Alkan DEMİR - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

TARIMSAL EKONOMĠ VE POLĠTĠKA GELĠġTĠRME ENSTĠTÜSÜ
TEPGE BAKIġ
Aralık 2011/ISSN: 1303-8346 / Nüsha : 1
1. GiriĢ
Dünyadaki hızlı nüfus artışı ve sanayinin hız
kesmeden büyümesi, dünyanın yakın gelecekte bir
enerji krizi yaşamasına neden olabilecektir. Bu
bağlamda, enerji arzının güvenliği, sürekliliği ve
çevresel sebepler göz önüne alındığında ülkeler
varlıklarını ve bağımsızlıklarını koruyabilmek için
yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarına
yönelmişlerdir. Petrol, kömür ve doğalgaz gibi
tükenmesi söz konusu olan, fosil kaynaklı
BĠYODĠZEL
Berrin TAġKAYA TOP
TEPGE
yenilenemeyen enerji kaynaklarının yerini alması
düşünülen yenilenebilir enerji kaynakları çevreye olan
duyarlılığın yanı sıra, Türkiye gibi enerjide dışa
bağımlı ülkelerin, bağımlılıklarının azaltılması
açısından da önem taşımaktadır [1]. Ancak, tarımsal
ürünlerin enerji üretiminde kullanımının artması, gıda
amaçlı üretimi baskı altına alabilecek, dolayısıyla gıda
güvenliği ve gıda güvencesi açısından birtakım
sorunlar oluşabilecektir.
ġekil 1. Dünya Toplam Enerji Tüketiminde Yenilenebilir Enerjinin Payı
Kaynak: (2)
2008 yılı itibariyle dünya toplam enerji ihtiyacının
%78’ini fosil yakıtlar, %19’unu ise yenilenebilir
kaynaklar karşılamaktadır. Biyoyakıtların (biyodizel,
biyogaz, biyoetanol) bu enerji kaynakları içerisindeki
payı % 0,6 olmakla birlikte her geçen yıl artmaktadır
[2].
Özellikle fosil yakıtların çevreye verdikleri zararın
azaltılmaya çalışıldığı, petrol rezervlerinin azaldığı ve
petrol fiyatlarının dalgalı bir seyir izlediği günümüzde
biyoyakıt kullanımı ön plana çıkmıştır.
Biyoyakıtlar, tarımsal ürünlerin ve çeşitli atıkların
kimyasal işlemlerden geçirilmesi ile elde edilen ve
fosil yakıtlara ikame edilebilen enerji kaynaklarıdır.
Bitkisel ve hayvansal yağların bir katalizör eşliğinde
kısa zincirli bir alkol ile reaksiyonu sonuc oluşan ve
petrol kökenli dizele alternatif olan biyodizel, yağlı
tohumlu bitkilerden ve kullanılmış bitkisel yağ
atıklarından elde edilmektedir. Biyodizel, direkt yakıt
olarak kullanılabildiği gibi petrol ürünleri ile
karıştırılarak da kullanılabilmektedir.
1

Biyodizel
TEPGE
2. Dünyada Durum
Dünyada ilk biyoyakıtın ortaya çıkışı biyodizelle
gerçekleşmiştir. 1983 yılında Rudolf Diesel
tarafından, yerfıstığı yağını yakıt olarak kullanan
motorun tasarlanması ile bitkisel yağlar ilk kez motor
yakıtı olarak kullanılmıştır.
Biyoyakıtlar içerisinde ilk önce ortaya çıkmış ve
kullanılmaya başlanmış olmasına rağmen biyodizelin
zaman içerisindeki gelişim süreci, dışsal etkenler
nedeniyle kesintili ve uzun süreli olmuştur.
1980’li yılların sonuna kadar petrol ürünlerinin daha
düşük maliyetli olması ve kullanımlarının
yaygınlaşması nedeniyle biyodizel üretiminde kayda
değer bir ilerleme gerçekleşmemiştir. Ancak, 1990’lı
yıllarda Körfez Savaşı’nın etkisiyle petrol fiyatlarının
artması ile birlikte biyodizel üretimi tekrar gündeme
gelmiştir ve Almanya ile Fransa’nın öncülüğünde
biyodizel piyasası oluşmaya başlamıştır. Bu dönem
boyunca toplam biyodizel üretimi sürekli artmıştır.
2000’li yıllarda ise, petrol fiyatlarının tekrar yükselişe
geçmesi, güçlenen çevresel hassasiyetler ve önemi
büyüyen kırsal kalkınma faktörlerinin üretimi
tetiklemesiyle birlikte biyodizel sektörü büyüme hızını
iyice artırmıştır.
Dünyada, 2000’li yıllarda 1 milyar lt’nin altında olan
biyodizel üretim miktarı, 2006 yılında 6 milyar lt’ye
yükselmiş ve 2008 yılında iki kat artarak 12,2 milyar
lt’ye ulaşmıştır [3].
Dünya biyodizel üretiminde en büyük payı başta
Almanya ve Fransa olmak üzere AB ülkeleri
almaktadır. 2008 yılında 12.2 milyar lt olarak
gerçekleşen dünya biyodizel üretiminin yaklaşık
%64’ü AB ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir.
AB’de 2010 yılı itibariyle 7,75 milyon ton biyodizel
üretimi gerçekleşmiştir ve 2011 yılı itibariyle 22,11
milyon ton üretim kapasitesi mevcuttur (Tablo 1).
Tablo 1. AB'de Biyodizel Üretim Miktarı (000 ton)
Ülkeler 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2010
2011
Üretim
Kapasitesi
Almanya 450 715 1.035 1.669 2.662 2.890 2.819 2.861 4.932
Fransa 366 357 348 492 743 872 1.815 1.910 2.505
İspanya - 6 - 73 99 168 207 925 4.410
İtalya 210 273 320 396 447 363 595 706 2.265
Belçika - - - 1 25 166 277 435 710
Polonya - - - 100 116 80 275 370 864
Hollanda - - - - 18 85 101 368 1.452
Avusturya 25 32 57 85 123 267 213 289 560
Portekiz - - 13 1 91 175 268 289 468
Finlandiya - - - - - 39 85 288 340
Danimarka 10 40 70 71 80 85 231 246 250
Diğer 4 11 90 296 486 523 869 883 3.361
TOPLAM 1.065 1.434 1.933 3.184 4.890 5.713 7.755 9.570 22.117
Kaynak: European Biodiesel Board (http://www.ebb-eu.org/stats.php (3 Kasım 2011)
AB ülkeleri içinde Almanya, Fransa, İspanya ve İtalya
2010 yılı itibariyle %67’lik payla biyodizel üretiminde
ilk sırada yer almaktadır (Tablo 1). AB’den sonra
ikinci büyük biyodizel üreticisi ülke ABD’dir ve
dünya biyodizel üretiminin %16’sını
gerçekleştirmektedir. Endonezya ve Malezya ise AB
ülkelerinin tüketim talebine yönelik olarak hızlı bir
gelişme kaydederek üretimlerini artırmışlardır [3].
2
Hammadde maliyeti, biyodizel üretiminin
yaygınlaşamamasında en önemli unsurlardan biridir.
Nitekim, biyodizel maliyetinin 84’ü hammadde
maliyetidir [5]. Bu bağlamda, biyodizel üretiminde
kullanılan hammadde kaynakları ülkelerin yağlı tohum
üretim potansiyellerine göre farklılık göstermektedir.
Almanya ve Avusturya kanola kökenli biyodizel
üretiminde lider ülkelerdir. Ayçiçek yağı Güney

Biyodizel
TEPGE
Fransa ve İtalya’da, soya yağı ABD’de, palm yağı ise
Malezya’da biyodizel üretiminde yaygın olarak
kullanılmaktadır. ABD, Avusturya ve İngiltere
kullanılmış yemeklik yağ kökenli biyodizel üretimini
gerçekleştiren lider ülkelerdir [6].
Günümüzde gelişmiş ülkelerde biyodizel kullanımı ve
kullanımını artıracak çevre bilincinin gelişimini
sağlamak ve tanıtımı amacıyla ciddi teşvikler ve
muafiyetler uygulanmaktadır. Nitekim gelişmiş
ülkelerde, biyoyakıtlar ve biyodizel sürekli
desteklenmiş, kapalı su havzalarında, orman
arazilerinde, gıda işletmelerinde, maden ocaklarında,
karbondioksit emisyonları yüksek kentlerde toplu
taşımacılıkta %100 ya da petrodizel ile karıştırılarak
kullanılması zorunlu hale getirilmiştir. Ayrıca
günümüzde ülkeler, yağlı tohum üretimlerini ve
bitkisel yağ projeksiyonlarını biyodizele göre
yapmaktadırlar. AB’de, biyodizel kullanımını
3. Türkiye’de Durum
Türkiye’de biyodizel dünyadaki gelişmelerin
etkisinde 2000’li yılların başında gündeme gelmiş
ve özellikle özel sektör tarafından büyük ilgi ile
karşılanarak 2005-2008 yılları arasında biyoyakıt
üretim tesisi sayısı hızla artmıştır. Biyodizel için
gerekli üretim tesislerinin yatırım maliyetinin
biyoetanole göre daha düşük olması nedeniyle,
Türkiye’de kurulan biyoyakıt tesislerinin %95’i
biyodizel tesisleridir [3].
İlk kez 2003 tarihinde “5015 Sayılı Petrol Piyasası
Kanunu” nda harmanlanan ürünler arasında yer
almıştır. Kanunda biyodizelin Özel Tüketim Vergisi
(ÖTV) dışında tutulması nedeniyle yatırımlar
dünyaya paralel olarak artmıştır. 17.06.2004 tarihli
“Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği” ile biyodizel,
akaryakıt olarak kabul edilmiş ve ithalatı, dağıtımı,
taşınması ve son kullanıcıya satışı lisans kapsamına
alınmıştır. 2005 yılında biyodizel standartları AB
standartları ile aynı olarak Türk Standartları
Enstitüsü (TSE) tarafından yayınlanmıştır.
05.01.2006 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu (EPDK) kararı ile biyodizel üreticileri
biyodizel işleme lisansı kapsamına alınmıştır.
Ancak, petrol piyasasında haksız rekabet
oluşturduğu gerekçesiyle 30.03.2006 tarihinde 5479
Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda değişiklik
yapılarak biyodizele ÖTV getirilmiştir. Ancak bu
düzenlemenin ardından 08.12.2006 tarihli Resmi
gazetede yayınlanan 2006/11202 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile, yerli tarım ürünlerinden üretilen
biyodizelin en fazla %2 oranında motorinle
3
yaygınlaştırmak amacıyla “Avrupa Biyodizel Kurulu”
(EBB-European Biodiesel Board) kurulmuştur.
Ayrıca, 2005 yılından itibaren her yıl artan oranlarda
petrol dizeli ile harmanlanması kararlaştırılmış ve 1
Ocak 2007’den itibaren %5 kullanımı zorunlu
kılınmıştır ve 2020 yılında %20, 2030 yılında %30
oranında zorunlu kullanım hedeflenmiştir [5].
Dünya biyodizel üretiminde ilk sırada yer alan
Almanya, kanolada yeni çeşit geliştirerek biyodizel
amaçlı kanola üretimini ve yağ oranını artırmıştır.
Diğer yandan, Almanya’da biyoyakıtlar ve biyodizel
“Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Öncelik Tanıma
Yasası” kapsamı içinde değerlendirilmektedir.
Ayrıca, 2007 yılından itibaren biyoyakıtlara kademeli
vergi uygulamasına başlanarak, biyodizelin tarımsal
üretimde yakıt olarak kullanılması halinde vergi
istisnası getirilmiştir.
harmanlanması durumunda ÖTV’den muaf
tutulması kararlaştırılmıştır. Bu düzenleme ile
sadece yerli tarım ürünlerinden elde edilen
biyodizele ÖTV muafiyeti sağlanırken, bitkisel atık
yağlardan üretilen biyodizel için herhangi bir vergi
muafiyeti öngörülmemiştir ve ÖTV uygulaması
artarak devam etmiştir.
Türkiye’de üretim için gerekli altyapı tesisleri hızlı
bir şekilde tamamlanmış olmasına rağmen tüketim
açısından istenilen başarı sağlanamamıştır.
Bilinçsizce kurulan biyodizel tesisleri, Türkiye’de
hali hazırda yağlı tohumlu bitkiler üretiminde arz
açığı olması ve tüketimin büyük kısmının ithalatla
karşılanması nedeniyle tesislerin hammadde
temininde yaşadıkları sorunlar, ÖTV zorunluluğu,
akaryakıt dağıtım şirketlerinin konuya olan
ilgisizlikleri nedeniyle yaşanan pazarlama sorunları
ve belirli bir biyoyakıt politikasının olmayışı
nedeniyle sektörün yönlendirilememesi gibi
sebepler Türkiye’de biyoyakıt sektörünün başarısız
olmasına yol açmıştır.
2005-2008 yılları arasında geçici bir üretim olsa da,
üreticilerin yerli hammadde temini çabaları
sonucunda kanola ve aspir üretimi artmış, 2005
yılında üretilen 1200 ton kanolanın tamamı
biyodizele işlenmiş ve 90 bin ton üretim
gerçekleşmiştir. 2006 yılında çoğu deneme ve ikna
amaçlı sözleşmeli tarım uygulaması başlatılmıştır ve
biyodizel sektörünün tıkanmasıyla birlikte üreticiler

Biyodizel
biyodizel amaçlı üretimlerini gıda sektörüne arz
etmeye başlamışlardır [7].
Türkiye’de biyodizel ile ilgili son yasal düzenleme,
artan petrol fiyatları ve cari açık nedeniyle
EPDK’nın düzenlediği Tebliğ’de, Türkiye’de
üretilen motorine, 2014 itibariyle %1, 2015
itibariyle %2 ve 2016 itibariyle %3 oranında yerli
tarım ürünlerinden üretilen biyodizel karıştırma
4. GENEL DEĞERLENDĠRME
Düne kadar nüfus artışları ve iklim şartlarının
belirlediği dünya bitkisel yağ üretiminde bundan
böyle ana belirleyicinin biyodizel olduğu ifade
edilmektedir. Enerji arz güvenliğinin sağlanması ve
vergi geliri elde edilerek artan enerji fiyatlarının
bütçeye olan yükünün azaltılması, küresel ısınma ve
iklim değişikliği gibi çevresel sorunların önlenmesi,
tarım sektöründe istihdam ve gelirin artırılarak
kırsal kalkınmanın sağlanması ve yağlı tohumlu
bitkilerin üretimini teşvik etmesi açısından
biyodizel sektörünün ülke ekonomisine olumlu
etkileri olmaktadır. Ancak biyoyakıt sektörünün bir
yandan, yüksek miktarda tarımsal hammadde
ihtiyacı nedeniyle gıda arzında ciddi daralmalar
meydana getirmesi ve gıda güvencesini tehdit
etmesi, diğer yandan sektörün tarımsal hammadde
talebinin, tarım ürünleri fiyatlarında yaşanan artışta
önemli rol oynaması ve gıdaya erişim ve gıdanın
satın alınabilirliği boyutuyla gıda güvencesini tehdit
etmesi sektörün yaratacağı olumsuz etkilerdir.
Türkiye’de gerek hammadde potansiyeli açısından
gerekse ürün bazındaki yüksek yeterlilik derecesi
bakımından zorunlu harmanlama oranı uygulaması
TEPGE
zorunluluğu getirilmesidir. Bu düzenleme ile, yerli
tarım ürünlerinden biyoyakıt üretiminin teşvik
edilmesiyle, yeterli hammadde sorununun
çözülmesi durumunda, belirli tarım ürünlerine olan
talebin artacağı ve tarım sektörü için ek gelir ve
istihdam imkanı oluşacağı düşünülmektedir. Ayrıca,
atıl durumdaki biyodizel tesislerinin tekrar ülkeye
kazandırılmasına katkı sağlanmış olacaktır.
biyoetanol için makul bir uygulama olmakla
birlikte, yağlı tohumlu bitkilerin yeterlilik
derecelerinin çok düşük olması ve Türkiye’nin
bitkisel yağlarda mevcut dışa bağımlı yapısını
değiştirememesi nedeniyle biyodizel için
uygulamanın olumsuz etkileri olabilecektir. Bu
amaçla, Türkiye’de yağlı tohumlu bitkilerin
üretimine ilişkin etkin bir üretim ve destekleme
politikasının izlenmesi ve Türkiye’nin şartları göz
önünde bulundurularak biyoyakıtlara ilişkin bir
politikanın belirlenmesi gerekmektedir.
Ancak, enerji açığını azaltmaya yönelik olarak
ortaya çıkan alternatif enerji kaynakları yeni bir
döneme girilmesine neden olmuştur. Tarımsal
ürünlerin gıda olarak tüketilmesinin yanında enerji
üretiminde de kullanılması bu yeni dönemin temel
sorunlarından bir tanesini gündeme taşımıştır. Bu
sorun tarımsal ürünlerin enerji amaçlı
kullanımındaki artışın gıda amaçlı üretimi baskı
altına alması ihtimalidir. Bu da gelecekte enerji
amaçlı kullanımın artmasıyla birlikte gıda güvenliği
ve gıda güvencesi açısından birtakım sorunlar
oluşabileceğini ortaya koymaktadır.
Kaynaklar
[1]. Anonim 2011, “ABD ve Avrupa Şeker Politikaları ve Türkşeker Özelleştirmeleri Üzerine Bir Araştırma”, Şekerin
Geleceği, Şeker-İş Sendikası Yayınları, s: 79, Ankara
[2]. Çetin, F. 2010, “Biyoetanol” TEAE Bakış, TEAE Yayınları, Sayı: 11, Nüsha:1, Ankara.
[3]. Hatunoğlu, E.E. 2010, “Biyoyakıt Politikalarının Tarım Sektörüne Etkileri”, DPT Uzmanlık Tezi, Yayın No: 2814,
Ankara.
[4]. European Biodiesel Board (http://www.ebb-eu.org/stats.php (Erişim Tarihi: 3 Kasım 2011)
[5]. ALBİYOBİR (http://www.albiyobir.org.tr (Erişim tarihi: 4 Kasım 2011)
[6]. http://www.biyomotorin-biodiesel.com/link.html
[7]. Tunalıoğlu, R., Taşkaya B., Odabaşı, S., 2006, “Alternatif Enerji kaynağı Olarak Biyodizelin AB’de ve
Türkiye’deki Durumu”, Biyoyakıt Dünyası, Albiyobir Yayınları, Sayı:3, Ankara
TARIMSAL EKONOMĠ VE POLĠTĠKA GELĠġTĠRME ENSTĠTÜSÜ / TEPGE
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü
1 nolu GiriĢ (Eski APK Binası) EskiĢehir Yolu 9. km. Lodumlu / ANKARA
Telefon : 0.312. 287 58 33
Faks: 0.312. 287 54 58
http://www.aeri.org.tr
4