Kimi Tütün Çeşitlerinin Yetiştirilebilmesine Uygun Ekim Alanlarının ...

1EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ(YÜKSEK LİSANS TEZİ)KİMİ TÜTÜN ÇEŞİTLERİNİN YETİŞTİRİLEBİLMESİNEUYGUN EKİM ALANLARININ UZAKTAN ALGILAMATEKNİĞİ KULLANILARAK BELİRLENMESİ ve BUNLARINCOĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ YAZILIMLARI ORTAMINDASORGULANMASI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMASultan DAŞDEMİRToprak Anabilim DalıBilim Dalı Kodu : 501.13.01Sunuş Tarihi : 09/08/2006Tez Danışmanı : Prof. Dr. Ünal ALTINBAŞBornova-İZMİR

2ÖZETKİMİ TÜTÜN ÇEŞİTLERİNİN YETİŞTİRİLEBİLMESİNEUYGUN EKİM ALANLARININ UZAKTAN ALGILAMATEKNİĞİ KULLANILARAK BELİRLENMESİ ve BUNLARINCOĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ YAZILIMLARI ORTAMINDASORGULANMASI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMADAŞDEMİR, SultanYüksek Lisans Tezi, Toprak BölümüTez Danışmanı: Prof. Dr. Ünal ALTINBAŞAğustos 2006, 180 sayfaBu araştırma, birbiri ile ilişkili iki bölümden oluşmuştur ve ilkbölümde Akhisar ilçesinde yaygın olarak tarımı yapılan ve ekonomikdeğeri yüksek olan tütün bitkisi ekim alanlarının 2005 yılı alansalgenişliklerinin uzaktan algılama tekniği kullanılarak belirlenmesiamaçlanmıştır. Bu bağlamda Temmuz 2005 için ASTER uydugörüntüleri alınmış, Intergraph Image Analyst yazılımı kullanılarakgörüntü işleme aşamaları yürütülmüştür. ASTER 342 (RGB) bandkombinasyonları oluşturularak, daha önceden hazırlanan sayısal altlıkharita yardımıyla görüntü gerçek kuzeyine yönlendirilmiş, contrastgaussianyöntemi ile zenginleştirilmiştir. Uydu görüntülerininsınıflandırılmasında Para-ML yöntemi kullanılmıştır. ASTER uydugörüntüsü kullanılarak %89 (overall accuracy) doğruluk oranı ile tütündikili alanların belirlenebileceği saptanmıştır.. Sınıflandırma sonuçlarının

3doğruluk analizleri, yer kontrolleri ile yapılmıştır ve yer gerçeğikontrollerinde doğruluk oranı %62.82 olarak belirlenmiştir.Araştırmanın ikinci bölümü yöre için tütün yetiştiriciliğine uygunalanların coğrafi bilgi sistemi yazılımları ortamında sorgulanarakharitalanmasına yöneliktir. Bu amaçla 1/25.000 ölçekli topografikharitalar ve toprak haritaları kullanılmıştır. Tüm kartografik verilercoğrafi bilgi sistemi (CBS) kurallarına göre bilgisayar ortamına girilmişve ekran sayısallaştırması yöntemi ile sayısallaştırılmıştır. Çalışma alanıtematik haritaları üretilmiş, Oriental ve Virginia tütün çeşitlerinin toprakistekleri belirlenerek sorgulamalar yapılmış ve sonuç haritalarıüretilmiştir.Anahtar sözcükler: Uzaktan algılama (UA), coğrafi bilgi sistemi (CBS),tütün, ASTER.

4ABSTRACTA RESEARCH ON DETERMINATION OF SUITABLEGROWING SITES FOR PLANTING SOME TOBACCO SPECIESUSING REMOTE SENSING TECHNIQUE AND QUERYING OFTHESE IN A GEOGRAPHICAL INFORMATION SYSTEMENVIRONMENTDAŞDEMİR, SultanMsc. in Agriculture Eng.Supervisor: Prof. Ünal ALTINBAŞAugust 2006, 180 pagesThe research was conducted in two parts. In the first part, theobjective of the study was to determine the planted areas of tobacco plantwhich has a economic potential and also is a common plant produced inthe region by using remote sensing technique in the growing season of2005. In this part, ASTER satellite images acquired in July, 2005 werereceived and image processing were carried out by using IntergraphImage Analyst Package. First 342 (RGB) band combination wereconstructed, images were oriented to the real north with the help ofpreviously prepared digital base map, then enhanced by Contrast-Gaussion method. Para_ML ( Parallelpipped- Maksimum Likelihood)classification method was used to classify the satellite images.

7İÇİNDEKİLERSayfaÖZETVABSTRACTVIITEŞEKKÜRIXİÇİNDEKİLERXIŞEKİLLER DİZİNİXIVÇİZELGELER DİZİNİXIXKISALTMALAR DİZİNİXXI1. GİRİŞ………………………………………………… 12. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………………… 33. UZAKTAN ALGILAMA TEKNİĞİ ve KULLANIMALANLARI………………………………………….. 114. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ ve KULLANIMALANLARI………………………………………….. 205. TÜTÜN BİTKİSİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİve EKOLOJİK İSTEKLERİ…………………………. 295.1. Araştırma Yöresinde Yetiştirilen “Türk Tütünleri”ninÖzellikleri……………………………………………. 335.2. Dünya ve Türkiye’de Tütünün Durumu……………... 405.3. Türkiye’deki Potansiyel Tütün Ekim Alanları ve BuBitkinin Ülke Ekonomisi İçin Önemi………………... 445.4. Tütün Bitkisinin İklim İstekleri……………………… 495.5. Tütün Bitkisinin Toprak İstekleri……………………. 51

8İÇİNDEKİLER (devam)6. ARAŞTIRMA YERİ, ÖZDEK ve YÖNTEM……….. 546.1. Araştırma Yeri……………………………………….. 546.1.1. Araştırma Yöresi Coğrafi Konumu………………….. 546.1.2. Araştırma Yöresi Jeoloji ve Jeomorfolojisi………….. 566.1.3. Araştırma Yöresi İklim Özellikleri…………………... 596.1.4. Araştırma Yöresi Toprak Özellikleri ve BüyükToprak Grupları……………………………………… 646.1.5. Araştırma Yöresi Doğal Bitki Örtüsü………………... 716.1.6. Araştırma Yöresinde Yetiştirilen Kültür Bitkileri…… 726.2. Özdek………………………………………………… 726.3. Yöntem………………………………………………. 956.3.1. Veri girişi - Sayısallaştırma ve veri tabanı oluşturma.. 956.3.2. Arazi Çalışmaları…………………………………….. 976.3.3. Uydu Görüntülerinin İşleme Aşamaları……………… 1006.3.4. Çalışma alanın sayısal arazi modelinin oluşturulması.. 1077. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA……... 1147.1. Uzaktan Algılama Tekniği Uygulamaları…………… 1147.1.1. Toprak Analiz Sonuçları ve Yorumlanması…………. 1147.1.2. Uzaktan Algılama Tekniği-Uydu VerileriKullanılarak Doğal ve Kültürel Bitki ÖrtüsününBelirlenmesi………………………………………….. 1187.1.3. Tütün Bitkisinin Uydu Görüntülerinde GörülebilirliğiÜzerine Etkili Faktörler ve Görülebilme Yüzdesi…… 127

9İÇİNDEKİLER (devam)7.1.4. Sınıflandırma Sonuçları ve Ekili Alan Bilgileri……… 1337.1.5. Doğruluk Analizi…………………………………….. 1427.2. Coğrafi Bilgi Sistemi Uygulamaları…………………. 1437.2.1. Araştırma Yöresine Ait Tematik Haritalar veYorumlanması……………………………………….. 1437.2.2. Tütün Dikili Alan Sorgulamalarında ÖlçütlerinBelirlenmesi, Sorgulama Modeli Oluşturulması VeTütün Yetiştirilmesine Uygun AlanlarınHaritalanması Ve Yorumlanması…………………….. 1598. SONUÇ……………………………………………… 164KAYNAKLAR DİZİNİ……………………………… 168ÖZGEÇMİŞ………………………………………….. 180

10ŞEKİLLER DİZİNİŞekilSayfaŞekil 3.1. Uzaktan Algılama Tekniğinin 4 temel ilkesi………….. 12Şekil 3.2. Elektromanyetik enerjinin dalga boylarına göredağılımları…………………………………………….. 13Şekil 3.3. Bir bitki yaprağına gelen ve yansıyan enerji özellikleri. 14Şekil 3.4. Ayrımlı elemanları tanımlayan değişik renk veyansımaya sahip pikseller……………………………... 15Şekil 4.1. Coğrafi veri türleri…………………………………….. 21Şekil 4.2. Coğrafi bilgi sisteminin temel bileşenleri……………... 23Şekil 4.3. Coğrafi bilgi sistemlerinde verilerin saklanmasındauygulanan katman yöntemi…………………………… 24Şekil 5.1. Akhisar 97 tütün çeşidi……………………………….. 34Şekil 5.2. Sarıbağlar 407 tütün çeşidi……………………………. 35Şekil 5.3. Usturalı 97 tütün çeşidi………………………………... 36Şekil 5.4. Reşatbey tütün çeşidi………………………………….. 37Şekil 5.5. Otan 97 tütün çeşidi…………………………………… 38Şekil 5.6. İzmir Özbaş tütün çeşidi………………………………. 39Şekil 6.1. Araştırma yöresi yer bildirim haritası…………………. 55Şekil 6.2. Çalışma Alanı toprak taksonomik grupları haritası… 70Şekil 6.3. Çalışma alanını gösterir pafta mozaiği………………… 74Şekil 6.4. Pedon 6’nın tütün arazisi……………………………… 82Şekil 6.5. Pedon 9’un örneklendiği tütün arazisinin genelgörünümü……………………………………………… 86

11ŞEKİLLER DİZİNİ (devam)ŞekilSayfaŞekil 6.6. Pedon 9’un örneklendiği tütün arazisinin yakındangörünümü …………………………………………… 86Şekil 6.7. Toprak örneklemesinin yapıldığı pedon 10 a aitarazide birkaç el kırımı yapılmış tütün bitkisiningörünümü……………………………………………. 88Şekil 6.8. Pedon 15’in bulunduğu Fluventler üzerindeki tütünarazisi……………………………………………….. 94Şekil 6.9. 1/25.000 ölçekli çalışma alanı sayısal altlık haritası 96Şekil 6.10. Çeşitli verilerin coğrafi bilgi sistemi kurallarıuyarınca katmanlar şeklinde veri tabanı oluşturulması 97Şekil 6.11. Tütün bitkisinin toprağı örtme yüzdesi……………… 100Şekil 6.12. Araştırma yöresine ait ASTER (342) (RGB) uydugörüntüsü (Rektifikasyon öncesi ve sonrası)……….. 102Şekil 6.13. ASTER 342 (2005) uydu görüntüsünün çalışma alanısınırları………………………………………………102Şekil 6.14. Araştırma yöresine ait, zenginleştirilmemiş (üsttekigörüntü) ve bitki desenine göre zenginleştirilmiş(alttaki görüntü) ASTER 342 uydu görüntüsü………. 104Şekil 6.15. Kontrollü sınıflandırma sonucu elde edilen çalışmaalanına ait arazi örtüsü haritası………………………. 106Şekil 6.16. Çalışma alanının eşyükselti eğrisi mozaik haritası….. 108

12ŞEKİLLER DİZİNİ (devam)Şekil 6.17. Araştırma yöresine ait 90 m yersel çözünürlüklüsayısal yükseklik modeli…………………………..… 109Şekil 6.18. Çalışma alanına ait sayısal arazi modeli üzerineyerleştirilmiş ASTER (342)uydu görüntüsü………… 110Şekil 6.19. Çalışma alanına ait 3 boyutlu sayısal arazi modeli veüzerine yerleştirilmiş uydu görüntüsü………………. 111Şekil 6.20. Yöntem aşamaları akış diyagramı…………………… 113Şekil 7.1. Tütün bitki örtüsüne ait ASTER uydusu 2, 3 ve 4.bantlarına ait yansıma verileri frekansı………………124Şekil 7.2. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere aitelektromanyetik yansıma verileri 3. band frekansgrafiği………………………………………………..125Şekil 7.3. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere aitelektromanyetik yansıma verileri 4. band frekansgrafiği………………………………………………..126Şekil 7.4. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere aitelektromanyetik yansıma verileri 2. band frekansgrafiği………………………………………………..126Şekil 7.5. İlk el kırımı ile tütün bitkisinin örtme yüzdesindekideğişimler…………………………………………… 130

14ŞEKİLLER DİZİNİ (devam)ŞekilSayfaŞekil 7.18. Çalışma alanı toprak derinliği haritası………….……. 152Şekil 7.19. Çalışma alanı eğim haritası……………………..…… 153Şekil 7.20. Çalışma alanı erozyon haritası…………………..….. 154Şekil 7.21. Çalışma alanı kayalık haritası……………………..… 155Şekil 7.22. Çalışma alanı şimdiki arazi kullanımı haritası……..... 156Şekil 7.23. Çalışma alanı amenajman haritası…………………… 158Şekil 7.24. Araştırmada kullanılan veri katmanları……………… 159Şekil 7.25. Oriental ve Virginia tütünlerin yetiştirilmesine uygunortamların sorgulanmasında kullanılan sorgulama 160modeli………………………………………………Şekil 7.26. Türk (Şark) tütünlerinin yetiştirilmesine uygun 161alanlar………………………………………………..Şekil 7.27. Virginia tütün çeşidinin yetiştirilmesine uygun 162alanlar………………………………………………..

16ÇİZELGELER DİZİNİ (devam)Çizelge 7.5. Kıyı Ege yöresinde başlıca bitki türlerininörtme yüzdeleri………………………………. 128Çizelge 7.6. Çalışma alanı bitkilerinin sınıflandırma hatamatrisi sonuçları (kuzey görüntüsü)…………. 136Çizelge 7.7. Çalışma alanı bitkilerinin sınıflandırma hatamatrisi sonuçları (güney görüntüsü)…………. 137Çizelge 7.8. Çalışma alanı içerisindeki sınıfların % sel vealansal dağılımları……………………………. 142Çizelge 7.9. Eğim grupları(%)……………………………. 145Çizelge 7.10. Derinlik sınıfları (cm)……………………….. 145Çizelge 7.11. Drenaj sınıfları………………………………. 145Çizelge 7.12. Toprak dokusu………………………………. 146Çizelge 7.13. Erozyon………………………………………. 146

17KISALTMALAR DİZİNİASTERAKYSBTGCBSÇEDDEMDTMEBDKGPSKTKuTKuKTNPKŞAKVNIRAdvanced Spaceborne Thermal Emission andReflection RadiometerArazi Kullanım Yetenek SınıfıBüyük Toprak GrubuCoğrafi Bilgi SistemiÇevresel Etki DeğerlendirmesiDigital Elevation ModelDigital Terrain ModelEğim-Bünye-Derinlik KombinasyonuGlobal Positioning SystemKilli TınKumlu TınKumlu Killi TınAzot-Fosfor-PotasyumŞimdiki Arazi KullanımıVisible Near Infrared

181. GİRİŞBu araştırmada, tütün yetiştirilmesine uygun mevcut vepotansiyel ekim alanlarının uzaktan algılama tekniği ve coğrafi bilgisistemi (CBS) kullanılarak, önceden sağlıklı ve doğru bir biçimdebelirlenmesi amaçlanmıştır. Ülkemizde tarımsal ürünler içerisindeekonomik değeri yüksek olan ve çalışma alanında en yaygın üretimiyapılan ürünlerden bir diğeri de tütündür. Pek çok tütün üretici ailesini vetütün sanayisini yakından ilgilendiren tütün bitkisinin üretim veteknolojisi politikalarında, potansiyel ekim alanları ile güncel ekili alanbilgilerinin ve coğrafi dağılım sınırlarının belirlenmesi, tarımsal planlamagirdilerinde temel veri özelliği taşımaktadır. Hazırlanan bu veri tabanınınbölge için yapılması planlanan diğer çalışmalar için de bir başvurukaynağı oluşturacağı şüphesizdir. Bu araştırma ile tütün örtü alanlarınınuydu teknolojisi kullanılarak alansal dağılımlarının haritalanabilirliğiüzerine çalışmalar yapmak ve bu amaca yönelik harita altlığı ile birliktespektral özellikleri içeren bir veri tabanı oluşturulmasına yöneliktir.Buradan ulaşılacak sonuç ya da sonuçlara göre öncelikle yöre, bölge vedaha sonrada ülke genelinde mevcut ve potansiyel tütün dikili alanlarınharitalanması hedeflenmektedir. Bu tez projesi ile ASTER uydugörüntüleri ve bunları işlemeye yönelik yazılımlar yanında CBSmantığına göre hazırlanan veritabanı ve bu verilerin ilişkilendirilmesi ileoluşturulan karar destek sistemi, öncelikle bölgesel bazda ve genelde iseülkesel bazda akılcı, üretken, sürekli ve sürdürülebilir yeni ve çağdaş birteknolojinin tarımsal alanlara uyarlaması da sağlanmış olacaktır.Bu araştırma ile Akhisar ilçesine ait 1/25.000’lik topografik haritalarve 1/25.000’lik toprak haritalarından oluşan veri tabanı kullanılarak,

19uzaktan algılama tekniğinin duyarlılığı ortaya konulmuş, kullanılanASTER uydu görüntüleri, Image Analyst uydu görüntüsü işleme ve GISyazılımları ile değerlendirilmiştir. Yöreye ait “potansiyel tütün ekimalanları” sorgulanmış ve “mevcut ekim-dikim alanları” uydu görüntülerisınıflandırılarak belirlenmiştir. Son yıllarda yörede tütün üretici sayısınınazaldığı göz önünde bulundurularak, üreticinin yöneldiği ürünleraraştırılmış ve yöre için seçenekli ürünler ortaya konularak arazikullanım planlaması kararları önerileri getirilmiş ve böylece gerek veritabanının duyarlı ve geniş içerikli olarak oluşturulması, gerekse de arazikullanım planlaması kararlarının tarım politikasının temel taşı olmasıdolayısıyla, ileride değişik uygulamalarda da kullanılması sağlanmışolacaktır.

202. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR2.1. Araştırma Yöresi ve Çevresine Yönelik Çalışmalar:Erlat (1997), Manisa-Akhisar ovalarını tarımsal klimatolojiyönünden incelediği çalışmasında, yörede yoğun olarak yetiştirilen tütün,çekirdeksiz üzüm, pamuk ve zeytin vb. tarımsal ürünlerin,, tropikal veyarı-tropikal kökenli olmaları nedeniyle ayrımlı iklim elemanlarından enyüksek düzeyde etkilendiğini bildirmiş, ekim ve hasat dönemlerindegörülen don, dolu, kırağı gibi klimatik olaylar ve zaman zaman yaşanankuraklıkların, alınan ürünün kalitesi ve niceliğini olumsuz yöndeetkilediğini belirtmiştir. Yörede yetiştirilen her bir ürün için iklim vetoprak isteklerinin ayrıntılı olarak verildiği çalışmada, bu bitkilerinvejetasyon süreçleri boyunca süregelen ve klimatolojik özelliklerdenkaynaklanan sorunları ve buna koşut olarak ta çözüm önerilerini ortayakoymuştur.Temuçin (1991), Manisa-Akhisar ovalarındaki iklim ve çevreselilişkileri araştırdığı çalışmada; radyasyon miktarı, sıcaklık dağılımı, başatrüzgar yönü, yağış niceliği, don olayı vb. klimatik elemanların yeryüzüşekilleri, jeoloji, toprak, bitki örtüsü ilişkilerini ayrı ayrı incelemiştir.Araştırma sonuçlarına göre; yörede kültür bitkileri üzerinde zararlara yolaçan iki iklim faktörü don olayı ve dolu yağışı yanında, Manisa-Akhisarovalarında dolaylı olarak en büyük sorunu rüzgar olarak belirtmiştir.Ayrıca yöreye düşen yağışlarının %49’unun erosif nitelikte olduğubildirilmiştir.

21Tuncay vd. (1986), Akhisar-Manisa bölgesinde tütün yetiştirilenalanların toprak özelliklerini ve bu özelliklerin, tütün kalitesi üzerine olanetkilerini incelemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre, tütün yetiştirilenarazilerin taban, kır taban ve kır araziler şeklinde klasik sınıflandırılmasıyerine, bu arazilerin, arazi kullanım yetenek sınıflarına göresınıflandırılmasının daha bilimsel olacağı sonucuna varılmıştır. Enkaliteli tütünlerin II ve III. sınıf araziler üzerinde yetiştiğinin ortayakonulduğu çalışmada; I. sınıf arazilerde kalitenin, IV. sınıf arazilerdetütün kalitesi yanında, verimin de azaldığı belirtmişlerdir. Çalışmadaayrıca, NPK ve organik madde içeriklerinin kalite ölçütleri arasındakiilişkileri istatistiksel yönden önemli bulunmamış, buna karşın toprağınfiziksel özellikleri ile mikro besin element içeriklerinin tütün kalitesiüzerinde oldukça büyük bir öneme sahip olduğu vurgulanmıştır.DSİ II. Bölge Müdürlüğü (1966), Akhisar ovası drenaj etütraporunda, etüt alanı topraklarının daha çok Alluviyal ve Kolluviyalarazilerden oluştuğu ve drenaj sorunu olan alanların ise, taban arazilerüzerinde şekillenen ve kil dokulu Alluviyal toprakların yer aldığıKayışlar-Mecidiye köyleri arası ile Dayıoğlu, Eroğlu, Sünnetçiler köyleriarasındaki araziler ile Medar köyü civarındaki alanlarda dağılımgösterdiğini ortaya koymuşlardır.2.2. Kullanılacak Yönteme Yönelik Çalışmalar:Altınbaş vd. (2001), Landsat–5 TM ve Landsat–7 ETM uydugörüntülerinde 4-5-3 band kombinasyonunu kullanarak yaptıklarıçalışmada, 2000 yılı için tüm Ege Bölgesinin pamuk ekili alanlarını ve

22ürün rekoltesini belirlemişlerdir. Çalışmanın başarıya ulaşmasısonucunda aynı çalışma 2000–2006 yılları arasında rutin olaraktekrarlanmış ve Ege bölgesi pamuk ürün rekoltesi belirlenmiştir.Maji et al. (2001), Hindistan-Arunachal Pradesh eyaletinin toprakbilgi sistemini belirlemeyi amaçladıkları çalışmada, 1/250.000 liktopografik paftaları ARCINFO yazılımında sayısallaştırmışlardır. Araziçalışmalarında, açılan her pedon için toprak örneklerinin çeşitlimorfolojik ve fizyografya ile olan ilişkileri yanında, bunların kimyasalözellikleri analiz edilmiş ve belirlenen topraklar haritalanmış vesınıflandırılmıştır. Çalışmada kullanılan Landsat uydu görüntüleri, arazişeklinin belirlenmesi, fizyografik tabanlı haritaların hazırlanması vetopografik paftaların transfer edilmesi ile yorumlanmıştır. Eğim haritası,arazi kullanımı ve toprak kaynağı bilgilerini içeren tematik haritalaroluşturulmuş ve sonuçta arazi şekli, toprak derinliği, toprak dokusu,erozyon ve toprak tepkimesi tematik haritaları coğrafi bilgi sistemindeyeniden sınıflandırma tekniği kullanılarak oluşturulmuştur.Altınbaş ve ark.(1997), Büyük Menderes Deltası (Aşağı SökeOvası) Tuzlu ve Alkali Topraklarının (Halaquept) oluşum dinamiğiyanında, Landsat 5 TM uydu görüntüleri ile Tuzlu-Alkali topraklarınınsınırlarını belirleyip derecelendirilmesinin yanında haritalanmasını dagerçekleştirmişlerdir.Tapiador ve Casanova (2003), Segovia (Ispanya) bölgesinin arazikullanım planlaması için uzaktan algılama tekniği bağlamında,LANDSAT-TM, IRS-ID Pan ve hava fotoğraflarını ve CORİNEyöntemini kullanmışlar ve elde ettikleri bilgileri Coğrafi Bilgi Sistemineentegre etmişlerdir. Araştırmacılar 5 m yersel çözünürlüğe sahip uydu

23görüntüleri ile diğer verilerin birlikte kullanımı ile çözünürlüğünarttırılabileceğini ve sınıflandırmanın kolaylaşacağını belirtmişlerdir.Çullu (2003), Harran Ovası’nda bulunan Arıcan köyü’nün tuzlutoprakları üzerinde uzaktan algılama tekniği ve coğrafi bilgi sistemi(CBS)yazılımları kullanarak, tuzluluğun ürün verimine olan etkisinibelirlemiştir. Çalışma alanını simgeleyen toprak serilerinden alınantoprak örnekleri üzerinde fiziksel ve kimyasal analizler yapılarak,topraklara ait elektriksel iletkenlik (EC) haritası oluşturmuştur. Yerkontrol verileri temelinde, 2000 yılı temmuz ayı IRS LISS III uydugörüntülerini sınıflandırmış ve çalışma alanının arazi kullanımharitalarını oluşturmuştur. Çalışma sonucunda pamuk ve buğdayüretiminde tuzluluk etkisinin belirlenmesinde, uzaktan algılama tekniğive coğrafi bilgi sisteminin kullanımının uygun olduğunu belirlemiştir.Meijerink (1977), uzaktan algılama tekniğinin temelini,yeryüzünde dağılım gösteren elemanlarla, bunların çevrelerine yönelikbilgilerin hiçbir fiziksel ilişkiye girmeden belirli uzaklıklardan algılanansayısal görüntülerin ölçülmesi, sayısallaştırılması ve yorumlanmasıilkesine dayandığını belirtmiştir (Altınbaş vd., 2001). Uzaktanalgılamanın temel kuralı, uzay boşluğundaki algılayıcının görüntüalanına giren yeryüzündeki ayrımlı cisimlerin yüzeyinden yansıyanelektromanyetik veya salınan termal enerjinin uydularca algılanıp kayıtedilmesidir. Bu çağımız tekniği ile daha kısa zamanda ve doğruya enyakın sonuçlar elde edilirken, yeryüzüne ait tüm doğal ve kültürelelemanların sağlıklı ve güncel bir şekilde belirlenmesi kolaylıklayapılabilmektedir.

24Dinç (1997), Uydu verileri ile uzaydan yapılan yeryüzüalgılamalarının temeli, görünür bölge ve kızıl ötesi dalga boylarınıgörüntüleyen çok bantlı algılayıcıların işlerlik göstermesidir. Çünkübunlar elektromanyetik spektrumun ayrımlı bölgelerinde ve özellikledekızıl ötesi (IR) dilimlerinde çok bantlı sayısal algılama düzenekleri iledonatılmışlardır. Bu bağlamda kızıl ötesi dalga boylarında (0.7-3µm)yeryüzü örtü tipleri görünebilir bölgeye (0.4-0.7µm) göre ayırt edilmesikolaylıkla mümkün olmakta ve sonuçta, toprak, bitki, su yüzeyi ve kayahakkında daha doğru ve kesin bilgiler elde edilmektedir.Kurucu vd. (1991), Humilladero (İspanya)’ da yaptıklarıaraştırmada, zeytin ve bağ alanlarının Landsat uydu görüntülerindegörülebilirliğini araştırmışlardır. Zeytin plantasyonunun belirlenmesindetoprak renginin ve yeşil örtünün toprağı örtme yüzdesinin mutlakbilinmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Toprağı örtme oranının %17’denfazla olması ve toprak renginin bilinmesi durumunda, zeytin ve bağbitkilerinin uydu görüntülerinde saptanabildiğini bildirmişlerdir.Türk ve Altınbaş (1998), Büyük Menderes Deltası kıyılarınınjeomorfolojik konumunu ve oluşum şeklini araştırmış, 1986 ve 1995yıllarına ait Landsat-5 TM' in 1., 2., 3., 4., 5. ve 7. bandlarının tek tek veüçlü kombinasyonları şeklinde inceleyerek, yöreyi denizden itibarenkumsallar, kumullar, lagün, marş ve tuzlu bataklık ile karasal alanşeklinde belirtmiş, ve bunların sınırlarını çizmiştir. Bu çalışmada güncelarazi kullanımı yanında doğal sulak alanların ortaya çıkarılması iletarımsal sit arazileri ile doğal yaşama uygun alanların ekolojik dengeleriiçindeki sürekliliği vurgulanmıştır.

25Özden ve Altınbaş (2004), Uzaktan Algılama Tekniği kullanılarakayrımlı toprak taksonomik gruplarının modellenmesi üzerine yaptığıçalışmada, Rhodoxeralf, Haplrendoll ve Xerofluvent büyük toprakgruplarına ait yansıma verileri ile toprak analiz verilerinin istatistikselanalizlerini SPSS yazılımını kullanarak yapmış; nemli ve ıslakkoşullardaki spektroradyometrik yansıma verilerine göre bu toprakgruplarını Haplrendoll > Xerofluvent >Rhodoxeralf şeklinde sıralamıştır.Toprakların yansıma verilerinin; toprak rengi, kireç içeriği, toprakdokusu, % nem niceliği ve organik madde ile ilişkili olduğunu ortayakoymuştur.Çullu ve Gündoğan (1997), Nisan ve Ağustos aylarına ait LandsatTM uydu verilerinin 3., 4. ve 5. band kombinasyonlarını kullanarakyaptıkları çalışmada, Şanlıurfa ili Bozova ilçesindeki mevcut arazikullanım türlerini belirlemişler ve tarla, mera, nadas, bahçe ve ormanolarak sınıflandırmışlardır.Gencer Güler (2002), Selçuk-Pamucak sulak alan örneğinde ÇEDve alan kullanım kararları üzerine bir araştırma yapmış, çalışmada, alanınpotansiyeli doğrultusunda sınıflandırma yaparak, alan kullanımkararlarına yönelik ilkeler ve yöre için baskı unsurlarını belirlemiş ve herbir baskı unsuru için farklı modeller oluşturarak bunları Coğrafi BilgiSistemi yazılımları ortamında sorgulamıştır. Sonuçların harita ve raporşeklinde verildiği çalışmada inceleme alanındaki ayrımlı bölgeler içinkullanım planlaması önerileri verilmiştir.Ölgen (2002), Aşağı Bakırçay vadisi ve çevresinin jeomorfolojisikonulu çalışmasında, jeoloji, bitki örtüsü, iklim ve toprak özelliklerininayrıntılı olarak ele aldığı çalışmada, jeomorfolojik özellikler hava

26fotoğrafları ve uydu görüntüleri kullanılarak belirlemiş, arazi kullanımtasarımı için planlayıcılar, halk ve akademisyenlerle anketler yapmış,verilen yanıtları doğal koşullar ile entegre olarak kullanarak oluşturduğusenaryolar doğrultusunda, CBS yardımıyla mekânsal analizlerişlerliğinde sonuçları, harita ve raporlar şeklinde vermiştir.2.3. Araştırma Özdeği Tütün Bitkisine Yönelik Çalışmalarİncekara (1971), derin toprak profiline sahip, üretken, kil veyakilli-kum dokuya sahip kırmızı ve sarı renkli, podzol toprakların başarılıbir tütün yetiştiriciliği için uygun olduğunu belirtirken, Geus (1967) ise,derin profilli, geçirgen, kum veya milli-kum dokulu toprakların dahauygun olduğunu bildirmiştir.Purseglove (1968), tütün bitkisinin topraktaki değişimlere karşıen duyarlı bitkilerden biri olduğunu vurgularken, elde edilecek tütünyaprağı tipinin ve kullanım şeklinin toprağın sahip olduğu özellikleregöre şekillendiğini bildirmiştir. Toprak özelliklerinin, tütün tat vekokusuna çok fazla etki ettiğini savunan araştırmacı, aynı çeşidin ayrımlıtopraklarda yetiştirilmesi konumunda, o tütünün sahip olduğu aromatiközelliklerinin tamamen değişebildiğini belirtmiştir.Usturalı (1995), Oriental (Türk) tütünleri ile bir karşılaştırmayaparak, Virginia (Flue-cured) tütünlerinin entansif tarım bitkisiolduğunu ve üzerinde yetiştirileceği toprak bakımından daha seçici olanbu tütünlerin, sulama, gübreleme ve kimyasal ilaç kullanımınıgerektirdiğini belirtmiştir.

27Tepecik (2002), Flue Cured tütün çeşidi üzerine yaptığıçalışmada, Düzce ili merkeze bağlı Otluoğlu köyünde ve çiftçikoşullarında yürütülen denemede, deneme parsellerine ayrımlı potasyumşekilleri uygulamış ve kaliteye olan etkilerini araştırmıştır. Sonuç olarak,verim açısından en yüksek değerin K 2 SO 4 uygulaması ile elde edildiği vebunu KNO 3 uygulamasının izlediği bildirilen çalışmada, uygulamalarınyaprak rengi vb. diğer kalite özelliklerine olan etkileri de açıklanmıştır.Peksüslü (1998), kimi Şark tipi tütün çeşitlerinin İzmir-Bornovakoşullarında morfolojik, fizyolojik ve biyokimyasal özellikleriniaraştırdığı çalışmada, kurduğu deneme parsellerinde ayrımlı üretimbölgelerine ait çeşitler ile Ege çeşitlerinden Karabağlar 6265, Ege 64,Akhisar 97 çeşitleri olmak üzere 16 Türk tütün çeşidinin ıslah hatları vekalite özellikleri analizlenerek ayrı ayrı değerlendirmiştir.

283. UZAKTAN ALGILAMA (UA) TEKNİĞİ VE KULLANIMALANLARIUzaktan algılama tekniği; pasif (güneş enerjisi) veya aktif (radar)yöntem kullanılarak, yeryüzünde yansıyan elektromanyetik enerjininuzaya yerleştirilmiş algılayıcılar (sensor) sayesinde, yansıyan enerjininsayısal olarak algılanıp yeryüzündeki gözlem platformlarınagönderilmesi ve bunların radyometrik ve geometrik düzeltmeleriyapıldıktan sonra bilgisayar ortamında renklere ve gri-renktonlamasındaki parlaklık seviyelerine göre fotoğrafa benzeyecek şekildegörüntüye dönüştürülmesi ve yorumlanması temeline dayanır (Altınbaşvd., 2003).Uzaktan algılama tekniğinin uygulanması dört temel ilkeyedayanmaktadır (Altınbaş vd, 2003). Bunlar; radyasyon ya daelektromanyetik enerji, atmosferik geçiş koridoru, elektromanyetikenerjinin soğurulması ya da yansıtılmasını gerçekleştiren doğal elemanlarve yansıyan ya da yayılan elektromanyetik enerjinin algılandığı algılamadüzenekleri ile onları taşıyan platformlardır (Şekil 3.1).

29Şekil 3.1. Uzaktan Algılama Tekniğinin 4 temel ilkesi(Altınbaş vd, 2003)Uzaktan algılamanın temel kuralı, uzay boşluğunun belirliyörüngelerine yerleştirilmiş algılayıcıların görüntü alanına giren doğal veyapay yeryüzü elemanlarının yüzeyinden yansıyan veya yüzeyindensalınan elektromanyetik enerjinin algılanarak kayıt edilmesidir. Hercismin kendine özgü yansıma veya sıcaklık yayma özelliği vardır.Algılama düzenekleri, elektromanyetik tayfın değişik dilimlerinde (0.3-15 µm), cisimlerin özelliklerine göre yansıyan enerjiyi ayrımlı dalgaboylarında kayıt ederek çalışırlar. Uzaktan algılama tekniğindeelektromanyetik enerji kaynağı güneş ya da elektromanyetik dalga üretenyapay bir cihaz olabilir. Güneş enerjisi kullanımı pasif uzaktan algılamatekniği olarak isimlendirilirken, yapay enerji kaynağı kullanımı ise aktif

30uzaktan algılama tekniği (radar) olarak tanımlanır. Alıcılar,elektromanyetik spektrumun görünebilir (0.4-0.5 µm mavi, 0.5-0.6 µmyeşil, 0.6-0.7 µm kırmızı) ve kızıl ötesi (0.7-1.35 µm yakın kızıl ötesi;1.35-3.00 µm orta kızıl ötesi; 3-15 µm uzak kızıl ötesi veya termal)bölgelerindeki enerjiyi algılamaktadırlar (Şekil 3.2). İnsan gözü ancak0.4–0.7 µm dalga boyundaki elektromanyetik enerjiyi algılayabilmekte,bunun dışındaki dalga boylarındaki verileri algılayamamaktadır ( Esetlili,2001).Şekil 3.2. Elektromanyetik enerjinin dalga boylarına göredağılımları (Dinç 1999)Yeryüzündeki her eleman, dokusal özelliklerine bağlı olarakgüneş ışınlarını ayrımlı oranlarda absorbe eder, geçirir ya da yansıtır.Örneğin bitkiler elektromanyetik spektrumun değişik dalga boylarınıkullanmaktadır. Uydu görüntülerinde, görünebilir (visible) bölge dışında

31kalan spektral alanda bitkiler, mavi (0.4–0.5 µm) ve kırmızı (0.5–0.6 µm)dalgaboyunda yer alan enerjiyi bünyelerinde fotosentez için absorbeederken yeşil (0.6–0.7 µm) ve yakın kızılötesi (0.7–0.9µm) dalga boyunuhemen hemen hiç kullanmadan yansıtırlar. İnsan gözü, yansıyan enerjininsadece yeşil dalgaboyundaki bölümünü algılayabildiğinden bitki örtüsübize yeşil olarak görünmektedir (Kurucu, 2002) (Şekil 3.3).Şekil 3.3. Bir bitki yaprağına gelen ve yansıyan enerji özellikleri(Kurucu, 2002b).Bitkilerin sahip olduğu bu özellik nedeniyle uydu görüntülerindetoprak, su, jeolojik özdek vb. diğer elemanlardan oldukça kolay şekildeayırt edilirler. Bunun yanında bitkilerin yeryüzündeki konumları yanitoprağa dik ya da koşut olma durumları, bitkinin boyutları, yaprak

32şekilleri, hücre şekilleri, bitkideki su içeriği, toprağı örtme yüzdeleri gibibirçok faktör yansıma değerlerini etkiler ve her bitki ayrımlı bir yansımadeğeri gösterir. Bu veriler değerlendirilerek bitki türlerini kendi içinde desınıflandırmak mümkündür.Uzaktan algılamada uyduların algılayabildiği en küçükbirim piksel olarak tanımlanır. Görüntülerin piksellerden oluştuğudüşünülürse iyi bir görüntü için piksellerin yer gerçeğindekiyüzölçümlerinin küçük olması arzu edilir (Şekil 3.4).Şekil 3.4. Ayrımlı elemanları tanımlayan değişik renk ve yansımayasahip pikseller (Esetlili, 2001).3.1. Uydu Verilerinin Yorumlanmasındaki AşamalarBilgisayar ortamında görüntü işleme yazılımları kullanılarak uydugörüntülerinin içerdiği her bir band, bilgisayar ortamında görünür şekleve işlemeye hazır konuma getirilir. Uydu görüntülerinin işlenmesi ve

33yorumlanması aşamaları Altınbaş vd. (2001)’ne göre aşağıda maddelerşeklinde açıklanmıştır.‣ Çalışma alanına ait 1/25.000 ölçekli standart topografik haritalardanyararlanılarak yol, yerleşim alanı, ırmak, göl, kıyı ve 50 m' lik eşyükseltieğrileri vb. bilinen ve gerekli elemanlar sayısallaştırıcı (digitizer) veyaekran sayısallaştırılması (screen digitize) yöntemi ile çizilerek sayısal biraltlık harita oluşturulur.‣ Uydu görüntülerinin çekimi esnasında ortaya çıkan görüntü uzaması,sürüklenmesi vb. nedenlerle her köşesinde tekdüze bir ölçeğe sahipolmaması ve kuzey yönünün gerçek kuzeyden uzaklaşmış olarakalgılanmaları nedeniyle görüntülerin kullanımları öncesinde bir düzeltmeişleminden geçmeleri gerekmektedir. Bu nedenle oluşturulan sayısalaltlık harita kullanılarak uydu görüntülerinin “görüntü düzeltmesi(rektifikasyon)” yapılır ve koordinatlandırılması sağlanır.‣ Düzeltilmesi tamamlanmış uydu görüntülerinin, çalışılacak yeryüzüelemanının özelliğine göre gerekli bant kombinasyonları yapılır (pseudocolor composite, false color composite, true color composite).‣ Elemanların ayrıntılı olarak vurgulanması için uydu görüntüleriüzerinde zenginleştirme işlemi (kontrast ve piksellerin sayısal yansımaverilerinin dağılım eğrisinin 0-255 arasında çan eğrisi oluşturacak şekildeyayılması (image enhancement) sağlanır.‣ Görüntüler arazi çalışmaları için hazır şekle getirilerek, test alanlarıseçilir. Arazi çalışmaları süresince yeryüzü elemanlarının uydugörüntüsündeki yerleri, görülme renkleri ve yansıma aralıkları saptanır.Küresel konumlama sistemi-GPS (global position system) kullanılarak

34test alanlarının koordinatları belirlenir ve uydu görüntülerindeki yerlerikesinleştirilir.‣ Arazi çalışmaları süresince elde edilen veriler bağlamında görüntüleryeniden değerlendirilir. Çalışılacak elemanlara ait bilinen yansımaverilerine göre sınıflandırma aralıkları oluşturularak, görüntü kontrollü(supervised) olarak sınıflandırılır.‣ Daha önce sayısallaştırılmış olan haritalar, sınıflandırılmışgörüntü üzerine çakıştırılır. Elde edilen veriler kenar bilgilerine (lejant)ilave edilerek sonuç haritası oluşturulur3.2. Uydu Görüntülerinin Sınıflandırılması ve SınıflandırmaYöntemleriSınıflandırma, uydu görüntülerinin çeşidine, tanımladıklarıelemana ve alınma zamanlarına bağlı olarak ayrımlı yansıma özelliğigösteren piksellerin gruplandırılmaları işlemidir. Sınıflandırmayöntemleri, kullanıcının sınıflandırmaya müdahale edip etmemesine bağlıolarak, “kontrolsüz (unsupervised)” ve kontrollü (supervised)” olmaküzere iki başlık altında incelenir (Shrestha, 1998).Kontrolsüz sınıflandırmada, kullanıcının veya araştırmacınınsınırlı olarak yönlendirmesi ve belirli benzerlik uzaklıkları dikkatealınarak sadece bilgisayar tarafından spektral gruplar oluşturulur. Bu tipsınıflandırma, ilgili alan veya çalışma alanı hakkında daha öncedenbilinen herhangi bir bilgi yoksa kullanılır. Kullanıcının bilgisi sadecebilgisayar tarafından oluşturulan grupların isimlendirilmesinde kullanılır(Esetlili, 2001).

35Kontrollü sınınıflandırmada ise, sınıflandırmayı yapan kişininçalışma alanı hakkında daha önceden bilgi sahibi olması gereklidir.Kontrollü sınıflandırma iki aşamaya ayrılır: Bunlar, çalışma aşaması vekarar verme aşamasıdır. Çalışma aşamasında, sınıflandırmayı yapan kişibilgisayara piksellerin sınırlarını, hangi sınıfta kabul edileceği vepiksellerin alt ve üst sayısal aralıklarını tanıtır. Daha sonra yazılımdaişlem başlatılarak, görüntüyü oluşturan piksellerin hangi sınıf içerisineyerleştirileceği uygulanan sınıflandırma yöntemine göre “karar” verilerekgruplandırılır. Karar verme aşamasında bilgisayar hangi eğitimsınıfındaki piksellerin benzer olduklarını her bir pikseli inceleyereksaptar. Bundan sonra görüntüdeki bütün pikselleri sınıflara atamaişlemini gerçekleştirir. Uzaktan algılama ile ilgili yazılımlarda yaygınolarak kullanılan kontrollü sınıflandırma yöntemlerinden kimileri“Parallelepiped veya Box” sınıflandırma, “Minumum Distance”sınıflandırma, “Maximum Likelihood” sınıflandırma ve “MahalanobisDistance” dırlar (Shrestha, 1998).3.3. Uzaktan Algılama Tekniğinin Kullanım AlanlarıDünyamızın en önemli doğal kaynağı olan toprakların,taksonomik birimlerinin ortaya konulması ve doğal sınırlarının çizimi,jeoloji ve jeomorfoloji, petrol ve madencilik, fay hatlarının belirlenmesi,haritacılık ve yeryüzü coğrafyası, meteoroloji, yeşil doku deseni, havzaetütleri, sanayi alanları, kent yönetimi ve yeni yerleşim alanların tasarımı,pestisid ve insektisid’ten kaynaklanan bitkisel zararların saptanması,toprak ve su kirliliği, okyanus, deniz, göl, akarsular ve kar üzerinde

36araştırmalar, jeotermal alanlar, doğal ve hızlandırılmış toprak aşınımı,ormancılık, doğal, tarihsel ve arkeolojik sit alanları, topoğrafik, askeriamaçlı etütler vb. doğal ve kültürel kaynakların ortaya konulması vb.geniş bir yelpazede kullanılmaktadır (Altınbaş vd., 2003). Ayrıca,Uzaktan Algılama Tekniği, zarar-ziyan saptanması ve tarımsigortacılığının uygulanması, yasal olmayan ürün uygulamalarınınbelirlenmesi, kuraklık etkilerinin izlenmesi, rekolte tahmini gibiuygulamalarda geniş alanlarda çalışılabilmesi ve ilgili bölgenin devamlıizlenebilmesi gibi olanakları sayesinde, tarımla ilgili kurumların veyöneticilerin doğru kararlar vermesine yardımcı olacak güncel bir verikaynağı özelliği taşımaktadır (Altınbaş vd., 2003).

4. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) VE KULLANIMALANLARI37Coğrafi bilgi sitemi kavramının temelini oluşturan, Bilgi,herhangi bir eleman hakkındaki tanımlayıcı bir özelliktir. Bilgilerçeşitlerine göre değerlendirilirler. Bir gözlem veya işlem sonucundaortaya çıkan verilerin, birbirleriyle ilişkilendirilmesi ile elde edilensonuçlara bilgi adı verilir. Veri; bilgiyi oluşturan temel elemandır.Bilgi Sistemi, genel olarak bilgi elde etmek için, verileri öncedenbelirlenmiş biçimlerde anlık yöntemlerle kullanılmak üzere saklayan birsistemdir.4.1. Bilgi Çeşitleri:Coğrafik veriler yapılarına, içerdikleri verinin çeşidine bağlıolarak grafik ya da grafik olmayan veriler olmak üzere iki gruptaincelenirler (Yomralıoğlu, 2000)(Şekil 4.1).Grafik bilgiler; verinin yeri, şekli ve sınırları gibi verileri içermektedir.Bulundukları yerlerin koordinat bilgileri, çizgi ya da poligonu oluşturannoktalar ile belirtilir. Böylece ölçek ve alan bilgilerinin de sunulmasıolanağı vardır. Örneğin kadastral bilgilerde parsel sınırları, yol ya davarsa su yolları birer grafik veridir.Grafik olmayan bilgiler; grafik bilgilere ilişkilendirilmesi gerekenmetin özellikli öznitelik tanımlamaları grafik olmayan bilgileri oluşturur.Genelde grafik bilgileri tamamlar ve veri analiz ve sorgulamalarıçalışmalarında kullanılırlar ve coğrafik veri ile ilişkilendirilmelerine bağlıolarak sorgulama, ya da veri analizi sonucunda grafik veriye ulaşılmasını

38sağlar. Örneğin kadastral bilgilerde parselasyon haritasının içerisindekiparsel numaraları, mülkiyet bilgileri ya da alan bilgileri grafik olmayanverileri oluşturur (Altınbaş vd., 2003).COĞRAFİCOĞRAFİ VARLIK (DETAY) TÜRÜVERİ TÜRÜ Nokta Çizgi AlanGRAFİKŞEKİL VERİSİ(Sembol)o+DetayEtiket Nok.+DetayEtiket Nok.+DetayEtiket Nok.VERİKONUMVERİSİ(Koordinat)Detay Koor.X,yEtiket Koor.Detay Koor.x i ,y iEtiket Koor.Detay Koor.x i ,y iEtiket Koor.x e, y ex e, y ex e, y eGRAFİKOLMAYAN VERİ(Öznitelik )Detay Kodu: 1Rakım : 500 mÇeşidi : AnaNo: 27111Detay Kodu:2Çeşidi : CaddeKaplama: AsfaltŞerit : 2Detay Kodu:3Parsel No : 233Ada No : 45 Sahibi: Ali AKŞekil 4.1. Coğrafi veri türleri (Cingöz, 1999).

394.2. Bilgilerin SınıflandırılmalarıBilgiler içeriklerine göre; mevcut, üretilebilen ve planlanan bilgiolmak üzere üç grup altında incelenir (Yomralıoğlu, 2000). MevcutBilgiler, duragan bilgiler (özel isim vb.), değişken bilgiler (iklimözellikleri) ve birikimli bilgileri (nüfus bilgileri) içerir. Üretilebilenbilgiler, yorum, koordinat vb bilgileri ve planlanan bilgiler ise nazımplan, iş planı vb bilgiler olarak örneklenebilirler.Coğrafi bilgi sistemi (CBS) ; coğrafi konuma dayalı gözlemlerleelde edilen, grafik veya grafik olmayan bilgilerin toplanması, saklanması,işlenmesi ve kullanıcıya sunulması analizlerle yeni üretimlerin yapılmasıişlevlerini bir bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemi olaraktanımlanmaktadır. Bir başka tanımlamaya göre de Coğrafi bilgi sistemi;özel bir amaç için gerçek dünyaya ait mekansal verileri toplayan,depolayan, dönüştüren, analiz eden ve görüntüleyen güçlü bir araçtır(Burrough ve McDonnell, 1998; Ölgen, 2002).CBS 5 temel bileşenden oluşmaktadır (Şekil 4.2).Bunlar;‣ Bilgi sisteminde kullanılan çeşitli formatlarda ve özelliklerdekiveriler,‣ Bilgilerin girileceği, analiz edileceği ve yazılımın kullanılacağı birdonanım,‣ Bilgilerin analiz edileceği ve diğer işlemlerin yapılacağı bir CBSözellikli yazılım,‣ Karar verme ve sistemi kullanacak uzman insan kaynağı,

40‣ Kullanıcının ya da karar vericinin CBS uygulamalarındaaşamalarını gerçekleştireceği bir yöntemVERİYÖNTEMDONANIMYAZILIMKULLANICIŞekil 4.2. Coğrafi bilgi sisteminin temel bileşenleri (Özen, 2005).CBS’ nin tanım, içerik ve yetenekleri açısından konuyayaklaşıldığında geleneksel yöntemler ile yapılan çalışmalara göre bazıyararlarlar sağladığı görülmektedir. Bilgi toplama yöntemlerininçeşitliliği ve güvenilirliği ilk avantajıdır. Aynı işlemlerin tekraredilmediği, zaman ve emek tasarrufunun sağlandığı, hata payının en azaindirildiği, hataların çok kolay ve hızlı bir şekilde düzeltildiği, birgörüntü yaratma işlemi ile çaba harcanmaksızın o görüntüye ait sayısalve grafik değerlere ulaşılması, CBS metodolojisini uygulayan yazılımınyeteneklerinin sağladığı analiz yöntemleri, hazırlanan dosyalarıntaşınması, kopyalanası, başka çalışmalara uyarlanması, diğer CBS

41yazılımlarına çevirim olanağı vb. gibi avantajlar CBS tekniğinin tercihedilmesine neden olmaktadır (Turoğlu, 2000).Coğrafi bilgi sisteminin başarısı, kullanılacak verilerin konununuzmanları tarafından iyi analiz edilmiş olması ve doğruluk oranlarıyladoğrudan ilişkilidir. CBS, harita özellikleri arasındaki konumsal ilişkileritanımlamaya olanak verir ve verileri coğrafi anlamda birbirleriyleilişkilendirilmiş tematik harita katmanları şeklinde bir düzen içerisindesaklar (Şekil 4.3). Veritabanı kavramı CBS’ nin en temel elemanıdır.Ayrıca CBS veritabanında depolanmış verileri kullanarak, haritaüzerindeki ayrıntılara ilişkin yeni bilgiler de hesaplar (Altınbaş ve vd,2003).ARAZİ KULLANIMTOPOĞRAFİKUYDU GÖRÜNTÜSÜŞekil 4.3. Coğrafi bilgi sistemlerinde verilerin saklanmasında uygulanankatman yöntemi (Özen, 2005)

42Bilgi Sistemi konumsal ve konumsal olmayan şeklinde 2 ana başlıkaltında incelenir (Altınbaş, 2003);‣ Konumsal (Coğrafi) Bilgi Sistemi‣ Çevresel Bilgi Sistemi‣ Altyapı-Mühendislik Bilgi Sistemi‣ Kadastral Bilgi Sistemi‣ Sosyal-Ekonomik Bilgi Sistemi‣ Konumsal Olmayan Bilgi Sistemi‣ Veri İşleme Bilgi Sistemi‣ Yönetim Bilgi Sistemi‣ Karar-Destek Bilgi Sistemi‣ Ofis-Otomasyon Bilgi Sistemi‣ Yapay Zeka Bilgi SistemiCoğrafi Bilgi Sisteminin sağlıklı bir şekilde çalışması temelişlevlerin yerine getirilmesine bağlıdır (Yomralıoğlu, 2000). Bunlar ;‣ Veri toplama : Coğrafik veriler toplanarak, CBS’de kullanılmadanönce mutlaka sayısal yani dijital formata dönüştürülmelidir. Verilerinkağıt ya da harita ortamından bilgisayar ortamına dönüştürülmesi işlemisayısallaştırma (digitizing) olarak bilinir. Modern CBS teknolojisinde butür işlemler büyük boyutlu projelerde tarama tekniği kullanılarakotomatik araçlarla gerçekleşir. Küçük boyutlu projelerde daha çok masatipi sayısallaştırıcılar kullanılarak, elle sayısallaştırma yapılabilir.‣ Veri yönetimi : CBS projelerinde veri hacimlerinin geniş ve ayrıntılıolması, bunun yanında birden çok veri gruplarının kullanılmasıdurumunda Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (Data Base ManagementSystems) verilerin saklanması, organize edilmesi ve yönetilmesine

43yardımcı olur. Veri tabanı yönetim sistemleri bir bilgisayar yazılımı olup,veri tabanlarını yönetir veya birleştirir. Bir çok yapıda tasarlanmış veritabanı yönetim sistemleri varsada, CBS için en uygunu ilişkisel(relational) veri tabanı sistemidir.‣ Veri işleme : CBS projeleri için veri çeşitlerinin birbirine dönüşümüveya yorumlanması gerekebilir. Konumsal bilgiler ayrımlı ölçeklerdemevcut olabilir. Tüm bu bilgiler birleştirilmeden önce aynı ölçeğedönüştürülmelidir. CBS teknolojisi konumsal verilerin sorgulanması veanalizinde birçok veri, her türlü geometrik ve mantıksal işleme tabitutulabilir.‣ Veri sunumu : CBS teknolojisinde birçok coğrafik işlemin sonundayapılanlar harita veya grafik gösterimlerle görsel hale getirilir. Haritalar,coğrafik bilgiler ile kullanıcı arasındaki en iyi iletişimi sağlayanaraçlardır. Haritalar, yazılı raporlarla, üç boyutlu gösterimlerle, fotoğrafgörüntüleri ve çok ortamlı (multimedia) ve diğer çıktı çeşitleriylebirleştirebilmektedir.4.2. Coğrafi Analizler"Coğrafi Bilgilerin Analizi" fonksiyonu, oluşturulan coğrafi veritabanının, amaca ve uygulama alanına göre kullanılmasını ve böylecekullanıcıların CBS'den beklentilerinin karşılanmasını hedefler (Taştan,1991; Fisher vd., 1992; Bank vd., 1994; Taştan ve Bank, 1994). Analizsonrası elde edilen sonuçlar, "Coğrafi Bilgilerin Sunuşu" fonksiyonu ilekullanıcılara ulaştırılır.

44Coğrafi Bilgi Sistemi ile ilgili yazılımlarda verilere, sınıf, öznitelikgibi sıralamalarındaki düzeylerine bağlı olarak özel isimler verilir. Ayrıcaveri tabanı da Tek ve Çok Katmanlı olarak ikiye ayrılır. Çalışılacakkonuya göre hangisine gereksinim duyulacaksa ona göre çalışılır.Tek KatmanÇok Katman1. Sınıf (Feature Class) 1. Sınıf--Alt Sınıf (Attributes)1. Sınıfın Alt Sınıfları2.Sınıf3.SınıfÇok katmanlı veri tabanında, her bir veri sınıfı diğer veri ilekatman mantığına göre veri tabanına girilir. Tek katmanlı verilerde isetek “sınıf” ve bunun “öznitelik” leri yer alır.Tek katman veri tabanına bir örnek uygulama olarak toprak veri tabanıverilebilir. Bu veri tabanında toprak haritası (feature class) bir katmanı oluştururken herbir toprak grubu içerisindeki bilgiler öznitelik (attribute) bilgisini oluşturur (Altınbaş,2003).ABir toprak haritasıBCDE‣ B Toprak Grubunun Öz Nitelik Bilgileri▬Doku:SL (Kumlu Tın)▬Eğim:A▬Derinlik: II▬Drenaj:Yetersiz▬Taşlılık: T 1▬Kayalılık: R 1▬Erozyon: Yok4.3. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanım Alanları

45Coğrafi Bilgi Sistemleri, bir çok disiplinin kesişim noktasında yeralmaktadır. Bugün, pazar araştırıcıları, doğal kaynak ve arazi yöneticileri,planlamacılar, vergi memurları, özel sektör ve kamu hizmetleri personeliarasında pek çok CBS kullanıcısını görmek mümkündür(http://www.tagem.gov.tr/gis/cbsveua.htm).‣ Orman Geliştirme Planlama‣ Kent Bilgi Sistemleri‣ Çevre Uygulamaları‣ Kent Planlamacılığı‣ Askeri Uygulamalar‣ Jeolojik Uygulamalar‣ Turizm Uygulamaları‣ Havacılık Uygulamaları‣ Ulaşım Planlamacılığı‣ Hidrolojik Uygulamalar‣ Telekomünikasyon Uygulamaları‣ Mühendislik Uygulamaları‣ Pazarlamacılık Uygulamaları

465. TÜTÜN BİTKİSİNİN TANIMI, FİZYOLOJİKÖZELLİKLERİ VE EKOLOJİK İSTEKLERİTütün bitkisi, patlıcangiller familyasından tek yıllık birbitkidir. Altmışın üzerinde çeşidi olan tütün üç alt gruba ayrılmakta vebu gruplardan Nicotiana petunıodes’in dışında kalan Nicotianatabacum ve Nicotiana rustica keyif verici özelliği dolayısıylayetiştirilmektedir. Bunlardan, özellikle Nicotiana tabacum, Nicotianarustica, Nicotiana glauca büyük ekonomik değere sahipken, Nicotianaalata, Nicotiana sanderae, Nicotiana sylvestris türleri süs bitkisi olarakyetiştirilmektedir (İncekara, 1971).Çizelge 5.1. Tütün Bitkisinin Botanik Özellikleri:KökKazık köklüdür, bu ana kök etrafında lif köklerbulunur.GövdeAna gövde dik ve 50–250 cm. boyunda, yandallar otsu özelliktedir.Yapraklar Tütün bitkisinin asıl ticari önem taşıyanorganıdır. Çok ayrımlı yaprak çeşitleri vardır.Çiçekler Çiçekler boru şeklinde, renkleri kırmızı veyabeyazdır.TohumTütün tohumları kahverenginden siyaha kadardeğişen renklerde, böbrek şeklinde ve üzeripürüzsüzdür. Bin-dane ağırlıkları 0.07-0.09gr.dır. Tohumdaki yağ oranı % 32-42’dir.

47Tütün, bugün 56 derece Kuzey ve 38 derece Güney enlemleriarasında yetiştirilebilen ve vejetasyon süreci iklime bağlı olarak 80–100 gün arasında değişebilen bir bitkidir. Anavatanı Amerika olantütün 1492’de Christopher Columbus’un kıtayı keşfi ile tanınmış vedaha sonra Avrupa kanalıyla Dünya’ya yayılmıştır. Önceleri dinitörenlerde tütsü olarak, sonra süs bitkisi ve ilaç olarak kullanılan tütünbitkisi yaprakları daha sonraları pipo, puro, enfiye, çiğneme tütünü,nargile ve sigara şeklinde tüketilmeye başlanmıştır. Bugünyapraklarından nikotin, saplarından selüloz, tohumlarından yağ,çiçeklerinden esans, küllerinden potasyum karbonat gibi maddeler deelde edilen tütün, yoğun tepkilere rağmen kimi ülkeler için son dereceönemli bir tarım ürünüdür. Dışsatımdan elde edilen dövizin dışındadışalım ve tüketiminden alınan vergilerle birçok ülkenin vazgeçilmezgelir kaynakları arasında yer almaktadır (www.yapraktutun.gov.tr).Tütünlerin sınıflandırılmasında; kurutma yöntemi, tütünün tipi,kullanım alanları, yaprak rengi vb. ölçüt olarak alınabilir. Ancaktütünler genelde kurutma şekli temel alınarak, aşağıdaki şekildegruplandırılmaktadır.

48Çizelge 5.2. Tütünlerin sınıflandırılmasıKURUTMA YÖNTEMİTÜTÜN TİPİ1. FLUE-CURED VIRGINIA2. AIR CURED2.1. Light-Air CuredBURLEYMARYLAND2.2. Dark Air Cured2.2.1. Sigara ve diğer amaçlar içinkullanılanlarONE SUCKERGREEN RIVERVIRGINIA SUN CURED2.2.2. PuroluklarKÜBA TÜTÜNLERİBREZİLYA TÜTÜNLERİSUMATRA TÜTÜNLERİFİLİPİN TÜTÜNLERİAMERİKAN TÜTÜNLERİ3. SUN CURED3.1. OrientalTÜRKİYE TÜTÜNLERİYUNANİSTAN TÜTÜNLERİBULGARİSTAN TÜTÜNLERİ3.2. Semi Oriental ORIENTAL ORİJİNLİ TÜTÜNLER3.3. Light-Sun Cured LOKAL TİPLER3.4. Dark Sun Cured LOKAL TİPLER4. FIRE CUREDDARK-AIR CURED ORİJİNLİTÜTÜNLERFLUE-CURED ORİJİNLİTÜTÜNLER

49Bunların dışında, Perique, Black-Fat, Hasankeyf ve Tömbekitütünleri sınıflandırma dışı tütünler olarak isimlendirilirler.Dünyada tütün ekim alanları yaklaşık 4.000.000 hektar iken,tütün üretimi ise 5.785.000 ton civarındadır. Türkiye tütün üreticisiülkeler içerisinde yaklaşık % 2,5 ve tütün dışsatımı yapan ülkeleriçerisinde ise yaklaşık % 5,2’lik bir paya sahiptir.II. Dünya savaşına kadar, tiryakiler arasında Türktütünlerinden yapılmış sigaralar tercih edilirken, daha sonra Virginiave Burley tütünlerinden yapılmış sigaraların tüketimi yaygınlaşmış veisim yapmıştır. Bugün Dünya sigara endüstrisinde Amerikan tipi,İngiliz tipi, Fransız tipi ve Oriental tip olmak üzere dört harman sigaratipinden söz etmek mümkündür. Dünya sigara pazarlarının mutlakhakimi ve tüketimi en fazla olanı Amerikan tipidir (American Blend)ve bunu sırasıyla İngiliz ve Fransız tip sigaralar izlemektedir.Amerikan tipi sigaraların üretiminde tatlandırma ve kokulandırmaişlemleri için Oriental tip tütün kullanılır. Amerikan tipi sigaralardakullanılan Oriental tip tütün oranı % 5–20 arasında değişmektedir.Oriental tip tütünler, birçok harmanda yer aldığından dünyapiyasalarında vazgeçilmezdir ve ülkemizde yetiştirilen Orientaltütünlerin kalitesinin oldukça yüksek olması bizi önemli dışsatımcıülkelerden biri konumuna getirmiştir.

505.1. Araştırma Yöresinde Yetiştirilen “Türk Tütünleri”NinÖzellikleriTütün, çevre koşullarından en yüksek düzeyde etkilenenbitkilerden biri olduğundan, özellikleri yetiştiği iklim ve topografyayagöre değişir.Ege bölgesi için geliştirilmiş maviküfe dayanıklı İzmir Özbaş veAkhisar 97 ile maviküfe dayanıksız Sarıbağlar 97 tütün çeşitleri kır ve kırtaban tarla toprağında istenilen kalite özelliklerini vermektedir.

51Bölgede yetiştirilen kimi tütün çeşitlerini tanımlarsak;AKHİSAR 97Çeşit Özellikleri: Uzun boylu ve yaprak boyu kısadır, sık yapraklı (30–55, ort. 44), yaprak rengi açık yeşil ve yaşmaklıdır (Şekil 5.1). Maviküfeve kuraklığa oldukça dayanıklı, orta geççi, verim ve kalitesi iyidir.Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak 85–150 kg/da arasında ürünalınır.İklim ve Toprak İstekleri: Özellikle kırtaban arazide gelişimi çok iyidir.Maviküfe dayanıklı olduğu için erken dikimde yarar vardır. Geç dikimdeve yağışsız iklim koşullarında ilk dönemde bir kez sulama yapılmasıgerekebilir. Hasatta olgunlaşan yaprakları uzun süre yanmadan tarladakalabilmektedir.Şekil 5.1. Akhisar 97 tütün çeşidi

52SARIBAĞLAR 407Çeşit Özellikleri: Sarıbağlar tütün popülasyonundan seleksiyonlageliştirilmiş, maviküfe ve küllemeye duyarlı ancak, verim ve kaliteyönünden çok iyi bir çeşittir. Yaprakları sık (30-50), küçük, karınlı veaçık yeşildir (Şekil 5.2).İklim ve Toprak İstekleri: Orta erkencidir. Ayrımlı toprak tiplerine veiklimlere adaptasyon özelliği diğer çeşitlerle karşılaştırıldığında dahaiyidir.Şekil 5.2. Sarıbağlar 407 tütün çeşidi

53USTURALI 97Çeşit Özellikleri: Ege 64 grubu tütünlerdendir. Orta boylu, yaprak sayısıorta (standartlardan fazla), karınlı; yaprak boyutları standartla aynı veaçık yeşil renklidir (Şekil 5.3).İklim ve Toprak İstekleri: Maviküfe dayanıklı, kuraklığa oldukçadayanıklı ve erkenci bir çeşittir. Verim yönünden standartlardan üstün(85–125 kg/da), yaprak kalitesi çok iyidir. Karabağlar grubu tütünleregöre ekspertiz (uzman incelemesi) kaliteleri daha iyi olduğundan, kalitelitütün alınamayan üretim alanlarında yetiştirilmesi önerilebilinir.Resim 5.3. Usturalı 97 tütün çeşidi

54REŞATBEY 97Çeşit Özellikleri: Ege 64 grubu tütünlerdendir. Orta boylu, yaprak sayısıorta (standarttan fazla), karınlı, yaprak boyutları standartla aynı ve yeşilrenklidir (Şekil 5.4).İklim ve Toprak İstekleri: Maviküfe dayanıklı, kuraklığa oldukçadayanıklı, erkenci bir çeşittir. Verim yönünden standartlardan üstün (85–125 kg/da), yaprak kalitesi iyidir. Karabağlar grubu tütünlere göreekspertiz (uzman incelemesi) kalitesi daha iyi olduğundan kaliteli tütünalınamayan üretim alanlarında yetiştirilmesi önerilebilinir.Resim 5.4. Reşatbey tütün çeşidi

55OTAN 97Çeşit Özellikleri: Orta-uzun boylu, sık yapraklı (30–54), yaprak rengiyeşil ve yaşmaklıdır (Şekil 5.5).İklim ve Toprak İstekleri: Maviküfe ve kuraklığa oldukça dayanıklı veorta erkenci bir çeşittir. Verim ve kalitesi iyidir. Verimi, toprak ve iklimkoşullarına göre 85-145kg/da arasında değişebilir. Agronomik özellikleriAkhisar 97 çeşidi ile benzerlik gösterir.Şekil 5.5. Otan 97 tütün çeşidi

56İZMİR-ÖZBAŞÇeşit Özellikleri: Orta uzun boylu, sık yapraklı (26–50 adet, ort.42),yaprak rengi yeşil, yaşmaklı, karınlı ve yaprak dokusu Karabağlarçeşidine göre daha kalındır (Şekil 5.6). Maviküfe ve kuraklığa oldukçadayanıklı ve orta erkencidir. Verim ve kalitesi iyi, verimi toprak ve iklimkoşullarına koşut olarak 80–150 kg/da arasında değişir.İklim ve Toprak İstekleri: Özellikle kırtaban alanlardaki tınlı-kumdokulu arazilerde çok iyi gelişim göstermekte, ancak kök gelişiminiengelleyen kil dokulu topraklarda verim düşük olmaktadır. Maviküfedayanıklı olduğundan, dikimin erken yapılması daha iyi sonuç verir. Geçdikimde ve yağışsız iklim koşullarında ilk dönemde bir kez sulamayapılması gerekebilir. Hasatta olgunlaşan yaprakları uzun süre yanmadantarlada kalabilmektedirŞekil 5.6. İzmir Özbaş tütün çeşidi

57Oriental tipi tütünler morfolojik özellikleri yönündenincelendiğinde, yaprak dizilişleri ve yaprağın gövde ile yaptığı açınınayrımlılıklar gösterdiği kolaylıkla gözlenebilir. Uydu görüntüleriüzerinde bitki örtüsü sınıflandırması yapılırken; bitki yansımalarıarasındaki ayrımlılıklardan yararlanılır. Sayısal yansıma verilerindeki buayrımlılıklar, bitkinin örtme yüzdesi ve yaprakların gözde üzerindekidiziliş şekli ile doğrudan ilişkilidir. Yukarıdaki resimlerde de görüldüğügibi, Oriental tipi tütünler kendi aralarında yaprakların dizilişi, yapraksıklığı ve yaprak renkleri yönünden ayrımlılıklar göstermektedir ancakbu ayrımlılık çeşit bazında bir sınıflandırma yapılması için yeterlideğildir. Uydu görüntüleri üzerinde çeşit bazında bir sınıflandırmayapmak optik görüntülerle olanaksız görülmektedir. Öyle ki, buayrımlılıkların tez projesinde kullanılan ASTER uydu görüntüleri ilesaptanmasının mümkün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.Diğer taraftan, tütün üreticilerinin tarladaki üründen tohumlukaldığı ve bir sonraki yıl içinde bu tohumları kullanarak alçak tünel altındafide yetiştirdiği ve kendi yetiştirdikleri, fideleri tarlaya şaşırtma yoluylaüretim yaptıkları bilinmektedir. Bu durum yıllar içerisinde tohumlardaaçılmalara ve çeşit özelliklerinin kaybolmasına neden olmuştur. Tüm buolumsuzluklar tütün bitkisi ile çeşit bazında bir çalışma yapılmasını şuaşamada neredeyse olanaksız konuma getirmiştir.5.2. Dünya Ve Türkiye’de Tütünün DurumuÜlkemiz dışsatımında önemli bir yere sahip olan tütün, yaklaşık550 bin üreticinin geçim kaynağını oluşturmaktadır. 2000 yılı 6 aylık

58dönem verileri incelendiğinde tütünün genel dışsatımdaki yerinin %1.36;tarım ürünleri dışsatımındaki dağılımının ise %19.92 olduğugörülmektedir (Tuğ, 2002).Dünyada, her yıl ortalama 6–7 milyon ton civarında tütünüretilmektedir. Ülkemiz üretimi ise yaklaşık olarak 350 bin tonubulmaktadır. Dünya sigara piyasalarında genellikle harmanlanmışsigaraları kullanılmakta ve bu harmanlarda belli oranlarda şark tipi tütünkullanılması gerekmektedir. Ülkemizde üretilen tütünler büyük orandaşark tipi olup, bu ürün ülkemiz dışında Yunanistan, Bulgaristan ve YeniYugoslavya Cumhuriyeti'nde yetiştirilmektedir. Söz konusu orientaltütün niceliğinin yaklaşık %65i Türkiye’de üretilmektedir.Ülkemizde yabancı tütün üretimine başlanılmasının geçmişioldukça yenidir ve üretim miktarımız henüz kurulu sanayinin ihtiyacınıkarşılamaktan uzaktır. Dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi ülkemizdede blended sigara tüketimine eğilim giderek artmaktadır. Bu nedenle deyabancı tütün üretimimizi artırabilmek amacıyla çalışmalara devamedilmektedir. Ancak üretimi ve teknolojisi Türk tipi tütüne göre oldukçadeğişiklik gösteren bu tütünler entansif ziraatı gerektirmektedir.Üretimleri taban arazide gerçekleştirilmekte olup kurutulmaları oldukçamasraflı yatırımları gerektirmektedir (Tuğ, 2002).Yerli tütün üretimimiz ise 1994 yılına kadar hızla artışkaydetmiştir. Tütün üretiminin fiyata oldukça duyarlı olması veuygulanan yüksek fiyat politikaları nedeniyle ürün zamanla normalekolojisini aşarak taban arazilere de yerleşmiş ve tütün üretimimiz diğerürünler aleyhine artarak tütün üretim bölgelerindeki bitki paternininbozulmasına neden olmuştur. Kimi yıllarda çok yüksek miktarlarda stok

59varlığı maliyetin artmasına neden olmuş, çözüm olarak zaman zamanfazla ürünlerin imhası yoluna gidilmiştir.Ülkemizde, tütüne olan iç ve dış talepte yıllar içerisinde çokbüyük değişiklikler olmamıştır. Ülkemiz iç tüketimi yıllık 70–80 bin ton,yıllık dışsatım hacmi ise yaklaşık 100–125 bin ton civarındadır. Burakamlar dikkate alındığında rasyonel tütün üretimimizin stok ihtiyacı dagöz önüne alınarak 200–225 bin ton civarında olması gerektiği sonucunaulaşılmıştır (Tuğ, 2002).Dünya tütün ekim alanları Asya kıtasında yoğunlaşmıştır. Başlıcaüretici ülkeler; Çin, Hindistan, A.B.D, Brezilya ve Zimbabwe şeklindesıralanabilir. Çin, A.B.D, Hindistan, Brezilya, Türkiye, Zimbabwe,Endonezya, Yunanistan vb. ülkeler Dünya işlenmemiş tütün üretimininyaklaşık 3/4 ünü oluşturmaktadır.Çizelge 5.3. Değişik Yıllara Göre Dünya Tütün Üretimi, Dışsatımı,Dışalımı Tüketimi ve Stok DurumuTÜTÜN 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002*DURUMUEkim Alanı(Hektar)Tütün Üretimi(Ton)Tütün İthalatı(Ton)Tütün İhracatı(Ton)TütünTüketimi(Ton)Yılbaşı TütünStoku (Ton)Kaynak: Tobacco: World Markets And Trade.F.T 2-2002 (*) Tahmin4.609.806 5.351.292 4.349.249 4.214.625 4.182.920 3.950.561 3.944.1847.456.296 7.722.327 6.872.450 6.924.275 6.918.885 6.482.257 6.472.2931.927.639 1.992.939 1.913.011 2.025.813 1.969.678 2.050.298 2.080.6422.037.769 2.004.455 1.928.650 2.070.601 1.961.535 2.026.736 2.006.5996.469.040 6.511.187 6.358.984 5.468.736 6.440.110 6.437.318 6.488.1215.883.621 7.234.803 7.166.843 6.719.003 7.177.194 6.732.710 5.910.242

602002 yılında dünya tütün ekim alanlarında, üretim, dışalım,dışsatım ve stok niceliğinde bir önceki yıla göre azalış, tüketimde ise birönceki yıla göre artış kaydedildiği belirlenmiştir (Çizelge 5.3).Çizelge 5.4. Kimi ülkelerde tütün üretim niceliğiÜLKELER 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002*Dünya 7.456.296 7.722.327 5.848.455 6.924.275 6.918.885 6.482.257 6.472.293Çin 3.234.000 3.613.350 2.010.250 2.478.295 2.563.854 2.303.000 2.270.000A.B.D 688.258 729.138 604.131 586.360 477.630 449.745 418.439Hindistan 562.750 561.330 572.200 736.200 606.000 610.000 635.500Brezilya 365.900 485.100 373.150 629.525 578.451 565.317Zimbabwe 207.767 165.271 192.384 193.183 227.726 175.335Kaynak: U.S.D.A.FT.Tobacco World Markets and Trade (*) TahminiYukarıdaki veriler ışığında Dünya tütün üretimi her yıl ortalama 6–8milyon ton arasında değişmektedir (Çizelge 5.4).Çizelge 5.5. Dünya Sigara Üretimi (1000 Ton)ÜLKELER 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001*Dünya 5.477 5.598 5679 5.565 5.476 5.492 5.573 5.583Çin 1.710 1.735 1.700 1.684 1.643 1.670 1.699 1.685ABD 726 747 758 720 680 635 595 580Brezilya 164 174 182 183 170 111 105 110Kaynak: : U.S.D.A.FT.(*) Tahmini verilere göre

5.3. Türkiye’deki Potansiyel Tütün Ekim Alanları ve BuBitkinin Ülke Ekonomisindeki Önemi61Türkiye’de tütün ekim alanları, iklim ve toprak özelliklerine bağlıolarak Ege, Marmara, Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu bölgelerinedağılmış olup, üretilen tütünlerin yaklaşık % 96’lık bölümü Türk (Şark)tütünü, kalanı ise Virginia, Burley, Tömbeki ve Hasankeyf tütünleridir(Çizelge 5.6, 5.7). Tütün üretimindeki değişmeler, tütün ekim alanlarına,alım fiyatlarına, dışsatım hacmine, dış talebe ve hava koşullarınabağlıdır. Uluslararası piyasalarda Türk tütünleri olarak isim yapmıştütünlerimiz, başta Ege Bölgesi olmak üzere Karadeniz Bölgesindeüretilmekte olan kimi çeşitleri içermektedir. Genelde küçük kıtalı, yavaşiçimli, tatlı, tok, yüksek aromalı ve düşük nikotinli olan tütünlerimiz,dünya sigara üreticileri tarafından aranmaktadır. Dışsatım yeteneği çokyüksek olan İzmir orijinli tütünlerimiz Ege Bölgesinde üretilmektedir.Bölge içerisinde üretimin en yoğun olduğu yöre, araştırma alanımızı daiçine alan Akhisar ilçesidir (www.yapraktutun.gov.tr).Yabancı orijinli olan Virginia tütünleri ise; yoğunlukla Düzceyöresinde yetiştirilmektedir. Bu tütünler çok büyük ekim alanlarına sahipolmamakla birlikte, ülke içerisindeki sigara fabrikalarında kullanılmaktave dışsatımı yapılmamaktadır.

62Çizelge 5.6. Türkiye Türk (Şark) Tütünü Üretim Bölgeleri ve ÜretimVerileriTütün Tütün OrtalamaTütün Ekilen Tütün Ekilen Tütün 1 HektarÜretim Ürün Köy Ekicisi Alan Üretimi VerimiBölgeleri Yılları Sayısı Sayısı (Hektar) (Kilo) (Kilo)1998 2.097 334.117 158.060 132.610.326 839Ege 1999 2.012 296.251 164.806 130.827.306 794Bölgesi 2000 2.003 301.177 146.785 114.170.660 7782001 1.977 246.166 134.733 92.801.897 6892002 1.813 193.691 135.780 104.561.068 7701998 262 11.747 4.202 3.983.196 948Marmara 1999 240 10.880 4.272 3.774.646 884Bölgesi 2000 228 10.728 4.496 4.030.536 8962001 216 9.421 4.156 3.244.801 7812002 200 11.779 8.040 2.331.509 2901998 1.040 97.472 40.908 34.901.558 853Karadeniz 1999 1.018 90.800 38.984 36.222.189 929Bölgesi 2000 1.003 90.128 36.161 32.523.471 8992001 989 77.911 33.017 23.034.269 6982002 954 74.623 28.080 24.584.968 876

631998 229 28.634 6.921 9.915.727 1.433Doğu 1999 238 29.298 7.208 10.159.213 1.409Bölgesi 2000 204 27.252 8.139 6.729.972 8272001 198 23.928 3.537 3.881.462 1.0972002 199 23.182 4.110 4.623.119 1.1251998 1.209 145.352 65.142 69.697.843 1.070Güneydoğu 1999 1.235 135.531 52.195 61.928.727 1.186Bölgesi 2000 1.238 148.934 38.864 42.203.734 1.0862001 1.196 116.114 20.517 21.749.574 1.0602002 1.206 102.607 15.190 19.000.086 1.251TÜRK 1998 4.837 617.322 275.233 251.108.650 912(ŞARK) 1999 4.743 562.760 267.465 242.912.081 908TÜTÜNÜ 2000 4.676 578.219 234.445 199.658.373 852TOPLAMI 2001 4.576 473.540 195.960 144.712.003 7382002 4.372 405.882 191.200 155.100.750 811KAYNAK : Tekel Kayıtları

64Çizelge 5.7. Tütün Çeşitleri İtibariyle Türkiye Yabancı Tütün ÜretimiGenel DurumuTütün Tütün OrtalamaEkilen Tütün Ekilen Tütün 1 HektarYabancı Ürün Köy Ekicisi Alan Üretimi VerimiTütünler Yılları Sayısı Sayısı (Hektar) (Kilo) (Kilo)1998 138 2.703 1.980 4.948.890 2.499Virginia 1999 151 3.026 2.139 5.683.274 2.6572000 146 2.618 2.026 5.160.727 2.5472001 112 2.298 1.671 4.782.571 2.8622002 108 2.009 1.548 4.332.846 2.7991998 94 1.436 985 2.462.069 2.500Burley 1999 105 1.615 869 1.897.830 2.1842000 106 1.493 847 2.442.950 2.8842001 91 1.260 742 2.229.036 3.0042002 91 1.182 762 2.047.453 2.6871998 3 10 1 493 493Puroluk 1999 3 9 1 351 3512000 - - - - -2001 - - - - -2002 - - - - -

651998 2 538 96 152.852 1.592Tömbeki 1999 2 582 135 220.944 1.6372000 2 659 93 117.828 1.2672001 2 478 38 73.533 1.9352002 2 546 152 85.773 5641998 2 54 55 138.630 2.521Hasankeyf 1999 2 129 142 355.560 2.5042000 32 485 311 621.690 1.9992001 57 446 416 773.689 1.8602002 83 941 1.021 2.015.564 1.974YABANCI 1998 239 4.741 3.117 7.702.934 2.471TÜTÜNLER 1999 263 5.361 3.286 8.157.959 2.483TOPLAMI 2000 286 5.255 3.277 8.343.195 2.5462001 262 4.482 2.867 7.858.829 2.7412002 284 4.678 3.483 8.481.636 2.435KAYNAK : Tekel Kayıtları

66Ülkemizde uygulanan yüksek fiyat politikaları nedeniyle, 1987yılından itibaren üretim niceliğimiz hızla artış göstermiş, tütün üretimioptimal alanların dışına çıkarak taban arazilere doğru dağılımgöstermiştir. Biriken stokların, yıllar itibariyle maliyeti yükseltmesiyanında taban arazideki tütünün kalitesiz ve veriminin yüksek olmasınedeniyle ulusal kaynak israfı giderek büyük boyutlara ulaşmıştır.Yukarıda tanımlanan olumsuzluğun en düşük seviyeyedüşürülmesi bağlamında, 26.11.1993 günlü resmi gazetede yayınlanan93/4988 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tütün üretimi vefiyatlandırılması, Avrupa Birliği’nce uygulanan sisteme benzer biryapıya ulaştırılmıştır. Tütünle ilgili Bakanlıkların katılımıyla 1177 sayılıkanun gereğince oluşturulan Bakanlıklar arası Tütün Kurulu Kararı ileülkemiz tütün gereksinmesi göz önüne alınarak her yıl için ayrı ayrı tütünkotası belirlenmektedir. 1995 yılı için belirlenen ülke tütün üretim kotası220 bin ton iken 1996 yılında belirlenen tütün üretim kotası 235 bin tonolmuştur.5.4. Tütün Bitkisinin İklim İsteği5.4.1. Şark (Oriental=Türk) Tütünlerinin İklim İstekleriTütün bitkisinin gelişme döneminde gereksinme gösterdiğisıcaklıklar; en düşük 13-15 o C, en yüksek 35-38 o C ve ortalama ise 26-27 o C ‘dir.Tütünlerin gelişme süreleri, çevrenin özelliklerine ve iklime bağlıolarak 80–120 gün olmakla beraber normal sıcaklık koşullarında gelişmesüresi ortalama 90–100 gündür. Sıcaklığın yüksek olduğu bölgelerde

67gelişme süresi 80–90 gün, sıcaklığın düşük olduğu bölgelerde ise gelişmesüresi 100–120 gün arasında değişim gösterir.Tütün tohumlarının çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının en az11 o C olması gerekir. Toprak sıcaklığı, 12–14 o C ye ulaştıktan sonrafidelik yastıkları hazırlanarak tohum ekimi yapılır. Tütün bitkisiningüneşlenme ve ışık isteği yüksektir.Şark tipi tütünler, yalnızca tarlaya şaşırtılma döneminde suyagereksinim gösterir. Bundan sonra yapılan sulamalar ya da yağanyağmurlar kalite özellikleri üzerine olumsuz etki yapmaktadır. Bunedenle yazları sıcak ve kurak geçen Akdeniz İklimi etkisi altındakiyörelerde yoğun olarak üretilmektedir.5.4.2. Flue-Cured (Virginia) Tütünlerin İklim İstekleriFlue-Cured tütünleri, dünyada en yaygın üretim alanına sahiptütün tipidirler ve bunlar Güney yarımküredeki Yeni Zelanda’dan, Kuzeyyarımküredeki Almanya’ya kadar yaklaşık 75 ülkeyi içeren büyük bircoğrafyada ekonomik olarak yetiştirilebilmektedir (Gür, 1986).Virginia tütünleri, ekolojik koşulların uygun olması nedeniyleülkemizin Gönen-Bolu-Manyas-Düzce yörelerinde yetiştirilmektedir(Anonim, 1992). Bu yörede, dağların kıyıdan iç bölümlere doğruyükseltisinin artması nedeniyle, kıyı ile iç bölümler arasında yıl içindesıcaklık ayrımlılığının fazla olmaması yanında iklimin; yazları sıcak,kışların ise ılık, ve her mevsim yağışlı olması sonucu bu bölgelerVirginia tütünleri için uygun ortam oluştururlar. Benzer şekilde buyöreler, Karadeniz ikliminin etkisi altında kaldığından, yıllık yağış

68yeterlidir ve hava nemi de istenilen kalitede tütün yetiştirilmesineuygundur (www.duzce-bld.gov.tr).5.5. Tütün Bitkisinin Toprak İstekleri5.5.1. Şark Tütünlerinin Toprak İstekleriYüzeysel köklü olan tütün bitkisi, drenajı iyi olan ve iyihavalanan topraklara gereksinim duyar. Tütün çeşitlerine göre, toprakistekleri de ayrımlılık gösterir. Kaliteli türk (oriental=şark tipi) tütünleri;aşağıdaki toprak koşullarında sağlıklı bir yaşam ortamı bulur.• Azotça fakir• Potasyum ve diğer mineral besin maddelerince zengin• Hafif asit veya nötr• Yüzeysel• Killi-kum ve tın dokulu topraklar• Kireçli topraklar (Dimon Tütün).Tütün bitkisinin, yüzeysel ve bitki besin maddelerince fakirtopraklarda daha kaliteli üretildiği bilinmekte ve bununla orantılı olarakazot veya fosforun toprakta yoğun bir şekilde birikiminin tütündekalitenin düşmesine neden olduğu kimi yazınsal kaynaklardaaçıklanmaktadır. Ancak kır ve kırtaban arazilerde organik maddeiçeriğinin %1 ve altında olması ve bunun yanısıra tütün tarlalarındayıllarca münavebe yapılmaksızın tek yönlü üretim yapılmasına bağlıolarak, topraklar mineral besin maddelerince düşük seviye gösterirler vesonuçta tütün üretiminde verim azalmasına neden olduğu da bir gerçektir.

69Tütün ekim ve dikimi yapılan alanlarda toprak analizleri yapılarakelde edilen analiz veri sonuçlarına göre, topraktan kaldırılan miktar kadargübreleme yapılması önerilir. Bu bağlamda yapılabilecek bir diğeruygulama da, 3-4 yıl tütün üretiminin ardından, 1 yıl buğday veya arpaekimi ile münavebe sisteminin uygulanmasıdır (Dimon Tütün).Ülkemizde tütün yetiştirilen topraklar; taban, kır taban ve kır olmak üzere3’e ayrılır;1. Taban: Derin, verimliliği yüksek ve geçirgen olmayan topraklardır veeğimi %2’den düşüktür. Genel olarak tütün tarımı yapılmaz. Eğeryapılıyor ise, buralarda yetişen tütünlerin içim kaliteleri düşüktür.2. Kır taban: Oldukça iyi kalitede tütünlerin yetiştirilebildiği, %2-6eğimli ve az geçirgen topraklardır.3. Kır: Çok iyi kalitede tütün yetiştirilebilen, %6-12 eğimli, mineral bitkibesin maddeleri bakımından yetersiz dağ yamaçlarındaki topraklardır.Genel olarak 400m.den sonra tütün tarımı yapılmaz. Böylealanlar; alt bölümlerinde zeytin dikili alanlar ile, daha üst bölümlerde iseorman ya da maki-orman şeklinde vejetasyon dağılımı görülür.Yazınsal kaynaklarda, tütün toprakları yukarıdaki gibisınıflandırılmakla beraber taban, kır taban ve kır araziler için “kesin vesabit” bir eğim derecesi ortaya konulmamıştır. Bu nedenle arazi velaborotuvar ortamı çalışmalarında; taban araziler %0–2 eğim derecesini“A”eğim sınıfı; kır taban araziler %2–6 eğim derecesi ve buna karşılıkgelen “B” eğim sınıfı, kır araziler ise %6–12 eğim derecesi ve bu eğimiifade eden “C” eğim sınıfı olarak belirtilen simgeler ile tanımlanmış vesorgulanmıştır (Altınbaş, 1996).

705.5.2. Flue-cured (Virginia) Tütünlerinin Toprak İstekleriKaliteli Flue-cured tütünleri; aşağıdaki toprak koşullarındasağlıklı bir yaşam ortamı bulurlar.• Orta veya derin topraklar,• Su tutma sigası yüksek,• Potasyum ve diğer mineral besin maddelerince zengin• Sulanabilir düz ve düze yakın araziler.Virginia tütünleri, Şark tipi tütünlerin aksine entansif tarımbitkisidir. Üzerinde yetiştirileceği toprak bakımından seçici özelliğiyanında, sulama, gübreleme ve ayrımlı kimyasalların kullanımıbakımından yoğun istekleri olan bir bitkidir. Bu bağlamda, üretimin heraşamasında titiz ve dikkatli olmayı gerektirir (Tepecik, 2002).Ülkemizde yoğun olarak yetiştiriciliğinin yapıldığı Düzce ovası;I. Sınıf Alüvyal toprakları içermektedir. Bu topraklar düz veya düzeyakın eğimli, derin profilli ve organik madde içeriğince yoğun olan yöretopraklarında ekonomik ve sağlıklı olarak yetiştirilebilmektedir(www.duzce-bld.gov.tr).Virginia tütünlerin kurutulmaları da, Şark tipi tütünlerin aksine;özel kurutma sistemleri ve odalarına gereksinme duyduğundan oldukçamasraflıdır,

716. ARAŞTIRMA YERİ, ÖZDEK VE YÖNTEM6.1. Araştırma Yeri6.1.1. Araştırma Yöresi Coğrafik KonumuAraştırma yöresi, Türkiye’nin batısında Ege Bölgesi’nin Ege ve İçBatı Anadolu bölümü içerisinde ve aynı zamanda “Aşağı Gediz Yöresi”olarak isimlendirilen alan içerisinde yer almaktadır ve Akhisar ilçesınırları içerisindeki 562,8 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Denize kıyısıolmayan alt havzaya adını veren ve aynı zamanda Manisa ilinin bir ilçesiolan Akhisar, kent merkezi, Batı Anadolu'da Ege Denizi kıyısındanyaklaşık 50 km. içeride konumlanır (www.akhisar.com)(Şekil 6.1).

72NAkhisarŞekil 6.1. Araştırma yöresi yer bildirim haritasıAkhisar alt havzası, kuzeyinde yer alan Doğu-Batı doğrultuluBakırçay vadisi (oluğu) ile güneyinde yer alan doğu-batı doğrultulu

73Gediz vadisi arasında NE-SW yönünde gelişmiş bir alt havzagörünümündedir. Akhisar alt havzası, birbirinden alçak eşiklerle ayrılanAkhisar, Mecidiye, Selçikli, Büknüş ve Akselendi ovalarının yeraldığı birhavza tabanı ve ovaları çevreleyen dağ, tepe ve platolardan oluşur(Hoşgören, 1983).Araştırma yöresi ana rölyef şekillerinin dağ, tepe, plato veovalardan oluştuğu bilinen alt havzanın en yüksek yeri doğudaki Görenezdağı Yaylatepe doruğu (1280 m), en alçak yeri ise Kumçayı boğazı’nıntabanı (60 m) dır (Hoşgören, 1983).Ege Bölgesinin üretken tarımsal alanlarından birisi olan ve büyükölçüde sulu tarımın yapıldığı Manisa-Akhisar ovalarının en önemliakarsuyu Gediz ırmağıdır. Bu ırmak Gediz ilçesinin 26 km. doğusundabulunan Murat dağından kaynaklanır ve sularını Ege denizine boşaltır.Ova tabanında genişliği 150-200 m., derinliği 3-5 m. olan bu nehrin,yıllık ortalama debisi 55.1 m 3 /sn. dir (Temuçin, 1991). Araştırma yöresiiçin büyük önem taşıyan iki çay, Kumçayı ve Gördük Çaylarıdır.Kumçayı, Akhisar ovasında Medar, Gördes ve Kapaklı çaylarınınbirleşmesiyle oluşmuştur ve Manisa’nın kuzeyinden Gediz ırmağınaboşalmaktadır.6.1.2. Araştırma Yöresinin Jeolojisi ve JeomorfolojisiAraştırma yöresi jeolojisinin temelini, Paleozoik ve Mesozoik’eait çeşitli kayaçlar oluşturur. Bu formasyonlar, yer yer volkanik aratabakalı olan karasal Neojen formasyonları ile uyumsuz (diskordant)olarak örtülüdürler. Bütün bu kayaçlar tektonik hareketler sonucu

74kıvrılmış, kırılmış ve çeşitli yönlere doğru eğim kazanmıştır. Çalışmaalanında çok sayıda aktif ve ölü faylara rastlanılmaktadır.Çalışma alanı, içinde bulunduğu bölgenin temelini oluşturanPrekambriyen-Alt Paleozoik yaşta ve genellikle gnayslarla, metamorfikşistlerden oluşan Menderes Masifinin kuzeybatı kenarında yeralmaktadır. Burası, aynı zamanda, “Üst Paleozoik Kuşak” ismi verilen veMenderes Masifinin üzerinde uyumsuz (diskordant) olarak yer alan, azmetamorfik kayaçlarla ofiolitlerden oluşmuş alanın güneydoğukenarındadır. Böylece Akhisar alt havzası, ayrımlı jeolojik yaş velitolojideki iki zon arasında bir geçiş zonu olarak nitelendirilebilir.Benzer şekilde, çalışma alanın kuzeydoğusunun çok küçük birbölümünde, bu Paleozoik temel üzerinde, uyumsuz (diskordant) olarakEosen kalkerler görülür. Bütün bu oluşumlar, karasal Neojenformasyonları ve Kuaterner dolgularıyla örtülü bulunmaktadırlar(Hoşgören, 1983).Çalışma alanının temelini oluşturan en eski formasyonların başatkayaç tipleri; metamorfik ve metamorfik olmayan çeşitli şistlerle,kristalize kalker ve mermerlerdir. Ayrıca bu kayaçlarla birlikte,kuvarsitler, grovaklar ve kumtaşları da bulunmaktadır. Daha çokhavzanın kenar bölgelerini oluşturan yüksek bölümler ile merkezibölümlerinde geniş alanları örten mesozoik formasyonları ise; az öncesözü edilen Paleozoik yaştaki seri üzerinde uyumsuz (diskordant) olarakyer alırlar, ve kalkerler ile kristalize kalkerlerin başatlığı yanındamermer, marn, kumtaşı, grovak, radyolarit ve bunlarla birlikte bulunanofiolitlerden oluşmuşlardır. Havzanın kuzeydoğu yöresinde küçük biralanı örten Eosen formasyonları ise genellikle açık gri, sarımsı beyaz ve

75sarı renkli olan kalker, marn ve konglomeralardan oluşmuştur. Neojenörtü formasyonları ise, çalışma alanının özellikle NE-SW doğrultuluGördük Çayı’nın batı bölümündeki çok geniş bir alanı örter ve kalker,marn, kiltaşı, kumtaşı, konglomera, traverten, linyit, çakıl, kum, kil vb.tortul kayaçlarla bazalt, andezit, tüf vb. volkanik kayaçlardanoluşmuşlardır. Çalışma alanındaki ovalar, Kuvarterner dolguların dışında,ovadan daha yükseklerde konuşlanmış çakıl taşı birikimleri (depoları)bulunmaktadır. Bu çakıl taşı birikimleri, tütün yetiştiriciliğinin en yoğunolduğu ve sonuçta bu çalışmanın en önemli bölgelerini oluşturan SelçikliKöyü ve bunun yanında, Muştular, Musaca, Karaköy çizgisinin batısındakalan bölgede yoğun olarak bulunmaktadır. Çakıl türlerini Selçikli’de,radyolarit, kuvars, kuvarsit, ofiolit, metamorfik şist, kalker, andezit vedasitler; Muştular, Musaca, Karaköy hattında ise andezit, diyabaz, bazalt,gabro, radyolarit, kristalize kalker ve mermer vb. kayaçlara ait çakıllaroluşturur. Kuarterner dolguları olarak bilinen aluviyal dolgular ise,Akhisar, Selendi, Mecidiye, Selçikli, Büknüş ovalarını oluşturmuştur vealanın oldukça büyük bir bölümünü örtmektedir ve bunlar kil, mil, kum,çakıl ve blok boyutundaki elemanlardan oluşmuşlardır (Hoşgören, 1983).Bölgenin dağlık olan Kuzey, Kuzey-Doğu bölümleri daha çokvolkanik yapıdadır. Bu bölümde bulunan dağlar, orta derecede yereldepremlere yol açan bir kırılma (fay) çizgisi içerirler.Akhisar, çayların getirdiği birikinti konileri üzerinde kurulmuştur.İlçenin güneyinde Mesozoik yaşlı kireçtaşları bulunmaktadır. Düz alanlarise tarım toprakları alüvyon ana özdekten oluşmuştur. Yeraltı suyu ovada3–4 m. derinliktedir.

766.1.3. Araştırma Yöresi İklim ÖzellikleriAraştırma yöresinin iklim koşulları “Akdeniz İklim Tipi”ninözelliklerini göstermekle beraber rölyefin doğu-batı doğrultulu olması,Ege denizinin ılık hava hareketlerinin iç bölümlere kadar hareketineolanak vermiştir. Ancak yükseltisi 30–120 m. civarındaki ova tabanlarıile bu ovaları çevreleyen ve yer yer 1500 m.ye kadar yükselen dağlıkalanlar arasında, iklim koşulları, özellikle iklimin sıcaklık ve yağışelemanları bakımından kimi ayrımlılıklar göstermektedir (Temuçin,1991).Akhisar ovasında yıllık yağış niceliği yaklaşık 600 mm. civarındaolmakla beraber, yükseltisi 750 m. yi geçen alanlarda yağış niceliği 900mm. civarına ulaşmaktadır. Yağışın yıl içindeki dağılımında önemliayrımlılıklar görülmektedir. Yıl içinde yağışın %75-80’i 28 Ekim ile 26Mart tarihleri arasında düşmekte, bu dönemin dışında, yüksek sıcaklık veyağış azlığına bağlı olarak kurak koşullar egemen olmaktadır. Araştırmaalanında yükseltisi 30–120 m. arasında değişen ova tabanlarının yıllıkortalama sıcaklık değeri 16-17 o C civarında olup, yıl içinde donlugünlerin ortalama sayısı 35 günü geçmemektedir (Çizelge 6.1).Toprak sıcaklık verileri dikkate alındığında, kış mevsiminde 6 o Ccivarında olan toprak sıcaklığının yaz aylarında 34 o C’ye yükseldiğigörülmektedir. Yıl içinde 0 o C’nin altındaki sıcaklıklar ise, sadece 5 cm.derinliğe kadar olan toprak yüzeyinde etkili olmakta, yaz mevsiminde isebu derinlikte, sıcaklık verileri kimi günlerde 65 o C’ye kadaryükselebilmektedir.Yer şekillerinin oluşum ve gelişimindeki en önemli etkenlerdenbiri morfolojik süreçtir. Öyleki, yeryüzünde iklim ayrımlılıklarından

77oluşan topografya ayrımlılıkları ile ayrılan morfojenetik vemorfoklimatik bölgeler bulunmaktadır (Erinç,1982). Bugünkü iklimözellikleri ve morfolojik süreçlerin nitelikleri incelendiğinde, araştırmaalanında akarsu aşındırma ve biriktirmesinin başat olduğu söylenebilir.Ayrışma ve aşındırma üzerine iklimin etkisi incelendiğinde,araştırma yöresi için mekanik aşınma az, kimyasal ayrışmanın ise ortaderecede olduğu belirlenmiştir. Yaz-kış mevsimi arasındaki sıcaklıkfarklarının 20 o C civarında olduğu, günlük sıcaklık farklarının 10-15 o C’yigeçmediği bu alanda mekanik aşınım sınırlı kalmaktadır. Tüm bu veriler,alanda mekanik aşınmanın önemsiz derecede az olduğunu göstermekte;yüksekliği 1000m. yi geçen ve bitki örtüsünün bulunmadığı alanlarda isemekanik çözünmenin kuvvetleneceği düşünülmektedir (Temuçin, 1991).Yıl içinde düşen yağışların %49.13’ünün erosif (aşındırıcı)nitelikte olduğu Manisa ili ve çevresi, Türkiye’nin en fazla erozyonauğrayan bölgeleri arasında bulunmaktadır. Araştırma alanında, yağıştansonra etkili olan bir diğer aşınma şekli ise rüzgar erozyonudur. Akhisarovasında hızı 8–13,8 m/sn. arasında değişen orta ve kuvvetli rüzgarlarınyıl içindeki toplam frekansları %44’ü bulmaktadır. Akhisar ovasındabaşat rüzgar yönünü oluşturan kuzey yönünden esen bu rüzgarlarınfrekansı, kış aylarında %50 iken, bu oran yaz aylarında %70-75’eulaşmaktadır. Bu durum Selendi ovasının güneybatısında en geniş yeri1.5 km.yi, uzunluğu 7.5 km.yi bulan bir kumul alanın oluşumuna nedenolmuştur. Oldukça yoğun tarımsal etkinliklerin yürütüldüğü ve toprağınkapalılık (örtme yüzdesi) oranını azaltan tütün dikili alanlar ile bağarazilerinin geniş alanlar örttüğü ova tabanlarında, mekanik aşınım verüzgar taşınımı (deflasyonu) artış göstermektedir (Temuçin, 1991).

78Araştırma alanının yer aldığı 38 o N enleminde, güneş ışınları yıliçinde 27 o (21 Aralık) ile 74 o (21 Haziran) arasında değişen bir açıylagelmektedir. Güneş ışınlarının geliş açısı ve bulutluluk oranının yıl içindegösterdiği değişimlere bağlı olarak yeryüzüne ulaşan güneş radyasyonuniceliği Aralık ayında 129 cal/cm 2 -gün iken, bu sayısal değer Temmuzayında 600 cal/cm 2 -gün’e ulaşmaktadır.Akhisar ilçesinde %20 don olasılığının bulunduğu efektifvejetasyon süresi, 10 Nisan–27 Ekim tarihleri arasında olmak üzeretoplam 199 gündür. Don olasılığının %10 olduğu efektif vejetasyondönemi ise 16 Nisan–22 Ekim tarihleri arasındaki 188 günü içerir. Donolayının görülmediği veya oluşma olasılığının çok düşük olduğudönemin ise yaklaşık 5,5–6 ay sürmesi, bu alanda birçok kültür bitkisininbaşarıyla yetiştirilebileceğini göstermektedir.

79Çizelge 6.2. İklim VerileriAylık Ortalama Nem (%) (Higrograf)Yıllar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık2000 67.9 64.9 62.9 65.7 50.8 46.1 40.4 50.6 52.2 64.4 64.0 67.12001 68.3 62.5 56.4 59.4 54.1 42.9 45.3 46.8 51.1 52.3 69.0 69.92002 68.1 63.9 61.9 61.1 50.5 45.0 47.1 51.4 58.1 64.8 71.5 69.72003 71.7 67.6 57.2 65.6 49.9 37.4 39.3 44.6 56.2 58.9 70.2 73.62004 69.6 63.7 53.0 50.5 47.9 42.5 41.2 44.3 46.2 53.5 65.0 69.52005 66.8 62.4 59.7 50.2 52.2 41.8 40.2 44.5 45.7 56.6 66.9 65.3Aylık Ortalama Toprak Sıcaklıgı (20 Cm) (Øc)Yıllar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık2000 4.0 6.9 10.2 18.7 25.4 31.5 35.1 33.3 28.4 19.7 14.0 8.02001 8.2 8.7 15.1 17.2 23.3 30.4 34.6 33.6 27.2 21.2 11.9 6.42002 4.8 9.3 12.5 16.4 24.2 30.5 34.5 33.1 25.7 19.0 12.2 6.72003 9.0 5.3 8.7 13.9 25.2 30.7 33.3 32.9 25.6 19.9 11.6 7.42004 5.9 6.6 11.1 16.0 23.0 30.6 34.2 33.5 28.6 21.5 12.8 7.72005 7.2 7.8 11.7 17.9 24.2 29.2 34.2 34.0 27.8 18.2 11.5 8.6

80Çizelge 6.2. (devam)Aylık Ortalama Sıcaklık (Øc)Yıllar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık2000 3.6 6.4 9.5 16.7 20.3 25.3 29.3 27.3 23.4 17.1 13.3 8.22001 8.3 8.8 14.9 15.1 19.6 25.6 29.3 28.6 23.4 18.5 10.9 6.32002 4.8 10.0 11.6 14.1 20.3 25.8 28.8 27.3 22.3 17.0 11.3 5.92003 9.6 3.7 7.2 12.2 22.2 26.5 27.9 28.0 21.8 18.2 10.6 7.22004 5.8 6.8 10.7 15.0 19.6 25.5 27.5 27.0 23.4 19.3 11.6 8.12005 7.5 7.1 10.5 15.5 20.5 23.9 28.4 28.3 23.5 15.9 10.9 8.9

6.1.4. Araştırma Yöresi Toprak Özellikleri ve Büyük ToprakGruplarıAraştırma alanının değişik jeolojik yapıları ve eğim dereceleriüzerinde dağılım gösteren topraklar, arazi gözlemleri yanında ve dahaönce var olan Toprak-Su Genel Müdürlüğü bağlamında sınırları çizilenbüyük toprak grupları şeklinde tanımlanmışlardır. Arazi etüdlerinde vebürolardaki toprak etüd raporları ile toprak haritaları üzerindeyapılançalışma ve yorumlamalarda bu bölgede dağılım gösteren ayrımlı büyüktoprak grupları yeni toprak sınıflaması olan toprak taksonomik birimleriiçerisinde yeniden tanımlanmışlardır.Araştırma yöresi sınırları içerisinde yer alan topraklar; Alluviyaltopraklar (Typic Xerofluvent), Kolluviyal topraklar (Typic Xerorthent),Regosoller (Typic Xerochrept), Kırmızı Akdeniz toprakları (TypicRhodoxeralf), Kırmızı Kahverengi Akdeniz toprakları (TypicRhodoxeralf), Kahverengi Orman toprakları (Typic Haploxerept),Rendzina (Typic Haplrendoll), Kırmızı Kestane topraklar (TypicArgiustoll), Kestane rengi topraklar (Calcic Argixeroll), KireçsizKahverengi topraklar (Typic Haploxeralf), Kireçsiz Kahverengi Ormantoprakları (Typic Haploxeralf)’dır (Şekil 6.2).Typic XerofluventÇalışma alanında tütün yetiştiriciliğinde ikinci alansal arazi olarakkullanılan Typic Xerofluventler 542.3 hektar yüzölçümüne sahiptopraklardır ve bunların alansal dağılımı %1 ile sınırlıdır. Bu topraklargenç ve üretkendirler ve henüz genetiksel horizonlar içermezler. Bunlardere, yan dere ve kuru derelerin taşımış oldukları ve dispers şekildekiinorganik elemanların suyun taşıma gücünün ortadan kalkması ile81

82birikimi sonucunda ve içinde bulunduğumuz dördüncü zaman jeolojiksüreçte oluşmuşlardır. Üretkenlikleri fazla olan bu topraklar geneldeTypic Xerorthentlerle çevrelenmiş konumdadır.Typic Xerofluventlere genç alüvyonlar üzerinde rastlanılır vebunların dokuları tın özellik gösterirken, ırmak taşkın yatakları ve yandere yelpazelerinde rastlanılan aynı toprakların dokuları ise kum ve kumadoğru bir eğilim gösterir.Bu tip toprakların kimilerinde drenajı yetersizdir ve zaman zamantuzluluk ve alkalilik sorunlarına rastlanılmaktadır.Typic XerorthentÇalışma alanının %21 ini örten Typic Xerorthentler, 15402.4hektar yüzölçümüne sahiptir. Tepelik ve dağlık arazilerin etekbölümlerinde büyük alanlar şeklinde bulunur. Bu topraklar, benzeroluşuma sahip olmaları nedeniyle Typic Xerofluventler ile yan yana yeralır. Eğimin çok azaldığı alanlarda bu iki toprak grubu birbirine geçişoluştururlar.Bu toprakların ana özdekleri dördüncü zaman kökenli Koluviyumdur ve ana özdeğe bağlı olarak kireçli veya kireçsiz olabilirler. A ve Chorizonlarına sahip genç topraklardır.Typic Xerorthentlerin büyük bir bölümünde kuru tarımyapılmakla birlikte, bunun yanısıra, bağ-bahçe, sulu tarım ve zeytinlikolarak ta kullanılmaktadır. Geçmişten bu yana bölge için büyükekonomik değere sahip olan tütün bitkisi, yoğunlukla Typic Xerorthentlerüzerinde üretimi yapılmaktadır. Son yıllarda tütün politikasındakiyetersizlik ve fiyat politikalarındaki istikrarsızlık sonucu, yöre halkı tütünyetiştiriciliğini bırakıp zeytinciliğe doğru yoğun bir eğilim

83içerisindedirler. Arazi gözlemlerinde de saptandığı gibi, yöredeki zeytinüretim etkinlikleri özellikle Typic Xerorthentler ile ormandan açılanaraziler üzerinde yoğunlaşmıştır.Typic XerochreptÇalışma alanının %1 ini örten ve 106.9 hektarlık alana sahip olanTypic Xerochreptler genel olarak Typic Xerorthentler ile birliktebulunurlar.Bu topraklar gevşek ve bağlantısız birikintiler üzerinde oluşankaba dokulu, fazla geçirgen ve yüzeysel topraklardır. Doğal bitki örtüsügenel olarak bodur meşe ve palamut meşesidir.Ana özdeklerini mikaşist, çakıl, çert ve molozların oluşturduğuTypic Xerochreptler, su erozyonu ile kolayca aşınıp taşınırlar. Butopraklar, yalnızca A ve C horizonlarına sahip olduklarından profilyapıları oldukça zayıftır.Typic RhodoxeralfÇalışma alanında %13 oranlarında dağılım gösteren TypicRhodoxeralfler 3808.7 hektar yüzölçümüne sahiptirler ve bunlarAkhisar’ın doğu ve kuzeybatısında yaygın olarak bulunurlar. Daha çokTypic Haploxereptler ile beraber iç içedirler.Doğal bitki örtüleri bodur meşe ve çalılardan oluşmuş fundadır.Typic Rhodoxeralfler, üçüncü zamana ait kristalin kalker kayasıüzerinde oluşmuşlardır. Topografya dağlıktır ve arazi eğimi buna koşutolarak çok dik veya sarptır.A, B ve C horizonlarına sahip topraklar yörede eğimlerinin çokfazla ve ana özdeklerinin de sert olması sonucu, taşlı arazi özelliğiiçerirler. Kalker ana özdekleri üzerinde oluşan Typic Rhodoxeralflerlerin

84profil yapılarında kireç yıkanmasına rastlanılır ve fakat bunların niceliğioldukça azdır.Typic HaploxereptTypic Haploxereptler, 15897.2 hektar yüzölçümü ile çalışmaalanı içerisinde %28 lik bir alan üzerinde dağılım gösterirler. Alanınözellikle dağlık yöreleri olan doğu ve kuzeydoğusunda daha dar alanlarşeklinde ve Typic Haplrendoller ile beraber bulunurlar.Doğal bitki örtüsü karaçam, kızılçam, meşe, palamut meşesi veardıç olarak görülmektedir.Typic Haploxereptlerin oluştuğu ana özdek, neojen yaşlı marnveya kireçli kil taşlarıdır. Çoğunlukla dalgalı, tepelik ve dağlıktopografyaya sahip alanlarda dağılım gösterirler. ABC horizon sıralamasıiçeren topraklardır ve yüksek nicelikte kireç içeren ana özdekler üzerindeoluştuklarından profillerinde az da olsa kireç birikimlerine rastlanılır.Eğimin ve buna bağlı olarak toprak derinliğinin uygun olduğu alanlardafunda ve orman açılarak kuru tarım kültürü yapılmasına rağmen, butoprakların büyük bir bölümü orman ve funda örtüsü altındabulunmaktadır.Typic HaplrendollÇalışma alanının %15 ini oluşturan Typic Haplrendoll’er, 9425,8hektarlık bir alanda dağılım gösterirler ve genellikle Typic Haploxereptve Calcic Argixeraoll toprakları ile beraber bulunur.Doğal bitki örtüsü ise palamut meşesi, meşe, karaçam vekızılçamdır.Typic Haplrendoll’erin ana özdeği neojen yaşlı marnlardır. Marngenellikle yumuşaktır ve topografyası dalgalı ve tepelik bir görünüme

85sahiptir. Büyük bir bölümü orman ve funda örtüsü altında bulunan butoprakların 1/3 lik bir bölümü zeytinlik ve mer’a olarak kullanılmaktadır.Bu topraklar genelde doğal özelliklerini ana özdekten almışlardır,ve bu topraklar yüksek derecede kireç içerirler.Typic HaploxeralfÇalışma alanının %13 ünü örten ve 7922.0 hektar yüzölçümü ilealansal bir dağılım gösteren Typic Haploxeralfler, özellikle yörenindağlık bölümleri olan kuzey ve doğusunda dağılım gösterirler ve bunlar oyörede bulunan Typic Haploxerept ve Typic Haplrendoll ile birliktelikoluştururlar.Meşe, palamut meşesi, karaçam ve kızılçam orman örtüsü altındabulunurlar.Bu toprakları oluşturan ana özdekler, üçüncü zamanınvolkaniklerinden olan andezit, bazalt, peridotit ve dasit yanındametamorfik bir taş olan serpantinlerden oluşurlar. Topografya genellikletepelik ve dağlık, eğimi ise %12-30 arasındadır. Eğimin fazlalığı ve bunabağlı olarak toprak derinliğinin azlığı, kültürel uygulamalar içinuygunsuzdur ve bunlar orman ve funda örtüsü altında bulunmaktadır.Bu topraklar A, B ve C horizonlarına sahip olmakla birlikteprofillerinde CaCO3’a hemen hemen hiç rastlanılmaz ve sonuçta butopraklar kireçsiz topraklar olarak tanımlanırlar. Orman örtüsünün çokyoğun olduğu alanlar hariç organik horizonlara pek rastlanılmaz.Calcic ArgiustollÇalışma alanının % 5 ini oluşturan Calcic Argiustoll toprakları,1086.4 hektarlık bir alanı örteler ve daha çok Akhisar’ın güneybatısında

86dağılım gösterir ve Typic Haploxerept ve Typic Haplrendoll toprakları ileberaber bulunur.Ot ve ot-çalı karışığı seyrek fundalıklar veya seyrek orman örtüsüaltında dağılım gösterirler.Ana özdekleri marn olan Calcic Argiustoll topraklarınınbulunduğu alanlarda, topografya dalgalı ve tepelik ve eğim derecesi %3–20 arasında değişmektedir. Bu topraklar, eğim ve buna bağlı olaraktoprak derinliğine bağlı olarak kuru tarımda kullanılabilirler.A, B ve C horizonları içeren topraklarda kireç birikimi Bhorizonunun alt bölümlerinde bulunur ve kimi zaman sertleşerek kireçkonkresyonlarını oluşturabilirler.Çalışma alanı içerisinde bulunan 11 büyük toprak grubunun genelözellikleri yukarıdaki gibi olup, bu veriler sorgulamaların ayrımlıaşamalarında kullanılmıştır. Özellikle, bir toprak grubunun altındaşekillendiği doğal bitki örtüsünü bilmek sınıflandırmada kolaylıksağlamıştır. Bunun yanında, kireçli topraklarda daha iyi gelişimgösterdiği bilinen Şark tipi tütünlerin yetiştirilebileceği alanlarsorgulanırken, profilin kireçli olup olmadığı da bir ölçüt olarak dikkatealınmıştır.

Şekil 6.2. Çalışma Alanı Toprak Taksonomik Grupları Haritası87

956.1.5. Araştırma Yöresi Doğal Bitki ÖrtüsüAraştırma alanının iklim koşullarına bağımlı olarak, çevredebulunan doğal bitki örtüsü de Akdeniz ikliminin özelliklerini gösterir.Doğal vejetasyonun bozulmadığı alanlarda başta kızılçam, yükseklerdekaraçamlardan oluşan orman toplulukları görülmektedir. Tarımsal alanlarile yamaçlardaki ormanlar arasında, maki vejetasyonu bulunmaktadır.Her bitkinin yetişebilmesi için, ayrımlı ortam koşullarınınbulunmasının gerekliliği bilinmektedir ve bu koşullar; ışık, sıcaklık,yağış gibi iklim faktörleri, ana materyalin fiziksel ve kimyasal özellikleri,toprak türü ve toprakta bulunan mineral bitki besin elementleri ileyükselti, bakı, eğim vb. özelliklerdir.Araştırma yöresinde güneşlenme süresi yıllık ortalaması; günlük 7saat civarında olup, yaz aylarında 11-12 saate ulaşmakta ve sonuçta ışıkgereksinmesi yoğun olan bitki türleri bu alanlarda yetişebilme özelliğigöstermektedirler. Yörede ışıklanma süresine bağlı olarak dağılımgösteren doğal bitki örtüsünü oluşturan türler; Pinus brutia (kızılçam),maki elemanlarından Nerium oleander (zakkum), garig elemanlarındanSarcopoterium spinosum (abdest bozan), ışık gereksinmesi fazla olan(heliofit) bitki türleridir. Yarı ışık gereksinmesi gösteren Quercus’lar(meşe türleri) ve Pinus nigra (karaçam) ağaçları ise daha çok kuzeyebakan yamaçlarda yoğunlaşırlar.İklim koşullarının bitki türleri dağılımı üzerine olan etkisi,yükseltiye bağlı olarak doğal bitki örtüsünde görülen zonlaşmadan dahaiyi anlaşılmaktadır. Yörede yükseltiye bağlı olarak dağılım gösterendoğal bitki örtüsü, ova tabanı ile yükseltisi 750 yer yer 1000 m.ye kadarolan alanlarda sıcaklık isteği fazla olan Pinus brutia (kızılçam), Quercus

96coccifera (kermez meşesi) ve diğer sert yapraklı maki formasyonuna aittürler, 1000 m.den sonra ise düşük sıcaklıklara karşı daha toleranslı olankimi meşe türleri ve karaçamlar daha yaygındır.6.1.6. Araştırma Yöresinde Yetiştirilen Kültür BitkileriTarımsal üretim; iklim, toprak, bitkilerin genetik özellikleri,hastalıklar ve insan faktörü arasındaki karşılıklı ilişkilerin sonucubelirlenmektedir. Bir bölgedeki yağış niceliği, yağışın vejetasyondönemindeki dağılımı, sıcaklık, sıcaklık-yağış arasındaki ilişkiler, don,dolu, kuraklık, şiddetli yağış ve rüzgarlar ile ışıklanma süresi ve niceliği,yetiştirilecek bitki türleri ve uygulanacak tarımsal sistemleribelirlemektedir. Araştırma alanı bu özellikler yönünden ele alındığında,oldukça uygun koşullara sahip olduğu görülmektedir. Yörede ekonomikdeğeri yüksek olan tütün, pamuk, üzüm ve zeytinin yanısıra susam,buğday, arpa, yulaf ve birçok sebze türünün üretimi yapılabilmektedir.6.2. ÖzdekAraştırma özdeğini; Akhisar ilçesi ve çevresinde tütün yetiştirilenalanlarda dağılım gösteren ayrımlı büyük toprak grupları ile Akhisarilçesinin akarsu, yol, sulama kanalı, demiryolu, ve yerleşim merkezlerivb. elemanlarını içeren, arazi şeklinin ve topoğrafyanındeğerlendirilebilmesi için kullanılan 1/25.000 ölçekli topografik haritalar;arazilerin toprak özelliklerini (arazi kullanım yetenek sınıfı, büyük toprakgrubu, arazi kullanımı, erozyon, taşlılık, eğim, derinlik, kayalık, diğertoprak özellikleri) gösteren 1/25.000’lik toprak haritaları ile bitki örtüsükatmanının ve şimdiki arazi kullanımının belirlenmesi için kullanılan

97Temmuz 2005 tarihli ASTER uydusuna ait görüntüler oluşturmaktadır.Terra (Aster-Modis) uydusu 1999 yılında, Van Der Berg HavaÜssü’nden (Kalifornia) fırlatılmış bir uydudur ve üzerinde beş değişikmodül bulunmaktadır. Bunlar; ASTER, MODIS, CERES, MOPITT veMISR modülleridir ve bu çalışmada ASTER (Advanced SpaceborneThermal Emission and Reflection Radiometer) verileri kullanılmıştır. 14banta sahip olan uydunun çzünürlüğü 15-90m/piksel arasındadeğişmektedir. ASTER uydusuna ait genel özellikler aşağıdaki çizelgedeözetlenmiştir (www.nik.com.tr).Çizelge 6.3. ASTER uydusunun genel özellikleriAltSistemVNIRSWIRTIRBandNoSpektral Menzil(um)1 0.54-0.602 0.63-0.693N 0.78-0.863B 0.78-0.864 1.60-1.705 2.145-2.1856 2.185-2.2257 2.235-2.2858 2.295-2.3659 2.360-2.43010 8.125-8.47511 8.475-8.82512 8.895-9.27513 10.25-10.9514 10.95-11.65UzaysalÇözünürlük(m)RadyometrikÇözünürlük15 8 Bit30 8 Bit90 11 BitAraştırma yöresi; pafta numaraları, Balıkesir J19-d3, BalıkesirJ19-c4, Balıkesir J19-c3, İzmir K19-a2, İzmir K19-b1, İzmir K19-b2olmak üzere 6 adet 1/25.000 lik paftayı içermektedir. Araştırma yöresi

98koordinatları ve her pafta içerisinde yer alan köyler, aşağıdaki şekildeaçıkça görülmektedir. Bu mozaik üzerinden havza sınırına göre çizilerekçalışma alanı sınırları belirlenmiştir. Çalışma alanı Akhisar-Merkez veetrafında yerleşmiş küçüklü-büyüklü yaklaşık 36 köyü içermektedir.27 o :38’:12’’.71E 27 o :59’:29’’.62E39 o :07’:30’’.05N 39 o :07’:30’’.01N27 o :38’:11’’.29E 27 o :59’:23’’.89E38 o :50’:39’’.01N 38 o :50’:31’’.79NŞekil 6.3. Çalışma alanını gösterir pafta mozaiğiAkhisar ilçesi, Kuzeyde Kırkağaç ve Sındırgı; Kuzeybatıda Somave Kınık; Doğuda Gördes; Güneydoğuda Gölmarmara ve GüneybatıdaSaruhanlı ilçeleri çevrelemiş olup, araştırma alanı içerisinde, sınırları

99içerisinde Akhisar Merkez ile 30 adet köy bulunmaktadır. Bu köyler;Yukarı Dolma, Aşağı Dolma, Selçikli, Başlamış, Muştular, Musaca,Karaköy, Yeniceköy, Karabörklü, Karasonya (Çamönü), Hasköy,Hacıosmanlar, Musalar, Kadıdağ, Gökçeahmet, Yatağanköy,Çobanhasan, Sindelli, Erdelli, Dereköy, Mecidiye, Süleymanlı,Sünnetçiler, Bünyanosmaniye, Ballıca, Eroğlu, Medar, Hamidiye,Dayıoğlu, Bekirler olarak belirlenmiştir.Çalışmada, Intergraph-Image Analyst, Microstation ve GeoMediayanında, ArcGIS ve ERmapper yazılımları destekleyici olarakkullanılmıştır.Akhisar yöresine ait sayısal amenajman haritası İzmir İl Çevre veOrman Müdürlüğü’nden; yöreye ait 1/25.000 lik jeoloji haritaları iseMTA İzmir Bölge Müdürlüğü’nden alınmıştır.Akhisar merkez ve köylerine ait uzun yıllar iklim verileri İzmirMeteoroloji Bölge Müdürlüğü’nden alınmıştır.Örnekleme sürecinde, arazide doğrudan gözlenen ve saptanantoprağa ait, doku (tekstür), yapı (stürüktür) ile örnekleme yeri, denizdenyükseklik, arazi tipi, rölyef, arazi şekli, ana özdek, erozyon, taşlılık,kayalık sınıfı, drenaj durumu, şimdiki arazi kullanım şekli, doğal bitkideseni ve yoğunluğu, arazi kullanım yetenek sınıfı vb. kimi çevreselözellikler aşağıdaki şekilde saptanıp tanımlanmıştır:Kimi toprak özelliklerinin saptanmasında, çalışma alanında dağılımgösteren toprak taksonomik birimleri, örnekleme amacıyla kullanılmıştır.örneklemenin yapıldığı noktalar ve çevresel alana ait kimi bilgileraşağıdaki çizelgelerde verilmiştir.

1001 ARAZİ GÖZLEM FORMLARIPedon No :1Coğrafi Yeri:KapaklıÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:563201E, 4302887NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1-2Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:kuru+sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :1Kayalık sınıfı :1Arazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri: Vertic Xerofluvent

101Pedon No :2Coğrafi Yeri:Kapaklı-Mecidiye arasıÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:560145E, 4304674NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%2-3Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri: Vertic Xerofluvent

102Pedon No :3Coğrafi Yeri:Mecidiye çıkışı yolun soluÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:557919E, 4304683NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri: Typic Xerofluvent

103Pedon No :4Coğrafi Yeri:Kapaklı-Mecidiye arasıÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:556267E, 4305151NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Vertic Xerofluvent

104Pedon No :5Coğrafi Yeri:Işıkköy-Sakarya yol ayrımıÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:554105E, 4305439NArazi tipi:dağlıkRölyef:etekArazi şekli:hafif eğimAna özdek:KolluviumEğim :%3Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

105Pedon No :6Coğrafi Yeri:Zeytinliova-Akhisar yolu, sağÖrnekleme Tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:565945E, 4310873NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerofluvent

106Şekil 6.4. Pedon 6’nın tütün arazisi

107Pedon No :7Coğrafi yeri:Zeytinliova-Akhisar yoluÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:574618E, 4314724NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerofluvent

108Pedon No :8Coğrafi yeri:Karabörklü köyü girişi, sağÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:575171E, 4316155NArazi tipi:dağlıkRölyef:etekArazi şekli:hafif eğimAna özdek:KolluviumEğim :%2Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :2Kayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

109Pedon No :9Coğrafi yeri:Karabörklü köyüÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:575323E, 4315906NArazi tipi:dağlıkRölyef:etekArazi şekli:hafif eğimAna özdek:KolluviumEğim :%1Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

110Şekil 6.5. Pedon 9’un örneklendiği tütün arazisinin genel görünümü

111Şekil 6.6. Pedon 9’un örneklendiği tütün arazisinin yakından görünümüPedon No :10Coğrafi yeri:GökçeahmetÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:578529E, 4320073NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%1-2Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :3Kayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri: Typic Xerofluvent

112Şekil 6.7. Toprak örneklemesinin yapıldığı pedon 10 a ait arazide birkaçel tütün kırımı yapılmış tütün bitkisinin görünümü

113Pedon No :11Coğrafi yeri:GökçeahmetÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:580697E, 4322286NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düze yakınAna özdek:AlluviumEğim :%2-3Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerofluvent

114Pedon No :12Coğrafi yeri:KaraköyÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:582278E, 4323445NArazi tipi:dağlıkRölyef:etekArazi şekli:hafif eğimAna özdek:KolluviumEğim :%3-4Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :4Kayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

115Pedon No :13Coğrafi yeri:GökçeahmetÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:582737E, 4323893NArazi tipi:dağlıkRölyef:etekArazi şekli:hafif eğimAna özdek:KolluviumEğim :%4-5Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :3Kayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

116Pedon No :14Coğrafi yeri:SelçikliÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:574366E, 4319727NArazi tipi:dağlıkRölyef:tepeArazi şekli:hafif doğrusal eğimAna özdek:KolluviumEğim :%3-4Toprak yapısı:zayıf blokArazi kullanım şekli:kuru tarımDrenaj özelliği:iyiTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı :3Kayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IIIEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:KolluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerorthent

117Pedon No :15Coğrafi yeri:Selçikli OvasıÖrnekleme tarihi :01.09.2005Coğrafi Koordinatı:575885E, 4322696NArazi tipi:vadiRölyef:ovaArazi şekli:düz-düze yakın eğimAna özdek:AlluviyumEğim :%2Toprak yapısı:orta blokArazi kullanım şekli:sulu tarımDrenaj özelliği:ortaTuzluluk özelliği:yokTaşlılık sınıfı:yokKayalık sınıfı:yokArazi kullanım yetenek sınıfı :IEski Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:AlluviyalYeni Toprak SınıflamaSistemindeki Yeri:Typic Xerofluvent

118Şekil 6.8. Pedon 15’in bulunduğu Fluventler üzerindeki tütün arazisi

1196.3.Yöntem6.3.1. Veri girişi - Sayısallaştırma ve Veritabanı OluşturmaUydu görüntülerinin işlenmesi ve veri tabanının coğrafi birtemele dayalı yapıya uygun oluşturulabilmesi için bir altlık haritayagereksinim duyulmuş ve bu nedenle yöre ile ilgili tüm verilerinilişkilendirilebileceği 1/25.000 ölçekli bir sayısal altlık haritaoluşturulmuştur. Yöreye ait topoğrafik bilgileri içeren, 1/25 000 ölçekli 6adet pafta, tarayıcı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Dahasonra Geomedia yazılımı kullanılarak ölçek ve koordinat bilgileri girilen(registration) ve Geotiff formatlı şekle dönüşen paftalar, yine aynıyazılım kullanılarak mozaikleri oluşturulmuştur. CBS özellikli buyazılım ile paftalar üzerinde yer alan yol, kanal, ırmak ve dere yatakları,yerleşim alanları ve kimi tarla yolları, ekran sayısallaştırması (screendigitize) yöntemi ile çizilerek altlık harita oluşturulmuştur (Şekil 6.9).Veriler coğrafi bilgi sistemi kurallarına göre ve her bir eleman içinkatmanlar şeklinde sayısallaştırılmıştır (Şekil 6.10)Eski Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından üretilen toprakharitaları da yukarıda belirtilen yöntem ile sayısallaştırılmıştır. Toprakkatmanında (layer), büyük toprak grubu, yeni taksonomisi, eğim-bünyederinlikkombinasyonu (EBDK), taşlılık, erozyon, şimdiki arazikullanımı (ŞAK), arazi kullanım yetenek sınıfı (AKYS), topraksınırlayıcı faktörleri (alt sınıf özellikleri), tuzluluk-alkalilik, eğim, toprakdokusu, drenaj, toprak derinliği ve kayalık özelliklerine ait öznitelikbilgileri (attributes) girilmiştir.

120Şekil 6.9. 1/25.000 ölçekli çalışma alanı sayısal altlık haritası

121Şekil 6.10. Çeşitli verilerin coğrafi bilgi sistemi kuralları uyarıncakatmanlar şeklinde veri tabanı oluşturulması6.3.2. Arazi ÇalışmalarıBu araştırma projesinde, arazi çalışmaları -ön arazi çalışması,toprak örneklerinin alınması ve yer kontrollerinin yapılması- olmak üzere3 ayrımlı amaçla yürütülmüştür. Ön arazi çalışmalarında, yöredeyetiştirilen ayrımlı bitki çeşitleri tanımlanmış ve tütün yetiştirilennoktalardan GPS (Küresel Konumlama Sistemi) ile koordinatlaralınmıştır. Alınan bu koordinat bilgileri bilgisayar ortamına aktarılmış veImage Analyst yazılımı formatı olan dgn file formatına

122dönüştürülmüştür. Uydu görüntüsü üzerine atılan noktalar referansalınarak tütün bitkisinin kontrollü sınıflandırılması yapılmıştır.Çalışma yöresine ait ve özellikle tütün yetiştirilen topraklarınkimi fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, 15 adettoprak örneği alınmıştır. Temelde, yörede dağılım gösteren her bir toprakgrubundan belli sayıda örnek alınarak karşılaştırılması düşünülmüş,ancak arazi çalışmalarında, tütün bitkisinin genel olarak Typic Xerorthentve yer yer de Typic Xerofluvent’ler üzerinde yoğunlaştığı gözlenmiştir.Bunun üzerine, örneklemeler belirtilen topraklar üzerinden yapılmıştır.Araziden alınan ve laboratuvara getirilen toprak örnekleri asit ve baz buharlarıiçermeyen laboratuar koşullarında normal oda sıcaklığına kadar kurutulup, ezilerek2mm.lik eleklerden geçirilmiştir (Soil Survey Staff, 1951; Jackson, 1967). Toprak renktayini kuru ve ıslak koşullarda Munsell Renk Iskalası kullanılarak (Munsell ColorCompany, Inc.; 1954), toprak dokusu içeriğindeki %kum, %mil ve % kil kümelerininniceliği Hidrometre yöntemi (Bouyoucos, 1962) ile saptanarak ortaya konulan % verilerdoku analiz üçgenine uyarlanarak toprak dokusu saptanmıştır (Black, 1957). Organikmadde Rauterberg ve Kremkus’un yaş yakma yöntemiyle saptanan % organik karbonnicelikleri 1.724 duragan sayısıyla çarpılarak hesaplama yoluyla (Rauterberg veKremkus, 1951; Black, 1965), toprak tepkimesi (pH), damıtık su ile doyurulmuş toprakörneğinde cam elektrotlu Beckman pH metresi kullanılarak (Jackson, 1967), kireç(CaCO 3 ), Scheibler kalsimetresi ile (Çağlar, 1949), suda çözünebilir % toplam tuziçeriği ise, su ile doygun toprak örneğinin direnci, geçirgenlik köprüsü aleti ile ortayakonulurken, su ile doygun toprak ısısı ( o F), elektriksel direnci (ohm) ve doygunlukyüzdesi (SP)’e göre hazırlanmış nomogram kullanılarak belirlenmiştir (Soil SurveyStaff, 1951).Arazi çalışmalarında ayrıca, tütün bitkisinin sıra üzeri ve sıraarası mesafeleri ölçülmüş ve sıra arası mesafenin ortalama 37 cm ve bitkiçapının ortalama 18 cm. olduğu belirlenmiştir. Sıra üzeri mesafenin, elleya da makineli dikim yapılmasına bağlı olarak değişim gösterdiği, bu

123nedenle homojen bir değere sahip olmadığı gözlenmiştir. Bu değişkenliğebağlı olarak metrekaredeki bitki sayısının 21–36 bitki arasındadeğişebildiği belirlenmiştir.Elde edilen verilere göre tütün bitkisinin toprağı örtmeyüzdesinin, bitkinin en yoğun olduğu dönemde (Temmuz ortası), %45–55 arasında dağılım gösterdiği ve ortalama %48.64 örtme yüzdesinesahip olduğu hesaplanmıştır (Şekil 6.11).18 cmBitki çapı37 cm 37 cmSıra arasıŞekil 6.11. Tütün bitkisinin toprağı örtme yüzdesi

1246.3.3. Uydu Görüntülerinin İşleme AşamalarıGörüntü işleme aşamalarında Image Analyst (Intergraph) yazılımıkullanılmıştır. 15 m x 15 m konumsal çözünürlüklü olan ASTER uydugörüntülerinin 3N (VNIR), 2 (VNIR) ve 4 (SWIR) bantları kullanılarak342 band kombinasyonu oluşturulmuştur. Bitkilerin kızılötesi ışığı iyiyansıtmaları nedeniyle, uydu görüntülerinde diğer objelerden ayırtedilebilmeleri prensibine uygun olarak, genelde ASTER uydugörüntülerinde bitki örtüsü sınıflandırması yapılırken 321 ya da 342 bantkombinasyonlarının kullanılmasının uygun olduğu söylenebilir. Buçalışmada, tütün bitkisinin en iyi görülebildiği 342 (RGB) bandkombinasyonu kullanılmıştır.Çalışma alanını örten iki frame uydu görüntüsü, sayısallaştırma(screen digitize) ile elde edilen ve dgn formatına dönüştürülen sayısalaltlık harita (Şekil 6.9) ile çakıştırılarak yönlendirme (rektifikasyon)aşaması tamamlanmıştır (Şekil 6.12)Rektifiye edilen uydu görüntüleri mozaik haline getirilmiş veçalışma alanı sınırına göre çok bantlı (multiband) olarak kesilmiştir(Şekil 6.13).

125abResim 6.12. Araştırma yöresine ait ASTER (342) (RGB) uydu görüntüsü(Rektifikasyon öncesi (a) ve sonrası(b))

126Şekil 6.13. ASTER 342 (2005) uydu görüntüsünün çalışma alanı sınırlarıÇalışma alanı sınırlarına göre kesilen uydu görüntüsününzenginleştirilmesinde Gaussion yöntemi kullanılmıştır. Zenginleştirmeişlemi, çalışmada hedef bitki olan tütün baz alınarak yapılmıştır. Tütünolması muhtemel alanlar üzerine poligon atılarak histogram verileritoplatılmış ve RGB bantlarının her biri için histogram değerlerinin 0-255arasında homojen dağılımı (image streching) sağlanmıştır (Şekil 6.14).

127abŞekil 6.14. Araştırma yöresine ait, zenginleştirilmemiş (a) ve bitki desenine göre zenginleştirilmiş (b) ASTER 342 uydu görüntüsü

128Zenginleştirme işleminden sonra görüntü işleme aşamalarının en önemlisi olansınıflandırma aşamasına geçilmiştir. Bu aşamada tütün bitkisinin gelişmesi dikkatealınmış ve özellikle kızıl ötesi (infrared–3. bant) banttaki yansıtma şiddetlerine göretütün ekili alanlar kontrollü sınıflandırma yöntemi kullanılarak sınıflandırılmıştır.Sınıflandırmada tütün bitkisi için daha yüksek doğruluk oranına sahip olan Para MLyöntemi kullanılmış ve filtreleme (LFP ve Median yöntemleri ile) işlemi yapılarakgörüntü işleme aşamaları sonlandırılmıştır (Şekil 6.15).Her bir test alanına ait görüntülerin, A3 ve A0 ebatlı printer ve plotter çıktılarıalınarak, yapılan sınıflandırma işlemi yer gerçeği ile karşılaştırılmıştır. Bu aşamayıtakiben sınıflandırmada gerekli görülen düzeltmeler yapılmış, kimi gruplar tekrarsınıflandırılmış ve sınıflandırma işleminin istatistik sonuçları ile tütün ekili alanlarınaait sayısal veriler elde edilmiştir.

129Şekil 6.15.Kontrollüsınıflandırmasonucu elde edilen çalışma alanına ait arazi örtüsü haritası

1306.3.4. Çalışma Alanın Sayısal Arazi Modelinin OluşturulmasıAraştırma alanı arazilerinin jeomorfolojik özellikleriyanında, toprak özellileri ve arazi kullanım şekillerinin eğim özellikleride dikkate alınarak, yorumlanabilmesine olanak sağlamak amacıylayörenin sayısal arazi modeli oluşturulmuştur. Sayısal yükseklik modeli(DEM) oluşturulması üç aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir.Birinci aşamada, Harita Genel Komutanlığı’ ndan alınan 1/25.000ölçekli yükseklik verilerini de içeren sayısal haritalar ArcGIS yazılımınınArcTool modülü kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve arazinineşyükselti eğrileri “merge” işlemi sonucu mozaik şekline getirilmiştir(Şekil 6.16).İkinci aşamada, ERMapper yazılımı kullanılarak bilgisayarortamında üç boyutlu sayısal yükseklik modeli oluşturulmuş (Şekil 6.17)ve bunun üzerine Akhisar yöresine ait ASTER (342) uydu görüntüsüçakıştırılarak özellikle doğal bitki örtüsü ile tütün ve zeytin alanlarınınsınırları; yöredeki ayrımlı topraklar ile jeomorfolojik yapılargözlenmiştir. (Şekil 6.18).Üçüncü aşamada, arazinin sayısal arazi modeli (DTM)oluşturulmuş ve bilgisayar ortamında isometrik şekle çevrilmiştir (Şekil6.19).

Şekil 6.16. Çalışma alanının eşyükselti eğrisi mozaik haritası131

132Şekil 6.17. Araştırma yöresine ait 90 m yersel çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli

Resim 6.18. Çalışma alanına ait sayısal arazi modeli üzerine yerleştirilmiş ASTER (342) uydu görüntüsü133

134KResim 6.19. Çalışma alanına ait 3 boyutlu sayısal arazi modeli ve üzerine yerleştirilmiş uydu görüntüsü

135Çalışmanın coğrafi bilgi sistemi uygulamaları başlığındakiyöntemi, verilerin katman mantığına göre girilmesi ve depolanması,sorgulama modeli oluşturulması ve sonuç haritalarının üretilmesiaşamalarını içermektedir ve tekrarlamalardan kaçınmak amacı ilearaştırma bulguları ve tartışma bölümü içeriğinde coğrafi bilgi sistemi altbaşlığı altında verilmiştir.Yukarıda, ayrıntılı olarak verilen yöntemin aşamaları, sistemintopluca takip edilebilmesine olanak sağlamak amacı ile bir akışdiyagramı oluşturulmuştur (Şekil 6.20).

136YÖNTEM AŞAMALARI AKIŞ DİYAGRAMIUzaktan Algılama UygulamalarıLiteratür çalışmasıVeri toplama (raster vevektör veriler)Veri girişiVeri analizi- Veri temizliğiSayısallaştırma veveri tabanı oluşturmaCoğrafi Bilgi Sistemi UygulamalarıRektifikasyonUydu görüntüsünün kesilmesiZenginleştirmeSınıflandırmaFiltrelemeSonuçların yer gerçeği kontrolleri ilekarşılaştırılması ve doğruluk analiziAraziÇalışmalarıYörede yetiştirilen tütün çeşitlerininve bunların toprak isteklerininbelirlenmesiÇalışma alanı tematik haritalarınınoluşturulmasıTütün yetiştirilmesine uygun alanlarınbelirlenmesine yönelik sorgulamalaryapılması ve haritalanmasıŞekil 6.20. Yöntem aşamaları akış diyagramı

1157. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA7.1. Uzaktan Algılama Tekniği UygulamalarıBu araştırmanın sonuçları ve tartışmaları içeriğinde, Akhisarilçesi ve yöresinde tütün dikili alanların ilk aşamada, arazi eğimi vetoprak özelliklerinin ortaya konulmasına koşut olarak Uzaktan AlgılamaTekniği-Uydu görüntüleri kullanılarak tütün dikili alanların alansaldağılımlarının sayısal olarak belirlenmesi yanında, elde edilen sayısalverilerin Coğrafi Bilgi Sistemi ortamında sorgulanması şeklinde üçaşama içermektedir.7.1.1. Toprak Analiz Sonuçları ve YorumlanmasıAraştırma yöresi Akhisar ilçesi ve çevresinde tütün yetiştirilenalanlardaki toprakların toprak taksonomik dizgesine göre, TypicXerofluvent ile Typic Xerorthent olmak üzere iki ayrımlı toprak alt grubuseviyesinde olduğu belirlenirken, tütün üretiminin temelde TypicXerorthentler üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür.Bu iki ayrımlı toprak grubunun yoğun dağılım gösterdiği alanların15 ayrımlı yerel noktalarından alınan toprak örneklerinin analiz sonuçlarıÇizelge 7.1 ve 7.2’de verilmiştir.Typic Xerofluventlerin toprak dokuları, killi tın, kumlu tın ve tınözelliktedirler ve organik madde içerikleri de % 1.37-2.97 sınırlarındadeğişmektedir. Toprak tepkimesi (pH)’nin 6.82-7.42 arasında dağılımgösterdiği Fluventlerin, kireç içeriği (CaCO 3 ) % 0.80-2.10 sınırlarındave suda çözünebilir toplam tuz niceliği ise genel olarak % 0.030 dan

116küçük ve en yüksek sayısal verisi de % 0.058 sınırlarına ulaşmaktadır(Çizelge 7.1).Typic Xerorthentler’in toprak dokuları, kil, killi tın, tın, kumlu tınve kumlu killi tın özelliktedir ve organik madde içerikleri de % 1.28-3.40sınırlarında değişmektedir. Toprak tepkimesi (pH)’nin 6.58-7.59 arasındadağılım gösterdiği Typic Xerorthentler’in kireç içerikleri (CaCO 3 ) %0.78-5.89 sınırlarında ve suda çözünebilir toplam tuz niceliği ise < %0.030-0.078 sınırları arasındadır. Yörede dağılım gösteren TypicXerorthentler, çizelgelerde verilen toprak özellikleri, arazi fizyografikkonumu ve iklim koşullarına göre tütün bitkisi tarımı için uygun birortam oluşturmaktadırlar(Çizelge 7.2).

117Çizelge 7.1. Araştırma yöresi Typic Xerofluventler’inin toprak analiz sonuçlarıToprak Mekanik AnaliziToprak RengiOrg.Pedon no ve DerinlikKum Mil KilSuda Çöz. Toplam CaCO 3 Maddehorizon (cm) Kuru Islak (%) (%) (%) Doku pH Tuz (%) (%) (%)P1 Ap 0-2910YR3/310YR2/2 42,56 22,00 35,44 KT 7,13

118Çizelge 7.2. Araştırma yöresi Typic Xerorthentler’inin toprak analiz sonuçlarıToprak Mekanik AnaliziToprak RengiPedon no ve DerinlikKum Mil KilSuda Çöz. Toplam CaCO 3 Org.horizon (cm) Kuru Islak (%) (%) (%) Doku pH Tuz (%) (%) Madde (%)P5 Ap 0-235YR4/45YR2,5/2 53,28 30,00 16,72 Tın 7,43

1197.1.2. Uzaktan Algılama Tekniği-Uydu Verileri KullanılarakDoğal ve Kültürel Bitki Örtüsünün BelirlenmesiÇalışma alanı sınırlarına göre kesilmiş ve bitki desenine görezenginleştirilmiş ASTER 1A0 uydu görüntülerinin 342 (RGB) bantkombinasyonu ile yansıma verileri elde edilmiş ve aşağıda çizelgeşeklinde verilmiştir (Çizelge 7.3). Elde edilen yansıma verileriyorumlanarak kontrollü sınıflandırma yanında, yer kontrolleri ile dedoğruluk analizleri yapılmıştır.Tütün bitkisinin 3. bant yansıma aralığı 92-115; orman örtüsününyansıma aralığı 60-78; maki-funda bitki örtüsünün yansıma aralığı ise 81-108 sayısal aralıklarda belirlenmiştir. Yansıma verilerinden deanlaşılacağı gibi maki-funda sınıfı, yer yer tütün sınıfı ile benzer yansımaözelliklerine gösterebilmektedir. Bunun nedeni bozuk maki örtüsü içerenalanların, eğim özellikleri ve örtme yüzdesi açısından tütün ekili alanlarlaoldukça yakın bir görünümde olmasından kaynaklanmaktadır. Bununlaberaber yörede geniş bir alana sahip olan ve gün geçtikçe dikili alansaldağılımları artan zeytinlikler de tütün tarlaları ile en çok karışan alanlarşeklinde bulunduklarından, bu çalışmada yukarıdaki nedenlerle zeytinbitkisi için somut bir yansıma aralığı ortaya konulamamıştır (Şekil 7.7).

120Çizelge 7.3. Araştırma yöresinde bulunan orman, maki-funda, tütün ve diğer bitki örtüsünün ASTER 342band kombinasyonundaki yansıma verileriorman maki-funda tütün diger3 4 2 3 4 2 3 4 2 3 4 267 43 46 93 51 48 104 74 131 108 55 6768 43 46 87 52 49 101 69 111 104 57 5767 43 46 97 50 49 101 70 101 100 54 6566 41 45 84 55 57 102 68 102 99 58 7168 43 46 102 56 52 106 69 90 101 54 6364 42 44 98 55 50 106 70 113 95 55 6469 42 44 97 50 44 107 73 113 101 56 6467 43 44 96 47 44 103 71 118 98 56 7165 43 47 98 49 47 102 64 111 100 59 7773 44 44 88 47 49 108 71 116 102 57 6069 43 45 108 48 47 110 77 129 102 58 6469 43 45 92 53 47 103 71 117 114 58 6570 44 43 102 51 48 92 63 99 101 55 6071 45 49 97 47 43 100 69 107 99 56 6368 47 48 94 47 46 105 77 125 120 63 6466 46 47 94 54 48 105 74 117 119 50 4268 43 46 94 52 50 107 73 114 134 64 4468 42 44 85 43 42 103 72 112 120 51 43

Çizelge 7.3. (devam)12168 44 47 84 44 43 101 70 107 133 53 4368 44 45 88 46 43 100 68 114 125 53 4267 43 44 97 55 51 101 76 104 136 58 4663 41 42 87 69 55 106 77 120 116 51 4262 46 43 91 54 58 95 76 83 111 51 4664 44 43 94 66 62 99 72 121 119 53 4570 43 45 93 68 61 108 73 112 127 54 4265 43 45 98 68 72 105 74 124 113 53 4768 45 46 96 62 58 102 75 115 132 56 4369 43 43 97 60 53 111 75 118 129 53 4471 44 44 96 62 58 101 69 111 168 74 4869 46 47 102 65 56 93 73 103 136 58 4371 46 48 99 62 53 92 74 101 115 59 4971 50 49 92 65 69 100 77 116 133 57 4466 43 44 101 65 52 109 81 128 119 59 4869 47 51 97 62 51 112 82 140 124 58 4871 44 43 103 63 53 94 76 110 128 61 5069 44 45 101 62 55 101 78 113 128 59 4871 45 47 103 66 58 108 85 128 123 60 5269 46 47 108 63 55 97 72 105 139 57 4366 46 48 107 67 57 92 69 100 129 57 4766 41 43 102 62 55 106 76 108 115 62 5069 45 46 99 64 57 93 74 102 118 53 41

122Çizelge 7.3. (devam)69 43 44 100 63 56 101 77 109 127 55 4465 42 43 80 49 59 97 74 105 127 57 4267 41 44 89 60 71 99 75 114 119 60 4567 44 44 99 60 50 101 76 114 124 59 4970 44 45 93 62 61 99 75 103 112 61 6568 42 44 97 64 60 103 79 119 121 56 4569 41 43 98 63 51 100 78 112 121 60 4467 45 42 98 69 69 96 77 101 121 63 5668 41 44 97 68 68 101 78 111 120 66 51

123Yukarıda verilen çizelgede (Çizelge 7.3) tanımlanan tütün bitkisine ait yansımaverileri kullanılarak, tanımlayıcı istatistiki (descriptive statistics) analizleri yapılmış veher band için frekans grafikleri oluşturulmuştur (Çizelge 7.4; Şekil 7.1).Çizelge 7.4. Tütün bitkisinin ASTER uydusunun 2, 3 ve 4. bandlarındaki yansımaverilerine ait tanımlayıcı istatistiksel verileriBand_3 Band_4 Band_2Gözlem Sayısı 50 50 50Aritmetik Ortalama 101.76 73.72 111.94Standart Sapma 5.07 4.26 10.341.1.1.1 Minimum9263 83Maksimum 112 85 140

12414BAND2121086Frequency420Std. Dev = 10,34Mean = 111,9N = 50,0085,0 95,0 105,0 115,0 125,0 135,090,0 100,0 110,0 120,0 130,0 140,0BAND220BAND310Frequency092,595,097,5102,5 107,5 112,5100,0 105,0 110,0Std. Dev = 5,07Mean = 101,8N = 50,00BAND3Şekil 7.1. Tütün bitki örtüsüne ait ASTER uydusu 2, 3 ve 4. bantlarına ait yansımaverileri frekansı

12516BAND414121086Frequency42062,565,067,570,072,575,077,580,082,585,0Std. Dev = 4,26Mean = 73,7N = 50,00BAND4Akhisar ilçesi ve çevresindeki doğal bitki örtüsü ile çalışma alanı içerisindeyoğun tarımı yapılan tütün ve diğer kimi tarımsal bitkilerin elektromanyetik enerjiyiyansıtma özellikleri arasındaki ilişkiler istatistiksel olarak analiz edilmiş ve aşağıdakişekillerde gösterilmiştir (Şekil 7.2, 7.3, 7.4).

1263.BAND180160140120YANSIMA1008060402001 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49VERİ SAYISIOrman Maki - Funda Tütün DiğerŞekil 7.2. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere ait elektromanyetik yansımaverileri 3. band frekans grafiği

1274.BAND90807060YANSIMA504030201001 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49VERİ SAYISIOrman Maki - Funda Tütün DiğerŞekil 7.3. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere ait elektromanyetik yansımaverileri 4. band frekans grafiği2.BAND160140120100YANSIMA8060402001 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49VERİ SAYISIOrman Maki - Funda Tütün DiğerŞekil 7.4. Orman, maki-funda, tütün ve diğer bitkilere ait elektromanyetik yansımaverileri 2. band frekans grafiği

1287.1.3. Tütün Bitkisinin Uydu Görüntülerinde GörülebilirliğiÜzerine Etkili Faktörler ve Görülebilme YüzdesiYeryüzünde dağılım gösteren bitki örtüsünün uydu görüntülerindegörülebilirliğini ve buna bağlı olarak da sınıflandırmanın doğruluğunuetkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler; parsel büyüklüğü, parselşekli, parselin komşu parsellerle arasındaki radyometrik ve spektralkontrastlar, sınıflandırmada kullanılacak sınıf sayıları, sınıflarındüzenlenmesi, her sınıf için örnekleme sayısı vb. özelliklerdir (Campbell,2002). Bu faktörler dışında üzerinde çalışılan bitkinin toprağı örtmeyüzdesi, arazi eğimi, bakı, mikrorölyef, toprak rengi, toprak nemi veçevrede benzer örtme yüzdesine sahip bitki örtüsü bulunup bulunmamasıvb özellikler de görülebilirliği etkilemektedir.Araştırma yöresi sınırları içerisindeki arazilerde kültürel olaraktarımı yapılan, bağ, pamuk, kurutmalık domates, yer yer buğday ve enyoğun olarak ta tütün ve zeytin bitkileri dağılım göstermektedir. Tütünbitkisinin toprağı örtme yüzdesi %45–55 sınırları arasında değişmektedirve bu nedenle ASTER uydu görüntülerinde görülebilirliği oldukçadüşüktür. Örtme yüzdesi ortalama %42 olan zeytin alanları tütün bitkisiile bir benzerlik gösterdiklerinden sınıflandırmada tütün alanları ile yeryer karışmaktadır.Altınbaş vd (2004), Torbalı ilçesinin bitki envanterininçıkarılmasına yönelik olarak yaptıkları çalışmada; pamuk bitki örtüsünün%87 ve buğday bitki örtüsünün %89 luk ortalama örtme yüzdeleri nedeniile bu bitkilerin yüksek doğruluk oranlarında sınıflandırılabildiğinibelirtmişlerdir (Çizelge 7.5). Tütünün dağılım alanlarının belirlenmesi ile

129ilgili bu çalışmada ise, uydu görüntüleri üzerinde hedef bitki türü olantütün ile pamuk ve buğday gibi toprağı örtme yüzdeleri yüksek bitkiörtülerinin sınırları yüksek doğruluk oranı ile belirlenmiştir. Benzerşekilde, bağ dikili alanlar, çalışma alanı içerisinde yerel alanlarda vegenellikle düzgün parselizasyona sahip düz ve düze yakın arazilerdedağılım gösterdikleri için sınıflandırma sonuçlarında tütün bitkisi ilekarışmadığı belirlenmiştir.Çizelge 7.5. Kıyı Ege yöresinde başlıca bitki türlerinin örtmeyüzdeleri (Altınbaş vd, 2004)Örtme Oranları (%)Bitki Türü Minimum Maksimum OrtalamaBağ 0,50 0.75 0,62Zeytin 0,25 0,59 0,42Doğal bitki 0,15 0,80 0,48Çam 0,25 0,85 0,55Sebzeler+Bostan 0,35 0,80 0,58Pamuk 0,75 0,99 0,87Buğday 0,80 0,97 0,89Yonca 0,95 0,99 0,97Bitki örtüsünün toprağı örtme oranları, bunların genel özellikleriyanında bitkinin vejetatif gelişme takvimi de dikkate alınarakdeğerlendirilmelisinin daha akılcı ve bu bağlamda da gerekli olduğu arazietüdleri ve laboratuar çalışmalarında belirlenmiştir. Özellikle kültürbitkilerinde, hızla gelişen bitki örtüsünün toprağı örtme oranları da hızlıbir değişim verirler ve her bir bitki örtüsünün uydu görüntülerindegörünebilirlik zamanları da doğal olarak ayrımlılık gösterirler.

130Altınbaş vd.. (2000), Söke ilçesi ve çevresinde yapmış olduklarıbir araştırmada, pamuğun ekiminden hasadına kadar olan gelişimsürecinde toprağı örtme oranlarının zamana bağlı olarak değişimleriniincelemişler ve 20 Haziran tarihine kadar %25’in altında bir örtmeoranına sahip olan pamuk bitkisinin, 31 Temmuz tarihinden 20 Ağustostarihleri arasında bu oranın %93-%97 arasında değiştiğini ve Eylülayında hasat ile birlikte yaprakların kuruyarak dökülmeye başladığını veörtme oranın da hızla düştüğünü belirlemişlerdir.Tütün bitkisinin toprağı örtme yüzdesinin en yoğun olduğu zamanaralığı, çiçeklenmeden hemen önceki dönem olmakla beraber, çalışmaalanı için bu süreç 1–30 Temmuz tarihleri arasında dağılımgöstermektedir. Çalışma alanının kuzey ve kuzeydoğu bölümlerinde araziyükseltisinin artması nedeniyle, iklim karasallaşmakta ve bununsonucunda tütün bitkisinin toprak sıcaklık isteği daha geç süreçtegerçekleşmekte ve tütün fidelerinin dikimi de, güney yörelerine göre 15–25 gün daha geç olmaktadır. Tütün bitkisinin fidelenmesindeki buayrımlılık, görüntü alma zamanının belirlenmesinde güçlüklere yol açmışve görüntüler uydunun bölge üzerinden geçme zamanına görebelirlenebilecek en uygun zamanda alınmış olsada, bu süreçte güneyyörelerdeki tütünlerin hasat dönemine geldiği için ilk el kırımlarınınyapıldığı belirlenmiştir. Konik şekilli olan tütün bitkisinin, en büyükyaprakları en altta bulunmakta ve ilk kırımda bu yapraklar hasatedilmektedir. İlk el kırımlarıyla birlikte örtme yüzdesi oldukça düşükolan tütün bitkisinin, toprağı örtme yüzdesi %10–15 oranındaazalmaktadır (Şekil 7.5; 7.6).

131İlk el kırımıŞekil 7.5. İlk el kırımı ile tütün bitkisinin örtme yüzdesindeki değişimlerŞekil 7.6. İlk ve 2. el kırımları yapılmış tütün bitkisinin görünümü

132Tütün bitkisinin görülebilirliğini olumsuz etkileyen bir diğerfaktör de, bu bitkinin içim kalitesi nedeniyle daha çok eğimli alanlardadikim alanı bulmasıdır. Düz ve düze yakın arazilerde sulu tarımuygulandığından bu arazilerdeki parseller büyük ve düzgün şekilliolmaktadır. Ancak tütün yetiştiriciliğinin yapıldığı kır ve kırtabanarazilerde parseller küçük, şekilsiz olmakla beraber bakıdankaynaklanan yansıma ayrımlılıklarına da sahip olması nedeniyle zatendüşük olan görülebilirlik oranı daha da azalmaktadır (Şekil 7.7).Şekil 7.7. Eğimli arazilerdeki küçük ve düzensiz parsellerüzerinde tütün bitkisinin görünümüÖrneğin, düz ve düze yakın eğimli arazilerde yetiştirilen pamukbitkisi ile çalışmanın hedef bitkisi olan tütün bitkisinin uydu

133görüntülerinde oldukça ayrımlı şekillerde görülebildiği (Şekil 7.8)belirlenirken, bu ayrımlılık sınıflandırma haritalarına da yansımaktadır.Uydu görüntüsünde (a) düzgün parseller şeklinde görülen pamukbitkisinin, sınıflandırma haritasında (b) da düzgün kümeler şeklindesınıflara ayrılabildiği gözlemlenirken; uydu görüntüsünde parselsınırları gözlemlenemeyen (c) tütün bitkisinin sınıflandırma haritasında(d) da; tütün (sarı), toprak (mavi), yerleşim (pembe) ve diğer bitkiörtüsü (kırmızı) sınıflarının belirli oranlarda birbirine karıştığıgörülmüştür.acbdŞekil 7.8. Pamuk ve tütün bitkisinin uydu görüntülerinde vesınıflandırma haritalarındaki görünümleri

134Küçük ve düzensiz parseller üzerinde dağılım gösteren tütünlerinalgılanmasında kullanılan uydu görüntüsünün, yersel çözünürlüközellikleri de önem taşımaktadır. Bu çalışmada kullanılan ASTER uydugörüntüsünün 15x15 m. çözünürlüğe sahip olması; görüntüdeki 1pikselin 225 m 2 lik bir alanı simgelediği anlamına gelmektedir. Budurumda çok küçük tarımsal alanlar görüntü üzerinde ancak 4-5piksellik bir yansıma verisine sahip olabileceğinden sonuçtagörülebilirlik özelliği de iyice düşmektedir.7.1.4. Sınıflandırma Sonuçları ve Ekili Alan BilgileriTütün bitki örtüsü, uydu görüntülerinde görülebilme zorluğu olanözelliklere sahiptir. Uydu görüntülerinde ayırt edilebilmeyi etkileyen enönemli faktör, yeşil dokunun toprağı örtme oranıdır. Ancak, tütünbitkisi, toprağı örtme yüzdesinin en yoğun olduğu zaman sürecinde bile%45–55 örtme oranlarına sahip olabilmektedir. Temelde, tütünbitkisinin sınıflandırılmasında, sıra aralarında yer alan açık alanların,elektromanyetik enerjiyi yansıtma özelliğinin çok etkili bir parametreolduğu belirlenmiştir. Toprak rengi ve toprak nemi, yansıtmaözeliklerini etkileyen iki önemli faktördür. Ancak araştırma yöresindeyapılan arazi çalışmaları ve örneklemeler sonucunda tütün ekilialanların, büyük çoğunlukla taşınmış topraklar olan Orthentler,Orthent-Fluvent geçişleri yanında Fluventler üzerinde dağılımgösterdiği belirlenmiştir (Şekil 7.9). Bu toprakların kuru ve nemlikoşullarda, toprak renklerine bakıldığında çok büyük bir ayrımlılıkbelirlenememiş ve sonuçta toprak rengi özelliklerine istatistikianalizlerde yer verilmemiştir. Bunun yanında tütün bitkisi yalnızca

135fidelerin tarlaya şaşırtıldığı ilk dönemde su gereksinmesi duyduğu için,uydularla, uydu görüntüsünün alım sürecinde toprak yüzeyinin nemliolduğu zaman süreci bulunmamakta ve sonuçta bu özellik de yansımaüzerine önemli düzeyde bir etki yapamamaktadır.Şekil 7.9. Taban arazi üzerinde tütün bitkisine bir örnekKontrollü (supervised) sınıflandırma aşamasında, sınıflandırmahata matrisini en aza indirgemek için, çalışma alanı içerisindeki her bireleman göz önünde bulundurulmuş ve buna göre sınıflaroluşturulmuştur. Oluşturulan sınıflar, tütün, orman, maki-funda,yerleşim alanı, toprak, depresyon, çıplak kaya, anız, drenaj desenleri vediğer olarak belirlenmiştir.

136Sınıflandırmadaki “diğer” kategorisi, yörede yetiştirilen pamuk,mısır, bağ, domates vb. kültür bitkileri ile 10 yaşından büyük kapamazeytinlikleri içermektedir. Sınıflandırmada tütün sınıfı (sarı) ile diğer(kırmız) sınıfın karışma oranı, çalışma alanının kuzey bölümü için alınangörüntüde %4.24, güney bölümü için alınan görüntüde ise %1 den azdır(Şekil 7.11).Tütün sınıfının (sarı) toprak sınıfına (mavi) karışma yüzdesi ise;kuzey görüntüsü için %3.14, güney görüntüsü için ise %3.96 civarındadır(Çizelge 7.6, 7.7). Arazi gözlemlerinde de belirlendiği gibi, bu alanların;geçmişte tütün tarımının yapıldığı ancak son yıllarda yöre halkınınzeytine yönelmesiyle yoğunlaşan yeni tesis zeytinliklerin bulunduğualanlar olduğu söylenebilir( Şekil 7.12).

137Çizelge 7.6. Çalışma alanı bitkilerinin sınıflandırma hata matrisi sonuçları (kuzey görüntüsü)Tütün OrmanMaki-Funda Diğer Depresyon Toprak Çıplak kaya Anız NullTütün 91.82% 00.00% 00.00% 01.30% 00.56% 03.91% 00.00% 00.25% 02.17%Orman 00.05% 92.83% 02.39% 00.13% 01.05% 00.01% 02.56% 00.00% 00.98%Maki-Funda 00.07% 02.54% 88.68% 08.11% 00.03% 00.00% 00.02% 00.00% 00.55%Diğer 04.24% 00.00% 08.26% 81.32% 00.00% 01.12% 01.65% 00.00% 03.41%Depresyon 00.04% 05.56% 00.00% 00.04% 84.48% 00.93% 07.24% 00.00% 01.70%Toprak 03.14% 00.00% 00.00% 00.97% 01.71% 92.56% 00.28% 00.18% 01.16%Çıplak kaya 00.02% 08.10% 00.52% 00.77% 07.85% 01.89% 79.16% 00.00% 01.69%Anız 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 98.38% 01.62%Average Accuracy: %88.65Overall Accuracy: %90.00

138Çizelge 7.7. Çalışma alanı bitkilerinin sınıflandırma hata matrisi sonuçları (güney görüntüsü)Tütün Diğer Orman Maki_funda Yerleşim Toprak DepresyonÇıplakkaya Anız Drenaj NullTütün 94.04% 00.10% 00.00% 00.00% 00.20% 01.66% 00.00% 00.00% 01.17% 00.68% 02.15%Diğer 00.69% 79.66% 00.00% 07.55% 00.00% 00.00% 00.39% 00.00% 00.00% 07.36% 04.35%Orman 00.00% 00.04% 91.94% 04.17% 00.00% 00.00% 00.00% 00.21% 00.00% 00.53% 03.10%Maki-Funda 00.00% 05.61% 05.83% 87.06% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.57% 00.92%Yerleşim 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 92.86% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 00.00% 07.14%Toprak 03.96% 00.00% 00.00% 00.00% 06.83% 83.02% 02.28% 01.68% 00.00% 01.40% 00.83%Depresyon 00.00% 00.09% 00.00% 00.00% 00.00% 03.78% 84.62% 00.97% 00.00% 09.71% 00.82%Çıplak kaya 00.00% 00.90% 00.00% 00.01% 01.55% 00.70% 02.26% 93.14% 00.01% 00.33% 01.10%Anız 00.48% 00.00% 00.00% 00.00% 00.96% 00.00% 00.00% 00.00% 88.94% 00.00% 09.62%Drenaj 00.41% 00.41% 00.00% 00.27% 00.00% 06.10% 12.06% 00.00% 00.41% 77.91% 02.44%Average Accuracy: %87.32Overall Accuracy: %88.84

139Tütün bitkisi dışındaki diğer sınıfların etkileşimleriniincelediğimizde; orman sınıfının (koyu yeşil) kuzey görüntüsü için%2.54 ve güney görüntüsü için %5.83 oranında maki-funda sınıfıyla(açık yeşil) karıştığı (Şekil 7.13); toprak, yerleşim alanı ve tütünsınıflarının da büyük yerleşim alanları ve çevresinde hata oranınınyükselmesine neden olduğu belirlenmiştir (Şekil 7.9).Şekil 7.10. Akhisar ilçesi ve yakın çevresindeki tütün (sarı), toprak(mavi) ve yerleşim alanı (pembe) sınıfları

140TütünDiğerŞekil 7.11. Çalışma alanı tütün-diğer sınıfları arasındaki karışım oranını gösterir sınıf saçılım grafiği

141TütünToprakDepresyonŞekil 7.12. Çalışma alanı tütün –toprak-depresyon sınıfları arasındaki karışım oranını gösterir sınıf saçılım grafiği

142Maki-fundaOrmanŞekil 7.13. Çalışma alanı orman-maki/funda sınıfları arasındaki karışım oranını gösterir sınıf saçılım grafiği

1437.1.5. Doğruluk AnaliziBu çalışmada, tütün dikili alanların dağılım alanlarınınASTER uydu görüntüleri kullanılarak ortaya konulması yanında,tütün bitkisinin sınıflandırılmasında Image Analyst yazılımıkullanılmış, ve tütün bitkisinin sınıflandırılmasında en iyi sonucuveren yöntemin Para-ML yöntemi olduğu belirlenmiştir. Bunagöre iki çerçeve görüntüden oluşan çalışma yöresi içinsınıflandırma doğruluk oranı; kuzey görüntüsü için %90.00(overall accuracy) ve güney görüntüsü için %88.84 olarakbelirlenmiştir. Araştırma alanı yöresinde tütün dikili alanlar, uydugörüntülerinin bilgisayar ortamında uygun yazılımlar kullanılarak918700.906 hektar veya bir başka anlatımla yaklaşık 918701hektar olarak belirlenmiştir. Çalışma alanı içerisindeki diğersınıfların % dağılımları ile kapladıkları yüzölçümleri ise aşağıdakigibidir.Çizelge 7.8. Çalışma alanı içerisindeki sınıfların % sel ve alansaldağılımlarıSınıflandırma Alanı İstatistik Raporu%SINIFLAR (kuzey)%(güney)%(toplam) ha (kuzey) ha (güney) ha (toplam)Tütün 1.94% 11.55% 13.49% 142229,620 776471,286 918700,906Orman 4.68% 13.15% 17.83% 342617,874 884021,044 1226638,918Maki-Funda 2.94% 3.61% 6.55% 215664,468 242530,187 458194,655Depresyon 1.93% 4.71% 6.64% 141824,176 317026,684 458850,860Toprak 4.03% 3.86% 7.89% 295392,703 259341,662 554734,365Diğer 5.06% 2.14% 7.20% 370652,047 144417,462 515069,509Çıplakkaya 3.20% 9.58% 12.78% 234441,013 643850,679 878291,692Anız 0.64% 4.45% 5.09% 47060,741 299508,163 346568,904

144Laboratuar çalışmaları bağlamında ortaya konulansınıflandırma sonuç verileri, yer kontrol gözlemleri ile kontroledilmiş ve arazide tütün olarak belirlenen 78 noktanın 49 adetinin,sınıflandırma haritası üzerinde gerçekten tütün olarak belirlenensınıflar üzerinde dağılım gösterdiği belirlenmiş ve basit orantı ilehesaplandığında doğruluk oranı % 62.82 olarak bulunmuştur. Öteyandan toplamdan geriye kalan 29 kontrol noktasının ise çeşitlinedenlerle sapmalar gösterdiği belirlenmiştir. GPS’tenkaynaklanan sapmalar, bakı, arazi eğimi, toprak örtme yüzdesinindüşük olması nedeniyle tütün bitkisinin zeytin ve boş topraksınıfları ile karışması bu sapmaların nedenlerinden enönemlilerindendir ve burada sapma gösteren noktaların tamamınayakınının toprak-tütün girişiminin olduğu noktalarda yoğunlaştığıbelirlenmiştir.7.2. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Uygulamaları7.2.1. Araştırma Yöresine Ait Tematik HaritalarınOluşturulmasıÇalışma alanına ait tematik haritaların hazırlanmasında,toprak katmanı içerisine girilen öznitelik bilgilerindenyararlanılmıştır (Şekil 7.14)

Şekil 7.14. Toprak katmanı içerisinde yer alan öznitelik bilgileri145

146Veritabanı oluşturulurken, simgeler şeklinde girilenöznitelik bilgileri (attributes) simgelerine ait sembol diziniaşağıdaki çizelgelerdeki (Çizelge 7.9; 7.10; 7.11; 7.12; 7.13)gibidir (Altınbaş, 1996).Çizelge 7.9. Eğim Grupları(%)A 0-2B 2-6C 6-12D 12-20E 20-30F >30Çizelge 7.10. Derinlik (cm) Sınıfları1 Derin veya çok derin >902 Orta derin 50-903 Yüzeysel 20-504 Çok yüzeysel 0-20Çizelge 7.11. Drenaj Sınıfları1 İyi veya çok iyi drenaj2 Yetersiz veya orta drenaj3 Zayıf-kötü drenaj4 Fena-çok kötü drenaj

147Çizelge 7.12. Toprak DokusuF İnceM OrtaC KabaVC Çok kabaÇizelge 7.13. Erozyon1 Hiç veya pek az2 Orta3 Şiddetli4 Çok şiddetliToprak katmanı içerisindeki arazi kullanım yetenek sınıfıverileri değerlendirildiğinde, %34 lük bir oranla VII. sınıfarazileri, % 19 ile I. sınıf arazileri, % 16 lık bir oranla da III.sınıf arazilerin izlediği belirlenmiştir (Şekil 7.15).Veritabanına girilen bu verilere göre; araştırma yöresitoprak sınırlandırıcı alt faktörleri incelendiğinde, tüm arazininyaklaşık %65’inin erozyondan kaynaklanan toprak yüzeyselliği,verimli üst toprak yüzeyinin kaybı vb. olumsuzlukları tanımlayanve “es” ile simgelenen özelliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Bunutoprak haritasında %7 ile “se” ve %6 ile “e” ile simgelenenözellikler izler. Daha çok ıslaklık sorununu tanımlayan ve “sw”ile simgelenen alanlar yörede %1 lik oranla, yok denecek kadarazdır. Hiçbir toprak sınırlandırıcı özelliği içermeyen ve yöreniniklimsel özelliklerinin uygunluğu oranında kimi kültür bitkilerinin

148yetiştirilebilmesine olanak sağlayabilecek alanlar ise toplamçalışma alanının yalnızca %19’unu oluşturmaktadır (Şekil 7.16).Çalışma alanı içerisinde, toprak haritalarından elde edilenverilere göre genel olarak tın dokulu toprakların başat olduğu(%82), ve bunu kil dokulu toprakların (%17) izlediğibelirlenmiştir (Şekil 7.17).Çalışma alanı topraklarının %46’sı yüzeysel ve %28’i çokyüzeysel topraklardan oluşmaktadır. Bunun temel nedeniarazilerin eğimli olması ve yüzey akışla üst toprağın aşınarakaşağılara taşınmasıdır. Bu durum normal koşullarda büyük birolumsuzluk olmasına rağmen, Türk tütünleri derin olmayan, sututma kapasitesi düşük ve bitki besin maddelerince fakirtopraklarda daha iyi yaşam bulduğundan yörede tütün tarımı içinbir şans konumuna gelmiştir. Bilinmektedir ki, Akhisartütünlerinin kalite özellikleri yönünden Türk tütünleri içerisindeönemli bir yeri vardır. Derin ve orta derin topraklar ise, tümçalışma alanı topraklarının %26’sını oluşturmaktadır (Şekil7.18).Çalışma alanı arazileri, eğim özellikleri yönündenincelendiklerinde %20-30 eğime sahip olan alanların toplamalanın %25’ini oluşturduğu ve bunu %12-20 ve %0-2 eğimliarazilerin izlediği görülmüştür (Şekil 7.19).Araştırma yöresi iklim özellikleri ve son 5 yılın iklimverilerinin yer aldığı bölümden de görüldüğü gibi yörede yağışrejimi düzensiz ve erozyonu arttırıcı yöndedir. Bunun yanındatoprak örtme yüzdesi düşük olan ve buna bağlı olarak da

149erozyonu önleme gücü yüksek olmayan tütün bitkisinin, yöredekaliteli tütün olarak % 10 civarındaki eğimlerde yaygın olarakyapılıyor olması erozyondan kaynaklanan toprak sorunlarının önplana çıkmasına neden olmuştur. Ayrıca, tarımsal etkinliklersürdürülürken, kontur sürüm teknikleri, teraslama vb. önlemlerinihmal ediliyor olması da yöre tütüncülüğü için erozyondankaynaklanan önemli sorunlardandır (Şekil 7.20).Çalışma alanının % 97 lik, yani tamamına yakın birbölümünde kayalık sorunu gözlenmemektedir (Şekil 7.21).Araştırma alanına ait şimdiki arazi kullanımı (ŞAK)haritasında; nadaslı kurum tarım (K), nadassız kuru tarım (N),sulu tarım (S), bağ-bahçe (B), çayır (Ç), mer’a (M), orman (O),funda (F), yerleşim yeri (Y) ve terk araziler (T) yer almaktadır.Oluşturulan tematik haritaya göre, fundalıklar %23 lük alansaldağılım ile ilk sıradadır ve onu %19 luk dağılımlarıyla ormanarazileri izlemektedir. Maki-funda sınırının hemen altında dazeytin sınırı bulunmaktadır (Şekil 7.7). Bu çalışmada amenajmanharitası destekleyici veri olarak kullanılmış, amenajman haritasısınırları dgn file formatına dönüştürülüp, uydu görüntüsü üzerineaçılarak gerçek sınırlar ile sınıflandırma haritası tekrardan kontroledilmiştir (Şekil 7.22).

150Şekil 7.15. Çalışma alanı içeriğindeki arazi kullanım yetenek sınıfları haritası

Şekil 7.16. Çalışma alanı topraklarının sınırlandırıcı alt faktörleri haritası151

152Şekil 7.17. Çalışma alanı toprak dokusu haritası

Şekil 7.18. Çalışma alanı toprak derinliği haritası153

154Şekil 7.19. Çalışma alanı eğim haritası

Şekil 7.20. Çalışma alanı erozyon haritası155

156Şekil 7.21. Çalışma alanı kayalık haritası

Şekil 7.22. Çalışma alanı şimdiki arazi kullanımı haritası157

158Yukarıda verilen ve araştırma alanına ait tematik haritalar,toprak haritalarından üretilirken, yöreye ait amenajman haritası İlOrman Müdürlüğü’nden sağlanan amenajman haritasındanüretilmiştir. İl Orman Müdürlüğü’nde ArcGIS yazılımı ileüretilmiş olan amenajman haritası; ağaç çeşitleri, gövde bozuklukşekilleri, kapalılık vb elemanlar, bu çalışmanın amacına göre çokayrıntılı verileri içerdiğinden, belirli gruplar birleştirilerek,Geomedia yazılımında yeni bir amenajman haritasıoluşturulmuştur (Şekil 7.23).

Şekil 7.23. Çalışma alanı amenajman haritası159

1607.2.2. Tütün Dikili Alan Sorgulamalarında ÖlçütlerinBelirlenmesi, Sorgulama Modeli Oluşturulması VeTütün Yetiştirilmesine Uygun Alanların HaritalanmasıVe YorumlanmasıAraştırmanın sorgulama aşamasında, daha öncekibölümlerde verilen “türk tütünlerinin ve yabancı tütünlerin toprakistekleri” analiz edilmiş ve sorgulamada kullanılması mutlakgerekli olan ölçütlere karar verilmiştir (Şekil 7.24). Daha sonra buölçütler toprak haritalarından elde edilen verilere uyarlanmış vesorgulama modeli oluşturulmuştur (Şekil 7.25).VERİ KATMANLARI AYRINTI SINIFI ÖZNİTELİKLERTOPRAKKANALAMENAJMANYOLYERLEŞİMIRMAKPoligonÇizgiPoligonÇizgiPoligonÇizgiAKYS, BTG, taşlılık, erozyon,ŞAK, eğim, toprak dokusu,drenaj, toprak derinliği, kayalıkDrenaj kanalı, beslemekanalı,Mescere tipi, kapalılıkYol adiYerleşim adı, nüfusIrmak adı, debisiŞekil 7.24. Araştırmada kullanılan veri katmanları

161TOPRAKKATMANIAKYS BTG TAŞLILIK EĞİMTOPRAKDOKUSUDRENAJTOPRAKDERİNLİĞİII, III, IV Typic 0 B, C, D M 1, 2 3, 4XerorthentORİENTAL (TÜRK) TÜTÜNLERİNİN YETİŞTİRİLMESİNE UYGUN ALANLARI,II Typic 0 A, B M 1, 2 2, 3XerofluventVİRGİNİA TÜTÜNLERİNİN YETİŞTİRİLMESİNE UYGUN ALANLARŞekil 7.25. Oriental ve Virginia tütünlerin yetiştirilmesine uygun ortamların sorgulanmasında kullanılansorgulama modeli

162Şekil 7.26. Türk (Şark) tütünlerinin yetiştirilmesine uygun alanlar

Şekil 7.27. Virginia tütün çeşidinin yetiştirilmesine uygun alanlar163

164Yukarıdaki sorgulama sonuç haritaları birbirleri ilekarşılaştırıldıklarında, toprak istekleri birbirinden oldukça ayrımlı olanbu tütün çeşitlerinin dikimine uygun olan alanlarında kontrastlargösterdiği açıkça görülebilmektedir.Virginia tütün çeşidinin yöreye uygunluğunun araştırılması ise,yöredeki tütün kurumu tarafından istenilmiştir. Elde edilen sorgulamaharitasında her ne kadar Virginia tütünlerinin yetiştirilmesine uyguntoprak özelliklerine sahip alanlar var ise de, Akhisar ilçesi ve çevresininiklim özellikleri Virginia tütün çeşidinin yetiştirilebilmesi için uygundeğildir ve önerilmemektedir. Literatürlerde, Akhisar ilçesi ve çevresi ilebenzer iklim koşullarına sahip alanlarda Virginia tütünlerininyetişmesinde morfolojik olarak herhangi bir ayrımlılık belirlenemezken,tütün içim kalitesinin düştüğü ve bu olumsuzluğun da büyük oranda havanemi ve yağış özelliklerinden kaynaklandığı ortaya konulmuştur.

1658. SONUÇ1/25.000 ölçekli topografik ve toprak haritaları ile 2005yılına ait ASTER uydu görüntüleri ile uzaktan algılama tekniği vecoğrafi bilgi sistemleri yazılımlarına dayanılarak yapılan buaraştırmada, Akhisar ilçesi mevcut ekili alanlarının ASTER uydugörüntüleri ile belirlenebilmesi ve tütün yetiştirilmesine en uygunalanların coğrafi bilgi sistemi yazılımları ile sorgulanmasınıamaçlamıştır.Uzaktan algılama verileri, arazi gözlemleri ve coğrafi bilgisistemleri analizlerine göre aşağıdaki bilgilere ulaşılmıştır.1. Çalışma alanında 11 ayrımlı toprak grubunun bulunduğu vefakat tütün yetiştirilen alanların genel olarak Typic Xerorthentve Typic Xerofluvent toprakları üzerinde dağılım gösterdiğisaptanmıştır.2. Çalışmada hedef bitki olan tütünün ASTER uydusu 2, 3 ve 4.band yansıma aralıkları belirlenmiştir. Bu veriler 2. band için83-140, 3. band için 92-112 ve 4. band için 63-85 sayısalveriler arasındadır ve yapılan kontrollü sınıflandırmada,yansıma verileri baz alınmıştır.3. Tütün bitkisinin toprağı örtme yüzdesi, yapılan araziçalışmalarından elde edilen sıra arası, sıra üzeri ve bitki çapıyanında, m 2 ye düşen tütün bitkisi sayısı verileri kullanılarakhesaplanmış ve %45-55 arasında bir örtme yüzdesine sahipolduğu belirlenmiştir.4. Çalışma alanında yaygın olarak üretimi yapılan ve yöreekonomisine katkısı olan bir diğer bitki zeytin olmakla

166beraber, son yıllarda yörenin iklim özelliklerinin de çok uygunolması nedeniyle zeytine bir yönelme olmuş ve tütünalanlarının önemli bir bölümü zeytinlik şekline getirilmiştir.Daha çok eğimli arazilere kurulan zeytinliklerin tütünyetiştirilen alanlarla içi içe bulunduğu ve ortalama % 42 örtmeyüzdesine sahip olan zeytin bitkisinin, uydu görüntüleriüzerinde tütün bitkisiyle karıştığı saptanmıştır. Yeni tesiszeytinliklerde örtme yüzdesinin daha da az olması ve eskizeytinliklerin düzgün parselizasyona sahip olmayan alanlardayoğunluk göstermeleri ve eğim faktörü nedeniyle zeytinbitkisinin yansıma aralığı bu yöre için belirlenememiştir.5. Uydu görüntüleri ile çalışırken bitki takvimi çok iyi bilinmelive takip edilmelidir.Uydu görüntüleri, bitkinin toprağı örtmeyüzdesinin en fazla olduğu zaman sürecinde alınmalıdır. Buçalışmada tütün bitkisinin toprağı örtme yüzdesinin en fazlaolduğu dönem, çiçeklenmeden hemen önceki dönem olarakbelirlenmiş ve uydu görüntüleri bu zaman sürecindesağlanmıştır. Ancak yörenin kuzey bölgelerinde ikliminkarasallaşması ile toprak ısınma sürecinin gecikmesi buyörelerde tütün dikimini geciktirmiş ve iki önemli dönem olançiçeklenme ve kırım zamanlarında tekdüzelik görülememiştir.Bu durum sınıflandırma aşamasında olumsuzluklara yol açmışve doğruluk oranını düşürmüştür.6. Araştırmada; çalışma alanının kuzeyini örten görüntü için%94.04 olan tütün sınıfı doğruluk oranı; güneyi örten görüntüiçin 91.82 olarak saptanmış; yalnızca yansıma aralığı ve

167görüntü üzerindeki örnekleme (signiture) lere göre yazılımtarafından hesaplanmış olan bu doğruluk oranının, yer gerçeğikontrolleri sonrasında % 62 ye kadar düştüğü belirlenmiştir.7. Sınıflandırma hata matrisi verilerine göre; tütün kuzeygörüntüsünde % 3.96 oranında toprak sınıfı ile karışırken;güney görüntüsünde toprak sınıfı ile %3.14 ve bu bölgedeürün çeşitliliğinin artması nedeni ile diğer bitkiler sınıfı ile de% 4.24 oranında karıştığı belirlenmiştir.8. Sınıflandırma işlemi sonrasında çalışma alanı için tütünbitkisinin alansal dağılımlarının 918700,906 hektar olduğuove çalışma alanının %13.49 unu oluşturdukları belirlenmiştir.9. 1/25.000 ölçekli toprak haritaları kullanılarak üretilen tematikharitalara göre; yöre topraklarının % 34 ünün VII. sınıfarazilerden oluştuğu; yine yöre topraklarının %65indeerozyondan kaynaklanan toprak yüzeyselliği ve verimli üsttoprak kaybı sorunlarının bulunduğu belirlenmiştir.10. Oriental (Şark) ve Virgina tütünlerinin toprak isteklerine görebir sorgulama modeli oluşturulmuş ve sonuç haritalarıüretilmiştir. Çalışma alanı içerisinde, toprak özellikleriaçısından Virginia tütünlerinin yetiştirilmesini uygun alanlarınolduğu görülmüştür. Ancak bu alanlarda vejetatif gelişiminisorunsuz tamamlayabilen Virginia tütünleri Akhisar ilçesinisahip olduğu iklim özelliklerinde tüm içim kalite özellikleriniyitirmekte ve ekonomik bir anlam ifade etmemektedir.11. Yörede Oriental tütünlerin yetiştirilmesine en uygun alanlarınbelirlenmesi ile yörede tütün yetiştirciliği için bir planlama

168modeli oluşturulmuştur. Bu önerinin uygulamayaaktarılmasıyla hem gereğinden fazla tütün üretimininönlenmesi hem de yalnızca en uygun olan alanlardayetiştiricilik yapılması ile kalitenin arttırılması sağlanabilir.12. Yöredeki mevcut ekim alanları ile sorgulamalar sonucu ortayakonulan potansiyel ekim alanları karşılaştırılmış ve sonuçharitalarının birbirleriyle büyük oranda örtüştüğü görülmüştür.

169KAYNAKLAR DİZİNİAltınbaş, Ü., 1996. Toprak Etüd ve Haritalama. Ders Kitabı. EgeÜniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:521. Bornova, İzmir.Altınbaş, Ü., Y., Kurucu, S., Delibacak, B., Çokuysal, M., Bolca, T.,Türk, 1997. Aşağı Söke Ovası Tuzlu ve Alkali TopraklarınınOluşum Dinamiği ve Bunların Uydu Görüntüleri İleBelirlenmesi. Söke Tarım ve Çevre’ 97 Sempozyumu, Söke,Aydın.Altınbaş, Ü., Y. Kurucu, M. Bolca, 2000. Ege Bölgesi ve Çevresinin2000 Yılına Ait Pamuk Ekili Alanları ve Pamuk ÜrünRekoltesinin Uzaktan Algılama Tekniği- Uydu Verileri ileSaptanması Üzerine Araştırmalar. 2001/ BIL/ 030 nolu EgeÜniversitesi Araştırma Proje Raporu. Bornova/ İzmir.Altınbaş, Ü., Y., Kurucu, M., Bolca, 2001. Ege Bölgesi ve Çevresinin2000 Yılına Ait Pamuk Ekili Alanları ve Pamuk ÜrünRekoltesinin Uzaktan Algılama Tekniği- Uydu Verileri ileSaptanması Üzerine Araştırmalar. 2000 BİL 030 No’lu Proje.Bornova, İzmir.

170Altınbaş, Ü., Y., Kurucu, M., Bolca, 2001. Ege Üniversitesi ZiraatFakültesi Toprak Bölümü Uzaktan Algılama ve Coğrafi BilgiSistemi Ebiltem Uydu Laboratuvarı. Ebiltem Yayınları, No: 6.Ege Üniversitesi Matbaası. Bornova/İzmir.Altınbaş, Ü., Y., Kurucu, M., Bolca, M. T., Esetlili, N., Özden, F., Özen,ve T., Türk, 2003. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi SistemiUygulamalı Temel Kursu Ders Notları. Ege ÜniversitesiZiraat Fakültesi Toprak Bölümü, İzmir.Anonim, 1992. Tütün Yıllığı. Sayı: 35. İzmirBank, E., ve H., Taştan, 1994. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde AnalizTürleri, Kullanım Amaçları ve Uygulama Alanları, HaritaDergisi, Sayı 112, Ankara, 1-29s.Black C.A., 1957. Soil-Plant Relationships. John Wiley and Sons Inc.,New York.Black C.A., 1965. Methods of Soil Analysis. Part 2. American Society ofAgronomy, Inc., Publisher. Madison, U.S.ABouyoucos, G.J. 1962. Hydrometer Method Improved for MakingParticle Size Analysis of Soil. Agronomy Journa. Vol. 54 No:5.

171KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Burrough, P.A., and R.A., McDonnell, 1998. Principles ofGeographical Information Systems. Oxford University Press,Oxford.Campbell J.B., 2002. Intoduction to Remote Sensing. A Division ofGuilford Publications, Inc., New York.Cingöz, A., 1999. Harita Genel Komutanlığı’nca Üretilen SayısalCoğrafi Ürünlerin İncelenmesi Ve Türk Silahlı KuvvetlerindeKullanım Olanaklarının Uygulamalı Olarak Araştırılması,Bitirme Tezi, Harita Yüksek Teknik Okulu, Ankara.Çağlar, K.Ö., 1949. Toprak Bilgisi. A.Ü. Ziraat Fak. Yayınları, Sayı: 10.Çullu, M. A., R., Gündoğan, 1997. Şanlıurfa ili Bozova ilçesi MevcutArazi Kullanımının Çok Zamanlı Uydu Verileri YardımıylaBelirlenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19971 (1): 85-92, Şanlıurfa.Çullu, M.A., 2003. Estimation of the Effect of Soil Salinity on CropYield Using Remote Sensing and Geographic InformationSystem, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, Vol. 27,No. 1, 23-28 p.

172KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Dimon Tütün A.Ş.,1995. İzmir.Dinç, U., 1999. Elektromanyetik Spektrum. MapCamp’99. 8-12.11.1999,Menemen/İzmir.Dinç, U., 1997. Toprak Etüdlerinde Uydu Verilerinin KullanılmaOlanakları. Workshop 2. Ege Üniversitesi Ziraat FakültesiToprak Bölümü. Bornova, İzmir.DSİ II. Bölge Müdürlüğü, 1966. Akhisar Ovası Drenaj Etüdü, İzmirErlat, E., 1997. Manisa-Akhisar Ovalarının Tarımsal KlimatolojiAçısından İncelenmesi, Ege Üniversitesi Araştırma FonSaymanlığı 1992/EDE/002 Nolu Proje, Bornova/İzmir.Erinç, S., 1982. Jeomorfoloji I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak.Yayınları No.2931, İstanbul.Esetlili M.T., 2001. Uzaktan Algılama Tekniği ile Pamuk Ekili AlanlarınBelirlenmesinde Kontrollü (Supervised) SınıflandırmaYöntemlerinin İrdelenmesi Üzerine Bir Araştırma. EgeÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak ABD. (MasterTezi).Bornova/İzmir.

173KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Fisher, M., and P., Nijkamp, 1992. GIS and Spatial Modelling, EGIS'92 Conference Proceedings, 214-225p.Gemici, Y., Seçmen, Ö. ve Yılmazer, Ç., 1990. Batı Anadolu Orman veMaki Vejetasyonunun Ekolojik ve Sosyolojik Özellikleri. X.Ulusal Biyoloji Kongresi, Ankara.Gencer Güler, G., 2002. Selçuk-Pamucak Sulak Alan Örneğinde ÇEDve Alan Kullanım Kararları Üzerinde Bir Araştırma. EgeÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı ABD.(Doktora Tezi) Bornova/İzmir.Geus, J., 1967. Fertilizer guide for tropical and subtropical farmingCentre d’Etude de I’Azote. 444-448. Zurich.Güler, S., 1999. Ege Bölgesinde Tütün Arzının Planlama OlanaklarıÜzerine Bir Araştırma, Doktora Tezi. E.Ü. Fen BilimleriEnstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, İzmir.

174KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Gür, M., 1986. Yabancı tütünler, Türk tütünleri. Türkiye Tütüncülüğü veGeleceği Sempozyumu. 1986. Tekel. 366 YTİTM/AEKKM5:54,Tokat.Hoşgören, M.Y., 1983. Akhisar Havzası Jeomorfolojik ve TatbikiJeomorfolojik Etüd. İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiYayınları No:3088, İstanbul.İncekara, F., 1971. Endüstri Bitkileri ve Islahı, Ders Kitabı. EgeÜniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No.84, İzmir.Jackson, M.L., 1967. Soil Chemical Analysis. Prentice Hall, Inc., EngleWood Cliff., New Jersey.Karman, M.Ş., Çelebi, O., 1960. Tütün Zararlıları. T.C.Tarım BakanlığıBornova Zirai Mücadele Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten 2.Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir.Kozan, A.T., F., Öğdüm, A., Bircan, E., Bozbay, 1989. Ege GrabenlerSistemi ile Isparta Dirseğindeki Havzaların Genç TektonikÖzelliklerine Jeomorfolojik Yaklaşım. Türkiye 13. JeomorfolojiKurultayı, Ankara.

175KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Kurucu Y., J. A., Atiwag, A., Isse, 1991. Use of Remote SensingTechniques for Soil Survey of Humilladero Area. Malaga/Spain.Kurucu, Y., 2002 (b). Uzaktan Algılama Teknikleri, Yüksek Lisans DersNotları, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü,İzmir(Yayınlanmamış)Lillesand, T.M., R.W., Kiefer, 1994. Remote Sensing and İmageİnterpretation. John Wiley&Sons, Inc. United States of America.Maji A.K., D.C., Nayak, N.D.R., Krishna, C.V., Srinivas Kamble K.,Obı Reddy G.P., and M., Özgüven, S., Sekin, B., Gürbüz, N.,Şekeroğlu, F., Ayanoğlu, S., Erken, 2005. TMMOB ZiraatMühendisleri Odası Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. TeknikKongresi. 3-7 Ocak 2005, Milli Kütüphane, Ankara.Munsell Color Company, Inc., 1954. Munsell Color Charts. Baltimor,U.S.A.Ölgen, M.K., 2002. Aşağı Bakırçay Vadisi ve Çevresinin Jeomorfolojisi.Doktora Tezi. E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü CoğrafyaAnabilim Dalı, İzmir.

176KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Özden, N., Ü., Altınbaş, 2005, Uzaktan Algılama TeknikleriKullanılarak Ayrımlı Toprak Taksonomik Birimlerinin YansımaKarakteristiklerinin Belirlenmesi Üzerine Araştırmalar. EgeÜniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42 (2): ISSN 1018-8851.Bornova/ İzmir.Özen, F., 2005. İzmir-Torbalı İlçesi Arazi Kullanım PlanlamasıKararlarının Uzaktan Algılama Tekniği Ve Coğrafi BilgiSistemi Yardımıyla Üretilmesi Üzerine Bir Araştırma(Yüksek Lisans Tezi) Ege Üniversitesi Fen BilimleriEnstitüsü, Bornova/ İzmir.Peksüslü, A., 1998. Bazı Türk Tütün Çeşitlerinin İzmir-BornovaKoşullarında Morfolojik, Fizyolojik ve Biyokimyasal Özellikleri(Doktora Tezi) E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla BitkileriAnabilim Dalı, İzmir.Peştemalcı, V., U., Dinç, İ., Yeğingil, M., Kandırmaz, M. A., Çullu,N., Öztürk, E., Aksoy, 1995. Acreace Estimation of Wheat andBarley Fields in the Province of Adana, Turkey. Int. RemoteSensing, Vol.6, No:6.

177KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Purseglove J.W., 1968. Tropical Crops. Logman Group L. Burnt MillHartaw, Essex CN 20-2JE.Rauterberg, E., F. Kremkus., 1951. Restimmung von Gesamt Humusund Alkalischen Humusstoffen in Boden. Z.F.Pflanzenernaehrung, Düngung und Bodenkunde. Verlag ChemieGmbH, Weinheim.Shrestha, A. K., 1998. Improvement of Image Classification UsingAncillary Data, Master of Science Thesis. ITC, Enschede, TheNetherlands, 66p.Soil Survey Staff., 1951. Soil Survey Manual. U.S. Department ofAgriculture Handbook. No:18. U.S: Government PrintingOffice, Washington.Tapiador, F. J. and J.L., Casanova, 2003. Land Use MappingMethodology Using Remote Sensing for the Regional PlanningDirectives in Segovia, Spain. Landscape and Urban Planning,USA, 62:103-115pp.

178KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Taştan, T., 1991. Coğrafi Bilgi Sistemleri -Bir Coğrafi Bilgi SistemininTasarımı ve Gerçekleştirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbulTeknik Üniversitesi, İstanbul.Taştan, H. ve E. Bank, 1994. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Konuma BağlıAnalizler, 1. Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu-Bildiriler Kitabı, 1994, KTÜ, Trabzon, 33-52s.Temuçin, E., 1991. Manisa-Akhisar Ovalarında İklim ve Ortam İlişkileri(Uygulamalı Bir Coğrafya Araştırması), Doktora Tezi. E.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İzmir..Tepecik, M., 2002. Flue Cured Tütün Çeşidinde Farklı PotasyumFormlarının Kaliteye Etkisi, Doktora Tezi, E.Ü. Fen BilimleriEnstitüsü Toprak Anabilim Dalı, İzmir.Tuğ, Y., 2002. Tütün Raporu. T.C. Tarım ve Köy İşleri BakanlığıAraştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı,Ankara.

179KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Tuncay, H., S., Sekin, ve A., Özçam, 1985. Akhisar-Manisa BölgesindeTütün Yetiştirilen Toprakların Toprak Özellikleri veToprak Özellikleri ile Tütün Kalitesi Arasındaki İlişkilerÜzerine Araştırmalar. DOĞA Tr. Tar. Or. D. 10. 3, 1986.Turoğlu, H., 2000. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Temel Esasları. İ.Ü.Edebiyat Fak. Coğrafya Bölümü, İstanbul.Türk, T., Ü. Altınbaş, 1998. Büyük Menderes Deltası KıyıJeomorfolojisinin Uzaktan Algılama Yöntemi İleBelirlenmesi , Türkiye Kıyıları 98. Kıyı Alanları Yönetimi II.Ulusal Konferansı, Ankara.Usturalı, A., 1995, Düzce yöresi Virginia Tütünlerinde Vejetasyonsüresince Bitki Besin Maddesi Alımı ile Verim ve Kaliteİlişkisinin Belirlenmesi. E.Ü. Fen Bilimleri EnstütüsüToprak ABD. (Doktora Tezi), İzmir.Velayutham M., 2001, Soil İnformation System of Arunachal Pradesh ina GIS Environment for Land Use Planning, JAG, volume-3-issue-1, 69-77p

180KAYNAKLAR DİZİNİ (devam)Yomralıoğlu, T., 2000, Coğrafi Bilgi Sistemleri. KTÜ yayınları,Trabzon, 48s.İnternet Siteleriwww.akhisar.comwww.tekel.gov.trwww.yapraktutun.gov.trwww.aari.gov.trwww.hocibat.comwww.cine-tarim.com.trwww.tutuneksper.org.trwww.tugem.gov.trwww.duzce-bld.gov.trwww.tagem.gov.tr

181ÖZGEÇMİŞSultan DAŞDEMİR23.03.1980 tarihinde İzmir’de doğdu. İlköğreniminiEserkent ilkokulunda, orta ve lise öğrenimini Alsancak ortaokulu veNamık Kemal lisesi’nde tamamladı. 1998 yılında girdiği Ege ÜniversitesiZiraat Fakültesi Toprak Bölümü’nden 2002 yılı bahar döneminde bölüm2. si olarak mezun oldu. 2003 yılı bahar döneminde Ege Üniversitesi FenBilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim dalında yüksek lisans öğreniminebaşladı. Uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemi, toprak etüd haritalamakonularında çalışmalarını sürdürmektedir.