E.S.SOROÇANU. Gagauzlarin kalendar adetleri

45Evdokiya Soroçanuçaararmış komuşularını da bol-bol ikram edärmiş.Hederlez yortusunda yapılarmış başka adetlär dä, deyelim: sabaalen erkenyıkanarmışlar çiilän (Kong.), yortunun önündeki günü haşlarmışlar feslen, angısınıkullanarmışlar türlü hastalıkları ilaçlamaa deyni (Baur.), hererdä varmışadet çekidä çekilmää, inanarmışlar, ani bu getirecek saalık hem kısmet.Sveti Örgi gününün adetleri kimi küülerdä etiştilär büünä kadar.YAZ HEM GÜZ YORTULARIYaz hem güz ţıklasının yortuları ayırılêrlar diil yapılma zamanına görä, amaonnarı birleştirän maanaya görä. Onnarın öz maanası – saalamaa büüyümnerinilerlemesini, meyvalarının olmasını, berekedin toplanmasını hem korunmasını.Yaz ţıklasının kalendar yortularında önemni er kaplêêr yaamur çaarması.Gagauzlar, nicä dä bulgarlar, bilerlär Pipiruda hem Germançu adetlerini. Gagauzküülerindä onnar yapılarmışlar Ay Tanas günündä (01.05/14.05) – Ay Tanas– Valk., Kotl.; Tanas günü – Tom., Beşal. German adetinin hem adet figuracıınınadı küülerä görä başka-başka: kaluyeni – Valk., kaliyani – Çeşm., kalivançu– Kotl., gerçu – Beşal., germançu – Tom., Cal., Baur., tanas – Tom., Çad.Kaluyeni adet ritualları yapılarmış pipiruda adetinnän bir gündä. 8-10 yaşındakızçaazlar kildän (çamurdan) yaparmışlar adama benzär 40-50 santimnik bir figuracıkda koyarmışlar onu güneşä kurusun. Pipirudaya karşı kildän adamcıı giidirärmişlärpartal rubalarına, koyarmışlar bir küçücük sandıcaa, dolayanına koyarmışlar çiçek,yakarmışlar mumnarı da bütün gecä dizärmişlär, nicä haliz ölüyü. İnanarmışlar, aninekadar taa çok göz yaşı akıdaceklar, okadar taa çok yaamur yaayacek. Taa çok yaşçıksın deyni uşakların gözlerini uuarmışlar yakıcı biberlän.Kotlovina küüyündä o figuracıı yaparmışlar Paskelledän sora üçüncü günü,donadarmışlar onu boyalı yımırta kapçıınnan da gömärmişlär topraa. Her günuşaklar yıslarmışlar kalivançunun mezarını. Kırkıncı günü (Paskelledän Ay Tanasakadar) kalivançuyu çıkararmışlar, tamannarmışlar hepsini gömmäk rituallarınıda pipiruda adetini tamannadıktan sora atarmışlar gölä.Pipiruda adeti varmış hepsi gagauz küülerindä. Adetin ritualını yaparmışlaron yaşını tamannamayan kızçaazlar. Bir üüsüz kızçaazı koyarmışlar gelin,gelincik – Çeşm., Kotl., Çad. Gelini donadarmışlar eşilliklän: kuzu kulaandan‘dikärmişlär ona fısta’, başına giidirärmişlär yapraktan bir fes (Çeşm.). Valkaneştägelinin giiyimini yaparmışlar kalabaktan, buradan çekiler gelinin adı – kalabaklı.Çadır-Lungada gelinä ottan örärmişlär feneţ (o otlara deyärmişlär pipiruda otu),elindä o tutarmış iki büük yaprak (Kotl., Tom.), göz kapaklarına yapıştırarmışlarmaavi, yanaklarına da - kırmızı boyalı yımırta kapçıı (Çeşm.).Uşaklar gezärmişlär birkaç sokak, herbir evin kapu önündä çalarmışlar adettürküsü, gelin dä (iki gelin – Tom.) bu vakıt oynarmış adet oyununu. Valkaneştä