+gil Eki Üzerine - Dil Arastirmalari

Feyzi Ersoy
Muharrem Ergin, eki “-l, -gil, -ul, -gül, l, -kil, -ul, -kül” bal altnda
ele almtr. Ergin, ilgi ifade ettiini ve ilek olmadn belirttii ek için u
örnekleri verir: krkl, içkil, dörtgül “dört köeli”. Ekin “-gil” eklinin özellikle
azlarda çok ilek olduuna deinen Ergin, her türlü ahs, akrabalk, unvan isminden
aile ve ev ismi yapmak için gil’in geni ölçüde kullanldn söylemi ve
Aligil, Yaargil, Hasangil, Ouzgil, Orhangil, Paagil, kaymakamgil örneklerini
vermitir. Ekin, akrabalk isimlerinde genellikle iyelik ekinden sonra geldiini
(day-m-gil, ana-n-gil, hala-s-gil...) belirten Ergin, gil’in bu ekilde iyelikten
sonra kullanlmasn onun çok ilek olmasna balamaktadr. Son zamanlarda gil
yerine aile ve ev ifade etmek için çokluk ekinin kullanlmaya baladna dikkat
çeken Ergin, Perihanlar, Bekirler, yüzbalar gibi örnekler vermitir. Ergin, ekin
ünlü ve ünsüz uyumlarna uymadan tek ekilli olarak kullanldn da belirtmitir
(Ergin 1999: 178).
Bu konuda Ergin’le hemen hemen ayn bilgileri veren Korkmaz da konuma
dilinde ve halk aznda ekin çok kullanldn belirtir. Korkmaz, yaz dilinde gil
yerine +lAr çokluk ekinin kullanldn ifade etmitir. Korkmaz, ayrca Türkçeletirme
çabalarnda botanik ve zooloji alanna giren bitki ve hayvan ailelerini
gösteren terimlerde ekin asl varln gösterdiini belirtmi ve abonozgiller, ananasgiller,
cevizgiller, atgiller, aygiller... gibi örnekler vermitir (Korkmaz 2003:
47). Hamza Zülkar da, Terim Sorunlar ve Terim Yapma Yollar adl eserinde
“-gil, -giller” bal altnda ele ald ekin kelimeye “grup, aile, familya” anlam
kattn söylemi; ananasgiller, aslangiller, baklagiller, zambakgiller... gibi örnekler
vermitir (Zülkar 1991: 90, 91). Ekin bu tür kullanmnn Türkiye Türkçesine
has bir özellik olduunu Sevortyan da söylemitir (Sevortyan 1960: 123).
Deny, ekin Asya’da olduu gibi Balkanlarda da kullanldn belirterek eki
“tara tâbiri” olarak nitelemitir. Ekin etimolojisi üzerinde de duran Deny, onun
yarn-ki vb. örneklerde görülen -ki nispet ekinin ki+l biçiminde birleik bir çeidi
olduunu düünmütür (Deny 1941-1945: 332).
“Türkçede ‘Sra D Ekler’ ve Eklerin Tasnif Sorunu Üzerine” balkl bildirisinde
meseleye temas eden Gülsevin, +gil’in, aslnda bir ek deil de eklemi
bir edat olduundan bahsetmitir. O, buna dayanak olarak, ekin ünlü uyumuna uymamasn,
üçüncü teklik ahs iyelik ekinden sonra kullanlrken araya zamir n’si
almamasn ve vurguyu kendinden önceki heceye atmasn göstermitir (Gülsevin
2004: 1273). Gülsevin’in yukardaki görülerine büyük oranda katlyor olmakla
birlikte ekin edat kökenli olup olmad üzerinde durmak istiyoruz. Acaba, eskiden
beri ek olmayp sonradan ekletii düünülen +gil, Gülsevin’in belirttii gibi
bir edat mdr yoksa müstakil baka bir kelime midir Gülsevin, ekin eklemi bir
edat olabileceinden bahsederken onun nasl bir edattan ekletii üzerinde durmamtr.
+gil, bize göre de kelimeden ek hâline dönümütür. Fakat bu bir edat
deildir. Kanaatimize göre, Çuvaçada “ev, aile” anlam veren (ÇRS, s. 175) kil
22