biyodizel - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

Sayfa1TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ1. GirişDünyadaki hızlı nüfus artışı ve sanayinin hızkesmeden büyümesi, dünyanın yakın gelecekte birenerji krizi yaşamasına neden olabilecektir. Bubağlamda, enerji arzının güvenliği, sürekliliği veçevresel sebepler göz önüne alındığında ülkelervarlıklarını ve bağımsızlıklarını koruyabilmekiçin yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarınayönelmişlerdir. Petrol, kömür ve doğalgaz gibitükenmesi söz konusu olan, fosil kaynaklıTEPGE BAKIŞAralık 2011 / ISSN: 1303–8346 / Nüsha: 1BİYODİZELBerrin TAŞKAYA TOPTEPGEyenilenemeyen enerji kaynaklarının yerini almasıdüşünülen yenilenebilir enerji kaynakları çevreyeolan duyarlılığın yanı sıra, Türkiye gibi enerjidedışa bağımlı ülkelerin, bağımlılıklarının azaltılmasıaçısından da önem taşımaktadır (1). Ancak, tarımsalürünlerin enerji üretiminde kullanımının artması,gıda amaçlı üretimi baskı altına alabilecek,dolayısıyla gıda güvenliği ve gıda güvencesiaçısından birtakım sorunlar oluşabilecektir.Şekil 1. Dünya Toplam Enerji Tüketiminde Yenilenebilir Enerjinin PayıKaynak: (2)2008 yılı itibariyle dünya toplam enerji ihtiyacının%78’ini fosil yakıtlar, %19’unu ise yenilenebilirkaynaklar karşılamaktadır. Biyoyakıtların(biyodizel, biyogaz, biyoetanol) bu enerji kaynaklarıiçerisindeki payı % 0,6 olmakla birlikte her geçenyıl artmaktadır (2).Özellikle fosil yakıtların çevreye verdikleri zararınazaltılmaya çalışıldığı, petrol rezervlerinin azaldığıve petrol fiyatlarının dalgalı bir seyir izlediğigünümüzde biyoyakıt kullanımı ön plana çıkmıştır.Biyoyakıtlar, tarımsal ürünlerin ve çeşitli atıklarınkimyasal işlemlerden geçirilmesi ile elde edilen vefosil yakıtlara ikame edilebilen enerji kaynaklarıdır.Bitkisel ve hayvansal yağların bir katalizör eşliğindekısa zincirli bir alkol ile reaksiyonu sonucu oluşanve petrol kökenli dizele alternatif olan biyodizel,yağlı tohumlu bitkilerden ve kullanılmış bitkisel yağatıklarından elde edilmektedir. Biyodizel, direktyakıt olarak kullanılabildiği gibi petrol ürünleri ilekarıştırılarak da kullanılabilmektedir.2. Dünyada Durum

Sayfa2Sayfa2Dünyada ilk biyoyakıtın ortaya çıkışı biyodizellegerçekleşmiştir. 1983 yılında Rudolf Dieseltarafından, yerfıstığı yağını yakıt olarak kullananmotorun tasarlanması ile bitkisel yağlar ilk kezmotor yakıtı olarak kullanılmıştır.Biyoyakıtlar içerisinde ilk önce ortaya çıkmış vekullanılmaya başlanmış olmasına rağmenbiyodizelin zaman içerisindeki gelişim süreci, dışsaletkenler nedeniyle kesintili ve uzun süreli olmuştur.1980’li yılların sonuna kadar petrol ürünlerinin dahadüşük maliyetli olması ve kullanımlarınınyaygınlaşması nedeniyle biyodizel üretiminde kaydadeğer bir ilerleme gerçekleşmemiştir. Ancak 1990’lıyıllarda Körfez Savaşı’nın etkisiyle petrolfiyatlarının artması ile birlikte biyodizel üretimitekrar gündeme gelmiştir ve Almanya ile Fransa’nınöncülüğünde biyodizel piyasası oluşmayabaşlamıştır. Bu dönem boyunca toplam biyodizelüretimi sürekli artmıştır. 2000’li yıllarda ise, petrolfiyatlarının tekrar yükselişe geçmesi, güçlenençevresel hassasiyetler ve önemi büyüyen kırsalkalkınma faktörlerinin üretimi tetiklemesiylebirlikte biyodizel sektörü büyüme hızını iyiceartırmıştır.Dünyada, 2000’li yıllarda 1 milyar lt’nin altındaolan biyodizel üretim miktarı, 2006 yılında 6 milyarlt’ye yükselmiş ve 2008 yılında iki kat artarak 12,2milyar lt’ye ulaşmıştır (3).Dünya biyodizel üretiminde en büyük payı baştaAlmanya ve Fransa olmak üzere AB ülkelerialmaktadır. 2008 yılında 12.2 milyar lt olarakgerçekleşen dünya biyodizel üretiminin yaklaşık%64’ü AB ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir.AB’de 2010 yılı itibariyle 7,75 milyon tonbiyodizel üretimi gerçekleşmiştir ve 2011 yılıitibariyle 22,11 milyon ton üretim kapasitesimevcuttur (Çizelge 1).Çizelge 1. AB'de Biyodizel Üretim Miktarı (000 ton)Ülkeler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20102011ÜretimKapasitesiAlmanya 450 715 1.035 1.669 2.662 2.890 2.819 2.861 4.932Fransa 366 357 348 492 743 872 1.815 1.910 2.505İspanya - 6 - 73 99 168 207 925 4.410İtalya 210 273 320 396 447 363 595 706 2.265Belçika - - - 1 25 166 277 435 710Polonya - - - 100 116 80 275 370 864Hollanda - - - - 18 85 101 368 1.452Avusturya 25 32 57 85 123 267 213 289 560Portekiz - - 13 1 91 175 268 289 468Finlandiya - - - - - 39 85 288 340Danimarka 10 40 70 71 80 85 231 246 250Diğer 4 11 90 296 486 523 869 883 3.361TOPLAM 1.065 1.434 1.933 3.184 4.890 5.713 7.755 9.570 22.117Kaynak: European Biodiesel Board (http://www.ebb-eu.org/stats.php (3 Kasım 2011)AB ülkeleri içinde Almanya, Fransa, İspanya veİtalya 2010 yılı itibariyle %67’lik payla biyodizelüretiminde ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 1).AB’den sonra ikinci büyük biyodizel üreticisiülke ABD’dir ve dünya biyodizel üretiminin%16’sını gerçekleştirmektedir. Endonezya veMalezya ise AB ülkelerinin tüketim talebineyönelik olarak hızlı bir gelişme kaydedereküretimlerini artırmışlardır (3). Hammaddemaliyeti, biyodizel üretimininyaygınlaşamamasında en önemli unsurlardanbiridir. Nitekim, biyodizel maliyetinin 84’ühammadde maliyetidir (5). Bu bağlamda,biyodizel üretiminde kullanılan hammaddekaynakları ülkelerin yağlı tohum üretimpotansiyellerine göre farklılık göstermektedir.Almanya ve Avusturya kanola kökenli biyodizelüretiminde lider ülkelerdir. Ayçiçek yağı GüneyFransa ve İtalya’da, soya yağı ABD’de, palm yağıise Malezya’da biyodizel üretiminde yaygınolarak kullanılmaktadır. ABD, Avusturya veİngiltere kullanılmış yemeklik yağ kökenlibiyodizel üretimini gerçekleştiren lider ülkelerdir(6).

Sayfa3Günümüzde gelişmiş ülkelerde biyodizelkullanımı ve kullanımını artıracak çevre bilinciningelişimini sağlamak ve tanıtımı amacıyla cidditeşvikler ve muafiyetler uygulanmaktadır.Nitekim gelişmiş ülkelerde, biyoyakıtlar vebiyodizel sürekli desteklenmiş, kapalı suhavzalarında, orman arazilerinde, gıdaişletmelerinde, maden ocaklarında, karbondioksitemisyonları yüksek kentlerde toplu taşımacılıkta%100 ya da petrodizel ile karıştırılarakkullanılması zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıcagünümüzde ülkeler, yağlı tohum üretimlerini vebitkisel yağ projeksiyonlarını biyodizele göreyapmaktadırlar.AB’de, biyodizel kullanımını yaygınlaştırmakamacıyla “Avrupa Biyodizel Kurulu” (EBB-European Biodiesel Board) kurulmuştur. Ayrıca,3. Türkiye’de DurumTürkiye’de biyodizel dünyadaki gelişmelerinetkisinde 2000’li yılların başında gündeme gelmişve özellikle özel sektör tarafından büyük ilgi ilekarşılanarak 2005-2008 yılları arasında biyoyakıtüretim tesisi sayısı hızla artmıştır. Biyodizel içingerekli üretim tesislerinin yatırım maliyetininbiyoetanole göre daha düşük olması nedeniyle,Türkiye’de kurulan biyoyakıt tesislerinin %95’ibiyodizel tesisleridir (3).İlk kez 2003 tarihinde “5015 Sayılı PetrolPiyasası Kanunu” nda harmanlanan ürünlerarasında yer almıştır. Kanunda biyodizelin ÖzelTüketim Vergisi (ÖTV) dışında tutulmasınedeniyle yatırımlar dünyaya paralel olarakartmıştır. 17.06.2004 tarihli “Petrol PiyasasıLisans Yönetmeliği” ile biyodizel, akaryakıtolarak kabul edilmiş ve ithalatı, dağıtımı,taşınması ve son kullanıcıya satışı lisanskapsamına alınmıştır. 2005 yılında biyodizelstandartları AB standartları ile aynı olarak TürkStandartları Enstitüsü (TSE) tarafındanyayınlanmıştır. 05.01.2006 tarihinde EnerjiPiyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) kararı ilebiyodizel üreticileri biyodizel işleme lisansıkapsamına alınmıştır. Ancak, petrol piyasasındahaksız rekabet oluşturduğu gerekçesiyle30.03.2006 tarihinde 5479 Sayılı Gelir VergisiKanunu’nda değişiklik yapılarak biyodizele ÖTVgetirilmiştir. Ancak bu düzenlemenin ardından08.12.2006 tarihli Resmi gazetede yayınlanan2005 yılından itibaren her yıl artan oranlardapetrol dizeli ile harmanlanması kararlaştırılmışve 1 Ocak 2007’den itibaren %5 kullanımızorunlu kılınmıştır ve 2020 yılında %20, 2030yılında %30 oranında zorunlu kullanımhedeflenmiştir (5).Dünya biyodizel üretiminde ilk sırada yer alanAlmanya, kanolada yeni çeşit geliştirerekbiyodizel amaçlı kanola üretimini ve yağ oranınıartırmıştır. Diğer yandan, Almanya’dabiyoyakıtlar ve biyodizel “Yenilenebilir EnerjiKaynaklarına Öncelik Tanıma Yasası” kapsamıiçinde değerlendirilmektedir. Ayrıca, 2007yılından itibaren biyoyakıtlara kademeli vergiuygulamasına başlanarak, biyodizelin tarımsalüretimde yakıt olarak kullanılması halinde vergiistisnası getirilmiştir.2006/11202 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile,yerli tarım ürünlerinden üretilen biyodizelin enfazla %2 oranında motorinle harmanlanmasıdurumunda ÖTV’den muaf tutulmasıkararlaştırılmıştır. Bu düzenleme ile sadece yerlitarım ürünlerinden elde edilen biyodizele ÖTVmuafiyeti sağlanırken, bitkisel atık yağlardanüretilen biyodizel için herhangi bir vergimuafiyeti öngörülmemiştir ve ÖTV uygulamasıartarak devam etmiştir.Türkiye’de üretim için gerekli altyapı tesislerihızlı bir şekilde tamamlanmış olmasına rağmentüketim açısından istenilen başarısağlanamamıştır. Biliçsizce kurulan biyodizeltesisleri, Türkiye’de hali hazırda yağlı tohumlubitkiler üretiminde arz açığı olması ve tüketiminbüyük kısmının ithalatla karşılanması nedeniyletesislerin hammadde temininde yaşadıklarısorunlar, ÖTV zorunluluğu, akaryakıt dağıtımşirketlerinin konuya olan ilgisizlikleri nedeniyleyaşanan pazarlama sorunları ve belirli birbiyoyakıt politikasının olmayışı nedeniylesektörün yönlendirilememesi gibi sebeplerTürkiye’de biyoyakıt sektörünün başarısızolmasına yol açmıştır.2005-2008 yılları arasında geçici bir üretim olsada, üreticilerin yerli hammadde temini çabalarısonucunda kanola ve aspir üretimi artmış, 2005yılında üretilen 1200 ton kanolanın tamamıbiyodizele işlenmiş ve 90 bin ton üretim

Sayfa4Sayfa4gerçekleşmiştir. 2006 yılında çoğu deneme veikna amaçlı sözleşmeli tarım uygulamasıbaşlatılmıştır ve biyodizel sektörününtıkanmasıyla birlikte üreticiler biyodizel amaçlıüretimlerini gıda sektörüne arz etmeyebaşlamışlardır (7).Türkiye’de biyodizel ile ilgili son yasaldüzenleme, artan petrol fiyatları ve cari açıknedeniyle EPDK’nın düzenlediği Tebliğ’de,Türkiye’de üretilen motorine, 2014 itibariyle%1, 2015 itibariyle %2 ve 2016 itibariyle %3oranında yerli tarım ürünlerinden üretilenbiyodizel karıştırma zorunluluğu getirilmesidir.Bu düzenleme ile, yerli tarım ürünlerindenbiyoyakıt üretiminin teşvik edilmesiyle, yeterlihammadde sorununun çözülmesi durumunda,belirli tarım ürünlerine olan talebin artacağı vetarım sektörü için ek gelir ve istihdam imkanıoluşacağı düşünülmektedir. Ayrıca, atıldurumdaki biyodizel tesislerinin tekrar ülkeyekazandırılmasına katkı sağlanmış olacaktır.4. Genel DeğerlendirmeDüne kadar nüfus artışları ve iklim şartlarınınbelirlediği dünya bitkisel yağ üretimindebundan böyle ana belirleyicinin biyodizelolduğu ifade edilmektedir. Enerji arzgüvenliğinin sağlanması ve vergi geliri eldeedilerek artan enerji fiyatlarının bütçeye olanyükünün azaltılması, küresel ısınma ve iklimdeğişikliği gibi çevresel sorunların önlenmesi,tarım sektöründe istihdam ve gelirin artırılarakkırsal kalkınmanın sağlanması ve yağlı tohumlubitkilerin üretimini teşvik etmesi açısındanbiyodizel sektörünün ülke ekonomisine olumluetkileri olmaktadır. Ancak biyoyakıt sektörününbir yandan, yüksek miktarda tarımsalhammadde ihtiyacı nedeniyle gıda arzında ciddidaralmalar meydana getirmesi ve gıdagüvencesini tehdit etmesi, diğer yandansektörün tarımsal hammadde talebinin, tarımürünleri fiyatlarında yaşanan artışta önemli roloynaması ve gıdaya erişim ve gıdanın satınalınabilirliği boyutuyla gıda güvencesini tehditetmesi sektörün yaratacağı olumsuz etkilerdir.Türkiye’de gerek hammadde potansiyeliaçısından gerekse ürün bazındaki yüksekyeterlilik derecesi bakımından zorunluharmanlama oranı uygulaması biyoetanol içinmakul bir uygulama olmakla birlikte, yağlıtohumlu bitkilerin yeterlilik derecelerinin çokdüşük olması ve Türkiye’nin bitkisle yağlardamevcut dışa bağımlı yapısını değiştirememesinedeniyle biyodizel için uugulamanın olumsuzetkileri olabilecektir. Bu amaçla, Türkiye’deyağlı tohumlu bitkilerin üretimine ilişkin etkinbir üretim ve destekleme politikasının izlenmesive Türkiye’nin şartları göz önündebulundurularak biyoyakıtlara ilişkin birpolitikanın belirlenmesi gerekmektedir.Ancak, enerji açığını azaltmaya yönelik olarakortaya çıkan alternatif enerji kaynakları yeni birdöneme girilmesine neden olmuştur. Tarımsalürünlerin gıda olarak tüketilmesinin yanındaenerji üretiminde de kullanılması bu yenidönemin temel sorunlarından bir tanesinigündeme taşımıştır. Bu sorun tarımsal ürünlerinenerji amaçlı kullanımındaki artışın gıda amaçlıüretimi baskı altına alması ihtimalidir. Bu dagelecekte enerji amaçlı kullanımın artmasıylabirlikte gıda güvenliği ve gıda güvencesiaçısından birtakım sorunlar oluşabileceğini ortayakoymaktadır.Kaynaklar1. Anonim 2011, “ABD ve Avrupa Şeker Politikaları ve Türkşeker Özelleştirmeleri Üzerine Bir Araştırma”, Şekerin Geleceği,Şeker-İş Sendikası Yayınları, s: 79, Ankara2. Çetin, F. 2010, “Biyoetanol” TEAE Bakış, TEAE Yayınları, Sayı: 11, Nüsha:1, Ankara.3. Hatunoğlu, E.E. 2010, “Biyoyakıt Politikalarının Tarım Sektörüne Etkileri”, DPT Uzmanlık Tezi, Yayın No: 2814, Ankara.4. European Biodiesel Board (http://www.ebb-eu.org/stats.php (Erişim Tarihi: 3 Kasım 2011)5. ALBİYOBİR (http://www.albiyobir.org.tr (Erişim tarihi: 4 Kasım 2011)6. http://www.biyomotorin-biodiesel.com/link.html7. Tunalıoğlu, R., Taşkaya B., Odabaşı, S., 2006, “Alternatif Enerji kaynağı Olarak Biyodizelin AB’de ve Türkiye’deki Durumu”,Biyoyakıt Dünyası, Albiyobir Yayınları, Sayı:3, AnkaraTARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ / TEPGEGıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü1 nolu Giriş (Eski APK Binası) Eskişehir Yolu 9. km. Lodumlu / ANKARATelefon : 0.312. 287 58 33Faks: 0.312. 287 54 58http://www.aeri.org.tr