HABERLER - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

“D‹N VE R‹TÜEL” KAVRAMLARI ÜZER‹NE B‹R SÖYLEfi‹mektedir. Ayr›ca söz konusu suç e¤er bir flahsa, örne¤inbir krala ait ise bu suçun cezas›n›n babadan o¤ula geçti-¤ine inan›l›rd›. Dolay›s›yla tanr›lar›n hoflnut edilmesiiçin yap›lan tüm bu ritüeller çok önemlidir. Ritüellerinuygulanmas› bir inanc›n belirtilmesinden çok bir yükümlülüktürve yap›lmad›¤› taktirde bütün ülkeyi zararau¤ratacakt›r. Bu bak›mdan Hitit kral› ‘bafl rahip’ olarakbu yükün alt›ndad›r. Hitit kral›n›n ikinci bir görevi de‘bafl komutanl›k’t›r. Kral, ritüellerin zaman›nda yap›lmas›sorumlulu¤unu öylesine ciddiye almak zorundad›r ki,bazen önemli bir askeri seferde ‘bafl komutan’ olarak yeral›rken, tanr›lar için düzenlenmesi gereken bir ritüelinyap›lmas› için askeri seferi yar›da b›rakarak, ülkesinedönmek zorunda kalmaktad›r.Ritüelleri amaçlar›na göre düflündü¤ümüzde bir de‘kathartik ritüeller’ vard›r. Oldukça önemli olan buritüeller günahlardan ar›nd›rma ayinleridir. Tek tanr›l›dinlerde de günahlardan ar›nd›rmak için baz› ritüelleriçeren ifllemlerin yap›ld›¤›n› söyleyebiliriz. Bunlaratemizlenme ya da ar›nd›rma anlam›na gelen tathir denir.Müslümanl›kta ‘gusül abdesti almak’, günahlardanar›nd›rma amac› içeren bir ritüeldir. Hititlerde kathartikritüellerde temizleme unsuru olarak özelikle iki ana ö¤egörüyoruz; ‘atefl’ ve ‘su’.Amaçlar›na göre ritüellerden bir di¤eri ‘günahlar›n aff›’-na yöneliktir. Tanr› ile bir tür bar›flma olarak kabul edebilece¤imizbir amac› içerir. Yani tanr›ya yap›lan bir suçya da ihmalin sonucunda olabilecek kötülükleri bertarafetmek üzere gerçekleflen bir bar›flmad›r. Burada tanr›yabir yakar› yap›l›r ve bu yakar› tanr› taraf›ndan kabuledilirse bir bar›fl sa¤lan›r.Üçüncü bir amaç, ‘tanr›lar›n öfkesini yat›flt›rma’d›r. Buda genellikle kurban ritüelleri ile gerçeklefltirilir.Günahlar›n aff› ve öfkenin yat›flt›r›lmas› birbirinden çokda farkl› fleyler de¤ildir ve dolay›s›yla ikisinin amac›n›da birbirinden ay›rmak mümkün de¤ildir. Tanr›lara birtak›m adaklar adanarak, onlara olandan daha fazla ilgigösterilerek, öfkesinin yat›flt›r›lmas› sa¤lanm›fl olur.M.A.: Ritüellerde kullan›lan araçlar nelerdir?A.D.: Ritüellerde pek çok eflya kullan›l›yor. Bu sihir vebüyü ritüellerinde baz› usüller vard›r; bunlardan biri‘benzetme’ ya da analogie dedi¤imiz metoddur. Bununnas›l yap›ld›¤›ndan da biraz bahsedelim; herhangi birnesne al›n›yor ve bir benzetme yap›l›yor, flöyle ki biravuç toprak al›n›yor ve bu toprak avuçta s›k›l›p toz halegetirilirken deniyor ki, ‘bu toprak nas›l toz haline geliyorsa’,yahut bir tunç çivi ya da kaz›k binan›n temelineçak›l›yor, sonra deniyor ki, ‘bu tunç kaz›k nas›l ebediise’. Baflka bir örnek vermek gerekirse; bir saman çöpüsuya b›rak›l›yor ve ‘bu saman çöpü nas›l su ile buradanuzaklafl›yorsa’ deniyor. Böyle bir tak›m benzetmeleryap›larak analogie büyüsü uygulan›yordu. Bu örneklerind›fl›nda analogie yap›labilecek çeflitli birçok eflya dakullan›l›yordu.Bunun d›fl›nda bir de ‘sübstitüsyon ritüelleri’ (=yerinitutma) vard›r. Bunun ana konusu fludur; bir insan›nyerine bir hayvan› koymak. Bu tür ritüeller asl›nda tektanr›l› dinlerde de vard›r. Müslümanl›kta kurban uygulamas›bu flekilde ç›km›flt›r. Kendi o¤lunu kesmek vedolay›s›yla kurban etmek yerine gökten indi¤ineinan›lan bir koyunun kurban edilmesi sübstitüsyon ritüelinegirer. Hititlerde de böyle ritüeller vard›r. Kral yerinehalktan biri ya da bir esir geçer. Hititlerin bir sübstitüsyonritüeli ‘Aflhella Ritüel’inde de ‘günah keçisi’ motifi ilegörülür. Bu ritüelde orduda ortaya ç›kan hastal›k birhayvana geçiriliyor ve hayvan ordudan uzaklaflt›r›larakdüflman saflar›na gönderiliyor. Bu flekilde ordudakisalg›n hastal›k defedilmeye çal›fl›l›yor. Burada da kullan›lanaraç yine bir insan ya da hayvand›r. Ritüellerdekullan›lan tüm bu araçlara genel olarak materia magicadenir.M.A.: fiimdiye kadar verdi¤iniz bilgilerden yola ç›karak,bir toparlama yapmak gerekirse, ritüeller genel olarakele al›nd›¤›nda baz› s›n›flamalar yapmak mümküngörülüyor. fiöyle özetleyebilir miyiz?Ritüeller türlerine göre;Dinsel Ritüeller, Sihir/Büyü (Majik) Ritüeller, SosyalRitüeller.Amaçlar›na göre;Günahlar›n Temizlenmesi ya da Ar›nd›rma Amac›ylaUygulanan Kathartik Ritüeller, Günahlar›n Aff› ‹çin Yap›-lan Ritüeller, Tanr›lar› Öfkesini Yat›flt›rma Ritüelleri.Kullan›lan araçlara göre;Benzetme/Analogie Ritüelleri, Sübstitüsyon Ritüelleri.A.D.: Evet, böyle bir s›n›fland›rma yapmak mümkündür.Haz›rlayan: Meltem Do¤an-AlparslanEnstitümüzün ‹lk Süreli Yay›n› :Colloquium Anatolicum Yak›nda !Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü’nün kuruluflundanbu yana özlemini çekti¤imiz süreli yay›n projesininihayet gerçeklefltirece¤iz. “Anadolu Sohbetleri”anlam›n› tafl›yan Colloquium Anatolicum adl› yenisüreli yay›n›m›z ile bir kurum olma vas›flar›ndan birinidaha kazanm›fl olaca¤›z. Y›lda bir kez ç›kacak olanColloquium Anatolicum’un ilk say›s› 2002 y›l› konferanslar›n›içerecektir. Gelecek y›ldan itibaren,düzenlenecek y›ll›k konferanslar›n yan› s›ra makaleve kitap elefltirileri de bu süreli yay›n kapsam›nakabul edilecektir. Bu yay›n›n tüm masraflar›Mercedes Türk A.fi. taraf›ndan karfl›lanacakt›r.TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 3