 57 - 

Tespit edilen 

parsel sayısı 

Tespit Edilen 

Yaylak Sayısı 

Mevcut 

yaylak 

Alanı (Ha) 

Merkez 129 93 1.450 603 2 392,7471 

Dörtdivan 30 13 981,2624 131 1 404,4209 

Gerede 92 73 6.422,35 990 24 

Göynük 66 19.567 

Kıbrıscık 22 17 1.369,37 

Mengen 57 52 1.831,78 679 2 

Mudurnu 74 20.717 

Seben 29 24 461, 44 

Yeniçağa 16 17 951,194 214 3 22,3212 

Genel 

Toplam 

515 289 53.290 2617 32 819,4892 


F.2. Flora 

Türkiye‘nin flora zenginliğinde Bolu önemli bir yer tutmaktadır. Bolu florasında 

89 familya, 363 cins, 771 tür bulunmaktadır. Bunların 82‘si Türkiye endemik 

türlerindendir. Sadece Bolu‘ya da endemik olan 3 tür bulunmaktadır. Bunlar Circium 

boluensis, Crocus abantensis ve Jasione supina akmani’dir (www.tubitak.gov.tr/tubives ). 

Bolu ilinin egemen bitki topluluğu ormanlardır. Ormanlarda çok çeĢitli ağaç türleri 

bulunur. En çok rastlananlar ise kayın, gürgen, kestane, ıhlamur, diĢbudak, meĢe, 

kızılağaç, karaağaç, yabani fındık, beyaz söğüt, titrek kavak, köknar ve sarıçamdır. Ağaç 

örtüsünün altındaki otlar arasında zakkumlar ve çeĢitli dağ çiçekleri ve mantar türleri 

görülür. Bazı kısımlarda katran ağacı, sumak, taflan, kızılcık, böğürtlen ve değiĢik 

sarmaĢık türleri bulunur. 

F.3. Fauna 

Ġl‘in zengin bitki örtüsü, topografyası, su kaynakları ve iklimi yaban hayatı için de 

elveriĢli koĢullar oluĢturmaktadır. Ancak Bolu ilinde yaban hayvanları varlığı konusunda, 

özellikle bunların popülasyon büyüklükleri hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır.


Göllerde ve akarsularda sazan, alabalık, tatlısu midyesi, yengeç, kurbağa, 

kaplumbağa gibi suda yaĢayan hayvan türleri; yaban ördeği, yaban kazı, karabatak, su 

tavuğu gibi kuĢlar bulunur. Ormanlık alanların yüksek kesimlerinde ayı, vaĢak, yaban 

domuzu, geyik, karaca görülmektedir. Bolu‘da bulunan diğer hayvan türleri kurt, sansar, 

tilki, porsuk, tavĢan, kokarca, gelincik, sincap gibi kara hayvanları; keklik, üveyik, 

bıldırcın, yaban ördeği, çil, toy, turna, çulluk, güvercin, atmaca, Ģahin, kartal gibi kuĢlardır. 

F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 

Ülkemizde hayvanların korunması amacıyla yapılan mevzuat çalıĢmalarının bir 

kısmı Ģunlardır: 

- Hayvanları Koruma Kanunu 

- Kara Avcılığı Kanunu 

- Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu 

- Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının ÇalıĢma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik 

-Av Ve Yaban Hayvanlarının Ve YaĢam Alanlarının Korunması, Zararlılarıyla 

Mücadele Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik 

-Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan Ve Bitki Türlerinin Uluslararası 

Ticaretine ĠliĢkin SözleĢmenin Uygulanmasına Dair Yönetmelik 

- Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa SözleĢmesi. 

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 


F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 


F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 


F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar 

Ġlimizde nesli tehlike altında olan ve olması muhtemel olan evcil hayvan 

bulunmamaktadır. 

F.3.3.3. Hayvan Hakları Ġhlalleri 

Hayvan Hakları ihlalleri ile ilgili olarak 5199 sayılı Hayvanları Koruma 

Kanunu‘nun 14.maddesinin ―j‖ bendi gereğince 2010 yılında cezai iĢlem uygulanmamıĢtır. 

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği 

Hayvanların korunması, sorunların tespiti ve çözümlerini karara bağlamak üzere, av 

ve yaban hayvanlarının ve yaĢama alanlarının korunması ve avcılığın düzenlenmesi 

hususlarında alınmıĢ olan, Merkez Av Komisyonu Kararları göz önünde bulundurularak; 

hayvanların korunması ve kullanılmasında, onların yasal temsilciliği niteliği ile 5199 sayılı 

Kanunda belirtilen görevleri yerine getirmek, ev ve süs hayvanları ve sahipsiz hayvanların 

kayıt altına alınması ile ilgili faaliyetleri, belediyeler ile eĢgüdüm sağlayarak yaptırmak, 

- 58 -


geçici bakımevlerinin oluĢturulmasını sağlamak, ilde kurulacak geçici hayvan bakımevleri 

ve hayvan hastanelerini desteklemek, geliĢtirmek, denetlemek ve gerekli önlemleri almak, 

hayvanların korunması ile ilgili olarak çeĢitli kiĢi, kurum ve kuruluĢların il düzeyindeki 

faaliyetlerini izlemek, yönlendirmek ve bu konuda gerekli eĢgüdümü sağlamak, hayvan 

sevgisi, korunması ve yaĢatılması ile ilgili eğitici faaliyetleri koordineli olarak düzenlemek 

amacıyla Ġl Hayvan Koruma Kurulu periyodik aralıklarla toplanmakta ve gerekli kararlar 

alınmaktadır. 

F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin Ġsteneceği 

Alanlar 

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 

F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu‘nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 

Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen ―Milli Parklar‖, ―Tabiat Parkları‖, ―Tabiat 

Anıtları‖ ve ―Tabiat Koruma Alanları‖ 

F.4.1.1.1. Milli Parklar 

2873 sayılı Milli Parklar Kanunu‘nda tanımlanan Ģekliyle Milli Parklar; bilimsel ve 

estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri 

ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarını ifade etmektedir. Bolu Ġli 

sınırları içerinde Yedigöller Milli Park alanı bulunmaktadır. 






Milli Parkta hakim bitki örtüsü kayın ağaçlarıdır. Ayrıca meĢe, gürgen, kızılağaç, 




Resim F.1. Yedigöller Milli Parkı 



Ayrıca kampçılık, günübirlik piknik, trekking, fotoğrafçılık ziyaretçilerin yapabileceği 

- 59 -


diğer aktivitelerdir. Milli Park içerisindeki farklı büyüklük ve formlardaki saf kayın, kara 

kayın, karaçam, meĢe ormanlarıyla çerçevelenmiĢ üst üste dizilmiĢ göller, Kapankaya 

manzaralı seyir terasından farklı renk-doku çeĢitliliği, irili ufaklı Ģelaleler, çok sayıda doğal 

su kaynakları, Geyik Üretme Sahası, özellikle sonbahardaki flora çeĢitliliğinin sergilendiği 

farklı renklerdeki eĢsiz peyzaj görüntüleri görülmeye değer güzellik ve yerlerdir. 

Köroğlu Dağı‘nın Milli Park ilan edilmesine yönelik yapılan bir akademik 

çalıĢmada; ―Köroğlu Dağı, Koroglus disparalatus ve Paranocaracris rubrips demirsoyi‘nin 

Dünya‘da bulunduğu tek yaĢam alanıdır. Çok Önemli olan bu 2 türün dıĢında Cirsium 

boluense bitkisi ve çalıĢılmadığı için henüz bilinmeyen ancak kesin olarak endemik baĢka 

omurgasız türleri de burada yaĢamaktadır. Ayrıca ülkemizde artık nadir olarak bulunan ve 

hızla sayıları azalan birçok omurgalı hayvan içinde Köroğlu Dağı mükemmel bir yaĢam 

alanı özelliğini hala korumaktadır.‖ ( Doç. Dr. Mustafa ÜNAL, AĠBÜ Fen-Edebiyat 

Fakültesi, Biyoloji Bölümü) Elde edilen bulgular Köroğlu Dağı‘nın Uludağ gibi en azından 

belirli bir sınır tespit edilerek Milli Park ilan edilmesinin gerekli olduğu vurgulanmaktadır. 

F.4.1.1.2. Tabiat Parkları 

Milli Parklar Kanunu‘nda; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara 

bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçaları olarak tanımlanan 

tabiat parklarına bir örnek, Bolu Ġli sınırları içerindeki Abant Tabiat Parkı‘dır. 





edilmiĢtir. Göl çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. Sarıçam, kayın, karaçam, sapsız 

meĢe, kavak, diĢbudak, gürgen, söğüt, ardıç, ormangülü, ılgın, fındık, muĢmula, papaz 

külahı, alıç, çobanpüskülü, kuĢburnu, eğrelti, böğürtlen, çilek, sütleğen, nane, ahududu, 

sarmaĢık, ısırgan, atkuyruğu ve çayır otları florayı oluĢtururken; domuz, geyik, karaca, ayı, 

tilki, çakal, tavĢan, yırtıcı-ötücü kuĢlar ve gölde endemik tür olan Abant alası da faunayı 

oluĢturur. Yazın piknik ve dinlenme yeri, kıĢın da bazı kıĢ sporlarının yapılabileceği bir 

alandır. Gölde bulunan Abant Alabalığı özgün ve ünlü bir türdür. Yöre ormanları, geyikler 

için uygun yaĢam ortamlarından biridir. 1993 yılında ülkemizin ilk doğal buz pateni sahası 

bu bölgede açılmıĢtır. Piknik, kamping, sportif olta balıkçılığı, yürüyüĢ alanları; tekneyle, 

faytonla, atla gezinti ve kıĢın doğal buz pateni, parktaki önemli etkinlik türleridir. Göl 

etrafında 2 adet otel ile Özel Ġdareye ait Göl Gazinosu, Orman Ġdaresine ait bir sosyal tesis, 

kamping alanı, bungalov evler ve restaurantlar mevcuttur. 

Tinca diye adlandırılan Hollanda sarısı balıkların yaklaĢık 20 yılı aĢkın Abant 

Gölü‘nde olduğu söylenmektedir. Bakanlığımızın alabalık türü haricinde baĢka bir tür 

üretme faaliyeti bulunmamaktadır. Tinca diye adlandırılan bu balıklar Dünya‘da sadece o 

alanda yaĢayan ve nesli tehlike altında olan Salma Trutta Abanticus (Abant Alası- 

Alabalık) yavrularını yiyerek beslenmektedir. Ġl Müdürlüğümüzce her yıl balıklandırma 

çalıĢması kapsamında sadece alabalık yavru üretimi yapılmaktadır. 2010 yılında, 190.000 

adet Abant Alası yavrusu, Abant Gölü‘ne bırakılmıĢtır. Yabancı tür olan Tinca balığı 

konusunda üniversite ile çalıĢmalar yapılmaktadır. Belli dönemlerde tinca balığı ağlarla 

toplanarak seyreltme çalıĢmaları yapılmaktadır. 

- 60 -


F.4.1.1.3. Tabiat Anıtı 

Bolu il sınırları içerisinde tabiat anıtı bulunmamaktadır. 

F.4.1.1.4. Tabiatı Koruma Alanları 

Bolu ilinde korunması gerekli olan baĢlıca doğal çevre varlıkları Tablo F.5‘de 

verilmiĢtir. Buna göre Bolu il alanı içinde 1 milli park, 1 tabiat parkı, 4 tabiatı koruma 

alanı ve 1 yaban hayvanları koruma alanı bulunmaktadır. 

Tablo F.5. Bolu Ġlinde 1988 Yılı Ġtibariyle Korunması Gerekli ve Koruma Altına AlınmıĢ 

TaĢınmaz Doğal Çevre Varlıkları. 

S.No Alan* Adı Alanı(ha) Karakteristiği Türkiye’deki sayısı 

1 MP Yedigöller 2.019 Zengin orman ekosistemleri, flora, fauna ve Türkiye‘de toplam 32 

rekreasyon. Tesis tarihi: 29.04.1965 

1 TKA Kökez 324 Çok yaĢlı ve boylu Uludağ Göknarı ve kayın 

mesçereleri. 


2 TKA Sülüklü Göl 809,5 Göl ve orman ekosistemleri ile, zengin bir 

3 TKA Akdoğan ve 

Rüzgârlar 

Ebe Çamı 

4 TKA Bolu Kale 

Fındığı 

bitki ve hayvan topluluğu. 25.03.1988. 

174 Dünya üzerinde Ebe Çamı‘nın tek doğal 

yayılıĢ alanı. 

Tesis tarihi: 16.08.1988. 

460 Bolu fındığının olağanüstü boy ve çapa 

ulaĢtığı, zengin bitki ve hayvan türlerine sahip, 

nadir bir ekosistem. Tesis tarihi: 05.10.1988 

- 61 - 

Milli Park vardır. 

Türkiye‘de 32 Tabiatı 

Koruma Alanı vardır; 

bunların 5‘i Bolu‘dadır 

1 TP Abant Gölü 1.150 Manzara güzelliği, flora, fauna, rekreasyon. Türkiye‘de 11 adet 


Tabiat Parkı vardır. 

2 YHKA Kapı Ormanı 

/ Göynük 

23.246 Korunan tür: Geyik 

- TA - - - Türkiye‘de 54 adet 

Tabiat Anıtı 


Kısaltmalar: MP- Milli Park, TKA- Tabiatı Koruma Alanı, TP- Tabiat Parkı, YHKA- Yaban Hayatı Koruma Alanı. 

Kaynak: Bolu Çevre Durum Raporu (2009) 

F.4.1.1.5. Orman Ġçi Dinlenme Yerleri 

Orman iĢletmelerince düzenlenmiĢ göl kenarı ya da organize piknik alanlarından 

oluĢan Orman Ġçi Dinlenme yerleri Tokadi Hayrettin(Bolu), Avcı Pınarı (Bolu), 

Kırklar(Gerede), Devren Tarla (Kıbrıscık),Yarenlerdere (Aladağ), Amca Gölü 

(Aladağ),Çamyayla (Aladağ) ,ġehrimantepe (Mudurnu) ,Pazarköy (Mengen) Çampınar 

(Aladağ), Elmalık (Bolu), Memeceler (Göynük) ,Kent Ormanı (Bolu) ,Gölcük (Bolu), 

Çakmaklar Çamlığı (Bolu), BeĢpınarlar (Bolu), Göksu (Bolu), Sünnet Gölü (Göynük), 

Karagöl (Kıbrıscık), ġirinyazı (Mengen) dır. 

F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 

Bakanlığı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı 

YerleĢtirme Alanları” 

F.4.1.2.1. Göynük Kapı Dağı Ormanı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası 

Saha Hakkında Genel Bilgiler


l-Tetkik Edilen Sahanın Mülki ve Ġdari Durumu 

a- Ġli : Bolu 

b- Ġlçesi : Göynük 

c- Beldesi ve Köyü : Merkez 

d- Ġl Müdürlüğü : Bolu 

e- Mevkii : Hacımahmut-Ilıca 

f- Sınırları 

Doğusu : Ilıca bölgesi Kızlar Kırı Tepesinden baĢlayarak Alıçlıkırı Tepesine 

,oradan Bayındır Köyü-Göynük yolunu takiben Kumluk Köyüne ,yolu takiben 

Göynük-Adapazarı asfaltına, oradan yolu takiben Değirmenözü köyüne, yolu 

takiben Değirmenözü yaylasına, oradan orta belen sırtını takiben Bataklık tepesine. 

Batısı : Dömen tepeden baĢlayarak Aysini tepeye, oradan Akbuba kayası tepesine 

,sırtı takiben Kentir tepesine oradan yolu takiben ekinciler köyüne ,yolu takip 

ederek Göynük-Adapazarı asfaltına, oradan Dereköy deresini takiben Sararlar 

sırtına oradan Kavukkaya tepesine, oradan doru arpalı tepesine 

Kuzeyi : Bataklık tepesinden baĢlayarak sırtı ve Akyazı ĠĢletmesi sınırlarını takiben 

Ziyaret tepeye ,oradan Klavuzlar yaylası sırtını takiben Dömen tepeye 

Güneyi : Doğu arpalık tepesinden baĢlayarak Kavakça tepeye oradan KarakuĢ 

tepeye,oradan sırtı takiben Uzun geriĢ tepeye ,oradan Harmandüzü tepeye, oradan 

Erenler tepeye ,sırtları takiben Kızılcık tepeye ,buradan Kuzeye bakan sırtı takiben 

Kızlar tepesinde son bulur. 

g- Alan Toplam Büyüklüğü (Ha.) : 23246 Ha. 

2-Mülkiyeti 

a- Orman Alanları (ha) : 17085 Ha. 

b- Tarım Alanları ( ha) : 6161 Ha. 

c- Mera Alanları (ha) : -------- 

d- Diğer Alanlar : -------- 

3- Sahanın Doğal yapısı 

a- Jeolojik yapı 1:100 Türkiye jeolojik haritalarına göre üst ve orta kretoze, alt 

kretoze poloesen, FliĢi oligosen Jipsli ve tuzlu, tatlı su ve Karafoisiesleri arazilerinden 

müteĢekkildir. 

b- Ġklim : Yöre genel olarak Batı Karadeniz ardı ,Marmara ve 

Ġç Anadolu iklim mıntıkalarının geçit yerinde ve bu üç iklimin tesiri altındadır.En yakın 

meteoroloji istasyonunun yıllık ortalama verileri aĢağıda belirtilmiĢtir. 

Ortalama sıcaklık : 10.8 

En yüksek sıcaklık : 36.5 

En düĢük sıcaklık : -17.6 

Ortalama nisbi nem : 68 

Ortalama yağıĢ : 609.1 

c- Doğal Unsurlar :Akarsular 

Değirmenözü Deresi : 16000 metre 

Göynük Çayı : 24000 metre 

Ġbrahim Özü Deresi : 11000 metre 

Arabacılar Deresi : 15000 metre 

Karapınar Deresi : 12000 metre 

- 62 -


Dereyatağı Deresi : 2000 metre 

Sahada Mevcut Bitki Ve Hayvanlar 

l-Bitki Örtüsü 

a- Ağaçlar : Pinus Nigra v.pallasiana, Pinus Braticia, Fagus orientalis, Carpinascesi, 

flara, Ulmus sp., Populus tramula, Sorbus torminalis, Abies Nordmandiana, Acer 

Pseudoplatanus, Juniperus Sp., Tilia Tomentoza 

b- Ağaççık çalılar ve otsu bitkiler : Dephane Pontika, Polygala, Palivrus, Aculatus, 

Cornus, filarido, Arbutus, Piramula, Ruskus Aculatus, R.Ponticum, Similax excelsa, 

Sambucus, Verbascum, Staphylea pinnata. Corulus. Buxus, Carex.Verbaseum, Thymus, 

Mentha, Hedera helix 

c-Yosun, mantar ve likenler : 

2- Fauna (Hayvanlar) 

a- Mevcut yaban hayvanı türleri : Cervus elaphus, sus scrofa, lepus europaeus, 

canis lupus, mertes mertes,Vulpes-vulpes, Ursus arctos, Scivrus Vulgaris, Erinaceus 

Eurepoacus 

b- Korunacak tür veya türlerin geçmiĢteki durumu : Yörenin ormanlık oluĢu ,yeterli 

suyun mevcut olması,bitki türlerinin zengin oluĢu ve yerleĢim yerlerinden uzak oluĢu 

nedeniyle ,insan müdahalesinden uzak ve çok sayıda yaban hayvanı barınmakta idi. 

c- Korunacak tür veya türlerin halihazır durumu : Bu güne kadar usulsüz 

avcılığın yaygın olması ve ayrıca ihtisas edilen koruma sahası sınırlarının Göynük Ġlçesi ve 

Köylerin mülki sınırlarını kapsamıĢ bulunması ,mevcut mevzuatın uygulanmaması 

,koruma sahası içerisinde otlak ,mera yayla ve ziraat arazisinin mevcudiyeti korumanın 

etkin ve müemmen bir Ģekilde idaresini kısıtlamıĢtır.Bütün bu menfi etkenlere rağmen 

yapılan peryodik arazi çalıĢmaları ve gözlemlerinde nesli koruma altına alınacak geyiklerin 

Batak yayla Kapıormanı ,Sarıkaya tepeleri ve güdümü dağları arasında mevsimsel 

hareketlerde bulunduğu gerek ayak izleri neticesinde ,gerekse dıĢkı kalıntılarından 

anlaĢılmıĢtır. 

Korunacak Türler Hakkında Bilgiler 

1-Korunacak tür veya türlerin biyolojik durumu 

a- Beslenmeye iliĢkin hususlar: Yöre ekolojik yönden oldukça zengin bitki 

topluluklarını ihtiva etmektedir. Ġklim karakterleri ile ,mevcut ormanlık sahanın özelliği 

,bilhassa geyiğin doğal olarak yetiĢmesine,geliĢmesine ve üremesine elveriĢlidir. 

b-Üremeye iliĢkin hususlar: Bu yörede yaban hayvanlarının üremesini engelleyecek 

hiçbir unsur yoktur. YerleĢim merkezlerinden oldukça uzak olduğundan ,çok geniĢ bir 

sahada olduğundan ve barınma imkanı bulunduğundan dolayı üremeleri için her Ģey 

müsaittir. 

c- Günlük ve mevsimsel hareketler: Orman içerisinde mevcut patika ve izlerin 

tetkikinde geyiklerin göknar ve karaçam ağaçlarının kapalılıklarının uygun olduğu 

yerlerdeki, dere içlerindeki meĢe, kayın altındaki çalılıklara uzandığı,diğer taraftan yaĢlı 

avcıların ifadelerine göre soğuk kıĢ aylarında ve rüzgarların Ģiddetli olduğu günlerde 

geyikler Güdümü Dağlarına çıkmaktadırlar. 

- 63 -


F.4.1.2.2. Mengen Geyik Gölü Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası 

Saha Hakkında Genel Bilgiler 


h- Ġli : Bolu 

i- Ġlçesi : Mengen 

j- Beldesi ve Köyü : Pazarköy 

k- Ġl Müdürlüğü : Bolu 

l- Mevkii : 

m- Sınırları 

Doğusu : AvĢar Yaylasından baĢlayarak sığırkayaya oradan Kertil tepeye oradan 

Bozert tepeye, oradan Kuzgöl yaylasına ,Kuzgöl yaylasından Keltepeye oradan 

yağlıca tepesi ile kürekli deresinin kesiĢtiği noktaya,oradan Rumsen yaylasına yolu 

takiben Naldöken tepeye oradan yolu takiben afĢar yaylasına 

Batısı : Kumludereyi takiben KoptaĢ tepeye ,oradan Keçikman tepeye oradan Sazak 

deresini takip ederek Mengen-Zonguldak asfaltına ulaĢır. 

Kuzeyi : Yörük yaylasından baĢlayarak ,Teke pınarı tepeye,oradan ĢimĢirdereçiftdere-deresınırına 

oradan Karadağ sırtına ,oradan Gölettepeye,oradan Deveboynu 

sırtını takiben Kumludereye 

Güneyi : Mengen-Zonguldak asfaltından baĢlayarak Sığırkayaya, oradan 

Kertiltepeye, oradan Bozert tepeye,oradan Kuzgöl yaylasına,Kuzgöl yaylasından 

Kel tepeye, Oradan Yağlıca tepesi ile kürekli deresinin kesiĢtiği noktaya,oradan 

Rumsen yaylasına yolu takiben naldöken tepeye oradan yolu takiben afĢar yaylasına 

n- Alan Toplam Büyüklüğü (Ha.) : 53.594 Ha. 

2-Mülkiyeti 

a- Orman Alanları (ha) : 40.248 Ha.. 

b- Tarım Alanları ( ha) : 13.346 Ha. 

c- Mera Alanları (ha) : ------- 

d- Diğer Alanlar (ha) : ------- 


a- Jeolojik yapı : 1:100 Türkiye jeolojik haritalarına göre lll.Zamanda teĢekkül 

etmiĢ neosen ile ll.Zamanda teĢekkül etmiĢ mesezoik karıĢık tektonik fasissi 

teĢekkülatındandır.Her iki teĢekkülat iç içe girmiĢ bir durumdadır. 

b- Ġklim : Yöre genel olarak Karadeniz iklimi ile Orta Anadolu iklimi arasında geçiĢ 

bölgesinde bulunmaktadır.En yakın meteoroloji istasyonunun yıllık ortalama verileri 

aĢağıda belirtilmiĢtir. 







Hızardere : 2300 metre 

Karandudere : 2500 metre 

- 64 -


Kabalakdere : 2300 metre 

Çayboyu : 3700 metre 

Büyükçay : 2375 metre 

Sazlarçayı : 12500 metre 

Leyleklerçayı : 1125 metre 

Darenderesi : 1750 metre 

Bağlarderesi : 13435 metre 

KorubaĢıderesi : 2750 metre 

Banazderesi : 1750 metre 



a- Ağaçlar : Pinus Nigra,Fagus Orientanis,Abies nordmandiana, Acer pseudoplatanos, 

Juniperus, Tilia tomentoza, Pinus silverstris, Quercus cesiflora, Ulumus Sp. 

b- Ağaççık çalılar ve otsu bitkiler : Dephane Pontika, Polygala, palivrus Aculatus, 

Cornus filarido, Arbutus, Piramula, Ruskus Aculatus, P.Pontieum, Similax exceisa, 

Sambucus, Verbaseum,.Staphylea pinnata, Corulus, Buxus,Carex, Verbaseum, Thymus, 

Menta, Hedera helix 



a- Mevcut yaban hayvanı türleri : Cerus elaphus, sus scrofa, lepus europaeus, canis 

lupus, mertes mertes, Vulpes-vulpes, Urcus arctus, Scivrus Vulgaris, Erina ceus 

Eurepeacus, Meles-meles 




c- Korunacak tür veya türlerin halihazır durumu : Bugüne kadar usulsüz avcılığın 

yaygın olması ve ayrıca ihtisas edilen koruma sahası sınırlarının Ankara Ġli 

Eskipazar,Zonguldak Ġlinin Karabük ve Yenice,Bolu Ġlinin Mengen ve Gerede Ġlçeleri ve 

köylerinin mülki sınırlarını kapsamıĢ bulunması,mevcut mevzuatın 

uygulanmaması,koruma sahası içerisinde otlak, mera,yayla ve ziraat arazilerinin 

mevcudiyeti korumanın etkin ve müemmen bir Ģekilde idaresini kısıtlamıĢtır.Bütün bu 

menfi etkenlere rağmen yapılan periyodik arazi çalıĢmaları ve gözlemlerinde nesli koruma 

altına alınacak geyiklerin sırıklı yaylası,Çapakderesi,Ormandenizi,Beldoruktepe,arasında 

mevsimsel hareketlerde bulunduğu gerek ayak izi gerekse dıĢkı kalıntılarından 

anlaĢılmıĢtır. 



a- Beslenmeye iliĢkin hususlar: Yöre oldukça zengin bitki topluluklarını ihtiva 

etmektedir. Ġklim karakterleriyle, mevcut ormanlık sahanın özelliği bilhassa geyiğin doğal 

olarak yetiĢmesine, geliĢmesine ve üremesine elveriĢlidir. 

b-Üremeye iliĢkin hususlar :Bu yörede yaban hayvanlarının üremesini engelleyecek 

hiçbir unsur yoktur.YerleĢim merkezlerinden oldukça uzak olduğundan ,çok geniĢ bir 

- 65 -


sahada olduğundan ve barınma imkanı bulunduğundan dolayı üremeleri için her Ģey 

müsaittir. 

c- Günlük ve mevsimsel hareketler : Orman içerisinde mevcut patika ve izlerin 

tetkikinde geyiklerin göknar,karaçam ve sarıçam ağaçlarının kapalılıkların uygun olduğu 

yerlerdeki ,dere içlerindeki meĢe kayın ağaçlarının altındaki çalılıklarda ,soğuk kıĢ 

aylarında ise dere yatağı kenarları da yaĢamaktadırlar. 

F.4.1.2.3. Abant Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası 



o- Ġli : Bolu 

p- Ġlçesi : Merkez Ġlçe 

q- Beldesi ve Köyü : Çayırbıçkı 

r- Ġl Müdürlüğü : Bolu 

s- Mevkii : Çayırbıçkı 

t- Sınırları 

Doğusu : Abant karayolu,Tasman Çayırı mevkii,Sandallık 

T.,Elmalı sırtı. 

Batısı : Erenler doruğu,48a,48c,48d Bölmecik 

sınırları,Yabasan boğazı,Abant deresi 

Kuzeyi : Abant-Bolu karayolu 

Güneyi : Elmalı doruğu,TopkaĢıbaĢı tepe,Erenler doruğu 

u- Alan Toplam Büyüklüğü (Ha.) : 480 Ha. 

2-Mülkiyeti 

a- Orman Alanları (ha) : 480 Ha. 

b- Tarım Alanları ( ha) : ------ 




a- Jeolojik yapı: 1:100 Türkiye jeolojik haritalarına göre lll. Zamanda teĢekkül etmiĢ 

neosen ile ll.Zamanda teĢekkül etmiĢ mesezoik karıĢık tektonik fasissi teĢekkülatındadır. 

b- Ġklim: Yöre genel olarak Karadeniz iklimi bölgesinde bulunmaktadır. En yakın 

meteoroloji istasyonunun yıllık ortalama verileri aĢağıda belirtilmiĢtir. 







Yörük Pınar dere : 2000 metre 

Karlık dere : 3000 metre 


- 66 -



a- Ağaçlar : Pinus Nigra, Fagus Orientanis, Abies nordmandiana, Acer pseudoplatanos, 

Juniperus, Tilia tomentoza, Pinus silverstris, Quercus cesiflora 

b- Ağaççık çalılar ve otsu bitkiler : Dephane Pontika, Polygala ,palivrus, Aculatus, 

Cornus, filarido, Arbudus, Piramula, Ruskus Aculatus, R.Pontieum, Similax exceisa, 

Sambucus, Verbaseum, Staphylea pinnata, Corulus, Buxus, Carex, Verbaseum, Thymus, 

Menta, Hedera helix 




canis lupus, mertes mertes, Vulpes-vulpes, Urcus arctus, Scivrus Vulgaris, Erinaceus 

Eurepoacus, Meles-meles 



nedeniyle insan müdahalesinden uzak ve çok sayıda her türden yaban hayvanı barınmakta 

idi. 

c- Korunacak tür veya türlerin halihazır durumu : Mevcut koruma sahası içindeki 

geyiklerle birlikte saha etrafında da pek çok yaban hayvanı mevcuttur. 



a- Beslenmeye iliĢkin hususlar : Yöre zengin bitki toplulukları ihtiva ettiğinden otçul 

yaban hayvanları açısından beslenme problemi olmamaktadır. 

b-Üremeye iliĢkin hususlar : Bu yörede yaban hayvanlarının üremesini engelleyecek 

hiçbir unsur yoktur. 

c- Günlük ve mevsimsel hareketler : 

F.4.1.2.4. Yedigöller Yaban Hayatı Koruma Ve GeliĢtirme Sahası 



v- Ġli : Bolu-Zonguldak-Düzce 

w- Ġlçesi : Mengen-Devrek-Yığılca 

x- Beldesi ve Köyü : KöprübaĢı-YeĢilöz-Yaylatepe 

y- Ġl Müdürlüğü : Bolu-Zonguldak-Düzce 

z- Mevkii : Yedigöller 

aa- Sınırları 

Doğusu : Kocaçay,Kırık T.,Üçtepeler T.,Karayol 

T.,Sarıkayalar T.,Büyük T.,Kızıl Elma Mevkii,Sapak T.,AvĢar yaylası,Eremer 

T.,Öküz T.,Çaldağ 

Batısı : Sarıkaya T.,Sarıkaya sırtı,Karadikmen T.,Andız 

sırtı.Alaçam T.,Kızılkaya,Karadere D.,Erincik T.,Kara T.,Boğabeli T.,PeynirkiriĢT., 

Kuzeyi : AktaĢ sırtı,Kızkulak T.,Yukarıyayla T.,Gülcile 

T.,Bozarmut sırtı,Salih T.,Kovanperisi sırtı.,Manzur Dağı. 

- 67 -


Güneyi :Kertili T.,Yediörenler T.,Çele doruğu T.,Gürdek 

boğazı, Ahlatcık T.,Akgöynük T.,Fasıl yayla mevkii,Keçikaya T.,Danasapağı 

T.,Ayıkafası T.,Eğreltilik T., 

bb- Alan Toplam Büyüklüğü (Ha.) : 50.950 Ha. 

2-Mülkiyeti 

a- Orman Alanları (ha) : 50.950 Ha 

b- Tarım Alanları ( ha) : ------- 




a- Jeolojik yapı : 1:100 Türkiye jeolojik haritalarına göre 

lll.Zamanda teĢekkül etmiĢ neosen ile ll.Zamanda teĢekkül etmiĢ meseroik karıĢık 

tektonik fasislerden teĢekkül etmiĢtir. 

b- Ġklim : Yöre genel olarak Karadeniz iklimi bölgesinde bulunmaktadır. En yakın 

meteoroloji istasyonundan yıllık ortalama verileri aĢağıda belirtilmiĢtir. 







Çalderesi : 25.000 metre 

Kazderesi : 32.000 metre 

Karadere (l) : 29.500 metre 

Yumurcak dere : 6.000 metre 

Boyalı dere : 6.000 metre 

Sarımustan dere : 6.500 metre 

Karadere (2) : 30.000 metre 



a- Ağaçlar : Pinus Nigra, Fagus Orientanis, Abies nordmandiana, Acer 

pseudoplatanos, Juniperus, Tilia tomentoza, Pinus silverstris, Quercus cesiflora 

b- Ağaççık çalılar ve otsu bitkiler : Dephane Pontika, Polygala , palivrus, Aculatus, 

Cornus, filarido, Arbudus, Piramula, Ruskus Aculatus, R.Pontieum, Similax exceisa, 

Sambucus, Verbaseum, Staphylea pinnata., Corulus.Buxus, Carex.Verbaseum, 

.Thymus.Menta, Hedera helix 




canis lupus, mertes mertes, Vulpes-vulpes, Urcus arctus, Scivrus Vulgaris, Erinaceus 

Eurepoacus, Meles-meles 

- 68 -





c- Korunacak tür veya türlerin halihazır durumu : Teknolojinin geliĢmesi 

,ormanın her tarafına ulaĢan yollar yapılması ve avcı sayısının çoğalmasıyla ,usulsüz 

avcılığın kıĢın katliam noktasına ulaĢtığı bu yörede,koruma kontrol çalıĢmaları yeterli 

olmadığından kısmen yaban hayvanı sayısında azalma olsa da hala çok sayıda yaban 

hayvanı mevcuttur. 



a- Beslenmeye iliĢkin hususlar: Yöre zengin bitki toplulukları ihtiva ettiğinden otçul 

yaban hayvanları açısından beslenme problemi olmamaktadır. Ancak kıĢın kar yağdığı 

zamanlarda geyik ve karacalar aç kalmakta köylüler tarafından katledilmektedirler. Ayı ve 

kurtlarda kıĢın açlıktan bazen köylere inmektedirler. 

b-Üremeye iliĢkin hususlar: Bu yörede yaban hayvanlarının üremesini engelleyecek 

hiçbir unsur yoktur. YerleĢim merkezlerinden oldukça uzak olduğundan, çok geniĢ bir 

sahada olduğundan ve barınma imkânı bulunduğundan dolayı üremeleri için her Ģey 

müsaittir. 

F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. 

Maddesinin “a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür 

Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve 

Aynı Kanun Ġle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 

Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı 

Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili 

Yapılan Alanlar 

Ġldeki tarihi, kültürel ve tabiat varlıklarının bulundukları yerler satırbaĢlarıyla aĢağıda 

belirtilmiĢtir. 

Bolu Müzesi 

● Bithynium-Claudiopolis Ören Yeri (M.Ö. 700 – 74 arası dönem), 

● Seben Kaya Evleri, 

● Hanlar (Merkez Yukarı TaĢhan ve AĢağı TaĢhan), 

● Hamamlar (Orta Hamam, Tabaklar Hamamı, Sultan Hamam, Göynük Süleyman PaĢa 

Hamamı, Mudurnu Yıldırım Beyazıt Hamamı, Yeniçağa Yıldırım Hamamı, Gerede 

AĢağı Hamam), 

● Camiler (Merkez Büyük Camii, Kadı Camii, Saraçhane Camii, Ġmaret Camii; Karacasu 

Ilıca Camii; Karaköy Camii; Göynük SüleymanpaĢa Camii; Mudurnu Yıldırım Camii 

ve Kanuni Camii; Gerede Yukarı Tekke Camii; Eskiçağa Yıldırım Camii), 

● Türbeler ( Merkez Tokadi Hayrettin Türbesi, Göynük AkĢemseddin Türbesi), 

● Gerede Asar Kalesi, 

● Gerede Keçi Kalesi, 

● Göynük Evleri, 

- 69 -


● Mudurnu Evleri, 

● Merkez ilçede 28 adet ev ve ilin özellikle kırsal yerleĢim yerlerinde görülen otantik 

evler. 

Sıra 

No 

Tablo F.6. Bolu Ġlinde Bulunan Sit Alanları 

Sit alanının adı ve yeri Sit derecesi 

ve türü 

- 70 - 

Tescil karar 

tarihi 

Tescil 

kararı no 

Merkez 

1 Stadion Kalıntısı / Bolu Hisartepesinin güney yamacı 1.AS 19.11.2008 3704 

2 Claudiopolis Antik Kenti / Bolu Merkez Hisartepe-Kargatepe 2.AS 28.05.2008 3167 

3 Claudiopolis Antik Kenti / Bolu Merkez Hisartepe-Kargatepe- 

Fırkatepe Uğurlunaip Tepesi çevresi 

3.AS 28.05.2008 3167 

4 Nekropol Alanı/ Tabaklar Mahallesi 3.AS 28.05.2008 3167 

5 Nekropol Alanı/ Tepecek Mahallesi, 20 pafta,933 ada, 12-13 

parsel 

3.AS 28.05.2008 3167 

6 Nekropol Alanı/ Tepecek Mahallesi,20 pafta,933 ada,8-9-10 parsel 3.AS 28.05.2008 3167 

7 Nekropol Alanı / Bolu PaĢaköyü - Sümer Mahallesi 3.AS 25.11.1996 4955 

8 Nekropol Alanı / Bolu Çıkınlar Mahallesi 3.AS 31.07.1998 5889 

9 Roma Yolu / Bolu Merkez Büyükcami Mahallesi 1.AS 25.11.1996 4953 

10 Halıhisarı Kalesi / Bolu Çakmaklar Köyü Yaylası 1.AS 30.04.1990 1197 

11 Örencik Tümülüsü / Bolu Örencik Köyü 1.AS 

12 HıdırĢeyhler-TaĢoluk Höyüğü / Bolu HıdırĢeyhler Köyü 1.AS 20.05.1996 4607 

13 HıdırĢeyhler- TaĢoluk Höyüğü Çevresi / Bolu HıdırĢeyhler Köyü 3.AS 25.11.1996 4948 

14 HıdırĢeyhler I Tümülüsü / Bolu HıdırĢeyhler Köyü 1.AS 20.05.1996 4607 

15 HıdırĢeyhler II Tümülüsü / Bolu HıdırĢeyhler Köyü 1.AS 20.05.1996 4607 

16 HıdırĢeyhler I-II Tümülüsleri Çevresi / Bolu HıdırĢeyhler Köyü 3.AS 25.11.1996 4948 

17 YerleĢim Yeri / Yedigöller Bolu Köyyeri Mevkii 1.AS 02.12.1996 4960 

18 Kiliseler / Bolu Yedigöller, Arasta Mevkii 1.AS 02.12.1996 4960 

19 Hamam Kalıntıları / Bolu Yedigöller, HamambaĢı Mevkii 1.AS 02.12.1996 4960 

20 Nekropol Alanı / Bolu Yedigöller, Karadere Mevkii 1.AS 02.12.1996 4960 

21 Akkaya Travertenleri / Bolu Çepni Köyü (ġekil 28) 1.DS 24.10.1997 5466 

22 Çayırköyü Tümülüsü / Bolu Çayırköyü 1.AS 01.02.2001 7148 

23 Yayladınlar Tümülüsü / Bolu Yayladınlar Köyü 1.AS 01.02.2001 7148 

24 Nekropol Alanı / Bolu Çaygökpınar Köyü Rıfatlar Mahallesi 3.AS 26.03.2004 9047 

25 Nekropol Alanı / Bolu Sultanbey Köyü 1.AS 18.11.2005 1068 

26 Nekropol Alanı / Bolu Karaköy Köyü 1.AS 20.09.2006 248 

27 Nekropol Alanı / Bolu Yeniakçakavak Köyü 3. AS 20.06.2008 3244 

28 Gavurharmanı Tepe Bizans YerleĢimi / Bolu Sultan Köyü 1.AS 09.01.2009 3803 

29-30 Kentsel-Arkeolojik Sit Alanı / Bolu Büyükcami–Karamanlı Mah. KAS 23.01.2009 3871 

31 Tümülüs / Bolu Gökpınar Köyü 1AS 14.10.2009 4479 

32 Bizans Yapı Kalıntısı / Bolu Kuzfındık Köyü Öreniçi Mevkii 

Dörtdivan 

1AS 30.06.2010 5186 

33 Deveciler Tümülüsü / Dörtdivan Deveciler Köyü 1.AS 21.12.1993 3336 

34 Antik YerleĢim Yeri / Dörtdivan Köroğlu Mevkii 1.AS 29.05.1997 5204 

35 Nekropol Alanı I / Dörtdivan Köroğlu Mevkii 3.AS 29.05.1997 5204 

36 Nekropol Alanı II / Dörtdivan Köroğlu Mevkii 3.AS 29.05.1997 5204 

37 Samat Tümülüsü / Dörtdivan Samat Yaylası 

Gerede 

1.AS 18.97.1994 3624 

38 YerleĢim Yeri+ Nekropol Alanı / Gerede Akçabey Köyü 1.AS 21.12.1993 3338 

39 Nuhören Höyüğü / Gerede Nuhören Köyü 1.AS 06.03.1996 3898 

40 Ümitköy Antik YerleĢim Yeri / Gerede Ümitköy 1.AS 18.07.1994 3624 

41 Kümbet YerleĢimi / Gerede Kürkçüler Köyü Kümbet Mevkii 3.AS 17.06.2010 5152 

42 Bizans Yapı Kalıntısı / Havullu Köyü Ören Mevkii 19 parsel 

Göynük 

1.AS 05.08.2010 5268 

43 Kentsel Sit Alanı Göynük Ġlçe Merkezi KS 11.05.1990 1222


44 YerleĢim Yeri + Kilise / Göynük Kilciler Köyü AS 28.01.1992 2196 

45 Nekropol Alanı / Göynük Ġbrahimözü Köyü 1.AS 07.10.2005 946 

46 Yivce Höyüğü / Göynük Ekinciler Köyü 1.AS 30.09.2010 5396 

Kıbrıscık 

47 Kaya Kilise ve Kaya Evleri / Kıbrıscık Belen Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

Mengen 

48 KayabaĢı Antik Yapı Kalıntısı / Mengen KayabaĢı Köyü Çevresi 1.AS 27.03.1993 3107 

49 Bizans Kilisesi / Mengen Tabaklar Mahallesi 1.AS 01.02.2002 7754 

50 YerleĢim Yeri+Nekropol Alanı / Mengen ġahbazlar Köyü 3.AS 11.11.2005 1033 

Mudurnu 

51 Kentsel Sit Alanı / Mudurnu Ġlçe Merkezi KS 15.01.1991 1609 

52 Mudurnu Kalesi / Mudurnu Hisartepe Mevkii AS 15.01.1991 1609 

53 Karamurat Gölü / Mudurnu TaĢkesti Beldesi 1.AS 23.14.1996 4990 

54-55 Pelitözü Tümülüsleri(2) / Mudurnu Abant Pelitözü Yaylası 1.AS 10.01.2003 8354 

56-57 Gedikler Tümülüsleri(2) / Mudurnu Abant Gedikler Yaylası 1.AS 10.01.2003 8354 

58 Nekropol Alanı / Mudurnu Karacakaya Mahallesi 1.AS 09.09.2005 866 

59 Bizans Yapı Kalıntısı / Mudurnu SamsaçavuĢ Köyü 3.AS 21.11.2007 2790 

60 Ören Yeri / KarĢıköy Köyü Asarlık Mahallesi Gazelpınarı Mevkii 3.AS 24.12.2010 5653 

61 Tümülüs / Mudurnu Pelitözü Köyü 1.AS 24.12.2010 5652 

62 TaĢçılar III. Derece Ark. Sit A./ TaĢçılar Köyü Alkaya Deresi Mevkii 3.AS 24.12.2010 5652 

63 Uzunçam III. Derece Ark. Sit A./Uzunçam Köyü Davudbeleni Mevkii 3.AS 24.12.2010 5652 

64 Gelinözü III. Derece Ark. Sit A./Gelinözü Köyü Göğüren Mahallesi 3.AS 24.12.2010 5652 

65 Hacıhalimler III. Derece Ark. Sit A./ Hacıhalimler Köyü Ören Mevkii 3.AS 24.12.2010 5652 

Seben 

66 Fosil Ormanı / Seben HocaĢ Köyü 1.DS 07.10.2005 951 

67 Muslar Kaya Evleri / Seben KaĢbıyıklar Köyü Muslar Mahallesi 1.AS 10.04.2009 4062 

68 Muslar Kaya Evleri / Seben KaĢbıyıklar Köyü Muslar Mahallesi 1.DS 10.04.2009 4062 

69 Solaklar Kaya Evleri / Seben Solaklar Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

70 Solaklar Kaya Evleri / Seben Solaklar Köyü 1.DS 10.04.2009 4062 

71 Kabak Kaya Evleri / Seben Kabak Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

72 Kabak Kaya Evleri / Seben Kabak Köyü 1.DS 10.04.2009 4062 

73 Sendik Kaya Evleri / Seben Yuva Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

74 Çeltikdere Kaya Evleri / Çeltikdere Köyü Malhat Mahallesi 1.AS 10.04.2009 4062 

75 Eskikent YerleĢimi / Seben Yuva Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

76 Nekropol Alanı / Seben HocaĢ Köyü 1.AS 10.04.2009 4062 

77 Seylik Mağaraları / Seben Musasofular Köyü 1.DS 10.04.2009 4062 

Yeniçağa 

78 Yeniçağa Höyük / Adaköy ile GölbaĢı Köyleri Arası 1.AS 09.01.2009 3809 

*Kısaltmalar: AS- Arkeolojik sit, DS- Doğal sit, KS- Kentsel sit., KAS- Kentsel Arkeolojik Sit Alanı 

Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010) 

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması 

Gerekli Alanlar 

Böyle bir alan yoktur. 

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 

Yürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma 

SözleĢmesi” (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan 

“Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma 

Bölgeleri, “Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları” 


- 71 -



Yürürlüğe Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi” (Barcelona 

SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 


F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan 

“Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği 

Ülkemizde “Özel Koruma Alanı” Olarak BelirlenmiĢ Alanlar 


F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ 

Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme 

Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar 


F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has 

Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 

Alanlar 



Yürürlüğe Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi”nin 1. 

ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 

Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal 

Alanlar 



Yürürlüğe Giren “Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme 

Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi” (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca 

Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar 


F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan 

Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri 

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 

Herhangi bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması 

Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa 

Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf Ġle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının 

Tamamı 

- 72 -


E.3 Arazi baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların 

Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme 

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak 

Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık 

ve Turbiyeler Ġle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru 

Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 


F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları 

D Su Konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

F.4.3.5. Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye 

DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama 

Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, 

Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar 


KAYNAKÇA 


2-Bolu Tarım Ġl Müdürlüğü 


4-Bolu Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 

5-Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü 

- 73 -


G.1. Yörenin Turistik Değerleri 

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 

G.1.1.1. Konum 

G.1.1.2. Fiziki Özellikleri 

G.TURĠZM 

Resim G.1. Köroğlu Heykeli 

Bolu, yer aldığı coğrafi konum itibariyle Ankara - Ġstanbul gibi iki büyük 

metropolün arasında yer alır. Ġller arası otoyol geçiĢinin bulunması Bolu‘nun avantajı 

olarak değerlendirilebilir. Göller diyarı olan Bolu‘nun turizm potansiyelinin oluĢmasını 

ve ülke çapında duyulmasını sağlayan etrafı yeĢil, çam ve köknar ağaçları ile zengin bir 

bitki örtüsüne sahip, yaz ve kıĢ sporları için elveriĢli, dinlenme tesisleri ile yerli ve 

yabancı turistlere hizmet vermektedir. Bolu‘da kıĢ turizmi, av turizmi, sağlık turizmi, 

kongre turizmi ve doğa turizmi alanlarında yoğun olarak faaliyette bulunulmaktadır. 

G.1.2. Kültürel Değerleri 

Bolu, Anadolu‘nun eski yerleĢme yerlerinden biridir. Ġl ve çevresinde Hitit, Frig, 

Roma, Bizans ve Erken Osmanlı döneminden kalma birçok tarihi eser bulunmaktadır. 

Bolu Ġli‘ndeki antik yerleĢimlerin en 

önemlilerinden birisi, bu günkü kent 

merkezindeki Bıthynıum‘dur. Diğer bir antik kent 

Seben Ġlçesi‘nin 14 km güneyinde Kesenözü 

Köyü‘ndeki Pavlu Kaplıcası civarındadır. Yapılan 

kazılar sonunda ortaya çıkan kalıntılar ve bulgular 

bölgenin eski bir yerleĢim yeri olduğunu 

göstermiĢtir. Kalıntıların en önemlisi halen 

kullanılmakta olan kaplıca hamamıdır. Arkeolojik 

açıdan zengin olduğu bilinmekle birlikte bölgede 

bir kazı çalıĢması yapılmamıĢtır. Resim G.2. Çeltikdere Kilise Kalıntısı 

- 74 -


Potansiyel antik yerleĢme alanı olarak sayılabilecek alanların baĢlıcaları Ģunlardır: 

Karaköy, Belen Köyü, Alemdar Köyü (Kıbrıscık), Çamyayla Köyü ve Kilciler Köyü 

(Göynük), Asar Köyü (Mudurnu), Keçi Kalesi ve Esentepe‘nin kuzeyinde Hamamlık 

Mevkii (Gerede), YağbaĢlar Köyü (Dörtdivan), Gökçesu Vadisi (Mengen), Çeltik deresi 

(Seben) ve Bolu Ġli‘nde Hisartepe, Hıdırlıktepe, Uğurlunaip ve Kargatepe, ayrıca Bolu‘nun 

5 km kuzeyinde Halı Hisarı yöreleridir. 

Bolu kenti ve çevresinin Anadolu‘nun en eski yerleĢimlerinden biri olduğunu 

gösteren Bronz Çağı ve Önhitit (Ġ.Ö. 2000-1750) dönemine ait seramik parçaları, Bolu 

Orman Okulu yakınındaki höyükten çıkarılmıĢtır. Bunlar, bölgenin en eski buluntularıdır. 

AraĢtırmaların yetersizliği antik kent yapılarının ortaya çıkarılamaması sonucunu 

doğurmuĢtur. Yöredeki en kapsamlı çalıĢma, 1978 yılında Hisartepe‘de yapılmıĢtır. Bu 

çalıĢmada Bithynion antik kentine ait Helenistik Dönem seramik parçaları, piĢmiĢ toprak 

künkler, moloz taĢtan duvar kalıntıları, seramik fırın kalıntısı ve Roma Ġmparatoru 

Hadrianus‘un sevgilisi Antinoos için ölümünden sonra yaptırdığı Antinoos Tapınağı 

kısmen ortaya çıkarılmıĢtır. 

Müzeler: 

Kültür Merkezi‘nde bulunan Bolu Müzesi‘nde sergilenen eserler, yörede yapılan 

kazılarda bulunmuĢtur. Müze‘de Roma Kralı Antonius'a ait olduğu sanılan heykel baĢı, 

Roma, Bizans, Osmanlı dönemine ait sikkeler, heykeller, yazıtlar ve etnoğrafik değerde ev 

eĢyaları vardır. Müzede 2010 yılı sonu itibariyle 2977 adet arkeolojik, 1689 adet etnoğrafik 

ve 11377 adet sikke olmak üzere toplam 16049 adet eser bulunmaktadır. 

Resim G.3. Bolu Müzesinden Görünüm 

Müze envanterine kayıtlı büyük boyutlu taĢ ve piĢmiĢ toprak eserler Müze 

bahçesinde sergilenmektedir. Bahçede sergilenen eserler Roma, Bizans ve Osmanlı 

dönemlerine aittir. Bu eserler arasında Roma dönemine ait lahitler, mezar stelleri, heykel 

kaideleri, sütunlar, sütun kaideleri, sütun baĢlıkları, friz, arĢitrav vb. mimari elemanlar; 

Bizans dönemine ait vaftiz teknesi vb. mimari parçalar; Osmanlı dönemine ait kitabeli 

mezar taĢları bulunmaktadır. Müzemiz tarafından yapılan kurtarma kazılarında açığa 

çıkarılan Roma dönemi mezarları ve lahitleri ile Osmanlı dönemi mezar taĢları Müze 

bahçesinde gruplar halinde halkımızın ziyaretine sunulmuĢtur. 

Ġlimiz dâhilinde 2 Sinema, 1‘i Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, 1‘i Bolu Belediyesi, 

1‘i Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğüne ait olmak üzere 3 Kültür Merkezi vardır. 

- 75 -


Halkımıza yönelik olarak Türk halk müziği, Türk sanat müziği, resim, bağlama, 

gitar dersleri verilmekte, çeĢitli sanat dallarında sergiler açılmaktadır. BaĢta A.Ġ.B.Ü. 

öğrenci toplulukları olmak üzere, çeĢitli kuruluĢlar tarafından tiyatro, konser, Ģiir 

dinletileri, söyleĢi gibi etkinlikler gerçekleĢtirilmektedir. 

Abant, Yedigöller, Gölcük gibi önemli turizm potansiyeli olan alanlarda planlama, 

çevre düzeni, alt yapı gibi çalıĢmaların yanı sıra Ġldeki termal kaynakların 

değerlendirilmesine yönelik çalıĢmalar devam etmektedir. Bu kapsamda; Mudurnu Sokak 

SağlıklaĢtırma Projesi tamamlanmıĢtır. Mudurnu ve Göynük ilçelerimiz baĢta olmak üzere 

il genelinde bulunan 389 adet Sivil Mimari Örneği Yapıdan Bakanlık desteğiyle 103 

adedinin bakım onarımları yapılmıĢ olup, ihtiyaç duyulan diğer tarihi tescilli konutların 

onarım ve restorasyonlarının da tamamlanması gerekmektedir. 

12 Kasım 1999 tarihindeki depremde orta hasar gören Kültür Merkezi Binasının 

onarım ve güçlendirmesi yapılarak, 2005 yılı sonu itibariyle hizmete açılmıĢtır. Ġl Kültür ve 

Turizm Müdürlüğü, Müze Müdürlüğü ve Ġl Halk Kütüphanesi Müdürlüğü 2006 yılı 

baĢından itibaren binada hizmet vermeye baĢlamıĢtır. Kültür Merkezinde bulunan 380 kiĢi 

kapasiteli tiyatro salonu 2006 yılında faaliyete geçmiĢtir. Kültür Merkezi bahçesindeki eser 

sergileme ve çevre düzenleme çalıĢmaları bitirilmiĢtir. 1999 depreminden beri kapalı olan 

Güzel Sanatlar Galerisi ve Sergi Salonu da 2009 yılı sonunda tamamlanarak hizmete 

açılmıĢtır. 

Bina içerisinde bulunan müze teĢhir salonlarında da teĢhir-tanzim çalıĢmaları 

tamamlanarak 18 Mayıs 2006 tarihinde ziyarete açılmıĢtır. 

Kültür Merkezi binasının giriĢ katında yer alan Müze; arkeoloji salonu ve 

etnoğrafya salonu olmak üzere 2 bölümden oluĢmaktadır. 

Arkeoloji Salonu: Müzenin giriĢ katında yer alan Arkeoloji salonunda Neolitik, 

Eski Tunç, Frig, Urartu, Lydia, Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait mermer, cam, 

maden ve piĢmiĢ toprak eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Bu eserler arasında 

bulunan ve M.Ö. II. bine tarihlenen Seben-Korucuk Köyü buluntuları; M.Ö. I. bine ait 

Değirmenözü Köyü eserleri; Hellenistik döneme ait Göynük – Susuzkınık Köyü 

buluntuları; Seben – Çeltikdere Köyünde ele geçirilen sağlık tanrısı Asklepios, kızı Hygeia 

ve yardımcısı Telesphoros Heykelcikleri ile Bolu Ġli – Merkez Ġlçede açığa çıkarılan Roma 

dönemine ait Herakles Heykeli, Kadın BaĢı, Hermes Büstü, Nymphe Heykeli ve Gladyatör 

Mezar Steli Bolu arkeolojisi bakımından büyük öneme sahip eserlerdir. 

Claudiopolis (Bolu) antik kenti nekropolünde (mezarlık alanı) Müzemizce yapılan 

kurtarma kazısında açığa çıkarılan Roma dönemine bir tuğla mezar örneği de iskelet ve 

mezar hediyeleri ile birlikte arkeoloji salonunda sergilenen eserler arasında yer almaktadır. 

Sikke Bölümü: Arkeoloji salonunda altın, gümüĢ ve bronz sikkelerden oluĢan 

zengin bir sikke koleksiyonu mevcuttur. Ġki ayrı bölüm halinde sergilenen sikkelerin ilk 

grubunda Grek Ģehir ve krallık sikkeleri ile Roma ve Bizans Ġmparatorlarına ait sikkeler 

sergilenmektedir. 

Ġslami sikkeler bölümünde ise Emevi, Artuklu, Selçuklu, Ġlhanlı, Osmanlı vb. 

Ġslami kültürlere ait sikke örnekleri yer almaktadır. Bu bölümde 3 ayrı grup halinde 

sergilenen Osmanlı defineleri sikke bölümünün en dikkat çekici eserlerindendir. 

- 76 -


Etnoğrafya Salonu: Müzenin ikinci katında yer alan Etnoğrafya salonunda 19. 

yüzyıl ile 20. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen ve yakın geçmiĢte günlük hayatta kullanılan 

etnoğrafik eserler; konu birliği oluĢturan vitrinlerde, yöresel özellikler gözönünde 

bulundurularak ziyarete sunulmuĢtur. Bu eserler arasında silah koleksiyonu, dini eserler, 

takılar, Mudurnu yöresi oya örnekleri, gündelik yaĢama ait madeni eserler, iĢleme ve 

dokumalar ile kıyafetler bulunmaktadır. Etnoğrafya salonunun bir bölümünde geleneksel 

bir Bolu Evine ait mutfak ve oturma odası ile ayrı bir vitrinde de Bolu‘da Kına Gecesi 

tasarımı yapılmıĢtır. 

Tablo.G.1. Kütüphanelere ĠliĢkin Sayısal Veriler 

HALK KÜTÜPHANELERĠNE ĠLĠġKĠN VERĠLER 

Kütüphane Kitap Sayısı Okuyucu 

Sayısı 

Üye Sayısı 

Ödünç Verilen Kitap 

Sayısı 

Merkez 47.104 56.314 2.430 20.003 

Dörtdivan 4.466 4.160 258 2.358 

Gerede 15.598 11.594 243 3.033 

Göynük 16.706 4.658 448 1.131 

Kıbrıscık 6.386 - - - 

Mengen 11.758 13.222 447 5.642 

Mudurnu 22.597 4.398 389 1.367 

Seben 9.727 4.036 458 1.388 

Yeniçağa 4.924 3.937 405 718 

TOPLAM 139.266 102.319 5.078 35.640 

GEZĠCĠ KÜTÜPHANE 

Kitap Sayısı 3.754 


Sivil Mimarlık Eserleri-Eski Kentsel Doku: 

Bolu yöresinde mimaride ağacın ana malzeme olarak kullanıldığı, eski yapı 

tekniğinin kullanıldığı görülmektedir. Yörede iri ağaç gövdelerinden yapılan eski evlere 

―çantı‖ denmektedir. Bu teknik geçmiĢte dini yapılarda da kullanılmıĢtır. Yüzyılın baĢına 

kadar bu teknikle yapılan dini yapılardan çok azı günümüze kadar ulaĢabilmiĢtir. Kentin 

―Eski Kent‖ kesiminde bugün halen mevcut olan, ancak sayıları giderek azalan sivil 

mimariye örnek teĢkil eden bahçe içindeki ahĢap, büyük kapılı, büyük odalı, iĢlemeli 

tavanlı, aydınlık ve sağlıklı evler, günümüzde yerini apartmanlara bırakmıĢtır. 

Resim G.4. Eski Kentsel Dokuyu Yansıtan Ahşap Bir Ev 

- 77 -


Ülkemizde doğal güzellikleriyle bilinen Bolu, aynı zamanda bir tarih ve kültür 

Ģehridir. Ġl genelinde toplam (45) tarihi tescilli camii, (7) tarihi tescilli türbe, (20) tarihi 

tescilli çeĢme, (15) tarihi hamam, (6) tarihi han, (5) tarihi idari bina, (7) tarihi kale ve sur 

duvarı, (4) tarihi köprü, Solaklar ve Muslar Kaya evleri baĢta olmak üzere toplam (8) 

yerleĢim biriminde mağara ve kaya evleri, (7) tarihi kilise kalıntısı ilimiz kültür ve tabiat 

varlıkları içinde önemli eserlerdir. Bolu Merkezde (38), Göynük‘te (135), Kıbrıscık‘ta (2), 

Mengen‘de (3), Mudurnu‘da (207), Yeniçağa‘da (2), Gerede‘de (1) ve Seben‘de (1) olmak 

üzere toplam (389) tarihi tescilli konut bulunmaktadır. 

Tarihi Tescilli Camiler: 

Bolu Ġl genelinde; Bolu Merkezde (13), Dörtdivan‘da (1), Gerede‘de (6), 

Göynük‘te (7), Mengen‘de (6), Mudurnu‘da (7), Seben‘de (3), Yeniçağa‘ da (2) adet olmak 

üzere toplam (45) adet tarihi tescilli cami mevcuttur. 

Resim G.5. Mudurnu Yıldırım Bayezid Camii 

Ülkemizde, Osmanlı Devletine ait ayakta kalan en eski camii, ilimiz Mudurnu ilçesi 

Güveytepe Köyünde bulunmaktadır. Söz konusu camii, Osmanlı ordusundaki ilk çavuĢ 

unvanını taĢıyan, Osman Gazi‘nin silah arkadaĢı ve bölgenin fatihlerinden olan, Samsa 

ÇavuĢ tarafından yaptırılmıĢtır. 

Türbe ve Hazireler: 

Bolu Merkezde (3), Gerede‘de (1), Göynük‘te (6), Mengen‘de (1), Mudurnu‘da (4) 

olmak üzere toplam (15) adet tarihi türbe ve hazire bulunmaktadır. Ayrıca tescilli 

olmamakla birlikte yoğun olarak ziyaret edilen Ümmi Kemal (Bolu Merkez), ġair Dertli 

(Yeniçağa), Hızırbaba (Mengen) vb. çok sayıda türbe bulunmaktadır. 

Tarihi Tescilli ÇeĢmeler; 

Bolu Merkezde (11), Gerede‘de (1), Göynük‘te (3), Mengen‘de (2) ve Mudurnu‘da 

(3) olmak üzere toplam (19) adet tescilli çeĢme bulunmaktadır. Bolu Merkez, Gölyüzü 

Mahallesinde bulunan 1 adet çeĢme Büyükcami Mahallesine taĢınmıĢ ve restorasyonu 

yapılarak yeniden inĢa edilmiĢtir. 

Tarihi Hamamlar; 

Bolu Merkezde (6), Gerede‘de (1), Göynük‘te (1) Mudurnu‘da (5), Yeniçağa‘da (2) 

olmak üzere toplam (15) adet tarihi hamam bulunmaktadır. 

- 78 -


Resim G.6. Mudurnu Yıldırım Bayezid Hamamı 

Tarihi Hanlar: 

Bolu Merkez‘de (4), Gerede‘de (1), Göynük‘te (1) olmak üzere toplam (6) tarihi 

han bulunmaktadır. 

Tarihi Ġdari Binalar: 

Resim G.7. Bolu Valilik Binası 

Bolu Merkez‘de (3), Göynük‘te (2) olmak 

üzere toplam (5) tarihi idari bina mevcuttur. 

Tarihi Kale ve Sur Duvarları: 

Bolu Merkez‘de (2), Gerede‘de (2), Mudurnu‘da (3) olmak üzere toplam (7) tarihi 

kale ve sur duvarı mevcuttur. 

Tarihi Köprüler: 

Bolu Merkezde (2), Gerede de (1), Mudurnu da (1) olmak üzere Ġl genelinde (4) 

adet tescilli köprü mevcuttur. 

Mağara ve Kayaevleri: 

Seben ilçesi KaĢbıyıklar Köyü, Solaklar Köyü, Kabak Köyü, Yuva Köyü, 

Çeltikdere Köyü ve Musasofular Köyü ile Kıbrıscık Belen Köyü‘nde Erken Hıristiyanlık 

ve Bizans dönemlerine ait olduğu düĢünülen, kayalara oyularak yapılmıĢ çok sayıda evden 

oluĢan (7) antik yerleĢim birimi ile Mengen‘de Oyukkaya Mağarası bulunmaktadır. 

Arkeolojik Sit Alanları: 

Ġlimiz genelinde yukarıda belirtilen tescilli yapıların dıĢında, Bolu Merkezde (30) 

Gerede‘de (5), Göynük‘te (3), Dörtdivan‘da (5), Kıbrıscık (1), Mengen‘de (3) ve 

Mudurnu‘da (13), Seben‘de (7) ve Yeniçağa‘da (1) olmak üzere toplam (68) adet 

arkeolojik sit alanı mevcuttur. 

- 79 -


Doğal Sit Alanları: 

Bolu Merkezde (1) (Akkaya travertenleri) ve Seben‘de (5), Mudurnu‘da (1) olmak 

üzere toplam (7) adet doğal sit alanı mevcuttur. Akkaya travertenleri ile ilgili olarak 

Valiliğimizce sürdürülmekte olan çevre düzenleme çalıĢmaları ile diğer projelerin bir an 

önce tamamlanarak turizme açılması hedeflenmektedir. 

Kentsel Sit Alanları: 

Resim G.8. Akkaya Travertenleri 

Ġlimiz genelinde Bolu Merkezde Kentsel Arkeolojik Sit Alanı (Büyükcami 

Mahallesi – Karamanlı Mahallesi), Göynük‘te ve Mudurnu‘da Kentsel Sit Alanları olmak 

üzere toplam 3 adet Kentsel Sit Alanı bulunmaktadır. 

Tabiat Anıtları: 

Bolu, ülkemizin en zengin ağaç ve bitki topluluklarına sahip yörelerinden birisidir. 

Bu bağlamda ilimizde (14) adet anıt ağaç tescil edilerek koruma altına alınmıĢtır. Bolu 

Merkez Saccılar köyünde (1) ve Mengen Mamatlar yaylasında bulunan (2) adet meĢe ağacı 

ülkemizin en yaĢlı (1000 yaĢ) ve en kalın gövdeli, meĢe ağaçlarıdır. 

Yöresel El Sanatları: 

Yörenin el sanatlarını, ağaçtan yapılan bazı eĢya ve süsler oluĢturmaktadır. Göynük 

Yaylaları‘nda yapılan tahta kaĢıklar, ağaçtan saksılık, çiçeklik, sehpa, çeĢitli süs eĢyaları 

baĢlıcalarıdır. Ancak bu ürünler organize bir biçimde pazarlanamamaktadır. Bireysel 

gayretlerle, çoğunluğu Ankara-Ġstanbul yolu üzerindeki dinlenme tesislerinin satıĢ 

bölümlerinde veya açıkta pazarlanmaktadır. Kırsal alanlarda evlerde yapılan oya, dantel 

gibi eliĢleri ile eskiden kalma el tezgâhlarında yapılan pamuklu dokumalar, yünden Ģallar 

organize olmamıĢ, ek gelir sağlayan bireysel faaliyetlerdir. Ayrıca Seben Ġlçesi‘nde 

bağlama, Kıbrıscık Ġlçesi‘nde kaval yapımı diğer el sanatları olarak sayılabilir. 

Resim G.9. Yöresel El Sanatları 

- 80 -


Yöresel Mutfak: 

Bolu yöresinin tarihi ve turistik özelliklerinin yanı sıra yemekleri de oldukça 

zengindir. Özellikle Mengenli aĢçılar dünyaca tanınmıĢlardır. Mengen‘den yetiĢen aĢçıların 

tarihi, padiĢah mutfaklarına kadar dayanmaktadır. Atatürk‘ün aĢçısının da Mengenli 

olduğu bilinmektedir. Günümüzde turistik tesislerin bir çoğunda Mengenli aĢçılara 

rastlamak mümkündür. AĢçılık sanatı Mengen Ġlçesinin ata mesleğidir. Bu nedenle 

Mengen‘de 1985 yılında Anadolu AĢçılık Meslek Lisesi açılmıĢ ve bu sanatın bilimsel 

olarak geliĢtirilmesi amaçlanmıĢtır. 

Her yıl Haziran ayının üçüncü haftasında da Mengen‘de Türkiye‘nin tek ―AĢçılık 

Festivali‖ düzenlenmekte ve yarıĢma, sergi, konser, panel, Ģov, spor karĢılaĢmaları gibi 

etkinlikler gerçekleĢtirilmektedir. KaĢık sapı, kedi batmaz, paĢa pilavı, cevizli çörek, 

kabaklı gözleme, ovmaç çorbası, kızılcık tarhanası, mantarlı börek yöremize özgü 

yemeklerden bazılarıdır. Yörenin baĢlıca yemekleri; 

Ovmaç çorbası, kızılcık tarhana çorbası, nohutlu çorba, yayla çorbası, yoğurtlu 

bakla çorbası, imaret çorbası, kabaklı gözleme, çantıklı pide, etli mantı, ekmek aĢı, 

patatesli köy ekmeği, kedi batmaz, mantar sote, orman kebabı, kaldırık dolması, kaĢık sapı, 

Mengen pilavı, Mengen kuzu güveç, höĢmerim, katık, kaĢık atmaç, bakla çullaması, paĢa 

pilavı, kabak hoĢafı, kara kabak tatlısı, palize, coĢ hoĢafı, karavul Ģerbeti, kızılcık Ģurubu, 

uğut tatlısı, Mudurnu baklavası, saray helvası. 

Yöresel Giysi ve Oyunlar: 

Geleneksel özellikteki halk giysileri, kentsel yerleĢimlerde günlük yaĢamda artık 

kullanılmamaktadır. Özgün giysilere ancak dağ köylerinde rastlanmaktadır. Bu giysiler 

kadınlarda; baĢlık (tepelik), fermane (kollu cepken), üç etek Ģalvar, ak göynek, çorap, 

ayakkabı, kemer, kuĢak, çarıktır. Erkeklerde baĢa kalpak takılır, üstte elbise, elbisenin 

göğsünde iĢlemeler bulunurdu. Ġçe gömlek, ayağa yörelere göre çarık, deri çizme veya 

topuksuz makosen ayakkabı giyilirdi. 

BaĢlıca halk oyunları; Al Yemeni, Davul Oyunu, Gerede Zeybeği, Halimem, 

Kıbrıscık Karaköy Sekmesi, KarĢılaması, Köroğlu, Ada Yolu Kestane, Yılan, Ah 

Karadeniz, Değirmen, Kıbrıscık Tek Atlama, Kıbrıscık Çift Atlama, Pıt Pıt, Kürdün Kızı, 

Evlerim, Ördek, Cezayir, Sürütme, Bindirme, Göynük Zeybeği, Harbi Çengi, Mudurnu 

Zeybeği, Omuz Halayı, Ziller‘dir. 

Resim G.10. Yöresel Halk Oyunları 

- 81 -


Yöreye Özgü Üretim: 

Bolu’nun çam kolonyası, fındık Ģekeri, Bolu çikolatası, çam balı, kaymağı, tereyağı, 

patatesi, kızılcık tarhanası; 

Dörtdivan'ın teker peyniri; 

Gerede’nin deri ve bakır eĢyaları, Ģak Ģak helvası; 

Göynük’ün Ģeker fasulyesi, uğut marmelatı ve tahta eĢyaları; 

Kıbrısçık’ın pirinci ve yün ev eĢyaları, 

Mengen’in peyniri, nakıĢlı örtüleri ve burun çorapları; 

Mudurnu’nun saray helvası, köpük helvası, ipek oyaları; 

Seben’in meyve ve sebzeleri, Kızık kilimleri; 

Yeniçağa'nın torf toprağı ve göl balığı. 

Resim G.11. Yöresel Ürünler 

Tablo.G.2.Yöresel Kutlamalar 

KUTLAMANIN ADI 

YAPILDIĞI 

YER 

KUTLAMA 

TARĠHĠ 

SÜRESĠ 

Ġzzet Baysal‘ı Anma Günleri Bolu Mayıs ayının ikinci haftası 2 gün 

AkĢemseddin Anma Günü Göynük Mayıs ayının son haftası 1 gün 

Karagöl ġenlikleri Kıbrıscık Haziran ayı ilk hafta sonu 2 gün 

Atatürk‘ün Bolu‘ya GeliĢi Bolu 17 Temmuz 1 gün 

Yamaç ParaĢütü Festivali Abant Temmuz ayı 3. hafta sonu 2 gün 

Tokad-i Hayrettin Anma Günleri Elmalık Köyü / Bolu Temmuz ayının ilk Pazar günü 1 gün 

Ümmi Kemal Anma Günü Tekke Köyü / Bolu Temmuz ayının ilk Cuma günü 1 gün 

ġair Dertli Anma Günü Yeniçağa Temmuz ayı ( değiĢken ) 1 gün 

Mengen AĢçılık Festivali Mengen Haziran ayı (değiĢken) 2 gün 

Dörtdivan Köroğlu ġenlikleri Dörtdivan Temmuz ayı ilk hafta sonu 1 gün 

Yayla Bayramları Bolu Yaylaları Haziran -Temmuz Pazar günleri 1 gün 

Esentepe GüreĢleri Gerede Temmuz ayı 2. Pazar günü 1 gün 

Ġpekyolu Kültür Sanat ve Turizm 

Festivali 

Mudurnu 

- 82 - 

Temmuz ayının Ġlk Hafta Sonu 

(Cuma-Cumartesi-Pazar) 

3 gün 

ġehriman Anma Günü Mudurnu Temmuz ayının ilk Pazar günü 1 gün 

Bolu Beyaz Et Festivali Bolu Ekim Ayı (değiĢken) 2 gün 

Gerede Panayırı Gerede Eylül ayı 2. haftası 10 gün 

Ahilik Kültür Haftası Mudurnu Ekim ayının ikinci haftası 7 gün 

Seben Panayırı ve Elma Festivali Seben Ekim ayı ilk haftası 3 gün 

Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010)


G.2. Turizm ÇeĢitleri 

KıĢ Turizmi: 

Ülkemiz genelinde, yeĢil doğası, ormanları, gölleri, yaylaları ve diğer doğal 

güzellikleri ile Bolu, özellikle kıĢ turizminde önemli bir yere sahiptir. Bunların en 

önemlileri, Kartalkaya ve Gerede Arkut Dağı‘dır. Ayrıca Köroğlu Dağı Turizm Alanı 2. ve 

3. GeliĢim Bölgeleri olan Sarıalan ve Köroğlu Dağı potansiyel kıĢ turizmi alanlarıdır. 

Kartalkaya: 

Resim G.12. Kartalkaya Kayak Merkezi 

- 83 - 

Kartalkaya Kayak Merkezi Bolu‘nun 38 

km güney doğusunda 1800 – 2200 m 

rakımlar arasında yer almaktadır. KıĢ 

turizminde büyük önem arz eden 

ilimizde; Köroğlu Dağları‘nda mevcut 

turizm alanı içerisinde Kartalkaya 

Kayak Merkezi, ülkemizin en önemli 

kayak merkezlerinden biridir. 

Kartalkaya‘da her türlü aktivite ve konfora sahip Kartal, Grand Kartal, Dorukkaya 

ve Golden Key Otelleri bulunmaktadır. Toplam 18 lift ve 28 adet pistin bulunduğu 

Kartalkaya‘da toplam pist uzunluğu 30 km‘dir. Aralık-Nisan ayları arasında 120 gün 

boyunca kıĢ sporları yapılabilen bölge, kayak sporu için önemli bir çekim alanıdır. 

Kartalkaya‘da toplam 1227 yataklı 4 adet belgeli otel, çeĢitli aktiviteleriyle sezon 

boyunca hizmet vermektedir. 

Arkut Dağı: 

Gerede Ġlçesinin 4 km kuzeyinde, çevresi 

asırlık çam ağaçlarıyla kaplı, kıĢ mevsiminde kıĢ 

sporları ve kayak olanağı bulunan bir yerdir. Çok 

güzel bir doğaya sahip olan Esentepe Gerede‘ye 

hâkim mükemmel bir manzaraya sahiptir. 

Esentepe‘de özel sektör tarafından iĢletilen üç 

yıldızlı 160 yataklı Esentepe Oteli hizmet 

vermektedir. 

Av Turizmi: 

Resim G.14. Olta Balıkçılığı 

Resim G.13. Gerede - Esentepe 

Ġlimizin sahip olduğu bitki örtüsü, içinde çeĢitli 

av hayvanlarını barındırır. Bunların baĢlıcaları tavĢan, 

domuz, tilki, ayı, keklik, ilik, geyiktir. Ġlimizde 

bulunan çok sayıdaki göl, sportif olta balıkçılığı için 

idealdir. Abant Gölü, Gölcük, Gölköy Barajı, 

Yeniçağa Gölü, Karamurat Gölü, Çubuk gölü, Sünnet 

Gölü, Sülük Gölü ve Karagöl‘de çok lezzetli alabalık, 

sazan, mercan ve gümüĢ balıkları olta ile 

avlanabilmektedir.


Sağlık (kaplıca) Turizmi: 

Jeolojik bakımdan yurdumuzun en önemli fay tabakası üzerinde kurulmuĢ bulunan 

ilimiz, turizm bakımından önem taĢıyan jeo-termal su kaynaklarına da sahiptir. 

Bolu Kaplıcaları 

ġehir merkezine 5 km mesafede, Karacasu mevkiinde bulunan kaplıcalar, Seben 

Dağı eteklerinde çevresi ormanlarla kaplı bir dinlenme yeridir. Turizm Bakanlığı 

tarafından 1994 yılında “Termal Turizm Merkezi” ilan edilen bölgede, Termal Otel ve 

Büyük Kaplıca, Küçük Kaplıca ve Sağlık Bakanlığı‘na ait Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon 

Hastanesi olmak üzere 3 birim hizmet vermektedir. Mineral bakımından zengin olan 

kaplıca suyu, romatizmal hastalıklara, deri hastalıklarına, dolaĢım ve kalp rahatsızlıklarına, 

solunum yolu hastalıklarına, kadın hastalıklarına, sindirim yolu hastalıklarına, kemik ve 

kireçlenme rahatsızlıklarına ve metabolizma bozukluklarına iyi gelmektedir. GeçmiĢi 

Bizans dönemine kadar uzanan Büyük Kaplıcaya ek olarak inĢa edilen 4 yıldızlı Termal 

Otel, konforlu bir tesistir. Küçük Kaplıca oteli ile birlikte toplam 310 yatak kapasitelidir. 

Önümüzdeki yıllarda 500 yataklı yeni termal tesislerin hizmete girmesi için çalıĢmalara 

devam edilmektedir. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi, ülkemizin bu alanda en 

önemli hastanelerinden biri olup, 150 yataklıdır. Ġzzet Baysal Vakfınca bölgeye yeni bir 

Fizik Tedavi Hastanesi yapımına baĢlanmıĢtır. 

Resim G.15. Bolu Termal Otel 

Babas Kaplıcası 

Mudurnu‘ya 5 km uzaklıktadır. Bölgede 18 yataklı bir otel mevcuttur. Kaplıca, 

metabolizma hastalıkları üzerindeki olumlu etkisi ile kaplıca turizmi açısından önemli bir 

alan olma özelliğini korumaktadır. 

Sarot Kaplıcası 

Mudurnu‘ya 30 km uzaklıkta Ilıca Köyü‘nde yer almaktadır. Kaplıca, diğerlerinden 

oldukça değiĢik olarak acı sular grubuna girer. Fiziksel olarak hipertermal, hipotonik bir 

maden suyudur. Önümüzdeki yıllarda inĢa edilecek tesislerle Sarot Kaplıcası, termal 


Pavlu Kaplıcaları 

Seben Ġlçemizin 14 km güneyinde Kesenözü köyünde bulunan Pavlu Kaplıcaları 

solunum-dolaĢım bozuklukları, mide, safra kesesi hastalıklarına Ģifa olmaktadır. Özel 

sektörce iĢletilen konaklama tesisleri bulunmaktadır. 

Çatak Termal Kaynağı 

Göynük‘e 30 km. mesafede dik yamaçlar arasında ĢaĢırtıcı güzellikte bir vadide yer 

almaktadır. Sıcak su kaynağı çevresinde herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Sağlık 

turizmi açısından geliĢme potansiyeline sahip bir alandır. 

- 84 -


Kongre Turizmi: Ġlimiz Ankara ve Ġstanbul‘un tam ortasında olması nedeniyle 

kongre ve seminer turizmi konusunda da ideal bir konuma sahiptir. Abant bölgesinde 

bulunan tesisler bu konuda büyük bir taleple karĢılaĢmaktadır. Ġlimizin her yönüne dağılmıĢ 

tüm tesislerimiz yıl boyu seminer, bilgi Ģöleni, panel ve kongre organizasyonları 

yapabilmektedirler. 

Tablo.G.3.Ġlimizde Bulunan Bazı Toplantı Salonları: 

Tesisin Adı Sınıfı (*) Konumu Kapasitesi 

Abant Palas Otel ***** Abant 650 

Büyük Abant Otel ***** Abant 800 

Koru Otel **** Bolu Dağı 473 

Termal Otel **** Karacasu 400 

Kartal Otel *** Kartalkaya 200 

Dorukkaya Otel Oberj Kartalkaya 300 

Grand Kartal Otel Oberj Bolu 200 

Esentepe Otel *** Gerede 100 

Köroğlu Otel *** Bolu 140 

Yurdaer Otel *** Bolu 50 

Green Park Otel *** Gerede 50 

Petro Club Tatil Köyü Yerel Belgeli Abant Yolu 200 

Doğal YaĢam Otel Yerel Belgeli. Sünnet Gölü 100 

Göynük Doğa Otel Yerel Belgeli Göynük 150 

A.Ġ.B.Ü.Kongre Salonları - Gölköy kampüsü 750 

Kültür Sitesi - Bolu 380 


Yayla Turizmi: 

Bolu, yayla turizmi açısından önemli potansiyele sahip olan bir ildir. Ġlimizde 

bulunan 380 civarında yayla yeĢil ormanlarla kaplı dağlar üzerinde, gür akarsuların geçtiği, 

yemyeĢil, verimli düzlüklerdir. 

Aladağ Yaylaları 

Bolu‘nun güneyinde dağ yamaçları üzerinde, ormanlar arasında yer alır. Piknik ve 

kamp olanakları bulunan bu yaylaların çevresinde Aladağ Ġzcilik Kampı, eğitim tesisleri ve 

gölet yer almaktadır. 

SarıalanYaylaları 

Bolu‘nun 28 km güneyinde Kartalkaya yolu üzerindedir. Çevresinde 14 yayladan 

oluĢan bir yayla grubudur. Bölgede yıl boyu açık olan çeĢitli konaklama tesisleri 


At Yaylası 

Bolu‘nun kuzey yakasında yer alan bu yayla özellikle kirazları ile ünlüdür. Burada 

her yıl geleneksel kiraz bayramı Ģenlikleri yapılır. 

- 85 -


Resim G.16. At Yaylasından Bir Görünüm 

Kızık Yaylası 

Aladağ yaylalarının çok yakınındadır. Yayla evleri, değiĢik mimarisiyle dikkati 

çeker. Bu evler, hiç çivi kullanılmadan, çam ağaçlarından çatkılı, birbirine geçme Ģeklinde 

yapılmıĢtır. Yaylalara ulaĢım kolay olduğu için yöre insanları hem yaz aylarında hem de 

kıĢ aylarında yayla evlerinde kalmaktadırlar. 

Gerede Yaylaları 

Gerede‘nin güneyinde 1200–1500 m yükseklikte bulunan bu yaylalar, HaĢat, 

Zorpan ve Doğu Köroğlu dağları üzerinde bulunan Dörtdivan yaylalarıdır. 

Kıbrısçık Yaylaları 

Köroğlu dağlarının güney yamaçlarındaki 

düzlüklerde bulunurlar. En önemli yaylaları Belen, 

Karaköy, Kökez, Bölücekkaya, Kardoğan ve Deveren 

(1825 m) yaylalarıdır. 

- 86 - 

Resim G.17. Kıbrıscık Yaylaları 

Mengen Yaylaları 

Ġlçenin doğusunda yer alan baĢlıca yaylalar Sarıklı, Soğucak, Mile, Sepetçiler 

yaylalarıdır. 

Göynük Yaylaları 

1000–1500 m arasında bir Ģeritte sıralanan yaylaların en önemlileri Karabey ve 

KaĢıkçı yaylalarıdır. 

Seben Yaylaları 

Kiraz dağı çevresinde toplanmıĢ ortalama 1400 m yükseklikte olan bu yaylaların en 

önemlileri Alpagut, Gerenözü, Ayman ve Kozyaka yaylalarıdır. 

Gezi ve Mesire yerleri: 






ulaĢımı sağlayan yolun kötü durumda olması nedeniyle ulaĢım çok zahmetli olmaktadır.


Resim G.18. Yedigöller Milli Parkı 

Milli Parkta hâkim bitki örtüsü kayın ağaçlarıdır. Ayrıca meĢe, gürgen, kızılağaç, 




Ülkemizde ilk kültür alabalığı üretme istasyonu 1969 yılında bu Milli Parkta kurulmuĢtur. 

Dolayısıyla rekreasyonel açıdan olta balıkçılığı için önemli bir alandır. Ayrıca kampçılık, 

günübirlik piknik, dağ yürüyüĢü, fotoğrafçılık ziyaretçilerin yapabileceği diğer 

aktivitelerdir. Milli Park içerisindeki farklı büyüklük ve formlardaki saf kayın, kara kayın, 

karaçam, meĢe ormanlarıyla çerçevelenmiĢ üst üste dizilmiĢ göller, Kapankaya manzaralı 

seyir terasından farklı renk-doku çeĢitliliği, irili ufaklı Ģelaleler, çok sayıda doğal su 

kaynakları, Geyik Üretme Sahası, özellikle sonbahardaki flora çeĢitliliğinin sergilendiği 

farklı renklerdeki eĢsiz peyzaj görüntüleri görülmeye değer güzellik ve yerlerdir. Kamp 

alanı, konaklama tesisleri ve lokanta halen özel sektörce iĢletilmektedir. 






edilmiĢtir. Göl çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. Sarıçam, kayın, karaçam, sapsız 

meĢe, kavak, diĢbudak, gürgen, söğüt, ardıç, ormangülü, ılgın, fındık, muĢmula, papaz 

külahı, alıç, çobanpüskülü, kuĢburnu, eğrelti, böğürtlen, çilek, sütleğen, nane, ahududu, 

sarmaĢık, ısırgan, atkuyruğu ve çayır otları florayı oluĢtururken; domuz, geyik, karaca, ayı, 

tilki, çakal, tavĢan, yırtıcı-ötücü kuĢlar ve gölde endemik tür olan Abant alası da faunayı 

oluĢturur. Yazın piknik ve dinlenme yeri, kıĢın da bazı kıĢ sporlarının yapılabileceği bir 

alandır. Gölde bulunan Abant Alabalığı özgün ve ünlü bir türdür. Yöre ormanları, geyikler 

için uygun yaĢam ortamlarından biridir. Piknik, kamping, sportif olta balıkçılığı, yürüyüĢ 

alanları; faytonla ve atla gezinti parktaki önemli etkinlik türleridir. Göl etrafında 2 adet 

otel ile Özel Ġdareye ait Göl Gazinosu, Orman Ġdaresine ait bir sosyal tesis, kamping alanı, 

bungalov evler ve restaurantlar mevcuttur. 

Gölcük (Orman Ġçi Dinlenme Merkezi) 

Bolu‘nun 13 km güneyinde yapay bir set gölüdür. Yüzeyi 45.000 m 2 ‗dir. Etrafı 

çam ağaçları ile çevrilidir. KıĢın çok etkileyici bir görüntüye sahiptir. Gölün çevresinde 

Çevre ve Orman Bakanlığı Misafirhanesi ve kafeterya vardır. Ayrıca kamping için uygun 

alanlar vardır. Göle 8 km mesafede Karacasu‘da bulunan Termal Otel ve Kaplıca 

Tesislerinde kalınabilmektedir. Gölcük‘te konaklama yapılabilecek bir tesise ihtiyaç 


- 87 -


Gölköy Baraj Gölü 

Resim G.19. Gölcük Orman İçi Dinlenme Merkezi 

Bolu‘nun 10 km batısında, Mudurnu yolu üzerindedir. Bolu ovasını sulama 

amacıyla yapılan barajın çevresi ormanlarla kaplıdır. Piknik ve olta balıkçılığı için 

elveriĢlidir. 

Akkaya Boğazı 

Bolu‘nun 10 km güneyinde Mudurnu yolu üzerinde bulunan travertenler, Bolu‘nun 

Pamukkalesi olarak görülmeye değer bir güzelliğe sahiptir. YemyeĢil doğa ile bütünleĢen 

bir manzara sergileyen Akkayalar, dinlenmek ve piknik yapmak için ideal bir ortam sunar. 

Ġlçelerimizde Turizm: 

Resim G.20. Sünnet Gölü 

- 88 - 

Göynük 

Sünnet Gölü; Erenler ve Kurudağ 

tepeleri arasında, dar ve derin bir vadinin 

heyelanla tıkanması sonucu oluĢmuĢ, 18 

hektar alanı olan 22 m derinlikte bir göldür. 

Çevresi çam ağaçlarıyla kaplı olan gölün 

güzel bir görünümü vardır. Olta avcılığı ve 

günübirlik ziyaretler için çok uygundur. 120 

yataklı bir konaklama tesisi bulunmaktadır. 

Çubuk Gölü; Göynük‘e 11 km uzaklıkta 15 hektar alanı olan 13 m derinlikte bir 

göldür. Etrafı çam ormanlarıyla çevrili olan göl, günübirlik geziler, balık avcılığı ve 

yürüyüĢler için uygundur. 

Göynük‘te, ayrıca Çayköy Göleti, Bayındır Köyü‘nde yer alan Ilıca, kuzeyindeki 

dağların güney yamaçlarında yer alan KaĢıkçı ve Çubuk, Karabey yaylaları önemli 

doğal turistik çekim alanlarıdır. 

Göynük ilçe merkezi, kültür turizmi açısından önemli kültürel mirasa sahiptir. 

Göynük evleri, Anadolu‘da Türk yaĢayıĢının ve yerleĢme kültürünün önemli 

örneklerindendir. KöĢe baĢı çeĢmeleri, eski, hafifçe yosunlaĢmıĢ alaturka kiremitlerin 

dokusu, birbirinin üzerinden ileriye bakan evler, yamaçlardan yararlanılarak kurulmuĢ bir 

yerleĢim yapısına sahip olan Göynük ilçe merkezi, içinden geçen derenin yanlarına 

kurulmuĢ konut dokusu ile özgün ve korunmuĢ bir yerleĢme alanıdır. Evlerin yaĢları 100


ila 150 yılı bulmaktadır. Son yıllarda bu evlerden bir kısmı aslına uygun olarak restore 

edilerek turizm hizmetine girmiĢtir. 

Resim G.21. Göynük Evleri 

AkĢemsettin Türbesi, 1464‘te Fatih Sultan 

Mehmet tarafından yaptırılmıĢ önemli bir eser 

olarak Göynük ilçe merkezinde yer almaktadır. 

Ayrıca, ilçe merkezinde yer alan, mimari değeri 

yüksek Ömer Sekkin Türbesi, Karaca Ahmet 

Türbesi, Tabakçı Dede Türbesi, önemli uğrak 

yerleridir. Soğukçam Köyü‘nde Germenos Frig 

kalıntıları, Kilciler köyünde Bizans kalıntıları 

turistik önem taĢımaktadır. 

Kıbrıscık 

Resim G.22. Akşemseddin Türbesi 

Belen, Karaköy, Kökez, Bölücekkaya, Kardoğan, Deveören önemli yaylalarıdır. 

Kıbrıscık-Beypazarı yolu üzerinde yer alan Karagöl, çevresi ormanlarla kaplı güzel bir 

kamp yeridir. Gölde çok sayıda yaban ördeği olması gölün avcılık açısından önemli bir 

mekân olmasını sağlamıĢtır. 

Mengen 

Mengen, ormanlık bir bölgede yer almakta 

olduğundan yaylaları dağ turizmine çok elveriĢlidir. 

Soğucak, Bürnük (ġirinyazı), Sırıklı, Çukur, Göl, 

Aktepe, Ağalar, Küçükkuz, Civcivler, Mamatlar, 

Elemen ve AfĢar baĢlıca yaylalardır. Ödek, Kemal 

SavaĢ, ġirinyazı ve Hızarderesi Göletleri önemli mesire 

yerleridir. Resim G.23. Bürnük (Şirinyazı) Göleti 

Mengen‘in Türkiye çapında en büyük özelliği, yüzyıllardan beri gelenekselleĢen 

aĢçılık mesleğidir. Burada yetiĢen aĢçılar dünyanın her tarafına dağılmıĢtır. Her yıl yapılan 

―Mengen AĢçıları ve Turizm Festivali‖ yurt çapında ilgi çeken önemli bir turistik 

etkinliktir. Konaklama tesisi olarak biri Anadolu AĢçılık Meslek Lisesi Uygulama Oteli, 

diğeri de özel olmak üzere 2 tesis vardır. 

Mudurnu 

Mudurnu‘ya 25 km uzaklıkta, dipten kaynayan Karamurat Gölü ile 50 km 

uzaklıktaki Sülük Gölü çeĢitli balık türleri açısından zengin, önemli dinlenme alanlarıdır. 

- 89 -


Sülük Gölü çevresinde çok çeĢitli bitki ve ağaç türleri bulunduğundan ―Tabiatı Koruma 

Alanı‖ ilan edilmiĢtir. Maymuncular ve Tereli Yaylaları diğer önemli dinlenme alanlarıdır. 

Mudurnu ilçe merkezindeki Yıldırım Beyazıt Camii ve Hamamı, Kanuni Sultan Süleyman 

Camii ve çok sayıdaki, sanat değeri olan sivil mimari eserleri ile Bolu‘da önemli bir 

turistik çekim noktasıdır. Özellikle Armutçular Konağı olarak bilinen ev görülmeye 

değerdir. Mudurnu Ġlçemizde de son yıllarda turistik hareketlilik göze çarpmakta buna 

paralel olarak restore edilen tarihi evler turizme açılmaktadır. 

Seben 

Resim G.24. Armutçular Konağı 

Seben‘e bağlı ve birbirine çok yakın olan Çeltik 

Deresi, HoçaĢ, KaĢbıyıklar ve Yuva köylerinde geniĢ 

vadiler üzerinde bulunan kayalara oyularak yapılmıĢ kaya 

evlerine rastlanmaktadır. Ayrıca Solaklar Köyü, Alpagut 

Köyü ve Muslar Köyünde de benzer kaya evleri vardır. 

Üç-dört katlı olan bu mağaraların her katında pencereler 

bulunur. Kirazdağı çevresinde toplanmıĢ olan yaylaların 

en önemlileri Kızık yaylası, Alpagut yaylası ve Gerenözü 

yaylasıdır. Kızık yaylası, evlerin değiĢik mimarisi ile ilgi 

çekicidir. Resim G.25. Seben Kaya Evleri 

Yeniçağa 

Ġstanbul-Ankara karayolu üzerindeki 

Yeniçağa Gölü, doğal güzellikleri, çeĢitli göl 

kuĢlarının varlığı ve olta balıkçılığı ile özellikle 

alabalık açısından yerel halkın ilgi duyduğu bir 

mesire yeridir. Ünlü halk ozanı AĢık Dertli 

(1772-1845), Yeniçağa ilçesine bağlı ġahnalar 

köyünde doğmuĢtur. Asıl adı Ġbrahim Lütfi‘dir. 

Edebiyat tarihimize halk Ģairlerinin en 

büyüklerinden biri olarak anılan Dertli‘nin bazı 

dörtlükleri bestelenmiĢtir. Dertli‘nin en çok 

bilinen aĢağıdaki dörtlüğü meĢhurdur: 

- 90 - 

Resim G.26. Yeniçağa Gölü


Telli Sazdır Bunun Adı 

Telli sazdır bunun adı Venedik'ten gelir teli Abdest alsan aldın demez 

Ardıç ağacından kolu Ne ayet dinler ne kadı Namaz kılsan kıldın demez 

Be Allah'ın sersem kulu Bunu çalan anlar kendi Kadı gibi haram yemez 

ġeytan bunun neresinde ġeytan bunun neresinde ġeytan bunun neresinde 

Ġçinde mi dıĢında mı Dut ağacından teknesi Dertli gibi sarıksızdır 

Burgusunun baĢında mı KiriĢten bağlı perdesi Ayağı da çarıksızdır 

Göğsünün nakıĢında mı Beyhey insanın teresi Boynuzu yok kuyruksuzdur 

ġeytan bunun neresinde ġeytan bunun neresinde ġeytan bunun neresinde 

Resim G.27. Gerede Keçi Kalesi 

Dörtdivan 

- 91 - 

Gerede 

Gerede Ġlçesi kuzeyinde bulunan Keçi 

Kalesi, Bizanslılar döneminde yapılmıĢ olan 

bir eserdir. Kale tüm ilçeye hâkim bir tepe 

üzerinde bulunur ve buradan essiz bir 

manzaraya sahiptir. Diğer tarihi eserler 

arasında Ġnköy Camii, Kiliseli Han, Yıldırım 

Beyazıt Camii ve Hamamı sayılabilir. 

Ġlçenin YağbaĢlar Köyü Mirseller mahallesinde Bizans kale kalıntıları 

bulunmaktadır. Himmet Dede Türbesi, Kırklar Türbesi, ġehriban Nine Türbesi önemli 

türbeleridir. Ayrıca YağbaĢlar köyünde Ayvadibi Ģifalı suyu bulunur. 

G.3. Turistik Altyapı 

Tablo G.4. Bolu Ġli Turizm ĠĢletme Belgeli Tesisler 

Tesisin Adı Sınıfı 

Bulunduğu Yer 

Abant Palace Otel ***** Abant/Bolu 

Büyük Abant Otel ***** Abant/Bolu 

Koru Otel **** Bolu Dağı 

Termal Otel **** Karacasu/Bolu 

Köroğlu Otel *** Bolu 

Yurdaer Otel *** Bolu 

KaĢmir Otel *** Bolu 

MenekĢe Otel * Bolu 

Grand Kartal Otel *** Kartalkaya/Bolu 

Kartal Otel Oberj Kartalkaya/Bolu 

Dorukkaya Otel Oberj Kartalkaya/Bolu 

Esentepe Otel *** Gerede 

D.Kaya Green Park *** TEM Otoyolu/Gerede 

Göynük Otel * Göynük 

Hindiba Pansiyon Pansiyon Yedigöller Yolu/Mengen 

Köroğlu Konağı Pansiyon Sarıalan Yaylası 

Golden Key Otel Dağevi Kartalkaya/Bolu


Gaye Otel *** Bolu 

Bolu Prestij Otel *** Bolu 


Tablo G.5. Bolu Ġli Turizm ĠĢletme Belgeli Restaurantlar 

Tesisin Adı Sınıfı 

- 92 - 

Bulunduğu Yer 

Bitur Restaurant 2. sınıf Bolu 

Filiz Restaurant 1. sınıf Bolu 

Gökdemir Tesisleri MolaYeri Abant KavĢağı 

Kuzine OcakbaĢı 1. Sınıf Bolu 


Tablo G.6. Yatırım Belgeli Tesisler (Proje ve ĠnĢaat AĢamasında Olan Tesisler) 

Tesisin Adı Sınıfı Bulunduğu Yer 

1. Gökdere Otel *** otel Abant Yolu 

2. Kaya Chalet ***otel Kartalkaya 

3. Gazelle Resort Otel *****otel Karacasu 

4. Hizmet Otel *****otel Karacasu 

5. Sarot Koza Termal **** otel Mudurnu 


Tablo G.7. Turizm Belgeli Tesislerde Konaklama: Bolu Ġli Geneli: 

2009 2010 

Yabancı 19517 26948 

GiriĢ Yapan KiĢi Yerli 158062 169358 

Bolu 

Toplam 

Yabancı 

177579 

36601 

196.306 

45322 

Geceleme Yerli 286630 308024 

Toplam 323231 353246 


Doluluk Oranı 2010 yılı, Bolu – ( % ) 

Yabancı 3,66 

Bolu 

Yerli 39,33 

Toplam 42,99 

Kültür ve Turizm Bakanlığı (2010) 

Tablo G.8. Ġldeki Konaklama Tesisleri Toplam Oda-Yatak Kapasitesi 

Kapasite/tesis 

belge 

Turizm ĠĢletme Belgeli 

Tesisler 

Turizm Yatırım Belgeli 

(Proje ve inĢaat halinde olan tesisler) 

Belediye Belgeli 

Tesisler 

Tesis Sayısı 19 5 58


Oda Sayısı 1461 576 1220 

Yatak Kapasitesi 3050 1176 2775 


Tablo G.9. Bolu Ġli Belgeli Seyahat Acenteleri 

A GRUBU 12 

B GRUBU - 

C GRUBU 2 

TOPLAM 14 


G.4. Ġlde Konaklayan Turist Sayısı 

Grafik G.1. 2002 - 2010 Yılları Arası Bolu’da Konaklayan Yerli -Yabancı 

Turist Sayısı 

Yıllar Yerli Yabancı 

2002 243000 22000 

2003 270000 19000 

2004 264000 20000 

2005 289000 29000 

2006 265000 22000 

2007 316000 30000 

2008 287000 37000 

2009 290000 32000 

2010 308742 45322 

350000 

300000 

250000 

200000 

150000 

100000 

50000 

0 

243000 270000 

- 93 - 

289000 

264000 

265000 

22000 19000 20000 29000 22000 


G.5. Turizm Ekonomisi 

G.6. Turizm – Çevre ĠliĢkisi 

Turist Sayısı 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

316000 

308742 

287000290000 

30000 37000 32000 45322 

YILLAR 

Yerli Yabancı 

Türkiye son yıllarda batı turizm pazarlarında yeni bir kitle turist çekim ülkesi olarak 

tanıtılmakta ve artan sayıda yabancı turist akımına sahip olmaktadır. 

Kitle turizminin baĢladığı 1950 yılında uluslararası turizm hareketlerine katılan 

insan sayısı 25.281.000 iken, günümüzde bu rakam 340.000.000 kiĢiye ulaĢmıĢtır. 

ġüphesizdir ki uluslararası turizmde gerek sayısal gerekse değer ölçüleri bakımından bu 

sürekli ve hızlı büyümeyi sağlayan temel öğe ―doğa‖dır. Çünkü turizmin en önemli kaynak 

kullanım alanı doğal varlıklardır. 

Nehirler, göller, denizler, üstün kaynak değerlerine sahip milli parklar, termal 

kaynaklar, ormanlar, savanlar ve vahalar, doğal peyzaj güzellikleri ve akarsular, Ģelaleler,


doğal vadiler, yaylalar, volkanlar, mağaralar, yeraltı gölleri ile‖ doğal çevre‖ hiç Ģüphesiz 

ki turizmin sürekliliği açısından da korunması gerekli bir potansiyeldir. 

Bizim dünya ülkelerine bakarak onların geç de olsa fark ettikleri hatalarını ülkemiz 

açısından değerlendirme ve önlem alabilme Ģansımız vardır. 

Batıda 150 yıllık bir periyotta oluĢan geliĢme süreci ülkemizde 30 yıllık bir dilime 

sığdırılmaya çalıĢılmıĢtır. %7 gibi büyük bir orana ulaĢan hızlı kentleĢmenin çevre 

üzerindeki etkileri verimli tarım topraklarının amaç dıĢı kullanılmasından kaynaklanan 

tarımsal alan kaybı, hava kirliliği, doğanın aĢırı kullanımı sonucu yeĢil alanların tahrip 

edilmesi (büyük Ģehirlerimizde olduğu gibi), evsel atıkların deniz, göl ve nehirlerdeki canlı 

organizmalar üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, gürültü sorununun ortaya çıkması gibi 

sorunlar çevre açısından durumun iyiye gitmeyip, sorun yumağının büyüdüğünün 

iĢaretidir. 

EĢsiz tarihi ve kültürel mirası ile birlikte 50.000 höyüğü, 1.500‘ü aĢkın termal ve 

hidro mineral kaynağı, milyonlarca hektar ormanı, birçok ulusal parkı ve adalar ile birlikte 

8.272 km kıyısı, 1.432 km doğal kumsalı ve 9.816 km 2 alanı kaplayan gölleri ile ülkemiz, 

doğal kaynaklarında azami Ģekilde korunması halinde, turizm cenneti olmak açısından çok 

Ģanslıdır. 

Ancak son yıllarda yer yer hatta yaygın olarak, kıyı Ģeridimizde her geçen gün 

betonlaĢan etrafımızda bitki örtüsü azalan, yaban hayvanları yok olmaya baĢlayan ya da 

yöreden uzaklaĢan, suları kirlenen, kargaĢalı gürültülü bir ortam oluĢmaktadır. 

Turizm ve çevrenin olumlu iliĢkisinin kurulması halinde turizm, ulusal parkların 

korunmasına, düzenlenmesine, tarihi sitlerin restorasyonuna, turizm amaçlı iĢlevsel 

kullanımlara yardımcı olabilir. BaĢarılı bir turizm planlaması doğal ve insan yapısı 

kaynakların, özellikle tarihi mirasın korunmasını gerektirir. Doğal çevrenin, tarihi ve 

arkeolojik sitlerin, anıtların korunması turizmin olumlu yan etkisidir. 

- 94 -


Harita G.1. Bolu Ġl GeliĢme Planı Turizm GeliĢme Alanları ( Harita: Fazıl Karaduman – Ġl Kültür ve Turizm 

Müdürlüğü ) 

KAYNAKÇA 

1.Bolu Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 

2.Bolu Ġl Yıllıkları 

3.Bolu Turizm Envanterleri 

4.Ġl GeliĢme Planı 

- 95 -


H.1. Genel Tarımsal Yapı 

12% 

H. TARIM VE HAYVANCILIK 

Bolu Ġlinin toplam yüzölçümü 845.800 hektardır. Bunun % 55‘i orman ve fundalık, 

% 15‘i çayır ve mera alanı, % 18‘i tarım alanı, % 12‘si ise tarım dıĢı arazidir. 

Tablo H.1. Ġlimizin Arazi Dağılımı 

ARAZĠ DAĞILIMI (HEKTAR) YÜZÖLÇÜMÜ (HEKTAR) 

TARIM ALANI 149.664 

ÇAYIR VE MERA ALANI 124.440 

ORMAN VE FUNDALIK 471.514 

TARIM DIġI ARAZĠ 100.182 



Grafik H.1. Ġlimizin Arazi Dağılımı 

İL ARAZİSİNİN GENEL DAĞILIMI 

55% 

18% 

15% 

- 96 - 

Tarım Alanı 

Çayır ve Mera Alanı 

Orman ve Fundalık 

Tarım Dışı Arazi 

Ġlimizin tarımda kullanılan 149.664 hektar arazi varlığı toplam yüzölçümünün % 

18‘ini oluĢturmaktadır. Tarım alanının 125.675 hektarı kuru tarım arazisi, 38.915 hektarı 

sulanabilir tarım arazisi niteliğindedir. 

H.2. Tarımsal Üretim 

H.2.1. Bitkisel Üretim 

Bolu ilinin mevcut tarım arazisinin kullanım durumu ve kullanım yüzdeleri Tablo 

H.2.‘de verilmiĢtir.


Tablo H.2. Bolu Ġli Tarım Arazisi Kullanım Durumu 

KULLANIM AMACI(HEKTAR) ALAN (HEKTAR) 

TARLA 145.171 

SEBZELĠK 1.477 

MEYVELĠK 2.616 

BAĞ 400 

ZEYTĠNLĠK - 



H.2.1.1.Tarla Bitkileri 

Tarla arazisi dağılım tablosunda da görüleceği gibi 145.171 Hektar tarla arazisi 

bulunmaktadır. Tarla ürünleri içerisinde ekiliĢin ve üretimin büyük bölümünü tahıllar 

oluĢturmaktadır. 

Tablo H.3. Tarla Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 

ÜRÜN CĠNSĠ ALAN(HEKTAR) ÜRETĠM (TON) 

TAHILLAR 88.881 141.776 

BAKLAGĠLLER 950 1.754 

ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ 625 81.775 

YUMRULU BĠTKĠLER 10103 286.194 

YEM BĠTKĠLERĠ 12586 142.437 

YAĞLI TOHUMLAR 210 273 

KULLANILMAYAN 

10.332 - 

ARAZĠ 

NADAS 21.495 - 

TOPLAM 145.182 754.210 


H.2.1.1.1. Buğdaygiller 

Ġlimizde tarla bitkileri olarak ekili alanların büyük bir kısmını tahıllar 

oluĢturmaktadır. YetiĢtirilen tahılların baĢında buğday gelmektedir. Buğdayı sırasıyla arpa, 

mısır, yulaf, çeltik izlemektedir. 

Tablo H.4. Buğdaygillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 

Ürün ÇeĢidi 

- 97 - 

2010 YILI 

Ekim Alanı (Ha) Üretim (Ton) Verim (ha/kg) 

Buğday 58.976 169.856 3472 

Arpa 1.567,6 34.372 2192


Mısır(Slaj) 237 105.825 44670 

Yulaf 318 1.636 5140 

Çeltik 60 99 1650 

TOPLAM(slaj hariç) 61.158,6 311.788 57124 


H.2.1.1.2.Baklagiller 

Baklagil bitkileri olarak nohut, fasulye yetiĢtirilmektedir. 

Tablo H.5. Baklagillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 


- 98 - 

2010 YILI 


Fasulye 19,64 320,8 1633 

Nohut 130 191 1469 

TOPLAM 149,64 511,8 3102 


H.2.1.1.3. Yem Bitkileri 

Tablo H.6. Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 


2010 YILI 


Fiğ 33.015 12.604 3.810 

Yonca 4.649 64.058 13.778 

Korunga 800,6 5768 7.210 

TOPLAM 38.464,6 82.430 24.798 


H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler 

Ġl bazında endüstriyel bitki üretimi yok denecek kadar azdır. Ağırlıklı olarak 

Göynük ve Mudurnu‘da üretilen Ģekerpancarı endüstriyel ürün olarak tek ürün türüdür. 

Endüstriyel ürün özelliği taĢıyan yağlı tohumların üretimi yok denecek kadar az olup, 

toplam üretimin yüzde 0,05 oluĢturmaktadır.


Tablo H.7. Endüstriyel Bitkilerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 


- 99 - 

2010 YILI 


ġeker Pancarı 26 3140 12.000 

Ayçiçeği 140 2100 1500 

TOPLAM 166 5240 13.500 


H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 

Ġlimiz tarımında 2.616 hektar dikiliĢ alanından 40.190 ton ürün alınmaktadır. Ġl 

genelinde; meyve üretiminde çeĢitlilik göze çarpmakla beraber, üretim miktarı bakımından 

elma, en önemli üründür. Meyvecilik özellikle Seben Ġlçemizde yaygındır. 

Tablo H.8.Ġlimizde Üretimi Yapılan Meyveler 

Ürün 

Adı 

Toplu (Ha) 

Meyvelik 

Meyve 

Veren 

Ağaç Sayısı 

Ağaç 

BaĢına 

Verim (Kg.) 

Üretim 

(Ton) 

Armut 147,3 100843 36,4 3556 

Ayva 34,5 18650 32,6 601 

Elma 202,8 457814 48 23411 

Erik 65 89550 22,6 2023 

Kiraz 111 38300 24,5 971 

Kızılcık - 162540 7,8 1171 

ġeftali 23,9 24250 19 533 

ViĢne 18,1 18000 21,8 414 

Ceviz 50,1 38010 28,8 1140 

Badem 15 9750 14,5 138 

Fındık 134 42925 1,75 55 

Üzüm (Ha. ) 405 202500 16 3240 


H.2.1.2.2.Sebze Üretimi 

Ġlin açıkta sebze ekiliĢ alanı 1.488 hektar olup, 19.746 ton ürün alınmaktadır. 

Sebzecilik küçük aile iĢletmeciliği Ģeklindedir. Elde edilen ürün iç pazarlarda satıĢa 

sunularak ve aile ihtiyacını karĢılayarak tüketilmektedir. 

Ġlimizde örtüaltı sebze yetiĢtiriciliği son zamanlarda yaygınlaĢmaya baĢlamıĢ olup, 

bu konudaki çalıĢmalarımız devam etmektedir.


Ġl genelinde sebze üretiminde, fasulye ve domates Ġl‘deki toplam üretimin yaklaĢık 

yarısını oluĢturmaktadır. Ancak, soğan, biber, kavun, patlıcan, salatalık, lahana, ıspanak, 

karpuz gibi sebzeler de önemli miktarlardadır. 

Tablo H.9.Ġlimizde Sebze Ekim Alanı ve Miktarları 

YETĠġTĠRME ġEKLĠ EKĠLĠġ( HEKTAR ) ÜRETĠM ( TON ) 

AÇIKTA SEBZE YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ 1034 13.027 

ÖRTÜALTI SEBZE 

YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠ 

Toplam 13027 11468 


- 100 - 

0,71 625 

TOPLAM 1034,71 13.652 


Tablo H.10. Ġlçelerdeki Sebzecilik Alanları 

ĠLÇELER ALAN (Ha) 

MERKEZ 463 

DÖRTDĠVAN 29 

GEREDE 54 

GÖYNÜK 327 

KIBRISCIK 31 

MENGEN 238 

MUDURNU 272 

SEBEN 50 

YENĠÇAĞA 28 

TOPLAM 1.492 


Tablo H.11. Ġlimizde Üretimi Yapılan Sebzelerin Ekim Alanı ve Üretim 

Miktarları 

Üretim 

Alan 

(Ton) 

(da.) 

Domates 2551 1110 

Biber 606 574 

Hıyar 397 310 

Fasulye(Taze) 2831 2780 

Kabak(Sakız) 315 240 

Kavun 240 220 

Marul 834 956 

Sarımsak 13 44 

Diğerleri 5240 5234


H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 

Ġlde tarımsal gelir amaçlı süs bitkisi yetiĢtirilmemektedir. 

H.2.2. Hayvansal Üretim 

Tablo H.12. Ġlimizin Hayvansal Üretimi 

ÜRETĠMĠN CĠNSĠ ÜRETĠM MĠKTARI 

KIRMIZI ET (Ton) 1336 

BEYAZ ET (Ton) 349.167 

PEMBE ET ( Ton ) 7339 

YUMURTA ( Adet ) 69.180.000 

SÜT ÜRETĠMĠ (Ton)Desteklenen miktar 60983 

BAL ( Ton ) 240 


H.2.2.1. BüyükbaĢ Hayvancılık 

Bolu ili ve ilçelerinde hayvancılık daha çok bitkisel üretimle beraber yapılmaktadır. 

Hayvancılık iĢletmelerimizin birçoğu, kanatlı iĢletmeleri hariç küçük aile tipi olup hayvan 

sayıları, büyük baĢ iĢletmelerde ortalama 5–6 baĢ, küçükbaĢ iĢletmelerde ortalama 60–70 

baĢtır. 

Verimlilik bakımından da yeterli düzeye ulaĢılamamıĢtır. Ġnek sütü üretiminde 

ortalama verim; yerli ırklarda 1–1,9 Ton/Yıl arasında değiĢen oranlardadır. Kültür melezi 

ırklarda l.7–2,3 Ton/Yıl arasında, kültür ırklarında ise 3,7 – 5 Ton / Yıl arasında değiĢen 

oranlardadır. Sığır eti üretiminde; ortalama karkas verimleri yerli ırklarda 140 ile 180 Kg. 

arasında, kültür melezi ırklarda 190 ile 240 Kg arasında, kültür ırklarında ise 260 ile 300 

Kg arasında değiĢmektedir. 

Ġlimiz sığır varlığı (Tablo H.13) incelendiğinde toplam sığır mevcudu içerisinde 

(135332) kültür melezinin % 40, yerli sığırların % 42 oranında çoğunlukta olduğu bunun 

yanı sıra kültür ırkı sığırların ise % 18 oranında daha az bir orana sahip olduğu 

görülmektedir. Özellikle Gerede ilçemizde yerli hayvanların sayısı yüksektir. Ġlçede 

kurulan hayvan panayırı buradaki hayvancılığın Ģeklini önemli düzeyde etkilemektedir. 

Panayır mevsimi sonbahar olması nedeniyle kıĢ aylarını ahırda bakım yaparak geçirmekte, 

ilkbaharda hayvanları yaylaya çıkararak meraya bırakmaktadırlar. Ġlçede suni tohumlama 

fazla yaygınlaĢmamıĢtır. Buna rağmen Mudurnu ilçemizde suni tohumlama oldukça yaygın 

bir Ģekilde yapılmaktadır. 

Ġlimizde yetiĢtirilen büyükbaĢ hayvan türleri ve sayısı ile ilgili bilgiler Tablo 

H.13‘de verilmiĢtir. 

- 101 -


Tablo H.13. Ġlimizin BüyükbaĢ Hayvan Mevcudu Durumu 

SIRA NO 

SIĞIR 

- 102 - 

BUZAĞI- 

DANA 

BÜYÜKBAġ 

MANDA TOPLAM 

00- MERKEZ 25255 9358 1016 35629 

01-DÖRTDĠVAN 7536 2365 1 9902 

02-GEREDE 17194 5671 40 22905 

03-GÖYNÜK 12803 4269 1 17073 

04-KIBRISCIK 4642 862 0 5504 

05-MENGEN 5236 1613 27 6876 

06-MUDURNU 17723 7087 3 24833 

07-SEBEN 4552 1753 0 6305 

08-YENĠÇAĞA 2644 749 0 6305 

TOPLAM 97585 33727 1088 135332 


H.2.2.2. KüçükbaĢ Hayvancılık 

KüçükbaĢ hayvancılıkta verimlilik büyük hayvancılıkta olduğu gibi maalesef 

istenilen düzeyde değildir. KüçükbaĢtan elde edilen 9 Ton sütün bir kısmı peynir 

yapımında kullanılmaktadır. 

Ġlimizde yetiĢtirilen küçükbaĢ hayvan türleri ve sayısı ile ilgili bilgiler Tablo 

H.14‘de verilmiĢtir. 

Tablo H.14. Ġlimizin KüçükbaĢ Hayvan Mevcudu Durumu 

KÜÇÜKBAġ 

SIRA NO 

KOYUN KEÇĠ TOPLAM 

00- MERKEZ 12000 3500 15500 

01-DÖRTDĠVAN 6000 400 6400 

02-GEREDE 5500 500 6000 

03-GÖYNÜK 6500 5500 12000 

04-KIBRISCIK 19000 5000 24000 

05-MENGEN 4500 1000 5500 

06-MUDURNU 9000 4000 13000 

07-SEBEN 25000 7000 32000 

08-YENĠÇAĞA 1200 150 1350 

TOPLAM 88700 27050 115750 

Kaynak: Bolu Tarım Ġl Müdürlüğü (2010)


ĠLÇESĠ 

MERKEZ 

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 

Tablo H.15. Bolu Ġli Merkez ve Ġlçelerin Kanatlı Hayvan Mevcudu Durumu 

DÖRTDĠVAN 

GEREDE 

GÖYNÜK 

KIBRISÇIK 

MENGEN 

MUDURNU 

SEBEN 

YENĠÇAĞA 

KÜMES HAYVANLARI 

BROĠLER YUMURTACI HĠNDĠ ÖRDEK KAZ 

PĠLĠÇ 

(ADET) 

(ADET) (ADET) (ADET) (ADET) 

10.700.000 30.000 320.000 300 1200 

1.730.000 0 0 400 1800 

650.000 0 0 600 3600 

9.670.000 314.700 0 300 350 

1.950.000 0 0 200 420 

434.000 0 11.500 240 300 

7.110.000 4.500 5.000 600 400 

330.000 0 0 200 750 

320.000 0 0 300 320 

GENEL 

TOPLAM 

32.894.000 349.200 336.500 3140 9140 


Türkiye genelinde Bolu Ġli broyler piliç eti ve ürünlerinin üretiminde % 35, broyler 

piliç üretiminde ise % 25‘lik potansiyele sahiptir. 

Ġlimiz Merkez ve Ġlçelerinde bulunan kanatlı kesimhaneleri 

1- Beypi A.ġ. Merkez Bolu 

2- Akpiliç Merkez Bolu 

3- Bolca Hindi Merkez Bolu 

4- Erpiliç Merkez Bolu 

5- C.P. Mudurnu Bolu 

6- Mudurnu Tav. Mudurnu Bolu 

7- Erpiliç Göynük Bolu 

8- Beypi A.ġ. Göynük Bolu 

Beypi A.ġ. ( Merkez) ve Erpiliç ( Göynük) ait kesimhaneler Avrupa Ġhracat Ön 

Ġzin Numarası için müracaat etmiĢtir. Bu kesimhanelerdeki Tesis Denetim Ekiplerinde 6 

adet Resmi Veteriner Hekim 24 saat esasına göre görev yapmaktadır. 

- 103 -


Tablo H.16. Ġlimizdeki Kanatlı ĠĢletmelerinin Dağılımı 

Faaliyet Alanı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı 

Broyler piliç 2860 3640 

Yumurtacı 20 30 

Damızlık 33 298 

Kuluçkahane 7 7 

Genel toplam 2920 3975 


H.2.2.4. Su Ürünleri: 

Bolu ilinde balıkçılık, iç sularda ve kültür balıkçılığı olarak yapılmaktadır. 

ÜRÜN TÜRÜ 2006 (TON) 2007 (TON)) 2008 (TON) 

ALABALIK (Yıllık 

Üretim) 143,772 330 211,569 


Tablo H.17. Bolu Su Ürünleri 

Tesis Sayısı :34 

Üretim Kapasitesi :347 ton/yıl + 2.500.000 yavru/yıl 

Avlak Sahası :Kiralama olmadı 


H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 

Ġlde gelir amaçlı kürk hayvancılığı yapılmamaktadır. 

H.2.2.6. Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği 

Ġlimizde arıcılık ağırlıklı olarak sabit arıcılık Ģeklindedir. Merkez Ġlçe Yumrukaya 

köyünde bulunan arıcılar dıĢında gezginci olarak yapılması benimsenmemiĢtir. Arıcılık, 

ana geçim kaynağı oluĢturmamakta olup daha çok hobi olarak görülmüĢtür. Kovan baĢına 

ortalama verim 17 Kg civarındadır. 

Ġlimizde arıcılık geliĢme gösteren hayvancılık faaliyetlerinden olup, 20.083 adet 

yeni usul arı kovanı mevcuttur. 

- 104 -


Tablo H.18. Bolu Ġli Merkez ve Ġlçelerin Kovan Mevcudu Durumu 

ĠLÇE KOVAN SAYILARI YENĠ TĠP ( ADET) 

MERKEZ 

6.800 

DÖRTDĠVAN 

570 

GEREDE 

3.180 

GÖYNÜK 

1.520 

KIBRISCIK 

2.100 

MENGEN 

1.650 

MUDURNU 

2.560 

SEBEN 

2.570 

YENĠÇAĞA 

650 

GENEL TOPLAM 


21.600 

H.3. Organik Tarım 

Basit anlamda ekolojik-organik tarım; kimyasal madde kullanılmadan, doğal 

kaynaklara dayalı gübrelemenin yapıldığı, zararlılara karĢı ise biyolojik mücadelenin 

kullanıldığı bir tarım Ģekli olarak da tanımlanabilmektedir (Yücel, 2001). Yine bir baĢka 

tanım ise, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her aĢaması 

kontrollü ve sertifikalı üretim biçimi Ģeklindedir. Bu bağlamda ekolojik tarımın amacı; 

toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını 

korumaktır (TaĢbaĢlı, 2001. Aksoy, 2001). 

Üretim yapılan bir tarım iĢletmesinde ekolojik üretim teknikleri uygulanmaya 

baĢlansa dahi 2-3 yıllık bir geçiĢ dönemine ihtiyaç vardır. Bu dönemde bu teknikle yapılan 

üretim için geçiĢ dönemi sertifikası düzenlenmekte ve bu süre bittikten sonra ekolojik ürün 

sertifikası verilmektedir. Ekolojik üretimde nihai ürünün katkı veya kalıntı yönünden 

analizi yerine üretimin yapıldığı topraktan ürünün tüketiciye ulaĢmasına kadarki tüm 

aĢamalarda yetkili kurumlar tarafından sertifikalandırılmaktadır. 

Bolu‘da henüz ekolojik tarım da ciddi bir faaliyet olduğunu söylemek mümkün 

değildir. Son derece kısıtlı bir alanda, il genelinde 140 çiftçinin yaptığı ekolojik tarım, 

pazara yönelik olmaktan çok kendi tüketimi içindir. 

H.4. Tarımsal ĠĢletmeler 

H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri 

H.4.2. Özel ĠĢletmeler 

H.5. Tarımsal Faaliyetler 

H.5.1. Pestisit Kullanımı 

- 105 -


Ġlimiz merkez ve 8 ilçemizde toplam 29 adet Zirai Mücadele Ġlaç ve Alet bayisi 


ĠLÇE ADI 

Tablo H.19. Bolu Ġli ve Ġlçeleri Ġlaç-Alet Bayi Sayıları 

ÖZEL 

(ĠLAÇ) 

ÖZEL 

(ALET) 

ÖZEL 

(ĠLAÇ- 

ALET) 

T.K.KOOP. 

(ĠLAÇ- 

ALET) 

- 106 - 

S.S.TAR. 

KAL 

KOOP 

(ilaç) 

ZĠRAAT 

ODASI 

(ilaç) 

PANCAR 

KOOP. 

(ĠLAÇ- 

ALET) 

TOPLAM 

Merkez 5 1 3 3 - 1 1 14 

Göynük 1 - - - - 1 - 2 

Gerede 2 - - - - 2 

Mudurnu - 1 - 1 - 1 1 4 

Seben - - 1 - 1 1 3 

Dörtdivan 1 1 

Kıbrıscık 1 1 

Yeniçağa 1 1 

TOPLAM 8 2 4 7 1 3 3 28 


Tablo H.20. Ġl Sınırları Ġçerisinde Kullanılan Zirai Mücadele Ġlaç Tüketimi 

Yıl Zirai Mücadele Ġlacının Grup Kullanılan Miktarı 

Adı 

(Ton) 

Ġnsekdisitler 

8.978 

2010 

Herbisitler 

Fungisitler 

Nematositler 

25.752 

16.345 

Diğerleri 

TOPLAM 

1476 

52.551 


H.5.2. Gübre Kullanımı 

Kullanıldığı Alan (ha) 

Ġlin sahip olduğu 149.664 

ha.‘lık tarım alanının 

genelinde kullanılmıĢtır. 

Bitkisel üretimde verimliliği en çok ve direkt olarak etkileyen girdilerin baĢta 

gelenlerinden birisi de gübredir. Genel olarak kullanılan gübre miktar ve çeĢidine bir 

yandan kendi fiyatı ve kullanıldığı ürün fiyatları etkili olurken bir yandan da iklim ve 

toprak özellikleri ile buna bağlı olarak oluĢan üretim deseni etkili olmaktadır.


Yıl 

2010 

Tablo H.21. Ġl Sınırları Ġçerisinde Kullanılan Ticari Gübre Tüketimi 

Ticari Gübre Cinsinin Adı 

Kullanılan Miktarı 

(Ton) 

Kullanıldığı Alan (ha) 

20.20.0 Kompoze 1005.4 (ton) 130 

% 33 AN 2012.85 (ton) 242 

% 21 AS 928.95 (ton) 139 

15.15.15 Kompoze 1025.10 (ton) 2050 

% 26 AN 354.3 (ton) 354 


KAYNAKÇA 

1. Bolu Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 

- 107 -


I. MADENCĠLĠK 

Ġlimizin bilinen maden rezervleri göz önüne alındığında, çok zengin kaynaklara 

sahip olmadığı görülmektedir. Ġlimizin en önemli yeraltı zenginliği linyit kömürüdür. Bolu- 

Mengen arasında iĢletilmekte olan zengin rezervler en nitelikli linyitler arasında sayılmakta 

ve önemli ölçüde kömür ihtiyacını karĢılamaktadır. 

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 

I.1.1. Sanayi Madenleri 

KAOLEN(Kao) 

Gerede – Yeniçağa-AĢağıkuldan Kaolen Yatağı 

Tenör : % 14-38 Al2O3 , % 1,1-1,7 Fe2O3 

Rezerv: 137 734 ton görünür + muhtemel rezerv vardır. GeçmiĢ yıllarda porselen 

ve beyaz fayans üretimine yönelik kaolen üretimi yapılmıĢtır. 

Mudurnu – TımaraktaĢ Sahası: 

Tenör : % 31 Al2O3 

Rezerv: 7 200 ton görünür + muhtemel rezerv 

TALK(Talk) 

Mudurnu – Dereköy-GözlükbaĢı Sahası 

Tenör: DüĢük 

Rezerv: GeçmiĢ yıllarda iĢletilen yatakta halen bir miktar rezerv vardır. 

TRAVERTEN 

Göynük-Hayırlar Tepe, Bozluk Sırtı, Tesis Üstü ve Düz Tarla Traverten 

Yatakları 

Tenör: % 55,12-55,24 CaO, % 0,19-0,26 Fe2O3 

Rezerv: 4 625 500 ton görünür + muhtemel rezerv 

ÇĠMENTO HAMMADDELERĠ ( Çmh ) 

Bolu civarı 


Rezerv: 280 000 000 ton mümkün kireçtaĢı 

JIPS ( Jips ) 

Merkez-Sülük Gölü Sahası 


Rezerv: 20 000 ton görünür rezerv 

- 108 -


I.1.2. Metalik Madenler 

DEMĠR ( Fe ) 

Yeniçağa ( Kemaller Köyü, Fülüsüulvi ) Demir Zuhurları 

Tenor : % 55 Fe 

Rezerv: BelirlenmiĢ bir rezerv yoktur. GeçmiĢ dönemlerde Fülüsüulvi demir 

zuhurundaki cevherce zengin seviyeler küçük galerilerle iĢletilmiĢtir. 

MANGANEZ ( Mn ) 

Gerede-Çayviran Sahası 

Tenor : % 40 Mn 

Rezerv: 105 000 ton muhtemel rezerv 

MANYEZĠT ( Mag ) 

Mudurnu-Ilıca Sahası 

Tenor : % 46 MgO 

Rezerv: 14 000 ton toplam rezerv 

TUĞLA-KĠREMĠT ( Tğki ) 

Gerede ( AvĢar-Çayırlı-Karharmanı ) tuğla-kiremit toprakları 

Kalite: Orta-Ġyi 

Rezerv: Etüt tamamlanmamıĢ 

TURBA ( Turb ) 

Yeniçağa Sahası 

Tenor: Kalori değeri: AID = 866 Kcal / kg 

Rezerv: Yatak iĢletilmektedir. Rezerve iliĢkin çalıĢma yoktur. 

I.1.3. Enerji Madenleri 

KÖMÜR(LĠNYĠT) 





linyit 

linyit 







- 109 -


BĠTÜMLÜ ġĠST 



Rezerv: 50 000 000 ton muhtemel rezerv 



Rezerv: 65 869 000 ton görünür rezerv 




359 959 000 ton rezerv 

JEOTERMAL SAHALAR ( Jtm ) 




Büyük Kaplıcanın su sıcaklığı 40-44 0 C, Küçük Kaplıcanınki ise 40-46 0 C.dır. 


Mineral bakımdan zengin olan kaplıca suyu, romatizma hastalıklarına, deri hastalıklarına, 




yapılan çalıĢmalarla 55lt/sn‘ye çıkarılmıĢtır. 







Sarot Kaplıcası: Mudurnu‘ya 30 km. uzaklıkta Ilıca Köyü‘nde yer almaktadır. 




4500 kiĢi/gündür. Önümüzdeki yıllarda inĢa edilecek tesislerle Sarot Kaplıcası, termal 







- 110 -





I.1.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler 

Tablo I.1. 2010 Yılı Sonu Ġtibariyle “ÇED Gerekli Değildir” veya “ÇED 

Olumlu” Kararı Verilen Ocaklar 

ĠĢletmenin Bulunduğu YerleĢim Merkezinin Adı ĠĢletmenin 

Türü 

ĠĢletmenin Adı 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Bolu Çimento Sanayi A. ġ. 

Müstakimler Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A. ġ. 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A. ġ. 

Tokmaklar Köyü-Merkez Kil Bolu Çimento Sanayi A. ġ. 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker ÇEBĠ Ltd. ġti. 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Bolu Belediyesi 

Değirmenbeli(Kuğum) Köyü-Merkez Kil Ercan Fidan 

Gövem Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Yenicepınar Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Demirciler Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Tekke Köyü-Merkez Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Kabak Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Dereboyu Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Külef Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Salur Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Kazanlar Yaylası-Gerede Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Bekdemirler Köyü –Mudurnu Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Çeltikdere Köyü-Seben Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Bolu Çimento Sanayi A. ġ. 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ġsmail Hakkı ÖZMEN 

Müstakimler Köyü-Merkez Kalsit Özdoğan Mad. San. Ve Tic. Ltd. 

ġti. 

TaĢcılar Köyü-Merkez Kalsit Özdoğan Mad. San. Ve Tic. Ltd. 

ġti. 

Babahızır Köyü-Mengen Kum-Çakıl Mengen Belediyesi 

AĢağıkuldan Köyü-Yeniçağa TaĢ Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

Feruz Köyü-Mudurnu Ariyet Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü 

Seymenler Mevkii-TaĢkesi-Mudurnu Ariyet Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü 

Karakaya Köyü-Gökçesu-Mengen Kömür Ocağı Üçpınar Mad. Ve Tic Ltd. ġti. 


VakıfaktaĢ-Mudurnu Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Cankurtaran Mevkii-Gerede Bazalt ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti 

Yukarıçamlı Köyü-Merkez Kalker Ocağı (*) Kumsan Nak. Taah. Tic. Ltd ġti. 

Yukarı Baltalı Köyü-Merkez Kalker Ocağı Ali Murat UYMAN 

Umurlar Köyü-Göynük Ariyet Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Dereboyu Köyü-Seben Kalker Ocağı Timsan ĠnĢ. Ve Mad. Ltd. ġti. 

Yukarı Baltalı Köyü-Merkez Kalker Ocağı Metin KARACA 

- 111 -


Yenicepınar Köyü-Merkez Ariyet Ocağı Kapasite 

Artırmı 

Bolu Ġl Özel Ġdaresi 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Metin KARACA 

Hacetler Köyü-Dörtdivan Torf (Turba ) Ocağı Ömerül Faruk UYSAL 

Pelitçik Köyü-Göynük Zeolit Ocağı Söğütsen Seramik San. A.ġ. 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Ocağı Ali Murat UYMAN 

Kındıra Köyü-Merkez Torf Ocağı Metin ARACI 

ÇalıĢlar Köyü-Gerede Mermer Ocağı Gülyaka Mermer 

AvĢar Köyü-Merkez Kalker Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Hamza Bey Köyü-Yeniçağa Torf ( Turba) Ocağı. DoğuĢ Torf Turba Gübre San. ve 


Çatakören Köyü- Merkez Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Hacetler Köyü-Dördivan Torf ( Turba) Ocağı. Ömerül Faruk UYSAL 

AktaĢ Köyü-Gerede Kalker Ocağı Mcs Mad. Taah. Nak. Ve ĠnĢ. Tic. 

Ltd. ġti 

Müstakimler Köyü- Merkez Kil Ocağı Bolu Çimento San. A. ġ. 

Çaygökpınar Köyü-Merkez Kalker Ocağı Bolu Çimento San. A. ġ. 

Havullu Köyü-Gerede Torf (Turba) Ocağı Yılmaz Sercan EREL 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

AkçaĢehir Köyü-Gerede Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

Çatakören Köyü-Merkez Kalker Ocağı Onur Taah. TaĢ. Ve Tic. Ltd. ġti. 

AĢağıkuzuören Köyü-Merkez Ariyet Ocağı Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

ÇavuĢderesi Köyü-Mudurnu Kalker Ocağı Ankara ĠnĢ. Tic. San. Ltd. ġti. 

Eskiçağa Köyü- Yeniçağa Kalker Ocağı Kemal BĠRBĠLENLER 

Hasanlar Köyü-Göynük Bitümlü ġist Ocağı(*) Türkiye Kömür ĠĢletmeleri 

Tekke IĢıklar Köyü-Merkez Tras Ocağı Bolu Çimento San. A. ġ. 

Kadısusuz Köyü-Mengen Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

BaĢyellice Köyü-Mengen Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

SamsaçavuĢ Köyü-Mudurnu Ariyet Ocağı Ġl Özel Ġdaresi 

TaĢçılar Köyü- Merkez Kil Ocağı Becikoğlu San. Ve Tic. Ltd. ġti. 

2010 Yılı 

Çatacık Köyü-Göynük AlçıtaĢı Ocağı Düzenli Mad. Mik. End. Ham. Ser. 


Kadısusuz Köyü-Mengen Kalker Ocağı ve ÇEBĠ ĠnĢ. Taah. San. Tur. Tic. Ltd. 

Kırma-Eleme Tesisi ġti. 

Tekke Köyü-Gerede ve Dörtdivan Tekke Barajı, Sulama 

ve Malzeme Ocakları 

(*) 

DSĠ 5. Bölge Müdürlüğü 

Semerciler Köyü-Merkez Kil Ocağı Kapasite 

Artırımı Projesi 

Ali Murat UYMAN 







Projesi 


Yahyalar Mahallesi-Yeniçağa Torf (Turba) Ocağı DoğuĢ Torf Turba Gübre San. ve 


Yenicepınar Köyü-Merkez Marn Ocağı (*) Ġsmail Hakkı ÖZMEN 

Küplüce Köyü-Merkez Marn Ocağı Ali Yavuz YILMAZ 

- 112 -


Tokmaklar Köyü-Merkez Kil Ocağı Ercan UYMAN 



I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 

Bolu‘da metalik maden bulguları zuhur Ģeklindedir; yani iĢletilebilecek bir rezerv 

söz konusu değildir. ĠĢletilen ve iĢletilebilecek değerlerde linyit, kaolen, kireçtaĢı, bitümlü 

Ģist, turba yatakları; termal kaynaklar bulunmaktadır. Bunlar arasında en büyük kaynak 

Mengen-Gökçesu linyit yataklarıdır. Bu yatakları içeren saha Mengen ilçe merkezinin 25 

km kadar batısından baĢlayıp, 1 – 2,5 km geniĢlikte ve 50-60 km uzunlukta bir saha olarak 

batıya doğru devam eder. 

I.3. Cevher ZenginleĢtirme 

Ġlimizde cevher zenginleĢtirme ile ilgili herhangi bir çalıĢma yapılmamaktadır. 

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 

Madencilik faaliyetleri sonucunda arazinin doğal yapısında bozulmalara ve iĢletme 

esnasında çevre kirliliğine (hava, su kirliliği, gürültü) neden olmaktadır. Ġlimizde faaliyet 

gösteren ocakların denetlenmesi sonucunda birçok ocakta malzeme alımından kaynaklanan 

derin çukurların ve tümseklerin oluĢtuğu, bazı ocaklarda rezerv yüzeyinden itibaren çok 

derine inildiği ve dolayısıyla iĢ ve iĢçi güvenliği açısından tehlike arz edecek 

yüksekliklerin oluĢtuğu, hemen tüm ocaklarda malzemenin çıkartılması, iĢleme tabi 

tutulması ve taĢınması esnasında toz emisyonun çıktığı ve tozun minimize edilmesi için 

alınan önlemlerin yeterli olmadığı tespit edilmiĢtir. 

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 

Rehabilitasyon ÇalıĢmaları 

Ġlimizde faaliyet gösteren madencilik faaliyetleri denetlenmekte ve madencilik 

faaliyetleri sonucunda arazi kazanım amacıyla yapılan rehabilitasyon çalıĢmaları genellikle 

ağaçlandırma Ģeklinde olmaktadır. 

KAYNAKÇA 

1-MTA Marmara Bölge Müdürlüğü, Maden Envanteri 

2- Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü 

3-Bolu Köylere Hizmet Götürme Birliği 


- 113 -


J.1. Birincil Enerji Kaynakları 

J.1.1. TaĢkömürü 

J.1.2. Linyit 

J. ENERJĠ 

Ġlimizin en önemli yeraltı zenginliği linyit kömürüdür. 





linyit 

linyit 







J.1.3. Asfaltit 


J.1.4. Bitümlü ġist: 

Bitümlü Ģistler, kömürden sonra en önemli fosil enerji kaynaklarımızı 

oluĢturmaktadır. Bu enerji kaynağı, kömür gibi termik santral yakıtı olarak veya damıtma 

yoluyla petrol üretimi için kullanılabilmektedir. 



Rezerv: 50 000 000 ton muhtemel rezerv 



Rezerv: 65 869 000 ton görünür rezerv 




359 959 000 ton rezerv 

- 114 -


J.1.5. Hampetrol 

Bolu ili sınırları içerisinde hampetrol rezervi bulunmamaktadır. 

J.1.6. Doğalgaz 

Bolu ili sınırları içerisinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. 

J.1.7. Nükleer Kaynaklar ( Uranyum ve Toryum ) 


J.1.8. Orman 

Ġlimiz ormanlarından tomruk, maden direği, tel direği, sanayi odunu, kâğıtlık odun, 

lif-yonga odunu, yakacak odun üretilmektedir. 

J.1.9. Hidrolik 


J.1.10. Jeotermal 




Büyük Kaplıcanın su sıcaklığı 40-44 0 C, Küçük Kaplıcanınki ise 40-46 0 C.dır. 






yapılan çalıĢmalarla 55lt/sn‘ye çıkarılmıĢtır. 







Sarot Kaplıcası: Mudurnu‘ya 30 km. uzaklıkta Ilıca Köyü‘nde yer almaktadır. 




4500 kiĢi/gündür. Önümüzdeki yıllarda inĢa edilecek tesislerle Sarot Kaplıcası, termal 




- 115 -








J.1.11. GüneĢ 

GüneĢ enerjisinin en büyük avantajı tükenmeyen ve çevre kirliliğine yol açmayan 

bir kaynak oluĢudur. GüneĢten dünyaya gelen enerjinin yoğunluğu atmosferin üzerinde m 2 

baĢına 1.35 KW kadardır. Bu yoğunlukta dünya çapının kapladığı alana gelen güneĢ gücü 

178 x 10 9 TET (ton eĢdeğeri taĢkömürü) ya da 0.814 x 10 14 TEP (ton eĢdeğeri petrol) gibi 

görkemli boyuttadır. BaĢka bir deyiĢle bir yılda gelen güneĢ enerjisi miktarı, bilinen kömür 

rezervinin 50 katı ve bilinen petrol rezervinin 800 katı kadardır. GüneĢ enerjisinin 

kullanımı, gündelik yaĢam yapısından ve konutlardan baĢlamakta, haberleĢmeye, tarıma, 

endüstriye, elektrik santrallerine uzanmaktadır. Günümüzde oldukça yaygınlaĢan güneĢli 

su ısıtıcılarının dıĢında, güneĢle ısınan binaların yapımı, güneĢ enerjili su pompalarının 

tarımsal sulamada kullanılması, sokak ve bahçe aydınlatmaları, mobil telefonlar gibi çeĢitli 

alanlarda kullanılmaktadır. GüneĢ enerjisinden yararlanma açısından öncelikli ülkeler 

olarak kabul edilen GüneĢ KuĢağı Ülkeleri arasında Türkiye‘de yer almaktadır. 

J.1.12. Rüzgâr 

Ġlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. Bu konudaki bilgiler C.1.1.1. 

Rüzgâr bölümünde verilmiĢtir. 

J.1.13. Biokütle 

Biokütle biyolojik kökenli fosil olmayan organik madde kütlesidir. Ana bileĢenleri, 

karbon hidrat bileĢikleri olan bitkisel veya hayvansal kökenli tüm doğal maddeler, biokütle 

enerji kaynağını oluĢturur. Biyomas kaynakları içerisinde yer alan odun, hayvan ve bitki 

atıkları ülkemizde uzun yıllardan beri özellikle kırsal kesimdeki konutlarda ısınma ve 

yemek piĢirme amaçlı tüketilmektedir. 

Ġlimizde bu tür enerji üretimi ve tüketimi mevcut değildir. 

J.2. Ġkincil Enerji Kaynakları 

J.2.1. Termik Enerji 

Ġlimizde termik enerji santrali bulunmamaktadır. 

J.2.2. Hidrolik Enerji 

D. Su konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

- 116 -


J.2.3. Nükleer Enerji 

Bolu ili sınırları içerisinde nükleer enerji kaynağı bulunmamaktadır. 

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 


J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 

Tablo J.1. 2010 Yılı Abone Gruplarına Göre kWh SatıĢı 

ABONE GRUPLARI SATILAN ENERJĠ kWh 

SANAYĠ 220.149.343 

MESKEN 138.575.137 

TĠCARETHANE 69.006.473 

DĠĞER 127.100.040 

KAYIP ENERJĠ 24.251.447 

TOPLAM 609.082.441 

Kaynak: SEDAġ MüĢteri Hizmetleri Müdürlüğü 

Faturalandırma Müdürlüğü (2010) 

KAYNAKÇA 

1-MTA Marmara Bölge Müdürlüğü, Maden Envanteri 

2-Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü 


4-Bolu SEDAġ Ġl Müdürlüğü 

- 117 -


K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ 

K.1. Ġl Sanayisinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri Ve Bunu Etkileyen Etkenler 

Bir ilin sanayileĢme sürecinin niteliği, en iyi sanayinin mekânda nasıl örgütlendiği 

ve üretim bileĢiminin zaman içinde nasıl farklılaĢtığı gösterilerek açıklanabilir. Ġl‘de 

yaĢanan sermaye birikimi süreci, kurulu olan sanayi kuruluĢlarının üretim ölçeği, üretim 

teknolojisi, ürün deseni (kompozisyonu), pazar yapısı sanayinin baĢarısı ya da 

baĢarısızlığını açıklayan temel belirleyicilerdir. Ġlin baĢlangıçtaki üstünlükleri, ilin 

yerleĢtiği coğrafya, topoğrafik yapı, kentsel sanayi alanlarının morfolojik özelliği, kentsel 

donatılar, hammadde kaynakları ve sanayi alt yapısı (fiziksel, sosyal ve teknolojik) 

sanayiinin mekânda örgütlenmesini belli ölçülerde değiĢikliğe uğratır. 

Bolu sanayisinin Cumhuriyet öncesi dönemi ile ilgili sınırlı verilerden, yörenin 

orman kaynaklarının ve tarımsal (hayvansal) ürünleri değerlendirilmesine yönelik az 

sayıda tesise sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Marangozluk ve dericilik (sepicilik) 

yörede en yaygın sanayi faaliyetleridir. XIX. yüzyılda çok sayıda değirmenin (180 adet), 

tabakhanenin (38 adet) ve hızarın (235 adet) oluĢu, ayrıca keten bezi, yünlü kumaĢ 

dokumacılığı, un, peynir üretimi tesislerinin olması tarıma dayalı ve yörenin hammadde 

kaynaklarını değerlendirmeye yönelik imalat faaliyetinin olduğu anlaĢılmaktadır. 

Cumhuriyetin ilk yıllarında Bolu‘da kayda değer bir sanayi geliĢmesi 

gözlenmemekle birlikte, il‘de büyük çoğunluğu tarıma dayalı sanayi kollarında faaliyette 

bulunan iĢletmeler vardı. 1927 yılı Sanayi Sayımı verileri av hayvanları sanayi ile, gıda, 

dokuma ve orman kaynaklarının değerlendirilmesine yönelik (ağaç mamulleri, kağıt, 

karton sanayi) sanayi iĢyerlerinin olduğunu göstermektedir. Sanayi sayımı verilerine göre, 

toplam 900 iĢyerinde 2475 kiĢi çalıĢmaktaydı. 

1930‘lu ve 1940‘lı yıllar, Bolu‘da ilk giriĢimcilerin ortaya çıktığı yıllardır. Ġlk 

giriĢimcilerin (Emniyetçiler), at arabacılığı ile baĢlayan ve zaman içinde nakliye sektörüne 

girerek Bolu Adapazarı arasında kereste nakliyatı yapanlar olması dikkat çekmektedir. Öte 

yandan, ilin ülkenin en yoğun ulaĢım ağı üzerinde olması ve Düzce-Yeniçağa-Gerede 

ekseninde tamir, bakım ve konaklama hizmetlerine dönük olarak baĢlayan geliĢmeler, 

zamanla yedek parça, karasör, römork imalatının geliĢmesine yol açmıĢ; konaklama amaçlı 

(Emniyet Motel) hizmet sektörü de bu yıllarda geliĢme göstermiĢtir. Karayolunun il‘den 

geçmesi yörede madeni eĢya sanayiinin canlanmasını sağlamıĢtır. 

1950‘li ve 1960‘lı yıllarda, Bolu, orman kaynaklarını değerlendirmeye dönük 

olarak, kereste üretimini de aĢarak, yapı sektörünün artan talebini karĢılayacak Ģekilde yeni 

ürünlere yöneldi. Doğrama atölyesi, suni tahta, parke, mobilya ve ambalaj tesisleri bu 

yıllarda kuruldu. Bu dönem, Bolu‘nun sanayileĢmesinde kamu kuruluĢlarının oynadığı rol 

büyüktür. Orman Bakanlığı Orman Ürünleri Sanayi Genel Müdürlüğüne (ORÜS) bağlı 

kereste fabrikası, Karacasu Devlet Orman Kereste Fabrikası, SEKA iĢletmesinin Kağıt ve 

Selüloz Üretim Tesisi, Sümerbank‘a bağlı suni tahta (tahnit) üretim tesisi il‘deki 

hammadde kaynaklarının değerlendirilmesi ve sanayi sektörünün geliĢmesinde kamu 

kesiminin öncü olduğunu göstermektedir. 

Bolu‘nun 1970‘li yıllarda kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması ile sanayi 

ve ticaret alanında ciddi atılımlar görülmeye baĢlamıĢtır. Kalkınmada öncelikli illere 

yatırım yapan yatırımcılara sağlanan birtakım kolaylıklar, bu sonucun ortaya çıkmasını 

- 118 -


kolaylaĢtırmıĢtır. 1980‘lerin baĢında kalkınmada öncelikli iller kapsamı dıĢına çıkarılan 

Bolu, sanayi ve ticaret alanında geliĢimine devam etmiĢ olsa da, önceki döneme göre bu 

geliĢme 90‘lı yıllara kadar sekteye uğramıĢtır. 90‘lı yıllarda geliĢimini sürdüren Bolu, ardı 

ardına ortaya çıkan ekonomik krizler ve 1999‘da yaĢanan deprem felaketleri sonrasında, 

sanayi ve ticaret alanında gerilemiĢtir. 

Bolu'nun 5084 Sayılı Yatırımların ve Ġstihdamın TeĢviki ile Bazı Kanunlarda 

DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında bulunmaması ve çevresindeki bazı 

illerin söz konusu Kanun kapsamında bulunması Ġldeki yatırım ortamını olumsuz 

etkilemiĢtir 

Ġstanbul ve Ankara gibi iki büyük metropol arasında ve geleneksel sanayi 

merkezlerinin art bölgesinde yer almasına rağmen sanayileĢmesini gerçekleĢtirememiĢ bir 

ara kent görünümündedir. 

Bolu‘da faaliyette bulunulan önemli sanayi dalları; gıda, orman ürünleri ve 

mobilya, madeni eĢya ve metal sanayi, ısı cam ve temperli cam sanayi, elektrik cihazları 

üretimi, dokuma-giyim eĢyası ve deri sektörleridir. Ġlimizde mevcut sanayi tesisleri 

merkezde yoğunlaĢmıĢtır. Bolu‘nun ilçelerinden Seben, Dörtdivan, Kıbrıscık ve Göynük 

ilçelerinin ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bu ilçelerde birkaç istisna 

dıĢında ciddi anlamda sanayi tesisi yapılanması mevcut değildir. Gerede‘de deri sanayi 

yaygın olarak gözlenmektedir. Ġlçede 120 deri fabrikası bulunmakta olup, sektör yaklaĢık 

2500 çalıĢanıyla ilçe istihdamının büyük çoğunluğunu oluĢturmaktadır. Mudurnu‘da 

Tavukçuluk ve Yem, Sunta, Gıda(tahin, helva), tesisleri mevcuttur. Mengen‘in sanayisi ise 

genelde orman ürünlerine dayanmaktadır. GentaĢ Werzalit fabrikası ile merkez ve 

köylerdeki mobilya atölyelerini sanayi tesisleri arasında sayabiliriz. Yeniçağa 

ekonomisinin önemli bir bölümünü nakliyatçılık oluĢturmaktadır. Ġlçede faaliyet gösteren 

uluslararası ve yurt içi 30‘un üzerinde nakliye Ģirketi bulunmaktadır. 

Ġlimiz Merkez ve Ġlçelerinde 2010 yılı sonu itibariyle 359 adet Sanayi Tesisi 

bulunmakta ve bu tesislerde 15.027 kiĢi istihdam edilmektedir.( 2009 yılı bilgileri) Sanayi 

kuruluĢlarınca 2009 yılında; Gıda sanayinde 34.789.422 $, Makine ve Madeni EĢya 

Sanayinde 304.840.638 $, Orman Ürünleri Sanayinde 23.900.487 $, Tekstil Ürünleri 

Sanayinde 45.536.288 $, Elektrik Cihazları sanayinde 7.155.646 $, Cam sanayinde 25.201 

$, Deri Ürünleri sanayinde 10.478.152 $ ve Diğer sanayi dallarında da 13.985.836 $ 

olmak üzere, Toplam 440.711.670 $ ihracat gerçekleĢtirilmiĢtir. ( Sanayi ve Ticaret Ġl 

Müdürlüğünce tespit edilen.) 

Ġl genelinde 17 banka bu bankalara bağlı 38 Ģube faaliyet göstermektedir. 315 

anonim, 2.006 limited, 15 kollektif ve 1.181 Ģahıs olmak üzere toplam 3.517 Ģirket 

mevcuttur. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı sorumluluk alanına giren kooperatif sayısı 105, üye 

sayısı 8.838‘dir. Ġl genelinde faaliyet gösteren 26 Esnaf ve Sanatkarlar Odalarına kayıtlı 

faal üye sayısı 8.723‘tür. 

- 119 -


K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 

Organize Sanayi Bölgeleri 

Bolu Organize Sanayi Bölgesi: 

Bolu‘da Sanayi olarak geliĢme içerisinde olan AhĢap Sanayi‘nin toplu bir yerde 

Organize edilmesi ve Ģehir içindeki küçük çaptaki kereste atölyelerinin bir yerde 

toplanması amacıyla, Bolu Ġlinde Organize Sanayi Bölgesi 13.11.1975 tarih ve 7/10809 

sayılı Bakanlar Kurulu kararına istinaden kurulmuĢtur. 73 Hektar (Ha.) olan Bolu Organize 

Sanayi Bölgesinin alt yapısı tamamlanmıĢ, parsel tahsisi yapılmıĢ, 51 kuruluĢtan 45‘i 

faaliyette, 6‘sı ise üretime ara vermiĢtir. Faaliyetteki Firmalarda 2.907 kiĢilik istihdama 

ulaĢılmıĢtır. 

Bolu Merkez I ( Tevsii) ( Tekstil) Ġhtisas Organize Sanayi Bölgesi, Mevcut 

Organize Sanayi Bölgesine bitiĢik 742.319 m 2 alandan oluĢmaktadır. Bolu‘da Sanayi alanı 

için baĢka yer bulunmaması, Mevcut Organize Sanayi Bölgesine bitiĢik olmasının 

avantajları ( Hizmet Binaları, UlaĢım, Yönetim giderlerinin düĢeceği) düĢünülerek 

17.09.1996 tarihinde yer seçimi yapılmıĢtır. 

74 Hektarlık ilave Alanın Ġmar-Parselasyon planları, altyapı ve enerji projeleri 

tamamlanmıĢ, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca onaylanmıĢtır. 

Ġlave Organize Sanayi Bölgesi, her biri yaklaĢık 10.000 m 2 olan 41 sanayi 

parselinden oluĢmaktadır. 

Ġlk etapta Mevcut Organize Sanayi Bölgemize sınır olan, Ġmara açılabilecek ve 

arıtma tesisini de içine alan 111-113-114-115 ve 116 adanın tamamı ile 120 adanın mevcut 

Organize Sanayi Bölgesi alanından baĢlayarak park yerine kadar devam eden kısmında 

kamulaĢtırma çalıĢmalarına baĢlanılmıĢtır. 

463.242,37 m 2 alanın mahkeme yolu ve rızai satıĢ üzerinden anlaĢma yapılmıĢ ve 

5.977.259,99 TL ödeme yapılarak tapuları alınmıĢtır. 32.487 m 2 alana sahip mera vasıflı 

parseller, mera vasfından çıkarılmıĢ olup, Milli Emlak Müdürlüğü‘nden bedeli karĢılığında 

satıĢı alınacaktır. 892,63 m 2 alanın ise kamulaĢtırma iĢlemleri için Mahkemeye verilmiĢtir. 

74 Hektarlık alanın kamulaĢtırma bedeli yaklaĢık 12.000.000 YTL tutmaktadır. 

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘ndan Ģu ana kadar kamulaĢtırma için 5.702.660 TL 

kamulaĢtırma kredisi sağlanmıĢ, ilk etapta Mevcut Organize Sanayi Bölgemize sınır olan, 

imara açılabilecek ve arıtma tesisini de içine alan 103 – 104 – 105 ve 106 adanın tamamı 

ile 101 adanın, mevcut Organize Sanayi Bölgesi Alanından baĢlayarak park yerine kadar 

devam eden kısmında kamulaĢtırma çalıĢmalarına baĢlanılmıĢtır. Bahsedilen adaların 

toplam alanı 488.722 m 2 dir. 

ġu ana kadar 454.726,50 m 2 alanın mahkeme yolu ve rızai satıĢ üzerinden 

anlaĢması yapılmıĢ ve 5.783.858,46 TL ödeme yapılarak tapuları alınmıĢtır. 32.487 m 2 

alana sahip mera vasıflı parseller, mera vasfından çıkarılmıĢ olup, Milli Emlak 

Müdürlüğü‘nden bedeli karĢılığında satıĢı alınacaktır. Kalan 1.508,50 m 2 alanın ise 

kamulaĢtırma iĢlemleri için mahkemeye verilmiĢtir. 

- 120 -


74 hektarlık Bolu Merkez, I (Tevsii) (Tekstil) Ġhtisas Organize Sanayi Bölgemizin 

kamulaĢtırma çalıĢmaları tamamlanan ve 26 adet Ġmar Parseli,1 Adet Teknik Altyapı,1 

Adet Teknik Eğitim ve Laboratuar Alanı ve 2 Adet Ġdari ve Sosyal Tesis Alanını ihtiva 

eden toplam 30 adet parsele hazırlanan Parselasyon Planı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nca 

onaylanmıĢ, Kadastro Müdürlüğünce kontrol edildikten sonra, Tapu Sicil Müdürlüğünce 

tevhid, yola terk ve ifraz iĢlemleri bitirilmiĢ ve parsel tapuları çıkarılmıĢtır. 

Revize edilen Altyapı Projeleri (yol, yağmur suyu, içme suyu, kanalizasyon) keĢif 

ve metrajlar Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nca onaylanmıĢ, 03.08.2010 tarihinde Altyapı 

Yapım iĢi Ġhalesi yapılmıĢ ve ihaleyi alan Güvenç Yapı Üretim San. ve Tic. Ltd. ġti ‘ne 

23.09.2010 tarihinde yer teslimi yapılıp altyapı inĢaatı çalıĢmalarına (yollar, yağmur suyu, 

içme suyu, kanalizasyon, telekom ve Elektrik Ģebekesi) baĢlanmıĢtır. Altyapı imalatları 

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı‘nın yatırım programına aldırılmıĢ olup, dolayısıyla altyapıda 

ekonomik olarak sıkıntı bulunmamaktadır. 

Ġlave Alan arsa bedelleri (altyapı hariç) 2010 yılı 2 nci 6 (altı) aylık dönemi için 

ön cephe ve arazi meyili de dikkate alınarak 35.00 TL / m 2 - 50.00 TL / m 2 ve 60.00 TL / 

m 2 olup, parsel tahsislerine baĢlanılmıĢtır. 

KamulaĢtırma yapılamayan 279.076,63 m 2 ‘ lik alan için yaklaĢık 7.000.000 TL 

krediye ihtiyaç bulunmaktadır. 

Mevcut Organize Sanayi Bölgesinin her türlü altyapı hizmetlerinin tamamlanmıĢ 

olması, ulaĢım ve nakliye avantajlarının yanında istihdama cevap verebilecek yeterli 

elemanın bulunması, Tevsii Organize Sanayi Bölgemizin cazibesini artırmakta olup, 74 

hektarlık 41 Sanayi Parselinden oluĢan Ġlave O.S.B.alanının iĢletmeye açılmasıyla yaklaĢık 

8.000-10.000 kiĢiye iĢ imkanı yaratılacak ve Bolu ekonomisinin kalkınmasında lokomotif 

görevini üstlenecektir. 

Gerede Organize Sanayi Bölgesi: 

1993 yılında kurulmuĢtur.100 Ha alan üzerinde kurulu olan ve 51 parselden oluĢan 

OSB‘de tahsisi yapılan parsel sayısı 38 olup 13 adet boĢ parsel bulunmaktadır.Üretime 

geçen Tesis sayısı: 4 (Parsel Sayısı: 8), ĠnĢaat Safhasında olan Tesisi sayısı : 3 ( Parsel 

Sayısı: 5), Proje Safhasında olan Tesisi sayısı : 1, Tahsisli BoĢ Firma Sayısı :10 ( Parsel 

Sayısı :24 ) ‘dır. Bölgenin parsel satıĢları için 2010 yılında arsa geçici maliyet satıĢ bedeli 

m 2 ‘si 12.00 TL dir. Gerede OSB bölgesine Bakanlığımızca 31.11.2003 tarihi itibariyle 

683.103.12 TL kredi verilmiĢtir. (Ödenemeyen Kredi Faiz borçlarının krediye 

dönüĢtürülmesi ile Top. kredi borcu: 983.714,82 TL dir.) Gerede OSB bölgesinde bu güne 

kadar yapılan yatırım harcama tutarı 2.500.000.00 TL ‘dir. 

Gerede Deri Organize Sanayi Bölgesi: 

Ġlimiz Gerede Ġlçesi,Gerede-Ankara yoluna 2 Km ve Gerede Ġlçe Merkezine 4 Km 

mesafede Karaçam Mevkiinde yer almakta olup 1997 yatırım programına alınmıĢtır. 

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSB sicil defterine 87 sicil noı su ile kayıtlıdır. Onaylı Ġmar 

Planında gerekli görülen değiĢiklikler yapılmak suretiyle Revize Ġmar Planı hazırlanmıĢ ve 

Bakanlıkça da uygun görülmüĢtür. (15.06.2010 tarihinde 1 aylık süre için Ġl Ġdare 

Kurulunda askıya çıkarılmıĢtır.) Revize Ġmar Planına göre Gerede Deri OSB ‗ nin 

- 121 -


büyüklüğü 1.312.837 M2 ( 131 Ha.) dır. Revize Ġmar Planına göre 743.889 M2‘lik % 

56,66 sına tekabül eden alan sanayi parsellerine ayrılmıĢ olup 127 adettir. Bunların parsel 

tiplerine göre dağılımı aĢağıda gösterildiği gibidir. 

Parsel Tipi Parsel Büyüklüğü (m 2 ) Adedi 

A 3.000-5.000 46 

B 5.001-7.000 50 

C 7.001-10.000 30 

D 10.001-20.000 1 

TOPLAM : 127 ( Sanayi Parseli ) 

Sanayi Parseli dıĢında kalan diğer alanlar : Hizmet ve Destek alanı, Donatı alanları 

(Ġdari ve Sosyal Tesis, Teknik Hiz., Arıtma Tesisi, Park ve YeĢil Alan, ENH) ve diğer 

alanlar (Yollar, Sağlık Koruma Bandı, ENH direk yeri) Ģeklindedir. 

Gerede Deri OSB‘de kamulaĢtırmaların % 96 ‗sı tamamlanmıĢtır. KamulaĢtırma 

ve tezyidi bedeller olarak 2.325.000 TL ödenmiĢtir. Bölgenin evsel ve endüstriyel atık su 

arıtma tesisinin avan projeleri tamamlanmak suretiyle 2000 yılında ihalesi yapılmıĢtır. 

(Firma MitaĢ A.ġ-Mass Arıtma Ortak GiriĢimi) söz konusu iĢin uygulama projeleri ve alt 

yapı inĢaatı yapılmıĢtır. Arıtma tesisi onaylı hak ediĢlere göre ( 16 Adet ) KDV dahil 

4.318.954,17 TL tutarında iĢ yapılmıĢtır. 31.12.2010 tarihi itibarıyla 10.600.000 TL 

harcama yapılmıĢtır. 

Arıtma Tesisi‘nin açılıĢı 26.01.2007 tarihinde yapılmıĢtır. Gerede‘de mevcut 

tabakhaneler OSB‘ye taĢınıncaya kadar mevcut tabakhanelerin pis suları yapılan 5,5 Km 

uzunluğundaki isale hattı yardımıyla arıtma tesisine iletilmek suretiyle arıtmaya 

baĢlanmıĢtır. Arıtma Tesisinden çıkan arıtılmıĢ sular Ulusu deresine kadar yaklaĢık 

4.735 m uzunluğunda 60 cm çapında kapalı boru ile deĢarjı edilmektedir. 

2010 yılında imar planı revizyonları tamamlanmıĢtır. Tüm altyapı proje 

Revizyonlarının yapılması için 90.000 TL + KDV fiyatla Pramit Müh. Firması ile 

sözleĢme yapılmıĢtır. Ġmar revizyonlarına göre parsellerin aplikasyonu ve tapuya 

tescillerinin yaptırılması iĢi için DETAY Harita Müh. Firması ile 45.000 + KDV fiyatla 

sözleĢme yapılmıĢtır. ÇalıĢma devam etmektedir. (Altyapı Avan ve Altyapı uygulama 

Projeleri, Yollara ait zemin etüd raporları ve Telekom projeleri Sanayi ve Ticaret 

Bakanlığınca onaylanmıĢtır. Elektrik projeleri ile KeĢif ve ihale dosyalarının hazırlanması 

çalıĢmaları devam etmektedir.) 

2011 yılında Nisan-Mayıs ayları içinde Altyapı ihalesine çıkılması 

hedeflenmektedir. Alt yapılar için 2011 ve 2012 yılları için 15.000.000 TL krediye ihtiyaç 

bulunmaktadır.2011 yılında tahsis edilen ödenek miktarı 5.000 TL ‗dir. Bugüne kadar 

4.508.859,02 TL Kredi kullanmıĢtır. Bu miktar kredinin 660.950,02 TL si geri ödenmiĢtir. 

31.12.2008 tarihinde tahakkuk edip ödenemeyen 210.699 TL faiz borcu ile birlikte toplam 

kredi borcu 4.058.608 TL ‗dir. 

Yeniçağa Organize Sanayi Bölgesi: 

1997 yılında kurulmuĢtur. Yeniçağa ilçemizde Organize Sanayi Bölgesi Kurulması 

için 120 ha büyüklüğünde yer seçimi yapılmıĢtır. Yeniçağa OSB kuruluĢ protokolü (―Sicil 

No:193‖) onaylanmıĢ, Yeniçağa O.S.B. MüteĢebbis teĢekkül iĢtirak payları: Ġl Özel Ġdaresi 

- 122 -


%75,Yeniçağa Belediyesi % 24, Bolu Ticaret ve Sanayi Odası % 1 olup, 118 Ha alanın 

Harita Ġmar Planı uygulaması, altyapı avam ve uygulama projesi OSB alanı içerisinde 

8 adet mera vasıflı 178.511 m 2 ‘lik alanın tahsis amacının değiĢmesi için 20 yıllık ot bedeli 

olarak 67.477,00 TL mera gelir hesabına yatırıldığında tahsis amacı değiĢikliği uygun 

bulunmuĢtur. 

Yeniçağa OSB‘de Parsel Dağılım Tablosu: 

A tipi: 15 adet-5.575 m 2 , B tipi: 11 adet–8.147 m 2 , C tipi: 17 adet–14.955 m 2 , D tipi:6 

adet–25.508 m 2 , E tipi: 1 adet–33.812 m 2 alandan oluĢan 50 adet fabrika yeri ile, 

1 adet 8.845 m 2 Ticaret Merkezi, 1 adet 9.189 m 2 fuar alanı,1 adet 15.437 m 2 Çıraklık 

Eğitim Merkezi, 1 adet 19.862 m 2 Yönetim binası ile Arıtma Tesisi, Trafo, Sağlık bandı, 

Park ve yollardan oluĢan toplam 118.0186 m 2 alan mevcuttur. 

Söz konusu O.S.B. Alanının tamamı Yatırım yapacak Firma veya firmaların 

talepleri durumunda tek parsel olarak tevhit ( BirleĢtirme ) yapılabilir. 

Yer Seçimi, Ġmar planları ve diğer alt yapı projeleri hazır olup, KamulaĢtırma ve 

alt yapı hizmetlerine hiç baĢlanmamıĢtır. Talep doğrultusunda alt yapı ve KamulaĢtırma 

hizmetleri hızlandırılacaktır. 

Tablo K.1. Bolu Organize Sanayi Bölgeleri 

Bolu OSB 

Adı Alanı Parsel 

Sayısı 

- 123 - 

ĠĢyeri Sayısı Toplam 

Faal Gayri 

Faal 

Tesis 

Sayısı 

73 51 45 6 51 

Ġstihdam 

Sayısı 

2.907 

Bolu Ġlave 

OSB 74 41 -- -- -- -- 

Gerede OSB 100 51 4 4 8 250 

Gerede Deri 

OSB 131 127 -- -- -- -- 

Yeniçağa OSB 120 50 -- -- -- -- 

Küçük Sanayi Siteleri 

Ġlimizde inĢaatı tamamlanarak faaliyet gösteren 6 adet Küçük Sanayi Sitesinde 

toplam 1.356 adet iĢyeri mevcuttur. Bu iĢyerlerinde 2.219 kiĢi istihdam edilmektedir. 

Ayrıca inĢaat safhasında olan 1 adet 31 üyeli ( 45 ĠĢyeri ) Bolu Ata Küçük Sanayi Sitesi 

bulunmaktadır. Faal olan Küçük Sanayi Sitelerinin doluluk oranı % 80 civarındadır. Faal 

olan Küçük Sanayi Sitelerinin toplam alanı 817.101 m 2 ‘dir.


Küçük Sanayi Sitesinin 

Adı 

Tablo K.2. Ġlimizde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri 

KuruluĢ 

Yılı 

Faaliyete 

geçtiği 

Yıl 

Yüz 

Ölçümü 

- 124 - 

(M2) 

ĠĢyeri 

Sayısı 

Dolu 

ĠĢyeri 

sayısı 

Ġstihdam 

Hukuki 

Durumu 

Bolu Küç.San. Sit. 1964 1974 102.000 503 450 860 Terkin 

Bolu Yeni Küç.San. Sit. 1978 1992 151.113 215 103 330 Tasfiyede 

Yeniçağa Küç.San. Sit. 1974 1984 300.000 286 186 460 Terkin 

Gerede Toplu ĠĢ Yeri 1968 1973 83.000 188 160 430 Terkin 

Mudurnu Toplu ĠĢ Yeri 

Mengen Toplu ĠĢyeri ve 

1990 1993 16.988 54 32 35 Terkin 

Konut Yapı Koop. (2007 

Yılında Unvan 

1975 2000 164.000 65 52 104 Faal 

değiĢikliği Yaptı) 

Bolu Ata Küçük San. 

Sit. 

1998 ----- 7.500 45 --- ---- 

T O P L A M 824.601 1356 983 2219 

Kaynak: Bolu Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü (2010) 

K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı 

Tablo K. 3. 2010 Yılı Sanayi Tesisleri 

BOLU ĠLĠ SANAYĠ TESĠSLERĠ - 2010 YILI 

S. 

NO 

BOLU MERKEZ ĠLÇE 

UNVANI ADRESĠ 

1 Abant Parke San.ve Tic.A.ġ. OSB 3.Cadde No:15 

2 Ak Piliç Tic. L.ġ. Tatlar Köyü Mevkii 

3 Ak Piliç Tic. L.ġ. Yeni Akçakavak Köyü KaĢbaĢı Mevkii 

4 Akdağ Metal San.ve Tic.Ltd.ġti. AĢağı Soku Mh. ġair Dertli Sk. No:27 

5 Aladağ Orm.Ürn.Paz.S.T.L.ġ. Ġ.Baysal Cd. ġahinoğlu ĠĢh. No:502 

6 Alpplas Endüstriyel Yatırımlar A.ġ. Yukarı soku Köyü DeliklitaĢ Mev. No:66 

7 Alptek ĠnĢ.Teknolojileri San.Tic.Ltd.ġti OSB 1.Cad.No:11 

8 Ar Metal San. ve Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 

9 

10 

Arçelik A.ġ. PiĢirici ve ısıtıcı Cihazlar 

ĠĢl.A.ġ. 

GülĢah Kimya Plastik Ambalaj Nakliyat 

ĠnĢ. Taah.San.Tic.L.ġ. 

Yukarısoku Mah.Çele Sok.No.7 

Karacasu Yolu AĢcıoğlu Tesis. Erenler 

Mevkii 

11 Atılım ĠnĢ.Mim.Müh.S.Tic.Ltd.ġti. Organize Sanayi Bölgesi 

12 Aykut Hitit-Hitit Süt Mamül.San. 

13 BaksaĢ Bolu AhĢap Koruma San.A.ġ. Karacasu 

Kaplıca Yolu Üzeri Küçük BerkKöyü 

Mevkii 

14 Balorman Orm.Ürn.Sanayi Ticaret .A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

ĠnĢaat 

Halinde


15 BaĢoğlu Kablo ve Profil S.T.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

16 BaĢkar Kablo Ġmalat ve Tic.L.ġ. Organize sanayi Bölgesi 3. Cad. No. 32 

17 

18 

19 

Beypi Beypazarı Tar.Ür.Paz.San.ve 

Tic.A.ġ. 

Beypi Beypazarı Tar.Ür.Paz.San.ve 

Tic.A.ġ. 

Bolparsan Brode Tekstil Metal San.ve 

Tic.A.ġ. 

D-100 Ankara Karayolu 7. Km. 

Bolu Yem Fabrikası D-100 Ankara 

Karayolu 7. Km. 

D-100 K.Yolu Karacaağaç Köyü Mevkii 

AĢağı geçitveren Köyü yolu üzeri 

20 Bol-Pat Patates San.T.A.ġ. Mudurnu Yolu Üzeri 

21 Boltem-Bolu Temperli Cam S.T.L.ġ. 

AĢağısoku Küçük Sanayi Sit. Mert Sk. 

No:2 

22 Bolu Çimento Sanayi A.ġ. Mengen Yolu üzeri Çaydurt Mevkii 

23 Bolu Kalite Yem San A.ġ. Bolu Küçük Sanayi Sitesi 

24 Bolu Kalite Yem San A.ġ. 

25 

Bolu ve Karadeniz Ekmek Fırını 

Bayram SAKLI 

Bolca Hindi Tesisleri Doğancı Mah. 

Mudurnu Cad.No:61 

Sümer Mah. Cumhuriyet Cad.No:145-100 

26 Bolu Belediyesi Fen ĠĢleri Müd. AĢağısoku Mah. Asfalt ġantiyesi 

27 Borev Bolu Orman Evleri Ltd. ġti. Organize sanayi Bölgesi 

28 Bosan Mak. San. Tic. A. ġ. Organize sanayi Bölgesi 

29 BoztaĢ Kereste Tic.ve San. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 

30 Burhan Çelik-AhĢap Mam.S.T.L.ġ. 

31 

Burhan Çelik-AhĢap Mam.S.T.L.ġ. 

Orüs Karacasu ġubesi 

32 Buysan-Bolu Un ve Yem San. Tic. Ltd. ġti. Çaydurt Mevkii 

33 Barilla Gıda A.ġ. 

Bolu- Ġstanbul Karayolu 13.Km Abant 

KavĢağı 

Fatih Mah. Orüs Cad./Karacasu 

D-100 Karayolu 7. KmVakıfgeçitveren 

Köyü Mevkii 

34 Çatak Kum Ocağı Eleme Yıkama tes.L.ġ. Eski Mengen yolu 6. Km. Çaydurt Mev. 

35 Çiftçiler Un ve Yem San.A.ġ. Seyitler Köyü 

36 

Danone Hayat Ġçecek ve Gıda San.ve 

Tic.A.ġ. 

Mudurnu Yolu 8. Km. Çepni Köyü 

KavĢağı 

37 Dasa Metal Sanayi ve Ticaret A.ġ. Yukarı Soku Köyü 

38 Dilek Metal San. ve Tic.Ltd.ġti. AĢağı Soku Mah. Kınacı Sok. No:15-B 

39 

Domino Tekstil Ürünleri San.ve DıĢ 

Tic.A.ġ.Bolu ġubesi 

Karacaağaç Köyü Kıtlık Bilmez Mevkii 

40 Ekol Mak. Kalıp San.ve Tic.L.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

41 Ema Tes. End. San ve Tic. A.ġ. Organize sanayi Bölgesi 1.Cad.No:13 

42 Emsan Emprenye San. A.ġ. AĢağı Karaköy Söğütlük Mevkii 

- 125 -


43 Erhan Özdemir-Özdemir Kereste AĢağı Soku Mah.Karadere Cad. No:52 

44 EriĢ Kerestecilik Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

45 

46 

47 

Er Piliç Entegre Tavukçuluk Üretim 

Pazarlama Ltd.ġti. 





Doğancı Köyü Akkayaaltı Mevkii 

Mudurnu Yolu üzeri 7.Km 

Yeniköy AĢağı dere Mevkii Arçelik yanı 

Doğancı Köyü Yücek arkası Mudurnu 

Yolu 7.Km 

48 Ermetal Kaplama San.ve Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 7.Cad.No:2 

49 Ermak Elk.Mak.San.ve Tic.A.ġ. PaĢaköy Eski Ġstabul Yolu ÇıkıĢı 

50 Ermak Elk.Mak.San.ve Tic.A.ġ. Yukarı Soku Köyü deliklitaĢ Mevkii 

51 Esa Elektrik San.ve Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi NO:12 

52 FibaĢ ĠnĢ.ve Tir.L.ġ. Sanayi ÇarĢısı Kınacı Sok. No:15/A 

53 Flopal Teknik Yapı End. ve Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

54 

GBS-GentaĢ Bolu Lamine Lif Levha 

Entegre Ağaç San. Ve Tic.A.ġ. 

Mudurnu Cad. Doğancı Köyü 

55 Gezpen Plastik Doğ.San.ve Tic.L.ġ. Sanayi Sitesi Blok 5 No.7 

56 Gülen Un ve Petrol Ürün. San.ve T.L.ġ. Çimento Lojmanları Yanı Çaydurt Mev. 

57 Güler Helva Reçel ġeker San.T.L.ġ. 

Kuruçay Mevkii Ovadüzü Köyü Yolu 

Üzeri 

58 Güven Kontraplak San. Organize Sanayi Bölgesi Parsel No. 47 

59 

Güntav Kümes Ekipmanları San. Ve Tic. 

Ltd.ġti. 

60 Güler Makine 

Doğancı Köyü 

Yukarı Soku Mah.Çele Sok.Arçelik 

Fab.yanı 

61 Güler Makine Sanayi Sitesi 9.Blok No:11 

62 

63 

64 

65 

HaĢtarmak Silobas Dorse Damper 

Nak.Tarım Ürün. San. Tic.ltd.ġti. 

Ġkizler Süt ve Süt Ürün. Yem Temizlik 

Med.Nak. San.Tic.Ltd.ġti. 

Ġzopoli Yapı Elemanları Taah.San ve 

Tic.A.ġ. 

Ġmes Grup Orman Ürün.ĠnĢ.Hay.Nak. 

Metal San.Tic.Ltd.ġti. 

66 Karadeniz Döküm San.T.L.ġ. 

Organize Sanayi Bölgesi 3.Cad.20 Parsel 

PaĢaköyü Mah.Ortayol Sok.No:12 

Organize Sanayi Bölgesi Parsel No. 59 

Yeni Akçakavak Köyü 

D-100 Karayolu Dadıç Yolu A.Fuat PaĢa 

Sk. No:9 

67 Karakoç Tekstil Ürn.Ġm.Paz.T.L.ġ. Küçük Berk Köyü Yeni Mah. 

68 KayıĢ Kerstecilik ve Nak Ltd. ġti. Org.San.Bölgesi No:46 

69 KeĢcioğlu Kereste San.Tic.Ltd.ġti. Org.San.Bölgesi No:55 

- 126 -


70 TNC Endüstriyel Cam San.Tic.Ltd.ġti. Org.San.Bölgesi No:25 

71 Kınacı Un ve Yem Sanayi Sanayi Sitesi Un Fab. Sok. No. 25 

72 Koç Makine Kalıp San. Ve Tic.L.ġ. Okçular Köyü Ġslamlar Mah. No:55 

73 

Konukpen PVC Kapı ve Pencere 

Sistemleri 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi 

74 Korudağ Kerestecilik Ġ.Baysal Cd. ġahinoğlu ĠĢh. No:501 

75 Köroğlu Beton ĠnĢ. Tur.A.ġ. 

D 100 Karayolu Ank. Ġst. Oğulduruk 

Mev. 

76 Lider Gıda San.A.ġ. Köroğlu Mah. Gerede Cad. No:3 

77 Mert Optik San Tic. Ltd. ġti. Ġ.Baysal Cd. Ġncebey ĠĢh. 86/D 

78 Reyhan Eyvaz-Metin Brode Ġzzet Baysal Mah.Mine Sok.No:6/1 

79 Modelsan Dekorasyon Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 

80 

Mehmet Mutlu - FlaĢ Petrol ürünleri ve 

Kimya Sanayi 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi C Blok No:3 

81 Norm ĠnĢ.Tur.Tic.Ltd.ġti. Organize Sanayi Bölgesi 

82 Osmanlı Tekstil Yeni Küçük Sanayi Sitesi L Blok No:4 

83 

Abant Piliç Gıda Tarım 

Hay.Tur.ĠnĢ.San.ve Tic.Ltd.ġti. 

Ovadüzü Mah.Kesimhane Sok.No:1 

84 Oyak Beton San.ve Tic. A.ġ. Çatakören Köyü mevkii 

85 Optima Besin Maddeleri San. Tic. A.ġ. D-100 Karayolu Üzeri-Civril Köyü 

86 Özderya Asansör Elk. ĠnĢ.T.S.L.ġ. 

87 

88 

Özkimsan Kimya TaĢımacılık Maden 

ĠnĢ.Mak. Orman Ürün. DıĢ Tic.ve 

San..Ltd.ġti. 

Özmaksan Metal Ġm.San.Oto.Yedek 

Parça Tic.L.ġ. 

Bahçelievler Mah.Çiğdem sok.Metin Apt. 

No.9/11 

Organize Sanayi Bölgesi 3.Cad.No:28 

Organize Sanayi Bölgesi 3.Cad No.16 

89 Özpres Mak.San.ve Tic.A.ġ. San.Çar.AĢağısoku ġair Dertli Cad.No: 4 

91 Pan Tohum Ġslah ve Üretme A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

90 Petek Gıda Ürünleri.Paz.ve Ticaret A.ġ. Ġ.Baysal Cad. Güneykaya Psj. No:4 

91 Plasto Metal Sanayi ve Ticaret A.ġ. Yukarı Soku Köyü 

92 Polyfoam Yalıtım San. ve Tic.L.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

93 Promet Metal Sanayi ve Ticaret A.ġ. Yukarı Soku Köyü 

94 SarıtaĢ Tekstil San.ve Tic.L.ġ. Karaçayır Mah. Mescit Sk. No:5/1 

95 Schott Orim Cam San. Ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

96 Seas AhĢap Sanayi ve Ticaret Ltd.ġti. Bolu Organize Sanayi Sitesi No:52-53 

- 127 -


97 Sem-mak Mak.Ġmal.San.T.L.ġ. AĢağı Soku Mah.ġair Dertli Sok.No:11 

98 

Sem-Mak Mak.Ġmal.San.T.L.ġ.-Yukarı 

Soku Uzanan Mevkii ġubesi 

Yukarı Soku Köyü Çele Sok.No:24 

99 Sena Tekstil Brode Ltd.ġti Yeni Küçük Sanayi Sitesi J Blok No:2 

100 Serdar Mak.Ġmal.San.Tic.Ltd.ġti. Küçük Sanayi Sitesi 1. Blok No:4 

101 

Boltek Plastik ve Elek.Kontrol 

Cih.San.Tic.Ltd.ġti. 

102 Sistem Asansör inĢ.tur.tic. ve San.ltd.Ģti. 

Organize Sanayi Bölgesi 3.Cad.No:37 

B.evler Mah.Hastane Cad. Muhittin Apt. 

No:18/B 

103 Tansel Elkt.Malz.San.ve Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi .Cad.No:8 

104 

Turan Memba ve Meyve Suları Ġmalat ve 

Paz ve DıĢ Tic.A.ġ. 

Ömerler Köyü Abant Yolu 3.Km 

105 Alemdar Türker-Türker Ġmalat Sanayi Yeni Küçük Sanayi Sitesi C Blok No:9 

106 USX-Ray Rontgen A.ġ. D-100 Karayolu 13. Km.Yenicepınar 

107 Ufuk Tekstil Tur.Nak.ĠnĢ.San.Tiv.L.ġ. PaĢaköy Sandallar Yolu Üzeri 

108 Yeni Dünya Tekstil San.Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 

109 YeĢil Bolu Kerestecilik San. Ltd.ġti. Çayır Köyü 

110 Yiğit Hazır Beton San. ve Tic.L.ġ. D 100 Karayolu Üzeri Kuruçay Mevkii 

Zengin Alüminyum Enjeksiyon S.ve 

111 

T..L.ġ. 

Ziya Akman -Akman Stan.Kapı 

112 

Kontraplak Fab. 

Jan. Alay Kom.Kar.Total Ben.arkası 

Org.Sanayi Böl. Akın Çakmakcı Bulvarı 

113 Alsa Brode Tekstil San.ve Tic.Lyd.ġti. Alpağut Köyü No:36 

114 

Do-Kar Tekstil Nak.Kavafiye Tur.San.ve 

Tic.Ltd.ġti. 

Karacaağaç Köyü Mevkii No.60/A 

115 Eyüp Arslandoğdu Yeni Küçük Sanayi Sitesi F Blok No:10 

116 Yıldırım Kereste Mim.ĠnĢ.Tur.T.S.Koll.Ģti 

117 Bolu Tekstil San.ve Tic.Ltd.ġti. 

118 Ġkbal Tekstil ve Konf. San.ve Tic.Ltd.ġti. 

AĢağı Soku Mah.Sanayi ÇarĢısı Yayla 

Sok.No:20 

D-100 K.Yolu üzeri Dadıç Köyü Ġl 

Jandarma Kom.KarĢısı 

D-100 K.Yolu üzeri Dadıç Köyü Ġl 

Jandarma Kom.KarĢısı 

119 Yıldız Ekmek-Yıldız Market Sağlık Mah.Çömlekciler Cad.No:14 

120 

Ġbrahim Altundağ-Altundağ Gipür ve 

Brode 

121 Çebi ĠnĢaat Taah.San.Tur.ve Tic.L.ġ. Çatakören Köyü 

122 

Tuncay Kontraplak Orman Ürün. 

ĠnĢ.Tur. Tic. Ve San. Ltd.ġti. 

Küçük Sanayi Sitesi K Blok No:10 

Çaydurt Mevkii Gülen Un Fab. Yanı 

No:A/1 

123 Baharettin Kurukahveci Yeni Küçük Sanayi Sitesi F Blok No:6 

124 Muammer Yılmaz-Yılmaz Tekstil Küçük Sanayi Sitesi L Blok No:13 

- 128 -


125 

Sarınalbantlar Koll.ġti. Enis Sabri 

Sarınalbant ve Eren Sarınalbant 

126 Akgül Orman Ürün.San.ve Tic. Ltd.ġti. OSB.4.Cad.No:33 

Akpınar Mah.Uzunyayla Sok.No:36 

127 Sena Tekstil BrodeSan.ve Tic.Ltd.ġti. Küçük Sanayi Sitesi J Blok No:2 

128 

AksoyTekstil Boya Kuyumculuk 

San.Tic.Ltd.ġti. 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi cBlok No:4 

129 Furkan Tekstil San.ve DıĢ Tic.Ltd.ġti. OSB HalkBank Binaları No:29 

130 DilĢat Tekstil ĠnĢ.San.ve Tic.Ltd.ġti. 

131 Sarıoğulları Tekstil San.ve Tic.Ltd.ġti. OSB 23.Parsel 

132 

Ayvaz Tekstil Gıda ĠnĢ.Nak.Turz.San.ve 

Tic.Ltd.ġti. 

133 Abant Tekstil San.ve Tic.Ltd.ġti. OSB 1.Cad.No:23 

AĢağısoku Mah.Sanayi Sitesi ġair Dertli 

Sok.No:17-18 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi E Blok No:9 

134 Safinaz Halavurt Yeni Küçük Sanayi Sitesi L Blok NO.17 

135 Ali Buğra Kılınçarslan ( Buğra Tekstil) 

Karacaağaç Köyü Yukarı Mahalle giriĢi 

No:1 

136 Se-Fa Brode Tekstil San.ve Tic.Ltd.ġti. Yeni Küçük Sanayi Sitesi j Blok No:29 

137 

138 

139 

PRT Pembe Renk Tekstil Nak. 

ĠnĢ.Hay.Tur. San.ve Tic.Ltd.ġti. 

Dilde Tekstil Turizm Nak. Oto. ĠnĢ.San. 


Deniz Unlu Mamülleri ve Pastacılık Gıda 

San.Tur.Ltd.ġti. 

OSB 6.Cad.no:27 

Kuçay Mevkii Jandarma Yanı No:33 

Kılıçarslan Mah. Ġzzet Baysal Devlet Hast. 

Bulvarı No.24 

140 Kumsan Nakliyat Taah.ve Tic.Ltd.ġti Ġhsaniye Mah. Dere Sok.No:7 

141 

Gürkanlar Gıda Ġhtiyaç Mad. Tic. 

Paz.Ltd.ġti 

142 Mustafa Yaman-Yaman Elektrik 

143 

144 

145 

Arda Tekstil Fisto Gipür Yaka Ġmal.ve 

Kof.Yan.Ürün.San.ve Tic. 

Özbolu Orman Ürün. Nak.ĠnĢ.Hay. San. 

Tic. Ltd:Ģti. 

Sanart Reklam Tasarım Organizasyon 

Tic.San.Ltd.ġti 

D-100 Karayolu Kuruçay Mevkii Ali Fuat 

PaĢa Sok.No:25 

AĢağı Soku Mah. Sanayi Sitesi Kınacı 

Sok.No:6 

D-100 Karayolu Üzeri Kuruçay Mevkii 

Jandarma KarĢısı 

OSB 7.Cad. No:4 

146 Bolu Soya Tic.ve San. Ltd. ġti. OSB 9 Nolu Parsel 

147 

148 

149 

Yeni Öztürk Kalıp Parça Makine Metal 

San.ve Tic. Ltd.ġti. 

Öztürk Makine Kalıp Parça Ġmal.San.ve 

Tic. Ltd.ġti. 

Kopukoğulları Et Gıda Tarım Ürün. Ve 

Hay. San. Ve Tic.Ltd.ġti. 

AktaĢ Mah.TaĢhancılar Cad.No:16 Kat:2 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi C Blok No:11- 

12 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi C Blok No:7 

AktaĢ Mah. Tabakhane Sok. No:33 

- 129 -


150 Topçuoğlu ġekerleme ĠsmetpaĢa Cad.Hal Sok. No.4/B 

151 

Pakform Plastik Ambalaj San. Ve Tic. 

A.ġ. 

152 Lida Gıda San.ve Tic. A.ġ. 

153 

Erkal makine Kalıp Aparat parça Ġmal. 

San. Ve Tic. Ltd.ġti. 

154 Öz-ĠĢ kalıp Makine San. ve Tic. A.ġ. 

OSB Dr.Akın Çakmakcı Bulvarı No:6 

Dereceören Köyü Soğuksu Mevkii 14.Km 

Abant Yolu üzeri 

PaĢaköyü Eski Ġstanbul Yolu ÇıkıĢı No:77 

Yukarısoku Köyü Yeniköy Mevkii 

3.Cad.No:23 

155 Sedat Terzi-Terzioğlu Kereste AĢağı Soku Mah. Karadere Cad.No:48 

156 Uğur Tekstil-Sabahattin Özkan Yeni Küçük Sanayi Sitesi L Blok NO: 7 

157 Emine KayıĢ PaĢaköyü 

158 Ustaoğlu Asansör Elek. ĠnĢ.Tur.Ltd.ġti. 

Borazanlar Mah.Fevzibey Cad.Afife 

Hanım Apt. No:19/1 

159 Nuray Özkurede-Çele Et AktaĢ Mah. Tabakhane Sok. No:31 

160 

Öztabak Kalıp Makine 

ĠnĢ.Nak.San.Tic.Ltd.ġti. 

161 Ali CoĢkun-CoĢkun Mobilya Seyit AvĢar Köyü 

ÇanĢaberk Köyü Ġpragaz Deposu Yanı 

162 Özçelikler Cam San. Ve Tic. Ltd.ġti. Sanayi sitesi Kuruçay Mevkii 

163 

Bolu Çegül Sağlık Hizmetleri Elek. 

ĠnĢ.Tur. Mad.San.Tic.Ltd.ġti. 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi E Blok No:1 

164 Kocadağ Metal- Süreyya Kocadağ SanayiMobilyacılar Sitesi C Bolk No:1 

165 

Özbeyza Gıda temizlik Tekstil 

ĠnĢ.Ġth.Ġhr.Sanç. ve Tic.Ltd.ġti. 

D-100 Karayolu Üzeri Kuruçay Mevkii 

Çizmeciler BP Ġstasyonu Arkası 

166 Saray Ġmalathanesi-Beytullah Soylu Ġzzet baysal Cad. Saray Apt. No.237/A 

167 Aydın Geri DönüĢüm-Zekeriya Ġlter Vakıfgeçitveren Köyü 

168 

169 

170 

171 

Samimi Elektrik Plastik ĠnĢ. Yurt ve 

Turizm Tic. Ltd.ġti. 

Medisafe Tıbbi Cihazlar San. Ve 

Tic.Ltd.ġti 

Korusan Orman Ürün. San. Yatırım Ve 

geliĢtirme A.ġ. 

Soylu Unlu Mamüller Gıda San.Tur. 

ĠnĢ.Tic.Ltd.ġti 

172 Bolu Pasta Sarayı-Sinan SOYLU 

Org.San.Bölgesi 5.CadNo:25/1 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi L Blok No:18 

AĢağı Karaköy Söğütlük Mevkii 

Tabaklar Mah. ReĢat Aker Sok.No:41/A 

Semerkant Mah. Ergin Sok.Özer Apt. 

No:11 

173 Arafa Madencilik San.ve Tic.Ltd.ġti MerkeĢler Köyü Çakılköy Mevkii 

174 

Görür Oto Nak. 

Pet.Ürün.Mob.Müt.ĠnĢ.Mal. San.ve 

D-100 Karayolu Üzeri Karacaağaç Mevkii 

- 130 -


Tic.Ltd:Ģti. 

175 KayıĢ Kerestecilik Nak. Ltd.ġti. Organize Sanayi Bölgesi . Cad. No:46 

GEREDE ĠLÇESĠ 

1 AktaĢlar deri ve deri Ürn.Ġm.Paz.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 6 Nolu sok. No:8 

2 Aycan Demir Deri Ürün. San. Tic.Ltd.ġti Yeni Tabakhaneler 3 Nolu sok No:3. 

3 

Birlik Deri Ġm.Ġth.Ġhr.Kom.Paz.San.ve 

Tic.L.ġ. 

Yeni Tabakhaneler 5 Nolu sok. No:5 

4 Bir-Tek Deri Ġm.San.Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 3 Nolu sok No:3. 

5 Bilal Halıcıoğlu-Halıcıoğlu Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok.No:23 

6 Cevahir Deri San. ve Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 4.Sok. 

7 

8 

Dinç Plastik Mob.Mef 

Konf.Ġmal.S.P.T.L.ġ 

DurmuĢ Ġpek (Saraç DurmuĢ Deri ve 

Saraciye Ürn.) 

Sanayi Sitesi Marangozlar Sok. 

Seviller Mah. BaĢadam Sk. No:9/A 

9 Fazlıoğlu Deri San.Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 5 Nolu sok. No: 16 

10 Gentuğ Tekstil Ürün.San.ve Tic.A.ġ. Gerkonsan OSB 103 Ada 8-9 Parsel 

11 

12 

Gerdersan Grup Dericilik Kimyevi 

Madde ĠnĢaat San. A.ġ. 

Teknotes Mühendislik ĠnĢ. Taah. Tic. San. 

A.ġ. 

13 Giza Deri ve Saraciye Ürün.Ġm.Paz.L.ġ. 

Demiciler Mah.Yenicami ĠĢ Mrk. Kat:2/1 

Ankara Asfaltı 4.Km 

Yeni Tabakhaneler Panayır Yolu Cad. 

No: 42/2 

14 Gökgöz Deri San. Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 6 Nolu sok. No.26 

15 Gürcan Dericilik Ġm.San.Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler No. 47 

16 Halıcıoğlu KardeĢler Deri San.ve Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 4 Nolu sok. 

17 Hüseyin Bilke Yeni Tabakhaneler 4 Nolu sok. 

18 Halil Ġbrahim Akman Yeni Mahalle 100 Yıl Cad.No:1 

19 Ġlhami ÇetintaĢ (ÇetintaĢ Deri) Yeni Tabakhaneler 4 olu sok. 

20 Ġsmail Bayındır (Bayındır Deri Sanayi) Yeni Tabakhaneler 4 Nolu sok. No:10 

21 Ġsmail AdmıĢ-AdmıĢ Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No:19 

22 Kemal Altın (Altın KardeĢler DeriSan.) Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No.16 

23 

Kemal Sabri Pehlivan (Pehlivan Deri 

Sanayi) 

Organize San Bölgesi 

24 Mevlüt Yıldız(Yıldersan Deri) Yeni Tabakhaneler 1 Nolu sok. 

- 131 -


25 

ModaĢ Modern Dericilik 

San.Tur.TaĢ.ĠnĢ.Oto.Gıda Tic.A.ġ. 


26 Or-Der Deri Ġmal.San.Tic. L.ġ. Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No:8 

27 Özdersan Özcan Deri San.ve Tic.Ltd.ġti. Yeni Tabakhaneler 5 Nolu sok. No:7 

28 

Paysa Dericilik Teks.Gıda ve 

Ġhti.Mad.S.T.L.ġ. 


29 Saatçı Deri Sanayi Ġmal Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No.6 

30 Sami BaĢdemir ( BaĢdemir Deri) Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok.No:55/57 

31 Star Deri Ġmalat San.ve Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok.No:2 

32 Sezai Karaaslan Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No:16 

33 Yükseller deri Ürn. San. ve DıĢ Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. No. 14 

34 Koza Deri Ayakkabı San.ve Tic.L.ġ. Yeni Tabakhaneler 6 Nolu sok. No.11 

35 Mustafa Kuzu Yeni Tabakhaneler No:12 

36 Yiz Deri Ġmalat San.ve Tic.Ltd.ġti. Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok.No:3 

37 Ahmet Çimen ( Çimen Deri) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok.No:18 

38 Ramazan Birgören(Altay Deri Sanayi) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok.No:10 

39 Necati Öztürk (Efe Deri) Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok.No:51 

40 Öz Palamut Deri San.Ġth.ve Ġhr.Ltd.ġti. Yeni Tabakhaneler 2.Sok 

41 Kemal ÇalıĢgan ( ÇalıĢganlar Deri) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:3 

42 Ahmet Bican ( Bican Derilik ) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:21 

43 Arifoğulları Deri San.ve Ltd.ġti. Yeni Tabakhaneler 6. Sok. 

44 S.S.Teknik Deri Küçük Sanat Koop. Yeni Tabakhaneler No:19 

45 Ġhsan Yıldız (Yıldız Deri) Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. 

46 Mehmet DEMĠRER-Ekol Dericilik Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. 

47 Gerede Tekstil ve Boya San.Ltd.ġti. Organize San Bölgesi 

48 Fevzi ÇĠMEN Demirciler Mah.Yeni Tabakhaneler No:5 

49 Selami BAĞLAN 

50 Rıfat AYDOĞAN 

Demirciler Mah.Yeni Tabakhaneler 

No:10 


6.Sok.No:2 

51 Nadi Yaldırak ( Yaldırak Deri) Yeni Tabakhaneler 3.Sok No:16 

52 Hüseyin ÇAKIR Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:7 

- 132 -


53 Ahmet Öndağ Yeni Tabakhaneler No:7 

54 Cemal ESER Yeni Tabakhaneler 1 Nolu Sok. 

55 Fehmi Ekici-Ekici deri sanayi Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:5 

56 Recep Uslu Yeni Tabakhaneler No:10 

57 Recep Çeliksu 


No:23 

58 Ġsmail Üzmez ( Üç Yıldız Deri ) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:8 

59 Ġbrahim AYYILDIZ Yeni Tabakhaneler 4 Nolu Sok. No:5 

60 Osman Akgünlü ( Akgünlü Deri Sanayi ) Yeni Tabakhaneler Akgünlü Sok.No:2 

61 Ġbrahim Sır ( Sır Deri Sanayi ) Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok. No:12 

62 Hikmet GümüĢ 


No:12 

63 Elven Çelik ( Çelik Deri ) Yeni Tabakhaneler 4 Nolu Sok. No:3 

64 Yunus Gül Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:24 

65 

Abdurrahman Yalçınkaya ( Yalçınkaya 

Dericilik ) 

66 Selami Aslandoğdu 

67 ġeref Çakır ( Çakır Deri ) 


No:25 


No:51 


No:15 

68 Baki Eryılmaz ( Eryılmaz Deri ) Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok. No:29 

69 Mustafa Çelik ( Demçel Dericilik ) Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:21 

70 Ġsmail Ay Her Nevi Deri Ġmalatı Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok. No:5 

71 Ferruh ġen-ġen Deri San. Yeni Tabakhaneler 1 Nolu Sok. No:8 

72 Hasan Yılmaz Deri Ġmalatı Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok. No:6 

73 

Aydemir KardeĢler Deri Ġmal.Gıda 

ĠnĢ.Ot. Tekstil San.Tic. 

Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. 

74 SDS-Deri-Salih Özdemir Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. 

75 TaraĢoğulları Deri San.Mustafa KarataĢ Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. 

76 Gonteks Tekstil Ürünleri San.ve Tic.A.Ģ. Gerkonsan OSB 103 Ada 8-9 Parsel 

77 Sağol Deri San.ve Tic.Ltd.ġti Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok.No:33 

78 Muzaffer Eryılmaz- Eryılmaz Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 1 Nolu Sok.No:8 

79 Furkanlar Dericilik Ġmal.San.Tic.Ltd.ġti Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. No:20 

- 133 -


80 Bilke Deri Sanayi-Fatih BĠLKE Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No : 12 

81 Salih ASLANDOĞDU Yeni Tabakhaneler No:29 

82 Gülen Deri Sanayi-Hayrettin GÜLEN Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. No:7 

83 Beyza Saraciye San.ve Tic.Ltd.ġti Demirciler Mah.Ġsmail Gür Cad.No:5 

84 Muhlis Çimen-Çimen Deri Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No : 17 

85 Yusuf Gökçe-Gökçe Deri sanayi Yeni Tabakhaneler 1Nolu Sok. 

86 Bedri Yaldırak Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok. No : 18 

87 Gökselin Deri-Hüseyin kabataĢ Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No : 5 

88 TaraĢoğlu Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No : 5 

89 Hasan Yılmaz Deri Ġmalatı Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok. No : 6 

90 

Aydemir KardeĢler Deri Gıda ĠnĢ.Oto 

Tekstil San.Tic.Ltd.ġti 

Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. 

91 Calayır Deri San.Tic.Ltd.ġti Yeni Tabakhaneler 5 Nolu Sok. No:1 

92 Nova Orman Ürünleri San.Tic.A.ġ. OSB Yazıköy No:101/1-2 

93 Onur Taah. TaĢımacılık ve Tic. Ltd.ġti. 

94 

Ekol Grup Deri Kimyevi Mad. ĠnĢ. Gıda 

Nak. San.Tic.Ltd.ġti. 

95 EDS Deri Ürünleri 

Cankurtaran Mevkii 94.Km Karayolları 

BitiĢiği 

Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No:5 

Demirciler Mah. Yeni Tabakhaneler 

Ġsmail GÜR Cad. No:12/1 

96 Sabri Karagözoğlu Yeni Tabakhaneler No: 6 

97 Hilal Deri- Hikmet Uranı Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No: 4 

98 Dursun Çakmak-Akansu Deri Yeni Tabakhaneler No: 15 

99 Se-Dem Deri-Sefer Deri Yeni Tabakhaneler No: 40 

100 

ÇalıĢkanoğlu Deri Kim. Mad. ĠnĢ. Gıda 

Nak. San.Tic.Ltd.ġti. 

Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No: 3 

101 EĢref ġenol Töngemen Yeni Tabakhaneler No: 4 

102 Ahmet Gün- Efkay Kemer Tic.Paz. Kitirler mah. Tüccarhan Sok.No:1 

103 

Ömer Kocaman( Muhsan Ġç ve DıĢ 

Ticaret) 

Demirciler Mah. Ġsmail Gür Cad. 

No:11/C 

104 Ġsmail Altun Yeni Tabakhaneler No: 16 

- 134 -


105 Or-Kim Deri ve kimyevi Mad.Paz.Ltd.ġti. Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok.No: 21 

106 Hasan Hüseyin Gün Yeni Tabakhaneler 

107 

Özakay Deri Kimyevi Madde ĠnĢ.Teks. 

Tur.Ġth.Ġhr. San.Tic.Ltd.ġti. 

Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok.No: 18 

108 Ramazan Akça-Akça Deri Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok.No: 29 

109 

110 

111 

Özmizan Deri Kimyevi Madde Hay. ĠnĢ. 

Nak. Ġhr.Ġth.Ltd.ġti. 

Ata Saraciye Organik Deri Ürün. Enerji 

Gıda ĠnĢ.Tic.Ltd.ġti. 

Ekici Grup Kimyevi Mad. ĠnĢ. Nak. 


Demirciler Mah. Yeni tabakhaneler 7 

Sok. No:15 

Yeni tabakhaneler Ġsmail Gür 

Cad.No:7/C 

Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok.No:6 

112 Gonteks Tekstil Ürünleri San.Tic.A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 4.Cad. No:4 

113 Osman Akgül- Akgül Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 4 Nolu sok. No:1 

114 

Ramazan Yalçınkaya-yalçınkaya Deri 

Ġmalatı 

Demirciler Mah. H.Baki Çevikoğlu Sok. 

No:3 

115 Ġsmail Kavcıoğlu Yeni Tabakhaneler No:8 

116 Osman ĠĢleyen- ĠĢleyen Deri Yeni tabakhaneler 6 Nolu Sok. No.8 

117 

SBY Seç Beğen Yemek Gıda Turizm 

ĠnĢ.San.ve Tic.A.ġ. 

Seviller Mah. Atatürk Bulvarı alt Yol 

No:21 

118 Ayyılıdız Deri-Ġsmail YILDIZ Yeni Tabakhaneler 4 Nolu Sok 

119 

120 

121 

Üçyıldız Ayakkabı Kimyevi Mad. Ve Deri 

San.ve Tic. Ltd.ġti. 

MCS Maden Taah. Nak.ve ĠnĢ. 

Tic.Ltd.ġti. 

Modest Group Tekstil Gömlek ve 

Kon.ĠnĢ.Gıda Tur. San.ve Tic.Ltd.ġti. 

Yeni tabakhaneler 6 Nolu Sok. No.24 

AktaĢ Köyü Mevkii 

Organize Sanayi Bölgesi 4.Cadde No:30 

122 Albayrak Deri Hasan Hüseyin Albayrak Yeni Tabakhaneler 7 Nolu Sok. No.3 

123 Musa Yılmaz Yeni Tabakhaneler 3 Nolu Sok. 

124 

Gonca Deri ve Deri Ürün. Kimyevi Mad. 

Ayakkabı ĠnĢ.Nak.Ġmalat San. Ve Tic. 

Ltd.ġti. 

Yeni Tabakhaneler 6 Nolu Sok. No:30 

125 Makbule ÇalıĢkan Yeni Tabakhaneler 2 Nolu Sok No:20. 

126 Zihni GümüĢ Yeni Tabakhaneler 4 Nolu Sok. 

127 Durali Silahdar-Silahdar Deri Sanayi Yeni Tabakhaneler 9 Nolu Sok. No:4 

- 135 -


128 

129 

130 

131 

1 

2 

3 

ÇetintaĢ Deri Kimya ĠnĢ.San.ve 

Tic.Ltd.ġti 

ÇalıĢganlar Deri Kimya Tekstil ĠnĢ.San.ve 

Tic.Ltd.ġti. 

Güven Hazır Beton ĠnĢ.Oto. 

Nak.Madencilik Ġmalat ve Tic.Ltd.ġti. 

Ünnü Torna Makine Teçhizat 

Nak.Oto.ĠnĢ.San.ve Tic.Ltd.ġti. 





GÖYNÜK ĠLÇESĠ 

Orallar Un ve Yem Nak.Tarım ĠnĢ. Tur. 


Demirciler Mah.Yeni Tabakhaneler 5 

Nolu Sok. No:27 

Demirciler Mah.Yeni Tabakhaneler 6 

Nolu Sok. No:5 

Ankara Ġstanbul Asfaltı Orman ĠĢletme 

Yanı 

Sanayi Sitesi A Blok No:3 

Dedeler Köyü 

Ġstanbul Yolu Üzeri 5.Km Kumcuk 

Mevkii 

Geyve Yolu üzeri Ġbrahim Özü Orman 

deposu Yanı 

4 PaĢapınarı Süt ve süt Ürn. Gıda S.T.L.ġ. Ġbrahim Özü Köyü 

5 

Taraklı Gıda Tarım Ürünleri San. Ve Tic. 

Ltd.ġti. 

Yenice Mah.Ġstanbul Yolu Altı Çok 

Proğramlı Lise Yanı 

6 Beypi Beypazarı Tar.Ür.Paz.S.T.A.ġ. Dedeler Köyü-Kesimhane 

7 YeĢil Göynük Yemet Üretimi-Selçuk Çay SamsaÇavuĢ Köyü 

8 Aksa Enerji Üretim A.ġ. Göynük ġubesi Himmetoğlu Köyü 

MENGEN ĠLÇESĠ 

1 Arafa Madencilik San. veTic. Ltd.ġti. Gökçesu Nahiyesi/Mengen 

2 GENTAġ Genel metal San. ve Tic.A.ġ. Mengen 

3 Ġlyas GürçeĢme-GürçeĢme Madencilik Gökçesu Beldesi Ġstanbul Cad.No:40 

4 Üçpınarlar Madencilik L.ġ. Gökçesu/Mengen 

5 Gökçesu Kum Çakıl ĠĢletmeleri L.ġ. Gökçesu/Mengen 

6 Kuzey Anadolu madencilik Tur. Tic.A.ġ. Gökçesu/Mengen 

7 

Yanarelmas Maden.Orman 

Ürün.Nak.Paz.T.L.ġ. 

Karakaya Yolu Üzeri No:2 

Gökçesu/MENGEN 

8 KolçakpaĢaoğlu AhĢap San.ve Tic.A.ġ. Yeni Zonguldak Cad. No.38 

9 Sahil Restaurant-YaĢar ERDEMĠR Türkbeyli Mah. Atatürk Cad. No:1 

10 Bükköy madencilik Turizm ve Tic. A.ġ. Gökçesu Beldesi 

11 

Güney Madencilik Mak.ĠnĢ.ve 

Tic.Ltd.ġti. 

Güney Köyü Mevkii Gökçesu 

12 Ömer GüneĢ-GüneĢ Tekstil Küçük Sanayi Sitesi NO.21-22-23-24 

- 136 -


13 

Sum Tarım ve Orman Ürün. Gıda San. 

Tic. Ltd.ġti. 

DÖRTDĠVAN ĠLÇESĠ 

Sanayi sitesi 1. Cad. No: 6-8-10 

1 BDÇ-Bolu demir Çelik Tur.ĠnĢ.S.T.L.ġ. Dülger Köyü-Dörtdivan 

MUDURNU ĠLÇESĠ 

1 Arbil helvacılık San. Tic. L.ġ. Bolu cad. No. 74 

2 

3 

4 

5 

Birinci Gıda ve Süt Ürün. Ġmal. Tic. San.- 

Ġbrahim BĠRĠNCĠ 

S.S TaĢkesti ve Çevresi Köy Tar. Kal. 

Koop. 

MasstaĢ-Mudurnu Abant Sunta 

san.Tic.A.ġ. 

Aydın ĠnĢ.Taah.Tic.A.ġ.(Merkez:Billur 

Sok.No:19/3 Kavaklıdere/ANKARA) 

Karacakaya Köyü 

TaĢkesti Beldesi 

Mudurnu 

Nallıhan-Göynük Ayrımı 1.Bölüm 

Hudutları2.Kısım ĠnĢaatı / TaĢkesti 

Merkez:Billur Sok.No:19/3 Kavaklıdere- 

ANKARA 

6 ÖntaĢ Mermer San.A.ġ. Gürçam Köyü Kaplıcaüstü Mevkii 

7 

8 

9 

Mirasol Madencilik ĠnĢ.Tur.San. Ve 

Tic.Ltd.ġti. 

Uğurlu Yemek Üretim-Center Hizmet 

( Turan Uğurlu) 

YeĢil Göynük Yemek Üretimi ( Selçuk 

ÇAY) 

Kıngılar Mah.Gürçam Köyü 

Kaygana Mah.Park Sok. No:34/A 

SamsaÇavuĢ Köyü 

10 C.P. Standart Gıda San.ve Tic.A.ġ. Bulanık Köyü Çamtarla Mevkii 

11 Mudurnu Tarımcılık San.ve Tic. Ltd.ġti. Küçük Sanayi Sitesi A Blok No:228 

12 Mudurnu Abant Un Çepni Hasber Mevkii 

13 

14 

Ankara ĠnĢaat Tic.ve San. Ltd.ġti 

Mudurnu Ģubesi 

Pak Tavuk Gıda San.ve Tic.A.ġ. Bolu 

ġubesi 

Çevreli Köyü 

YENĠÇAĞA ĠLÇESĠ 

Bolu Cad.Kaygana Mah.107 Ada 16 

Parsel 

1 Asçelik ĠnĢ.San.ve DıĢ Tic.A.ġ. Yukarı Kuldan Köyü 

2 

Cemali Duran – ÇavuĢoğlu Dorse Remork 

San. 

Sanayi Sitesi 10.Blok No:1-2 

3 Doğanlar Tekstil San. ve Tic. Ltd.ġti. Asımbey Mah.ġair dertli Cad.No:3 

4 Güreloğlu Dorse San.Nak.ve Tic.L.ġ. Sanayi Sitesi 12. Blok No:2 

- 137 -


5 On Tekstil San.ve Tic.L.ġ. Yeniçağa ġub. Asımbey Mah.ġair dertli Cad.No:4 

6 

ġahin KardeĢler Dorse Ġmalatı oto 

Nak.Tur.ĠnĢ. San.ve Tic.Ltd.ġti. 

Sanayi Sitesi 13. Blok No:11 

7 ġenSan Römork San.Tic.L.ġ. San.Sit.Blok 6 No:4-5 

8 

Turba Mad. ve Organik Gübre San. Tic. 

A.ġ. 

Sanayi Sitesi 17. Blok No:1 

9 ġener Kerestecilik Tic.Ltd.ġti. Camiatik Mah.Kuldan Yolu No:64 

10 

11 

12 

13 

14 

Onur Plastik ve Makine 

San.Nak.Ġth.Ġhr.Tic.A.ġ. 

Gündüz Un Yem Sanayi ve Ticaret 

Ltd.ġti. 

Gülkaya Turizm ĠnĢ.Mobilya Metal 

San.ve Tic.Ltd.ġti. 

Güreller Dorse San.ve Tic. Nakliyat 

Ltd.ġti. 

Yetkin Torf Tarımsal Gübre San.Tic. Ve 

Nak. Ltd.ġti. 

Yeni Küçük Sanayi Sitesi 1.Blok No:4-5 

D-100 Karayolu üzeri Doğancı Köyü 

Mevkii 

Asilbey Mah.Yeniçağa Sanayi Sitesi 

20.Blok 

Sanayi Sitesi 12.Blok 

Sanayi Sitesi 17. Blok No:2-3 

15 Eragaz Petrol Ürünleri San.ve Tic. A.ġ. ġahnalar Köyü Mevkii 1. Km 

16 Real Tekstil Asılbey Mah.Belediye Yanı No:6 

1 

2 

Mudurnu-Seben Süt Ürünleri San.ve 

Tic.A.ġ. 

SEBEN ĠLÇESĠ 

Civan Ali Tarım Hay. Temizlik Nak. San. 

Ve Tic. Ltd.ġti. 

TOPLAM: 360 FĠRMA 

Güneyce Köyü 

Kaynak: Bolu Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü (2010) 

ÇarĢı Mah.Ġsmet PaĢa Cad.No:10/A 

K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu 

Bolu Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü verilerine göre 2009 yılı sonu itibariyle 352 

adet Sanayi Tesisi bulunmaktadır. 2009 yılı sonu itibarıyla vasıflı 2.490 kiĢi, vasıfsız 

12.537 kiĢi olmak üzere toplam 15.027 kiĢi istihdam edilmiĢtir. 

K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 

Bu konuda yeterli bilgi elde edilememiĢtir. 

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 

Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve ilgili tebliğler gereği; Ġlimizde faaliyet 

gösteren sanayi kuruluĢları periyodik olarak denetlenmektedir. Denetimler neticesinde 

- 138 -


Emisyon Ġzin Belgeleri olmayan iĢletmelerin yetkili makamlara baĢvurusu sağlanarak bu 

belgeleri almaları sağlanmıĢtır. 

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve ilgili tebliğler gereği; Ġlimizde faaliyet gösteren 

sanayi kuruluĢları periyodik olarak denetlenmektedir. Denetimler neticesinde atıksuyu 

mevcut olup arıtmadan ortama vermemesi gereken iĢletmelerden iĢ termin planı istenmiĢ, 

iĢ termin planlarında belirttikleri sürede arıtma tesisi yaptırmaları sağlanmıĢ ve inĢaatı 

devam eden arıtma tesisleri takip edilmektedir. Ayrıca denetimler neticesinde DeĢarj Ġzin 

Belgesi olmayan iĢletmelerin yetkili makamlara baĢvurusu sağlanarak bu belgeleri almaları 

sağlanmıĢtır. 

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 


K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 

Ġlimizde sanayi kuruluĢlarından kaynaklanan gürültü sebebiyle herhangi bir Ģikayet 

olmamıĢtır. 

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 

N.Atıklar konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 

Ġlimizde, endüstriyel kaza riski olan tesislerin tespitine yönelik bir çalıĢma 


KAYNAKÇA 

1-Bolu Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü 


- 139 -


L.1. Altyapı 

L.1.1. Temiz Su Sistemi 

L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME 

Bolu Merkez Ġlçede Kullanılan Doğal Kaynak ve Sondaj Suları 

Bolu Merkez Ġlçemizde içme suyu, Gölköy Barajından alınarak Ġlimiz Salıbeyler 

Mahallesi üzerinde bulunan Ġçme Kullanma Suyu Arıtma Tesisi‘nde arıtılarak temin 

edilmektedir. Arıtım Tesisinin geçici kabulü 2010 yılında yapılmıĢ olup faaliyetine 

baĢlamıĢtır. Arıtma Tesisinin kapasite debisi 650 lt/sn olup Arıtma Tesisine ait 1 adet 2000 

m³‘lük klorlama deposu, 1 adet 7500 m³‘lük ve 1 adet 10.000 m³‘lük olmak üzere toplam 

3 adet su deposu bulunmaktadır. 

ġehrimize has kökez suyu kaynağı 87 adet çeĢmede sebil olarak akmaktadır. 50.000 

metre uzunluğunda kökez hattı ve 800 m 3 kökez deposu mecuttur. 

ġehir Merkezinde % 95 oranında kanalizasyon hattı mevcuttur. ġehrin 700 ve 900 

mm çaplı iki ana hat ile Ģehir kanalizasyonu taĢınıp Büyüksu‘ya deĢarj edilmekte iken, bu 

hatlara doğu ve batı istikametinde 500 mm çaplı toplayıcı hatlar ilave edilmiĢtir. Bu ana 

toplayıcı hatların uzunluğu 80.000 metre civarındadır. Ayrıca, Abant Gölü, Çepni Sapağı 

ve Bolu Dağı Jandarma‘ya kadar kolektör hatları yapılıp çevre kirliliği ortadan 

kaldırılmıĢtır. Ġller Bankası tarafından yatırım programına alınan kanalizasyon arıtma tesisi 

yapım iĢine 2007 yılı Kasım ayında baĢlanmıĢ olup, tamamlanan projenin geçici kabulü 

yapılmıĢtır. Tüm atık sular ana kolektörle arıtma tesisine ulaĢmaktadır. Atık su arıtma tesisi 

iĢletmeye alınmıĢ olup çalıĢır vaziyettedir. 

ġehrin kanalizasyonu arıtılıp, temiz bir Ģekilde Büyüksu‘ya deĢarj edilecektir. 

Ayrıca yeni geliĢim bölgeleri için Ġller Bankası nezdinde proje çalıĢmaları devam 

etmektedir. Ġl Merkezine 5 km mesafedeki Karacasu Beldesinin % 95 oranında 

kanalizasyon hattı mevcuttur. Beldenin kanalizasyon Ģebekesi 300‘lük kollektör ile Bolu 

Belediye BaĢkanlığına ait Ģebeke ile birleĢerek, Büyüksu‘ya deĢarj edilmektedir. Bir kısım 

ise birleĢtirilmek suretiyle fosseptikten Ilıcakınık Köyü Deresine deĢarjı sağlanmıĢtır. 

Gerede ve Yeniçağa ilçelerinden baĢka hiçbir ilçede, kanalizasyon arıtma sistemi 

bulunmamaktadır. Atık sular ilçe merkezlerine en yakın akarsuya deĢarj edilmektedir. 

Tekniğine uygun kanalizasyon Ģebekesi olmayan yerlerde fosseptik kullanılmaktadır. ĠĢ 

Termin Planları kapsamında belediyelerce atık su arıtma tesislerini kurmaları ve deĢarj izni 

almaları yönündeki çalıĢmalar sürdürülmektedir. 

Kökez Kaynağı: Kökez Kaynağı, Aladağ Ormanı Gölcük Mevkii‘nden 

çıkmaktadır. 760 m kotunda olup debisi 10 lt/sn‘dir. Kökez suyunun bir kısmı Hisartepe 

Mevkii‘nde bulunan 1300 m 3 ‘lük gömme depoya cazibe ile iletilmektedir. Depoya iletilen 

su, mahallelerde bulunan 29 adet çeĢmeye verilmekte, geri kalan kökez suyu ise depoya 

girmeden 58 çeĢmeye iletilmektedir. Bu durumda halk kökez suyunu toplam 87 mahalle 

çeĢmesi aracılığı ile kullanmaktadır. Bu suyun kıĢın 1 lt/sn‘si, hasat mevsiminde ise 

2 lt/sn‘si Karacasu Beldesine verilmektedir. 

- 140 -


BayramıĢlar Kaynağı: ġehrin 25 km kuzeyinde yer alan kaynak 15 lt/sn debiye 

sahiptir. Kaptaj kotu 955 m‘dir. 1300 m 3 ‘lük 765,38 m kotlu Hisartepe deposu, 

BayramıĢlar Kaynağı‘ndan beslenmek üzere cazibeli isale hattı tesisi edilmiĢtir. 

Değirmenözü Kaynağı: Kaynak suyu en fazla 350 lt/sn, en az 160 lt/sn debiye 

sahiptir. Suyun 1.300 m 3 ‘lük Hisartepe deposuna iletilmesi amaçlanmıĢ, ancak depo 

765,38 m kotta olduğundan suyun terfisi gerekmiĢtir. ġehrin geliĢmesi ile beraber alt kat 

ihtiyacı için mevcut 1.300 m 3 depo yanına ilave 4.000 m 3 depo; orta kat ihtiyacı için de 

mevcut 300 m 3 depo yanına ilave 3.000 m 3 depo inĢa edilmiĢtir. Bu durumda Değirmenözü 

kaynak suyu, dört gruplu terfi merkezindeki pompalar vasıtası ile bu depolara terfi 

edilmektedir. Ayrıca Bolu merkez ilçenin içme suyu, 11 noktadaki derin kuyulardan da 

sağlanmaktadır. Bu kuyuların toplam debileri 201 lt/sn‘dir. 

Bolu merkez ilçenin içme suyu ihtiyacının karĢılanması amacıyla Gölköy 

Barajı‘ndan su alınması uygun görülmüĢ ve gerekli su alma yapısı, terfi merkezi, iletim 

hatları ve arıtma tesisi projeleri Ġller Bankasınca yaptırılarak 10.10.2001 tarihinde tasdik 

edilmiĢtir. Ancak inĢaat safhasına geçilmeden Bolu Belediyesinin arıtma yerinin 

değiĢtirilmesi ile ilgili talebi üzerine Ġller Bankasınca gerekli incelemeler yapılmıĢ ve 

yapılan yazıĢmalar neticesinde arıtma yerinin değiĢtirilmesine karar verilmiĢtir. Bu 

durumda yeni su alma yeri Gölköy Barajı‘nın dip savağı olarak değiĢtirilmiĢtir. Yeni 

arıtma yeri de Bolu‘nun kuzeyinde TEM otoyolunun kuzeyindeki TaĢocakları alanına 

yapılmasına karar verilmiĢtir.(Ġller Bankası Revizyon Projesi 2005). 

Yeri değiĢen Ġçme Suyu Arıtma Tesisi ve Ģebeke yapımı iĢi için Ġller Bankasınca 

yapılan ihalede 17.398.090,35 Dolar teklifiyle Oba&Doğdu iĢ ortaklığı yapım iĢini 

üstlenmiĢtir. Firmaya yer teslimi 28.02.2007 tarihinde Ġller Bankası ve Belediye 

Yetkililerince yapılmıĢtır. Proje kapsamında 200000 metre Ģebeke borusu ve 10000 metre 

uzunluğunda 900 mm çaplı CTP ishale hattı tamamlanmıĢ bulunmaktadır. Ġçme Suyu 

Arıtma tesisi tamamlanmıĢ deneme çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Deneme çalıĢmalarının 

tamamlanmasından itibaren arıtılmıĢ su Ģebekeye verilcektir. 650 lt/sn debi ile Gölköy 

Barajından alınan su terfi istasyonundan 6 adet pompa vasıtası ile arıtma tesisine 

basılacaktır. Tesis 2033 yılına kadar Bolu‘nun su ihtiyacını karĢılayacak Ģekilde 

tasarlanmıĢtır. 2033 yılında Ģehrin su ihtiyacını 1100 lt/sn olarak hesaplanmıĢtır. 450 lt/sn 

debi Çele Barajı projesi ile karĢılanacak ve tesisin 2. kademesi devreye alınacaktır. 

Tablo L.1. Bolu Merkez Ġlçede Sektörel Su Tüketimi 

Sektörler 

Tüketim 

Miktarı (m 3 ) 

Resmi Daireler 132.026 

Okullar ve Hastaneler 301.032 

Ticarethaneler 297.040 

Konut 3.011.995 

ĠnĢaat 122.590 

Turistik Tesis 14.827 

Parklar ve Dini Kurumlar 225.000 

Prefabrikler 27.400 

TOPLAM 4.131.910 

Kaynak: Bolu Belediyesi, Su ve Kanalizasyon ġefliği (2010) 

- 141 -


Ġlçelerde Kullanılan Doğal Kaynak ve Sondaj Suları 

Dörtdivan: Ġlçe merkezinin su ihtiyacı Yazı Mevkii‘nde bulunan derin kuyu ve 

merkeze 35 km mesafede Köroğlu kaynak sularının cazibeli sistem ile getirilmesi ile 

karĢılanmaktadır. Derin kuyunun debisi 21 lt/sn, cazibeli su debisi ise 5 lt/sn‘dir. 

Gerede: Ġlçenin su ihtiyacı Yünlü yaylası ve Yeniçağa derin kuyuları ile Arkut 

Dağı kaynak suyundan temin edilmektedir. Yünlü yaylası derin kuyunun debisi 20 

lt/sn.,Yeniçağa derin kuyunun debisi 20 lt/sn, Arkut Dağı kaynağının debisi ise 10 lt/sn‘dir. 

Göynük: Ġlçede üç adet doğal kaynak suyu bulunmaktadır. Bu kaynakların isimleri 

ve debileri Ģöyledir: Çubuk 11 lt/sn, Ilıcaksu 8 lt/sn, Örencik 8 lt/sn‘dir. 

Kıbrıscık: Ġlçenin su ihtiyacı Karlık ve Yazıca yaylası kürtlerçayırı Mevkii‘nde 

bulunan doğal kaynaktan karĢılanmaktadır. Debisi 12 lt/sn‘dir. 

Mengen: Ġlçenin içme suyu üç kaynaktan karĢılanmaktadır. Bunlardan ikisi doğal 

kaynak biri de kuyudur. Kavacık Mevkii Ġnanç doğal kaynağın debisi 11 lt/sn, Hızır Deresi 

doğal kaynağın debisi ise 12 lt/sn, Akbükeson Kuyunun debisi ise 15 lt/sn‘dir. 

Mudurnu: Ġlçenin su ihtiyacı Fındıcak ve KarayokuĢ Mevkiinde bulunan kuyudan 

karĢılanmaktadır. Debisi 10 lt/sn‘dir. 

Seben: Ġlçenin su ihtiyacı 15 km mesafedeki doğal kaynaktan karĢılanmaktadır. 

Debisi 20 lt/sn.‘dir. 

Yeniçağa: Ġlçenin içme suyu üç kaynaktan karĢılanmaktadır. Bunlardan ikisi doğal 

kaynak biri de kuyudur. Kemaller doğal kaynağın debisi 3,5 lt/sn, Eylü doğal kaynağın 

debisi 8 lt/sn, Deller Kuyunun debisi ise 29 lt/sn‘dir. 

Ġlimizde içme ve kullanma sularının kimyasal, fiziksel ve bakteriyolojik analizleri 

Bolu Ġl Sağlık Müdürlüğü personelince yapılmaktadır. 2010 yılı analiz sonuçları Tablo 

L.2.‘de verilmiĢtir. 

Ġçme ve 

Kullanma 

Suyu 

(ġebeke ) 

Kaynak 

Kuyu 

Tablo L.2. 2010 Yılı Ġl Geneli Su Numune Analiz Sonuçları 

Kimyasal Fiziksel Bakteriyolojik 

Alınan Uygun Uygun 

Değil 

Alınan Uygun 

Uygun 

Değil 

Alınan Uygun 

Uygun 

Değil 

869 842 27 10706 10566 140 4500 3776 724 

2 2 0 239 224 15 2 1 1 

9 6 3 305 224 81 27 14 13 

Nehir Dere - - - 26 18 8 - - - 

TOPLAM 

880 850 30 11276 11032 244 4529 3791 738 

Kaynak: Bolu Sağlık Ġl Müdürlüğü (2010) 

- 142 -


L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi: 

Ġlimizde ilk planlı kanalizasyon Ģebekesi Ġller Bankası tarafından hazırlanıp 

belediye adına ihale edilerek yapılmıĢtır. 1987 yılından itibaren altyapı çalıĢmaları 

tekniğine uygun olarak belediye olanakları ile mevcut Ģebekeye ilaveler Ģeklinde inĢa 

edilmiĢtir. Kentin doğu ve batı yakasından toplanan atık su, iki ana kollektör ile Büyüksu 

paralelinde Ø 1400 mm çaplı taĢıyıcı kolektör vasıtası ile atıksu arıtma tesisine 

iletilmektedir. Halen tüm açık yolların, kanalizasyon Ģebekesi tamamlanmıĢtır. 

Depremden sonra yapılan kalıcı konutların kanalizasyon altyapıları da mevcut 

Ģebekeye bağlanmıĢtır. Atıksu arıtma tesisi haziran ayında iĢletmeye alınacaktır. Atıksu 

arıtma tesisi Klasik Aktif Çamur Sistemi Ģeklinde tasarlanmıĢtır. Projesi Ġller Bankası 

tarafından hazırlanmıĢ olup, yapım ihalesine çıkılmıĢtır. Ġller Bankası tarafından yapılan 

ihaleyi Varyap VarlıbaĢlar Yapı San. ve Turizm firması 5.630.586,39 USD miktarla almıĢ 

olup, firmaya yer teslimi 4 Eylül 2007 tarihinde yapılmıĢtır. Atıksu arıtma tesisi 

maksimum 613 lt/sn debi ile çalıĢacak ve 2033 yılına kadar Bolu‘nun ihtiyacını 

karĢılayacaktır. 2033 yılında tesisin 2. kademesi devreye alınacak Ģekilde tasarlanmıĢtır. 

Bolu Merkez Atıksu Arıtma Tesisi yapımı tamamlanmıĢ 2009 yılı aralık ayında iĢletmeye 

alınmıĢtır. Proje kapsamında 1400 mm çaplı 6500 metrelik kollektör hattı arıtma tesisi 

ile karacasu köprüsünü birleĢtirecek ve Ģehrin atıksularının arıtma tesisine ulaĢmasını 

sağlamaktadır. Hattın 5500 metrelik kısmı tamamlanmıĢtır. Arıtma tesisi yeri Bolu‘nun 

doğusunda Vakıf Geçitveren Mevkinde, Filiz Makarnanın batısındadır. Ayrıca Gölköy 

Barajı‘nın içme suyu rezervuarı olarak kullanılması kararı alındıktan sonra içme suyu 

rezervuarına atıksu karıĢmaması için Gölköy‘ü besleyen Abant ve Mudurnu Dereleri‘ne 

paralel 60 km lik kollektör hattı ve bu hatları arıtmaya bağlayan Büyüksu Deresi 

paralelinde 20 km lik kollektör hattı tamamlanmıĢtır. Bu güzergâhta bulunan yerleĢim 

yerlerine ait kanalizasyonlar hatta bağlanmıĢtır. Yapılan bu çalıĢmalarla Abant, Mudurnu 

ve Büyuksu Dereleri kirlilik yükünden kurtularak çevre kirliliği önlenecek ve su 

kaynaklarımız korunacaktır. 

L.1.3. Elektrik Ġletim Hatları 

Ġlimizdeki mülkiyeti SEDAġ‘a ait orta gerilimli hat uzunluğu 2564,6 km, alçak 

gerilimli hat uzunluğu 2962,2 km‘dir. Mülkiyeti üçüncü Ģahıslara ait orta gerilimli hat 

uzunluğu 294,8 km, alçak gerilimli hat uzunluğu 7,1 km‘dir. 

L.1.4. Doğalgaz Boru Hatları 

BOTAġ tarafından Bolu il sınırları içinden geçecek olan yaklaĢık 145,2 km 

uzunluğundaki ―AktaĢkurtlar Hat Vana Ġstasyonu- Gerede-Bolu-Düzce Doğal Gaz Boru 

Hattı Yapım ĠĢi için Mart 2007 tarihinde ihaleye çıkılmıĢ, ihaleyi alan firma ile 22.08.2007 

tarihinde, 12.740.000 ABD Doları bedel üzerinden sözleĢme imzalanmıĢtır. Söz konusu 

projenin yer teslimi 28.08.2007 tarihinde yapılmıĢ, tamamlanma süresi 450 gün olup, 

2009 yılı içerisinde bitirilmiĢtir. 

Ayrıca, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından dağıtım bölgesi için açılan 

doğalgaz dağıtım lisansı ihalesi sonucunda, Bilecik Bolu Doğalgaz Dağıtım A.ġ‘ye 

28.11.2005 tarihinden baĢlamak üzere 30 yıl süreyle dağıtım lisansı verilmiĢtir. Boru hattı 

yapımına paralel olarak il sınırları içerisindeki Ģehir içi doğalgaz dağıtım faaliyetleri 2010 

yılı içerisinde hava koĢulları doğrultusunda çalıĢmalar devam edecektir. 

- 143 -


L.2. UlaĢım 

L.2.1. Karayolları 

L.2.1.1. Karayolları Genel 

Ġlimizde ulaĢtırma hizmetleri olarak yalnızca karayolları mevcuttur. Hava, deniz ve 

demiryolları ile ulaĢım hizmetleri bulunmamaktadır. Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü 

Ġlimiz yol ağında 366 km. devlet yolu, 261 km. il yolu ve 114 km. otoyol bulunmaktadır. 

Ġlimiz Köy yolu envanterinde ise 1.904 km. asfalt, 1.914 km. stabilize olmak üzere toplam 

3.818 km. yol bulunmaktadır. 

Ortalama uzunlukları 2954 m. olan Bolu Dağı tünelleri tamamlanarak, Ġstanbul- 

Ankara istikameti Ocak 2007, Ankara-Ġstanbul istikameti ise Mayıs 2007‘de trafiğe 

açılmıĢtır. 

Bolu Ġlinde; 41. ġube ġefliğinin Köroğlu, Bolu Dağı ve TaĢlıyayla Bakımevleri, 42. 

ġube ġefliğine bağlı Gerede ve 43. ġube ġefliğine bağlı Göynük bakımevleri 

bulunmaktadır. Otoyollara ait Çaydurt, tünel ve Cankurtaran ĠĢletme ġeflikleri Bolu Ġli 

bünyesindedir. 

Bolu ilinin yol ağı durumu Tablo L.3.‘de verilmiĢtir. 

Tablo L.3. Bolu Ġli Karayolları Genel Durumu 

Satıh Cinsleri 

Yol Asfalt 

Geçit Bölün. 

Bolu Ġli 

Uzunluğu Bsk Ask Parke Stabilize Toprak Vermez Yol 

41. ġube 138 63 75 - - - Yol - 76 

Devlet 42. ġube 70 70 - - - - - 70 

Yolu 43. ġube 158 - 158 - - - - - 

TOPLAM 366 133 233 - - - - 146 

41. ġube 197 19 177 1 - - 6 

Ġl Yolu 

42. ġube 

43. ġube 

15 

49 

1 

3 

14 

45 1 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

1 

2 

TOPLAM 261 23 236 2 - - 9 

Otoyol. 110 110 - - - - - 110 

Otoyol Bağlantı Yol 4 4 - - - - - 

ĠĢl.ġ. TOPLAM 114 114 - - - - - 110 

BSK: Bitümlü sıcak karıĢım kaplama, ASK: Asfalt sathi kaplama. 

Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü 4. Bölge Müdürlüğü (41. ġb. ġefliği) (2010) 

- 144 -


Bolu ili köy yolu durumu Tablo L.4.‘de verilmiĢtir. 

Tablo L.4. Bolu Ġli Köy Yolu Durumu 

Sıra 

Yol Durumu 

No Ġlçe Asfalt (km) Stabilize (km) Tesviye (km) Ham Yol (km) Toplam (km) 

1 Merkez 567 273 840 

2 Dörtdivan 74 29 103 

3 Gerede 306 153 459 

4 Göynük 273 382 655 

5 Kıbrıscık 75 57 132 

6 Mengen 227 319 546 

7 Mudurnu 248 403 651 

8 Seben 134 123 257 

9 Yeniçağa 66 18 84 

TOPLAM 1937 1757 3727 

Kaynak: Bolu Ġl Özel Ġdaresi (2010) 

L.2.1.2. UlaĢım Planlaması 

Ġlimizin bir ulaĢım analizi ve planlaması bulunmamaktadır. 

L.2.1.3. Toplu TaĢıma Sistemleri 

Bolu kent merkezindeki toplu taĢıma, Bolu Belediyesi‘ne ait otobüsler, özel halk 

otobüsleri, ticari taksi ile Karacasu Beldesine Özel Kaplıca Birlik Minibüsleri ve Üniversite 

kampüsüne Özel Karaköy Minibüsleri ile sağlanmaktadır. 

L.2.1.4. Kent Ġçi Yollar 

Bolu kent merkezinde bir süredir yoğun olarak kent içi yolların düzenlenmesi 

sürdürülmektedir. Bu çalıĢmalar genel olarak yol geniĢletme ve yeni yol açma 

çalıĢmalarından ibaret olup sıkıĢık bölgelerdeki trafiği rahatlatmaya yöneliktir. 

L.2.1.5. Araç Sayıları 

01/01/2009–31/12/2009 tarihleri arasında ilimizde trafiğe kayıtlı tescilli araç sayısı 

5211‘dir, Bolu Ġli 2010 yılı itibariyle trafiğe kayıtlı toplam araç sayısı ise 70458‘dir. 

L.2.2. Demiryolları 

Bolu Ġli sınırları içinden demiryolu geçmemektedir. 

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 

Bolu‘da, kent içinde kullanılan hafif- ağır metro, banliyö ve tramvay gibi raylı 

sistemler bulunmamaktadır. 

- 145 -


L.2.2.2. TaĢımacılıkta Demiryolları 

Kent içerisinde raylı sistem bulunmadığından demiryolları ile yolcu taĢımacılığı 

yapılmamaktadır. 

L.2.3. Deniz, Göl, Nehir TaĢımacılığı 

Bolu Ġli‘nde coğrafi özelliklerin bir sonucu olarak deniz, göl ve nehir taĢımacılığı 

yapılmamaktadır. 

L.2.3.1. Limanlar 

Ġlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

L.2.3.2. TaĢımacılık 

Ġlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

L.2.4. Havayolları 

Bolu ilinde havayolu ulaĢımı yapılmamaktadır. 

L.3. HaberleĢme 

Kullanma Ģekli ve imal durumlarına göre 200 Per‘e kadar olan kabloların havai 

olarak çekilme zorunlulukları vardır. Bu kapasiteden sonraki kablolar yeraltından 

çekilebilmektedir. Telefon hatlarının daha az arızalanması ve çevre görüntü kirliliğinin 

giderilmesi için çalıĢmalar devam etmektedir. 

L.4. Ġlin Plan(Ġmar) Durumu 

1/100.000 ölçekli Bolu Ġli çevre düzeni planı 07.09.2007 tarih 149 nolu karar ile 

1/25.000 ölçekli ile 1 / 25.000 ölçekli Abant Yakın çevresi çevre düzeni planı ise 

06.02.2009 tarih ve 35 sayılı karar ile onaylanmıĢtır. 

L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları Sayısı 

Bolu ili sınırları içerisinde 208 adet GSM baz istasyonu bulunmaktadır. 

KAYNAKÇA 

1-Bolu Belediyesi, Su ve Kanalizasyon ġefliği 

2-Bolu Sağlık Ġl Müdürlüğü 

3-Bolu SEDAġ Ġl Müdürlüğü 


6-Bolu Ġl Emniyet Müdürlüğü 

7-Bolu Belediyesi, Ġmar ve ġehircilik Müdürlüğü 

- 146 -


M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 

M.1.1. Kentsel Alanlar 

M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS 

M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 

Bolu Ovası verimli tarım arazisidir ve ovayı çevreleyen sırtlarda verimli ormanlarla 

kaplıdır. Yol yapımı, orman kesimi vb. sebeplerle çeĢitli yerlerde toprak kaymaları 

meydana gelmiĢtir. Verimli tarım arazilerinin (özellikle D-100 güneyindeki kesimler ) 

olası depremlerden diğer yörelere nazaran fazla etkilenmeleri ve yer altı sularının yüzeyde 

olması nedeniyle temel yapılarında önemli sorunlar meydana getirebilecektir. 

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 

Dünyanın en etken iki deprem kuĢağından biri üzerinde yer alan ülkemizde 

depremle yaĢamanın tek etkili yolu depreme dayanıklı bina yapmaktan geçmektedir. 

Bunun için binayı taĢıyacak uygun zemin özelliklerine sahip arazi seçmek ve bu arazi 

üzerinde Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelikte yer alan kurallara 

uyarak, binaları uzman denetiminde yapmak gerekmektedir. 

Arazinin yerleĢime uygunluğuna etki yapan pek çok etmen arasında doğal afetlere 

duyarlılık açısından yerbilimi özelliklerinin öne çıkarılması gerekmektedir. Bu özellikler 

kısaca jeomorfolojik, jeolojik-jeoteknik, depremsellik, hidrolojik ve zemin özellikleridir. 

Yer seçiminde iklim de önemlidir. Örneğin az güneĢ, fazla rüzgâr alan bir yerin 

seçilmesi ısınma için yakıt tüketimini artırır. YağıĢların, özellikle de kar yağıĢının fazla 

olduğu kıĢın önemli sorunlar yaĢanabilir. Fazla yağıĢ yamaçlarda heyelan tetikler, 

derelerde sel ve taĢkınlara yol açar. 

Bir baĢka önemli husus da yerleĢim için değerli tarım arazilerinin veya ormanların 

feda edilmemesi konusudur. Çünkü her ikisi de, özellikle I-IV sınıf tarım arazileri insanlığa 

sunulmuĢ, yaĢamsal değeri en yüksek ve alternatifi olmayan doğal kaynaklardır. Tarım 

topraklarının yapılaĢma için kullanılması sadece bugünkü insanlara karĢı değil, gelecek 

kuĢaklara karĢı da iĢlenmiĢ, telafisi olanaksız en büyük çevre suçu olarak görülmelidir. 

Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığının 18 Ekim 1999 tarih ve 10 sayılı genelgesiyle 

getirilen, hem belediye ve mücavir alanlarda, hem de bu alanların dıĢında imar planı ve 

imar planı revizyonuna esas jeolojik-jeoteknik etüd zorunluluğuna belediyelerin uymaları, 

bu etüd raporlarında önerilen parsel bazı zemin etüdlerinin de mutlaka yaptırılması büyük 

önem taĢımaktadır. 

Ġlimizin tamamına yakını l. derece deprem kuĢağı üzerindedir ve nüfus, sanayi 

kuruluĢları, yerleĢim birimlerinin çoğunluğu, aktif fay hatları üzerinde bulunmaktadır. 

Buna karĢın imar planına esas jeolojik-jeoteknik etüt raporlarını hazırlatmayan yerel 

yönetimler olduğu gibi, söz konusu raporları hazırlatan yerel yönetimlerde, rapor 

sonuçlarına göre imar planı revizyonları bitirilmemiĢtir. Öte yandan resmi kurumlar ve 

özel mülkiyete tabi birçok yapının güçlendirilmesi çalıĢmaları tamamlanmamıĢtır. 1/25.000 

ölçekli fiziki planların yapılmaması nedeniyle arazi kullanımlarının mekânsal belirlemeleri 

- 147 -


yapılamamıĢ, buna bağlı olarak sektörel yatırım alanları belirlenmemiĢtir.(Bolu Ġl Özel 

Ġdaresi Stratejik Planı 2006-2010) 

M.1.1.3. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları 

Kentin imar planı çalıĢmalarına 1959 yılında Ġller Bankasınca baĢlanmıĢtır. 1963 

yılında ilk imar planı çalıĢması bitmiĢ olup onanmıĢtır. 

1963 yılında onanan kentin ilk imar planı; 

— Kuzeyde D–100 Karayoluna paralel 500 m‘lik konut inkiĢaf alanlarına ve bu 

alanları sınırlayan çevre yolunu, 

— Güneyde yine D-100‘e paralel olarak hemen Karaçayır üzerinden geçen teklif 

DDY güzergâhını ve DDY alanını Ģehirden ayıran çevre yolunu, 

— Batıda D–100 ‗den Çizmeci Motel karĢısında güneye doğru inen Çevre yolunu, 

Çevre yolu ve Mudurnu Caddesi civarında teklif sanayi alanını, 

— Doğuda ise eski Ġstanbul- Ankara yolunu D-100‘e olan bağlantısından güneye 

doğru Çıkınlar Köyü meskûn alanını, kuzeye doğruda öneri Küçük Sanayi alanını 

kapsamaktaydı. 

1972 yılına kadar bu plana AĢağı Soku Köyü mahalle olarak katılmıĢtır. 

1972 yılında mevcut imar planının ana kararlarında Ģu ilave plan düzenlemeleri 

yapılmıĢtır; 

Kentin batısında Mudurnu Cad. üzerinde planlanan teklif sanayi alanı kaldırılmıĢ 

DDY alanı daha güneye doğru kaydırılmıĢ, Mudurnu Cad. alt ve üstünde 5000 kiĢilik 

konut alanı planlanmıĢtır. 

Kentin kuzeyinde Dodurga-AĢağısoku yolu arasında D–100 Karayolu üzerinde 

takriben derinliği 250 m olan bir alan Orman Ġdaresi ve Resmi Kurum rezerv alanı olarak 

ayrılarak, bu alanın gerisinde 5000 kiĢilik bir konut ünitesi düzenlenmiĢtir. 

Ayrıca D-100‘den ayrılan AĢağısoku yolu üzerinde oto terminali ve garajlar alanı 

planlanmıĢ, Küçük Sanayi alanı geniĢletilmiĢ, D-100‘den Ģehre Ankara GiriĢi bugünkü 

haline getirilmiĢ Merkezde ticaret alanı geniĢletilmiĢtir. 

Kent yerleĢme alanının geliĢerek D-100‘e kayması 1963 planına göre gerçekleĢmiĢ 

Bahçelievler Mahallesi bu dönemde teĢekkül etmiĢtir. 

Ancak kentin nüfusu fazla artmamasına rağmen kent hudutları kente olan Sanayi 

Turizm ve yerleĢme istekleri ve çok yakın köylerin kentleĢme hareketleri nedeniyle, 1963 

yılı planı dıĢına taĢmıĢtır. 

1977 yılında halihazır haritanın yenilenmesi ve kent imar planının yeniden ele 

alınması yönünde Ġller Bankasınca ihale yapılmıĢtır. 

- 148 -


1985 yılında onanan imar planı hudutları, 1963 planına göre çok geniĢlemiĢtir. 

1985 planı ; 

Kuzeyde DSĠ kanalını, 

Güneyde Karaçayır ve AktaĢ Mahallerinin geliĢme alanlarını, Karacasu yolu 

üzerinde K.Berk, B.Berk Köy yerleĢme alanlarını ve giderek Karacasu Köy yerleĢim 

alanını, 

Doğuda Ankara giriĢinde Ġğnesi Deresi ve Askeri alan sınırına kadar, 

Batıda ise PaĢaköy ve Kılıçarslan Köyleri sınırına kadar olan alanları 

kapsamaktadır. 

1985 yılı Planının bu sınırları; 

1986 yılında yapılan Kuzeydeki Köylerin ( Kılıçarslan, Alpagutbey, Alpagut, 

Çakmaklar, Sarıcalar, Salıbeyler, Dodurga, Yukarısoku ) ilave imar planının yapımı ve 

onanması, 

1987 yılında PaĢaköy, Sandallar, SeyitafĢar Köy yerleĢik alanlarını ve D-100 

üzerinde iki taraflı olarak Emniyet Motele kadar bir alanı kapsayan 950 ha‘lık ilave imar 

planının yapımı ve onanması, 

1989 yılında ise Kentin güneyinde Karacasu yerleĢmesi ile Kaplıca Turizm 

Tesislerini kapsayan mevcut imar planının TaĢoluk yerleĢmesini de içine alacak Ģekilde 

geniĢletilmesinin, 

Kentin doğusunda D-100 Karayolunun iki tarafından imar planının Filiz Makarnaya 

kadar geniĢletilmesinin, 

Kuzeyde mevcut imar planı içinde tarafsız olarak bırakılan büyük boĢluklara 

kullanım getirilmesine dönük planlama yapılması, 

Güneyde Büyüksu kenarında yapılacak Kanalizasyon arıtma tesisleri alanı ve 

civarının ilave imar planının yapılması kararı alınmıĢ olup, 

1991 yılında 1989 yılında ihale edilen ilave imar planı çalıĢmaları bitirilerek 

onanmıĢtır. 

1992 yılında ġehirleĢme hareketinin hız kazanması sonucu Batıda Yumrukaya Köy 

içine kadar, Gölköy‘de Üniversitenin de kurulması ve Gölköy‘ün gelecekte Ģehrimizin 

içme suyu havzası olması, Doğuda Organize Sanayi bölgesi, Çimento Fabrikası, D-100 

Karayolunun marjinal etkileri de göz önüne alınarak Kuruçaydan itibaren D-100 

Karayolunun 750 m Kuzey ve Güneyi Çimento Fabrikasını, Çaydurt yerleĢmesini de 

kapsayacak Ģekilde mücavir alanların geniĢletilmesine karar verilmiĢtir. 

1993 yılında planlamanın disiplin altına alınması amacıyla 1/2500 ölçekli Çevre 

Düzeni planının yapılmasına ve onanmasına. 

- 149 -


1994 yılında ġehrimizin GeliĢme yönünün otoyolunda etkisi ile Kuzey‘e kayması 

sonucu otoyola kadar olan bölgede yeni Devlet Hastanesi ve çevresini de kapsayacak 

Ģekilde ilave imar planlarının, otoyol üstünde halihazır bulunmayan bölgede 1/2500 çevre 

düzeni planı ıĢığında 1/5000 otoyol üstü nazım imar planlarının yapılmasına. 

1995 yılında ġehrin Kuzeyinde 1994 yılında yapılmasına karar verilen Yeni Devlet 

Hastanesi ve Çevresini de kapsayan 1/1000 ölçekli imar planlarının onaylanmasına. 

1996 yılında HıdırĢeyhler Köyünün TaĢoluk Köyü ile bağlantılı planlarının, 

Çakmaklar Köyünün otoyol üstü 1/1000 ölçekli ilave imar planlarının yapılmasına ve 

tasdikine, Ayrıca da ġehrimizin Güney kısmından geçmesi düĢünülen çevre yolu da 

düĢünülerek ÇanĢaberk, Çığırtkanlar, Büyüksu kenarı ile ilave imar planlarının 

yapılmasına. 

1997‘de 1/5000 ölçekli otoyol üstü planların ve ÇanĢaberk, Çığırtkanlar, Büyüksu 

kenarı ile ilave imar planlarının onaylanmasına; ilave olarak kalkınmanın artmasında 

bunun sonucunda da gelir düzeyinin yükselmesinde büyük rol oynayan Sanayi sektörünün 

düzenli olarak geliĢmesini sağlamak amacıyla; 

- D–100 Güneyi Çaydurt YerleĢmesi dahil mücavir alan sınırına kadar 500 m‘lik 

bir alanın, 

- Ardem A.ġ. ile Doğu‘da mücavir alan sınırı Kuzeyde otoban ve uçuĢ konisi 

arasında kalan alanın, 

- SEKA Fabrikasından Mücavir alan sınırına kadar Güneyde Büyüksu, Mudurnu 

Caddesi Paralel yol arasının gerekli Kamu KuruluĢlarının görüĢleri doğrultusunda sanayi 

alanı olarak planlama çalıĢmalarının baĢlamasına, 

1998 yılında Rezerv Organize Sanayi Bölgesinin 1/1000 uygulama imar planlarının 

yapılarak onanmasına, PaĢaköy KavĢağından Kuruçay KavĢağına kadar D-100 

Karayolunun Kuzey ve Güney kısımlarında Ticari Bloklama Ģeklinde revizyon imar 

planlarının yapılmasına karar verilmiĢtir. 

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 

Bolu ili merkez ilçe ile birlikte 9 ilçe, 4 belde ve 512 köyden oluĢmaktadır. 2000 

yılı nüfus sayımına göre Bolu ilinin toplam nüfusu 270.654‘dür.Bunun 142.685‘i Ģehir 

merkezlerinde, 127.969‘u kırsal kesimlerde yaĢamaktadır. Buna göre, 2000 yılında 

nüfusun % 53‘ü kentlerde, % 47‘si kırsal kesimlerde yaĢamaktadır. BaĢka bir deyiĢle 

Bolu‘da kentleĢme oranı % 53‘dür. 

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 

Göynük Ġlçesi Koruma Amaçlı Ġmar Planı 56,1 ha alan kaplamakta olup 46,3 ha 

bölümü kentsel sit alanıdır. 

Mudurnu Ġlçesi kentsel sit alanı yaklaĢık 2 km 2 ‘dir. 215 adet tescilli bina, 138 adet 

planla korunacak yapı 5 adet cephe koruma bulunmaktadır. 

- 150 -


M.1.1.6. Endüstri Alanlarda Yer Seçimi 

K.Sanayi ve Teknoloji konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 

G.Turizm konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.1.2. Kırsal Alanlar 

M.1.2.1. Kırsal YerleĢme Deseni 

Köy yerleĢimlerinin bir kısmı Kuzey Anadolu fay kuĢağı içinde, ana faya yakın 

noktalarda ve yumuĢak zemin üzerinde kuruludur. Ġl‘in tamamı birinci derece deprem 

bölgesi olmakla birlikte, bu durumda olan yerleĢim merkezleri, ana faydan uzakta ve 

sağlam zemin üzerinde kurulu olanlara göre, daha büyük risk altındadır. 

Ġl alanı içinde köy yerleĢim birimlerinin dağılımına göre vadilerde ve düzlüklerde 

bir yoğunlaĢma vardır. Gerede-Dörtdivan-Yeniçağa-Bolu-Bolu Dağı ekseni ile Bolu- 

Gökçesu-Mengen-Pazarköy ekseni köy yerleĢim birimlerinin toplandığı iki eksendir. 

Bunlardan birincisi Kuzey Anadolu fay kuĢağı ile, diğeri de Bolu-Mengen fay kuĢağı ile 

örtüĢmektedir. Yani deprem riski en yüksek olan kesimlerde köylerin çoğu toplanmıĢ 

durumdadır. Köroğlu dağlarının yüksek kesimlerinde, kuzeybatıda Bolu dağlarının yüksek 

ve ormanlık kesimlerinde, TaĢkesti kuzeyinde Elmacık dağı güney yamaçlarında yerleĢim 

ya çok seyrektir ya da hiç yoktur. Mudurnu ve Göynük ilçelerinin arazi yapısına bağlı 

olarak köylerin belli hatlarda ya da alanlarda toplanmamıĢtır. Ġlçe alanları içinde nispeten 

homojen dağılmıĢtır. 

Deprem riski dıĢında köy yerleĢim birimlerinin akarsu kenarlarında, dereler içinde 

ve eğimli yamaçlarda kurulmuĢ olanlarında sel ve heyelan riski de söz konusudur. Ayrıca 

bazı köy yerleĢim birimleri de tarım toprakları üzerinde kurulmuĢlardır. Bunların 

büyümesi, geniĢlemesi tarım toprakları kaybını artıracaktır. 

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 

Kırsal alan planlamasında arazi mülkiyeti hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır. 

M.2. Altyapı 

L. Altyapı, UlaĢım ve HaberleĢme konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri 

Tablo M.1.Belediye Sınırları Ġçinde Binaların Kullanım Amacına Göre Dağılımı 

Türkiye geneli Bolu 

1984 2000 1984 2000 

Toplam bina 4.387.971 7.838.675 26.731 22.612 

Konut 3.515.110 5.872.808 19.555 16.021 

Çoğunluğu konut 326.499 863.005 2.052 1.558 

- 151 -


Çoğunluğu konut dıĢı 59.158 84.926 617 273 

Tümü iĢyeri 424.217 804.662 3.832 3.812 

Eğitim-kültür 13.485 30.349 153 164 

Sağlık 2.132 6.600 34 41 

Resmi daire 18.795 33.124 200 219 

Dini 13494 26.952 147 116 

Konut dıĢı karıĢık 12.209 37.598 134 145 

Diğer 812 74.788 6 249 

Bilinmeyen 2.060 3.863 1 14 

Kaynak: Türkiye Ġstatistik Kurumu. 

M.3.1. Kamu Binaları 

Binalar ve Yapı ÇeĢitleri konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.3.2. Okullar 


M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 


M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 


M.3.5. Endüstriyel Yapılar 


M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 

M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 

G. Turizm konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar 


M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma 

M.1.2.1. Kırsal YerleĢme Deseni konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 

Göynük ve Mudurnu Evleri; Kentsel Sit Alanı ilan edilmiĢ bulunan Göynük ve 

Mudurnu, 20. Yüzyıl baĢlarından kalma Osmanlı Türk Evleri bakımından zengin iki 

yerleĢim merkezidir. Evlerin sahip oldukları otantik özellikler, artık örneklerine pek fazla 

- 152 -


yerde rastlanmadığından, ilçelere sadece kültürel değil, aynı zamanda tarihi değer de 

kazandırmaktadır. 

Otantik Köy Evleri; Bolu‘nun kimi köylerinde yöresel geleneklerle oluĢmuĢ ev 

tipleri ilgi çekicidir. Doğayla uyumlu biçimleri ve özel ahĢap destekli doğal malzemeden 

yapılmıĢ ve iki katlı olmaları depreme karĢı dayanıklı da olabileceklerine iĢaret etmektedir. 

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 

M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik 

Türkiye ĠĢ Kurumu Bolu Ġl Müdürlüğü kayıtlarına göre 2009 yılı itibariyle ilimizde 

iĢsizlik oranı yaklaĢık % 11.5 olup, 2010 Aralık ayı sonu itibariyle ilimizde kayıtlı iĢsiz 

sayısı 4.676‘dır. 

M.4.2. Göçler 

Bolu‘nun 2010 yılında yıllık net göç -52 olup, yıllık nüfus göç sayısı 11.926 kiĢidir. 

M.4.3. Göçebe ĠĢçiler ( Mevsimlik ) 


M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 

Ġlimizde bu konuda doğru ve güncel bilgiye ulaĢılamamıĢtır. Hâlihazır haritaların 

revize edilmesi gerekmektedir. 

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 


M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri: 


M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri 

M.5.1. Görüntü Kirliliği: 

Ġlde düzenli bir ĢehirleĢme olmadığından çarpık bir yapılaĢma vardır. Çoğu yerde 

aynı sokaktaki bitiĢik ev ve binalar bile farklı mimari özellik göstermektedir. Aynı 

zamanda bitiĢik ev ve binaların farklı kat sayılarında inĢa edilmesi gibi sebepler görüntü 

(estetik) kirliliğine sebep olmaktadır. 

- 153 -


M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 


M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları 

Bolu‘da havaalanı bulunmamaktadır. 

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 

O.Gürültü ve TitreĢim konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.5.5. Kentsel Atıklar 


M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 


M.6. Nüfus 

M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi 

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre ilin genel nüfusu 271.208 olup, 

kentsel nüfus 169.962, kırsal nüfus 101.246‘dır. Ġlimizde Ģehirde yaĢayan nüfusun toplam 

nüfusa oranı % 63 iken, kırsalda yaĢayan nüfusun toplam nüfusa oranı % 37‘dir. Bolu 

ġehir Merkezi Nüfusu 119.898‘dir. 

Tablo M.2. Ġlçelere Göre Nüfus Sayımı Sonuçları ve Kır-Kent Dağılımı 

Ġlçeler 2008 (ADNKS)* 2009 (ADNKS)* 2010 (ADNKS)* 

Toplam ġehir Köy Toplam ġehir Köy Toplam ġehir Köy 

Merkez 156.100 120.001 36.099 159.070 120.021 39.049 160.500 119.898 40.602 

Dörtdivan 7.100 3.098 4.002 6.886 2.952 3.934 6.897 3.051 3.846 

Gerede 34.077 22.633 11.444 34.665 23.808 10.857 34.679 24.142 10.537 

Göynük 16.425 4.126 12.299 16.443 4.182 12.261 16.123 3.998 12.125 

Kıbrıscık 4.040 1.435 2.605 3.789 1.345 2.444 3.611 1.268 2.343 

Mengen 15.315 5.255 10.060 15.496 5.170 10.326 14.623 5.037 9.586 

Mudurnu 21.000 4.671 16.329 20.661 4.596 16.065 20.729 4.830 15.899 

Seben 6.663 2.988 3.675 6.391 2.822 3.569 6.106 2.711 3.395 

Yeniçağa 8.162 5.279 2.883 8.144 5.175 2.969 7.940 5.027 2.913 

TOPLAM 268.882 169.486 99.396 271.545 170.071 101.474 271.208 169.962 101.246 

* Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 

Kaynak: Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü (2010) 

Ġlimizde Ģehirlerde yaĢayan nüfusun toplam nüfus içindeki payı artarken, köylerin 

nüfusunun payı azalmaktadır. ġehir nüfusunun artmasına karĢılık köylerde azalmanın 

- 154 -


meydana gelmesi köyden kente göçün hızlandığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Bu göçün 

genellikle orman köylerindeki arazinin az ve verimsiz oluĢuna bağlı ekonomik nedenlerden 

kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bolu Ġli, Türkiye‘nin göç veren illeri arasında yer 

almaktadır. Bolu kırsal kesimi, hem Bolu kentsel alanlarına hem de il dıĢına göç 

vermektedir. Buna karĢılık, kentsel nüfus, Bolu dıĢına yönelmektedir. Bolu‘nun küçük 

kentsel yerleĢmeleri kırsal kesimden göç almakta, buna karĢılık kentli nüfusunun bir 

kısmını büyük metropollere göndermektedir. 

Ġlimizde köyde yaĢayan nüfusun toplam nüfusa oranı % 37 iken, Ģehirde yaĢayan 

nüfusun oranı % 63‘tür. Köyde yaĢayan nüfus oranı Türkiye genelinin (%35) üzerindedir. 

Buradan hareketle ilimiz yerleĢim yapısındaki kırsal kesim yoğunluğunun önceki yıllara 

göre azalmıĢ olsa da halen sürdüğünü söyleyebiliriz. Ġl nüfusunun kent merkezinde yığılma 

eğiliminde olması, nüfusun kır-kent dağılımının giderek bozulması riskini taĢımaktadır. 

Bolu Ġli kentleĢme oranı açısından Batı Karadeniz Bölgesi‘nden daha geliĢmiĢ durumdadır. 

M.6.2. Nüfusun YaĢ ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı 

Tablo M.3. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) 2010 Yılı Nüfusun 

Ġlçelere ve Cinsiyetine Göre Dağılımı 

Ġlçe Toplam ġehir Köy 

Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 

Merkez 79.489 81.011 160.500 59.488 60.410 119.898 20.001 20.601 40.602 

Dörtdivan 3.299 3.598 6.897 1.496 1.555 3.051 1.803 2.043 3.846 

Gerede 17.116 17.563 34.679 11.931 12.211 24.142 5.185 5.352 10.537 

Göynük 7.936 8.187 16.123 2.016 1.982 3.998 5.920 6.205 12.125 

Kıbrıscık 1.762 1.849 3.611 672 596 1.268 1.090 1.253 2.343 

Mengen 7.349 7.274 14.623 2.615 2.422 5.037 4.734 4.852 9.586 

Mudurnu 10.254 10.475 20.729 2.381 2.449 4.830 7.873 8.026 15.899 

Seben 2.935 3.171 6.106 1.327 1.384 2.711 1.608 1.787 3.395 

Yeniçağa 3.818 4.122 7.940 2.464 2.563 5.027 1.354 1.559 2.913 

Toplam 133.958 137.250 271.208 84.390 85.572 169.962 49.568 51.678 101.246 

ġehir: Ġl ve Ġlçe Merkezleri sınırları içindeki nüfustur. 

Köy: Ġl ve Ġlçe Merkezleri sınırları dıĢında kalan yerleĢim yerlerindeki nüfustur. 


- 155 -



Tablo M.4. Bolu Ġl Merkezi ve Ġlçeleri Arası Uzaklık Cetveli 

47 DÖRTDİVAN 

50 16 GEREDE 

BOLU İL MERKEZİ VE İLÇELERİ ARASI UZAKLIK CETVELİ 

100 147 150 GÖYNÜK 

63 130 113 151 KIBRISCIK 

56 47 33 156 119 MENGEN 

52 118 102 45 115 108 MUDURNU 

52 119 102 99 61 108 56 SEBEN 

37 9 15 137 100 23 89 89 YENİÇAĞA 


M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 

Tablo M.5. 2010 yılı Ġlçelerimizin Nüfusu, Yüzölçümleri ve Nüfus Yoğunluğu 

YERLEġĠM BĠRĠMĠ 

MERKEZ 

DÖRTDĠVAN 

GEREDE 

GÖYNÜK 

KIBRISCIK 

MENGEN 

MUDURNU 

SEBEN 

YENĠÇAĞA 

BOLU GENELĠ 

NÜFUSU YÜZÖLÇÜMÜ 

KM 2 

160.500 

1.561 Km 2 ‘ye 103 kiĢi 

6.897 

34.679 

16.123 

3.611 

14.623 

20.729 

6.106 

7.940 

271.208 


- 156 - 

NÜFUS 

YOĞUNLUĞU 

552 ― 12 kiĢi 

1.059 ― 33 kiĢi 

1.362 ― 12 kiĢi 

462 ― 8 kiĢi 

898 ― 16 kiĢi 

1.409 ― 15 kiĢi 

817 ― 7 kiĢi 

156 ― 51 kiĢi 

8.276 “ 33 kiĢi 

Ġlimizde Ģehirlerde yaĢayan nüfusun toplam nüfus içindeki payı artarken, köylerin 

nüfusunun payı azalmaktadır. ġehir nüfusunun artmasına karĢılık köylerde azalmanın 

meydana gelmesi köyden kente göçün hızlandığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Bu göçün 

genellikle orman köylerindeki arazinin az ve verimsiz oluĢuna bağlı ekonomik nedenlerden 

kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bolu Ġli, Türkiye‘nin göç veren illeri arasında yer 

almaktadır. Bolu kırsal kesimi, hem Bolu kentsel alanlarına hem de il dıĢına göç 

vermektedir. Buna karĢılık, kentsel nüfus, Bolu dıĢına yönelmektedir. Bolu‘nun küçük


kentsel yerleĢmeleri kırsal kesimden göç almakta, buna karĢılık kentli nüfusunun bir 

kısmını büyük metropollere göndermektedir. 

M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 

M.6. 1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

M.7. Sosyal Durum 

M.7.1. Sosyal Güvenlik 

Sosyal güvenlik kapsamındaki toplam aktif (çalıĢan) kiĢi sayısı; Bağ-Kur 15.026, 

SSK 42.621, Emekli Sandığı 11.994 olmak üzere 69.641‘dir. Aktif kiĢi sayısının il 

nüfusuna oranı ise % 25,65‘dir. 

Ġlimiz genelinde sosyal güvenlik kapsamındaki bakmakla yükümlü tutulanların 

sayısı 135.006 olup, il nüfusuna oranı % 49,72‘dir. 

Ġlimiz genelinde emekli sayısı ise 45.744 olup, il nüfusuna oranı % 16,85‗dir. 2022 

Sayılı Kanuna göre maaĢ alan 6.327 kiĢidir. 

Tablo M.6. Sosyal Güvenlik Kapsamındaki KiĢi Sayılarının Kurumlara Göre 

Dağılımı 

Sosyal 

Güvenlik 

Kurumu 

Aktif KiĢi 

Sayısı 

Sosyal Güvenlik 

Kapsamındaki Bakmakla 

Yükümlü Tutulanların Sayısı 

- 157 - 

Emekli 

Sayısı 

Diğer Toplam 

SSK 42.621 73.541 23.937 140.099 

Emekli 

Sandığı 

11.994 21.308 9.944 

6.327 (2022 SK 

göre maaĢ alanlar) 

49.573 

Bağ- Kur 15.026 40.157 11.863 - 67.046 

Genel 

Toplam 

69.641 135.006 45.744 6.327 256.718 


Türkiye ĠĢ Kurumu Bolu Ġl Müdürlüğü kayıtlarına göre 2010 Aralık ayı sonu 

itibariyle ilimizde kayıtlı iĢsiz sayısı 4.676‘dır. ĠĢsizlik Oranı % 11.5 (Türkiye % 14), 

Ġstihdam Oranı % 44.6 (Türkiye % 41.2) ve ĠĢgücüne Katılım Oranı % 50.2 (Türkiye % 

47.9)‘dir. (TÜĠK-2009) 

Bolu Ġli genelinde vizeli 23.150 kiĢi yeĢil karttan yararlanmaktadır. Bu rakamın 

toplam il nüfusuna oranı % 8.5‘dir. 

Tablo M.7. Bolu Ġl Genelindeki YeĢilkart Sayısı ve Nüfusa Oranı 

BOLU ĠL GENELĠNDEKĠ YEġĠLKART SAYISI VE NÜFUSA ORANI (ĠLÇELER ĠTĠBARĠYLE) 

Ġlçe Adı Merkez Dörtdivan Gerede Göynük Kıbrıscık Mengen Mudurnu Seben Yeniçağa TOPLAM 

YeĢil Kart Sayısı 

Nüfusu 

Nüfusa Oranı 

9.681 1.385 3.653 1.521 926 898 3.792 805 517 23.150 

159.070 6.886 34.665 16.443 3.789 15.496 20.661 6.391 8.144 271.545 

6,1 19,7 10,5 9,3 24,4 5,8 18,4 12,6 6,3 8,5 

Kaynak: Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü (2010)


Sosyal Hizmetler; 

Ġlimizde Sosyal Hizmetler Ġl Müdürlüğüne bağlı Semiha ġakir Spastik Çocuklar 

Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi, Ġzzet Baysal Vakıf Huzurevi ve Kız YetiĢtirme Yurdu, 

Ġzzet Baysal Huzurevi, Gerede Esentepe Huzurevi YaĢlı Bakım ve Rehabilitasyon 

Merkezi ve Karaçayır Toplum Merkezi olarak beĢ kuruluĢta 2828 sayılı kanun gereğince 

korunmaya ve bakıma muhtaç yaĢlı, özürlü ve kız çocuklarına bakım hizmeti, aile 

danıĢmanlık ile rehberlik hizmeti verilmektedir. 

40 kapasiteli Semiha ġakir Spastik Çocuklar Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde 

(0-18 yaĢ grubu) 17 kız, 22 erkek toplam 39 spastik özürlü, 120 kapasiteli Ġzzet Baysal 

Vakıf Huzurevi ve Kız YetiĢtirme Yurdunda, (13-18 yaĢ grubu) 5 erkek 35 kız çocuğu 

olmak üzere toplam 40 çocuk, 60 kapasiteli huzurevi bölümünde ise; Tamamı kadın olmak 

üzere 10 yaĢlı, 60 kapasiteli Ġzzet Baysal Huzurevinde 25 erkek, 19 kadın olmak üzere 44 

yaĢlı, 

Ayrıca; 61 kapasiteli Gerede Esentepe Huzurevi ve Rehabilitasyon Merkezinde ise 

30 yatak bakıma muhtaç özürlü yaĢlılara 31 yatak kendi iĢini kendisi görebilen yaĢlılara 

ayrılmıĢtır. Halen, 6 kadın 8 erkek olmak üzere toplam 14 yaĢlı özel bakımda, 3 kadın, 29 

erkek olmak üzere toplam 32 yaĢlı huzurevinde bakım altında bulunmaktadır. 

Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Vakıflarınca ; 

2010 yılı içerisinde; il genelinde toplam (21) bin (472) kiĢiye, (5) milyon (635) bin 

TL giyecek, yiyecek, yakacak, afet, eğitim, sağlık, proje destekleri gibi konularda ayni ve 

nakdi yardım yapılmıĢtır. 

KAYNAKÇA 

1- Bolu Ġl Özel Ġdaresi, Stratejik Plan 2006–2010 

2- Bolu Ġl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri 

3- Bolu Belediyesi Ġmar ve ġehircilik Müdürlüğü 

4- Bolu Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 

5- Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü 


- 158 -


N.1. Evsel Katı Atıklar 

N. ATIKLAR 

Büyük yerleĢim birimlerinin bugün karĢılaĢtıkları en önemli sorunlardan biri de 

evsel atıklardır. Evsel Atıklar kısaca evlerden atılan tehlikeli ve zararlı katı atık sınıfına 

girmeyen, mutfak, bahçe gibi yerlerden gelen katı atıklar olarak tanımlanabilir. 

ġehrin evsel atıklarının toplanması ve taĢınması, Bolu Belediyesi kontrolünde 

AKMERCAN LTD.ġTĠ. tarafından yürütülmektedir. Ġl merkezindeki atıklar her akĢam 

saat 08.00‗de ağzı kapalı poĢetler ile cadde üzerine veya kapı önlerine çıkartılmaktadır. 

Atık hizmetlerinin yürütülmesinde toplam 84 Ģirket personeli, 48 Belediye Personeli görev 

almaktadır. Ġlimiz ilçelerinde oluĢan atıkların, mevsimlere göre değiĢimi, kiĢi baĢına düĢen 

atık miktarı ve atık yönetim biçimlerini gösterir tablolar aĢağıda verilmiĢtir. 

Katı Atık Depolama Sahası; mücavir alan sınırları içinde Ģehrin kuzeydoğusunda, 

Yukarı Soku Mahallesi (Köyü), Ġğnesi mevkiinde olup, Ģehir merkezine 4 km. 

mesafededir. Bolu Belediyesi tarafından mevcut çöp depolama sahası 2006 yılında düzenli 

çöp depolama sahası haline dönüĢtürülmüĢ ve 2007 yılında faaliyete geçirilmiĢtir. Mevcut 

Katı Atık Depolama Sahasının hizmet nüfusu 150.000 kiĢi olup, atık miktarı 49.275 

ton/yıl‘dır. Depolama sahasının toplam kapasitesi 1.890.000 m 3 olup, sahanın 2 lot 

üzerinden 20 yıllık bir süre için hizmet vermesi planlanmıĢtır. Ġlk lotun alanı 24.000 m 2 

olup, 1.lot kapasitesi 720.000 m 3 ‗tür. 10 yıllık bir süre için planlanmıĢtır. 

Tablo N.1. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Bolu Belediyesi ) 

Nüfus 126.000 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1.2 kg/gün 

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün; Ton/Yıl) 55.000 ton/yıl 

Atık Kompozisyonu(%) 

(Organik, Kâğıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.) 

- 159 - 

Organik :% 43 

Kâğıt : %15 

Cam : % 8 

Metal : % 2 

Plastik: % 15 

Kül : % 9 

Diğer : % 8 

Mevcut Bertaraf Yöntemi 

Düzensiz Depolama ( ) 

Düzenli Depolama ( * ) 

Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 

Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor 

Belediye (* ) 

(Toplama, TaĢıma, Bertaraf) 

Özel ( * ) 

Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel ( * ) 

Endüstriyel ( * ) 

Tıbbi (* ) 

Diğer ( ) 

Ambalaj Atıkları Ġçin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor mu? 

Hayır 

Atık Hizmetleri Ġçin Araç ve Ekipman Durumu 

(Adet, Cins, Kapasite vs.) 

2 adet sıkıĢtırmalı araç, 

1 adet 10 ton‘luk damperli kamyon, 

1 adet traktör, 1 adet kepçe, 

1 adet konteynır yıkama aracı, 

1 adet tank taĢıyıcı, 3 adet yol 

süp..arac. 

Özel Ģirketin araçları : 

14 sıkıĢtırmalı araç,1 kepçe,


Atık Hizmetleri Ġçin Eleman Durumu 

(Sayı ve Görev) 

Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü (2010) 

Tablo N.2. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( TaĢkesti Belediyesi ) 

Nüfus 2.103 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1,2 kg 

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün; Ton/Yıl) 1,6 ton/gün 



- 160 - 

1 damperli kamyon, 1 adet yol yıkama, 

1 adet yol süp. arac. 

1 Müdür, 3 Vardiye ÇavuĢu,2 zabıta, 

10 Ģoför, 1 kepçe operatörü, 1 büro 

görevlisi, 30 süpürge elemanı olmak 

üzere toplam 48 personel, 

Özel Ģirketin iĢçileri 

1 Müdür, 2 çavuĢ, 1 koordinatör, 20 

Ģoför, 1 tamirci, 1 kepçe operatörü, 58 

iĢçi olmak üzere toplam 84 personel, 

Organik :% 75 

Kâğıt : % 10 

Cam : % 5 

Metal : % 5 

Plastik: % 5 

Kül : % - 

Diğer : % - 


Düzensiz Depolama (* ) 

Düzenli Depolama ( ) 

Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 


Belediye ( * ) 


Özel ( ) 


Endüstriyel ( ) 

Tıbbi ( ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






2 Adet Çöp Kamyonu 7+1 

1 ġoför, 3 ĠĢçi 

Tablo N.3. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Mengen Belediyesi ) 

Nüfus 5.170 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1 kg ( yaz), 1,5 kg ( kıĢ ) 







Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( ) 

Diğer ( ) 


Hayır







- 161 - 

2 Adet SıkıĢtırmalı Çöp Kamyonu, 

Kepçe, 70 Adet Konteynır 

9 ĠĢçi 

Tablo N.4. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Gerede Belediyesi ) 

Nüfus 23.808 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1-5 kg ( yaz) 1-9 kg ( kıĢ ) 

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün; Ton/Yıl) 50 ton/gün, 18.250 Ton/yıl 



Organik :% 15 

Kâğıt : % 15 

Cam : % 3 

Metal : % 7 

Plastik: % 20 

Kül : % 40 

Diğer : % - 




Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 


Belediye ( ) 


Özel ( * ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






6 Adet Kamyon 

2x 13 m 3 

4x 7 m 3 


Tablo N.5. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Seben Belediyesi ) 

Nüfus 2711 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1-6 kg ( yaz) 1-8 kg ( kıĢ ) 

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün; Ton/Yıl) 5 ton/gün 




Organik :% 

Kâğıt : % 1 

Cam : % 1 

Metal : % 1 

Plastik: % 1 

Kül : % 50 

Diğer : % 46 



Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( )



- 162 - 

Hayır 


1 Adet 8 m 


3 Kamyon 


3 Adet Temizlik iĢçisi 



Tablo N.6. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Kıbrıscık Belediyesi ) 

Nüfus 1.345 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1,2 kg ( yaz), 1,8 kg ( kıĢ ) 







Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






2 Adet Çöp Arabası, 4 ĠĢçi 


Tablo N.7. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Göynük Belediyesi ) 

Nüfus 4.182 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 2 kg ( yaz) 2 kg ( kıĢ ) 





Organik :% 10 

Kâğıt : % 10 

Cam : % 10 

Metal : % 10 

Plastik: % 15 

Kül : % 30 

Diğer : % 15 



Kompost ( ) 

Yakma ( * ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






1 Adet Ġveco Çöp Kamyonu 5 ton, 

Traktör 2,5 ton 

2 ġoför, 2 ĠĢçi


Tablo N.8. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Gökçesu Belediyesi ) 

Nüfus 2.686 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1 kg ( yaz), 1 kg ( kıĢ ) 

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün; Ton/Yıl) 2-3 ton/gün 




- 163 - 



Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






2 Adet Traktör, 2 Adet Çöp Arabası 

Tablo N.9. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Yeniçağa Belediyesi ) 

Nüfus 5.175 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1,5kg ( yaz), 2 kg ( kıĢ ) 







Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






2 Adet SıkıĢtırmalı Ġveco Araç 

2 ġoför, 7 Temizlik ĠĢçisi, 2 Meydancı 

Tablo N.10. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Pazarköy Belediyesi ) 

Nüfus 1387 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,5 kg ( yaz) 1 kg ( kıĢ ) 




Organik : % 15 

Kâğıt : % 15 

Cam : % 5 

Metal : % 5


- 164 - 

Plastik : % 30 

Kül : % 30 

Diğer : 




Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






1 Adet Römorklu Traktör 

3 Adet Sigortalı ĠĢçi 

Tablo N.11. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Karacasu Belediyesi ) 

Nüfus 2.717 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 2,31 kg 




Organik :% 60 

Kâğıt : % 30 

Cam : % 

Metal : % 

Plastik: % 

Kül : % 10 

Diğer : % 




Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






1 ġoför, 2 Toplayıcı 

Tablo N.12. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Dörtdivan Belediyesi ) 

Nüfus 2.952 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,7 kg ( yaz) 0,9 kg ( kıĢ ) 




Organik :% 10 


Cam : % 3 

Metal : % 5 

Plastik: % 5


Kül : % 50 

Diğer : % 20 




Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






- 165 - 

2 Adet Çöp Aracı 3 Tonluk 


Tablo N.13. Katı Atık Miktar ve Yönetimi ( Mudurnu Belediyesi ) 

Nüfus 4.596 

KiĢi BaĢına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1-2 kg 




Organik :% 50 


Cam : % 3 

Metal : % 4 

Plastik: % 8 

Kül : % 10 

Diğer : % 20 




Kompost ( ) 

Yakma ( ) 

Diğer ( ) 




Özel ( ) 



Tıbbi ( * ) 

Diğer ( ) 


Hayır 






Çöp Toplama Aracı 7+1 m3 

6 personel


N.2. Tehlikeli Atıklar 

Tehlikeli atıklar miktarı az, fakat çevre ve canlılar için tahrip gücü fazla olan zehirli, katı veya sıvı kimyasal madde atıklarıdır. 

Çoğunlukla kimyasal maddelerden kaynaklanan atıklardır. Ġlimiz sınırları dâhilinde tehlikeli atık açığa çıkaran sanayi tesisi olarak, Bolu Çimento 

A.ġ., Bolu Arçelik PiĢirici Cihazlar A.ġ., Danone Hayat Ġçecek ve Gıda San. ve Tic. A. ġ. ile Alp Plastik San. ve Tic. A. ġ. sayılabilir. 

Tablo N.14. Ġl Sınırları Ġçinde Sanayi Tesislerinde OluĢan Tehlikeli Atıkların Toplanma, TaĢınma ve Bertaraf Edilme Durumu 

Ġl Sınırları Ġçinde 

Tehlikeli Atık Üreten 

Sanayi 

KuruluĢlarının Adı 

BOLU ÇĠMENTO 

A.ġ. 

BOLU ARÇELĠK 

PĠġĠRĠCĠ CĠHAZLAR 

A.ġ. 

Adresi ve 


Mengen Yolu 

Üzeri 

Çaydurt 

Mevkii 


Yukarısoku 

Köyü 

DeliklitaĢ 

Mevkii 


Sanayi 

KuruluĢunda 

Üretilen Toplam 

Tehlikeli Atık 

Miktarı (ton/yıl) 

5,686 ton/yıl 

126,860 ton/yıl 

Atıkların Bertaraf 

Yöntemleri Miktarı (ton/yıl) 

Depolama ( ) 

Yakma ( x ) 

Geri Kazanım ( x ) 

Diğerleri (Belirtiniz) ( ) 

Depolama ( x ) 

Yakma ( x ) 



Depolama( ) 

Yakma (1,300) 

Geri Kazanım 

(4,016) 

Diğerleri(Belirtiniz) 

(……........) 

Depolama ( ) 

Yakma () 

Geri Kazanım 

(35,070 ) 


(……........) 

- 166 - 

Tesiste Tehlikeli 

Atıklar Geçici 

Olarak 

Depolanıyor 

mu? 

Evet ( x )* 

Hayır ( ) 

Evet ( x )* 

Hayır ( ) 

* Evet, ise Depo Yeri ve Miktarı 

a) Konteynır ( x ) 

b) Çöp Bidonu(…….) 

c) Plastik Torba(……) 

d) Açık Alan (……) 

Toplam Miktar: 

(ton/yıl) 

a) Big Bag Çuval (sızdırmaz) ( ) 

ton/yıl 



d) Diğer(kapaklı varil) ( ) ton/ yıl 


(ton/yıl) 

Tehlikeli 

Atıkların 

Azaltılması 

Ġçin 

ÇalıĢmalar 

Var mı? 

Evet( )** 

Hayır( x ) 

Evet( x )** 

Hayır( ) 

** Evet, ise 

belirtiniz 

a) arıtma tesisi 

iyileĢtirilmesi 

b) kimyasal 

sarfların 

düĢürülmesi 

projesi 

i) toz boya 

sarfının 

düĢürülmesi 

ii) fosfat tesisi 

kimyasal sarfının 

azaltılması, 

böylece fosfat 

çamuru sarf 

azaltılması 

iii) arıtma 

tesisindeki 

kimyasal sarf 

azaltılması 

Atık Yönetim Planı 

Var mı? 

Evet ( x ) 

Hayır ( ) 

Evet ( x ) 

Hayır ( )


Ġl Sınırları Ġçinde 

Tehlikeli Atık Üreten 

Sanayi 

KuruluĢlarının Adı 

Danone Hayat 

Ġçecek ve Gıda 


Alp Plastik San. 

ve Tic. A. ġ. 

Adresi ve 


Mudurnu 

Yolu 8. Km 

Çepni Köyü 

KavĢağı 

Bolu 

Yukarısoku 

Köyü 

DeliklitaĢ 

Mevkii 

No:65/Bolu 

Sanayi 

KuruluĢunda 

Üretilen Toplam 

Tehlikeli Atık 

Miktarı (ton/yıl) 




Atıkların Bertaraf 

Yöntemleri Miktarı (ton/yıl) 

Depolama () 

Yakma () 



Depolama (x) 

Yakma () 



Depolama ( ) 

Yakma () 

Geri Kazanım 

(4,080) 


(……........) 

Depolama ( 1.008) 

Yakma () 

Geri Kazanım (7,00) 


(……........) 

- 167 - 

Tesiste Tehlikeli 

Atıklar Geçici 

Olarak 

Depolanıyor 

mu? 

Evet ( )* 

Hayır ( ) 

Evet ( )* 

Hayır ( ) 

* Evet, ise Depo Yeri ve Miktarı 


ton/yıl 






ton/yıl 





Tehlikeli 

Atıkların 

Azaltılması 

Ġçin 

ÇalıĢmalar 

Var mı? 

Evet( )** 

Hayır( ) 

Evet( )** 

Hayır( ) 

** Evet, ise 

belirtiniz 

Atık Yönetim Planı 

Var mı? 

Evet ( x ) 

Hayır ( ) 

Evet ( x ) 

Hayır ( )


N.3. Özel Atıklar 

N.3.1. Tıbbi Atıklar 

Sağlık alanında tanı, tedavi ve eğitim hizmeti veren büyük küçük bütün 

kuruluĢların atıkları genel anlamda tıbbi atık olarak adlandırılır. Enfekte ve tehlikeli tıbbi 

atıkların, evsel nitelikli atıklarla birlikte değil, ayrı toplanıp, depolanması veya bertaraf 

edilmesi gerekmektedir. 

22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanarak yürürlüğe giren 

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‘nin hükümleri gereğince, Bolu Merkez ve 

ilçelerinde oluĢan tıbbi atıklar, Belediyelerin ERA Çevre Teknolojileri A. ġ. ile 

imzaladıkları protokoller çerçevesinde, lisanslı Tıbbi Atık Toplama Araçları ile bir 

program doğrultusunda bu atıkların üretildikleri yerlerde ayrı olarak toplanmakta, 

taĢınmakta, tekniğine uygun sterilize edilmekte ve evsel nitelik kazanan atıklar Sakarya 

BüyükĢehir Belediyesine ait Katı Atık Düzenli Depolama Alanında bertaraf edilmektedir. 

Her yıl Mahalli Çevre Kurulu (MÇK) toplantısında Ġlimizde oluĢacak olan tıbbi atıkların 

bertarafı için ücret belirlenmektedir. 

Bolu Ġli toplam 2010 yılı Tıbbi Atık miktarı 147885.380 ton/yıl‗dır. 

Ġlimizde 2010 yılı itibariyle toplanan toplam tıbbi atık miktarı 234,22 ton/yıl‘dır. 

N.3.2. Atık Yağlar 

Atık Madeni Yağlar, fabrikalarda ve iĢ makinelerinde oluĢmaktadır. 2010 yılı 

itibariyle, Ġl Müdürlüğümüze gönderilen Atık Yağ Beyan Formlarının değerlendirilmesi 

neticesinde, ilimizde 2010 yılında toplam Atık Madeni Yağ miktarının 95,325 ton/yıl 

olduğu belirlenmiĢtir. 

Ġlimizde Atık Madeni Yağların geri kazanımı amacıyla bir tesis bulunmamaktadır. 

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 

19.04.2005 tarih ve 25791 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 

―Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği‘ne‖ istinaden, bitkisel atık yağların, evsel 

atıklardan ayrı toplanarak ekonomiye geri kazandırılmasını, 15/02/2010 tarihinde yapılan 

protokol gereği Ezici Yağ Biodizel ve Enerji Üretimi Lab. Hiz. ĠnĢ. San. ve Tic. A. ġ. 

tarafından yapılmaktadır. Bolu Ġli toplam 2009 yılı Bitkisel atık yağ miktarı 52,010 ton/yıl 

beyan edilmiĢtir. 

. 

N.3.4. Pil ve Aküler 

Atık pillerin toplanması amacı ile toplam 55 tane pil toplama kutusu okullara ve 

bazı kurumlara yerleĢtirilmiĢtir. Aküler ile ilgili olarak gerekli çalıĢmalar devam 

etmektedir. Bolu Ġli toplam 2010 yılı geçici depolama alanlarında toplanan atık pil ve 

akümülatör miktarı 1,641 ton/yıl beyan edilmiĢtir. 

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 

Konu ile ilgili çalıĢma bulunmamaktadır. 

- 168 -


N.3.6. Tarama Çamurları 


N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 


N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar 


N.3.9. Ömrü BitmiĢ Lastikler 

Atık Lastikler Çetinkaya A. ġ. tarafından her ayın 1,10 ve 20‘sinde toplanmaktadır. 

N.4. Diğer Atıklar 

N.4.1. Ambalaj Atıkları 

Ġl genelindeki Ambalaj Atıklarını toplama ve ayırma, Lisanlı bir firma olan Yürekli 

Kağıt San. Tic. Ltd. ġti. tarafından yapılmaktadır. Bolu genelinde Atıkların ayrı 

toplanmasına 15/09/2009 tarihinde baĢlanmıĢtır. 

N.4.2. Hayvan Kadavraları 

Ġlimizde, hayvan kadavralarının bertarafı Bolu Belediyesi tarafından 


N.4.3. Mezbaha Atıkları 

Ġlimizde, mezbaha atıklarından katı olanlar Bolu Belediyesi tarafından bertaraf 

edilmekte, sıvı atıklar ise mezbahanın arıtım tesislerinde bertaraf edilmektedir. 

N.5. Atık Yönetimi 

N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 

N.1. Evsel Katı Atıklar bölümünde ayrıntılı bir Ģekilde açıklanmıĢtır. 

N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Transfer 

Ġstasyonları 

ġehrin evsel ve tıbbi atıklarının toplanması ve taĢınması iĢlemleri Bolu Belediyesi 

tarafından yürütülmektedir. Ġl merkezinde katı atıklar akĢam saatlerinde torbalar ile cadde 

üzerine, belli noktalara çıkarılmaktadır. Bu torbalar da her gün belediye tarafından 

toplanmaktadır. Ġl merkezinde bulunan sağlık kuruluĢlarından kaynaklanan tıbbi atıklar ise 

kaynağında ayrı toplanmakta, Bolu Belediyesince yönetmeliğe uygun bir tıbbi atık aracıyla 

ayrı olarak taĢınmaktadır. 

Atık hizmetlerinin yürütülmesinde Bolu Belediyesi‘nde 121 personel görev 

yapmaktadır. 

- 169 -


N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 

N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 

Katı Atık Depolama Sahası; mücavir alan sınırları içinde Ģehrin kuzeydoğusunda, 

Yukarı Soku Mahallesi (Köyü), Ġğnesi mevkiinde olup, Ģehir merkezine 4 km. 

mesafededir. 

Bolu Belediyesi tarafından mevcut çöp depolama sahası 2006 yılında düzenli çöp 

depolama sahası haline dönüĢtürülmüĢ ve 2007 yılında faaliyete geçirilmiĢtir. 

N.8.2. Atıkların Yakılması 

Bolu Çimento Sanayi A. ġ. tarafından ―Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılması 

Lisansı‖ alınmıĢ olup, Boya Çamuru, Kontamine Atık ve Atık Yağlar ek yakıt olarak 

kullanılmaktadır. 

N.8.3. Kompost 

Ġlimizde hali hazırda kompost tesisi bulunmamaktadır. 

N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 

Atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileĢenlerin fiziksel, kimyasal veya 

biyokimyasal yöntemlerle baĢka ürünlere veya enerjiye çevrilmesine ―Geri kazanım‖ 

denilmektedir. Geri kazanımla, doğal kaynaklarımız korunur, enerji tasarrufu ve 

ekonomiye katkı sağlanır, çöplüğe giden atık miktarı azalır 

Bolu‘da taĢeron firmalar tarafından ayırma iĢlemi (plastik, cam, kâğıt, metal vb.) 

yapılmaktadır. Belediyeler arasında katı atık yönetiminin ilgili yönetmeliğe uygun Ģekilde 

yürütülmesi için herhangi bir birlik oluĢturulmamıĢtır. Geri kazanım çalıĢması yoktur. 

Tıbbi atıklarla sanayi atıkları da genel olarak evsel atıklarla birlikte depolanmaktadır. 

N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 

Ġl merkezinde evsel katı atıklar belirli saatlerde sokağa çıkartılıp, buradan belediye 

çalıĢanları tarafından taĢıma aracına yüklenip, düzenli depolama sahasına götürülmektedir. 

Çöplerin tekniğine uygun bir Ģekilde uzaklaĢtırılmamaları halinde halk sağlığı ile 

ilgili problemler ortaya çıkar. Ayrıca yerleĢim alanlarında yığılan çöpler nedeniyle de kent 

merkezlerinde ciddi sağlık tehditlerinin yanı sıra, görsel kirlilik yaĢanmakta ve özellikle 

yaz aylarında sıcak iklim koĢullarının da desteklediği kötü kokuların varlığına neden 

olmaktadır. 

KAYNAKÇA 

1- Bolu Ġl Çevre ve Sorunları Öncelikleri Envanteri 

2- Bolu Belediyesi Düzenli Katı Atık Depolama Sahası ÇED Raporu 

- 170 -


O.1. Gürültü 

O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM 

Gürültü, insanların iĢitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkileyen, 

fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, iĢ performansını azaltan, çevrenin 

hoĢluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiĢtiren önemli bir Çevre Kirliliği türüdür. 

Ses, Gürültü Kontrol Yönetmeliği‘nde ―titreĢim yapan bir kaynağın hava basıncında 

yaptığı dalgalanmalar ile oluĢan ve insanda iĢitme duyusunu uyaran fiziksel bir olay‖ 

olarak tanımlanmaktadır. Ses dalgalarının birim zamandaki titreĢim sayısına ise frekans 

denir. Gürültü yüksekliği ölçümünde birim olarak desibel (dB) kullanılmaktadır. 

Belirli bir Ģiddetteki ses kiĢilere göre değiĢik etkiler yapmakla beraber bir 

genellemeye gidilebilir: 

- 30-65 dB arası gürültüler bazı durumlarda rahatsız edicidirler ancak rahatsızlığın 

Ģekli ve basıncı çok çeĢitlidir. Sinirlilik, çabuk hiddetlenme, konsantrasyon bozukluğu, baĢ 

dönmesi, çalıĢmaya karĢı gittikçe artan isteksizlik görülebilir ( 45-50 dB‘de uykusuzluk 

baĢlar). 

- 65-90 dB arası vegatatif sistemde bazı reaksiyonlar görülür. 

- 90-120 dB seviyesindeki gürültüde ise iĢitme bozuklukları baĢ göstermektedir. 

O.1.1. Gürültü Kaynakları 

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü ( UlaĢım Gürültüsü ) 

Ġlimizde, D-100 karayolu ve kent içi ulaĢımdan kaynaklanan trafik gürültüsü, diğer 

gürültü kaynakları içinde birinci sırayı teĢkil etmektedir. 

01/01/2010-31/12/2010 tarihleri arasında ilimizde trafiğe kayıtlı tescilli araç sayısı 

5211‘dir, Bolu Ġline ait trafiğe kayıtlı toplam araç sayısı ise 70458‘dir. 

Ġlimizde, 2010 yılı içerisinde 12 noktada gürültü ölçümü yapılmıĢtır. Gürültü ölçüm 

sonuçları Tablo O.1.‘de verilmiĢtir. 

Tablo O.1. 2010 Yılı Gürültü Ölçümleri 

Ölçüm Yapılan Yer Gürültüye Neden Olan 

Kaynak 

1- Doğanay Grup ĠnĢ. Ltd. ġti. 

Karamanlı Mah. Ferit Talay Cad. 

2- Münevver ÖZKAN 

Tabaklar Mah. Cumhuriyet Cad. 

3- Uğur TEKĠNALP 

Ġhsaniye Mah. ĠsmetpaĢa Cad. 

4- Abant Gıda Sey. Acent. TaĢ. San. ve Tic. 

Ltd. ġti. 

Büyük Cami Mah. Ġzzet Baysal Cad. 

Mozaik Silme Makinesi 09.02.2010 

- 171 - 

Tespit Tarihi Alınan İdari 

veya Teknik 

Tedbirler 

Kabahatler 

Kanunu 36/1 

md. Gereğince 

70TL para 

cezası 

Ses Yükseltici 09.03.2010 - 

Kalorifer Kazanı 09.03.2010 - 

Lokantada Bulunan 

Davlumbaz Aspiratörü 

08.04.2010 

Fanın Yerinin 

DeğiĢtirilmesi


5- Ġsa METYAR 


6. Go-Kart 

Karaçayır Mah. Murat CanbaĢ Cad.Daylan 

Akaryakıt Ġstasyonu KarĢısı 

7.Oyak Beton Bolu Santrali 

BeĢkavaklar Mah. D-100 Karayolu Üzeri 

8. Gülkaya Turizm ĠnĢ. Mob. Ltd. ġti. 

Tabaklar Mah. Ġzzet Baysal Cad. 

9. Turan CEBECĠ 

Ġzzet Baysal Devlet Hastanesi Yanı 

10. Yavuz VARLIK 

Karaçayır Mah. Köroğlu Sitesi 

11. Sinan AKSAL 

Çıkınlar Mah. Azmi Bey Sok. 

12. Mehmet Sait YAĞMUR 


Canlı Müzik Ġzni Ġsteği 14.05.2010 - 

Go-Kart Araç Ekzost 

Gürültüsü 

Beton Mikseri Kamyonu 

Gürültüsü 

- 172 - 

28.05.2010 - 

08.06.2010 

Kabahatler 

Kanunu 36/1 

md. Gereğince 

2.176 TL para 

cezası 



Lunaparktan gelen gürültü 

Ģikayeti 

19.07.2010 - 

ĠnĢaat gürültüsü 03.09.2010 UYGUN 

Fan motoru gürültüsü 03.09.2010 UYGUN 

Kaynak: Bolu Belediyesi, Zabıta Müdürlüğü (2010) 

Bolu Belediyesi tarafından D–100 Karayolunun gidiĢ geliĢ arasındaki kısım 

ağaçlandırılmıĢtır. Bu sayede ses, gürültü ve hava kirliliğinin bir nebze olsun azaltılmasına 

çalıĢılmaktadır. 

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği‘nin Ek-VII Liste A 

ve B‘sinde verilen endüstri tesisleri için Tablo O.2.‘de verilen çevresel gürültü sınır 

değerlerinin aĢılması halinde; her bir makine ve ekipman ile gürültüye maruz kalan iĢçiler 

bazında sorumlu kurum veya kuruluĢlarca hazırlanan ilgili mevzuat çerçevesinde getirilen 

esasları sağlanmaya yönelik tedbirlerle birlikte etkin ve uygulanabilir çevresel kontrol 

tedbirleri alınır. 

ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yasasının 22. maddesi endüstriyel gürültü ile ilgilidir. 

Sözü edilen maddede, iĢçileri koruyucu ( baĢlık, kulaklık, kulak tıkaçları) kullanarak 

etkisinde kalabilecekleri sürekli gürültü düzeyinin en yüksek değerinin 95 dB olması 

gerektiği yer almaktadır. Ayrıca ağır ve tehlikeli iĢlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü 

düzeyinin 80 dB‘i geçmemesi gerekmektedir. 

Tablo O.2. Endüstriyel Tesisler Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 

Alanlar 

Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, 

kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp 

yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar 

Ticari yapılar ile gürültüye hassas 

kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan 

konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar 

Ticari yapılar ile gürültüye hassas 

kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan 

iĢyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar 

L gündüz 

(dBA) 

60 

65 

68 

L akĢam 

(dBA) 

55 

60 

63 

L gece 

(dBA) 

50 

55 

58


Organize Sanayi Bölgesi veya Ġhtisas Sanayi 

Bölgesi içindeki her bir tesis için 

70 

Kaynak: Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği 

Bolu‘daki endüstri tesislerinde gürültü ölçümleri yapılmamıĢtır. 

O.1.1.3. ĠnĢaat Gürültüsü 

ġantiye alanlarından kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi ve gürültünün 

önlenmesine iliĢkin kriterler Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 

Yönetmeliği‘nin 26‘ıncı maddesinde belirtilmiĢtir. Diğer gürültü kaynaklarına göre, inĢaat 

gürültüsü süreklilik göstermez, ancak olduğu zaman da özellikle de yaz aylarında önemli 

derecede rahatsız edicidir. ġantiye alanlarından kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi ve 

gürültünün önlenmesine iliĢkin kriterler Tablo O.3.‘de verilmiĢtir. 

Tablo O.3. ġantiye Alanı Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 

Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) Lgündüz (dBA) 

Bina 70 

Yol 75 

Diğer kaynaklar 70 


Bolu‘da inĢaat gürültüsü ile ilgili olarak çalıĢma yapılmadığından, Bolu için mevcut 

veri bulunmamaktadır. 

O.1.1.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 

YerleĢim alanlarındaki çevresel gürültü esasları ile yerleĢim alanı içerisinde bulunan 

yapılardaki yalıtım kriterleri Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 

Yönetmeliği‘nin 28‘inci maddesinde belirtilmiĢtir. YerleĢim alanı içinde bulunan yapı 

tiplerine göre iç mekânlarda, bu Yönetmeliğin 20‘inci maddesinin (a) bendi çerçevesinde 

yapılan değerlendirme sonuçlarına göre kabul edilir iç mekân gürültü düzeyi Leq dBA 

cinsinden Tablo O.4‘de verilen sınır değerleri aĢamaz. 

Tablo O.4. Ġç Mekan Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 

Kullanım Alanı Kapalı 

Pencere 

L eq (dBA) 

Kültürel Tesis 

Alanları 

- 173 - 

65 

60 

Açık Pencere 

L eq (dBA) 

Kullanım alanlarında herhangi 

bir faaliyet olmadığı 

durumlardaki değerler: 

Tiyatro salonları 30 40 

Sinema salonları 30 40 

Konser salonları 25 35 

Konferans salonları 30 40 

Sağlık Tesis Alanları Yataklı tedavi kurum ve kuruluĢları, dispanser, 

poliklinik, bakım ve huzur evleri ve benzeri. 

35 

45 

Dinlenme ve tedavi odaları 25 35


Eğitim Tesisleri 

Alanları 

Turizm YerleĢme 

Alanları 

Okullardaki derslikler, özel eğitim tesisleri, 

kreĢler, laboratuarlar ve benzeri. 

Spor salonu, 55 65 

Yemekhane 45 55 

KreĢlerdeki yatak odaları 30 40 

Otel, motel, tatil köyü, pansiyon ve benzeri 35 45 

yatak odası 

Konaklama tesislerindeki restoran 35 45 

Sit Alanları Arkeolojik, doğal, kentsel, tarihi ve benzeri. 55 65 

Ticari Yapılar Büyük ofis 45 55 

Toplantı salonları 35 45 

Büyük daktilo veya bilgisayar odaları 50 60 

Oyun odaları 60 70 

Özel büro (uygulamalı) 45 55 

Genel büro (hesap, yazı bölmeleri) 50 60 

ĠĢ merkezleri, dükkanlar ve benzeri. 60 70 

Ticari depolama 60 70 

Kamu Kurum 

KuruluĢları 

Lokantalar 45 55 

Ofisler 45 55 

Laboratuarlar 45 55 

Toplantı salonları 35 45 

Bilgisayar odaları 50 60 

Spor Alanları Spor salonları ve yüzme havuzları 55 65 

Konut Alanları Yatak odaları 35 45 

Oturma odaları 45 55 


2010 yılında, Bolu‘da yerleĢim alanlarında sadece Ģikâyetler ve denetimler sonucu 

Bolu Belediyesi, Zabıta Müdürlüğü tarafından gürültü ölçümleri yapılmıĢtır. 

O.1.1.5. Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü 

Hava alanlarından kaynaklanan çevresel gürültü düzeyi ve gürültünün önlenmesine 

iliĢkin kriterler Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği‘nin 

23‘üncü maddesinde belirtilmiĢtir. Stratejik gürültü haritası hazırlanması zorunlu olan hava 

alanının bulunduğu alan ve zaman dilimine bağlı olarak; bu Yönetmeliğin 20 inci 

maddesinin (a) bendi çerçevesinde yapılan değerlendirme sonuçlarına göre, hava alanı 

çevresel gürültü düzeyleri Lgündüz ve Lgece cinsinden Tablo O.5‘de verilen sınır değerleri 

aĢamaz. 

Tablo O.5. Hava Alanı Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 

Alanlar Küçük hava alanları 

(yılda elli binin altında iniĢ/ kalkıĢın 

Gürültüye hassas 

kullanımlardan eğitim, kültür 

ve sağlık alanları ile yazlık ve 

kamp yerlerinin ağırlıklı 

olduğu alanlar 

Ticari yapılar ile gürültüye 

hassas kullanımların birlikte 

bulunduğu alanlardan 

konutların yoğun olarak 

bulunduğu alanlar 

olduğu hava alanları) 

Lgündüz LakĢam (dBA) (dBA) 

63 

58 

L gece 

(dBA) 

- 174 - 

53 

35 

45 

Büyük hava alanları 

(yılda elli bin ve üstü iniĢ/ kalkıĢın 

olduğu hava alanları) 

Lgündüz LakĢam (dBA) (dBA) 

65 

60 

L gece 

(dBA) 

65 60 55 68 63 58 

55


Ticari yapılar ile gürültüye 

hassas kullanımların birlikte 

bulunduğu alanlardan 

iĢyerlerinin yoğun olarak 

bulunduğu alanlar 

67 62 57 72 67 62 

Endüstriyel alanlar 70 65 60 75 70 65 


Bolu‘da havaalanı bulunmadığından gürültü ölçümleri yapılmamıĢtır. 

O.1.2. Gürültü ile Mücadele 

Gürültü ile ilgili gerekli denetimler Bolu Belediyesi ve Ġl Müdürlüğümüz tarafından 

yapılmaktadır. 

O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 

O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 

Türkiye genelinde uygulanmakta olan imar planlarının gerek hazırlanmasına dönük 

etüt çalıĢmalarında ve gerekse de imar planlarının uygulamaya dönük çalıĢmalarında, 

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği esasları içerisinde 

gerekli olan tedbirlerin alınmadığı görülmektedir. Gürültünün cadde kenarındaki yerleĢim 

yerlerini fazla etkilememesi için tampon bölge oluĢturulması mevzuatlarda belirtilmiĢtir. 

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 

ÇalıĢanların iĢ verimliliğini düĢürmesi, dikkatlerini dağıtması ve iĢ kazalarına 

neden olması açısından gürültü, yöneticileri ve iĢverenleri yakından ilgilendirmekte, sosyal 

çevreyi olumsuz etkilemektedir. 

O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri 

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri 

Gürültünün iĢitme duyusunda oluĢturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı 

olarak iki bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karĢılaĢılanı geçici iĢitme (duyma) 

eĢiği kayması veya duyma yorulması olarak bilinen iĢitme duyarlılığındaki geçici kayıptır. 

Etkilenmenin çok fazla olduğu ve iĢitme sisteminin eski özelliklerine kavuĢmada tekrar 

gürültüden etkilendiği durumlarda iĢitme kaybı kalıcı olmaktadır. 

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri 

Fizyolojik etkilerin baĢlıcaları; kas gerilmeleri, stres, kan basıncı artıĢı, kalp 

atıĢlarının ve kan dolaĢımının değiĢmesi ve uykusuzluktur. 

O.1.4.3. Psikolojik Etkileri 

Gürültünün psikolojik etkilerinin baĢında; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, 

tedirginlik, yorgunluk gibi etkiler gelir. 

- 175 -


O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri 

Gürültünün iĢ veriminin azalması ve iĢitilen seslerin anlaĢılmaması gibi görülen 

etkilerdir. ÇalıĢmaya karĢı isteksizlik, konsantrasyon bozukluğu, okuduğunu anlamama, 

konuĢulanı anlayamama vb. insan sağlığını etkileyen performansı düĢüren gürültüye 

bağlıdır. 

O.2. TitreĢim 

YerleĢim alanlarında çevresel kaynaklar için titreĢim kriterleri Çevresel Gürültünün 

Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği‘nin 29‘uncu maddesinde belirtilmiĢtir. 

Bolu‘da titreĢimle ilgili herhangi bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

KAYNAKÇA 

1.Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi 

Yönetmeliği 

2.Bolu Belediyesi, Zabıta Müdürlüğü 

3.Bolu Ġl Emniyet Müdürlüğü 

4.Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Notları 

- 176 -


P.1. Doğal Afetler 

P. AFETLER 

Doğal afetler, aniden veya bir zaman dilimi içerisinde oluĢan, normal yaĢamda 

bazen, can ve mal kayıplarına yol açan ve ilk oluĢumu engellenemeyen çığ, fırtına, 

deprem, yangın, su baskını, kaya düĢmesi gibi doğal olaylardır. Bu nedenlerle, bir afetin 

zararlarını yok edebilmek veya en az düzeye çekebilmek ancak, bu olaylara önceden 

alınacak önlem ve tedbirlerle mümkün olmaktadır. 

Doğal afetler için alınmıĢ önlem ve tedbirlerin, olay anında etkili olmasında en 

büyük etken, konuyla ilgili yapılmıĢ planların olay anında uygulanabilir durumda 

olmasındaki insan ve malzeme faktörlerinin amaca uygun faal olarak tutulmasıdır. 

Kâğıt üzerine mükemmel olarak hazırlanmıĢ planların çoğu zaman olay anında 

uygulanmalarında olumsuzlukların olduğu görülmekte, bu aksamalar sonucunda büyük can 

ve mal kayıplarının meydana geldiği bilinen gerçeklerdir. Bu itibarla hazırlanmıĢ olan afet 

planlarının iĢlevliğini korumak amacıyla, bütün kurum ve kuruluĢların afet eğitimi ile ilgili 

bütün unsurları güncel yaĢamda her an göreve hazır bir Ģekilde tutmalarına yönelik 

denetim ve kontrollerin meydana gelebilecek afetlerde en az düzeyde etkilenmede büyük 

önem taĢıdığı unutulmamalıdır. 

Zengin Yer altı ve yer üstü kaynakları ile Dünyada özel bir yeri olan yurdumuz, 

jeolojik ve topoğrafik yapısı ve iklim özellikleri nedeniyle büyük can ve mal kayıplarına 

yol açan doğal afetlerle sık sık karĢılaĢan ülkelerin baĢında gelmektedir. 

Depremler, heyelanlar, kaya ve çığ düĢmeleri, su baskınları, yangınlar gibi doğal ve 

teknolojik afetlerle çok sık karĢılaĢan ülkemizde, yalnızca depremler nedeniyle uğranılan 

yıllık ekonomik kayıpların, milli gelirimizin 1/130'una ulaĢtığı dikkate alındığında, 

meydana gelen doğal afetler nedeniyle uğranılan kayıpların boyutu daha kolay 

anlaĢılabillmektedir. 

Bugünkü bilgilerimize göre ülke topraklarının % 92'si deprem tehlikesine sahip 

bölgeler içerisinde bulunmakta ve nüfusumuzun % 95'i bu bölgeler içerisinde 

yaĢamaktadır. Ayrıca kurulmuĢ bulunan sanayi tesislerimizin % 98'i ile yapılmıĢ veya 

yapılması planlanan barajlarımızın % 93'ü deprem bölgeleri içerisinde bulunmaktadır. 

Ülkemizde son 60 yıl içerisinde meydana gelen doğal afetlerin yol açtığı yapısal 

hasar istatistikleri dikkate alındığında, uğranılan hasarların afet türüne göre dağılımı 

aĢağıdaki tabloda özetlenmiĢtir. 

Afet türü Toplam Yapı hasarı içerisinde payı (%) 

Depremler 61 

Heyelanlar 15 

Su baskınları 12 

Kaya DüĢmeleri 7 

Yangınlar 4 

Çığ,Fırtına, ġiddetli yağıĢ vb. 1 

- 177 -


P.1.1. Depremler 

Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreĢimlerin 

dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayına ―DEPREM‖ 

denir. Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da 

oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına yol açacak 

Ģekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır. 

Depremler, ülkemizde en etkin sonuçları olan sosyo-ekonomik bir olaydır. Son 60 

yıl içerisinde oluĢan depremlerde 60 000 can kaybı olmuĢ ve 33 400 ev yıkılmıĢtır. 

Ġstatistiklere göre depremlerin ekonomik kayıpları yıllık gayri safi milli hâsılanın % 0,8‘ine 

ulaĢmaktadır. Özellikle aktif deprem kuĢağında yer alan ülkemizde, ülke topraklarının % 

98‘i deprem bölgelerinde olmasına karĢın, bu toprakların % 74‘lük bölümü çok tehlikeli 

deprem bölgesinde bulunmaktadır. 

Ġlimiz 1. derece deprem bölgesi içerisinde yer alan Kuzey Anadolu Fay Hattında 

yer almaktadır. Tarihin belli dönemlerinde, bulunduğu konum gereği Bolu‘da farklı 

büyüklükte depremler meydana gelmiĢtir. Son yıllarda meydana gelen büyük depremleri 

Ģöyle sıralayabiliriz. 

1944‘de 7.2 Ģiddetindeki Bolu-Gerede depreminde 3.959 kiĢi ölmüĢ, 20.865 bina 

yıkılmıĢ veya ağır hasar görmüĢtür. 

1957‘de 7.1 Ģiddetindeki Bolu-Abant depreminde 52 kiĢi ölmüĢ, 4.200 bina 

yıkılmıĢ veya ağır hasar görmüĢtür. 

17 Ağustos 1999‘da meydana gelen 7 ili etkileyen 7.4 Ģiddetindeki Marmara 

depreminde ise o dönemde ilimize bağlı olan Düzce ve diğer ilçelerle birlikte 269 kiĢi 

ölmüĢ, 1.164 kiĢi yaralanmıĢ, 1.954 bina yıkılmıĢ veya ağır hasar görmüĢtür. 

12 Kasım 1999‘da meydana gelen 7.2 Ģiddetinde merkez üssü KaynaĢlı olan 

depremde; 48 kiĢi ölmüĢ, 353 kiĢi yaralanmıĢ, 2.399 konutta ağır hasar, 6.002 konutta 

orta hasar, 5.797 konutta hafif hasar meydana gelmiĢtir. 16.080 konutun ise hasarsız 

olduğu tespit edilmiĢtir. 

Toplam 8.401 konut kullanılamaz hale gelmiĢtir. 

ĠĢyerlerinin hasar durumları konutlardan farklı değildir. 220 iĢyeri ağır hasarlı, 894 

iĢyeri orta hasarlı, 1.029 iĢyeri hafif hasarlıdır. 3.224 iĢyerinin hasarsız olduğu 

saptanmıĢtır. 

Toplam 1.114 iĢyeri kullanılamaz hale gelmiĢtir. 

Resim P.1. 12 Kasım Deprem Anıtı 

- 178 -


P.1.2. Heyelan ve Çığlar 

Heyelan ya da Toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden 

oluĢan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aĢağı ve dıĢa 

doğru hareketidir. 

Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluĢmuĢ kütlelerin, çekimin etkisi 

altında yerlerinden koparak yer değiĢtirmesine heyelan denir. Bazı heyelanlar büyük bir 

hızla gerçekleĢtikleri halde bazı heyelanlar daha yavaĢ gerçekleĢirler. Heyelanlar yer 

yüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeĢitidir ve aĢınmada 

önemli rol oynarlar. Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar. 

Türkiye'de en fazla görülen yerler Karadeniz Bölgesi olup, özellikle Doğu Karadeniz 

Ģerididir. Heyelan ya da Toprak kayması Bolu ilinde fazla görülmemektedir. 

Çığ, bir yamaç üzerinden koparak inen bir kar kütlesidir. Daha bilimsel olarak çığ, 

bir denge bozulması nedeniyle, az veya çok miktardaki bir kar kütlesinin kırılarak aĢağılara 

doğru değiĢik hızlarda kaymasıdır. 

1958 yılından beri Türkiye'de AFET kayıtlarına geçmiĢ 448 adet çığ olayındaki can 

kayıplarının miktarı yaklaĢık olarak 850 civarındadır. Bu kaybın en çarpıcı örneği, 1991- 

1992 kıĢ mevsiminde 328 kiĢinin hayatını kaybetmiĢ olmasıdır. 

Çığ riski Bolu ilinde kıĢın karın çok yağdığı dağlık kesimlerde, özellikle sarp ve 

çıplak arazilerde var olan bir risktir. Ancak karın çok fazla yağmaması ve çok uzun süre 

yerde kalmaması bu riski düĢürmektedir. 

P.1.3. Seller 

Sel, bir bölgede toprağı belirli bir süre için tamamen veya kısmen su altında 

bırakan; ani, büyük ve düzensiz su akıntılarına verilen isimdir. Bir akarsu veya deniz, göl 

gibi büyük su kitleleri kimi zaman fazlasıyla suyla yüklenir, bunun sonucunda taĢarak 

yatağından çıkar ve "sel" adı verilen bir doğal felakete neden olur. Selin en sık karĢılaĢılan 

Ģekli, kuvvetli ve uzun süreli yağıĢ sonucu oluĢanıdır. 

Sel, kar erimesinin ardından oluĢan kuvvetli akıĢlar veya drenaj kanallarının 

tıkanması sebebiyle de meydana gelebilir. Dağlık bölgelerde ise sel, kar erimesi veya 

yağıĢla birleĢen kar suyundan meydana gelir. Çok nadir de olsa barajların çökmesi ve 

taĢmasından da kaynaklanmaktadır. 

Ülkemizde sadece 1995 yılında üç bölgede görülen sel olayı 160 kiĢinin ölümüne 

neden olurken her yıl can kaybına neden olmayan seller sonucu milyarlarca liralık 

ekonomik kayıplar yaĢanmaktadır. Bu amaçla geliĢmiĢ ülkeler sel riskini en aza indirmek 

için erken uyarı sistemleri geliĢtirerek özellikle can kaybını en aza indirmeyi 

baĢarmıĢlardır. 

Ġlimizde en son 20-23 Mayıs 1998 tarihlerinde yağan Ģiddetli yağıĢlar neticesinde 

Ġl merkezi ve birçok ilçede seller meydana gelmiĢ ve önemli derecede sel hasarları 

olmuĢtur. 

- 179 -


Ġlimiz Merkez ilçesine bağlı Akçaalan köyü ile Dereceören köyünde 16.07.2009 

tarihinde meydana gelen su baskını afeti sonucunda; toplam 10 konut, 12 iĢyeri, 4 ahır ve 5 

deponun az hasarlı olduğu tespit edilmiĢtir. 

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 

Tablo P.1. 2004–2010 Yıllarında Ġlimizdeki Orman Yangınları 


Tablo P.2. Yangınla Mücadelede Kullanılan Ekip, Bina, Araç ve Gereçler 

ĠLĠ ĠġLETME 

MÜDÜRLÜĞÜ 


ĠLĠ 

YILLAR 

EKĠP 

SAY. 

ĠLK MÜDAHALE 

BĠNA 

SAY. 

- 180 - 

YANGIN 

SUÇ ADEDĠ MĠKTAR (Ha.) 

BOLU 2004 15 8,91 







ĠġCĠ 

SAY. 

YANGIN 

KULESĠ 

SABĠT 

TELSĠ 

Z 

MOBĠL 

TELSĠ 

Z 

EL 

TELSĠZĠ 

ALADAĞ 1 1 10 3 19 11 43 

BOLU 2 1 30 44 28 58 

GEREDE 3 15 1 9 14 34 

GÖYNÜK 2 20 2 7 9 24 

KIBRISCIK 1 7 1 2 6 15 

MENGEN 1 27 1 11 12 35 

MUDURNU 2 1 18 3 8 11 21 

SEBEN 1 13 1 4 4 14 

KARACASU 

BELEDĠYESĠ 1 1 6 

5 

BÖLGE MÜD. 8 9 

BAK.BÖL.MÜD. 1 

ARAġTIR MÜD. 2 

KADASTRO KOM. 4 


TOPLAMI 10 3 114 13 80 84 228 


P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 

Ormanlar üzerinde özellikle kuraklığa bağlı olarak böcek zararı ortaya çıkmaktadır. 

Böyle durumlarda acilen böceklerin zarar verdiği ağaçlar kesilerek bölgeden 

uzaklaĢtırılmakta ve ağaçların kabukları yakılarak yok edilmektedir. Ayrıca zararlı


böcekleri yok eden böcekler yetiĢtirilmek suretiyle doğal ortama salıverilmektedir. Kar ve 

rüzgâr devriği olduğu zamanlarda da devrik ağaçlar böcek geliĢimine engel olmak için 

süratle ormandan uzaklaĢtırılmaktadır. 

Bolu Orman Bölge Müdürlüğünde En Çok Bulunan Zararlı Böcekler 

Z A R A R L I N I N L A T Ġ N C E V E T Ü R K Ç E A D I 

Pityokteines Curvidens ( Göknar Büyük Kabukböceği ) 

Cryphalus Piceae ( Göknar Küçük Kabukböceği ) 

Ġps sexdentatus ( OnikidiĢli çam kabuk böceği ) 

Ġps Acuminatus ( AltıdiĢli çam kabuk böceği ) 

Blastophagus minör ( Küçük orman bahçıvanı ) 

Blastophagus piniperda ( Büyük orman bahçıvanı ) 

Thaumetopoea Pityocampa ( Çamkese böceği ) 

Phyllaphis Fagi ( Kayın Yaprak süslü biti ) 

Diprion Pini ( Çam Çalı antenli yaprak arısı ) 

Neodiprion Sertifer ( Kırmızımtırak sarı çalı antenli yaprak arısı ) 

Rhyacionia Buoliana ( Çam sürgün bükücüsü ) 

Endotia Parasitica-Cryphonectria Parasitica (Kestane dal kanseri ) 

P.1.6. Fırtınalar 

Ġlimizde kıĢ mevsiminin belirli zamanlarında Ģiddetli rüzgârlar sık olmamakla 

beraber meydana gelmekte ve herhangi bir afet fırtınası olayına rastlanmamıĢtır. 

P.2. Diğer Afetler 

P.2.1. Radyoaktif Maddeler 

Elimizde konuyla ilgili bilgi bulunmamaktadır. 

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 

Bolu Ġli‘nin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler 

Tehlikeli ve zararlı maddelerin depolanması, taĢınması ve kullanımı sırasında 

sağlığa zarar verecek derecedeki olaylara rastlanmamıĢtır. 

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 

SavaĢta, doğal afetlerde ve büyük yangınlarda halkın can ve mal kaybını en aza 

indirmek amacıyla yurt düzeyinde silahsız koruyucu ve kurtarıcı hizmetlerin planlamasını, 

uygulanmasını ve koordinasyonu yapmak üzere kurulmuĢ olan Sivil Savunma TeĢkilatı 

Ġlimizde de Ġl Sivil Savunma Müdürlüğü olarak bu görevleri yapmaktadır. 

- 181 -


P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 

2010 yılında il genelinde kamu kurum ve kuruluĢları baĢta olmak üzere (okullar 

dâhil) Sivil Savunma, Ġlkyardım, Kurtarma, Afet öncesinde sırasında ve sonrasında 

yapılması gerekenler gibi çeĢitli konularda eğitimler ve konferanslar verilmiĢtir ve 

verilmeye devam edilmektedir. Verilen eğitimler, kitapçıklar, broĢürler ve çeĢitli afiĢlerle 

desteklenmiĢtir. 2010 yılı Eğitim Sonuç Raporuna göre yıl içinde verilen eğitim, seminer, 

konferans ve tatbikatlara yaklaĢık 2500 kiĢi katılmıĢtır. Ayrıca kamu kurum ve 

kuruluĢlarındaki teknik personellerden oluĢan 122 kiĢilik Afet Acil Yardım ve Kurtarma 

Ekipleri mevcut olup program dâhilinde her yıl eğitimleri Ġl Afet ve Acil Durum 

Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır. 

Ġlimizde 13 kiĢilik kadrodan oluĢan Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü bünyesinde 

görev yapan Arama Kurtarma Ekibi mevcut olup tam donanımlı bir Kurtarma Aracı ile 

göreve hazırdır. 

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 

Belediyeler tarafından sürdürülmektedir. 

P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 

Ġlimizde 112 Acil Yardım Merkezi bünyesinde kurulan 3 ayrı 112 Acil Yardım 

Ġstasyonu bulunmaktadır. Ayrıca Gerede ilçesinde 1 Acil Yardım Ġstasyonu bulunmaktadır. 

Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü; Ġlimizde olası bir savaĢ, doğal afet ve büyük 

yangınlarla sivil halkın can, mal kaybını ve görev alanına giren kurum ve kuruluĢlara 

hizmet için bu görevleri yerine getirmek amacıyla ilkyardım servisi bulunmaktadır. 

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 

Ġlimizde afetzedelerin, olağanüstü hal oluĢtuğu durumlarda bir yerde iskân 

edilmesi, yiyecek, giyecek ihtiyaçları Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından temin 

edilmektedir. 

Afet ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nün 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir dolayısiyle 

Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun kapsamında 2010 yılı Bolu 

Yatırımları; 

1) 2010 yılı yatırım programında yer alan Seben Ġlçesi, Dereboyu Köyü, Merkez 

Mahallesi‘nde meydana gelen yangın afeti sonucu 12 kiĢi hak sahibi olup, bunlardan 3 hak 

sahibi feragat etmiĢtir. Yeni yerleĢim yerinde bulunan taĢınmazların kamulaĢtırma 

iĢlemleri devam etmektedir. KamulaĢtırma iĢlemleri bittiğinde yerleĢim planına göre 

oluĢturulan imar parselleri hak sahiplerine tahsis edilecek afet konutları inĢaatlarına 

baĢlanılacaktır. 

2) 2010 yılı yatırım programında yer alan Seben Ġlçesi, Tepe Köy‘de meydana 

gelen yangın afeti sonucu 12 kiĢi hak sahibi olmuĢtur. Seçilen yeni yerleĢim yerinde 

bulunan taĢınmazların %90‘nı Maliye Hazinesi adına kamulaĢtırılmıĢ, 1 adet taĢınmaz 

malın kamulaĢtırma iĢlemleri devam etmektedir. YerleĢim planına göre oluĢturulan imar 

- 182 -


parselleri hak sahiplerine tahsis edilmiĢtir. Hak sahiplerinden 6 aile konutunu tamamlamıĢ 

ve iskan etmektedir, 2 hak sahibinin konut inĢaatı %50 seviyesinde olup 4 hak sahibi 

ailede konut inĢaatına baĢlamamıĢtır. 

3) 2010 yılı yatırım programında yer alan Gerede Ġlçesi, Karacadağdemirciler 

Köyü‘nde 3 aile konuttan, 4 aile ahırdan, 2 aile orta hasarlı konuttan hak sahibi olup 4 aile 

ise yanan konutun mülkiyeti Mahkemelik olduğunda hak sahiplikleri askıya alınmıĢtır. 

Konuttan hak sahibi, 3 aile, ahırdan hak sahibi olan 4 aile ve orta hasar konuttan hak sahibi 

olan 2 aile 2008 yılında inĢaatlarını tamamlamıĢlardır. 

29.05.2009 gün ve 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığının 

TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile afet ve acil durumlar ve sivil savunmaya iliĢkin 

hizmetleri yürütmek üzere, BaĢbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi BaĢkanlığı 

ve illerde Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü kurulmuĢ olup, 7269 sayılı Umumi Hayata 

Müessir Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun kapsamındaki 

iĢler Ġl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından yürütülecektir. 

Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı, Yapı ĠĢleri Genel Müdürlüğü‘nün 5543 sayılı Ġskan 

Kanunu kapsamında 2011 yılı Bolu Yatırımları; 

5543 sayılı Ġskan Kanununun16. Maddesine göre Kırsal Alanda Fiziksel YerleĢimin 

Düzenlemesi ile ilgili olarak Ġlimiz Mudurnu Ġlçesi Hüsamettindere köyünde 37 aileden 

önceki yıllarda 12 aile konut inĢaatını bitirdi. 2011 yılında 2 aile konutunu tamamlamıĢ 

olup, 23 aile konut inĢaatına baĢlamadı veya devam etmedi. 

Ġlimiz, Mudurnu Ġlçesine bağlı Hüsamettindere Köyünde Mülga Köy Hizmetleri 

Genel Müdürlüğünce Ġskan Kanunu kapsamında üretilen 81 adet parselden geriye kalan 31 

adet parselden 27 adet parsel ihtiyaç sahibi ailelere satıĢı yapılmıĢtır. 

P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan 

Tedbirler 

KAYNAKÇA 

Elimizde konuyla ilgili bilgi bulunmamaktadır. 

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 

Ġlimizde 2010 yılı içinde afet ve endüstriyel kaza yaĢanmamıĢtır. 

1- Bolu Orman Bölge Müdürlüğü 

2- Bolu Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü( Bolu Ġl Brifing Raporu 

3- Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü 

- 183 -


R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 

R. SAĞLIK VE ÇEVRE 

R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 

Bolu‘da sağlık kuruluĢları genel olarak merkezde olmakla birlikte, her ilçede en az 

bir sağlık kuruluĢu bulunmaktadır. Ġl genelinde bulunan sağlık kurum ve kuruluĢları Tablo 

R.1.‘de verilmiĢtir. 

Statüsü 

ÜNĠVERSĠTE 

Tablo R.1. Ġl Genelinde Bulunan Sağlık Kurum ve KuruluĢları 

Kurum/KuruluĢ Adı (Hastane, 

Sağlık Merkezleri, Poliklinik, v.b.) 

Mevcut Yatak 

Prof. Dr. 

Doç.Dr. 

Yrd. Doç.Dr. 

AraĢtırma Gör. 

Sağlık Personeli (SHS) 

- 184 - 

Asistan 

Uzman 

Ġ.B.KADIN DOĞUM HAST. 110 19 5 37 53 35 34 196.758 183 

FĠZĠK TEDAVĠ ve REH.HAST. 250 8 1 42 23 31 33.004 105 

Ġ.B.RUH SAĞ.HAST.HAST. 100 11 1 33 1 24 25 38.379 95 

GEREDE DEV.HAST. 75 10 5 3 25 10 25 29 143.421 14.341 107 

GÖYNÜK ĠLÇE HAST. 15 1 5 1 2 2 6 5 36.759 4.764 22 

MENGEN ĠLÇE H. 11 1 4 2 3 2 8 6 42.798 7.442 26 

MUDURNU ĠLÇE H 11 1 4 2 4 9 6 50.456 7.065 26 

AĞIZ ve DĠġ SAĞ.MR 19 9 15 11 125.189 54 

AÇSAP MERK. 3 8 1 3 252 15 

DEVLET Ġ.B.BOLU DEV.HAST 379 73 17 1 186 26 100 117 572.598 520 

VEREM SAVAġ DĠSP. 1 4 2 2 7.304 9 

HALK SAĞ.LAB. 1 7 10 18 

TOPLUM SAĞ.MER 1 11 5 20 46 70 27 16.517 5.024 180 

AĠLE HEKĠMLĠĞĠ 3 75 28 48 3 674.623 157 

SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ 2 7 8 7 25 79 128 

112 ACĠL YARD.HĠZM. 7 43 17 67 

Pratisyen 

DiĢ Hekimi 

HemĢire 

Ebe 

Sağlık Teknisyeni 

Diğer Personel (GĠHS- 

YHS-THS-VB) 

TOPLAM 951 0 0 0 0 0 130 143 33 405 203 396 402 

Poliklinik Sayısı 

1.812.869 

DiĢ Sağlığı Poliklinik 

163.825 

A.Ġ.B.ÜNĠ.TIP FAKÜLTESĠ 258 30 19 43 105 6 5 138 4 26 168.859 376 

A.Ġ.B.ÜNĠ.DĠġ HEKĠMLĠĞĠ FAK. 0 

TOPLAM 258 30 19 43 105 0 6 0 5 138 4 26 0 168.859 376 

Özel Çağsu Hastanesi 54 32 4 1 18 9 43 128 148.414 190 235 

Özel Dünya Kadın Hast.ve Doğum 

Hastanesi 21 7 2 16 2 12 24 2.597 63 

ÖZEL 0 

Özel Bolu Metrepol Hast. ruhsatı askıda 0 

Toplam Personel Sayısı 

1712 

0


Köroğlu Tıp Merkezi 18 4 1 2 2 9 16 42.058 52 

Öz Diyaliz 1 5 6 

Nefro Diyaliz 1 1 9 11 

DiĢ hekimi serbest 34 34 

TOPLAM 75 58 12 36 50 13 64 168 193.069 190 401 

GENEL TOPLAM 1284 30 19 43 105 0 194 155 74 593 220 486 570 1.847.147 164.015 2489 

Not: Birinci basamak ( TSM ve AÇSAP) poliklinik sayıları 2010 yılı ilk altı aylık 

verilerdir. Temmuzdan sonra veri alınamamıĢtır. 


Ġl genelinde Sağlık Bakanlığına bağlı; 2 Devlet Hastanesi (Ġzzet Baysal Bolu Devlet 

Hastanesi, Gerede Devlet Hastanesi) 3 Ġlçe Hastanesi (Göynük, Mudurnu, Mengen), 3 

BranĢ Hastanesi (Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi, Ġzzet Baysal Doğum ve Çocuk 

Hastanesi ve Ġzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi) ile 1 A.Ġ.B.Ü. Tıp 

Fakültesi Uygulama ve AraĢtırma Hastanesi, 1 DiĢ Hekimliği Fakültesi mevcuttur. 

Ayrıca, birinci basamak tedavi hizmetlerini yürüten; 9 Toplum Sağlığı Merkezi, 29 

Aile Sağlığı Merkezi, 79 aile hekimliği ofisi, 52 sağlık evi, 1 verem savaĢ dispanseri, 1 ana 

çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezi, 1 halk sağlığı Lab., 1 ağız ve diĢ sağlığı merkezi 

ve 1 adet 112 acil yardım ve kurtarma merkezi ile 4 adet merkez ilçe‘de ve 8 adet ilçe 

merkezlerinde olmak üzere toplam 12 acil yardım istasyonu mevcuttur. 

Ġlimizde 3 adet özel hastane( birinin ruhsatı askıda), 1 adet özel tıp merkezi, 2 adet 

özel diyaliz merkezi, 2 adet psikoteknik Değ.Merk., 3 adet DiĢ Protez laboratuarı, 2 adet 

sağlık kabini, 2 ‘si Gerede Ġlçesinde olmak üzere 15 adet gözlükçü, 2 adet Özel ĠĢitme 

Cihazı SatıĢ Merkezi, 1 adet Ortez ve Protez Yapım ve Uygulama Merkezi mevcuttur. 

Ġlimiz merkezinde 69, ilçelerimizde 28, olmak üzere toplam 98 eczane, 3 adet Ecza 

deposu faaliyet göstermektedir. Tüm sağlık teĢkilatında (Devlet - AĠBÜ - Özel) 30 Prof, 

19 Doçent, 43 Yard. Doçent, 105 AraĢtırma görevlisi, 194 uzman, 155 pratisyen, 74 diĢ 

tabibi, 593 hemĢire, 220 ebe, 486 sağlık teknisyeni, toplam 2489 personel görev yapmakta, 

Ġlde 496 kiĢiye bir doktor, 457 kiĢiye bir hemĢire, 1233 kiĢiye bir ebe, 558 kiĢiye bir sağlık 

Teknisyeni ve 3665 kiĢiye de bir diĢ tabibi düĢmektedir. Ġlde bulunan mevcut yatak sayısı 

1284 yatak baĢına düĢen kiĢi sayısı 211‘ dir. 

Tablo R.2. Hastanelerin yatak sayısı 

Hastanenin Adı Mevcut Yatak 

Ġzzet Baysal Bolu Devlet Hastanesi 379 

Ġzzet Baysal Kadın Doğum ve Çocuk Hastanesi 110 

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi 250 

Ġzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi 100 

Gerede Devlet Hastanesi 75 

Göynük Ġlçe Hastanesi 15 

Mengen Ġlçe Hastanesi 11 

Mudurnu Ġlçe Hastanesi 11 

A.Ġ.B.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi 258 

Özel Çağsu Hastanesi 54 

Özel Dünya Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi 21 

Özel Rönesans Hastanesi (ruhsatı askıda) 

- 185 -


TOPLAM 1.284 


Ġl genelinde bulunan sağlık kurum ve kuruluĢlarındaki mevcut yatak ve personel 

durumunu gösteren bilgiler Tablo R.3.‘de verilmiĢtir. 

Tablo R.3. Bolu Ġl Genelindeki Sağlık Kurum ve KuruluĢlarındaki Mevcut 

Yatak ve Personel Sayısı Durumu 

Statüsü 

ÜNĠVERSĠTE 

Kurum/KuruluĢ Adı (Hastane, 

Sağlık Merkezleri, Poliklinik, v.b.) 

Mevcut Yatak 

Prof. Dr. 

Doç.Dr. 

Yrd. Doç.Dr. 

AraĢtırma Gör. 

Sağlık Personeli (SHS) 

- 186 - 

Asistan 

Uzman 

Ġ.B.KADIN DOĞUM HAST. 110 19 5 37 53 35 34 196.758 183 

FĠZĠK TEDAVĠ ve REH. HAST. 250 8 1 42 23 31 33.004 105 

Ġ.B.RUH SAĞ. HAST. 100 11 1 33 1 24 25 38.379 95 

GEREDE DEV. HAST. 75 10 5 3 25 10 25 29 143.421 14.341 107 

GÖYNÜK ĠLÇE HAST. 15 2 8 2 7 6 8 4 36,294 37 22 

MENGEN ĠLÇE H. 11 1 4 2 3 2 8 6 42.798 7.442 26 

MUDURNU ĠLÇE H 11 1 4 2 4 9 6 50.456 7.065 26 

AĞIZ ve DĠġ SAĞ. MRK. 19 9 15 11 125.189 54 

AÇSAP MERK. 3 8 1 3 252 15 

DEVLET Ġ.B.BOLU DEV. HAST 379 73 17 1 186 26 100 117 572.598 520 

VEREM SAVAġ DĠSP. 1 4 2 2 7.304 9 

HALK SAĞ. LAB. 1 7 10 18 

TOPLUM SAĞ. MER 1 11 5 20 46 70 27 16.517 5.024 180 

AĠLE HEKĠMLĠĞĠ 3 75 28 48 3 346.973 157 

SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ 2 7 8 7 25 79 128 

112 ACĠL YARD. HĠZM. 7 43 17 67 

Pratisyen 

DiĢ Hekimi 

HemĢire 

Ebe 

Sağlık Teknisyeni 

Diğer Personel (GĠHS- 

YHS-THS-VB) 

TOPLAM 951 0 0 0 0 0 130 143 33 405 203 396 402 

Poliklinik Sayısı 

1.485.219 

DiĢ Sağlığı Poliklinik 

163.825 

A.Ġ.B.ÜNĠ.TIP FAKÜLTESĠ 258 30 19 43 105 6 5 138 4 26 168.859 376 

A.Ġ.B.ÜNĠ.DĠġ HEKĠMLĠĞĠ FAK. 0 

TOPLAM 258 30 19 43 105 0 6 0 5 138 4 26 0 168.859 376 

Özel Çağsu Hastanesi 54 32 4 1 18 9 43 128 148.414 190 235 

Özel Dünya Kadın Hast.ve Doğum 

Hastanesi 21 7 2 16 2 12 24 2.597 63 

ÖZEL 0 

Özel Bolu Metrepol Hast. ruhsatı askıda 0 

Köroğlu Tıp Merkezi 18 4 1 2 2 9 16 42.058 52 

Toplam Personel Sayısı 

1712 

0


Öz Diyaliz 1 5 6 

Nefro Diyaliz 1 1 9 11 

DiĢ hekimi serbest 34 34 

TOPLAM 75 58 12 36 50 13 64 168 193.069 190 401 

GENEL TOPLAM 1284 30 19 43 105 0 194 155 74 593 220 486 570 1.847.147 164.015 2489 


Karacasu Beldesine Sağlık Bakanlığı tarafından Bölge Fizik Tedavi ve 

Rehabilitasyon Hastanesi yapımı iĢi için arsa temin edilmiĢ olup tapu iĢlemleri devam 

etmektedir. 

Ayrıca; Bolu Valiliği, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi ve Ġzzet Baysal Vakfı 

tarafından yapılan iĢbirliği çerçevesinde, Bolu Ġl Özel Ġdaresince Abant Ġzzet Baysal 

Üniversitesine 25 yıllığına bedelsiz olarak tahsis edilen, Karacasu bölgesindeki yaklaĢık 27 

bin metrekarelik alan üzerine, Ġzzet Baysal Vakfı tarafından ―Ġzzet Baysal Fizik Tedavi ve 

Rehabilitasyon Hastanesi‖ yapım çalıĢmaları devam etmektedir. Söz konusu hastanenin 

sağlık sektörüne önemli katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. 

Tablo R.4. Bolu Sağlık Kurumları Personel Durumu 

ÜNVANLAR 

Uzman Hekim 

Pratisyen Hekim 

DiĢ Hekimi 

Eczacı 

Tıbbi Teknolog 

Biyolog 

Acil Tıp Teknisyeni 

Kimya Mühendisi 

Sosyal ÇalıĢmacı 

Diyetisyen 

Psikolog 

Fizyoterapist 

Sivil Savunma Uzmanı 

Laboratuvar 

Teknisyeni 

Narkoz Teknisyeni 

Röntgen Teknisyeni 

DiĢ Teknisyeni 

DiĢ Protez Teknisyeni 

Çevre Sağ.Tekn. 

Sağlık Memuru 

HemĢire 

SAĞLIK 

MÜD. 

YATAKLI 

TED.KUR. 

AĞIZ VE 

DĠġ 

SAĞ.MERK 

- 187 - 

AĠLE 

HEKĠMLĠĞĠ 

BÖLGESĠ 

TOPLUM 

SAĞLIĞI 

MERKZ 

AÇSAP 

MERKZ 

112 

ACĠL 

YARDIM 

MERKZ 

VEREM 

SAVAġ 

DĠSP 

HALK 

SAĞLIĞI 

LAB 

TOPLAM 

2 124 3 1 130 

7 42 75 11 7 1 143 

9 19 5 33 

2 12 14 

2 3 5 

3 3 

38 35 73 

1 1 

1 2 3 

1 4 5 

1 9 10 

9 9 

1 1 

40 5 4 49 

32 32 

51 2 1 1 55 

4 4 

9 9 

6 4 8 18 

12 49 3 11 8 1 84 

8 332 9 28 20 3 4 1 405


Ebe 

Genel Ġdari Hizmetleri 

Sıtma SavaĢ ĠĢçisi 

Hizmetli 

ġoför 

Teknisyen+Tekniker 

Diğer 

Tıbbi Sekreter 

TOPLAM 

7 94 48 46 8 203 

41 80 3 11 2 3 1 5 146 

2 2 

19 97 7 1 7 1 4 136 

5 17 2 7 31 

8 14 1 23 

2 34 10 1 47 

1 26 7 4 38 

128 1084 54 157 180 15 67 9 18 1712 


Ġlimizde bulunan yataklı tedavi kurumlarımızın 2010 Yılı Personel Durumu Tablo 

R.5‘te gösterilmiĢtir. 

ÜNVANLAR 

Tablo R.5. Yataklı Tedavi Kurumları Personel Durumu 

Ġ.B.BOLU 

DEVLET 

HAST. 

FĠZĠK TEDAVĠ 

ve 

REHB.HAST. 

Ġ.B. DOĞUM 

ve ÇOCUK 

HAST 

GEREDE 

DEVLET 

HASTANESĠ 

- 188 - 

GÖYNÜK 

ĠLÇE 

HAST 

MUDURNU 

ĠLÇE 

HAST 

MENGEN 

ĠLÇE 

HAST 

Ġ.B.RUH 

SAĞ.VE 

HAST.HAS 

AĞIZ DĠġ 

SAĞLIĞI 

MERKEZĠ 

Uzman Hekim 73 8 19 10 1 1 1 11 124 

Pratisyen Hekim 17 1 5 5 5 4 4 1 42 

DiĢtabibi 1 3 1 2 2 19 28 

Eczacı 6 1 2 2 1 12 

Fizyoterapist 1 8 9 

Psikolog 1 1 1 6 9 

Tıbbi Teknolog 1 1 1 3 

Diyetisyen 2 1 1 4 

Sosyal 

ÇalıĢmacı 

1 1 2 

Sağlık Memuru 15 3 8 3 4 2 14 49 

HemĢire / BaĢh. 186 42 37 25 2 4 3 33 9 341 

Ebe 26 53 10 2 2 1 94 

Sağlık Tekniyeni 73 12 27 15 3 5 6 1 17 159 

Genel Ġdare Me. 43 15 16 8 4 3 1 11 8 109 

Teknisyen 5 1 4 3 1 1 1 16 

ġoför 5 1 1 6 1 1 15 

Yardımcı 

Hizmetler 

TOPLAM 

64 14 13 12 1 2 3 13 122


TOPLAM 520 105 183 107 22 26 26 95 54 1138 

Ġl Geneli Yataklı Tedavi Kurumları 2010 yılı çalıĢmaları Tablo R.6‘te belirtilmiĢtir. 

- 189 -


Tablo R.6. Yataklı Tedavi Kurumları ÇalıĢmaları 

Sıra No 

YATAKLI TEDAVĠ KURUMLARI Mevcut Yatak Poliklinik Sayısı 

Yataklı Tedavi Çıkan Hasta 

Taburcu Olan Ölen 

- 190 - 

Yatılan Gün 

Sayısı 

Yapılan Yapılan 

Ameliyatlar Doğumlar 

1 I.B.DEVLET HAST 379 572.598 12.751 308 76.379 823 5334 7044 %55 

2 Ġ.B.KADIN DOĞ.HAST. 110 196.758 11.743 17 23.352 2 1568 2783 1269 18 1034 %58 

3 FIZIK TED.VE REH.HAS 250 33.004 4.696 74.252 %81 

4 GEREDE DEV. HAST. 75 143.421 3.000 17 10.506 28 291 622 22 33 30 %38 

5 GÖYNÜK ĠLÇE HAST. 8 8.145 

6 MENGEN ĠLÇE HAST. 11 42.798 2 2 1412 

7 MUDURNU ĠLÇE.HAS. 11 50.456 

8 Ġ.B.RUH SAĞ.HAST.HAST 100 38.379 1.295 33.513 %92 

TOPLAM 951 1.114.173 33.487 342 218.004 853 7193 11861 1291 51 1064 

9 A.Ġ.B.TIP.FAK.HAST. 258 168.859 12.841 166 75.726 623 4349 1732 46 1 101 %80 

10 ÖZEL ÇAĞSU HAST. 54 148.414 5.563 29 12.758 274 2710 296 124 460 %65 

11 ÖZEL DÜNYA KADIN HAS.HAST. 21 2.597 130 191 21 126 2 2 16 %3 

GENEL TOPLAM 1.284 1.434.043 52.021 537 306.679 1.750 14.273 14.015 1.463 54 1.641 %65 


Büyük( A) 

Orta ( B-C) 

Küçük ( D-E ) 

Normal 

Müdahaleli 

Sezeryan 

Yatak ĠĢgal 

Oranı %

R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar 

BulaĢıcı hastalıklar baĢlığı altında; Bruselloz, Akut Viral Hepatitler ( Hepatit-A, 

Hepatit-B, Hepatit-C), Kabakulak, Kızamık, Kızamıkçık, Kuduz, Sifiliz, ġarbon, Tifo 

hastalıkları incelenmiĢtir. Bolu ilinde görülen bulaĢıcı hastalıkların dağılımı Tablo R.7.‘de 

verilmiĢtir. 

Tablo R.7. BulaĢıcı Hastalıkların Yıllara Göre Dağılımı 

HASTALIK ADI 

2006 2007 2008 2009 2010 

Olası kesin olası kesin olası kesin olası kesin olası kesin 

Akut Kanlı Ġshal 20 38 15 39 

Boğmaca 1 2 1 13 1 

Brucella 19 18 35 2 29 7 10 15 

Difteri 

Gonore 

Hepatit A 24 71 13 4 3 

Hepatit B 5 10 23 25 13 

Hepatit C 1 1 5 2 

Kabakulak 3 2 62 6 4 33 4 

Kızamık 3 3 4 

Kızamıkçık 2 1 14 

Kolera 

Kuduz Riskli Temas 606 706 746 625 

Menenjit 

(Meningokokkal 

hastalık) 2 1 1 

Neonatal Tetanos 

Poliomyelit 1 1 2 

ġarbon 1 2 6 

Sifiliz 12 1 10 7 5 

Tetanos 

Tifo 59 13 1 1 1 

Tüberküloz (yeni) 42 59 27 


R.1.2.1. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları 

Bolu Sağlık Ġl Müdürlüğü, Çevre Sağlığı ġube Müdürlüğü tarafından, denetim 

izleme amacıyla il, ilçe ve köylerden alınan su numuneleri kimyasal, fiziksel ve 

bakteriyolojik açıdan analiz edilmektedir. Ġlimizde 2010 yılında içme ve kullanma 

sularında yapılan analiz sonuçları Tablo R.8.‘da verilmiĢtir. 

- 191 -


Kimyasal 

Fiziksel 

Bakteriyolojik 

Klor 

Tablo R.8. 2010 Yılı Su Numune Sonuçları 

SULAR Ġçme(ġebeke Kaynak Kuyu Sarnıç Nehir Su Havuzu Göl TOPLAM 

Suyu Dere Rezervuar Deniz 

Sayısı 381 454 225 1 56 9 5 1131 

Örnek Sayısı 869 2 9 880 

Uygun Değil 27 3 30 

Örnek Sayısı 10706 239 305 26 10 11286 

Uygun Değil 140 15 81 8 2 246 

Mua. Sayısı 4500 2 27 4529 

Uygun Değil 724 1 13 738 

Klorlama Say. 2088 2088 

Kontrol Say. 18702 18702 

Yeterli 17164 17164 

Yetersiz 1912 1912 

Islah Edilen 5 5 10 


Grafik R.1. Ġçme ve Kullanma Suyu Sayıları 

12000 

10000 

8000 

6000 

4000 

2000 

0 

4529 

738 


Uygun 

Uygun Değil 

880 30 

- 192 - 

11286 

Bakteriyolojik Kimyasal Fiziksel 

246


R.1.2.2. Denizler 

Bolu Ġli‘nin denize kıyısı yoktur. 

R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar 

Ġnsan ve hayvanların ortak hastalıkları vardır. Bunlara Zoonoz denmektedir. Bu 

hastalıklar, insanlara doğrudan hayvanların eti ve derisiyle temasla, etinin yenmesi veya 

sütünün içilmesi ile bulaĢabilmektedir. Brusella, Kuduz, ġarbon gibi hastalıklar Zoonoz 

hastalıklardır. Yani hayvanlardan insanlara bulaĢabilirler. 

2010 yılında görülen Zoonoz hastalıklarla ilgili sayısal veriler Tablo R.7. 

verilmiĢtir. 

R.1.3. Gıda Hijyeni 

R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 

Ġlde BağıĢıklama ÇalıĢmaları Ve Oranları; 

- 3526 Doz ―0‖ yaĢ grubuna DaBT-ĠPA-Hib 5 li karma aĢı yapılmıĢtır. (3.doz) 

BağıĢıklama Oranı % 97,9 

- 3633 Doz ―0‖ yaĢ grubuna göre BCG aĢısı yapılmıĢtır. 


-3526 Doz ―0‖ yaĢ grubuna Hepatit B3. aĢısı yapılmıĢtır. 


-3524 Doz KKK aĢısı yapılmıĢ 

BağıĢıklama oranı% 97,9 

-2580 Doz Gebe Td2+ AĢısı yapılmıĢtır. 


2010 yılında yapılan bağıĢıklama çalıĢmaları ile ilgili bilgiler Tablo R.9.‘da 

verilmiĢtir. 

Tablo R.9. 2010 Yılı BağıĢıklama ÇalıĢmaları 

AŞI 

DaBT-ĠPA-Hib 

AġISI 

Uygulama 

YAŞ GRUPLARINA GÖRE YAPILAN AŞI DOZLARI 

0 Yaş 1 Yaş 2-4 yaş 5-9 yaş 10-14 yaş 15 yaş ve TOPLAM 

( 0-11ay ) (12-23 ay) (24-59 ay) üzeri 

I 3633 3633 

II 3571 3571 

III 3526 1 3527 

R 3405 3405 

TOPLAM 10730 3405 0 1 0 0 14136 

Hib AĢısı I 0 

- 193 -


TOPLAM Hib 0 

KONJUGE 

PNÖMOKOK AġISI 

- 194 - 

0 

0 0 0 0 

I 3633 1 3634 

II 3571 3571 

III 3526 3526 

R 3524 3524 

TOPLAM KPA 10730 3524 1 0 0 0 14255 

ORAL POLĠO 

AġISI 

I 3526 3526 

II 0 

III 0 

R 3405 36 3441 

TOPLAM POLĠO 3526 3405 0 36 0 0 6967 

KIZAMIK 

KIZAMIKÇIK 

KABAKULAK AġISI 

I 3524 1 3525 

R 3184 3184 

TOPLAM KKK 0 3524 1 3184 0 0 6709 

PPD 9 12 31 37 21 115 225 

BCG AĢısı 3633 2 1 5 6 

Hepatit-B AĢısı 

I 

BD BĠ T 

3150 176 3326 2 1 1 541 3871 

II 3529 1 1 2 3 455 3991 

III 3526 1 4 4 671 4206 

TOPLAM Hepatit B 7231 3 2 7 8 1667 8918 

KIZAMIKÇIK AġISI 2 2 

Okul Td AĢısı 35 3440 5 3480 

DĠĞER Td AĢısı 2 30 106 7165 7303 

15-49 YAġ KADIN 

Td AĢısı 

Uygulama GEBE GEBE DEĞĠL TOPLAM 

Td 1 1970 353 2323 

Td 2 1826 183 2009 

Td 3 452 513 965 

Td 4 196 383 579 

Td 5 106 276 382 

TOPLAM 4550 1708 6258 

Kaynak: Bolu Sağlık Ġl Müdürlüğü (2010)


Ġlimizde En Fazla Görünen Bildirimi Zorunlu Hastalıklar; 

Kuduz Riskli Temas : 612 

Brusellosis : 15 

Akut Kanlı Ġshal : 39 

Serum Hepatit (Hepatit B) : 13 

BulaĢıcı Sarılık (Hepatit A) : 3 

Tüberküloz : 27 

Entomoebahistolytica : 201 

Giardia Ġntestinalis : 38 

Boğmaca : 1 

Kabakulak : 4 

Araç Durum 

Ambulans :39 

Gezici Sağlık Aracı :1 

Portör Aracı :1 

Binek :11 

Kamyon :1 

Kamyonet :6 

Minibüs :2 

Otobüs :1 

R.1.5. Bebek Ölümleri 

Ġlimizde 2010 yılı içersinde ölü doğan bebek sayısı 26‘dır. Ölen bebekler Vital 

Ġstatistikler tablosunda gösterilmiĢtir. 

Tablo R.10. 2010 Yılı Tespit Edilen Bebek Ölümleri 

Yıl Ortası Nüfusu : 271.208 

Canlı Doğan Bebek Sayısı ( 023+Hastane ) : 3.273 

15-49 YaĢ Kadın Nüfusu : 61.320 

0-4 YaĢ Ölüm : 28 

Anne Ölümü ( Gebe+Loğusa ) : 0 

Ölü Doğan Bebek Sayısı : 26 

DüĢük Sayısı : 280 

Toplam Ölüm Sayısı( ölüm istatistik formlarına göre) : 1.415 

- 195 -


0-7 Günlük Bebek Ölümü : 16 




R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 

Ölümlerin, YaĢ ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı Tablo R.11.‘de verilmiĢtir. 

Tablo R.11. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 

YAŞ 

0-1 

1-4 

5-9 

10-14 

15-24 

25-44 

45-49 

50-64 

65-+ 

GENEL E 

CİNSİYET 

OCAK 

ŞUBAT 

MART 

NISAN 

MAYIS 

- 196 - 

HAZIRAN 

E 1 0 0 0 3 0 2 1 1 1 0 0 9 

K 0 0 2 3 1 0 1 1 0 0 1 0 9 

Toplam 1 0 2 3 4 0 3 2 1 1 1 0 18 

E 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

K 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Toplam 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

E 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 

K 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 

Toplam 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 2 

E 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 3 

K 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 

Toplam 

0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 3 

E 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 3 

K 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 

Toplam 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 4 

E 3 3 3 2 0 1 3 1 2 0 0 3 21 

K 0 2 0 0 1 2 0 1 0 0 0 2 8 

Toplam 3 5 3 2 1 3 3 2 2 0 0 5 29 

E 1 3 4 2 3 3 2 3 2 2 3 2 30 

K 0 2 0 2 1 0 1 0 0 0 2 0 8 

Toplam 1 5 4 4 4 3 3 3 2 2 5 2 38 

E 7 8 10 10 16 12 9 9 9 16 11 12 129 

K 2 5 7 4 4 7 3 4 3 6 3 1 49 

Toplam 

9 13 17 14 20 19 12 13 12 22 14 13 178 

E 50 38 49 50 48 35 44 50 46 48 53 57 568 

K 42 46 51 38 45 44 59 51 47 48 49 55 575 

Toplam 92 84 100 88 93 79 103 101 93 96 102 112 1143 

TEMMUZ 

62 53 66 65 71 51 60 66 60 67 68 75 764 

TOPLAM K 44 55 60 48 52 53 64 57 50 54 55 59 651 

Toplam 

106 108 126 113 123 104 124 123 110 121 123 134 1415 


Bu konuda yeterli bilgi edinilemedi. Bebek, anne ve kaba doğum hızları Tablo 

R.12.‘da verilmiĢtir. 

AĞUSTOS 

EYLÜL 

EKIM 

KASIM 

ARALIK 

TOPLAM


Tablo R.12. Bebek, Anne ve Kaba Doğum Hızları 

Kaba Doğum Hızı %o : 12,1 

Doğurganlık Hızı %o : 53,4 

Nüfus ArtıĢ Hızı %o : 6,9 

DüĢük Hızı %o : 85,5 

Kaba Ölüm Hızı %o : 5,2 

Bebek Ölüm Hızı %o : 8,6 

Ana Ölüm Hızı %o00 : 0 

Ölü Doğum Hızı %o : 8,4 

Erken Neonatal Ölüm Hızı %o : 4,9 

Geç Neonatal Ölüm Hızı %o : 1,2 

Post Neonatal Ölüm Hızı %o : 1,5 


R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları 

Resim R.1. Aile Hekimliği Merkezleri 

Ġlimizde 16.10.2006 tarihinde Aile Hekimliği Pilot Uygulamasına baĢlanmıĢtır. 

Ġlimizde 30.06.2006 tarihinde çekilen kuraların ardından 69 aile hekimliği birimi 

kurularak Düzce ve EskiĢehir‘in ardından üçüncü pilot il olarak aile hekimliği sürecine 

girilmiĢtir. 

Aile Hekimliğine ilk geçiĢ sürecinde açılan 69 aile hekimliği birimine 2008 yılında 

açılan 4 birim, 2009 yılında açılan 3 birim ve 2010 yılında da açılan 3 birimin ardından 

toplam 79 aile hekimliği birimine ulaĢılmıĢtır. Merkez ilçede 44 ve çevre ilçelerde toplam 

35 birim ile hizmet verilmektedir. Sağlık hizmeti sunumunun yapıldığı 28 Aile Sağlığı 

- 197 -


Merkezinin 13‘ü merkez ilçede 15‘i çevre ilçelerdedir. Aile Hekimliği birimlerinde 79 

hekim, 2 sağlık memuru, 28 hemĢire ve 49 ebe hizmeti yürütmektedir. 

Ġlimizdeki Aile Sağlığı Merkezi, Aile Hekimliği Birimi ve Toplum Sağlığı 

Merkezlerinin Ġlçelere göre dağılımı Tablo R.13‘de gösterilmiĢtir. 

Tablo R.13. Aile Sağlığı Merkezi, Aile Hekimliği Birimi ve Toplum Sağlığı 

Merkezleri 

ĠLÇE ASM AHB TSM 

Merkez 13 44 1 

Dörtdivan 1 2 1 

Gerede 3 11 1 

Göynük 2 6 1 

Kıbrıscık 1 1 1 

Mengen 3 4 1 

Mudurnu 3 4 1 

Seben 1 2 1 

Yeniçağa 1 3 1 

TOPLAM 28 79 9 


AHBS ‘ye göre (Aile Hekimliği Bilgi Sistemi) toplam 294.860 kiĢiye sağlık 

hizmeti verilmektedir. AHBS‘de kayıtlı olan nüfusun 36.056 gezici sağlık hizmeti almakta 

olan mobil gölgelere aittir. Bolu ilinde 2009 yılında Sağlık Müdürlüğü tarafından lot kalite 

tekniği kullanılarak yürütülen bir araĢtırma sonucunda Bolu genelinde kiĢilerin kendi 

ifadelerine göre aile hekimlerine kayıtlı olma durumu %91,2 ve Bolu genelinde kiĢilerin 

AHBS‘ye kayıtlı olma durumu %95,2 olarak saptanmıĢtır. 

Tedavi edici hizmetler incelendiğinde aile hekimlerinin 2010 yılı içinde toplam 

712.773 poliklinik hizmeti sundukları saptanmıĢtır. 

Aile hekimleri kendilerine bağlı olan nüfusa kiĢisel koruyucu sağlık hizmetlerini 

vermekle yükümlüdürler. Bu hizmetlerin baĢında ise bebek, gebe izlemleri ve aĢılama 

hizmetleri gelmektedir. AHBS‘ye göre bebek ve gebe izlemlerinin % 99‘larda olduğu 


Tablo R.14. Bolu Ġli 2010 Yılı Aralık AHBS kayıtlarına göre bazı koruyucu 

sağlık hizmeti verilerinin dağılımı tablosu 

Hekimin Ġlçesi 

Kesin 

Kayıtlı 

KiĢi 

Sayısı 

Gezici 

Hizmet 

Alan 

KiĢi 

Sayısı 

Gebe 

Sayısı 

Gebe 

Ġzlem 

Oranı 

(%) 

- 198 - 

Bebek 

Sayısı 

Bebek 

Ġzlem 

Oranı 

(%) 

DaBT- 

IPA-Hib 

Oranı 

(%) 

HEP 

Oranı 

(%) 

BCG 

Oranı 

(%) 

KKK 

Oranı 

(%) 

Dörtdivan 8.115 15 21 100 26 100 100 100 100 100 

Gerede 39.084 5.615 286 99 388 99 98 97 100 95 

Göynük 17.445 7.963 111 100 170 100 100 100 100 100 

Kıbrıscık 3.710 1.847 31 93 25 100 100 100 100 100 

Mengen 16.898 2.056 76 100 128 100 100 100 100 100


Merkez 173.525 10.540 1.260 99 1.929 99 98 98 100 95 

Mudurnu 20.639 6.145 125 98 192 100 100 100 100 100 

Seben 6.203 1.872 33 100 31 100 100 100 100 100 

Yeniçağa 9.241 3 46 100 87 100 100 95 100 100 

TOPLAM 294.860 36.056 1.989 99 2.976 99 98 98 100 99 


Bakanlığımız Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü tarafından Aile Hekimliği 

Uygulaması ile birinci basamak sağlık hizmetlerinden yararlanan vatandaĢların 

memnuniyet ve memnuniyetsizliklerini incelemek amacıyla 2010 yılında bir araĢtırma 

gerçekleĢtirilmiĢ, araĢtırma sonuçları 2011 yılında yayınlanmıĢtır. ―Birinci Basamak Sağlık 

Hizmetlerinde Hasta Memnuniyeti‖ saha araĢtırmasında Bolu ilinde vatandaĢ memnuniyeti 

%84,5 olarak belirlenmiĢtir. 

Ġlimizde görev yapan Aile Sağlığı Merkezleri ve Toplum Sağlığı Merkezlerinin 

denetimleri yapılmakta, özellikle vatandaĢların evlerinde ziyaret edilerek kullandıkları 

hizmet hakkında sorular sorulmuĢtur. Gebe ve bebek izlemlerinin %95‘lerin üzerinde 

olduğu saptanmıĢtır. 

Tablo R.15. Bolu Ġli 2010 yılı saha denetimi yapılan Gebe ve Bebek sayılarının 

ilçelere göre dağılımı tablosu 

Aile Hekimi 

Sayısı 

Her Ay Denetim 

Yapılan AH Sayısı 

- 199 - 

Sahada Ġzlenen Toplam 

BEBEK Sayısı 

Sahada Ġzlenen 

Toplam GEBE Sayısı 

Merkez 44 6 164 79 

Dörtdivan 2 2 40 24 

Gerede 11 2 55 27 

Göynük 6 2 14 6 

Kıbrıscık 1 1 14 4 

Mengen 4 2 50 26 

Mudurnu 6 2 46 19 

Seben 2 2 36 19 

Yeniçağa 3 2 57 29 

Toplam 79 21 476 233 


Ayrıca Ģubemize direk baĢvuruda bulunan vatandaĢların aile hekimleri ile ilgili 

mağduriyetleri giderilmekte, aile hekimleri ile değerlendirme toplantıları yapılarak var olan 

sorunlar ve çözüm önerileri tartıĢılmaktadır. 

R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri 

R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

C.Hava( Atmosfer ve Ġklim) konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

D.Su konu baĢlığı altında incelenmiĢtir.


R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 


R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

O. Gürültü ve TitreĢim konu baĢlığı altında incelenmiĢtir. 

R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Tarım ilaçlarının bilinçsiz ve kontrolsüz kullanımı insan ve çevre sağlığını olumsuz 

etkilemektedir. Tarım ilaçlarının insan sağlığına olumsuz etkisi ilacın üretiminde çalıĢan, 

ilaç uygulaması yapan ve uygulama yapılmıĢ alanda çalıĢan iĢçiden baĢlayıp ilaçlı ürünü 

yiyen kiĢiye hatta doğacak çocuğuna kadar söz konusu olabilmektedir. Ayrıca hedef dıĢı 

canlılara etkisi sonucu doğal dengenin bozulması, hava, toprak ve su kirliliğinin oluĢması 

da sorunun önemli bir boyutunu oluĢturmaktadır. 

R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 

Bolu‘da insan sağlığını etkileyecek herhangi bir iyonize radyasyon problemi 


KAYNAKÇA 



- 200 -


S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ 

Çevre eğitimi, bireylerde çevre bilincinin geliĢtirilmesi ve çevreye duyarlı, olumlu, 

kalıcı davranıĢ değiĢikliklerinin kazandırılması ile birlikte doğal, tarihi, kültürel, 

sosyoestetik değerlerin korunması ve çevre sorunlarının çözümünde bireylerin aktif 

katılıĢlarının sağlanması amacıyla gösterilen faaliyetler bütünüdür. Türkiye‘nin çevre 

eğitiminin iyileĢtirilmesi ve yaygınlaĢtırılmasında ulusal çevre politikalarına paralel olarak, 

kamu ve gönüllü kuruluĢların il düzeyindeki faaliyetleri büyük önem taĢımaktadır. 

S.1.Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi Ġle Ġlgili Faaliyetleri 

Çevre ve Orman Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında imzalanan iĢbirliği 

protokolü çerçevesinde okul öncesi ve ilköğretim kurumlarına yönelik olarak çevrenin 

önemi, orman, bitki ve hayvan varlıklarının korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi, 

olumlu tüketim alıĢkanlıklarının kazandırılması, değerlendirilebilir katı atıkların 

kaynağında ayrı toplanması ve geri kazanım konularında ilimiz merkezinde bulunan okul 

öncesi ve ilköğretim kurumlarında ―ÇEVRE EĞĠTĠMĠ PROJESĠ‖ yapılmaktadır. 

Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesini yürütmek üzere her okulda 10 (on) öğrenci ve 

bir sorumlu öğretmenden oluĢan çevre eğitim timleri kurulmuĢtur. Bu timler aracılığı ile 

okullarımızda her ay projede belirlenen konular ile ilgili çalıĢmalar yapılmakta ve bu 

çalıĢmalar okullarımızda bulunan çevre panolarında sergilenmektedir. Proje kapsamında 

okullarımızda çevre ile ilgili kaynakların bulunduğu çevre kitaplığı veya kütüphanelerinde 

bulunan çevre kaynakları köĢesi mevcuttur. Yine proje kapsamında birçok okulumuzda 

atık kâğıtlar ayrı biriktirilmekte, Belediye tarafından toplanarak değerlendirilmektedir. 

Projede baĢarılı olan okullarımıza ödülleri 5 Haziran Dünya Çevre Gününde verilmektedir. 

Çevre Eğitimi Projesi içerisinde yer alan gerek Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz 

gerekse gönüllü kuruluĢlar tarafından okullarımızda, belirlenen konularda seminerler 

verilmektedir. 

S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri 

S.2.1. Çevre Vakıfları 

Bolu‘da çevre konusunda Tema Vakfı Bolu Temsilciliği, Bolu Çevre Koruma 

Vakfı bulunmaktadır. 

S.2.2. Çevre Dernekleri 

Bolu‘da çevre konusunda Bolu Erozyonu Önleme ve Ağaçlandırma Gönüllüleri 

Derneği, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Bolu ġubesi, Bolu Çevre Derneği ve Bolu 

Elazığlılar Kültür, YardımlaĢma ve Çevre Koruma Derneği bulunmaktadır. 

S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar 


KAYNAKÇA 


- 201 -


T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 

T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 

Ġlimizin çevre sorunlarının en önemlileri, ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği, su 

kirliliği, Ġlçelerimizdeki katı atık toplama ve depolama problemlerdir. 

Ġlimizde görülen hava kirliliğinin baĢlıca nedenleri, ilimizin topoğrafik yapısı, kıĢ 

aylarında kalitesiz yakıt tüketimi ve yakıt tüketimi sonucu oluĢan havayı kirletici gazların 

oluĢması ve bu gazların hava sirkülâsyonu ile uzaklaĢtırılamamasıdır. 

Müdürlüğümüz personelince, Ģehir merkezine kaçak kömürün ve standart dıĢı sıvı 

yakıtın giriĢi engellenmiĢ ayrıca kıĢ sezonu boyunca numuneler alınıp, analizleri 

yaptırılmıĢ ve standart dıĢı olanların ilde kullanımı engellenmiĢtir. 

Hava kalitesinin korunması yönetmenliği doğrultusunda sanayi tesislerinin emisyon 

izni almaları için çalıĢmalar yapılmaktadır. 

Büyüksu Deresi, Ġlimiz sınırları içinde çıkan Mudurnu ve Abant Deresi‘nin 

birleĢmesi sonucu oluĢmuĢ ve Karadeniz‘e dökülen bir deredir. Dere, Bolu Ġl 

Merkezi‘nden geçmekte olup, dere boyunca iĢletmeler ve yerleĢim yerleri mevcuttur. 

YerleĢim yerlerine bu kadar yakın olan Büyüksu Deresi, yörede yaĢayanların evsel 

atık sularının arıtılmadan alıcı ortama ( Büyüksu Deresi ) verilmesi sonucu, kirlilik 

oluĢmaktadır. Ancak bu sorunun çözümlenmesi amacıyla Bolu Belediyesi tarafından 

arıtma tesisi projesi çalıĢmaları devam etmektedir. Arıtma tesisi ve kolektör hattı yapımı 

devam etmektedir. Büyüksu Deresi‘ne deĢarj yapan sanayi kuruluĢları da sürekli 

denetlenmektedir. 

Ġlimiz, Merkez ve Ġlçelerinden kaynaklanan atıksuların arıtılarak alıcı ortama 

verilebilmesi için Ġlimiz Merkez ve Ġlçe Belediye BaĢkanlıklarınca ĠĢ Termin Planları 

Bakanlığımıza sunulmuĢtur. 

Bu nedenle Mudurnu, Göynük, Aladağ ve Mengen Derelerinin kirlenmesine neden 

olan atık suların arıtılmadan bu alıcı ortamlara verilmesinin önlenmesi sağlanacaktır. 

Ġlçe Belediye BaĢkanlıklarınca yapılacak Düzenli Katı Atık Depolama Alanı ile 

ilgili olarak da ĠĢ Temrin Planları hazırlanmıĢ ve Bakanlığımıza sunulmuĢtur. 

Bu doğrultuda, ilgili yönetmeliklerdeki esaslar dikkate alınarak, geri kazanılabilir 

atıkların kaynağından ayrı toplama çalıĢmalarının hızlandırılarak il genelinde uygulanması, 

geri kazanılmayan atıkların da söz konusu sahada düzenli olarak depolanması 

gerekmektedir. Ġl Merkezinde düzenli Katı Atık Depolama sahası yapılmıĢ ve hizmete 

devam etmektedir. 

Düzenli katı atık depolama alanı yapılabilmesi için, Gerede, Pazarköy, Mengen, 

Yeniçağ, Gökçesu Belediyelerinden oluĢan birlik kurulmuĢ olup, düzenli katı atık depolana 

alanı için yer tespit çalıĢmaları devam etmektedir. 

- 202 -


T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 

Korunması ve GeliĢtirilmesi 

Ġnsan faaliyetleri özellikle sanayileĢme sürecinde doğal kaynakları hızla tüketmeye 

baĢlamıĢtır. Teknolojik geliĢme ile insanın daha rahat bir hayat sürmesi sağlanmaya 

çalıĢılırken, tüketilen doğal kaynaklar insanlığın sonunu hazırlamaktadır. Bu amansız 

çeliĢki tartıĢmaları dünya gündemine sürdürebilirlik kavramını sokmuĢtur. 

Sürdürülebilirlik kavramı, ―sürdürülebilir kalkınmayı‖ sağlamak amacıyla geliĢtirilmiĢtir. 

Yani, çevre bileĢenleri olarak adlandırdığımız doğal kaynakların sürdürülebilirliği 

anlamındadır. 

Ormanların korunması, erozyonla mücadele, mera ve otlakların kullanımının 

planlanması, tarım topraklarından en uygun Ģekilde faydalanmanın sağlanması, rahat ve 

ekonomik araçlarla tarım arazilerinin tüketilmesinin engellenmesi, doğal koruma 

alanlarının turizm yaptırımcılığı yoluyla yok olmasının önlenmesi doğal kaynakların 

ekolojik dengelerle uyumlu korunabilmesi için uygulanacak planlamalardır. 

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin TaĢıma 

Kapasitesini AĢmayacak Biçimde Planlanması 

Ġlimizde sanayileĢme hızının artıĢ gösterdiği son yıllarda, sanayi kuruluĢlarından 

oluĢabilecek çevre sorunlarının diğer kurumlarla birlikte koordineli olarak takibi 

yapılmakta kurum ve kuruluĢlara konu hakkında tavsiyelerde bulunmakta, bu doğrultuda 

çalıĢmalar sürdürmektedir. 

Müdürlüğümüzce Ekonomik ve Sosyal faaliyetleri; tahrip edici kirliliğe yol açıcı, 

bozucu bir tarzda geliĢme göstermemesi için sanayi kuruluĢlarını, kamu kurum ve 

kuruluĢlarını, sivil toplum örgütlerini ve öğrencileri çevre konusunda bilinçlendirmektedir. 

T.4. Çevrenin Ġnsan-Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 

Yeryüzündeki bütün canlılar; güneĢ, hava, su ve toprak gibi doğal kaynakları 

kullanma yoluyla birbirine bağımlıdır. Ġnsan da bir canlı olarak bu zincirin bir halkasıdır. 

Ġnsanların iyi bir çevrede temiz hava, temiz su ve yeĢil bir ortamda yaĢama isteği doğal bir 

ihtiyacın gereğidir. Ġnsanın içinde bulunduğu fiziksel çevrenin aynı zamanda insanın 

psikolojik ihtiyaçları içinde önemli olduğu kanaati son yıllarda yaygınlık kazanmıĢtır. 

Böylece fiziksel çevre olgusu psikoloji disiplininin ilgi alanlarından bir tanesi haline 

gelmiĢtir. 

Ġnsan eylemleri ve davranıĢlarının tamamı fiziksel çevre içinde yer almaktadır ve 

bu yüzden insanın fiziksel çevresinin hafife alınmaması gereklidir. Fiziksel çevre insanın 

fizyolojik ve psikolojik sağlığı üzerinde geniĢ ve sürekli etki yapmaktadır. Psikologlar 

sağlığın yalnızca insana özgü bir olay olmadığına, insan ve çevresinin bir sistem 

oluĢturduklarına ve insan sağlığının belli bir ekolojik ortam içerisinde insan-çevre 

etkileĢiminin bir iĢlevi olduğuna ısrarla iĢaret etmektedir. Bu çerçevede, fiziksel çevrenin 

insan üzerinde baskı ve gerilim meydana getirebilecek özellikleri tanımlayıp, bunların 

ortadan kaldırılması için uygun planlamaların yapılması gerekmektedir. Bilindiği gibi 

çevresel planlamanın hedefleri arasında her çeĢit kirliliğin ve çevresel bozulmanın önüne 

geçilerek düzeltilmesinin yanında, çevresel kalitenin insanın psikososyal ihtiyaçlarına 

cevap verecek Ģekilde korunması da yer almaktadır. 

- 203 -


Ġlimizde son yıllarda hızlı sanayileĢme beraberinde çevre kirliliğini getirmiĢtir. Ġnsan 

hayatını olumsuz yönde etkileyen gürültü, atıklar, yeraltı ve yüzey sularının kirlenmesi ve 

hava kirliliğinin önüne geçilmesi amacı ile denetimler sıklaĢtırılmıĢtır. Arıtma tesisi 

zorunluluğu olan iĢletmelere arıtma tesisi yaptırılmıĢtır. 

T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 

Bolu ilinde Ġl GeliĢme Planı yapılmıĢ, 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı 

onaylanmıĢtır.. Kentsel mekânsal planlama grubunda bütün belediyelerin kendi sınırları 

içerisinde gerekli ölçekte imar planları mevcuttur. Milli Parklar ve korunan alanlarla ilgili 

uzun devreli geliĢme planı ve mesire yerleri için geliĢme planları kısmen mevcuttur. 

Bolu‘nun 1981 ve 1991 yıllarında yapılmıĢ (2) Turizm Master Planı ve 2003 yılında 

yapılmıĢ Tarım Master Planı bulunmaktadır. (Bolu Ġl Özel Ġdaresi Stratejik Planı 2006- 

2010) 

T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 

Bolu Ġlinde 2010 yılında verilen ÇED Kararları aĢağıdaki tabloda belirtilmiĢtir. 

Tablo T.1. 2010 Yılında Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği 

Kapsamında Karar Verilen Faaliyetler 

Faaliyet Yeri Faaliyet Konusu Faaliyet Sahibi 

Merkez Ġlçesi, Köprücüler Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi ġeref ÖZDEMĠR 

Merkez Ġlçesi, Yakuplar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Kapasite Seral Veterinerlik Taah. Tic. Ltd. 

Artırımı 

ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Göncek Köyü Damızlık Tavuk YetiĢtirme Tesisi Beypi Beypazarı Tarımsal Üretim 

Paz. San. ve Tic. A. ġ. 

Mudurnu Ġlçesi, Dolayüz Köyü Damızlık Tavuk YetiĢtirme Tesisi Erpiliç Entegre Tav. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, TımaraktaĢ Köyü Damızlık Tavuk YetiĢtirme Tesisi Erpiliç Entegre Tav. Ltd. ġti. 

Göynük Ġlçesi, Karaardıç Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi (*) Erpiliç Entegre Tav. Ltd. ġti. 

Merkez Ġlçesi, Kürkçüler Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi BOLTAV Tarımsal Üretim Paz. ve 

Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Sürmeli Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi KabaĢlar Tavukçuluk 

Mudurnu Ġlçesi, Karacakaya Piliç YetiĢtirme Tesisi Emre Piliç Gıda San. ve Tic. Ltd. 

Mahallesi 

ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Dolayüz Köyü Damızlık Tavuk YetiĢtirme Tesisi 


Erpiliç Entegre Tav. Ltd. ġti. 

Merkez Ġlçesi, Yakuplar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi (*) Güney Tavukçuluk 

Mudurnu Ġlçesi, Sürmeli Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Öner ÖZIġIK 

Mudurnu Ġlçesi, Dedeler Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Boltek Elektrik Tav. Ekipm. Isı 

Sist. Mah. Nak. ve Tic. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Hüsamettindere Piliç YetiĢtirme Tesisi Ümit Otomotiv Yedek Parça San. 

Köyü 

ve Tic. Ltd. ġti. 

Merkez Ġlçesi, TaĢçılar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Aksoy Tavukçuluk Paz. Taah. Ltd. 

ġti. 

Merkez Ġlçesi, Semerciler Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Biltav Tavukçuluk Hay. Tar. Tic. 

Ltd. ġti. 

Gerede Ġlçesi, Sofular Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Kapasite 

Artırımı 

Mehmet YILMAZ 

- 204 -


Yeniçağa Ġlçesi, Yamanlar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Güler YILMAZ 

Mudurnu Ġlçesi, Mangırlar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Bumer Bilgisayar ĠletiĢim Sanayi 

ve Tic. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Yazılar Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Bolu Genel Tarım Yay. Gıda Ürt. 

Pyz. Mim. San. Tic. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Örencik Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Serdal DOĞRU 

Mengen Ġlçesi, Çubuk Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Zeki OZULLUOĞLU 

Merkez Ġlçesi, Topardıç Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Muhsin KOÇAK 

Mudurnu Ġlçesi, Feruz Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Abak ĠnĢaat Müh. Emlak Tur. Hay. 

San. ve Tic. Ltd. ġti. 

Dörtdivan Ġlçesi, Belen Mevkii Yumurtalık Civciv Büyütme Tesisi Beypi Beypazarı Tarımsal Üretim 

(*) 


Mudurnu Ġlçesi, Delice Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Alaaddin YILMAZ 

Gerede Ġlçesi, Nuhören Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Vahip DEMĠRCĠOĞLU 

Mudurnu Ġlçesi, Sürmeli Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Sesli Tarım Hay. Day. Tük. Mal. 

Metal ĠnĢ. Gıda Kuy. San. Tic. Ltd. 

ġti. 

Yeniçağa Ġlçesi, GölbaĢı Köyü Yumurta Tavukçuluğu ve Gübre Beypi Beypazarı Tarımsal Üretim 

ĠĢleme Tesisi (*) 


Göynük Ġlçesi, Hisarözü Köyü Piliç YetiĢtirme Tesisi Ramazan SARITAġ 

Merkez Ġlçesi, Yuva Köyü Hazır Beton Üretim Tesisi Oyak Beton San. ve Tic. A. ġ. 

Gerede Ġlçesi, OSB Boya, Vernik ve Üretim Tesisi Orsa Boya Kim. ĠnĢ. Tic. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, MunduĢlar Köyü Hazır Beton Üretim Tesisi Köroğlu Beton ĠnĢ. Tur. Ġç ve DıĢ 

Tic. A. ġ. 

Göynük Ġlçesi, Dedeler Köyü Kanatlı Hayvan Kesimhane Tesisi 

Kapasite Artırımı Projesi 

Erpiliç Entegre Tav. Ltd. ġti. 

Merkez Ġlçesi, Yenigeçitveren Köyü Mezbaha Tesisi Bolu Belediye BaĢkanlığı 

Göynük Ġlçesi, Sofuali Mahallesi Toplu Konut Projesi TOKĠ 

Merkez Ġlçesi, Güneyfelakettin Köyü Süt ve Süt Ürünleri Üretim Tesisi Ahmet Sırrı ÖZTÜRK 

Gerede ve Yeniçağa Ġlçeleri Rüzgâr Enerji Santrali Derton Elektrik Üretim A. ġ. 

Mudurnu Ġlçesi, TaĢkesti Beldesi, Sarot Termal Vadi Evleri Projesi Sarot Termal Gayrimenkul Turizm 

Karacasumandıra Köyü 

ĠnĢ. Taah. A. ġ. 

Seben Ġlçesi, Kuzgölcük Köyü Aladağ Regülatörü ve HES YCK ĠnĢaat Enerji Ürt. San. ve Tic. 

Ltd. ġti. 

Göynük Ġlçesi, Çatacık Köyü AlçıtaĢı Ocağı Projesi Düzenli Mad. Mik. End. Ham. Ser. 


Mengen Ġlçesi, Kadısusuz Köyü Kalker Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Çebi ĠnĢ. Taah. San. Tur. Tic. Ltd. 

ġti. 

Merkez Ġlçesi, Dörtdivan ve Gerede Tekke Barajı, Sulama ve Malzeme DSĠ 5. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 

Ġlçeleri 

Ocakları Projesi (*) 

Merkez Ġlçesi, Semerciler Köyü Kil Ocağı Kapasite Artırımı Projesi Ali Murat UYMAN 

Gerede Ġlçesi, AktaĢ Köyü Kırma-Eleme Tesisi MCS Mad. Taah. Nak. ve ĠnĢ. Tic. 

Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, ÇavuĢderesi Köyü Kırma-Eleme ve Hazır Beton Tesisi Ankara ĠnĢaat Tic. ve San. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Karapınarkavağı 

Köyü 

Bazalt Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Ankara ĠnĢaat Tic. ve San. Ltd. ġti. 

Mudurnu Ġlçesi, Karapınarkavağı Bazalt Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Ankara ĠnĢaat Tic. ve San. Ltd. ġti. 

Köyü 


Yeniçağa Ġlçesi, Yeniçağa Gölü, Torf (Turba) Ocağı DoğuĢ Torf Turba Gübre San. ve 

Yahyalar Mahallesi 


Merkez Ġlçesi, Yenicepınar Köyü 


Marn Ocağı (*) Ġsmail Hakkı ÖZMEN 

- 205 -


KAYNAKÇA 


2- Bolu Ġl Özel Ġdaresi, Stratejik Plan 2006-2010 

- 206 -

T.C. BOLU VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BOLU İLİ ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?