1942: “A'dan 'Z'ye Bozuk Devlet”in Yeniden Yapılanması

ürünler (yün, yapağı, kâğıt, kinin ve hububat vb.) beyana tabi tutularak, devlet
tarafından bu ürünlerin değerleri sahiplerine ödenerek, söz konusu ürünlere el
konmuştur. Söz konusu el koyma işlemleri Koordinasyon Heyeti’nin aldığı kararlar
doğrultusunda Bakanlar Kurulu kararnameleriyle gerçekleştirilmiştir. Yıl
içinde bu kararlardan ilki hükümet tarafından yapağılara el konmasına ilişkindir.
Koordinasyonun 26 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren kararı
doğrultusunda yapağılar için verilecek beyanname süresi 15 gün uzatılarak,
bütün il ve ilçelerde yapağılara el konmuştur. 29
Yapağı dışında devletçe el konulan ürünlerden bir diğeri kâğıt olmuştur.
Baskıda kullanılacak kâğıt sıkıntısının artması üzerine hükümet, Milli Korunma
Kanunu’nun ilgili hükümlerine dayalı olarak gazete, dergi, kitap, kırtasiye vb.
işlerde kullanılabilecek kâğıtlara 11 Şubat tarihi itibariyle el koymuştur. Bu doğrultuda
İstanbul ili ile İstanbul dışındaki iller için ayrı ayrı iki kararname Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır. Bu kararnamelerle İstanbul Belediyesi sınırları içinde
ve İstanbul sınırları dışındaki bulunan gazete ve dergi sahiplerine ellerindeki kâğıt
stokları ile bunların ihtiyacı olan aylık kâğıt miktarı beyan zorunluluğu da
getirilmiştir. 30
18 Nisan’da Resmi Gazete’de yayımlanan bir kararnameyle ise Milli Müdafaanın
ihtiyacını karşılamak amacıyla nebati yağ, margarin ve emsali yemeklik
yağ üreten yerlerin üretimini düzenlemek ve yağlara gerektiğinde el koymak,
bunların satış biçimlerini saptamak yetkisi Ticaret Vekâleti’ne verilmiştir. 31
II. Dünya Savaşı sırasında Hükümetin karşılaştığı sorunlardan bir başkası
ise pek çok ilacın hammaddesi olan kininin yokluğu olmuştur. Bu yokluğa önlem
olarak toz ve komprime kinin beyana tabi tutulmuş, söz konusu kininlere
hükümet tarafından değer fiyatları karşılığında satın alınmak şartıyla el konulmuştur.
Kızılay ve eczanelerin elinde bulunanlar ise söz konusu bu hükümlerden
muaf tutulmuştur. 32 Bir gün sonra 15 Mayıs tarihinde yayımlanan kararname ise
hububata el konulmasına ilişkindir. Buna göre, Koordinasyon Kararı ile ülkedeki
1941 yılı mahsulünden henüz el konulmamış olanlarla, 1942 yılında üretilen
hububata hükümet tarafından el konulmuştur. Bu kararla tüm tahıl stoklarına el
konulduğu gibi ihracat için izin alma zorunluluğu da getirilmiştir. 33
Şubat ayında kâğıda el konulmasından sonra, 16 Haziran’da yayımlanan kararname
ile gerçek ve özel şahısların ellerinde ve gümrüklerde bulunan kâğıtlar
beyana tabi tutulmuştur. Ayrıca söz konusu kâğıt stoklarına değer fiyatı ile hükümet
tarafından satın alınmak üzere el konulmuştur. 34 Bu kararnamenin yayım-
29
30
31
32
33
34
2/17174 sayılı BKK, Resmi Gazete, 26 Ocak 1942.
2/17291 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Şubat 1942; 2/17293 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Şubat
1942.
2/17674 sayılı BKK, Resmi Gazete, 18 Nisan 1942.
2/17873 sayılı BKK, Resmi Gazete, 14 Mayıs 1942.
2/17875 sayılı BKK, Resmi Gazete, 15 Mayıs 1942.
2/18107 sayılı BKK, Resmi Gazete, 16 Haziran 1942.
236
Yönetim Zamandizini