E.S.SOROÇANU. Gagauzlarin kalendar adetleri

Gagauzların kalendar adetleriGAGAUZLARIN KALENDARADETLERİKış yortularıGagauzlarda sayılêr, ani kış çekeder Ay Dimitri (Kasım) günündän sora, açanbiterlär çiftçilik işleri: kırlardan toplanmış bereket, bitmiş güzlüklerin ekilmesi,kışlıklara kapanmış koyun grupaleri, ödeşilmiş çobannarlan.İlk kış yortusu: Ay Andrey, Andrey (30.11/13.12) – Kong., Valk., Beşal., Çeşm.;Andrey günü – Kirs., Baur., Beşg., Cal. Onun adet sıralarının maanasında var fenakuvetlerä karşı korunmak magiyası, sofra (toplu ekmek imäk), fal çekmeklär. Bugündä herbir ayledä yaparmışlar ritual imeesi (koliva) - yıl olsun bereketli deyni,booday evdän çıkarmarmışlar – ev işleri islää gitsin (Kong., Kotl.).Kimi erlerdä, günnükleyip booday hem papşoy tenesi, verärmişlär onnarıev kuşlarına (Valk., Baur.). Bu gündä ayırı önem verärmişlär sarmısaa. İnanılarmış,ani o var nasıl korusun insanı hem hayvannarı hastalıklardan hemfena kuvetlerdän. Bu neetlän sarmısaklarmışlar annılarını, ellerini, pençereleri,kapularda, tokatlarda sarmısaklan yazarmışlar stavroz – ani koolamaa satanayı‘evdän irak’ (Kirs.), şeytannarı (‘şeytan evdän yırak olsun, içeri girmesin’) – Baur.Hep bu neetlän Kirsovda evin eşiinä avşamdan saçarmışlar darı. İnanarmışlar,ani satana sabaaya kadar etiştirämeyecek tenä-tenä toplamaa darıyı da ev içinägirämeyecek.Ay Andreyä karşı bir kızın evindä toplanarmışlar gençlär sarmısak (usturoy– rom.) beklemää adetini tamannamaa deyni, onuştan bu geceyä denilärmişSarmısak gecesi – Çeşm. Herbir kız getirärmiş bir baş sarmısak, koyarmış onuçanaa, angısını ‘beklärmişlär’ büük karılar (Kong., Kotl., Çeşm.). Valkaneştä kızlardizärmişlär sarmısaa lampanın şişesinä, angısı lääzımmış yansın bütün gecä adetsofrasında. Sofraya kızlar getirärmişlär un, fasülä, papşoy, mercimek, kartofi,turşu laana hem başka imek. Büüklär yaparmışlar adet ekmeeni (çörek), mancaları,gençlär dä bu vakıt şennenärmişlär. Kongaz küüyündä adet sofrasına taaoturmadıynan kızlar yaparmışlar perdänka, neredä gergef işlärmişlär, örärmişlär,yapaa tararmışlar, yapaa işlärmilär. Adet sofrasına oturarmışlar hepsi gençlär,Beşgöz küüyündä sofraya oturarmışlar sade karılar hem kızlar. Kızlar yortudanalarmışlar evä ‘beklenilmiş’ sarmısaa, ekärmişlär onu bir çiçek çerepinä da çıktıınagörä bakarmışlar, nesoy kısmet bekleer onnarı (Beşg.). Sarmısaklan varmış türlü22