bruselloz - Ziraat Fakültesi - Ankara Üniversitesi

BRUSELLOZ (MALTA HUMMASI)Ankara Üniversitesi Ziraat FakültesiSüt Teknolojisi Bölümü

TANIMIBruselloz; Brucella cinsi bakterilerinneden olduğu zoonoz bir hastalıktır.Titreme, yüksek ateş, terleme, kas veeklem ağrıları ile birlikte seyreder.Koyun, keçi, sığır, manda, domuz gibievcil hayvanların çiğ sütlerinden vebunlardanüretilen süt mamullerinden,etlerden veya gebelik düşükmateryallerinden insanlara bulaşır.

ZOONOZ HASTALIKLARDünya Sağlık Örgütü (WHO)tarafından zoonoz hastalıklar; doğalkoşullarda insanlar ve hayvanlarınbirbirlerine bulaştırabildikleri ve her ikigruba dahil bireylerde ortak olarakşekillenen hastalık olaraktanımlanmaktadır.

ADLANDIRMAHastalık ilk olarak Malta adasındasaptanmıştır. Bu nedenle Malta Humması yada Akdeniz Humması olarak daadlandırılmaktadır. Ayrıca, halk arasındahayvanlardan insanlara bulaşması nedeniyleMal Hastalığı ve taze peynirlerden bulaşmaoranının yüksek olması nedeniyle PeynirHastalığı olarak bilinmektedir.

TARİHÇESİBruselloz hastalığı ilk olarak 1863 yılındateşhis edilmiştir. Bu hastalığın etmenlerindenolan Brucella melitensis ise 1886 yılındaMalta adasında Bruce isimli araştırmacıtarafından Malta Hummasından ölenhastaların dalaklarından izole edilmiştir.Türkiye’de bruselloza insanlarda ilk kez1915’de, sığırlarda 1931’de, koyun vekeçilerde ise 1943’de rastlanmıştır.

BRUCELLA cinsine dahilmikroorganizmalarBrucella melitensisBrucella abortusBrucella suisBrucella ovisBrucella canisBrucella neotomae

İNSANLAR İÇİN PATOJENTÜRLERB. abortusB. melitensisB. suisB. canis

BAKTERİNİN ÖZELLİKLERİ• Sıcaklığı 37ºC, pH değeri 6.7-7.4arasında olan ortamlarda optimumdüzeyde çoğalırlar.• Karanlık yerlerde, doku ve uterusakıntısı içinde uzun süre canlıkalabilirve kokuşma sonu kısasürede ölürler.

• Tüm Brucella türleri pastörizasyonsıcaklıklarında yok edilirler.• Normal mide asidi bu bakterileringelişimini inhibe etmeye yeterlidir.• Güneş ışığı ve dezenfektanlara karşıduyarlık gösterirler.• Bazı dezenfektan maddelerle birkaçdakikadan 15 dakikaya kadar değişensürede gelişimleri engellenir.

BAZI ORTAMLARDA CANLIKALABİLME SÜRELERİ• Musluk suyunda 8ºC’de 57 gün• İnsan idrarında en az 7 gün• Hayvan dışkısında açıkta 100 gün• Ahırların duvar ve döşemelerinde 4 ay• Ahır tozlarında 6 hafta• Düşük yapmış hayvan fetüsünde 75 gün• Tuzlanmış domuz etinde 3 hafta

Peynirde canlı kalabilme süresiüzerinde etkili faktörler• Peynirin türü• Yapım teknolojisi• Peynirin asitliği• Peynirin yağ oranı• Salamuranın tuz konsantrasyonu,• Ambalaj şekli• Depolama sıcaklığı

HAYVANLARDA BRUSELLOZ• Ergin ve gebe dişi hayvanlar brusellozakarşı daha duyarlıdır.• Bakteri, gebe hayvanlarda uterusa;erkeklerde testise yerleşme eğilimindedir.• Gebe olmayan ineklerde başlıca yerleşimyeri, hayvanın memesi ve lenf düğümleridir.•Memenin Brucella ile enfeksiyona uğramasısığırlarda nadiren klinik mastitise nedenolmaktadır.

• Bruselloza yakalanmış ineklerin çoğuyavru atmadan (abort) haftalarca, hattaaylarca sonra bile sütleriyle Brucellabakterisini dışarı salarlar.• Hastalık etkeninin sütle birlikte dışarısalınması laktasyonun sonuna doğru artar.Doğumdan hemen sonra, ağız sütü ileyaklaşık 200 000 adet/ml bakteri atılır.Daha sonra bu sayı 10 000-20 000 adet/mldüzeyine iner.

•Enfekte analardan doğan buzağıların daenfekte oldukları ve bakterinin 7 gün ile16 hafta arasında değişen bir süredehayvanın dışkısıyla birlikte dışarı atıldığısaptanmıştır.

• Keçilerde Brucella bakterilerininbulunma oranı yüksektir. Enfekte olmuşkeçilerin %50-60 kadarının Brucellabakterisini sütlerine geçirdiği tahminedilmektedir. Bakteri sayısı doğumdan yada düşük yaptıktan sonra yüksektir,laktasyon ilerledikçe sayı azalmaktadır.• Keçilerin çoğu bir yıldan daha uzun birsüreyle hastalık etmenini sütlerinegeçirmeyi sürdürmektedir.

• Diğer taraftan, Brucella mastitisi,enfekte olmuş keçilerde oldukça sıkgörülmektedir.• Koyunlarda, Avrupa ve Kuzey Afrikaülkelerinde yüksek oranda görülmektedir.Nadir olarak görülen koyun brusellozvakalarında sorumlu bakteri B.suis’dir.B.melitensis ile enfekte olan koyunlardahastalık süresi sığır ve keçilerdekine göredaha kısadır.

• Çeşitli ülkelerde önemli bir süthayvanı olan mandalar ile deve ve rengeyiklerinde de bruselloz meydanagelmekte ve hayvandan sütünebulaşmaktadır.

İNSANLARDA BRUSELLOZBulaşma Yolları1. Solunum yolu2. Direkt temas3. Sindirim kanalı

Şekil 1: Brucella türlerinin vücuda girişyolları

RİSK TAŞIYAN MESLEKGRUPLARI• Hayvan tüccarları,• Laboratuar çalışanları• Veteriner hekim ve sağlık memurları,• Mezbaha işçileri,• Et sanayiinde çalışanlar,• Hayvan bakıcıları.

Hastalığın yayılmasında roloynayan etkenler• Hastalığın insanlar arasındayayılmasında en önemli etken enfektegıdaların tüketilmesidir.• Brucella bakterilerinin taşıyıcısı olarakkabul edilen başlıca gıdalar ise, süt ve sütürünleri ile ettir.• Ülkemizde en çok bulaşma çiğ süttenüretilen peynir ve tereyağı yoluylaolmaktadır.

•Enfekte hayvanların etlerinin, özellikledalak, karaciğer gibi organlarınınyeterince pişirilmeden yenmesi deenfeksiyona neden olabilmektedir.•Enfekte hayvan gübresi kullanılantoprakta yetişen taze sebzelerle dehastalığın bulaşabildiği bildirilmektedir.

Hastalığın taşınmasında ayrıcaaşağıdaki hayvanlar da roloynamaktadır:• Sinek, sivrisinek• Tahtakurusu, kene, pire• Tavşan• Sıçan, fare• Serçe, karga

Şekil 2: Brucella enfeksiyon kaynakları

• Bakterinin oral yoldan bulaşmasında,mide asidinin yetersizliği ya da herhangi birilaç veya diyetle asitliğin nötralize edilmişolması, bakterinin geçişini kolaylaştırır.• İlk üremesini bölgesel lenf bezlerindeyapan Brucella bakterisi daha sonra kanakarışarak çeşitli doku ve organlara yayılır.

En çok yerleştiği organlar;• Lenf bezleri• Karaciğer• Dalak• Kemik iliği• Böbrek• Merkezi sinir sistemi• Endokort• Testis ve yumurtalıklar

Şekil 3: Vücutta Brucella’nın dağılımı

Hastalığın seyri üzerinde etkilifaktörler• Enfeksiyona yol açan suş• Bakteri düzeyi• Yaş• Cinsiyet• Gebelik• Önceden antibiyotik kullanımı• Konağın bağışıklık durumu

Oluşan Hastalıklar• Sinir sisteminde; meningoensefalit, menenjit,depresyon, kronik yorgunluk sendromu, psikoz• Genitoüriner sistemde; akut interstisyel nefrit,prostatit, sistit• Gastrointestinal sistemde; hepatit, hepatik abse,kolesistit• Hematolojik sistemde; anemi, lökopeni, trombosit• Kardiyovasküler sistemde; endokardit, aortit,miyokardit

BELİRTİLER- Ateş ve terleme- Kas ve eklem ağrıları- Üşüme ve titreme- Deri döküntüleri- Bulantı ve kusma,- Karın ağrısı ve diyare- Halsizlik- İştahsızlık ve kilo kaybı- Sinirlilik, uykusuzluk, baş ağrısı

• Halsizlik (% 90),• Bel ağrısı (% 75),• Ateş (% 65) ,• Artralji (% 50),• Terleme (% 50),• Omuz ve sırt ağrısı (% 45),• Kas ağrısı (% 35).

ATEŞAteş, üşüme ve titreme ile 38-39ºC’ yekadar yükselir. Her gün yarım derecelik birartışla 40-41ºC’ye kadar yükselebilir.Öğleden sonra artan ateş genellikle geceyarısından sonra bol terleme ile düşer. Bazen,7-10 gün bu şekilde devam eden ateşyükselebileceği gibi yavaş yavaş 37ºC’yedüşebilir. 3-5 günlük ateşsiz dönemi takibenbaşlangıçta olduğu gibi ateşin tekraryükseldiği görülür.

• Hastalara, tedavinin en azından ilk haftasınıyatakta geçirmeleri önerilir. Bu dönemdeendotoksinlerin fazlaca açığa çıkması,ateşlerinin yükselmesine neden olabilir. Aynızamanda bu dönemde ağır yemeklerdenkaçınılmalı, sindirimi kolay, sulu gıdalarverilmelidir.• Hastalık birkaç hafta ile 2-3 ay bazen bir yılsürebilir. Hastalıktan sonra kısmi birbağışıklık oluşur. Kazanılan bu bağışıklıknisbidir. Çünkü hastalık sık sık tekrarlar.

TANI• Bakteri izolasyonu ve serolojik testlerönceliklidir• Kan ve kemik iliğinden, lenf nodülü,dalak ve karaciğer materyalinden, beyinomuriliksıvısından (BOS), genitalsalgılardan, sütten ve irinden örnek alınır•Eğer hayvanda yavru atımı olmuş iseBrucella bakterileri plasentada aranır.

Bruselloz tedavisinde kullanılanbaşlıca antibiyotikler- Tetracycline’ler- Doxycycline- Streptomycin- Trimethoprim (TMP)- Sulfamethoxazole(SMZ)- Rifampicin- III. Kuşak Sefalosporinler- Ciprofloxacin

HAYVANLARDA KORUNMA YOLLARI• Hayvanlar aşılanmalı• Evcil hayvanlarda brusellozun kontrolüsağlanmalı• Hasta hayvanlar sürüden çıkarılmalı, sık sıkdüşük yapan ve ölü doğum yapan hayvanlarmutlaka muayene ettirilmeli• Yavru atan hayvanların tüm atıkları vetemas eden tüm yem ve atıklar çıplak eldeğmeden yakılarak imha edilmeli, ahırlar veağıllar dezenfekte edilmeli

İnsanlarda Korunma Yolları•Kırsal kesimde yaşayan halkbilinçlendirilmeli, çiğ sütten peynir vetereyağı yapımı önlenmeli• Temas yoluyla bulaşmayı önlemek için;mezbaha işçileri, veterinerler, hayvan sağlıkmemurları, hayvan bakıcıları, etpaketleyicileri hayvan atıkları ile temasetmemeli ve eldiven giymeleri sağlanmalı• Etler iyice pişirilerek tüketilmeli

EPİDEMİYOLOJİ•B.abortus’a sığır yetiştirilen her ülkederastlamak mümkündür.•B. melitensis ise Avustralya dahil dünyanınher yerinde bulunmakla birlikte, endemikolarak en çok Akdeniz Bölgesi ülkelerinde(Fransa, İtalya, Malta, Yunanistan, Tunus,Portekiz, Cezayir, Mısır, İran, Yugoslavyave Türkiye) ve Meksika, Latin Amerika gibidünyanın güney ülkelerinde bulunmaktadır.

Tablo 3: Brusella enfeksiyonun yıllara göre bazı ülkelerdegörülme durumuÜlke Tarih OlguAlmanya 1975-1981 86İspanya 1984 9212Portekiz 1981 426Fransa 1985 2261İtalya 1980 2374Yunanistan 1981 948İran 1970-1980 1000Kuveyt 1984 721ABD 1965-1978 237Arjantin 1970-1980 1000Meksika 1970-1980 1000Peru 1967 2627

Tablo 4: Türkiyede yıllara göre bruselloz vakalarıve ölümlerYıllar Vaka Sayısı Ölüm1970 – 1980 909 31980 – 1990 17.920 81991 4658 41992 6197 _1993 6795 21994 8363 _1995 8184 9

• Kırsal kesimde B. melitensis, büyükşehirlerde B. abortus enfeksiyonuyaygındır.• Kırsal alanlarda daha fazla görülür.• Yaz aylarında dört kat fazla görülür• Hastalık hayvanların yavrulamazamanı ile taze sütün en fazla tüketildiğive taze peynirin yapıldığı Mart -Haziran ayları arasında artışgöstermektedir.