Alkan DEMİR - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

TARIMSAL EKONOMĠ VE POLĠTĠKA GELĠġTĠRME ENSTĠTÜSÜ
TEPGE BAKIġ
Temmuz 2011 / ISSN: 1303–8346 / Nüsha: 8
KANATLI SEKTÖRÜ
Orhan MADANOĞLU
TEPGE
1. Üretim
Türk kanatlı sektörü, 1930 yılında Ankara’da
kurulan Merkez Tavukçuluk Araştırma
Enstitüsü’nün faaliyete geçmesiyle başlamıştır.
İlk kez 1952 yılında yurtdışından saf kültür ırkı
dışalımı gerçekleştirilmiş, 1963 yılında da hibrit
ebeveynlerinin dışalımında özel sektöründe
devreye girmesiyle Türk tavukçuluğu önemli
mesafeler kat etmiştir (1). Bununla birlikte yerli
ebeveyn soylarının geliştirilmesi için çaba sarf
edilmişse de, ithal edilen genotipe kıyasla, verim
düzeyi açısından rekabetçi bulunmamıştır.
Günümüzde de ebeveyn ve büyük ebeveyn
hayvan tedarikinde dışa bağımlı durumu halen
devam etmekte ve sektörün önemli sorunlarının
arasında yer almaktadır. 1970’lerde ağırlıklı
olarak aile işletmesi olan sektör, 1980’lerde
entegre tesislerin devreye girmesiyle birlikte
günümüz Türkiye’sinin en önemli protein kaynağı
haline gelmiş, 3 milyar $’lık ciro ile 500 bin
yurttaşımıza istihdam sağlayan, katma değer
yaratan ve dışsatımı ile döviz getiren bir sanayi
dalı halini almıştır.
Dünyada kanatlı eti üretiminin (tavuk, hindi,
devekuşu, kaz, ördek, vs…) %87’si, ülkemizde
ise %97’si tavuk etinden (broiler)
karşılandığından “Kanatlı Sektörü” ile
“Tavukçuluk Sektörü” kavramları iç içe geçmiş
durumdadır.
FAO verilerine göre, Türkiye’nin 2009 yılı
itibariyle, dünyada 80 milyon ton olarak
gerçekleşen tavuk eti üretiminin yaklaşık 1,3
milyon tonunu üreterek kendine 12. sırada yer
bulmuştur. Sırasıyla 1995 ve 2000 yılı temel
alındığında %358, %101 oranında üretim artışı,
ek olarak 13,8 milyar yumurta üretimi başarısını
yakalamıştır.
Tablo 1: Türkiye’de Kanatlı ve Tavuk Eti
Üretimi:
Yıl
Tavuk Eti
Üretimi(Ton)
Kanatlı Eti
Üretimi(Ton)
1995 282 038 282 038
1996 420 609 422 367
1997 471 415 471 927
1998 486 710 487 542
1999 596 880 609 653
2000 643 457 662 748
2001 614 745 629 888
2002 696 187 726 607
2003 872 419 905 252
2004 876 774 914 458
2005 936 697 979 412
2006 917 659 934 732
2007 1 068 453 1 099 920
2008 1 087 681 1 123 132
2009 1 293 315 1 323 624
2010 1 444 059 -
Kaynak: TÜİK
Bununla birlikte sektörle ilgili birçok uzman
kişinin ortak görüşü; sektörden beklentinin büyük
olduğudur. Artmakta olan kişi başı tüketim ve
dışsatım potansiyeli göz önüne alındığında bu
Sayfa1

tespitin doğru olduğu anlaşılmaktadır. 1990’larda
beyaz et, kırmızı etten daha pahalı, lüks tüketim
olarak görülürken 2000’li yıllarda hayvan başına
verimi ve sayısının artmasıyla birlikte ucuz ve
çok tüketilen protein kaynağı haline gelmiştir.
2. DıĢ Ticaret
2010 yılında gerçekleştirilen 203 milyon dolar
değerindeki dışsatımın 120 milyon $’ı, diğer bir
deyişle %63’lük kısmı komşu ülke Irak’a
gerçekleştirilmiştir. Şekil 1’de görüleceği üzere
Irak’ı sırasıyla Vietnam, Çin, Azerbaycan, İran ve
daha küçük paya sahip olan ülkeler izlemektedir.
Şekil 1’de açıkça görülen bir unsur, Uzakdoğu
ülkeleri olan Çin ve Vietnam haricinde,
Türkiye’nin dışsatımının yaklaşık %80 gibi
ağırlıklı bir oranla komşu ve bölge ülkelere
gerçekleştirilmiştir. Örneğin Irak pazarında en
büyük avantaj, komşu ülkeden verilen siparişlerin
2-3 gün içinde teslim edilmesi, tercih nedenlerinin
başında gelmektedir. Bunun anlamı, pazara yakın
olma fırsatı daha fazla kullanılabilir.
Türkiye’nin bölgesinde yer alan, kanatlı eti ve
ürünleri dışalımı yapan ülkeler incelendiğinde,
Türk Kanatlı Sektörünün dışsatım potansiyeli
daha iyi görülmektedir; Tablo 3’te görüldüğü
üzere, 20 milyar $’lık toplam dünya dışsatımının
yaklaşık %25’i bölge ülkeler tarafından
gerçekleştirilmektedir. Tabloda yer alan ülkeler
yanında; Çin, AB üyesi diğer ülkeler, Türk
Cumhuriyetleri gibi ülkeler de eklenebilir, ancak
bu tabloda dahi, 4-5 milyar dolarlık bölge ülkeler
pazarı içinde, 200 milyon dolar dışsatımın,
potansiyelin ne kadar yüksek olduğunu ve
hedeflerin de yüksek tutulması gerektiğini
göstermektedir.
2010 yılı Uluslararası Ticaret Verilerine göre,
Türkiye 203 milyon ABD dolar’ın üzerinde
dışsatım gerçekleştirerek dünya’da 17. sırada,
Avrupa’da ise 11. sırada yer almaktadır. Bununla
birlikte ticaret denge tablosunda ise 10. sırada yer
alması kayda değer bir başarıdır. Geçmiş yıllara
göre dışsatımda önemli miktarda artış olsa da 20
milyar dolar’lık dünya dışsatımı payının yalnız
%1’i Türkiye’ye aittir.
Sayfa2

Türkiye, çevre ülkeler içinde Irak haricinde diğer
pazarlarda söz sahibi durumda değildir. Dışsatım
yelpazesi genişletilerek, kırılgan ve belirsizlikler
içinde olan Irak’tan başka önemli pazarlarda yer
almak öncelikli hedefler içinde yer almalıdır.
1990 yılında kişi başı 3,8 kg. olan beyaz et
tüketimi, 2010 yılında 17 kg.’a yükselerek
Avrupa ülkelerindeki tüketim seviyelerine
ulaşmıştır. Kanatlı sektörünün kayda değer
büyümesinin altındaki önemli nedenlerden biri
budur. Sektörün arkasını yaslayabileceği önemli
miktarda iç tüketim, dışsatımda sektörün elini
kuvvetlendirmektedir. Örneğin dışsatımda açık
ara önde olan iki ülke; Brezilya ve ABD’nin kişi
başı kanatlı eti tüketimi 45 kg.’ın üzerindedir (2).
Bu gösteriyor ki, yalnız dışsatıma odaklanarak iç
piyasayı göz ardı etmek yanlış bir politika
olacaktır. Bu iki hedefin birlikte sağlanması
önemlidir.
3. Sektörün Sorunları
Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçıları
Birliği’nin 2011 yılı tahminine göre beyaz et
üretiminde %11 oranında artış beklemektedir.
Birliğin, Cumhuriyetin 100. yılı olan 2023
öngörüsü ise, 2010 yılında yapılan üretimi ikiye
katlayarak 3 milyon ton üretim düzeyine ulaşmak
ve 2,5 milyar $’lık dışsatım gerçekleştirmek(3),
sektörün son 20-25 yıllık gelişimini temel
aldığımızda bu öngörünün gerçekleşebilme
olasılığı yüksektir. Bununla birlikte Türk Kanatlı
Sektörünün önemli sorunları da bulunmaktadır.
Beyaz et üretim maliyetinin diğer ülkelere kıyasla
yüksek olması önde gelen sorunlardan biridir. Bu
durum özellikle dışsatımda sektörün rekabet
gücünü zayıflatmaktadır. FAO verilerine göre,
Türkiye’deki tavuk eti üretici fiyatları, ABD ve
Brezilya’ya kıyasla yaklaşık 2 kat fazladır. Bunun
en önemli nedeni ise, toplam maliyetin %70’ini
oluşturan hayvan yemi, özellikle de soyanın
önemli ölçüde yurt dışından tedarik edilmesi ve iç
pazar fiyatlarının, dış pazar fiyatlarından daha
pahalı seyretmesi kanatlı eti maliyetlerine
yansımakta ve diğer ülkelere kıyasla üretici
fiyatlarının yüksek olmasına neden olmaktadır.
Yine kanatlı yetiştiriciliğinde önemli miktarda
kullanılan mısırın son yıllardaki rekor hasada
rağmen, stokun 1974 yılından bu yana en düşük
seviyeye ulaşması beklenmekte ve bu risk
önümüzde durmaktadır (4).
Dışa bağımlı olunan diğer bir materyal ise
damızlık hayvandır. Yumurta tavukçuluğunda bu
sorunun büyük ölçüde üstesinden gelinmiş
durumda, ancak etlik tavukta dışa bağımlılık
halen sürmektedir. Bu sorunun üstünde maliyetler
kadar durulmamaktadır, nedeni ise önemli
miktarda parasal kaynak ve yetişmiş insan gücüne
ihtiyaç bulunması ve getirisinin ise ancak uzun
vadede olmasıdır. Her hangi bir ticari ambargo
uygulanması veya hastalık nedeniyle karantina
uygulanan ülkelerden dışalımın yapılamaması
gibi durumlarda tavukçuluk sektörünün kısa
sürede darboğaza girmesi kaçınılmaz olacaktır
(5).
Damızlıkta olduğu gibi yem ve yem katkı
maddeleri, üretimde kullanılan ekipmanlar yurt
dışından satın alınmaktadır.
Yakın zamana kadar iç tüketimin düşüklüğü
sektörün önemli sorunları arasında sayılmaktaydı
ancak kırmızı ette görülen yüksek fiyatlar, beyaz
etin daha sağlıklı olduğu düşüncesi ve üretim
artışı gibi nedenlerle, beyaz et ülkemizde en
önemli protein kaynağı durumuna gelmiş ve kişi
başı tüketim daha önce bahsedildiği gibi Avrupa
ortalamasını yakalamıştır. Kişi başı tüketimin
daha da artacağı beklenmektedir. Bununla birlikte
tavuk eti tüketimi dışında diğer kanatlı eti
Sayfa3

tüketiminde istenilen noktaya gelinememiştir,
örneğin hindi eti tüketimi halen sezonluk (yılbaşı)
artışlar göstermektedir ve tüketim yılın tamamına
yayılamamış durumdadır.
4. Genel Değerlendirme
Türkiye’de kanatlı sektörü son derece gelişme
göstermiştir. İleri ülkelerde kullanılan en modern
teknolojiler kullanılarak üretim yapılmaktadır.
Küçük kapasiteli işletmeler yerlerini büyük
entegre tesislere bırakmış ve sektör sanayileşme
altyapısını tamamlamıştır. Yeni bir boyut kazanan
Türk tavukçuluğunun önünde yeni bir eşik
bulunmaktadır. Avrupa Birliği ve Rusya’ya
yapılması tahmin edilen dışsatım beklentilerinin
kolay olmayacağı anlaşılmakta, diğer yandan
İran’a uygulanan ambargo sıkıntı yaratmakta ve
en önemli pazar olan Irak’ın belirsizliği devam
etmekteyken, sektörün kendisine “2023 vizyonu”
koyması, daha önce birçok “ekonomik” ve
“hayvan hastalığı” gibi kriz ve durgunlukları
atlatan ve bu noktalara gelen Türk Kanatlı
Sektörü’nün kendine olan özgüveninin güçlü
olduğunu ve bu eşiği de atlayarak yoluna devam
edeceğini göstermektedir.
Sektörün beklentileri arasında, yeni pazarlara
girebilmek için, belli bir zaman dilimi içerisinde,
azalarak devam etmek üzere, ton başına verilen
dışsatım desteğinin arttırılması yer almaktadır.
Önümüzde ki günler sektör için belirsiz, bununla
birlikte, Avrupa Birliği’ne dışsatım yolunda
önemli bir adım olan AB Komisyonu’nun
organlarından, “AB Veteriner Gıda Ofisi’nin
(FWO)” “Türkiye Beyaz Et Kalıntı Final
Raporu’nu” olumlu biçimde açıklaması (5), Çin’e
yakın zamanda yasağın kalkarak dışsatımın
başlayacağı umudu, Suudi Arabistan’a 2005
yılında duran dışsatımın kaldığı yerden devam
etme beklentisi ve Rusya pazarına istenilen
miktarda girebilme olasılığı ise umut vericidir. 30
yıl önce ağırlıklı olarak aile işletmeciliğinden
doğan “Türk Kanatlı Sektörü” doğru kararlar ve
uygulamalarla bir eşiği atlayarak dikkat çekici
üretim seviyelerine ulaşmıştır, sırada ki eşik ise
Türk tüketicisini göz ardı etmeden, dünya
ölçeğinde dışsatım yapmasıdır.
Kaynaklar
1. İstabul Ticaret Odası, http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor.
2. USDA-DATA, Economic Research Servis.
3. Beyaz Et Sanayi ve Damızlıkçıları Birliği(BESD-BİR).
4. Watt Agnet Magazine,Jully, www.wattagnet.com.
5. 2. Tarım Şura Toplantısı Raporu.
6. Sağlıklı Tavuk Bilgi Platformu, www.sagliklitavuk.org.
7. TÜİK, Kümes Hayvancılığı İstatistikleri, www.tuik.gov.tr.
8. International Trade Center, www.trademap.org/tradestat.
9. FAO-STAT, www.faostat.fao.org.
TARIMSAL EKONOMĠ VE POLĠTĠKA GELĠġTĠRME ENSTĠTÜSÜ / TEPGE
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü
1 nolu GiriĢ (Eski APK Binası)
EskiĢehir Yolu 9. km.
Lodumlu / ANKARA
Telefon : 0.312. 287 58 33
Faks: 0.312. 287 54 58
Sayfa4