VAN İLİNİN SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ FARKLI İKİ ...

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2009, 22(1), 39–49VAN İLİNİN SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ FARKLI İKİ KÖYÜNDEKİKADINLARIN TARIMSAL FAALİYETLERE KATILIMI ve TARIMSAL YAYIMAİLİŞKİN GÖRÜŞLERİKasım ŞAHİN 1a Mustafa TERİN 21 Iğdır Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, IĞDIR2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, 65080 - VANKabul Tarihi: 2 Mart 2009ÖzetAz gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de nüfusun önemli bir kesimi kırsal alandayaşamakta ve tarımsal üretimde bulunmaktadır. Tarımsal işletmelerin büyük çoğunluğu küçük aile işletmesi olarakfaaliyette bulunmaktadır. Bu nedenle kadınlar ev işlerinin yanı sıra, büyük ölçüde tarımsal üretim faaliyetinekatılmakta ve aile gelirinin oluşmasına katkı sağlamaktadır. Bu kadar önemli işlere karşın, gerek aile içinde alınankararlara gerekse üretim ile ilgili alınan kararlara etkin olarak katılamamaktadırlar. Bu araştırmada birbirinden farklıözelliklere sahip iki köydeki kadınların tarımsal üretim faaliyetlerine katılımları, tarımsal yayım hizmetlerinebakışları ve aile içinde alınan kararlara katılımları incelenmiştir. Araştırmada, Kasımoğlu köyündeki kadınların %46.9’unun ilkokul mezunu, % 25.0’inin okur yazar olmadığı, Çavuştepe köyündeki kadınların % 51.4’ünün ilkokul,% 21.6’sının okur yazar olmadığı belirlenmiştir. Kasımoğlu köyündeki kadınların % 100.0’ü, Çavuştepe köyündekikadınların % 97.3’ü tarımsal üretime katılmaktadır. Bitkisel üretimde karar almaya Kasımoğlu köyündeki kadınların% 59.4’ü, Çavuştepe köyündeki kadınların % 37.8’i katılmaktadır. Köylerde kadınlara yönelik yapılacak yayımçalışmalarına Kasımoğlu köyündeki kadınların % 96.9’u, Çavuştepe köyündeki kadınların % 35.1’i katılmakistemektedir. Yapılan Khi kare analizine göre köyler ile yapılacak yayım çalışmalarına katılma isteği arasında anlamlıbir ilişki bulunmuştur.Anahtar Kelimeler: Kadın, Tarımsal Üretim, Kadınlara Yönelik Yayım,Participation in Agricultural Activities and Opinion on Agricultural Extension of Women in Two VillagesDiffering Socio-Economically in Van ProvinceAbstractLike other under-developed and developing countries, majority of our population live in rural areas andproduce agricultural products. Many of farms that produce agricultural products are family-based farms. Thus,women considerably contribute to production activity and establishment of family income. It means that women helpplant and animal production in addition to taking care of house-establish. Although women are taking care of such animportant duties, they do not effectively involve on decision making regarding family affairs or production. The aimof this study was to examine the participation in agricultural activities, opinion on agricultural extension, andparticipation in decision making of women from two villages differing socio-economically in Van. Women fromKasımoğlu and Çavuştepe villages were utilized in this study. 46.9% of women in Kasımoğlu village graduated fromelementary school, but 25.0 % have not attended any school (uneducated). On the other hand, 51.4% of women inÇavuştepe village graduated from elementary school, but 21.6 % have not attended any school (uneducated). Chisquare analysis was used to determine statistical differences. 100% of women in Kasımoğlu and 97.3% of women inÇavuştepe have participated in agricultural production. 59.4% of women in Kasımoğlu and 37.8% of women inÇavuştepe have participated in decision making on plant production. 96.9 % of women in Kasımoğlu and 35.1 % ofwomen in Çavuştepe have wanted to participate in any type of extension work related to women. This difference onwillingness to participate in any type of extention work related to women was statistically different between twovillages.Keywords: Women, Agricultural production, Extension for women,1.GirişKadınların toplumdaki yeri,yaşadıkları ülkenin gelişme düzeyi,bulunduğu toplumun kültür değerleritarafından belirlenmektedir. Türkiye’de dea İletişim: K. Şahin, e-posta: oziyasahin@hotmail.com39

Van İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Farklı İki Köyündeki Kadınların Tarımsal Faaliyetlere Katılımı ve TarımsalYayıma İlişkin Görüşlerikadınların kırsal kesimde özellikle köyyaşamında erkeğe oranla daha fazlaçalışması, içinde doğup büyüdüğü sosyaldeğerler açısından doğal sayılmaktadır(Kazgan, 1982; Yıldırak, 1987).Kırsal kesim kadını gerek gelenekselyapısı, gerek uğraşı biçiminin farklı olmasınedeni ile kentlerdeki hemcinslerine görefarklılık göstermektedir. Kırsal kesimdekadın bir yandan temizlik, çocuk bakımı,yakacak temini, ekmek yapımı ve beslenmegibi ev işleri yaparken diğer yandan bitkiselve hayvansal üretim, el sanatları, tarım dışıişler ve gelir getirici faaliyetlerde debulunmaktadır (Yıldırak ve ark., 2002).Ülkemizde kırsal kesimdeki kadınlarkentli kadınlara oranla daha fazla işgücünekatılmakta ve üretimde bulunmaktadır.Türkiye İstatistik Kurumu 2005 yılıverilerine göre Türkiye geneli için işgücünekatılma oranı % 48.5’tir. Aynı yıldaişgücüne katılma oranı kırsalda kadınlar için% 33.7, erkekler için % 73.5 iken kentlikadınlar için % 19.3 ve erkelerde için %71.5’tir. Ülke geneli için işsizlik oranı %10.3 iken bu oran kentli ve kırsal kadınlariçin sırası ile % 17.0 ve % 4.1’dir (Anonim,2005).Kırsal alanda kadınlar tarımsal üretimfaaliyetlerinin büyük bir bölümünü küçükaile işletmelerinde ücretsiz aile işçisi olarakyerine getirmektedir. Bu nedenle kırsaldaçalışan kadınların tamamına yakını tarımsalüretimde istihdam edilmektedir.Ülkemizdeki kırsal kadınların tarımsalüretim faaliyetindeki rolleri ve işlevlerioldukça yüksektir. Buna karşın kırsaldayaşayan kadınların büyük çoğunluğununeğitim seviyesi düşüktür. Bu nedenlekırsalda yaşayan kadınların bilgi beceri veeğitim düzeylerinin iyileştirilmesi, bilinçliolarak üretime katılmaları açısından sonderece önemlidir. Uygulanacak başarılı planve programlarla kadın üreticilerin gerek aileekonomilerine gerekse ülke ekonomisinekatkı sağlayacaktır.2. Materyal ve YöntemBu araştırmada Van iline bağlı farklısosyo-ekonomik özelliklere sahipKasımoğlu ve Çavuştepe köylerindekikadınların bitkisel ve hayvansal üretimfaaliyetlerine katılım durumları, tarımsalyayımdan yararlanma olanakları vekadınların ailede alınan kararlara katılımdurumları incelenmiştir.Birinci Dünya Savaşı sırasında (20Mayıs 1915) Van'ın Ruslar tarafından işgaledilmesiyle nüfusun büyük bir kısmı Van'ıterk ederek Anadolu'nun daha güvenlibölgelerine göç etmiştir. Rus ve Ermeniişgaliyle şehir, şekil ve nüfus yönündenbüyük değişikliklere uğramıştır. Çok sayıdabinanın tahrip edilmesi sonucu şehirküçülmüş, önceleri Türk ahalinin göçetmesi, daha sonra ise Ermeni nüfusunbölgeyi terk etmesi ile şehrin nüfusu o kadarazalmıştır ki 1889'da 35000 olan nüfus budönemde 7000'e kadar düşmüştür (Anonim,2007). Boşalan bu köylerden biri olanKasımoğlu köyüne Küresin aşiretine mensupkişiler İran dan gelerek yerleşmişlerdir.Kendilerini İran Azerisi olarak tanıtan köyVan merkeze 33 km uzaklıktadır (Öntürk,2007). Çavuştepe köyü ise Van merkeze 31km uzaklıkta ve eskiden bir kısmı boşalanköye o yörede yaşayan kişilerin taşınmasısonucu oluşmuş bir köydür. Genel olarakKürt kökenli vatandaşlardan oluşmuştur(Kulaz, 2007). 2000 yılı nüfus sayımısonuçlarına göre Kasımoğlu köyünde 309erkek, 319 kadın olmak üzere toplam 628kişi, Çavuştepe köyünde 330 erkek, 365kadın olmak üzere toplam 695 kişiyaşamaktadır (Anonim, 2000).Köyler yukarıda belirtilen farklılıkdikkate alınarak gayeli olarak seçilmiştir.Anket uygulanacak hane sayısı ana kitleözelliklerini temsil edebilecek büyüklükdikkate alınarak belirlenmiş ve her iki köydeana kitlenin % 50.0’si ile anket yapılmasınakarar verilmiştir. Ancak uygulanananketlerin bazılarına eksik ve tutarsız bilgiverilmesi nedeni ile değerlendirme dışıbırakılmıştır. Kasımoğlu köyünde bulunan71 haneden 32 kadın, Çavuştepe köyündebulunan 81 haneden 37 kadın olmak üzeretoplam 69 kadın ile görüşme yapılmıştır. Budurumda Kasımoğlu köyündeki ailelerin %45.1’i ve Çavuştepe köyündeki ailelerin %45.7’si ile görüşme gerçekleşmiştir.Araştırmada her haneden bir kadın (Eş) ilegörüşme yapılmıştır. Köylerle ilgili bilgilermevcut literatürlerden ve köy muhtarları ile40

K. ŞAHİN, M. TERİNyapılan görüşmelerden elde edilmiştir.Anket çalışması 5–13 Mayıs 2007 tarihleriarasında gerçekleştirilmiştir.Verilerin değerlendirilmesinde mutlakve oransal dağılımlar ile khi kare analizikullanılmıştır. Khi kare analizi ile köylerleilgili değişkenler arasında ilişki olupolmadığı test edilmiştir.3. Bulgular3.1. Sosyo-Ekonomik ÖzelliklerYaş, Türk toplumunda çoğu zamanbireylerin kabul görmesinde, toplumda bellibir yer edinmesinde ve ayrıca kendilerini veçevrelerini belirli bir biçim ve düzeydeetkilemelerinde önemlidir (Yıldırak ve ark.,2002). Bu nedenle araştırmaya katılankadınların köylere göre yaş gruplarına göredağılımları Çizelge 1 de verilmiştir.Araştırmaya katılan kadınların yaşortalaması 41.8 olup, Kasımoğlu köyünde43.7, Çavuştepe köyünde 40.2 olarakbulunmuştur. Bu sonuçlara göre, kadındeneklerin orta yaşlı olduğu ve tarımsalüretim faaliyetlerine katılabilme yeteneğinesahip oldukları söylenebilir.Sosyo-ekonomik hayatın vazgeçilmezbir unsuru olan nüfus, bütün sektörlerdeişgücü kaynağı olarak kullanıldığı gibi,çeşitli sektörlerin ürettiği mal ve hizmetleritüketmesi bakımından da önem arzetmektedir (Erkuş ve ark., 1995). Tarımsalüretimde bulunan işletmelerin nüfusvarlığının bilinmesi, işletmelerin sahipolduğu işgücünün belirlenmesi ve işgücününetkin değerlendirilmesi bakımından önemtaşımaktadır.Çavuştepe köyünde ortalama ailegenişliği 8.6 kişi, Kasımoğlu köyünde 8.9kişidir. Genel olarak iki köydeki (Kasımoğluköyünde 32 ve Çavuştepe köyünde 37işletme) ortalama aile genişliği ise 8.7kişidir. Gerek araştırma alanında gereksebölgede yapılan çeşitli araştırmalardaişletme başına düşen nüfus sayısı, 11.8 kişi(Yıldırım, 1993), 6.6 kişi (Turan, 2000), 8.9kişi (Şahin, 2003) ve 7.3 kişi (Şahin, 2007)bulunmuştur. Araştırmada elde edilensonuçlar ile diğer araştırma sonuçlarıbenzerlik göstermektedir.Araştırmaya katılan kadınların %92.8’i, Kasımoğlu köyündeki kadınların %93.8’i ve Çavuştepe köyündeki kadınların %91.9’u evlidir. Aile başına düşen ortalamaçocuk sayısı 5.5 çocuk olup bu değerlerKasımoğlu ve Çavuştepe köyleri için sırasıile 5.7 ve 5.4 çocuk olarak bulunmuştur.Çavuştepe köyündeki kadınlarıntarımsal üretimdeki deneyimleri 16.1 yıliken Kasımoğlu köyündeki kadınlarındeneyimi 25.9 yıldır. İki köyde görüşülenkadınların tarımsal üretimdeki ortalamadeneyim süresi ise 20.7 yıl olarakbulunmuştur. Buna göre Kasımoğluköyündeki kadınların Çavuştepe köyündekikadınlara oranla daha fazla tarımsaldeneyime sahip oldukları söylenebilir.Araştırmaya katılan kadınların %49.3’ü ilkokul mezunu, % 15.9’u ortaokulmezunu, % 1.5’i lise mezunu, % 10.1’iokuryazar olmasına karşın, % 23.2’si okumayazma bilmemektedir. Kadınların eğitimseviyelerinin köylere göre dağılımı Çizelge2’de verilmiştir. Verilerde de görüldüğü gibiköyler arasında eğitim düzeyi açısındanönemli bir farklılık yoktur.Adana yöresinde yapılan araştırmadakadın üreticilerin % 53.0’ünün ilkokulmezunu, % 12.6’sının okur yazar olmadığı,(Özçatalbaş, 2001), gezici ve geçici tarımişçileri ile yapılan bir araştırmada gezici vegeçici işçi olarak çalışan kadınların %31.6’sının ilkokul mezunu, % 54.2’sinin iseokur yazar olmadıkları (Yıldırak ve ark.,2002) belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarıÇizelge 1. Kadınların Köylere Göre Yaş DağılımıYaş GruplarıKasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamSayı % Sayı % Sayı %15-30 9 28.1 10 27.0 19 27.631-45 10 31.2 17 46.0 27 39.146-60 6 18.8 7 18.9 13 18.861+ 7 21.9 3 8.1 10 14.5Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.041

Van İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Farklı İki Köyündeki Kadınların Tarımsal Faaliyetlere Katılımı ve TarımsalYayıma İlişkin GörüşleriÇizelge 2. Kadınların Köylere Göre Eğitim DüzeyleriEğitim DüzeyiKasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü Toplam OranSayı % Sayı % Sayı %Okur yazar değil 8 25.0 8 21.6 16 23.2Okur yazar 4 12.5 3 8.1 7 10.1İlkokul 15 46.9 19 51.4 34 49.3Ortaokul 5 15.6 6 16.2 11 15.9Lise - - 1 2.7 1 1.5Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0arasında fark olsa da genel anlamda birbirineyakın oldukları söylenebilir. Yapılan khikare analizine göre köyler ile eğitim düzeyiarasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır(P0.853>0.05). Bu durum her iki köyde dekadınların eğitim olanaklarından benzerşekilde yararlandığını göstermektedir.Eğitim düzeyi artıkça bireyler dahagirişken olmakta, sosyal faaliyetlere olanilişkileri artmakta ve sosyal ve ekonomiknitelikli organizasyonlara katılımları dahayüksek olmaktadır (doğanca, 1983). Bunedenle kırsal kesimde yaşayan erkek vebayanların eğitim düzeyinin arttırılmasıyayım çalışmalarına katılımı olumlu yöndeetkileyecektir. Ancak ülkemizde tarımsalüretimde bulunan üreticilerin eğitimseviyesinin özellikle de kadınların eğitimseviyesinin oldukça düşük olduğuyadsınamaz bir gerçektir.İşletme başına düşen ortalama yıllıkgelir Kasımoğlu köyünde 4690 YTL ikenÇavuştepe köyünde 5780 YTL’dir. Genelolarak iki köydeki işletme başına düşenortalama yıllık gelir ise 5280 YTL’dir. Eldeedilen veriler dikkate alındığında Çavuştepeköyündeki işletmelerin Kasımoğluköyündeki işletmelere oranla daha yüksekgelire sahip olduğu söylenebilir. Bunun enönemli nedeni Çavuştepe köyünde küçükbaşhayvancılığın meraya dayalı olarak yaygınolarak yapılmasından kaynaklandığısöylenebilir.Araştırma kapsamında bulunanişletmelerdeki mevcut tarımsal üretimfaaliyetlerine ilişkin bilgiler; bitkisel vehayvansal üretim faaliyetleri, köylere göreüretimi yapılan bitkisel ürünlerin ortalamaekim alanları ve ortalama hayvan sayılarıverilerek incelenmiştir. Her iki köyde detahıl üretimi olarak buğday ve arpa üretimiyapılmaktadır. Yem bitkisi olarakKasımoğlu köyünde yonca ve korungaüretimi yapılırken Çavuştepe köyündeyonca, korunga ve silajlık mısır üretimiyapılmaktadır. Köylere göre (Kasımoğluköyünde 32 işletme ve Çavuştepe köyünde37 işletme olmak üzere toplam 69 işletme)işletme başına düşen ortalama ekim alanlarıÇizelge 3’te verilmiştir.Yem bitkileri üretimin yaygınolmasında yem bitkileri üretimine yapılandesteklemenin önemli bir etkisi vardır.Köylerde az da olsa meyve üretimi deyapılmaktadır. Kasımoğlu köyünde işletmebaşına düşen ortalama meyve ağacı sayısı24.7, Çavuştepe köyünde 34.8 ağaçtır.Çavuştepe köyünde küçükbaşhavyacılığın Kasımoğlu köyünde isebüyükbaş hayvancılığın daha yaygın olduğusöylenebilir. İşletme başına düşen ortalamahayvan varlığı Çizelge 4’te verilmiştir.Görüldüğü gibi Çavuştepe köyünde işletmebaşına düşen ortalama küçükbaş hayvanvarlığı Kasımoğlu köyüne göre 13 kat dahafazladır. İşletme başına düşen ortalamabüyükbaş hayvan varlığına bakıldığında, sütsığırcılığında Kasımoğlu köyü Çavuştepeköyüne oranla 5 kat, besi sığırcılığında ise 2kat daha fazla hayvan varlığına sahiptir.Çizelge 3. İşletmelerde Bitkisel Ürünlerin Ortalama Ekiliş Alanları (da)Köyler Buğday Arpa Yonca Korunga MısırKasımoğlu Köyü 40.1 16.3 24.5 15.2 -Çavuştepe köyü 31.2 9.4 17.1 2.4 3.9Genel ortalama 35.5 12.7 20.5 8.4 1.842

K. ŞAHİN, M. TERİNÇizelge 4. İşletmelerin Sahip Oldukları Ortalama Hayvan Varlığı (Baş)Köyler Küçükbaş Hayvan Büyükbaş Süt Sığırı Büyükbaş Besi SığırıKasımoğlu Köyü 0.75 5.53 2.50Çavuştepe köyü 13.78 0.84 0.86Genel ortalama 7.74 3.01 1.62Bunun en önemli nedenleri arasında, yembitkileri ekim alanlarının fazla olması, kapalıalanda hayvan yetiştiriciliğinin yaygınlığı vemera alanlarının yeterli olmamasıdır.3.2. Tarımsal Üretime KatılmaKırsal kesimde yaşayan kadınlar tümev işlerinden ve çocukların bakımındansorumlu oldukları gibi, ücretsiz tarım işçisikonumunda da çalışmaktadırlar. Kadınlarınişletme içinde yaptıkları faaliyetler işletmegenişliğine ve bitkisel hayvansal üretimfaaliyetine bağlı olarak değişiklikgöstermektedir (Soysal, 1998).Bu bölümde ilk olarak kadınlarıntarımsal üretim faaliyetlerine katılıpkatılmadığı araştırılmıştır. Daha sonra isekadınların bitkisel ve hayvansal üretimfaaliyetlerine fiilen katılıp katılmadıklarınınyanı sıra işletmede üretim sürecine yönelikalınan kararlara katılımları incelenmiştir.Kadınların tarımsal üretime katılımlarıÇizelge 5’de verilmiştir. Buna göre,araştırmaya katılan iki köydeki kadınların %98.6’sı, Kasımoğlu köyündeki kadınların %100.0’ü, Çavuştepe köyündeki kadınların ise% 97.3’ü tarımsal üretime katılmaktadır.Görüldüğü gibi köyler arasında önemli birfark yoktur. Yapılan khi kare analizinde deköy ile üretim faaliyetine katılım arasındaanlamlı bir ilişki bulunamamıştır (P0.349>0.05). Adana yöresinde yapılan biraraştırmada bu oran % 46.2’i (Özçatalbaş,2001), Çukurova bölgesinin dokuz köyündeevli kadınlarla yapılan bir araştırmada buoran % 69.2’i (Sarptürk ve Soysal, 1991),olarak bulunmuştur. Araştırma sonucu ilediğer araştırma sonuçları arasında çokönemli farklar bulunmaktadır. Farkın bukadar fazla olmasında araştırma bölgelerininsahip olduğu sosyo-ekonomik özelliklerinfarklı olması ve araştırma bölgesindekierkeklerin büyük şehirlere geçici işçi olarakgitmesinin etkili olduğu söylenebilir.3.2.1. Bitkisel Üretime KatılımAraştırmaya katılan kadınların bitkiselüretim faaliyetlerine fiilen katılımlarıÇizelge 6’da aşama aşama verilmiştir.Araştırmaya katılan kadınların % 53.6’sıbitkisel üretimde toprak hazırlamayakatılmaktadır. Bu oran Kasımoğlu köyünde% 71.9 iken Çavuştepe köyünde % 37.8olarak gerçekleşmiştir. Toprak hazırlamayakatılım ile bulunulan köy arasında ilişkininvarlığı yapılan khi kare analizi ile istatistikîolarak saptanmıştır. Yani bulunulan köy ilebitkisel üretimde toprak hazırlamaya katılmaarasında anlamlı bir ilişki vardır(P0.006

Van İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Farklı İki Köyündeki Kadınların Tarımsal Faaliyetlere Katılımı ve TarımsalYayıma İlişkin GörüşleriÇizelge 6. Bitkisel Üretim Faaliyetine Fiilen Katılım DurumuToprak Hazırlamaya katılma*Kasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamKişi % Kişi % Kişi %Evet 23 71.9 14 37.8 37 53.6Hayır 9 28.1 23 62.2 32 46.4Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Tohum Ekimine Katılma*Evet 22 68.8 15 40.5 37 53.6Hayır 10 31.2 22 59.5 32 46.4Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Çapalamaya Katılma*Evet 24 75.0 16 43.2 40 58.0Hayır 8 25.0 21 56.8 29 42.0Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Sulamaya KatılmaEvet 23 71.9 19 51.4 42 60.9Hayır 9 28.1 18 48.6 27 39.1Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0İlaçlamaya Katılma*Evet 17 53.1 9 24.3 26 37.7Hayır 15 46.9 28 75.7 43 62.3Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Hasada Katılma*Evet 24 75.0 19 51.4 43 62.3Hayır 8 25.0 18 48.6 26 37.7Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0*P0.05). Yanibulunulan köy kadınların hayvansal üretimfaaliyetlerine katılımını etkilememektedir.3.3. Tarımsal Üretimde ve Aile İçindeAlınan Karara KatılımKırsal toplumda kadının işletmedealınan kararlara katılımı tarım ve tarım dışı,ekonomik, teknik ve sosyal alanlar gibi pekçok şekilde gruplandırılabilir (Özçatalbaş,2001). Araştırmada kadınların tarımsalüretim ile ilgili konularda alınan kararlara veaile içinde alınan kararlara katılım düzeyiincelenmiştir. Bu nedenle araştırmada eldeedilen veriler, kadınların alınan kararlardatek karar verici olduğunu göstermemekteolup, yalnızca üretim faaliyeti ile ilgili görüşbelirttiğini ve kararın oluşmasına katkıdabulunduğunu göstermektedir. Araştırmadakadınların bitkisel ve hayvansal üretimdekarar almaya katılımları ayrı ayrıincelenmiştir.Araştırmaya katılan kadınların %47.8’i bitkisel % 72.5’i hayvansal üretimdekarar alma sürecine katılmaktadır.Kadınların hayvansal üretimde daha fazlakarar almaya katıldıkları söylenebilir.Kadınların bitkisel üretim faaliyetinde kararsürecine katılım oranı Kasımoğlu köyünde% 59.4, Çavuştepe köyünde % 37.8’dir.Hayvansal üretim için bu değerler % 68.8ve % 75.7’dir. Yapılan khi kareanalizlerinde bulunulan köy ile hayvansalüretimde karar sürecine katılım ve bitkiselüretim karar alma sürecine katılım arasındaistatistikî olarak anlamlı bir ilişkibulunamamıştır (P>0.05).Adana yöresinde yapılan araştırmadakadınların bitkisel üretimde karar sürecinekatılım oranı % 43.7, hayvansal üretimdekarar sürecine katılma oranı % 49.6 olarakbulunmuştur (Özçatalbaş, 2001). Görüldüğügibi araştırma sonuçları bitkisel üretimde44

K. ŞAHİN, M. TERİNÇizelge 7. Hayvansal Üretim Faaliyetine Fiilen Katılım DurumuYem Hazırlamaya Katılım**Kasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamKişi % Kişi % Kişi %Evet 26 81.2 28 75.7 54 78.3Hayır 6 18.8 9 24.3 15 21.7Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Yemlemeye Katılım**Evet 29 90.6 32 86.5 61 88.4Hayır 3 9.4 5 13.5 8 11.6Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Süt Sağımına Katılım**Evet 25 78.1 25 67.6 50 72.5Hayır 7 21.9 12 32.4 19 27.5Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Ahır Temizliğine Katılım**Evet 25 78.1 30 81.1 55 79.7Hayır 7 21.9 7 18.9 14 20.3Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Sulamaya Katılma**Evet 27 84.4 31 83.8 58 84.1Hayır 5 15.6 6 16.2 11 15.9Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Bakım**Evet 21 65.6 31 83.8 52 75.4Hayır 11 34.4 6 16.2 17 24.6Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0**P>0.05 göre ilişki anlamlı değildirbirbirine yakın iken hayvansal üretimdeoldukça farklı bulunmuştur. Araştırmanınyapıldığı yörede hayvancılık, özellikleküçükbaş hayvancılık meraya dayalı olarakyapılmaktadır. Hayvancılıkla uğraşan ailesayısı ve hayvan varlığı yüksektir.Araştırmada kadınların tarımsalüretimde alınan kararlara katılımlarının(Çizelge 8) yanı sıra aile içinde alınankararlara katılımı da incelenmiştir.Araştırmaya katılan kadınların % 73.9’u,Kasımoğlu köyündeki kadınların % 81.3’ü,Çavuştepe köyündeki kadınların % 67.6’sıaile içinde alınan kararlara katıldığınıbelirtmiştir. Kasımoğlu köyündekikadınların % 19.2’si, Çavuştepe köyündekikadınların % 56.0’sı aile içinde alınankararlara çok fazla katıldığını belirtmiştir(Çizelge 9).Kadınların aile içinde alınan kararlarakatılımlarını sayısal olarak ifade etmek içinen az katılana 1 puan en çok katılana 5 puanverilmiştir. Bunun sonucunda kadınların aileiçinde alınan kararlara katılımının ortalamasıhesaplanmıştır. Buna göre araştırmayakatılan kadınların aile içinde alınan kararlarakatılım ortalaması 3.7, Kasımoğlu köyünde3.3 ve Çavuştepe köyünde 4.2 olarakÇizelge 8. Tarımsal Üretimde Karar Alma Sürecine KatılımBitkisel Üretimde Karar Almaya Katılma**Kasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamKişi % Kişi % Kişi %Evet 19 59.4 14 37.8 33 47.8Hayır 13 40.6 23 62.2 36 52.2Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0Hayvansal Üretimde Karar Almaya Katılma**Evet 22 68.8 28 75.7 50 72.5Hayır 10 31.2 9 24.3 19 27.5Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0**P>0.05 göre ilişki anlamlı değildir45

Van İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Farklı İki Köyündeki Kadınların Tarımsal Faaliyetlere Katılımı ve TarımsalYayıma İlişkin GörüşleriÇizelge 9. Kadınların Aile İçinde Alınan Kararlara Katılma DurumuAile İçinde Alınan Kararlara KatılımKasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamKişi % Kişi % Kişi %Çok az 3 11.5 - - 3 5.9Az 1 3.9 2 8.0 3 5.9Normal 13 50.0 5 20.0 18 35.3Çok 4 15.4 4 16.0 8 15.7Çok fazla 5 19.2 14 56.0 19 37.2Toplam 26 100.0 25 100.0 51 100.0bulunmuştur. Bu sonuçlara göre Çavuştepeköyündeki kadınların Kasımoğlu köyündekikadınlara oranla aile içinde alınan kararlaradaha çok katıldığı söylenebilir.3.4.Tarımsal Yayım Hizmetleri ve TarımsalYayıma İlişkin GörüşlerBilindiği üzere tarımsal yayımın temelamacı, kırsal alanda yaşayanların yaşam vegelir düzeylerini iyileştirmektir. Tarımsalyayım sahip olduğu ilkeler doğrultusundaçalışmalar yaparak, kırsal toplumdayaşayanlara faaliyette bulundukları tarımsalalanda daha verimli ve daha kazançlı üretimyapma olanağı sağlamaktadır (Özçatalbaş,2001).Ülkemizde tarımsal yayım çalışmasıdendiğinde genellikle hedef kitle olarak ilkakla gelen erkek üreticilerdir ve yapılançalışmaların büyük çoğunluğu buna göreplanlanmaktadır. Tarımsal üretime katılan vetarımda işçi olarak çalışan pek çok kadınüretici olmasına karşın yayımçalışmalarından yeteri kadaryararlanamamaktadır. Bu durumdaçoğunlukla kadınlar tarımsal üretimkonusunda, eşlerinin kendilerineulaştırdıkları bilgi ile yetinmek durumundakalmaktadır (Özbay, 1995).Ülkemizde kırsal alandaki kadınnüfusa yönelik olarak (bazı pilot bölgelerdeözel projeler dışında) tarımsal üretimfaaliyeti ile ilgili tarımsal yayım hizmetiverilmemiştir. Ayrıca kadınlara gerekli olanbilgiler yalnızca ev ekonomistleri tarafındanverilmekte olup, verilen bu bilgiler tarımsalüretim faaliyeti dışında konularıiçermektedir (Özçatalbaş, 2001).Araştırma kapsamındaki Kasımoğluve Çavuştepe köylerindeki kadınlaratarımsal yayım hizmetlerinden yararlanıpyararlanmadıkları sorulmuş ve Kasımoğluköyündeki kadınların % 53.1’i, Çavuştepeköyündeki kadınların % 48.6’sı tarımsalyayım hizmetlerinden yararlandıklarınıbelirtmişlerdir. Bu oranlar bölge açısındanoldukça önem arz etmektedir. Çünkübölgede kadınların tarımsal üretimekatılımları oldukça yüksektir. Ayrıcakadınlara köylerine yayım elemanlarınıngeldiğinden haberdar olup olmadıklarısorulmuştur. Kasımoğlu köyündekikadınların % 71.9’u, Çavuştepe köyündekikadınların % 29.7’si köylerine yayımelemanı geldiğinden haberdar olduklarınıbelirtmiştir. Kadınların direkt toplantılarakatılmadıkları düşünüldüğünde Kasımoğluköyündeki erkeklerin Çavuştepe köyündekierkeklere oranla eşleri ile daha çok bilgipaylaştığını göstermektedir. Yapılan khikare analizine göre bulunulan köy ile yayımelemanlarının köye gelmelerinden haberdarolma arasında istatistikî olarak anlamlı birilişki vardır (P

K. ŞAHİN, M. TERİNÇizelge 10. Kadınların Yayım Çalışmalarına Katılma İstekleriTarımsal Yayım Çalışmasına Katılma İsteği*Kasımoğlu Köyü Çavuştepe Köyü ToplamKişi % Kişi % Kişi %Evet 31 96.9 13 35.1 44 63.8Hayır 1 3.1 24 64.9 25 36.2Toplam 32 100.0 37 100.0 69 100.0*P

Van İlinin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Farklı İki Köyündeki Kadınların Tarımsal Faaliyetlere Katılımı ve TarımsalYayıma İlişkin GörüşleriÇizelge 12. Kadınları Hangi KonulardaEğitim İstedikleriKonular Kişi %Tarımsal Konular 11 16.4Kadın Sağlığı 8 11.9Hijyen ve Beslenme 6 9.02+3+4 20 29.91+2+3+4+5 22 32.8Toplam 67 100.01. Tarımsal Konular 2. Çocuk Sağlığı 3. Kadın Sağlığı 4.Hijyen ve Beslenme 5. Ev EkonomisiKadınlara yönelik yayımçalışmalarının yapılması kadar yayımçalışmalarının kimler tarafından yapılacağıda önemli bir konudur. Van ilinde yapılanbir araştırmada ildeki yayım elemanlarının% 73.2’sinin erkek, % 26.8’inin bayan(Çelik Ateş ve Terin, 2006), Manisayöresinde yapılan bir araştırmada yayımelemanlarının % 93.1’inin erkek % 6.9’ununbayan (Boyacı, 1998) olduğu tespitedilmiştir. Gerek bölgede yapılmışaraştırmada gerekse diğer bölgelerdeyapılmış araştırmalarda yayım elemanlarınınağırlıklı olarak erkek olduğu, kadın yayımelemanı sayısının oldukça az olduğugörülmektedir. Bu nedenle ülkemizdetarımsal yayım çalışmalarını büyük ölçüdeerkek yayım elemanlarıgerçekleştirmektedir.Araştırmakapsamındaki kadınların tarımsal yayımçalışmalarının erkek veya kadın yayımcılartarafından verilmesine nasıl baktıklarıöğrenilmiştir. Kasımoğlu köyü kadınlarının% 46.9’u, Çavuştepe köyü kadınlarının %63.9’u yayım çalışmalarının kadınyayımcılar tarafından yapılmasını uygungördüklerini belirtmişlerdir. Bulunulan köyile kadın yayımcı isteme arasındaki olasıilişki khi kare analizi ile test edilmiş ve ilişkibulunamamıştır (P>0.05). Bu sonuca görekadın yayın elemanı istemeyi köylerin farklıolması etkilemektedir.4. Tartışma ve SonuçAraştırmaya katılan kadınların yaşortalaması 41.83, aile başına düşenortalama nüfus ve çocuk sayısı sırası ile8.71 ve 5.52 kişidir. Kadınların % 92.8 gibibüyük bir çoğunluğu evlidir. Kasımoğluköyündeki kadınların % 25.0’i Çavuştepeköyündeki kadınların % 21.6’sı okumayazma bilmemektedir. İşletme başına düşenyıllık ortalama gelir 5.28 bin YTL ve her ikiköyde de bitkisel ve hayvansal üretimfaaliyeti yapılmaktadır. Bitkisel üretimdeağırlıklı olarak buğday, arpa, yonca, korungaüretimi ile birlikte az da olsa meyve üretimiyapılmaktadır. Kasımoğlu köyündebüyükbaş Çavuştepe köyünde ise küçükbaşhayvancılık yaygın olarak yapılmaktadır.Gerek Kasımoğlu gerekse Çavuştepeköylerinde kadınların tamamına yakınıtarımsal üretim faaliyetine katılmaktadır.Kasımoğlu köyündeki kadınların bitkiselüretim faaliyetinin aşamalarına Çavuştepeköyündeki kadınlara oranla daha fazlakatıldığı söylenebilir. Hayvansal üretimfaaliyetinin aşamalarına katılım bakımındanköyler arasında önemli farklılıklarbulunmamaktadır. Kadınların % 47.8’ibitkisel üretimde, % 72.5’i ise hayvansalüretimde karar almaya katılmaktadır.Kasımoğlu köyündeki kadınlar bitkiselüretimde Çavuştepe köyündeki kadınlar isehayvansal üretimde alınan kararlara dahafazla katılmaktadır. Ayrıca Kasımoğluköyündeki kadınların % 81.3’ü, Çavuştepeköyündeki kadınların % 67.6’sı aile içindealınan kararlara katılmaktadır.Kasımoğlu köyündeki kadınların %53.1’i, Çavuştepe köyündeki kadınların %48.6’sı tarımsal yayım hizmetlerindenyararlandıklarını belirtmişlerdir. Bu oranlaryüksek gibi görünse de kadınların tamamınayakınının tarımsal üretime katıldığıdüşünüldüğünde bu oranların yetersizolduğu görülmektedir. Kasımoğluköyündeki kadınların % 96.9’u Çavuştepeköyündeki kadınların % 35.1’i köylerindetarımsal konularda yapılacak yayımçalışmalarına katılmak istemektedir.Kadınların bu isteğinin planlanacak yayımçalışmaları ile değerlendirilmesi bölgeaçısından önem arz etmektedir. Bu nedenleilde göreve yapan yayım elemanlarına bukonuda önemli görevler düşmektedir.Kasımoğlu köyündeki kadınların %86.7’si Çavuştepe köyündeki kadınların %58.3’ü yapılacak eğitim çalışmalarınakatılmalarını eşleri de istemektedir.Araştırmaya katılan kadınların % 32.8’i(tarımsal konular, kadın sağlığı ve hijyen vebesleme) tüm konularda eğitim yapılmasını48

K. ŞAHİN, M. TERİNistemektedir. Kasımoğlu köyü kadınlarının% 46.9’u, Çavuştepe köyü kadınlarının ise% 63.9’u yayım çalışmalarının kadınyayımcılar tarafından yapılmasınıistemektedir.Sonuç olarak köyler arasında, bitkiselüretim ve hayvansal üretim faaliyetlerininaşamalarına katılma, işletmede üretimleilgili alınan kararlara katılıma, tarımsalyayım hizmetlerine katılma isteği vekadınlara eşlerinin toplantılara katılmalarınaizin vermesi gibi bazı değişkenlerde köylerarasında fark bulunmaktadır. Yani bulunulanköy bu durumları etkilemektedir. Bu sonucagöre üreticilerin sahip olduğu sosyoekonomik ve kültürel değerlerin üreticilerinyaşam şeklini etkilediği söylenebilir.Bölgedeki kadınlara yönelik yayım veeğitim çalışmalarının arttırılmasıgerekmektedir. Yapılacak yayım çalışmalarıplanlanırken ve uygulanırken mutlakabölgenin sosyo-kültürel değerleri dikkatealınarak hazırlanmalı ve uygulanmalıdır.Kadınların en az tarımsal üretime yaptığıkatkılar oranında yayım çalışmalarındanfaydalanması sağlanmalıdır Uygulanacakdoğru yayım politikaları ile bölge halkınınkalkınması sağlanabilecektir.Toplum ve aile yaşamının her alanındaerkeklere göre daha fazla sorumlulukyüklenen kadınların üretime ve karar almayakatılımları ülke tarımının gelişmesinde vekırsal kalkınmanın gerçekleşmesinde önemlibir faktördür. Bu nedenle kadınların gerekaile içinde gerekse üretimde alınan kararlarakatılması sağlanmalıdır.KaynaklarAnonim, 2000. Van İli Genel Nüfus Sayımı Devletİstatistik Kurumu Yayınları Yayın No:2605,Ankara.Anonim, 2005. Türkiye İstatistik Kurumu Hane Halkıİşgücü İstatistikleri Ankara.Anonim, 2007. http://www.van.gov.tr/nufus/nufus.php(14 Haziran, 2007)Boyacı, M., 1998. Tarımsal Bilgi ve Teknoloji Akış(Enformasyon) Sisteminin Yapısal Özellikleri,Sorunları ve Çözüm Önerileri Üzerinde BirAraştırma: Manisa İli Örneği. Ege ÜniversitesiFen Bilimleri Enstitüsü (Doktora tezi) İzmir.Çelik Ateş, H., Terin, M., 2006. Yayımcıların MeslekiNiteliklerinin Yayım ÇalışmalarınınBaşarısındaki Önemi: Van İli Örneği. TürkiyeVII.Tarım Ekonomisi Kongresi 13-15 EylülAntalya.(Kongre kitabı basım aşamasında)Doğanca, M.Y., 1983. Batı Anadolu’nun İki OrmanKöyünde Yayım Açısından KooperatifleşmeOlayı ve Kooperatiflere Katılımı EtkileyenFaktörler Üzerinde Bir Araştırma. E.Ü. ZiraatFakültesi Yayınları No: 469, Bornova, İzmir.Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F., Demirci, R.,1995. Tarım Ekonomisi. Ankara ÜniversitesiZiraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve GeliştirmeVakfı Yayınları, No: 5 Ankara.Kazgan, G., 1982. Türk Toplumunda Kadın: TürkEkonomisinde Kadınların İşgücüne Katılması,Mesleki Dağılımı, Eğitim Düzeyi ve SosyoEkonomik Statüsü. II. Baskı Kent Basımeviİstanbul.Kulaz, A., 2007. Çavuştepe Köyü Muhtarı İleGörüşme Notları. Van.Öntürk, L., 2007. Kasımoğlu Köyü Muhtarı İleGörüşme Notları. Van.Özbay, L., 1995. Ankara İli Elma Dağ İlçesiKöylerinde Yaşayan Kadınların TarımsalFaaliyetlere Katılım Düzeyleri Üzerine BirAraştırma. Ankara Üniversitesi, Fen BilimleriEnstitüsü (basılmamış-yüksek lisans tezi)Ankara.Özçatalbaş, O., 2001. Adana İlinin Sosyo-EkonomikÖzellikleri Farklı İki Köyünde KadınlarınTarımsal Faaliyetlere Katılımı ve YayımdanYararlanma Olanakları. Ç.Ü. Ziraat FakültesiDergisi 14: (1), 79-88.Sarptürk, İ., Soysal, M., 1991. Adana İlinde Kırtoplum Yapısı İçinde Kadının Yeri, Ç.Ü. ZiraatFakültesi Dergisi 6: (2), 63-78.Soysal, M., 1998. Köy Sosyolojisi. ÇukurovaÜniversitesi Ziraat Fakültesi Ders KitaplarıYayın No:A-66, Genel Yayın No: 211, Adana.Şahin, K., 2003. Ahlat İlçesinde Patatesin PazarlamaYapısı Üzerine Bir araştırma. YYÜ. ZiraatFakültesi Dergisi, 13(2):119-125.Şahin, K., 2007. Van İli Gürpınar İlçesi Süt Sığırcılığıİşletmelerinin Yapısı ve Sorunları. Türkiye SütSığırcılığı Kurultayı. 25-26 Ekim 2007. Sayfa:320-325. İzmir.Turan, A.N., 2000. Adilcevaz Aygır GölüYağmurlama Sulama Projesi KapsamındaFaaliyette Bulunan Tarım İşletmelerininEkonomik Analizi (yüksek lisans tezi).YYÜ. FenBilimleri Enstitüsü Van.Yıldırak, N., 1987. Köy Toplumunda Kadın. AyyıldızMatbaası, Ankara.Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E., Kılıç,M., 2002. Türkiye’de Gezici ve Geçici KadınTarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları veSorunları.(www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/publ/kadintarim.pdf). Ulaşım Tarihi 06.06.2007Yıldırım, İ., 1993. Van İli Çatak İlçesinde Koyunculukİşletmelerinin Üretim Ekonomisi ve Pazarlaması(basılmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi FenBilimleri Enstitüsü.49