Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ<br />
ÖRNEK UYGULAMALAR<br />
PROBLEM 1: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Kesik Kesik Çalıştırmak<br />
Çalışma Şekli : Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik<br />
akım gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan sayesinde kontaktör paletini çeker. Böylece<br />
kontaktörün açık kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Güç devresindeki normalde açık olan<br />
kontaklar kapanır ve motor çalışır. Elimizi start butonundan çektiğimizde kontaktörün bobinine gelen<br />
elektrik akımı kesilir ve motor durur.<br />
Şema:<br />
Amerikan normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
1
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 2: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Sürekli Çalıştırmak<br />
Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik<br />
akımı gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan kontaktör paletini çeker. Böylece kontaktörün<br />
açık kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Kumanda devresindeki start butonununa paralel M<br />
kontağı ve güç devresindeki M kontakları kapanır. Böylece motor çalışmaya başlar. Elimizi start<br />
butonundan çeksek bile motor çalışmaya devam eder, devrenin elektrik enerjisi kesilmez. Elektrik<br />
akımı start butonununa paralel M kontağınden geçmeye devam eder. Devrenin elektrik enerjisini<br />
kesmek için stop butonuna basmak gerekir. Start butonununa paralel kontak bağlamaya mühürleme<br />
denir.<br />
Şema:<br />
Amerikan normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
2
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 3: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Ayarlanan Süre Sonunda Çalıştırmak<br />
Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında A kontaktörü ve TR zaman rölesi<br />
çalışır. TR zaman rölesi ayarlandığı sürenin sonunda açık kontaklarını kapatır, kapalı kontaklarını<br />
açar. Kumanda devresindeki gecikmeli açılan (G.A.) zaman rölesi kontağı kapanarak M kontaktörünün<br />
çalışmasını sağlar. Böylece motor ayarlanan süre sonunda çalışmaya başlar. Kumanda devresindeki<br />
kapalı M kontağı açılarak A kontaktörünün elektrik enerjisini keser. A kontaktörünün görevi devrenin<br />
mühürlemesini ve TR zaman rölesinin çalışmasını sağlamaktır. Start butonuna ilk basıldığı anda M<br />
kontaktörü çalışmadığı için M kontaktörü ile devrenin mühürlemesi yapılamaz. Bu nedenle A<br />
kontaktörü kullanılmıştır.<br />
Şema:<br />
Amerikan normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
3
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 4: 3 Fazlı Bir Asenkron Motorun Elektriksel Kilitlemeli Devir Yönünü Değiştirmek<br />
Çalışması: 3 Fazlı bir asenkron motorun devir yönünü değiştirebilmek için 3 fazdan biri sabit tutulur<br />
ikisi yer değiştirilir. I kontaktörünün önüne G kontaktörünün kapalı kontağı, G kontaktörünün önüne I<br />
kontaktörünün kapalı kontağı bağlanarak elektriksel kilitleme elde edilir. Kumanda devresindeki ileri<br />
butonuna basıldığında I kontaktörü çalışır ve motor bir yönde döner. G kontaktörünün önündeki I<br />
kontaktörünün kapalı kontağı açılır. Bu nedenle geri butonununa bastığımızda hiçbir şey olmaz,<br />
motoru diğer yönde çalıştırabilmek için önce stop butonuna sonra geri butonununa basmak gerekir.<br />
Böylece motor diğer yönde dönmeye başlar. Elektriksel kilitlemede kontaktörlerden biri çalışıyorken<br />
diğer kontaktörü çalıştırabilmek için önce stop butonununa basmak gerekir.<br />
Şema:<br />
Amerikan normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
4
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 5: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Ayarlanan Süre Kadar Çalıştırmak<br />
Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörü ve TR zaman rölesi<br />
çalışır. Motor çalışmaya başlar. TR zaman rölesi ayarlandığı sürenin sonunda açık kontaklarını<br />
kapatır, kapalı kontaklarını açar. Kumanda devresindeki gecikmeli açılan (G.A.) zaman rölesi kontağı<br />
açılarak M kontaktörünün elektrik enerjisini keser. Böylece ayarlanan süre sonunda motorun çalışması<br />
durur.<br />
Şeması:<br />
Amerikan normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu<br />
Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
5
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 6: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Kesik ve Sürekli Çalıştırmak<br />
Çalışması: Bu devrede kesik çalıştırma amacıyla jog butonu kullanılır.Jog butonu iki konumlu bir<br />
butondur. Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik akımı<br />
gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan kontaktör paletini çeker. Böylece kontaktörün açık<br />
kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Kumanda devresindeki start butonununa paralel M kontağı<br />
ve güç devresindeki M kontakları kapanır. Böylece motor çalışmaya başlar. Elimizi start butonundan<br />
çeksek bile motor çalışmaya devam eder, devrenin elektrik enerjisi kesilmez. Elektrik akımı start<br />
butonununa paralel M kontağınden geçmeye devam eder. Devrenin elektrik enerjisini kesmek için stop<br />
butonuna basmak gerekir. Kesik çalışma butonuna basıldığında M kontaktörü enerjilenir ve motor<br />
çalışır. Elimizi kesik çalışma butonundan çektiğimizde motorun çalışması durur. Yalnız bu devrede<br />
istenmeyen bir durum vardır. Elimizi kesik çalışma butonundan kontaktörün paletini bırakmasından<br />
daha kısa bir sürede hızlıca çekersek motor durmaz ve sürekli çalışmaya devam eder. Bunun nedeni<br />
motoru çalıştıran kontaktör ile mühürlemeyi yapan kontaktörün aynı olmasıdır. Bu nedenle kesik ve<br />
sürekli çalıştırma devresi olarak iki kontaktörlü kesik ve sürekli çalışma devresi kullanılır.<br />
Şeması:<br />
Amerikan normu Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
Alman Normu Kumanda Devresi Güç Devresi<br />
6
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 7: Bir torna tezgahında bulunan 3 adet Asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda<br />
edilecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacaktır.<br />
b- Birinci motor çalıştıktan 4 saniye sonra ikinci motor çalışacak, 7saniye sonrada 3. Motor<br />
çalışacaktır.<br />
c- Hangi motora ait aşırı akım Rölesi atarsa o motor duracaktır.<br />
d- Stop butonuna basarsak tüm sistem duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz?<br />
PROBLEM 8: İki adet 3∼ asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında iki motorda çalışacaktır.<br />
b- Stop butonuna basıldığında veya birinci motorun aşırı akım Rölesi attığında birinci motor<br />
hemen duracak, ikinci motor ise 10 saniye sonra duracaktır.<br />
c- İkinci motorun aşırı akım Rölesi attığında ise her iki motor hemen duracaktır. Gerekli<br />
kumanda devresini ve güç devresini çiziniz?<br />
7
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 9 : Dört adet 3∼ Asenkron motora bir tek stop start butonu ile aşağıdaki şekilde kumanda<br />
edecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında bütün motorlar çalışacaktır.<br />
b- Her motora ait aşırı akım Rölesi kontağı, kendine kumanda eden kontaktör devresine<br />
konulacaktır.<br />
c- Stop butonuna bastığında veya herhangi bir motorun aşırı akım Rölesi attığında bütün<br />
sistem duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz?<br />
PROBLEM 10 : İki adet asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir.<br />
8<br />
a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır.<br />
b- Stop butonuna basıldığında veya aşra akım Rölesi attığında birinci motor hemen<br />
duracaktır.<br />
c- Birinci motor durduktan, 5 saniye sonra ikinci motor duracak.<br />
d- İkinci motor durduktan, 7 saniye sonra tekrar fakat ters yönde 10 saniye daha çalışıp<br />
duracaktır.<br />
e- İkinci motorun aşırı akım Rölesi attığında ise her iki motorda duracaktır. Ger ekli kumanda<br />
ve güç devresini çiziniz?
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 11 : 5 adet 3∼ Asenkron motora , 5 adet stop-start butonu kullanılarak aşağıdaki<br />
şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Her motor için ayrı bir stop-start butonu<br />
kullanılacaktır.<br />
b- Her motor kendinden evvelki motor çalışmadıkça, çalışmayacaktır.<br />
c- Hangi motorun stop butonuna basılırsa veya aşırı akım Rolesi<br />
motorlar duracaktır.<br />
Gerekli kumanda ve güç devresini<br />
çiziniz?<br />
atarsa, ondan sonraki<br />
9
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 12 : İki adet 3∼ Asenkron motora aşağıdaki şekilde yol verilecektir. (kumanda edilecektir.)<br />
a- Sistemde yalnız bir adet stop-start butonu kullanılacaktır.<br />
b- Stop butonuna basıldığında veya aşırı akım Rolesi attığında birinci motor duracaktır.<br />
c- Birinci motor durur durmaz, ikinci motor çalışmaya başlayacak ve 120 saniye sonra<br />
kendiliğinden duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? (devre ters zaman<br />
rölesi kullanılarak çizilecektir.)<br />
PROBLEM 13: İki adet 3∼ asenkron motora bir stop-start butonu ve iki kontaktör yardımı ile aşağıdaki<br />
şekilde kumanda edilecektir.<br />
10<br />
a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır.<br />
b- Birinci motor start butonuna basıldığı sürece devrede kalacak, fakat ikinci motor<br />
çalışmasına devam edecektir.<br />
c- İkinci motor ancak stop butonuna basıldığında durmayacaktır. Gerekli kumanda ve<br />
güç devresini çiziniz?
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 14: Bir sinema perdesi 3∼ asenkron motora bir adet stop-start kullanılarak açılıp<br />
kapatılacaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz?<br />
PROBLEM 15: 3 adet 3∼ Asenkron motora aşağıda istenilen şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Sistemde bir adet stop-start butonu, 3 adet Kontaktör ve istediği kadar zaman Rolesi<br />
kullanılacaktır.<br />
b- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacak, 60 saniye sonra ikinci motor ve ikinci<br />
motor çalıştıktan 120 saniye sonrada 3. Motor çalışacaktır.<br />
c- Birinci motor durunca bütün motorlar duracaktır. İkinci motor durunca, üçüncü motorda<br />
duracaktır. ancak birinci motor çalışmasına devam edecektir<br />
d- OL3 attığında sadece üçüncü motor duracaktır. gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz,<br />
11
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 16 : Otomatik torna tezgahında bulunan iki adet asenkron motora aşağıdaki<br />
şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır.<br />
b- 10 saniye sonra birinci motor duracak ve aynı anda ikinci motor ters yönde dönecektir<br />
c- 20 saniye sonra ikinci motor duracak ve birinci motor devamlı çalışma durumuna<br />
girecektir.<br />
d- Stop butonuna basıldığında veya herhangi bir motorun aşırı akım Rolesi attığında<br />
sistem tamamen duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz, devreyi kurup<br />
çalıştırınız? Çiziniz?<br />
PROBLEM 17 : 3 fazlı 2 adet asenkron motora aşağıdaki şekille yol verilecektir. (kumanda<br />
edilecektir.)<br />
12<br />
a- Bir adet stop-start butonu kullanılacaktır.<br />
b- Sistemde 2 adet kontaktör, 2 adet zaman Rolesi kullanılacaktır<br />
c- Start butonuna basıldığında I.motor hemen, II.motor ise 50saniye sonra çalışacaktır.<br />
d- II. motor 75 saniye sonra I. motor ile beraber duracaktır.<br />
e- OL1 attığında bütün sistem, OL2 attığında ise 2o motor duracaktır. gerekli kumanda<br />
ve güç devresini çiziniz?
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 18: Sistemde bir motor bulanacak ve start butonuna basıldığında ileri yönde 15 sn<br />
çalışarak duracak. 10 sn durdurduktan sonra geri yönde 15 sn çalışacak ve duracak. 10 sn durduktan<br />
sonra tekrar ileri yönde çalışmaya başlayacak. Stop butonuna basılıncaya kadar bu şekilde periyodik<br />
olarak çalışmasını sürdürecek. Gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz.<br />
PROBLEM 19: Bir kavşaktaki trafik lamba kontrolünü gerçekleştiriniz? (sadece araçlar için)<br />
( Kırmızı: 10 sn Sarı : 2 sn Yeşil: 8 sn )<br />
13
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 20 : İki adet 3 fazlı asenkron motor aşağıdaki şekilde çalıştırılacaktır.<br />
a- Sistemde bir adet stop-start butonu, iki adet kontaktör ve iki adet zaman Rolesi<br />
kullanılacaktır.<br />
b- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacaktır.<br />
c- Birinci motorda 30 saniye sonra 2. Motor çalışacaktır.<br />
d- 60 saniye sonra ise her iki motorda duracaktır.<br />
e- herhangi bir motora ait aşırı akım termiği altlığında sistem duracaktır. gerekli<br />
kumanda devresini çiziniz?<br />
PROBLEM 21 : 2 adet 3 fazlı asenkron motora aşağıdaki şekille kumanda edilecektir.<br />
14<br />
a- Start butonuna basıldığında I. motor çalışacak ve 60 saniye sonra ise II. motor<br />
çalışacaktır.<br />
b- Stop butonuna basıldığında veya OL1 attığında I. motor duracaktır.<br />
c- II. motor OL2 atana kadar çalışmasına devam edecektir. Grekli kumanda devresini<br />
çiziniz ?
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 22: Bir asenkron motor stop-start butonu kullanılarak periyodik olarak 1 dakika çalışacak,<br />
1dakika duracaktır. Sistemin çalışması stop butonuna basılıncaya kadar devam<br />
edecektir. Aşırı yük termiği atınca da sistem duracaktır. Gerekli kumanda devresini<br />
çiziniz ve devreyi kurup çalıştırınız<br />
PROBLEM 23: Bir asenkron motor, stop-start butonu kullanılarak ve periyodik olarak 10 saniye<br />
sağa çalışacak, 5 saniye sonra duracak ve 10 saniye sola çalışacaktır. Bu çalışma<br />
şekli stop butonuna basılıncaya kadar veya aşırı akım termiği atılıncaya kadar devam<br />
edecektir. Gerekli kumanda devresini çiziniz ?<br />
15
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 24: İki müstakil A ve B devresine iki adet stop butonu ve bir adet start butonu ile<br />
aşağıda istenen şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında A devresi çalışacaktır.<br />
b- Stop butonuna basıldığında A devresinin enerjisi kesilecektir.<br />
c- Start butonuna ikinci kez basıldığında B devresi enerjilenecektir.<br />
d- Stop butonuna ikinci kez basılınca B devresinin enerjisi kesilecektir.<br />
e- Sistemi herhangi bir anda durdurmak gerektiğinde stop-2 butonuna basılacaktır.<br />
Yukarıdaki istenenleri gerçekleştiren kumanda devresinin çizimini yapınız?<br />
PROBLEM 25: 3 fazlı asenkron motorun, sıra ile her iki yöne periyodik olarak çalıştırılabilmesi için<br />
gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz ?<br />
16
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
Çalışması: Start butonuna basılınca F kontaktörü ve TR1 zaman rölesi enerjilenir. Motor ileri yönde<br />
çalışmaya başlar. TR1 zaman rölesi bir süre sonra F kontaktörü devresini açar ve motor durur.<br />
TR2’nin devresini kapattığı için ise, TR2 zaman rölesi enerjilenir. TR2 zaman rölesi, geri yön<br />
kontaktörü devresini kapatıncaya kadar dinlenir. Kapattığı anda R kontaktörü enerjilenir ve motor geri<br />
yönde döner. R ile birlikte çalışan TR3……<br />
PROBLEM 26: 3 Fazlı asenkron motorun, her iki devir yönünde de periyodik olarak çalıştırılabilmesi<br />
için gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz ?<br />
PROBLEM 27: Bir adet asenkron motora λ/Δ olarak aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Motora İleri-Geri olarak her iki yönde de yol ( devir yönü değiştirilmesi ) verilecektir.<br />
b- Motor her iki yönde direkt olarak çalıştırılabildiği gibi istenirse kesik kesik olarak ( jog<br />
butonu ile ) çalıştırılabilecek.<br />
Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz?<br />
17
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 28: Otomatik λ / ∆ yol alan, her iki yöne ani geçişli, periyodik çalıştırma devresi: (start<br />
butonuna basıldığında motor belirli bir yöne otomatik λ / ∆ olarak yol olacak ve bir süre<br />
çalıştıktan sonra duracaktır, ve otomatik olarak ve aynı anda diğer yöne λ / ∆ yol<br />
alarak dönecektir. Çalışmalar her iki yöne olmak üzere, stop butonuna basılıncaya<br />
kadar veya motorun aşırı yük termiği atıncaya kadar devam edecektir).<br />
Çalışması:<br />
Bu kumanda devresinde, start butonuna basıldığında F kontaktörü enerjilenir. R kontaktörü<br />
devresindeki kapalı kontağını açar. Otomatik λ / ∆ yol verme devresindeki kontaklarını da kapattığı için<br />
motora üç fazı bağlar. Enerjilenen λ kontaktörü de motor sargılarını λ bağlandığı için motor λ yıldız<br />
olarak düşük gerilimle yol almaya başlar. TR3 zaman rölesi zamanı dolunca, λ kontaktörü devreden<br />
ayırır ve ∆ kontaktörünü enerjilendirir. Motor şebeke geriliminin tamamına kavuşmuş olarak<br />
çalışmasına devam ederken zamanı dolan TR1 zaman rölesi F kontaktörünün devresini açar ve aynı<br />
anda R kontaktörünün devresini kapattığı için, motor ani olarak frenlenir ve akabinde ters yönde<br />
dönmeye başlar. Geri yöndeki çalışma, TR2 zaman rölesi, TR1’ in devresini açıncaya kadar devam<br />
eder. TR2 zaman rölesi TR1’ in devresini açtığı anda, enerjisi kesilen TR1 zaman rölesi, geri yönde<br />
devresindeki kapattığı kontakları açar, F devresindeki açtığı kontağını kapatır ve motor ileri yönde<br />
otomatik λ / ∆ yol alarak dönmeye başlar. Bu çalışmalar stop butonuna basılıncaya kadar devam eder.<br />
18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Örnek Uygulamalar Yz: Hakan ATABEK<br />
PROBLEM 29: Otomatik λ/Δ yol alan, her iki yöne ani olarak geçişli periyodik çalışmalı bir ASM<br />
kumanda edilecektir.<br />
a- Start butonuna basıldığında motor belli bir yönde otomatik olark λ/Δ olark yol alacaktır<br />
ve bir süre çalıştıktan sonra duracaktır.<br />
b- Durduktan sonra otomatik olarak aynı anda diğer yönde λ/Δ yol alacaktır.<br />
c- Çalışmalar her iki yönde otomatik olmak üzere stop butonuna basılıncaya kadar<br />
veya aşırı akım ermiği atıncaya kadar devam edecektir.<br />
Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz?<br />
PROBLEM 30: Bir adet Asenkron Motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir.<br />
a- Motora λ/Δ yol ( her iki yönde de ) verilecektir.<br />
b- Elektriksel kitlemeli olarak devir yöbü değiştirilecektir.<br />
c- Motorun durdurulması dinamik frenleme ile ( doğru gerilimle ) sağlanacaktır.<br />
Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz.<br />
19
Change language