Her Daim Edepli Olmak - DEM

her daim
Edepli Olmak
Ahmet ŞİŞMAN | Ensar Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı
Edep ve daha yaygın bir
kullanıma sahip olan
adab kavramı günümüz
toplumunda daha çok geleneksel
yaşam tarzı ve tasavvufla
ilintilendirilmektedir. Gerçekten
de özellikle tasavvuftan bahsediyorsak
edepten bahsetmeden
geçemeyiz. Fakat unutulmaması
gereken bir husus var ki, o da
edebin sadece tasavvuf ehline ya
da geleneksel yaşama hasredilemeyeceği.
Kimilerinin modern dediği, kimilerininse
geç modern ya da
postmodern dediği bir çağda yaşıyoruz.
Modernizmin evreleri
diyebileceğimiz bu süreci aslında
din merkezli bir yaşam tarzından
insan merkezli bir yaşam
tarzına geçiş olarak özetleyebiliriz.
Bu dönüşümün en bariz
göstergelerinden biri de zaman
mefhumundaki değişimdir. Geleneksel
yaşamda namaz vakitleriyle
tanzim edilen gün artık
mesai saatlerine ve yemek vakitlerine
göre bölünmüştür. Bu da
aynı zamanda ibadetin merkeze
alındığı bir yaşamdan üretim ve
tüketimin merkeze yerleştirildiği
bir yaşam tarzına geçişi ifade
etmektedir.
Öte yandan geleneksellik ve
modernlik arasında var olduğu
öne sürülen bu diyalektiği sorgulamadan
kabul etmek ayrı
bir mesele olarak önümüzde
duruyor. Bu iki yaşam tarzını
taban tabana birbirine zıt ve
birbirinin değili olarak görmenin
de modernizme meşruiyet
kazandıran bir inşa faaliyetinin
sonucu olduğunu hatırlamakta
fayda var. Modernizm lineer bir
tarih anlayışı ortaya koyuyor ve
herkesin aynı tarihsel çizgiden
gideceğini - ya da öyle olması
gerektiğini - varsayıyor. Böyle
olunca da modern ya da geç
modern çağda bütün bireylerin
ya da toplumların modernizmin
öngördüğü davranış kalıplarını,
yaşam tarzını ve düşünme biçimini
benimsemesi gerekiyor.
Diğer bir ifadeyle çağın belirlediği
kalıplara uymayanlar ‘çağdışı’
olarak kabul ediliyorlar.
Nitekim RTÜK Yasası’nda “Yayınlar
edebe aykırı olamaz!”
ifadesinin yer alacağı yönündeki
haberlerin ardından kopan
fırtına temelde iki görüşü yansıtıyordu.
Birincisi dini çağrışımları
olan edep kavramının
modern yayın hayatında herkesi
bağlayan bir kıstas olamayacağı
yönünde ortaya atılan görüştü.
İkincisi ise edepli-edepsiz sıfatlarının
kişiye göre değişeceğini,
dolayısıyla göreceli bir kavram
olarak edebin yayın dünyasında
bir kriter olamayacağını savunan
görüştü. Dikkat edilirse her iki
görüş de edep kavramını çağın
yaşam tarzının dışında tutmaya
çalışmakta, eğer bir şekilde bu
kavramın varlığı kabul edilecekse
bile bunun ancak bireyin özel
yaşamının sınırları içerisinde
kalması gerektiğinden bahsetmektedir.
Oysa “Edeb Ya Hu” ismini
taşıyan bu dosyada yer alan
farklı makalelerde de açıkça izah
edildiği gibi İslam düşüncesinde
edep, kişinin hem yalnızken
hem de başkalarıyla münasebetlerinde
sahip olması gereken bir
özelliktir. Bu özelliğiyle de sadece
insanlarla münasebeti belirleyen
dünyevi bir duruş olmayıp,
Rabb karşısında kişinin kendini
bilmesi anlamında da uhrevi bir
tavır alıştır. İçtimai yaşamın zarafet
ve nezaket kurallarının anlatıldığı
mevcut geleneksel literatürde
edep ve adabın da daha
çok dini referanslar çerçevesinde
ele alındığı görülmektedir.
Edeb ve onunla eş anlamlı olarak
kullanılan adab-ı muaşeret
4 DEM DERGİ | YIL 1 SAYI 4

kavramının dünyevi ve manevi
olanı kapsayacak şekilde kullanımı
zaman içerisinde değişiklik
göstermiştir. Özellikle On dokuzuncu
yüzyıldan itibaren kavram
ya sadece dini olana atıfta
bulunmuş ya da sadece yeme,
içme, oturma, kalkma gibi davranış
kodlarına indirgenmiştir. Bir
başka deyişle, kavram tedavülden
kalkmamakla birlikte dünyevi
ve uhrevi olanı kapsama ve
bir arada bulundurma özelliğini
kaybetmiştir. Özellikle de yüzyılın
ikinci yarsısında dışa dönük
davranış kalıplarını ifade etmek
için edep yerine daha çok adab-ı
muaşeret kavramı kullanılmaya
başlanmış ve daha ziyade medeni
ya da alafranga yaşam tarzını
ifade etmek için kullanılmıştır.
Diğer yandan, Hz. Peygamber’in
yaşamını ve sünnetlerini merkeze
alan bir edep literatürü de
varlığını sürdürmüştür.
Edebi belli bir zümreye ya da
zaman dilimine hasreden düşüncenin
arkasında edep kavramının
durağan ve değişmez
birtakım kurallara karşılık geldiği
yönündeki yanlış telakki de
vardır. Oysa literatürümüzde insanların
birbirleriyle münasebetlerinde
nasıl adaba riayet etmesi
gerektiğini konu alan yüzlerce
adab-ı muaşeret kitabı vardır. Bu
kitapların sayısının fazlalığı ve
yazıldığı döneme göre içeriğinin
farklılık göstermesi bizzat adaptaki
değişimin habercisidir. Her
toplumun farklı bir adab-ı muaşereti
olduğu gibi değişen yaşam
koşulları dolayısıyla da her dönemin
farklı bir edep anlayışı ya
da adab-ı muaşereti olabilir. Fakat
içtimai edebin ve adab-ı muaşeretin
esası daima kul olmanın
bilincinde olmak ve yaratılanı
yaratandan ötürü sevmektir.
Özetle, edep insan olmaklığın
bir özelliğidir; değişen zaman ve
yaşam koşulları, kişinin edepli
olmak için sergileyeceği tavırları
kısmen değiştirebilir fakat onun
edepli bir insan olması gerektiği
gerçeğini değiştiremez. Bu
manada zamansal ve mekansal
değişim edebin mevcudiyetine
dair bir kıstas olamaz.
Y IL 1 SAYI 4 | DEM DERGİ 5