SOSYO KÜLTÜREL PEYZAJ ÖZELLİKLERİ

1.1.2.1. Doğal peyzaj analiziKaynak: Peyzaj ekolojisi ders notları1.1.2. 2. Sosyo-kültürel peyzaj analiziKaynak: Sebahat Açıkgöz 1995 BasılmamıĢ Ders Notu2.1. Nüfus2.2. Altyapı Hizmetleri Sosyal Analizler2.3. Tarihi Ve Kültürel Değerler2.4. Tarım2.5. Hayvancılık2.6. Ormancılık Ekonomik Analizler2.7. Endüstri2.8, Turizm2.1 NÜFUSGiriĢ: Yaptığımız tüm planlamalar insanlar içindir. Bu nedenle planlama yapılırken insanayönelik kaynaklar yani planlama alanında yaĢayan insanlarla ilgili bilgiler plan kararları içinönemlidir.Ġlk kaynaklar nüfus’ dur.Nüfusla ilgili bilgilerin analizine geçilmeden önce o alanın sınırları tariflenir ve o alansınırlarındaki yerleĢim belirlenir. Köy kasaba ve kent ile önem sıraları (sosyo-ekonomikaçıdan)ifade edilir. YerleĢimlerin tarihsel geliĢimi ve önemli özellikleri vurgulanır.Nüfusun sayısal analizi: bu giriĢ çalıĢmasından sonra NUFUSUN SAYISAL ANALĠZĠNEgeçilir. Sayısal analiz yapılırken, son 15 yılın nüfus değiĢimi incelenir. Buna göre artıĢ ya daazalma olmaktadır, gibi yorum yapılır. Bu Ģekilde gelecek ile ilgili planlama kararlarınaulaĢılabilir.Sayısal analizde elde edilen veriler tablo ile ifade edilebilir:Kent Ġlçe 1980 1985 1990ANKARA YenikentYoğunluk: nüfusun azalma analizinde bir diğer incelenecek faktördür. Alandaki farklıyerleĢimlerin nüfus sayısı ve km2’ye(m2’ye)düĢen kiĢi sayısı hesaplanarak yoğunlukbelirlenir.Bu veriler hazır olarak TUĠK’ den alınabilir.Nüfusun alana dağılımı: Alanda nüfusun dağılımı incelenir ve haritalanır. Alanda nüfusdağılımının farklı olmasının nedenleri araĢtırılır. Bunun farklı nedenleri olabilir örneğin;‣ Fiziksel çevre: Dağlık ve yerleĢime uygun bir alan olması‣ Su kaynağına yakınlık‣ Ġklim ve toprak öz. açısından tarıma elveriĢli olup olmaması gibi

CĠNSĠYET VE YAġA GÖRE NÜFUS DAĞILIMICinsiyet açısından alandaki kadın-erkek oranı incelenirYaĢ için ise gruplandırması yapılarak nüfusun yaĢ dağılımı bulunur.Örn:0-15 çocuk15-20 genç21-35 ergin36-55 orta yaĢlı56+ yaĢlı Ģeklinde sınıflanabilir.Bu verileri yine bir tabloda toplamamız uygun olurYERLEŞİMLER 0-15 16-20 21-35 36-55 56+K E TOP K E TOP K E TOP K E TOP K E TOPBu veriler toplandıktan sonra NÜFUS PĠRAMĠDĠ ne iĢlenir.56-+36-5521-3516-200-15KIZERKEK8 6 4 2 0 2 4 6 8 KĠġĠ SAYISIEğitim seviyesi: Sosyal yapı içerisinde incelenmesi gereken bir diğer konudurOKUR-YAZARLIKOkuma yazmabilmeyenBir öğrenimkurumundanmezun olmayanBir öğrenimkurumundanmezun olanĠlkokulOrtaokul/dengimeslek okuluLise/dengimeslek okuluE K TT % T %

Yüksek okul vefakülteBilinmeyen2.2. ALTYAPI HĠZMETLERĠ:Alan içerisinde mevcut alt yapı hizmetleri neler, eksikler ve sorunlar belirlenir.Altyapı hizmetleri dendiğinde aklımıza ilk gelenler;‣ UlaĢım Ağı;Karayolları, tren yolu vb. ulaĢım koĢulları ve durumu‣ Elektrik Tesisatı;YerleĢimlerde elektrik var mı yok mu?Elektrik enerjisi sağlanabiliyor mu?‣ ĠletiĢim Araçları;Telefon televizyon vb iletiĢim araçları var mı?‣ Su Yapıları;Akarsu göl vb doğal baraj vb suni su elemanları mevcut mu? Durumu nasıl?Problemi neler?Servisler:‣ Su temini;Kullanım ve içme suyu nereden temin edilir kuraklık vb sorun var mı? Ġçme suyukalitesi nasıl?‣ Kanalizasyon;Her yerde kanalizasyon problemi çözülmüĢ mü? Nasıl? Kanalizasyon boruları veyafoseptik çukurları vb.‣ Çöp (katı atıklar);Çöp toplama belediye tarafında hizmet olarak veriliyor mu? Alan içinde çöp toplamaalanları mevcut mu? Alanda düzenli olarak çöp toplanıyor mu? Evsel atıklar dıĢında alandaönatık var mı?(endüstri atığı gibi)‣ Sağlık ve eğitim kuruluĢları;YerleĢim içerisinde sağlık ve eğitim kurslarına yer verilmiĢ mi? Varsa neler? Yeterlimi? Eğer yoksa halk bu amaçla nereye gidiyor ve ne kadar uzaklıkta?Okul sorunu içinyaĢ ile ilgili nüfus verileri çok önemli buna göre yeterliolup olmadığı saptanıyor. Ayrıca farklı eğitimler için kurslar var mı?Örnek: kadın nüfusu fazla ise dikiĢ kursları vb kurslar açılabilir.2.3.TARĠHĠ VE KÜLTÜREL DEĞERLERSosyal yapı incelenirken alan içerisindeki tarihi doku ve halkın örf ve adetleri, kimliği,istekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Planlama yapılırken bunların korunması vesürdürülmesi amaçlanmalıdır.Bu değerler;Tarihi kalıntılarDini yapılar(kilise, cami)Köprüler, kale vb kalıntılar

Geleneksel konutlar ÖRNEK: Safranbolu evleri vb oyöreye özgü konut tipleri varsa ona göre koruma amaçlıplanlama kararları getirilmelidirMağara, Ģelale vb doğal güzellikler.EKONOMĠK ANALĠZLER: Üretim sektörlerini incelenir.TarımHayvancılıkOrmancılıkEndüstriTurizm vbBu sektörleri tek tek incelemeye geçmeden önce, alandaki, ekonomik aktiviteleregöre nüfus dağılımını veren istatistiksel veriler incelenir ya da belirlenir. Bu Ģekilde çalıĢmaalanındaki ekonominin hangi aktiviteye dayandığı ve halkın kazancını nereden kazandığıhakkında bilgi sahibi olunur.AKTĠVĠTELER E K TT % T % T %TARIMHAYVANCILIKORMANCILIKENDÜSTRĠSERVĠSLERTURĠZMDĠĞERLERĠ2.4. TARIMÇalıĢma alanındaki mevcut doku incelenir. Tarımın alana dağılımı nasıl ve alandakidağılımı % olarak verilir. ÖRN: Grafik%21 kültür alanıBir grafik ile ekonomik%10 mera analizin baĢında alandaki%50 dağılım % olarak ifadeORMANedilebilir.%5 yerleĢimTarım konusunda hangi tür tarım yapılıyor (kuru tarım, sulu tarım vb.); hani türbitkiler tarım ürünleri yetiĢtiriliyor? Hangi tarımsal makineler kullanılıyor; tarımsal alalarınbüyüklüğü nedir; yıllara göre tarımsal dokunun değiĢimi ve bu alanda çalıĢan nüfusundağılımı nasıl; tarım azalıyor mu, artıyor mu; gibi sorulara cevap aranır.Tarım dalında üretilen ürün miktarı ve o yöre için ekonomik gelir elde etme konusundaöneme sahip mi? Her ürün için bu bilgiler araĢtırılmalı.Tarım bakanlığından bilgiler alınabilir.

2.5. HAYVANCILIKHayvancılık var mı, ekonomide öneme sahip mi?Hangi hayvanlar ne amaçla üretiliyor?Bunların satıĢ durumu nasıl?YerleĢimler BüyükbaĢ h. KüçükbaĢ h. Kümes h.MiktarNe için?Tarımdan ve hayvancılıktan elde edilen ürünlerin nakliyesi ve nerede, nasıldeğerlendirildiği araĢtırılmalıdır.2.6. ORMANCILIKOrmancılık konusunda orman varlığı araĢtırılmalıdır. Orman varsa ne tür bitkilerdenoluĢuyor, alan içerisindeki konumu, miktarı, toplam alana oranı verilmelidir.Ne tür bir orman? Yapraklı ağaçlardan oluĢan ya da ibreli ağaçlardan oluĢan bir ormanolabileceği gibi maki bitkisi de olabilir.Ormancılığın alana ekonomik bir katkısı var mı? Nasıl değerlendiriliyor?Mülkiyeti kime ait? → devlet→ yerel yönetime→ özel olabilir.halka açık, halka ait olarak değerlendiriliyorolabilirRekreasyonel amaçlıOrman doğal mı yoksa sonradan mı ağaçlandırılmıĢ?YerleĢim Devlete ait (Ha) Özel (Ha)Fidanlık‣ KavakçılıkAraĢtırmaEnstitüsü(Orman Bakanlığı)Ormanlarla ilgili sorunlar neler? Son yıllarda yangın olmuĢ mu? Yine yıllara görealanda ki miktarı incelenmelidir.Eğer yangın olmuĢsa sebepleri neler? Sıklığı ne?Bunların dıĢında; ARICILIK, AVCILIK, BALIKÇILIK gibi ekonomik aktivitelerin varlığıaraĢtırılır. Bunların yer, miktarı, ekonomik açıdan bu yöreye katkısı neler? Bu konularbelirlenir?Avcılık yapıyorsa spor amaçlı mı yoksa ekonomik amaçlı mı ve neler avlanıyor?Bunun o yörede yaĢayan fauna için tehlikesi var mı?

2.7. ENDÜSTRĠAlanda endüstri olup olmadığı incelenir. Varsa neler? Bu endüstri ile ürünler yine aynıalandan mı sağlanıyor? Çevreye zararı var mı? Neler? Nüfusun % kaçı endüstri ile ilgiliçalıĢıyor? Yöre ekonomisine önemli bir katkısı varmı?2.8. TĠCARĠ AKTĠVĠTELER, KONAKLAMA VE TURĠZMAlanda halkın gereksinimini karĢılayacak ticari kuruluĢlar var mı? Süpermarketler,giyim ve gıda üzerine mağazalar vb.Turizm açısından gerekli konaklama tesislerine sahip mi? otel, motel vb kapasitelerineler? Restaurantlar vb var mı?YerleĢimler Nufus(kiĢi) Ticari tesisler(adet)KONAKLAMA TESĠSLERĠAlanda kaç adet olduğuHer birinde kaç kiĢilik yer bulunduğuKonaklama tipi Sayısı Yer sayısıKampingKırsal turizm(eski konutlar)MotelTurizm konusunda o alanda turizm var mı? Bu turizm yurt dıĢından mı? (yabancıturist) , yurt içinden mi? ( yerli turist) ne tip turizm?Suya dayalı rekreatif aktivitelerDağcılığa dayalı rekreatif aktivitelerEğer varsa o alana iliĢkin orayı ziyeret eden yerli ve yabancı turistlerle ilgili anketlerincelenmeli, yoksa yapılmalı? Hangi amaçlarla gelindiği? En çok kimlerin geldiği (yaĢ,cinsiyet, ülke vb ) incelenmeli ve turizm konusunda plan kararları verilirken buna dikkatedilmelidir.Eğer yöre için turizm önemli ise;Alandaki turistik tesislerin, altyapı ve servislerin konumları bir haritada gösterilmelidir.Ayrıca turistik aktivitelerin neler olduğu ve konumu da haritaya aktarılabilir.( dağcılık, trekking, su sporları, balıkçılık vb. )Bunların dıĢında turistik ve kültürel değerler de yer ve miktar olarak haritaya aktarılabilir.(örn: kale, geleneksel konut dokusu, tarihi ve arkeolojik kalıntılar vb. )

1.1.2.3. Görsel peyzaj analiziDr.Işıl ÇAKCIPeyzaj planlama çalıĢmalarında peyzaj kalitesinin ortaya konulmasında yön verecekdeğerlendirmelerden biri de alan analizi ve sörveyi sırasında gerçekleĢtirilecek görsel peyzajanalizidir. Görsel peyzaj analizi alan ve çevresine ait görsel peyzaj karakterini ortaya koyar.Görsel peyzaj karakteri ise görsel peyzajı oluĢturan doğal ve kültürel elemanlarınkompozisyonudur.Görsel peyzaj analizinin amacı alanın mevcut görsel karakteristikleri ve durumuhakkında bilgi sağlamak, olası değiĢimlere karĢı duyarlılık derecesini belirlemektir. Bu verileralan kullanım planlaması ve kaynak yönetimi çalıĢmalarında karar verme- strateji geliĢtirmeve yönetim aĢamalarında yol gösterir. Görsel peyzaj analizinde iki temel aĢamadan söz etmekmümkündür;1. Peyzajın envanteri, tanımlanması ve sınıflandırılması2. Görsel peyzajın değerinin belirlenmesi ya da tercihlerin saptanmasıGörsel peyzaj analizi farklı ölçeklerde ve farklı peyzajlarda gerçekleĢtirilebilir. Bunedenle standart bir ölçekten ya da yöntemden söz etmek mümkün değildir.1. Görsel peyzajın envanteri, tanımlanması ve sınıflandırılmasıBu aĢamada peyzaj karakteristikleri ve peyzaj tipleri, görsel peyzaj sörveyi yardımıylabelirlenir. Peyzaj karakteristiklerini peyzajın sahip olduğu doğal ve/veya kültürel peyzajelemanları ortaya koyar.Doğal görsel peyzaj elemanları;Kültürel görsel peyzaj elemanları;Topografya (eğim, bakı, topografik çeĢitlilik, Ġnsan yapısı elemanlar (yoğunluk ve form),düĢey ve yatay rölyef...)Kütle- boĢluk iliĢkileri,Vejetasyon (vejetasyon çeĢitliliği, toprak Sirkülasyon ağları (yaya, araç, tren vb.),rengi...)Mimari stiller (Ģekil, ölçek, malzeme ve renkJeolojik oluĢumlarözellikleri),Su yüzeyleri vb.Diğer tüm üstyapısal fasiliteler (elektrik vetelefon hatları vb.).Tüm bu görsel peyzaj değerlerinin biraraya geliĢ biçimleri ve birbirleri ile etkileĢimleri,alanın görsel peyzaj karakterini ortaya koyar. Görsel peyzaj karakterinin olumlu ve olumsuznitelikleri, alanın görsel kalitesini belirler. ġekil ve biçim özellikleri iyi tanımlanmıĢ,süreklilik gösteren, renk ve doku özellikleri uyum gösteren görsel elemanlar, alanın görselkarakterini olumlu yönde etkilerken; perdelenmemiĢ olumsuz görünümler, hatalı alan

kullanımları, biçim ve Ģekil yönünden iyi tanımlanmamıĢ görsel elemanlar ve özellikler,alanın görsel karakterini olumsuz yönde etkiler.Homojen görsel peyzaj karakteristiklerine sahip alanlar, görsel peyzaj tiplerinioluĢtururlar. Farklı literatürlerde peyzaj tipi kavramı yerine peyzaj ünitesi ya da peyzaj birimiterimleri de kullanılmaktadır.Görsel peyzaj sörveyinin amacı, görsel kaliteyi değerlendirebilmek için gerekli olanverilerin toplanmasıdır. Sörvey çalıĢması bireysel yapılabileceği gibi, farklı meslekdisiplinlerini temsil eden bireylerden oluĢan gruplarla da yapılabilir. Sörvey çalıĢmasısırasında çekilecek fotoğraflar ya da video görüntüleri, mevcut durumun belirlenmesinde enönemli kaynaklardan biridir. Bununla birlikte, arazi gezisi sırasında yapılan gözlemler veyorumlamalar, “basemap” üzerinde simgeler, notlar ve skeçler yardımıyla iĢlenmelidir.Önemli görsel peyzaj elemanları (ilginç doğal oluĢumlar, su yüzeyleri, “landmark”lar ve diğerönemli mimari objeler vb.) arazi gezisi sırasında saptanmalı ve kayıtları yapılmalıdır. SörveyçalıĢması sırasında mevsimsel değiĢimlerin neden olabileceği farklı görünümler ve özelliklerde göz önüne alınmalıdır.Görsel peyzaj elemanları ve birimlerinin belirlenmesinde, alandaki bakı noktaları ilemevcut ve/veya planlanan, gözlemcinin (ya da kullanıcının) üzerinde hareket ettiğigüzergahlardan (yaya yolu, araç yolu, yürüyüĢ yolu, bisiklet yolu vb.) yararlanılır. AynıĢekilde olası güzergahların belirlenmesinde de görsel peyzaj kalitesinden yararlanılır.Bakı noktaları: Bakı noktaları ister sörvey sırasında alanın görsel karakterini incelemek üzerekullanılabilecek, isterse planlama ve tasarım çalıĢmalarında kullanıcıları yönlendirecek alanave yakın çevresine hakim, doğal ve kültürel önemli görsel değerlerin görüĢ açısına girdiği yada planlama ve tasarım sonrasında görsel nitelikleri güçlendirilmiĢ manzara bütünlüğünesahip noktalardır. Bakı noktaları, alan içerisinde kullanıcının ilgisini çekebilecek görseldeğerlere ve eriĢilebilirliğe sahip olmalıdır. Bakı noktalarının alan analizi ve sörveyçalıĢmaları sırasında saptanması, planlama ve tasarıma yön verecektir.Güzergahlar: Bir alana ve çevresine ait görsel elemanlar sadece bir bakıĢ noktası kapsamındadeğerlendirilemez. Bu elemanlar aynı zamanda birbirini takip eden hareketli görüntüleroluĢtururlar. Bu nedenle görsel peyzaj elemanlarının ve kompozisyonlarının mevcut ve olasıyaya, araç vb. güzergahları boyunca ardarda (serial visions) değerlendirilmesi gerekir.Süreklilik, uyum, tekrar gibi tasarım ilkeleri, güzergah boyunca görsel peyzajındeğerlendirilmesinde kullanılır.

Ġster bakı noktalarından olsun, ister güzergahlar boyunca olsun görsel elemanlarınkompozisyonlarının değerlendirilmesi ve görsel kalitenin ortaya koyulması sırasında dikkatedilmesi gereken önemli ilkeler aĢağıdaki gibidir;1. Tasarım elemanları:Çizgi özelliği: düz, kıvrımlı, yatay, dikey, diagonal çizgiler.ġekil ve form özelliği: yuvarlak, kare, üçgen, küp, daire, piramit vb.Renk özelliği: sıcak ve soğuk renklerAçık alanlar, boĢluklar ve fonksiyonları.Doku özelliği.2. Tasarım ilkeleri:Denge: simetrik, asimetrik, radyal.Tekrar: biçim ve formda, renkte tekrar özellikleri.Ritim: tekrara bağlı olarak ritim özelliği; düzenli, düzensiz...Zıtlık: biçim ve formda, renkte zıtlık yaratan özellikler. Uyum mu? Kaos mu?3. Genel estetik ilkeler:Peyzajın genel karakteri (kırsal, kentsel, sanayi vb.) ve görsel değerlerin bu karakteriçerisinde uygunluğu.Çevre ile bütünlük.Kültürel açıdan önem taĢıyan görsel değerler (sosyal, ahlaki ve inanç değerleri varmı?)Mekanın belirgin bir karakteri var mı? Mekanın anlamı (sense of place)...2. Görsel peyzajın değerinin belirlenmesi ya da tercihlerin saptanmasıBu aĢamada belirlenen peyzaj tiplerinin uzmanlar ve/veya kullanıcılar tarafındandeğerlendirmesi yapılır. Görsel peyzaj analizi çalıĢmalarında kullanılan bir çok yöntembulunmaktadır.2.1. Uzman Analizi: Uzmanlar görsel peyzajı fiziksel özelliklerine göredeğerlendirirken genellikle puanlandırma yöntemini kullanırlar. Bu amaçla görsel peyzajsörveyi sırasında belirlenen görsel peyzaj değeri yüksek alanların bir önceki bölümdeaçıklanan fiziksel özellikleri tasarım elemanları (renk, doku, çizgi vb.) ve ilkeleri (denge,tekrar, zıtlık vb.) kapsamında değerlendirilir. Bu amaçla aĢağıda Kanada British ColumbiaEyaleti Orman Bakanlığı tarafından yasal olarak yürülükte olan “Görsel Peyzaj Envanteri”standartları ve süreçleri kısaca özetlenmiĢtir. Buna göre görsel peyzaj yönetimi ĢemasıaĢağıdaki Ģekilde verilmiĢtir.

AŞAMALARAġAMA IGörsel Peyzaj EnvanteriÇIKTILARGörsel değerlerintanımlanmasıAġAMA IIGörsel Peyzaj EnvanteriGörsel kalite sınıflarınıntespitiAġAMA IIIHedeflerin, Önceliklerin veYönergelerin belirlenmesiHedeflerAġAMA IVGörsel Peyzaj TasarımıGörsel simulasyonlar vetasarım çözümleriAġAMA VUygulamaAġAMA VIDenetlemeBu yönerge kapsamında kullanılan “Biyofiziksel puanlandırma” yöntemine göre,alanda belirlenen görsel değeri yüksek peyzaj elemanlarının ya da birimlerinindeğerlendirmeleri yapılmaktadır. Bu kapsamda her bir birim Yüksek, Orta veya DüĢük olmaküzere sınıflandırılır ve puan verilir. Bu sınıflandırma yapılırken dikkate alınan biyofizikselözellikler ve bu özelliklere göre aldığı puan derecesi aĢağıdaki tablolarda verilmiĢtir.1. Eğim: Eğim arttıkça peyzaj izleyen üzerinde daha güçlü etki bırakır.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Dik eğimler (>%60) Orta dereceli eğimler (%30-60) Az eğim (%0-30)2. Bakı: Kuzey bakarlı alanlar daha çok gölgede kaldıkları için, bu alanlar görselanlamda daha az çekici ve algılanabilir görünümler ortaya koyarlar. IĢık alanbakarlarda renk ve doku değiĢimleri daha güçlü algılanır.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Güney,güneydoğugüneybatı,Doğu, batıKuzey, kuzeybatı, kuzeydoğubakarlar, düz alanlar

3. Sınır: Görsel peyzaj birimleri arasındaki sınırın yapısı peyzajın görsel çeĢitliliğinivurgulayabilir. Bu sınırlara örnek olarak su-arazi formu, su- vejetasyon, arazikullanımı- vejetasyon, gökyüzü çizgisi, vejetasyon- vejetasyon geçiĢleri verilebilir.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Güçlü, belirgin sınırlar veyageçiĢler (deniz-gökyüzü gibi.)Daha az belirgin sınırlar Belirgin olmayan vegeçiĢlerin algılanmadığısınırlar4. Topografik çeĢitlilik: Topografik yapıdaki çeĢitlilik peyzajın görünümüne olumlukatkıda blunur ve ilgi çekiciliğini artırır. Kanyonlar, geçitler, yarıklar, topografikkırılmalar vb. topografik çeĢitliliği ortaya çıkarırlar.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Çok belirgin topografiközelliklerBelirgin topografik özellikler Az belirgin topografiközellikler5. DüĢey rölyef: DüĢey rölyef arttıkça, peyzajın görsel etkisi de belirginleĢir vegüçlenir.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Yüksek rölyef (>800 m)Eğimli arazi yapısı, orta derecedeyüksek rölyef (200-800 m)DüĢük düĢey rölyef (0-200m)6. Vejetatif çeĢitlilik: Alanda var olan vejetatif örtünün çeĢitliliğidir. ÇeĢitlilikarttıkça, gözlemci üzerindeki görsel etki de artar.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1)Vejetatif desendekiyüksek çeĢitlilikVejetatif desendeki ortaderecede çeĢitlilikVejetatif örtüdeki azçeĢitlilik ya da vejetatiförtünün bulunmaması7. Kaya/toprak yapısı: Doğal kaya ve toprak deseni ve dağılımıdır. Ġnsan etkisi ileoluĢan değiĢimler gözardı edilir.Yüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Yok (0)Baskın kaya veyatoprak özellikleri(bazalt sütunlarıgibi), vejetasyondeseni içerisindeçeĢitlilik yaratankaya ve toprakdeseni varlığıBaskın olmayan kayave toprak deseni varlığıBelirgin olmayankaya ve toprak deseniKaya ve toprakdesenibulunmaması

8. Su varlığıYüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Yok (0)Baskın su varlığı, suyüzeyinin berrak,temiz olmasıSu yüzeyi varlığı peyzajiçerisinde çok baskındeğil, su yüzeyi çokberrak değilSu varlığı belirgindeğil, suyun fizikselkalitesi düĢükSu yüzeyi yok9. KomĢu manzaraYüksek (3) Orta (2) Düşük (1) Yok (0)KomĢu manzarapeyzajın bütünündegörünüme etkiediyorKomĢu manzaranıngörsel etkisi ortaderecedeKomĢu manzarapeyzajın görselözelliklerine çok azkatkıda bulunuyorKomĢu peyzajgörsel birimi yokTüm bu biyofiziksel özelliklerin puanlandırıması ile her bir görsel peyzaj birimine aittoplam puanlar elde edilir. Bu puanlar, görsel peyzaj biriminin planlanması ve yönetimisırasında öncelik durumunu, koruma-onarım-güçlendirme-gizleme stratejileriningeliĢtirilmesini etkiler. Bu puanların yanısıra, gözlemcinin her bir görsel peyzaj birimi içingörüĢ mesafesi, görüĢ açısı vb. değiĢkenleri de dikkate alınarak görsel peyzaj ile ilgilistratejiler ve çözümler geliĢtirilir.Yukarıda verilen yöntem yalnızca bir örnektir. Farklı yöntemler, puanlandırmasistemleri ya da yaklaĢımlar geliĢtirmek mümkündür. Plancının deneyimine, alanın kullanımamacına göre görsel peyzaj analizinde kullanılacak yaklaĢımlar değiĢiklik gösterebilir.Uzmanlar yukarıda bir öreneği verilen analizler dıĢında, görsel peyzajındeğerlendirilmesine iliĢkin ek çalıĢmalarda da bulunabilirler. Bunlardan en çok kullanılangörünürlük analizi ve görsel simulasyonlar aĢağıda açıklanmıĢtır.Görünürlük analizi (Visibility analysis): Bir noktadan görünen ve görünmeyen alanlarıbelirlemek amacıyla yapılır. Bu analiz için gerekli olan temel veri alan ait topografik veridir(her noktanın yükseklik değerleri). Coğrafi bilgi sistemi yazılımları aracılığıyla görünürlükanalizlerinin yapılması çok daha hızlı ve kolay olmaktadır.Görünürlük analizinin amacı belirli bir nokta ya da noktalar grubundan görülebilenalanları belirlemek, sonrasında hangi alanın peyzajın algılanmasına katkı sağladığınıdeğerlendirmek ve alanın görsel anlamda karakterize edecek parametreleri ortaya koymaktır.

Bakı noktasındangörünen alanlarBakı noktası(http://www.fao.org/docrep/article/wfc/xii/0723-b1.htm#fn1)Görsel simulasyonlar (Visual simulations): Bu yöntemden, uygulanması düĢünülen birfaaliyetin ya da alandaki olası bir değiĢikliğin görsel peyzaja etkilerini önceden belirlemekamacıyla yararlanılır. Alana ait mevcut görüntüler, bilgisayar yazılımları kullanılarak alanıngelecekteki olası görünümünü canlandıran resimlere dönüĢtürülür. Bu resimler yine uzmanve/veya kullanıcı grubu tarafından değerlendirilerek görsel peyzaj üzerine olası etkilerindeğerlendirilmesi yapılır.(http://imagis.cirad.fr/imago/IMAGIS.html)2.2. Kullanıcı analizi: Kullanıcılar tarafından görsel peyzaj değerinin belirlenmesi isegenel olarak manzaranın ilgi çekicilik düzeyini belirlemek amacıyla yapılır. Alanı kullanan yada kullanacak kiĢilerden görsel peyzaj özelliklerine ait değerlendirme yapmaları istenir. Budeğerlendirme çoğunlukla anketlerle gerçekleĢtirilir. Anketlerde alana ait görüntüler, videoçekimleri, görsel simulasyonlar vb. materyaller kullanılabilir. Temel olarak kullanıcılaragörüntüleri ne kadar beğendikleri ya da ilgi çekici buldukları sorulur. Puanlandırma yöntemibu tip anketlerde uygulanması ve değerlendirmesi en kolay yöntemdir. Kullanıcı kendinegösterilen her bir görüntüyü ya da seri görüntüyü beğeni durumuna göre puanlandırır.

Uzman değerlendirmeleri peyzajın görsel kalitesini ortaya koyarken, uzman olmayankullanıcı grubunun değerlendirmeleri de değerlendirme çalıĢmaları sırasında göz önündebulundurulduğu durumda kullanıcı taleplerini ve beklentilerini karĢılayacak planlama veyönetim stratejileri geliĢtirmek mümkün olacaktır.KENT İMGESİDr. Işıl ÇAKCIBilgi, ne hakkında olursa olsun, insan evrimi süreci boyunca insan deneyiminin vehayatta kalmanın merkezi olmuĢtur (Kaplan et al. 1998). Bu nedenle, bilgi alıĢveriĢi insanınönemli yaĢamsal güdülemelerinden biridir. Ġnsanlar bilgiyi bir çok kaynaktan alırlar; aile,arkadaĢlar, yayınlar, televizyon ve diğer kitle iletiĢim araçları, eğitim ve özellikle gözlem.Ġnsanın içinde yaĢadığı çevrede bir çok bilgi bulunduğu gibi insan beyninde de depolanmıĢ birçok bilgi bulunmaktadır. Böylece insan gözünü kapatsa da hayal edebilir, hatırlayabilir veönünde doğrudan bulunmayan bilgiyi kullanabilir. Bir çevreyi bilmek sadece önemli nesnelerive mekanları bilmenin ötesindedir. Aynı zamanda hakkında konuĢabilir ve planlar yapabilir.Bilgi depolama, kullanma ve değerlendirme insan iĢlevselliğinin temelini oluĢturur (Kaplan etal. 1998).Çevre ise bilgiyi bir çok yolla ifade eder; açıkça, sözlü olarak (tabelalar), iĢaretlerle(trafik ıĢıkları gibi) vb. Çevredeki diğer insanlar da birer bilgi kaynağıdırlar. Çevrede var olanbilginin çoğu yalnızca içerisinde barındırdığı nesnelerle ilgili değil aynı zamanda bunlarınorganizasyonuyla da iliĢkilidir .Bilginin temelinde iki eylem vardır; anlamak ve keĢfetmek. Anlamak insanındünyasına iliĢkin anlam çıkarma ve etrafında olup biteni kavrama isteğini ifade eder (Kaplanet al. 1998). Ancak insan için sadece anlamak yeterli değildir. Ġnsanlar keĢfetmeye,kendilerini geliĢtirmeye ve daha fazlasını öğrenmeye eğilimlidirler (Kaplan et al. 1998).Ġnsanın bir çevrede iĢlev gösterebilmesi ve baĢarılı olabilmesi için çevreyi anlaması vedaha sonra çevre ile ilgili olması gereklidir (Kaplan and Kaplan 1982). Bunu yapabilmesi içinçevre uyumlu (coherent) ve okunabilir (legible) olmalıdır. Yani bir birey çevreninbileĢenlerini karakterize edebilmeli ve yorumlayabilmelidir.Ġnsanlar çevrelerinden bilgiyi yalnızca nörofizyolojik süreçlere bağlı değil aynızamanda kiĢilikleri ve kültürel yapı özelliklerine bağlı olarak da alırlar. Ġnsanın çevresine aitbu bilgiler beyinde “bilişsel imgeler” olarak depolanır. BiliĢsel imgeler, insanların bir mekanıdüĢündükleri zaman zihinlerinde canlanan imgedir. BiliĢsel imgelerin en önemli özellikleri“gerçek” mekanları basitleĢtirmeleri ya da değiĢikliğe uğratmalarıdır (Knox and Marston2003).

Bir çevreyi bilmek sadece önemli nesneleri ve mekanları bilmenin ötesindedir. Aynızamanda tüm bunların birbirileriyle nasıl bağlandığını ve birbirleri ile iliĢkilerini bilmektir.Bu nedenle bir çevreyi bilmek için çevrenin sunduğu imgeler tek baĢlarına yetersizdir. Buimgeler birbirleriyle iliĢkilendirilmelidir. BiliĢsel harita insan düĢünme süreci ile fizikselçevre arasındaki bağlantıyı sağlar .BiliĢsel haritalar mekan organizasyonu ile ilgilidir. Çevrenin yapısı ve mekanlararasındaki uzaklıkları içerirler. BiliĢsel haritalar zihinsel imgelerden oluĢtuğu için bazı temelhatalar ortaya çıkmaktadır (Anonymous 2004);TamamlanmamıĢlık: Bazı mekan elemanlarının eksikliği ya da imgesindeeksiklikler.Bozulma: Geometrik, uzaklık ve yön hataları.Çarpıtma: Mekanda var olmayan özelliklerin biliĢsel haritada var olması.Çevresel imgeler gözlemci ve çevresi arasındaki çift yönlü sürecin sonucudur. Çevre,farklılıklar ve iliĢkiler sunarken, gözlemci büyük bir uyumlulukla ve amaçları/istekleridoğrultusunda gördüklerini seçer, organize eder ve anlam çıkarır (Lynch 1960).Lynch, temel olarak insanların çevrelerine iliĢkin imgeleri nasıl yapılandırdıkları ileilgilenmiĢtir. Kentsel biliĢsel haritalar üzerinde çalıĢmalar yürütmüĢtür ve bu çalıĢmalarsonucunda iki önemli kavram ortaya koymuĢtur; yön bulma ve okunaklılık.Lynch’e (1960) göre birinin çevre içerisinde yönünü belirleyebilmesi, insanlar içinvaroluĢsal bir gerekliliktir. Okunaklılık ise parçaların tanınma ve bir bütün içerisinde organizeedilebilme kolaylığıdır (Lynch 1960). Bu amaçla Lynch (1960), kentsel çevrenin yapısınıntemeli olarak bir dizi eleman ortaya koymuĢtur; güzergahlar, sınırlar, bölgeler, noktalar venirengiler (özgün odaklar). Bu elemanlar kent imgesini oluĢturmaktadır;Ġzler (Paths): Gözlemcinin hareket ettiği kanallardır. Sokaklar, demiryolları, yürüyüĢ yollarıvb. Ġnsanlar kenti bu güzegahlar boyunca hareket ederken gözlemlerler.Kenarlar (Edges): Gözlemci tarafından güzergah olarak değerlendirilmeyen ya dakullanılmayan çizgisel elemanlardır. Devamlılığı bölen çizgiselliktir. Kıyılar, duvarlar vb.Bölgeler (Districts) : Kentin orta ya da büyük parçalarıdır. Gözlemci zihinsel olarak içinegirer. Ortak ve tanımlayıcı özelliklere sahiptirler.

Düğümler (Nodes) : Kentteki stratejik odaklardır. Gözlemci içeriden algılayabilir. KavĢaklargibi.( www.eslarp.uiuc.edu/.../groups/g/lynch.htm)Nirengiler (Landmarks) : Noktasal referanslardır. Ancak gözlemci içine girdiği zamanlandmark olma özelliğini yitirir. Genellikle fiziksel bir objedir; bina, iĢaret, dağ vb.( www.eslarp.uiuc.edu/.../groups/g/lynch.htm)Bu elemanların biraraya geliĢleri ve kent içerisindeki dağılımları o kentinokunaklılığını belirler. Ancak Lynch’in ortaya koyduğu bu çalıĢmanın deneysel temelineyönelik eleĢtiriler yapılmıĢtır. Lynch’in kent okunaklılığına iliĢkin belirlediği beĢ elemançalıĢmanın öncesinde saptanmıĢtır. Dolayısıyla biliĢsel haritaların analizinde önemli roloynamaları ĢaĢırtıcı değildir. Ancak daha sonraları yürütülen deneysel çalıĢmaların bazılarıLynch’in sonuçlarına benzer sonuçlara ulaĢmıĢlardır. Bir diğer eleĢtiri ise Lynch’in çalıĢmagruplarına iliĢkindir. Lynch’in çalıĢma grupları çoğunlukla beyaz ırk, orta sınıf ve fizikselengeli olmayan kiĢilerden oluĢmaktadır (Ungar 1999).Son olarak Lynch’in önemle üzerinde durduğu okunaklılık ölçütünün kent peyzajınınkalitesinin belirlenmesinde sınırlı bir rol üstlendiği üzerine eleĢtiriler yapılmaktadır (Ungar1999). Ancak yine de Lynch’in kent imgesi ile iliĢkin geldiği nokta bugün hala yürütülençalıĢmalarda kullanılmaktadır. Benzer çalıĢmalar yürütülmüĢ olsa dahi Lynch’in kentinokunaklılığına iliĢkin kurduğu sistem bugün hala bir çok çalıĢmaya temel oluĢturmaktadır.

KAYNAKLARAnonymous 2004. www.colostate.edu/Depts/Psychology.Kaplan, R., Kaplan S. and Ryan R.L. 1998. With People in Mind. Island Press, 239 p., USA.Kaplan, S., & Kaplan, R. 1982. Cognition and environment: functioning in an uncertainworld. Praeger, New York.Knox, P.L and Marston, S.A. 2003. Places and regions in Global Context: Human Geography.2nd Edition. Pearson Education Inc, New Jersey.Lynch, K. 1960. The image of the city. The MIT Press, U.S.A.Ungar, S. 1999. Environmental perception, cognition and appraisal. Glasgow CaledonianUniversity, Environmental Psychology 4 lecture notes. Scotland.