54 ÖZET Alt ve üst çenelerin sagital yöndeki ilişkileri, özellikle de ...

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-59Derleme/ ReviewMERİÇDÜNDEN BUGÜNE SENTRİK İLİŞKİ TANIMI VE KAYIT YÖNTEMLERİA LITERATURE REVIEW OF THE SENTRIC RELATION AND REGISTRATIONMETHODS UP TO DATEMakale Kodu/Article code: 177**Makale Gönderilme tarihi: 01.07.2009Kabul Tarihi: 13.08.2009ÖZETAlt ve üst çenelerin sagital yöndeki ilişkileri,özellikle de sentrik ilişki, yüzyılı aşkın bir süredir araştırmacılarınüzerinde durduğu önemli bir konudur.Oklüzyon ve/veya temporomandibular eklem konusundakitartışmalar; sentrik ilişkinin tanımı, kaydedilmesive kaydında kullanılan apareyler etrafında yoğunlaşmıştır.Sentrik ilişki (SI) teriminin tanımlaması, yüzyıliçinde “en geri, en arka ve en üst kondil pozisyonu”ndan, “ön-üst kondil pozisyonu” şeklinde değişmiştir.SI, diş kontaklarından bağımsız olarak kondillerin fossaiçerisindeki pozisyonuyken, sentrik oklüzyon isemaksiller dişlerin mandibular dişlere göre interoklüzaldişsel pozisyonunu ifade etmektedir. Bu derlemeninamacı, sentrik ilişki terimi ile ilgili değişik görüşleritartışmaktır.Anahtar kelimeler: sentrik ilişki, oklüzyon,temporomandibular eklem.Dr. Gökçe MERİÇ*ABSTRACTThe search for the sagittal relationship,especially sentric relation, between mandible andmaxilla has occupied the minds of researchers formore than a century. Much of the occlusion/temporomandibular articulare debate involves issuessurrounding centric relation (CR),including definition,recording and measurement. The definition of centricrelation has changed over the past century from aretruded, posterior and superior condyle position to ananterior/superior condyle position. CR is a position ofthe condyles independent of tooth contact, whereascentric occlusion (CO) is an interocclusal dentalposition of the maxillary teeth relative to themandibular teeth. The purpose of this review is todiscuss some of the controversies concerning centricrelation.Key words: sentric relation, occlusion,temporomandibular jointGİRİŞUzun yıllardır, alt çene ile üst çene arasındakistatik ve fonksiyonel ilişkiler bilim adamları tarafındanaraştırılmaktadır. Bu alanda çalışmalar yapıldıkça bazıterimlerin tanımlarında karışıklıklar olduğu ortaya çıkmıştır.Bu derlemenin amacı, sentrik ilişki kavramı ileilgili olduğu düşünülen terimlerle ilgili olarak diş hekimlerininkafasında beliren sorulara cevap bulabilmektir.Alt ve üst çenenin karşılıklı ilişkileri esas olarakvertikal ve horizontal ilişkiler olarak iki şekildedir.Vertikal ilişkiler, okluzal dikey boyut ve istirahat dikeyboyutu olarak iki kısımda ele alınır. Okluzal dikeyboyut, alt ve üst dişler veya mum duvarlar temastaiken iki nokta arasında ölçülen uzaklık; istirahat dikeyboyutu ise, mandibula fizyolojik istirahat pozisyonundaiken seçilen iki nokta arasındaki mesafedir. 1 Alt çeneninüst çeneye göre horizontal düzlemdeki ilişkisi ise 3şekilde olabilir; sentrik ilişki, protrusive ilişki ve lateralilişki. Okluzyon ve protez ile ilgili çoğu kitabın ilkbölümü “sentrik ilişki” tanımı ile başlar. Sentrik ilişki,oklüzyonun başlangıcı ve tüm protetik tedavi modellerininönemli bir dayanağıdır.Sentrik ilişki (SI):Sentrik ilişki, ilk kez 1920’lerin başlarındaMcCollum tarafından ifade edilmiştir. 1 SI, mandibula ve* Yakın Doğu Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Ana Bilim Dalı, Lefkoşa Mersin-10 Türkiye54

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-59maksilla arasındaki ilişkiyi doğru saptayabilen dolayısıylaoklüzal kontakt ilişkisini doğru kaydeden, dişsizhastadan elde edilebilen en güvenilir referans noktasıdır.2 SI’nin, sadece hareketli protezlerin yapımındadeğil, sabit prostodontide de; tekrarlanabilirliği ve kasfonksiyonlarıyla ilişkisi nedeniyle yararlılığının çeşitliçalışmalarla kanıtlandığı bildirilmiştir. 3 Yıllar içerisindesentrik ilişkinin her ne kadar değişik tanımlamalarıyapılmışsa da genellikle, kondiller terminal menteşepozisyonundayken mandibulanın pozisyonunu belirlemekiçin kullanılmıştır. Terminal menteşe ekseni,kondillerden geçtiği düşünülen eksendir. Alt çeneninde bu eksen etrafında ve sagital düzlemde rotasyonhareketi yaptığı düşünülmüştür. Mc Collum, terminalmenteşe pozisyonunu kondillerin glenoid fossa içindeen geri pozisyonu olarak tanımlasa da yıllar içinde butanımda değişiklikler olmuştur. 1 Günümüzde terminalmenteşe ekseni kavramı ortadan kalkmış, yerinerotasyonun anlık ekseni (RAE) terimi geliştirilmiştir.4 Bu eksen de mandibulanın eş zamanlı olarakrotasyon ve translasyon hareketini yaptığı eksen olaraktanımlanmıştır. 4İlerleyen yıllarda, kondiler hareketlerin, rotasyonun3 ekseni tarafından yönlendirildiği gösterilmiştir.2 Böylece sentrik ilişki kavramı 3 boyutlu bir karakterkazanmış ve kondilin glenoid fossa içerisindeki engeri, en üst, en orta pozisyonu olarak tanımlanmayabaşlamıştır. Okeson'a 2 göre, optimum fonksiyonel eklempozisyonu kriterlerini oluştururken Temporo MandibularEklem (TME)'in anatomik yapısı iyi değerlendirilmelidir.Bilindiği gibi artikuler disk kan damarı vesinir içermeyen yoğun fibröz bağ dokusundan oluşmuştur.Bu nedenle bu yapı zarar görmeden ve ağrıstimulusu oluşturmadan yoğun kuvvetlere karşı koyabilir.Diskin amacı fonksiyonel hareketler esnasındakondili stabilize etmek, korumak ve diğer dokulardanayırmak olarak özetlenebilir. Bununla beraber, ekleminkonumsal stabilitesi disk tarafından belirlenmez. Diğertüm eklemlerde olduğu gibi konumsal stabilite eklemüzerinden çekim sağlayan kaslar tarafından sağlanır veböylece artikuler yüzeylerin dislokasyonu engellenmişolur. Kasların uyguladığı belli yönlerdeki kuvvetler optimumve fonksiyonel sabit eklem konumunu belirler.Dolayısıyla optimum eklem pozisyonunun tam tanımı,artikuler disklerin uygun şekilde konumlanmasıyla,artikuler eminenslerin posterior eğimlerine karşı artiku-MERİÇler fossalarda kondillerin en üst−en ön pozisyondaolmalarıdır. 21956 yılında Academy of Prosthodontics tarafındançıkarılan “Prostodontik Terimler Sözlüğü” her 6yılda bir güncellenmektedir. Son güncellemesi 2005yılında yayınlanan 8.sayısında SI tanımı yedi ayrımadde halinde ifade edilmiştir. 51: Kondillerin kendi disklerinin en ince ve damarsızkısımlarıyla ilişkide olduğu ve kondil-disk kompleksiartikuler emminens karşısında anteroior-superiorpozisyonda bulunduğu, maksillomandibuler ilişkidir.Bu pozisyon diş kontaklarından bağımsızdır. Bupozisyon klinikte mandibulanın superiora veanteriora yönlendirilmesi ile elde edilebilir.Transvers horizontal eksen civarında saf rotasyonhareket ile sınırlandırılmıştır.2: Lateral hareketler esnasında, mandibulaninmaksillaya göre fizyolojik olarak en geri ilişkisidir.Çeşitli derecelerde çene açıklıklarında oluşabilen birdurumdur. Terminal menteşe ekseni etrafındagözlenir.3: Saptanmış herhangi bir çeneler arası açıklıkta,lateral hareketlerin başlatılabileceği, kondillerglenoid fossaları içerisinde en geri gerilimsizpozisyonda iken mandibulanın maksillaya göre engeri ilişkisidir.4: Saptanmış bir vertikal boyutta lateral hareketlerinbaşlatılabildiği, alt çenenin üst çeneye göre en geriilişkisidir.5: Kondil ve diskin en orta ve en üst pozisyonda olduğudüşünülen maksillanın mandibula ile olan ilişkisidir.Bu pozisyonu anatomik olarak tanımlamakzor olmuştur ancak klinik olarak çene sabit birterminal eksen etrafında menteşe hareketi yaparkensaptanabilmektedir (25 mm'e kadar). Kondil vedisk kompleksi mandibuler fossa içerisinde, artikulereminensin distal eğiminin karşısında en üstpozisyonlarındayken klinik olarak saptanabilen birilişkidir.6: Kondiller glenoid fossa içerisinde en üst ve en geripozisyonda iken mandibulanın maksillaya göre olankonumudur. Bu ilişki mastikatör sistemin disfonksiyonuhalinde tespit edilemez.7: Her iki kondili en ön/en üst pozisyonlarına yerleştirerekelde edilen mandibulanın klinikte tespit edilmişpozisyonudur. Bu pozisyon ağrısı veya TMEdüzensizliği olmayan hastalarda saptanabilir.55

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-59Christensen 6 2004 yılında SI'yi, mandibulanınretrüze pozisyona gelmesi için, nazikçe çift elle geriyeve yukarıya doğru manüple edildiğinde, mandibulaninen rahat posterior lokalizasyonu olarak tanımlamıştır.SI teriminin tanımında yıllar boyunca sürentartışmaların ardından, henüz diş hekimleri arasında butanımla ilgili tam bir tutarlılık da söz konusu değildir.Amerika’da 7 ayrı diş hekimliği fakültesi arasındayapılan bir çalışmada, 1975 yılından önce mezunolan hekimlerin halen daha eski tanımlamaları benimsedikleri,ancak son yıllardaki mezunların yeni tanımlamalarıbenimsedikleri gözlenmiştir. 7 Aynı çalışmadaprotez uzmanları ile uzman olmayan hekimlerin cevaplarıarasında istatistiksel olarak bir fark bulunamamıştır.Yapılan bir başka anket çalışmasında maksillofasialcerrahlar ve ortodontistler arasında SI teriminintanımlanmasında farklılık olup olmadığı araştırılmıştır. 8Bu çalışmanın sonuçlarına göre iki uzmanlık alanındakibireyler arasında SI tanımlamasında istatistiksel olarakbir fark bulunamamıştır. 8Sentrik oklüzyon (SO):Başlangıçta gnatolojistlere göre, gnatolojininesas amacı, sentrik ilişki ile sentrik okluzyonun (SO)ayni noktada çakışması seklindeydi. Yani alt çeneninsentrik ilişki pozisyonunda, sentrik oklüzyon sağlanacakşekilde tam protezler ve tüm ağız restorasyonlarıbitirilmekteydi. Ancak sonraki tartışmalar bu pozisyonuntemporomandibular eklemde olmaması gerekenbirtakım gerilimlere neden olduğu yönünde olmuştur. 1Sentrik oklüzyon, mandibula sentrik ilişkideykenkarşılıklı dişler arasındaki oklüzyon olarak tanımlanır.SI, diş kontaklarından bağımsız olarak kondillerinfossa içerisindeki pozisyonudur, sentrik oklüzyon isemaksiller dişlerin mandibular dişlere göre interokluzaldişsel pozisyonlarıdır. 4 Lucia 9 oklüzal rekonstrüksiyonlardaen önemli maddenin SI olduğunu öne sürmüş vesebeplerini 3 madde halinde sıralamıştır.1. Tedavi süresince defalarca tekrarlanabilen tekilişkidir.2. Tüm hastalar tarafından kolayca kabul edilen birilişkidir.3. Eğer SI pozisyonundan başlanmazsa, tüberküllerindoğru hareket paternine sahip olması mekanikolarak imkânsızdır.SO’da mandibulanın yönlendirilmesinde nöromuskulermekanizmanın çok önemli rolü olduğu belirtilmiştir.10 Rosner ve Goldberg 11 yaptıkları bir klinik ça-MERİÇlışmayla SI ile SO arasındaki farkları 3-boyutlu olarakdeğerlendirmişler ve 75 hastadan alınan kayıtta %60oranında SO'nun SI'nin ön ve iç tarafında olduğunugöstermişlerdir.Maksimum interküspitasyon:İlk elektromiyografik çalışmalardan alınan sonuçlarçiğneme kaslarının, dişler maksimal interkuspitasyondave kondiller SI de olduğunda daha uyumluve daha az yoğunlukta fonksiyon gördüğünü göstermiştir.2 Maksimum interküspitasyon (maksimumtüberkül-fossa ilişkisi) (MI), kondiler pozisyondanbağımsız olarak karşılıklı dişlerin tamamen tüberkül−fossa ilişkisidir. Yapılan araştırmalar sonucunda SIpozisyonunun, TME'de olmaması gereken birtakımgerilimlere neden olduğu ve normal okluzyona sahipdoğal dişli insanlarda MI’un gnatolojistlere görekaydedilen SI’nin biraz önünden bir yerde olduğugözlenmiştir. 1 Geçmiş yıllarda SI ile MI eş anlamlıterimler olarak kullanılsa da günümüzde iki farklı terimolduğu bilinmektedir. MI, SI'den bağımsız olarak dişlerarasındaki ilişki iken; SO, SI pozisyonunda dişler arasındakiilişkidir. 5 Çok sayıda çalışma göstermiştir ki,doğal dentisyona sahip birçok bireyde mandibula sentrikilişkideyken oluşan okluzyon ile MI arasında farklılıksöz konusudur. SI ile MI arasındaki antero−posterioryöndeki mesafenin ortalama 1.25 mm (± 1.00) kadarolduğu belirtilmiştir. 2Sentrik ilişki saptama yöntemleriüzerinde yapılan çalışmalar:Medline veri tabanında yayımlanan SI ile ilgiliyapılmış çalışmalar tarandığında, SI'nin tanımında yıllarboyunca büyük değişiklikler olduğu görülmüştür. SItanımıyla beraber, kayıtlarının alınmasında da enstrümanve teknik anlamında 1900’lü yılların erken dönemlerindengünümüze çok ciddi gelişmeler olmuştur.Gysi’nin 1910 yılında grafik kayıt yönteminigeliştirdiği bildirilmiştir. 12 Kaydın esası, çenelerdenbirine yerleştirilen ve bir mil yatağındaki sivri uçlumerkezi bir vidanın veya karşıt çeneye konulan birtablo üzerinde ve yatay düzlemde yaptığı çizimlerdir.Bu tür çizimler literatürde ″Gotik ark″ olarakbilinmektedir. Yatay düzlemde gotik ark çizimi için altçene en sağ ve en sola hareket ettirilir. Alt çeneninsınır hareketleri horizontal tablo üzerinde romboid birşekil oluşturur. Kayıtta sağ ve sol lateral çizgilerinileride kesiştiği nokta apeks olarak bilinir ve bu noktasentrik ilişkidir.56

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-59Bununla beraber, gotik ark çizimini eleştirerek,bu kayıt esnasında basıncın her aşamada eşit olarakuygulanamadığını da savunanlar olduğu belirtilmiştir. 12Ayrıca prognatik ve retrognatik hastalarda kullanılabilenbir yöntem olmadığını belirterek, hareketli dokularınve büyük dilin tabloyu hareket ettirebileceği bildirilmiştir.12İlerleyen yıllarda tüm gelişmelere rağmen gotikark apareyi popülaritesini kaybetmemiş, modifiyeedilerek, SI kaydının alınmasında kullanılmaya devamedilmiştir.Mohamed ve arkadaşları 13 , vertikal yüksekliktekiartışa bağlı olarak Gotik ark çiziminde farklılıklarolabildiğini göstermişlerdir. Artan yükseklikle beraberçizimdeki tepe noktasının posterior ve lateral yöndeyer değiştirdiğini belirlemişlerdir. 13Silverman’ın ağız içi gotik ark apareyini hastanınısırma noktasını (biting point) belirlemek için kullandığıbildirilmiştir. 12 Bu yöntemde, hastaya çenesiniçok sıkı kapatması söylenmiştir. Böylece ağzı kapatankasların harekete geçerek mandibulanin geriye alınmasısağlanmıştır. Gotik ark çiziminde oluşacak apeksebakmaksızın, hasta tarafından belirlenen pozisyon SIkaydında esas alınmıştır.Gotik ark çizimi yönteminin dışında, sentrik ilişkikaydında başka yöntemler de geliştirilmiştir. Bunlardanbiri, Needles tarafından geliştirilmiş olan yöntemdir. 1Needles, üst şablona 3 adet metal çizici pin yerleştirmiş,hasta çenesini kapatıp lateral ve protrusivehareketler yapmaya başlayınca alt mum şablonlar üzerindeeksentrik ve sentrik hareketleri gösteren yollarçizilmiştir.Bir diğer yöntem de terminal menteşe eksenininkaydı yöntemidir. Bu yöntemin esası alt çeneyetespit edilen bir aparey aracılığıyla terminal menteşeekseninin saptanması ve bu noktada alt ve üst mumduvarları herhangi bir madde ile tespit edilmesidir. 1Smith 14 , SI kaydında 3 metodu karsılaştırmıştır:empirik yöntem, terminal menteşe ekseninin kaydıyöntemi ve gotik ark çizimi. Sentrik ilişkinin mandibulaninen geri pozisyonu olduğu, dolayısıyla gotik arkçizimi ile mandibulanin en geri pozisyonunun tespitedilebileceği ve en güvenilir yöntemin bu olduğu,yapılan araştırmada belirtilmiştir. 14İnteroklüzal kayıt yöntemleri, esasen öncedensaptanmış olan belirli bir dikey boyutta alt çeneyiMERİÇsentrik ilişki konumuna getirerek alt ve üst mumduvarların karşılıklı ilişkilerinin tespit edilmesidir. 1SI kaydının alınmasında bir başka yöntemin deSchuyler tarafından ortaya atıldığı bildirilmiştir. 12 Buyöntemde, mum duvarlar kullanılarak, hastaya dilininucunu damağının gerisine değdirmesi söylenerek, kapanışınsağlanır ve bu esnada mum duvarlarsabitlenir. 12SI'nin saptanmasında kullanılan “yutkunma yöntemi”Shanahan tarafından 1955 yılında önerilmiştir. 1Ferrorio ve arkadaşları 15 , “Sirognathograph” adlı biraparey ile istirahat, yutkunma ve maksimum açmasırasındaki, mandibulanın 3 ayrı pozisyonunu tespit etmişlerdir.Bu çalışma sonuçlarına göre çoğu bireydeyutkunma oklüzal pozisyonu ile maksimum tüberkül−fossa ilişkisinin birbirine çok yakın olduğunugöstermişlerdir.SI kayıtlarında bir diğer önemli tespit yöntemide çene ucu rehberliğidir. Kaplan 16 , SI kaydında çeneucu rehberliği tekniğini kullanmıştır. Kaplan 16 , kondilinen alt pozisyonunu, çene ucuna uygulanan basınçlakondilin geriye ve aynı zamanda aşağıya hareketlendirilerektespit edilebileceğini ileri sürmüştür.Yaygın olarak kullanılmış olan bir diğer yöntemise, Dawson tarafından önerildiği belirtilen çift el ilemanipülasyon tekniğidir. 1 Bu teknikte amaç kondilifossa içerisinde en üst pozisyona götürmektir. 1 Paixaove arkadaşları 17 , SI kaydında çift el ile manipülasyontekniği ve Gysi'nin Gotik Ark yöntemini karşılaştırdıklarında,Gotik ark tekniğinin daha doğru sonuçlarverdiğini tespit etmişlerdir. Hekimin yönlendirmesi ilesentrik ilişki kaydının alınması şeklinde olan buyöntemin yanı sıra hekimin yönlendirmesi olmaksızınhastanın kendi iradesiyle çenesini sentrik konumagetirmesi de bir başka yöntemdir. 11980’li yıllarda ortaya atılan bir diğer yöntemde literatürde “leaf gauge metodu” olarak geçmektedir.Bu yöntem sadece dişli çenelerde kullanılabilir.İnce plastik şeritler karşılıklı dişler arasındaki temasıortadan kaldıracak şekilde ön dişlerin arasına yerleştirilir.Böylece dişlerin teması sonucu oluşabilecek nöromuskulercevap ortadan kaldırılmış olur. Bu durumdaçiğneme kasları alt çeneyi yukarı doğru yönlendirerekkondilleri diskleriyle birlikte fossa içinde yukarı ve önkonuma getirir. 1Parker 18 , SI'de interokluzal kayıtların alınmasındasadece iki yöntemin güvenilirliğine inanmaktadır.57

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-59Bunlardan bir tanesi Leaf gauge tekniği, diğeri demandibulanın hekim tarafından manüple edilerek kondillerinSI pozisyonuna getirilmesidir.Alvares ve arkadaşları 19 yaptıkları bir çalışmayla,SI kaydında 3 yöntemi karşılaştırmışlardır; çene ucurehberliği, yutkunma ve çift elle manüplasyon. Yutkunmayöntemi ile mandibulanın diğer yöntemlere göredaha posteriorda konumlanabileceği gösterilmiştir.1950'li yıllara gelindiğinde teknolojik gelişmelerebağlı olarak sefalometrik radyografiler, sadeceteşhis amaçlı değil, sentrik ilişki kaydı ve vertikalyükseklik tespitinde de kullanılmaya başlanmıştır. 20Long 21 , 1970 yılında “Buhnergraph” adı verilen,mandibular hareket analizinde artikulatöre yardımcıekstra oral mekanik bir aygıt geliştirmişse de, buaygıtın kullanımı çok fazla yaygınlaşmamıştır.Alexandre ve arkadaşları 22 ise SI tespitinde“Magnetic Resonance Imaging” (MRI) tekniğininkullanılabileceğini ileri sürmüşlerdir.Sentrik ilişki kaydını etkileyen faktörler:Sentrik ilişki kaydının alınması esnasında kullanılanyöntem kadar sentrik ilişki kaydını etkileyenfaktörler de önemlidir. Sentrik ilişkinin tekrarlanabilirbir pozisyon olduğu öne sürülmekle beraber, ağrı,emosyonel ve fizyolojik stresler, diş hekiminin yeteneğive nöromusküler şartlar da sentrik ilişki kayıtlarınınalınmasına etki eden faktörlerdir. 23,24Wright’ın SI kaydını etkileyen 4 faktörden bahsettiğibelirtilmiştir. 12 Bunlar; dokuların reziliensi, tükürükkalınlığı, kaide plaklarının uyumu ve uygulananbasınçtır. SI kaydı alınırken, uygulanan basıncın sıfırolması gerektiğini de belirtmiştir. 12Kayıt esnasında uygulanan basınç miktarı, ogünlerde birçok araştırmacı tarafından tartışılmıştır.“Gnatodinomometre” kullanarak maksimum çiğnemebasıncındaki, vertikal ve horizontal pozisyonların tespitedildiği bildirilmiştir. 12 Bu çalışmanın sonunda da maksimumçiğneme kuvvetindeki pozisyon ile optimumoklüzal ilişkinin sağlanacağı teorisinin öne sürüldüğübelirtilmiştir.Capp ve Clayton 25 a göre, mandibula ile maksillaninen stabil, güvenilir ve tekrar edilebilir ilişkisinintespiti, diş hekimine, hastaya, yönteme, materyal veyöntemin süresine bağlıdır.SONUÇMERİÇGerek hareketli, gerekse sabit protetik restorasyonlarınuygulanması maksillo-mandibular ilişkileriçeşitli derecelerde etkileyen uygulamalardır. Bu uygulamalardaprotezin başarısı kadar çene dokularının″normal″ kabul edilen ilişkiler içinde tutulması daönemlidir. Sözü edilen ilişkilerin sağlanmasında yukarıdadetayları ile tartışılan SI, SO, MI kavramları ve SIkayıtlarının alınması özel bir önem taşımaktadır.Sentrik ilişki kemiksel bir pozisyonken, sentrikokluzyon dişsel bir ilişkidir. Her zaman sentrik ilişki ilesentrik okluzyon aynı noktada olmayabilir.Sentrik ilişki teriminin tanımı günümüze kadarçok defalar değişmiş, gelecekte de ilerleyen teknolojive yapılan çalışmalarla bu tanımda başkaca değişikliklerolabilecektir. Protetik Terimler Sözlüğü sentrikilişki tanımında güvenilir bir referans olarak kabuledilebilir.Gotik ark çizimi sentrik ilişki kaydının alınmasındagünümüzde de kullanılan bir yöntem olmasınarağmen, daha pratik olması nedeniyle yutkunma veyael ile manüplasyon teknikleri diş hekimleri tarafındantercih edilmektedir. SI kaydında gerek hastaya gereksehekime bağlı çeşitli faktörlerin varlığı her zaman dentalprofesyonellerin akılda tutmaları ve göz önünde bulundurmalarıgereken diğer bir önemli noktayı oluşturmaktadır.KAYNAKLAR1. Çalıkkocaoğlu S. Tam Protezler. 3. Baskı. TeknografikMatbaacılık; İstanbul:1998. p. 280−320.2. Okeson JF. Management of TemporomandibularDisorders and Occlusion. 4th ed. Mosby St.Louis1998. p. 87−104.3. Pokorny PH, Wiens JP, Litvak H. Occlusion for fixedprosthodontics: a historical perspective of thegnathological influence. Review. J Prosthet Dent2008; 99(4): 299-313.4. Rinchuse DJ, Kandasamy S. Centric relation: Ahistorical and contemporary orthodonticperspective. Review. Am Dent Assoc 2006; 137(4):494-501.5. The Glossary of Prosthodontic Terms. The academyof Prosthodontics J Prosthet Dent 1994; 71(1): 41-116.58

Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg.J Dent Fac Atatürk UniSupplement: 3,Yıl: 2010, Sayfa :54-596. Christensen GJ. Is occlusion becoming moreconfusing? A plea for simplicity. JADA 2004;135(6): 767-770.7. Jasinevicius TR, Yellowitz JA, Vaughan GG, BrooksES, Baughan LW, Cline N, Theiss LB. Centricrelation definitions taught in 7 dental schools:results of faculty and student surveys. JProsthodont 2000; 9(2): 87-94.8. Truitt J, Strauss RA, Best A. Centric relation: asurvey study to determine whether a consensusexists between oral and maxillofacial surgeons andorthodontists. J Oral Maxillofac Surg 2009; 67(5):1058-1061.9. Lucia VO. Principles of articulation. Dent Clin NorthAm 1979; 23(2): 199−211.10. Celenza FV. The theory and clinical managementof centric positions: I. Centric occlusion. Int JPeriodontics Restorative Dent 1984; 4(1): 8-26.11. Rosner D, Goldberg GF. Condylar retruded contactposition and intercuspal position correlation indentulous patients. Part I. Three dimensionalanalysis of condylar registration. J Prosthet Dent1986; 56(2): 230−239.12. Keshvad A, Winstanley RB. An appraisal of theliterature on centric relation. Part I. J Oral Rehabil2000; 27: 823−833.13. Mohamed A, El-Aramany MA, George WA, ScottRH. Evaluation of the needle point tracing as amethod for determining centric relation. J ProsthetDent 1965; 15(6): 1043−1054.14. Smith H. A comparison of empirical centric relationrecords with location of terminal hinge axis andapex of the gothic arch tracing. J Prosthet Dent1975; 33(5): 511-520.15. Ferrario VF, Sforza C, Miani A, D’addona A,Tartaglia G. Statistical evaluation of somemandibular reference positions in normal youngpeople. Int J Prosthodont 1992; 5(2): 158-165.16. Kaplan RL. Concepts of occlusion and gnathology.Dent Clin N Am 1963; 1, 557−590.17. Paixão F, Silva WA, Silva FA, Ramos Gda G, CruzMV. Evaluation of the reproducibility of twotechniques used to determine and record centricrelation in angle's class I patients. J Appl Oral Sci2007; 15(4): 275-279.MERİÇ18. Parker MW. The significance of occlusion inrestorative dentistry. Dent Clin North Am 1993;37(3): 341-351.19. Alvarez MC, Turbino ML, Barros C, Pagnano VO,Bezzon OL. Comparative study of intermaxillaryrelationships of manual and swallowing methods.Braz Dent J 2009; 20(1): 78-83.20. Pyott SE, Schaffer A. Simultaneous recording ofcentric occlusion and verticaldimension. J Am Dent Assoc 1952; 44(4): 430−436.21. Long J. Location of the terminal hinge axis byintraoral means. J Prosthet Dent 1970; 23(1): 11-24.22. Alexander SR, Moore RN, DuBois LM. Mandibularcondyle position: comparison of articulatormountings and magnetic resonance imaging. Am JOrthod Dentofacial Orthop. 1993; 104(3): 230-239.23. Gilboe DB. Centric relation as the treatmentposition. J Prosthet Dent 1983; 50(5): 685-689.24. Calagna LJ, Silverman SI, Garfinkel L. Influence ofneuromuscular conditioning on centric relationregistrations. J Prosthet Dent.1973; 30(4): 598-604.25. Capp NJ, Clayton JA. A technique for evaluation ofcentric relation tooth contacts. Part I. Duringnormal temporomandibular joint function. JProsthet Dent. 1985; 54(4): 569-574.Yazışma AdresiDr. Gökçe MERİÇYakın Doğu Üniversitesi Diş Hekimligi FakültesiProtetik Diş Tedavisi Ana Bilim DalıLefkoşa Mersin-10 TürkiyeTel: 0392 680 20 30 / 26 47e−mail: gokcemeric@yahoo.com59