Fatih Sultan Mehmed Dönemi Mûsikî Nazariyatçıları ve Eserleri

Arif DEMİRFATİH SULTAN MEHMED DÖNEMİ MÛSİKÎ NAZARİYATÇILARI VE ESERLERİmûsikîsi ile ilgili çalışmalarını Sultan 2. Murat’asunmasıyla da tanınmaktadır. 51İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmedtarafından imparatorluğun ilim yuvası olarakkurulan Sahn-ı Seman medreselerinde müderris olarakgörevlendirilip burada başarılı ilim yılları geçirenKadızâde Tirevî, daha sonra yine Padişahtarafından Bursa’ya Kadı olarak tayin edilmiştir. 52Klasik ilim adamlığından oldukça uzak olan Kadızâde,mûsikî ile çok yakından ilgilenmiştir. Yazmışolduğu mûsikî risalesi bu sahada çok ciddi bir çalışmaolarak gösterilmektedir. Türkçe olarak yazılmışmusiki eserleri arasında ilk olma özelliğini de taşıyaneserde, Türk mûsikî tarihine ışık tutacak önemli bilgilerbulunmaktadır. Makamların tasnifinin yenidenderlenerek verildiği eserde, ayrıca mûsikînin canlılarüzerindeki etkilerinden de bahsedilmektedir.AKŞEMSEDDİN: (1390-1459)1390 yılında Dımaşk’ta doğan Akşemseddin, Sühreverdi’nintorunlarından olup yedi yaşında babasıylaAnadolu’ya gelip Amasya’da yetişmiştir. İyi bir tahsilgördükten sonra Osmancık Medresesi’nde müderrisolan Akşemseddin aynı zamanda Tıpöğrenmiştir. 1453 yılında İstanbul’un fethi esnasındaFatih’in yanında bulunan Akşemseddîn, alim veşeyhlerdendir. Devrin padişahı Fatih üzerinde etkiliolan alimlerden olan Akşemseddîn, İstanbul’un fetihtensonra bir müddet Zeyrek camii’nde ders vermiştir.Bir süre sonra tekrar Göynük’e dönerekinsanları tedavi etme, ders verme ve irşad etme görevleriniyerine getirmiştir. Şubat 1459 tarihindeGöynük’te vefat eden Akşemseddin’in tasavvuf vetıbba dair risaleleri vardır. Bunların dışında mûsikîile ilgili Risâle fî Devarânu’l-Sûfiyye ve Raksihimadlı eseri ön plana çıkmaktadır. 53ALİŞAH B. HACI BÜKE: (Ö. 1500)Alişah, XV. yüzyılda Herat’ta yaşamış HüseyinBaykara ve Ali Şir Nevâi himayesinde yetişmiş mûsikiâlimidir. Hayatı hakkında fazla bilgiye sahipolamadığımız Alişah, Mukaddimetü’I-Usûl 54 adlınazariyat eseriyle musiki dünyasında şöhret kazanmıştır.55Alişah’ın Mukaddimetü’I-Usûl adlı eserindekinazariyatçılığının temellerini Farabi, İbn Sînâ, KutbüddinŞirâzî, Abdülkadir Merâgî ve özellikle deSafiyyüddîn Urmevî oluşturmaktadır. Alişah bukişilerden oldukça istifade etmekle birlikte onlarınazarî bilgileri güncelleştirmeye ve daha da ilerigötürmeye çalışmıştır. Özellikle yeni makam dizilerioluşturmada özellikle günümüzdeki mürekkepmakam dizilerinin oluşturulması ve usüllerin yenidenyapılandırılarak yeni usullerin icadı konularındaçeşitli görüşler ileri sürmüştür.ABDURRAHMAN CÂMÎ: (1414-1492)Horasan’ın Cam şehrinde doğan Abdurrahman Câmî,Risale-i Mûsikî adlı çalışmasıyla bilinmektedir. Döneminbütün ilimlerinde söz sahibi olan Câmî, Semerkandve Tebriz’e oradan da Herat’a gitmiştir.Burada Hüseyin Baykara’nın kendisi için yaptırmışolduğu medresede mûsikî ile ilgili çeşitli dersler okutanCâmî, 1492 yılında Herat’ta vefat etmiştir. 56Fatih döneminde yaşadığı halde mûsikî nazariyâtçısıolmayıp ancak besteledikleri ilahilerle mûsikîningelişmesine yardımcı olmuş pek çok alimbulunmaktadır. Hacı Bayram Veli ve EşrefoğluRûmî bu alimlerden bazılarıdır.SONUÇFâtih dönemi; ilim, kültür ve düşünce bakımındanönemli ve hızlı gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir.Bu dönemde Fatih; Osmanlı Yönetimine layık birdüşünce dünyasının gelişmesi için ilim ve düşüncehayatına çok önem vermiş, bu alandaki kişileri desteklemiş,dışarıdan yetişmiş ilim adamı getirtmiş,kurduğu medreseler ile Osmanlı Devletini ilim merkeziyapma yolunda önemli adımlar atmıştır.Fâtih dönemi ilim ve düşünce hayatı incelendiğindedaha çok kelam, mantık, tasavvuf ve matema-51M.Nuri Uygun, Kadızade Tirevi ve Musiki Risalesi, Marmara ÜniveristesiSosyal bilimler Enstitüsü, İlahiyat Fakültesi, Yüksek lisans Tezi, İstanbul 1990.52Taşköprülüzade İsamuddin Ebul’hayr Ahmet efendi, Eş-Şâiku’n-Nûmâniyefî’ Ulemâid-Devleti’l-Osmaniye, Neşreden: Abdülkadir Özcan, İstanbul 1985,s.18953Akşemseddîn’in eserlerinden Menâkıb-ı Akşemseddîn adlı eseri, merhumAli İhsan Yurd tarafından Fatih Sultan Mehmed Han’ın Hocasi ŞeyhAkşemseddin’in Hayati ve Eserleri adlı çalışma ile tercüme edilmiştir.54Eser hakkında Ahmet Çakır, Alişah b. Hacı Büke’nin Mukaddemetü’l-Usüladlı 1999 yılında Doktora tezi hazırlamıştır. Marmara Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, İstanbul 1999.55Eserin nüshası, İstanbul Üniversitesi Eski Eserler Kütüphanesi Farsça YazmalarBölümü, 1097 No’lu bölümündedir. Owen Wright’e göre eserin bir teknüshası bulunmaktadır. Bkz. Owen Wright, “Mûsikî”, The Encyclopedia ofİslam, Vol. VII, Leiden, New York 1993, s.687.56Kamiloğlu, Ahmedoğlu Şükrullah.., s. 12-17.8Journal of Islamic Research 2012;23(1)