kolza(kanola) - Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü

TEAE-BAKIŞKolza (Kanola)2.Dünyada DurumKanola 23.1 milyon hektar ekim alanı, 36.5 milyon ton üretim ve 158.3 kg/ da verimi ile Dünyadayetiştirilen en önemli yağ bitkilerinden biridir. Dünyada üretim bakımından soya fasulyesi ve çiğittensonra üçüncü sırada yer alırken ekim alanı bakımından beşinci sıradadır(tablo 1). En çok üreten ülkelerdenekim alanı bakımından Çin 7.2 milyon ha ile ilk sırayı alırken % 20’lik paya sahiptir. Bu ülkeyi sırasıylaKanada 4.6 (%13), Hindistan 4.4 (%12), Almanya 1.2 (%3) milyon hektar ekim alanı ile takipetmektedir(4).Tablo 1- Dünya Yağlı Tohumlu Bitkiler Ekim,Üretim ve Verim Değerleri(2003)Ekim(ha) Üretim erim(kg/da)(milyon ton)Soya 83.460.899 189.213.383 226.7Pamuk 32.096.079 55.515.457 172.9Yerfıstığı 26.181.849 35.327.944 134.9Kanola 23.116.195 36.597.829 158.3Ayçiçeği 23.355.948 27.756.433 118.8susam 6.570.908 3.096.064 47.1Aspir 744.311 647.907 87.0Kaynak: www.fao 2004 ( 17.01.2005)Diğerleri52%Çin20%Kanada13%HindistanAlmanya 12%3%Kaynak: www.fao 2004 (17.01.2005)Tablo 2-Dünya Bitkisel Yağ Üretimi (milyon ton)1999/00 00/01 01/02 02/03 %(02/03)Soya 24,64 26,73 28,83 30,31 32,0Palm 21,80 24,28 25,42 27,26 28,7Kanola 13,64 12,98 12,62 12,04 12,7Diğerleri 23,49 22,93 22,60 25,18 26,6Toplam 83,57 86,92 89,47 94,79 100Kaynak: www.usda.gov.( 25.01.2005)Dünya bitkisel yağ üretimi 2002-03sezonunda 94.79 milyon ton olarakgerçekleşmiştir. Dünya bitkisel yağüretimi içerisinde kolzadan elde edilenyağ miktarı12.04 milyon ton ile %12.7’lık paya sahip olup, soya ve palmyağından sonra üçüncü sırada yeralmaktadır(Tablo2). Kanola üretiminde1999-03 döneminde bir azalma sözkonusu iken toplam yağ üretimindeartış gözlenmektedir. Bu artışta soya ve palm yağ üretimindeki artışın etkili olduğu söylenebilir.2003/04 sezonunda dünya bitkisel yağ üretiminin yağlı tohum üretimi artışına paralel olarak %5,7oranında artış olacağı tahmin edilmektedir. Tüketimin ise %4,6 oranında artacağı öngörülmektedir (5).Kanola yağı üretimi dünya bitkisel yağ üretiminin yaklaşık %13’ ünü oluşturmasına karşılık, dünyabitkisel yağ ticaretinden %2-3’lük bir pay almaktadır. Kanola yağının büyük ölçüde üretici ülkelerdekiyerel nüfus tarafından tüketilmesi nedeniyle fazla miktarda ihraç edilmemekte, dolayısıyla dünyaticaretine fazla konu olamamaktadır (Tablo 3).Tablo 3-Dünya Bitkisel Yağ Ticareti (milyon ton)1999/00 00/01 01/02 02/03İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat % İthalat %Palm 13,90 13,43 16,85 16,49 17,56 17,38 19,67 54,4 19,32 55,1Soya 6,60 6,5 7,28 6,95 8,59 8,32 9,18 25,4 8,52 24,3Kanola 1,76 1,52 1,19 1,23 1,19 1,09 0,90 2,5 0,96 2,7Ayçiçeği 3,09 2,81 2,29 2,23 2,15 2,09 2,31 6,4 2,12 6,1Diğerleri 3,51 2,95 3,37 3,19 3,68 3,65 4,07 11,3 4,15 11,8Toplam 28,86 27,21 30,98 30,09 33,17 32,53 36,13 100,0 35,07 100,0Kaynak: www. usda.gov.( 25.01.2005)2

TEAE-BAKIŞKolza (Kanola)Dünya bitkisel yağ ticareti içerisinde kanola yağı ticaretinin önemi azalmakla birlikte palm ve soya yağıticaretinin önemi artmaktadır (Tablo 3). Toplam dünya bitkisel yağ ihracatı 1999-2003 yılları arasındayaklaşık % 25 artarken kanola ihracatı 1.76 milyon ton’dan yaklaşık %49 azalarak 900 bin ton’adüşmüştür. Aynı durum ihtalat içinde söz konusudur. Toplam dünya bitkisel yağ ithalatı yaklaşık %29artarken Kanola yağı ithalatı 1.52 milyon ton’dan yaklaşık %37 azalarak 960 bin ton’a düşmüştür.3.Türkiye’de DurumKanola, iklim isteklerinin geniş sınırlar içinde olması ve ayrıca yazlık-kışlıkformlarının bulunması nedeniyle diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde degeniş alanlarda ekilebilecek potansiyele sahip bir yağ bitkisidir. Zira karasaliklime sahip ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de benzer ekolojilerde ve yıllıktoplam yağışı az olmasına rağmen ilkbahar yağışlarının yeterli oluduğu yörelerile su tutma yeteneği yüksek topraklarda başarılı bir şekilde kışlık olarakyetiştirilme imkanına sahiptir (3).Ülkemize 1960 yıllarında getirilmiş olan kolza özellikle Trakya yöresindeyaygın olarak yetiştirilmeye başlanmış, ancak 1979 yılında kolza yağındakiinsan sağlığına zararlı olan erusik asit ve küspesindeki hayvan sağlığına zararlıtoksik etkili glukosinalat oranlarının yüksek olması nedeniyle yasaklanmıştır.Daha sonra 00 tipi kaliteli yağ içeren çeşitler ülkemize getirilmiş ise de ekimyaygınlaştırılamamıştır. Kolza tohumlarında % 40-45 oranındaki yağ, daha çok sıvı halde gıda sanayindedeğerlendirilmektedir. Kolza yağında bulunan erusik asidin margarinde kristalleşmeyi ters yöndeetkilemesi nedeniyle margarin sanayinin başlangıçta duymadıkları ilgi erusik asitsiz çeşitleringeliştirilmesiyle tamamen kalkmış, kolza yağı margarin sanayinde de geniş ölçüde tüketilmeyebaşlanmıştır (1).Türkiye yağlı tohumlu bitkilerin ekim alanlarındaki azalmaya karşılık 1999-2003 yılları arasında kolzaekim alanlarında 2000 yılı hariç bir artış gözlenmektedir (Tablo 4). Kolza üretimi, verim ve ekimalanlarındaki artışa paralel olarak artmış, 2003 yılı üretimi 6.500 ton olarak gerçekleşmiştir. Kolza verimi232.1 kg/da ile dünya ortalamasının (158.3 kg/da) üzerindedir. Kolza, ülkemizde en fazla Marmarabölgesinde üretilmekte olup toplam üretimin %90’ı bu bölgede gerçekleştirilmektedir. İl bazında ilk sırayı4.404 ton ile Tekirdağ alırken, bu ili 400 ton ile Çanakkale izlemektedir (7).Kanola ekim alanlarının artırılması ürün fiyatına da bağlıdır. Kanola alım fiyatlarına baktığımızdaTekirdağ borsasında işlem gören kanolanın 2003 yılı ortalama fiyatı 420.000 TL/Kg.dır. 2000 yılı ürünükanolada uygulanmaya başlanan prim sistemi halen devam etmekte olup, 2003 yılı ürünü için 120.000 TL/Kg. prim miktarı tespit edilmiştir. 2004 yılı ürünü için ise 130YTL/kg olarak düşünülmektedir.Tablo 4-Türkiye Kolza Ekiliş,Üretim ve Verim DeğerleriEkiliş(ha)Üretim(ton)Verim(kg)/da1999 187 330 176,52000 82 187 2282001 290 650 224,12002 550 1500 272,72003 2800 6500 232,1Kaynak: (1).700060005000400030002000100001999 2000 2001 2002 2003Kaynak: (1).Ekiliş(ha)Üretim(ton)Verim(kg)3

TEAE-BAKIŞKolza (Kanola)Ülkemizde tüketilen yağın tamamınayakını bitkisel kaynaklıdır. Kişibaşına bitkisel yağ tüketimimiz 17.5kg olup gelişmiş ülkelerde 21.6 kg’aABD’de ise 27.8 kg’a çıkmaktadır.Dünya bitkisel yağ tüketimi ise 14.8kg civarındadır (8). Türkiye bitkiselyağ bakımından ithalatçıkonumundadır. Yerli üretilen yağmiktarı tüketimin ancak %40’ınıTablo 5- Türkiye Kanola ve Kanola Yağı İthalatıKanolaKanola YağıYıllar Miktar(Ton)Değer(Bin $)Miktar(Ton) Değer(Bin $)2000 24.156 4.901 42.140 17.6302001 2.182 406 12.251 4.9572002 -- -- 15.132 7.2592003 1,5 4,4 9.605 5.824Kaynak : (1).karşılamaktadır(3). Ülkemizinbitkisel yağ açığının kapatılması amacıyla, diğer bitkisel yağlarda olduğu gibi kanola ve kanola yağıithalatı yapılmaktadır (Tablo 5). Yıllar itibari ile gerek kanola tohumu gerekse kanola yağı ithalatındabir azalma söz konusudur. En çok Kanola tohumu ithalatı yaptığımız ülkeler Almanya veMacaristan’dır. En fazla kanola yağı ithalatı yaptığı ülke ise Fransa’dır. Kanola ihracatı son yıllardayok denecek kadar azdır. 2004 yılı İthalat Rejimi Kararında tohumluk kanola Gümrük Vergisindenmuaftır, tohumluk olmayan kanolanın G.V. oranı % 10, kanola yağının G.V. oranı ise % 31,2 dir.4.Genel DeğerlendirmeÜlkemizin bitkisel yağ bakımından kendine yeterliliği, yıllardan beri yapılan araştırma ve geliştirmeçalışmalarına rağmen hala sağlanamamıştır. Ülkemiz yağlı tohum ve bitkisel yağ ihraç ve ithal eden birülke konumunda olmasına karşın net ithalatçı durumundadır. Yağ bitkileri üretimindeki düzensizlikleryıldan yıla bitkisel yağ açığımızı artırmaktadır. 2003 yılında yağ ve yağlı tohumlar dış ticaret açığımız634 milyon $ gibi oldukça yüksek düzeyde gerçekleşmiş olup bu açığın en büyük payı yağ ve yağlıtohumlara aittir (9).Her türlü kültür bitkisinin yetişebileceği ülkemizde bitkisel yağ bakımından dışa bağımlılığımızınazaltılması için iklim, toprak şartları ve münavebe sistemlerine uygunluğu yönünden ilk aday bitkikanoladır. Birim alandan yüksek yağ verimi sağlayabilen, kışlık olarak ekilebilen, iyi bir ön bitki oluptam mekanizayon imkanı olan ayrıca, küspesinde yüksek kalite ve oranda protein bulunan, erkenhasada geldiği için ikinci ürün ekimine imkan sağlayan kanolanın ekim alanlarının genişletilmesi ülkeekonomisine yarar sağlayacaktır (3). Bunun sağlanabilmesi için;1-Trakya, Orta Anadolu, GAP Bölgesi ve Geçit Bölgelerinde yaygınlaştırılması,2-Kışlık kolzanın ekim nöbetine alınması,3-Yağlı tohumlu bitki üretici kooperatiflerinin özendirilmesi,4-Üreticiye ödenen teşvik primlerinin zamanında ödenmesi,5- Özel firmaların çitçiye tohumluk dağıtımı özendirilmesi gerekmektedir.Kaynaklar1- Kolsarıcı,Ö.,Gür,A.,Başalma,D.,Kaya, D., İşler,N.,(2005)” Yağlı Tohumlu Bitkiler Üretimi” Türkiye ZiraatMühendisliği VI.Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005 Ankara.2-Kolsarıcı,Ö.,Gürbüz,B.,Arıoğlu, H.,Çalışkan, C.,Algan, N.(1990)”Türkiye’de Yağ Bitkileri Üretimi ve Sorunları”Türkiye Ziraat Mühendisliği,III.Teknik Kongresi, 8-12 Ocak 1990 Ankara.3-Öztürk,Ö. ve ark.(2003) “ Yağ Açığını Kapatılmasında Alternatif Bir Yağ Bitkisi Kanola” Türkiye1.Yağlı Tohumlar,Bitkisel Yağlar ve Teknolojileri Sempozyumu Bildirimleri” 22-23 Mayıs 2003 İstanbul4-www.fao.org.5-www.igeme.gov.tr6- www.usda.gov.7-DİE. Tarımsal Yapı ve Üretim, Ankara.8-www.bysd.org.9- Anonim III. komisyon“Bitki Yetiştiriciliği Bitki Koruma ve ÇevreSağlığı”II.Tarım Şurası Çalışma Belgesi, 29 Kasım-01 Aralık 2004.AnkaraTARIMSAL EKONOMİARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜPK.34 06100 Bakanlıklar/AnkaraTel:0.312.418 59 65Faks:0.312.418 62 09Web: http://www.aeri.org.tr4