HABERLER - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü HaberlerSay›:19 (Ocak 2005)EditörMeltem Do¤an-AlparslanSayfa Düzenlemesi ve Bask›Zero Prodüksiyon Ltd.Yaz›lar kaynak gösterilmek flart›yla kullan›labilir.Ocak ve May›s aylar›nda yay›mlan›r.Ücretsizdir.Türk Eskiça¤ Bilimleri EnstitüsüEkrem Tur Sokak, No.434435 Beyo¤lu-‹STANBULTel: 0090-212-292 09 63Faks: 0090-212-514 03 97E-mail:meltemalpdogan@hotmail.commdoganalparslan@gmail.comdoganmel@istanbul.edu.trwww.tebe.org

EditördenYafllanan dünyam›z, 2004 y›l›n›n son günlerindeyaflad›¤› deprem ve tsunami felaketi sonunda birçok yaflam› yitirmekle beraber, mucizeler sonucundapek çok hayat da kazand›. 2005 y›l›n› ise umutlarve kazan›mlarla kucaklad›.Siz seçkin okuyucular›m›zla 2005 y›l›n›n ilksay›s›nda bu denli geç buluflmay›, zengin içeri¤imizile telafi etmeye çal›flt›k. Bu say›m›z›n ilklerinegöz atarken, öncelikle Arkeoloji Dünyas›ndan bölümündeyer verilen Emar ve Gre Virike Kaz›lar› hakk›ndagenel bilgiler içeren yaz›lara dikkatinizi çekmekisterim. Yine ayn› bölümde yer alan; yurt içindeyap›lan workshop, sempozyum ve toplant›larhakk›nda bilgi veren yaz›lar›n çoklu¤u, ülkemizdebu gibi organizasyonlar›n geçmifle göre ne çok artt›¤›n›nda bir göstergesi. Bu sevindirici durum bana,1996 Haziran'›nda ‹stanbul’da düzenlenen HabitatII zirvesinde, enstitümüzün önderlik etti¤i bir sempozyumuve öncesindeki haz›rl›k dönemini an›msatt›.Anlafl›lan, geçen sekiz y›ll›k dönem içerisinde,tatmin edici bir ölçüde yol kaydedilmifl; özelkurulufllar›n deste¤inin büyümesi, bas›n ve yay›norganlar›n›n, bunu takiben halk›n eskiça¤ bilimlerineilgisinin artmas› ve genç bilim insanlar›n›n d›flaaç›lma çabas›, bu tür organizasyonlar›n say›s›ndaart›fla neden oldu.Enstitümüz, Frans›z Anadolu Araflt›rmalar› Enstitüsü‹stanbul fiubesi ve Frans›z Societas AnatolicaDerne¤i üyelerinden oluflan bir ekiple, 2004 yazsezonunda, Amasya Bölgesi'nde yapt›¤› bir ön araflt›rmaile, uluslararas› bir çal›flmaya daha ortakl›ketti. Gelecek y›llarda devam etmesi planlanan buçal›flman›n ilk raporuna, May›s 2005'te ç›kacakolan 20. say›m›zda yer verilecektir.Enstitümüzün yeni üyelerinden Prof. Dr. NurBalkan-Atl›'n›n “obsidiyen”in öyküsünü anlatt›¤›Baflyaz›n›n ilginizi oldukça çekece¤i kan›s›nday›m.Kaz›-Araflt›rma bölümünde Alt›ntepe Urartu KalesiÇal›flmalar›, Diyarbak›r'daki Hakemi Use Kaz›lar›,Marmara Adas›’ndaki Çamalt› Burnu Bat›¤›, Trakya’dakiKanl›geçit Kaz›lar›, Van'da bulunan KalecikNekropolü Çal›flmalar›, Ka¤›zman Çall›'da tespitedilen kaya üstü resimleri ile ilgili haberlere, dergimizarac›l›¤›yla ilk kez ulaflmaktas›n›z.Umutla bafllad›¤›m yaz›m›, yine umut ile ve bilminyolumuza daima ›fl›k tutmas› dile¤i ile bitirmekistiyorum.Meltem Do¤an-AlparslanPaleolitikten Günümüze ObsidiyenProf. Dr. Nur Balkan-Atl›Obsidiyen en basit tan›m›yla do¤al camd›r. Volkanikpatlamada magman›n kristalize olmaya zaman› olmadan,çok çabuk so¤umas›yla oluflur. Ancak, sadeceyap›s›nda asit bulunan volkanlar›n ürünü oldu¤u için,dünya üzerindeki da¤›l›m› çok yayg›n de¤ildir. ‹zlanda(Mt Hekka Kelad), Kuzey Amerika (Wyoning), OrtaAmerika (Tequila), Avrupa (Lipari, Melos), Afrika(Etiyopya) gibi bölgelerin yan› s›ra Anadolu ve Kafkasyaönemli obsidiyen yataklar›na sahiptir. Anadolu’da obsidiyen, özellikle iki bölgede yo¤unlafl›r: ‹çAnadolu’da Bat› Kapadokya’da ve Do¤u Anadolu’da(Bingöl, Van, Kars).Obsidiyen, özellikle tarihöncesi insan›n›n çeflitli amaçlardakulland›¤›, ticaretini yapt›¤› k›ymetli bir hammaddeiken, zamanla önemini yitirmifltir. Bu yaz›dagenel olarak ça¤lar boyu obsidiyenin kullan›m alanlar›na,baz› örnekler vererek de¤inece¤iz.Etimolojik olarak obsidiyen kelimesinin kökeni hakk›ndatam bir görüfl birli¤inin oldu¤u söylenemez.Antik Ça¤ yazarlar› obsidiyeni tan›rlar, ancak onuniçin özgün bir kelime kullanmazlar. Heredot ve Sicilyal›Diodoros, obsidiyeni, Etiyopya Tafl› olarak adland›r›rlarve onun kesici özelli¤i üzerinde dururlar.Theophrastos ise obsidiyeni, Lipari Tafl› olarak adland›r›rve daha çok yand›¤›nda geçirdi¤i kimyasal vefiziksel de¤iflim üzerinde durur. Genel kan›, bu do¤alcam› Etiyopya’da bulan Obsidius’a ithafen, kelimeninilk olarak Plinius taraf›ndan obsidianus (Obsidius’unEtiyopya’da buldu¤u tafl) olarak kullan›ld›¤›fleklindedir. Plinius, Do¤a Tarihi (Naturalis Historia)adl› eserinin 36. cildinde, obsidiyenden flöyle bahseder:“Cam kategorisine, Obsidius’un Etiyopya’dabuldu¤u tafla benzeyen obsidiyenleri de sokmam›zgerekir. Siyah renkli, bazen fleffaf, duvara ast›¤›m›zaynalardan daha kaba, ancak görüntüyü gölge gibiyans›t›rlar”. Yine ayn› eserinde Ksenokrates’in, bu tafl›nHindistan, ‹talya ve ‹spanya’n›n okyanus k›y›lar›ndanda geldi¤inden bahsetti¤ini yazar. Di¤er Antik Ça¤yazarlar›, Plinius’un yazd›klar›na yeni bir fley eklemezler.Anadolu’daki varl›¤›ndan ise, Bizans Dönemi’neait anonim bir eserde (Lapidaire nautique) bahsedilmesisayesinde haberdar olabilmekteyiz (Decourt,1998).Obsidiyenin Antik Ça¤ yazarlar› taraf›ndan fazla önemsenmemesininnedeni, büyük olas›l›kla, kullan›m alan›n›nk›s›tl› olmas›ndand›r. Tarihöncesi ça¤larda bellibir önem ve konuma sahip bu hammaddenin, zamaniçindeki yolculu¤una bakt›¤›m›zda, daha Antik Ça¤’avarmadan önemini büyük ölçüde yitirdi¤ini görüyoruz.TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 1

PALEOL‹T‹KTEN GÜNÜMÜZE OBS‹D‹YENObsidiyen, yerel bulundu¤u takdirde, tarihöncesiinsan› taraf›ndan alet yap›m›nda kullan›lan s›radan birhammaddedir. Paleolitik Dönem’de obsidiyenin da¤›-l›m› hakk›nda çok az verimiz vard›r. Avrupa’da ÜstPaleolitik Dönem’de, deniz ve tatl› su kabuklular›n›nveya mamut difllerinin de¤ifl/tokuflu yap›l›rken, obsidiyeninhenüz çok önemsenmedi¤ini (veya fazla tan›nmad›¤›n›)görüyoruz. Yak›n Do¤u’da ise, Üst PaleolitikDönem’de, Kuzey Irak-Shanidar’da Van Gölükökenli iki parça, Suriye-Yabrud’da bir kaz›y›c› veAntalya Bölgesi-Öküzini ve Karain’de bulunan birkaçyonga, bu da¤›l›m›n, büyük olas›l›kla tesadüfi oldu-¤unu göstermektedir (Cauvin-Chataigner, 1998). Budurum günümüzden 12.000 y›l önceye kadar sürer. Butarihten bafllayarak, baflta az olarak Neolitik Dönem’de takas› veya ticareti önem kazanan bir hammaddedurumuna gelir. Öncelikle dilgicikler halinde bir ürünolarak kavk›lar, malakit, kornalin veya da¤ kristallerigibi de¤ifl/tokufl veya arma¤an paketi içinde yer almayabafllar. Ayr›ca do¤al bölgesinin d›fl›nda da bir grupinsan taraf›ndan tercih edilen hammadde haline gelir.Örne¤in Hallan Çemi, Çayönü veya Cafer Höyük gibiyerleflmelerin, yataklardan ekonomik s›n›r›n ötesindebulunmas›na karfl›n, alet yap›m›nda büyük bir oranlaobsidiyeni seçerler.Çanak Çömleksiz Neolitik ile beraber, bu hammaddeyekarfl› ilginin yükseldi¤ini görüyoruz. Güney Do¤uAnadolu köyleri obsidiyeni, çakmak tafl›na tercihetmeye bafllarlar. Kaynaklara uzak olan yerleflimlerdeobsidiyen miktar›n›n göreceli olarak artt›¤›n› gözlemleriz.Özellikle ‹ç Anadolu obsidiyen kaynaklar›ndan,standart bir üretim ürünü olan dilgi ve dilgicikler,Levant Bölgesi’nde önemli bir da¤›l›m gösterir. Buda¤›l›m›n belli bir sistem dahilinde oldu¤una gereküretim atölyeleri, gerekse da¤›l›m flemas› iflaret etmektedir.Yaklafl›k M.Ö. 7000’lerde obsidiyen ticaret a¤›nda birde¤iklik gözlenir. Yak›n Do¤u’ya, özellikle de LevantBölgesi’ne obsidiyen ihraç eden ‹ç Anadolu, bu ihracat›büyük ölçüde keser. Art›k Do¤u Anadolu obsidiyeninindaha fazla da¤›l›m gösterdi¤i görülür. Kullan›malanlar› ço¤unlukla silah, alet ve daha ender olarak datak›lard›r.Neolitik sonras›, yerel olarak bulundu¤u bölgelerd›fl›nda obsidiyen kullan›m›n hem azald›¤›, hem dekullan›m alanlar›n›n de¤iflti¤i gözlenir. Çeflitli Sümer/Akad metinlerinde Òurru tafl›n›n (çakmak tafl› için deayn› kelime kullan›lmakta, ancak tan›mla ikisi ayr›labilmektedir)rengi, par›lt›s›, büyü ve t›pta kullan›m›,hazine ve ticaret listelerindeki yerinden bahsedilmekte(Coqueugniot, 1998), özellikle sembolik yönü öneç›kmaktad›r. Örne¤in Lugal.e mitinde kendisinesa¤d›k kalmad›¤› için Òurru, Tanr› Ninurta taraf›ndanlanetlenir (ibid.). Ancak lanetlenmifl de olsa k›ymetlidir.Tak›larda (ço¤unlukla muska olarak), t›pta (“ya¤dasiyah obsidiyeni ezeceksiniz”) ve sembolikte(“Aflk›n gerçek obsidiyenden”) yer al›r (ibid.). Obsidiyenin,Neolitik Dönem’de bafllayan, göz ve bak›fllaolan iliflkisi (özellikle figürinlerdeki obsidiyen gözler)devam eder ve bu iliflki Roma Dönemi’ne kadar sürer.Mezopotamya’da çeflitli yerleflimlerdeki (Ninive,Ouelli, Ur) “obsidiyen çiviler”, kimi araflt›rmac›lartaraf›ndan giysi i¤nesi olarak yorumlan›rken, baz›araflt›rmac›lar taraf›ndan “sürme kalemi” olarak kabuledilmektedir. Obsidiyenin prestijli kullan›m alanlar›ndanbirisi de vazolard›r. Halaf Dönemi’nden bafllayarakbirçok yerleflimde bu vazolar görülür (Arpaciyah,Gavra, Brak, Ur, Acemhöyük). Neolitik Dönem sonras›obsidiyen araflt›rmalar›n›n fazla önemsenmemesinedeniyle, teknik olarak yap›lmas› son derece güçolan bu vazolar hakk›ndaki bilgimiz, oldukça s›n›rl›-d›r. Tell Brak’ta analizi yap›lan bir vazonun, ‹ç Anadolukökenli obsidiyenden yap›ld›¤› ve tamamlanm›flolarak yerleflime getirildi¤i kabul edilirken; Ur KralMezarlar›’ndaki vazonun yerel metal kaplara benzemesinedeniyle, brüt getirilmifl obsidiyen blo¤unun,yerel ifllenmesi olarak yorumlan›r (Coqueugniot,1998). Obsidien vazolar hakk›nda heyecan vericibuluntular ise, Anadolu’dan gelmektedir. Hititler taraf›ndançok önemsenmeyen obsidiyen, Asur KoloniÇa¤›’nda sanat ve ticarette önemli bir yer tutar.Kültepe’de (Karum Ib), bir tap›nakla iliflkili bir odada,iki tondan fazla obsidiyenin stoklanmas› (Özgüç,1996) ve Amuk Ovas›’nda ayn› döneme tarihlenenTell Açana’n›n VII. tabakas›nda bulunan tafl kap veözellikle obsidiyen kap iflleme atölyesi (Woolley,1955) dikkat çekicidir.Obsidiyen M›s›r’›n yo¤un olarak ithal etti¤i hammaddelerdenbiridir. Ancak burada söz konusu olan obsidiyen,birkaç istisna d›fl›nda kuzeyden gelmez. Kaynak,Etiyopya ve Eritre’dir. Burada da obsidiyen çakmaktafl›n›n yan› s›ra silah ve alet yap›m›nda kullan›lm›flt›r,ama ana kullan›m alan› sembolikte ve düflüncededir.Tak› ve glipti¤in yan› s›ra obsidiyen, astroloji sembolizmas›nda(y›ld›zlarla iliflki), t›pta (çakmak tafl›n›nyan› s›ra b›çak olarak) ve ritüellerde yo¤un olarak kullan›l›r.Ritüellerde öne ç›kan kullan›m alan›; mumyalamaiflleminde obsidiyen b›çaklar›n kullan›lmas›ve ufak obsidiyen tafllar›n da yer almas› fleklindedir.Ayr›ca mumyaya efllik eden amuletlerin ço¤u da obsidiyendenyap›lm›flt›r. Bunlar›n yan› s›ra obsidiyen,di¤er bölgelerde tespit edildi¤i gibi, vazo yap›m›nda,ayr›ca figürin ve heykellerde, göz olarak kullan›lm›flt›r.Obsidiyen, Melos Adas› nedeniyle, Yunanistan’ayabanc› de¤ildir ve kullan›m› Mezolitik Dönem’den2 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

K‹TAP TANITIMLARI“Orpheus und Ägypten” isimli bölümde ise, ölenlerin ötekidünyadaki mutlulu¤unu garanti alt›na almak için gerekliinan›fl ve ö¤retiler konusunda veriler sunulmaktad›r. Yenikaynaklar Dionysos mitolojisinin, daha beflinci yüzy›ldabile yayg›nlaflm›fl oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Hatta baz›belgeler çok eski bir tanr› olan Dionysos’un, M›s›r etkisiyleyayg›nlaflt›¤›n›, yeralt› dünyas› ve ruhlar›n gezileri mitolojilerininde yine ayn› kökenli oldu¤unu göstermektedir.Yunal›lar’›n, Do¤u’ya olan ba¤l›l›klar›n›n biraz daha ortayaç›kmas›yla, Yunanl›lar’a özgü tipik ö¤elerin ne oldu¤usorusu da biraz daha ön plana ç›kmaktad›r. Burkert sonuçtabir tür çok boyutlu zenginlik’ten söz ederken, Yunan kültürününYak›ndo¤u-Akdeniz havzas›nda devaml› bir birliktelikiçinde yer ald›¤›n› da vurgulamaktad›r.Örne¤in, Burkert, ‹lyada’daki bir savafl sahnesini, II.Ramses’in fliiriyle karfl›laflt›rmaktad›r. ‹kisinde de kahramanlar,bir tanr›n›n yard›m›yla düflmana sald›r›p, zafereulaflmaktad›rlar. Bir yerde pek ço¤u bunu yaparken, biryerde ise, komutan› kaçt›¤› için kral tek bafl›na düflmanasald›r›p, onlar› öldürüp, yenmek ister. Ordum ve savafl arabalar›mbeni terk edip, içlerinden bir teki bile geri dönmedenöylece bekleyince, ben de tek bafl›ma bütün yabanc›-lar› alt ettim. Bu cümlelerle söylenmek isteyen çok bildikbir durumdur. Bir yandan kral›n herkes üzerindeki inan›lmazhakimiyeti, öte yandan anlat›lanlardaki gerçeklik pay›-n›n çok zay›f olmas›. Kahramanlar›n büyüklü¤ü, insan›aflan bir boyut kazanmaktad›r. Yani Do¤u ve Bat› aras›ndakibenzerlikler kadar farkl›l›klar da oldukça ilgi çekicidir.Waltert Burkert’in eserinde, pek çok yeni yay›nlar› gözönünde bulundurarak, akültürasyon, yabanc› kültürlerinözümsenmesi, yabanc› ve benzeri kültürlerin aralar›ndakiçat›flmalar konusunu da ortaya koymaktad›r. Baz› yerlerdeise, eski yay›nlar›ndaki verileri, özellikle de Do¤ulaflmaDevrimi’ni (orientalisierende Revolution) tekrarlamaklakalmaktad›r. Kaynaklara bak›ld›¤›nda neredeyse tüm yeniyay›nlar›n bilindi¤i gözükmekle birlikte, eserdeki en büyükeksiklik, kültürel transferler konusundaki teorik alt yap›d›r.Çünkü son y›llardaki çal›flmalarda, yabanc› kültür ö¤elerinindolafl›m› ve özümsenmesi konusunda teorik bir alt yap›oluflturulmaya çal›fl›lmaktad›r. Bu çal›flmalar sonucunda,iki kültür aras›ndaki co¤rafik ve kronolojik alandaki ortaknoktalar ço¤ald›kça, akültürasyon sürecinin h›zland›¤›n›göstermektedir. Yani ço¤u zaman, günümüzde varolankültürel kar›fl›m ve birleflimden bafllang›çtaki ö¤eleri tekerteker ay›klamak çok zordur. Kitap, bu konudaki teorikeksikli¤e ra¤men “Yunan Mucizesi”ne elefltirel yaklaflmakiçin çok önemli bir kaynakt›r.Rüstem ArslanBelli, O. (ed.), Güneflin Do¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›tSempozyumu, Apa Ofset, ‹stanbul, 2004. 468 sayfa, 357resim, 93 çizim, 9 harita, 22 gravür, 8 tablo.Kitap, 13-14 Eylül 2003 tarihlerinde Do¤ubayaz›t’ta düzenlenen,”GüneflinDo¤du¤u Yer: Do¤ubayaz›t Tarih, Kültürve Sanat Sempozyumu” kapsam›nda sunulan bildirileri içermektedir.Do¤ubayaz›t Kaymakaml›¤›, Çekül Vakf›, ErzurumAtatürk Üniversitesi ve ‹stanbul Üniversitesi AvrasyaArkeoloji Enstitüsü taraf›ndan gerçeklefltirilen sempozyumda,toplam 38 bildiri sunulmufltur. Do¤ubayaz›t tarihindebir ilk gerçeklefltirilmifl ve bölgeye, farkl› disiplinlerden,birçok bilim insan› gelerek ortak bir konuda bilimsel birad›m›n at›labilece¤i ifade edilmifltir. Arkeoloji, Tarih, SanatTarihi, Nümizmatik, Etnografya, Edebiyat, Sosyoloji,Müzik ve Turizm alanlar›nda sunulan bildirilerden özellikleArkeoloji konusunda sunulan bildiriler, bölgenin karanl›kolan Kalkolitik, Tunç ve Demir Ça¤lar›n› ayd›nlatacakniteliktedir. ‹shak Pafla Saray› ile ilgili sunulan bildiriler ilede, saray ilk kez çeflitli yönleriyle ayr›nt›l› olarak de¤erlendirilmifltir.Kitapta yer alan makalelerin bafl›nda, birer sayfa ‹ngilizceözet yer almaktad›r. Kitap, okuyucunun eline ulaflt›¤› ilkgünden bu yana gerek zengin içeri¤i ve gerekse göz al›c›bask› kalitesiyle, ulusal bas›nda da ad›ndan övgüyle sözettirmektedir.Do¤ubayaz›t Kaymakam› Nurullah Çak›r’›n, Çekül Vakf›Baflkan› Prof. Dr. Metin Sözen’in ve Tarihi Kentler Birli¤iGenel Dan›flman› Yüksek Mimar Oktay Ekinci’nin yapt›¤›aç›l›fl konuflmalar›n›n ard›ndan Prof. Dr. Oktay Belli’ninsunufl yaz›s› (23-26) yer almaktad›r.“Do¤ubayaz›t Bölgesi’nde Tunç Ça¤› Kalelerinin Araflt›r›lmas›”(27-40) bafll›kl› makalede Tunç Ça¤› ve Erken DemirÇa¤› kaleleri ve nekropolleri anlat›lmaktad›r. “Do¤u Bayaz›t’›nEskiça¤ Tarihine Bir Bak›fl”(41-50) bafll›kl› makalede,Erzurum Müzesi’nde bulunan ve Do¤ubayaz›t Bölgesi’ndenele geçen arkeolojik eserler ›fl›¤›nda, bölgeninEskiça¤ Tarihi’ne de¤inilmifltir. “Demir Ça¤›’nda Do¤ubayaz›tve Yak›n Çevresi”(51-72) bafll›kl› makalede bölgedekikale ve nekropollere yer verilmektedir. “Urartu Krall›¤›Dönemi’nde Do¤ubayaz›t Bölgesi”(73-88) bafll›kl› makalede,1987 y›l›ndan beri bölgede Prof. Dr. Oktay Belli veekibinin sürdürdü¤ü arkeolojik çal›flmalar neticesindetespit edilen, Urartu Kalelerinden bahsedilmektedir. “A¤r›Da¤› Arkeolojik Yüzey Araflt›rmas›”(89-102) bafll›kl› makaleile bölgedeki, Kalkolitik, ‹lk Tunç, Orta Tunç ve OrtaDemir Ça¤lar›na tarihlendirilen yerleflme, kale ve nekropolleranlat›lmaktad›r. “Do¤ubayaz›t Bölgesi’nde KeflfedilenUrartu Sulama Tesisleri’ne Toplu Bir Bak›fl”(103-126)makalesi bölgedeki Urartu baraj, gölet ve sulama kanallar›-na de¤inmektedir.Di¤er makaleler ise s›ras›yla flöyledir: “Tarihi Co¤rafyadaBayezid”(127-134), “Geçmiflten Günümüze Do¤u BayezitBölgesi’nde Siyasi Geliflmeler”(135-144), “Karakoyunlu-Temürlü Mücadelesi ve Eleflgird Meydan Muharebesi”(145-160), “Saltuko¤ullar› Sikkeleri’nin Sanatsal Yönleri”(161-172), “Selçuklular’›n Fethinden Osmanl› Hakimiyeti’neKadar Bayezid ve Çevresinin Tarihine Bir Bak›fl”(173-182), “Ç›ld›r Beylerbeyi: I. ‹shak Pafla ve II. ‹shakPafla” (183-196), “1877-1878 Osmanl› Rus Harbi’ndeBayezid” (197-204), “Eski Bayezit Kalesi Tarihi ve Mimarisi”(205-214), “‹shakpafla Saray› ve Çevresinin ArkeolojikTopografyas›” (215-226), “‹shakpafla Saray› Kaz›lar›”(227-240), “Geleneksel Mimaride ‹shakpafla Saray›’n›nYeri” (241-252), “Türk Saray Mimarisi ‹çerisinde ‹shakPafla Saray›’n›n Yeri” (253-266), “‹shak Pafla Camii veTürk Sanat›ndaki Yeri” (267-278), “Eski Bayezid CamiiHakk›nda Düflünceler” (279-290), “‹shak Pafla Saray› TaflSüslemeleri” (291-310), “‹shak Pafla Saray› Türbesi ÜzerindekiBölgesel Etkiler” (311-324), “Eski Do¤ubayaz›t’ta(Bayezid) ‹shak Pafla Saray› Mezarl›¤› ve Mezarl›k Mescidi”TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 5

K‹TAP TANITIMLARI(325-352), “Do¤u Bayaz›t ‹shak Pafla Saray› KompleksindekiKufl Evleri Üzerine” (353-360), “Do¤ubayaz›t veÇevresi El Dokuma Yayg›lar›” (361-384), “Do¤ubayaz›tve Yöresinde Geleneksel K›yafetler” (385-392), “YaflarKemal’in ‘A¤r› Da¤› Efsanesi’ Roman› Üzerine Düflünceler”(393-398), “Ahmet Muhip D›ranas’›n A¤r› fiiiri:Mekân-Metin ‹liflkisi (399-408)”, “‹shak Pafla Hakk›ndaOluflan bir Halk Hikâyesi ve Varyantlar›n›n Karfl›laflt›rmal›Tahlili” (409-414), “‹shak Pafla Saray› ve Ahmed-i Han›Hakk›nda Anlat›lan Efsaneler” (415-424), “Do¤ubayaz›t’taMüzik ve ‹smet Öztürk” (425-432), “Do¤ubayaz›t‹lçesi’nin Turizm Potansiyeli” (433-450), “YolumuzunÜzeri: Do¤ubayaz›t” (451-456), “Do¤ubayaz›t’›n TurizmYönünden De¤erlendirilmesi” (457-468).Farkl› disiplinlerden birçok bilim insan›n›n kat›ld›¤› busempozyum ile bir ilk gerçeklefltirildi. Daha da önemlisi,sunulan bildiriler kitap olarak yay›nland›. Böylece gelece¤ebir miras b›rak›ld›. Temennimiz devam›n›n getirilmesi veher bilimsel çal›flman›n bir kitap halinde okuyucuya ulaflmas›.Can Avc›Alk›m, U. B. – H. Alk›m – Ö. Bilgi, ‹kiztepe II. Üçüncü,Dördüncü, Beflinci, Alt›nc›, Yedinci Dönem Kaz›lar›(1976-1980). Türk Tarih Kurumu Bas›mevi, Ankara,2003. 313 sayfa metin, 22 tablo, 154 levha, 58 plan vekesit çizimleri.Kitap, Samsun ili Bafra ilçesi ‹kiztepe Köyü s›n›rlar› içindeyer alan ‹kiztepe yerleflmesinde gerçeklefltirilen 5 dönemlik(1976-1980) kaz›lar›n ilk sonuçlar›n› içermektedir. ‹kiztepeII kitab› 1974 y›l›nda Prof. Dr. U. Bahad›r Alk›m taraf›ndanaraflt›rmalara bafllanan ve 1980 y›l›nda kendisinin vefat›nedeni ile, 1981 y›l›ndan itibaren Prof. Dr. Önder Bilgitaraf›ndan yürütülmekte olan ‹kiztepe kaz›s›n›n, 1974 ve1975 kaz› sezonlar›n›n sonuçlar›n› içeren ‹kiztepe I kitab›-n›n devam› niteli¤indedir.Kitap, Üçüncü Dönem Kaz›lar›-1976, Dördüncü DönemKaz›lar›-1977, Beflinci Dönem Kaz›lar›-1978, Alt›nc›Dönem Kaz›lar›-1979 ve Yedinci Dönem Kaz›lar›-1980olmak üzere; 5 ana bafll›k alt›ndaki bölümlerden oluflmaktad›r.Her y›l yap›lan arazi çal›flmalar›, o kaz› sezonunda elegeçen çanak-çömlek ve küçük buluntular› ile birlikte ayr›nt›l›olarak incelenerek de¤erlendirilmifltir. ‹çindekiler,Kaynakça ve K›saltmalar, U. B. Alk›m taraf›ndan kalemeal›nm›fl Önsöz ve Ö. Bilgi taraf›ndan yaz›lm›fl bir Aç›klamak›sm› ile bafllayan kitapta ayr›ca Genel Sonuçlar, De¤erlendirme,Summary/Zusammenfassung, Ekler-Appendix,Buluntu Yerleri Listesi, Kat ve Evrelerin Buluntu YeriNumaralar›, Buluntular Listesi, Buluntular›n Say›sal DökümListesi, Turkish-English Glossary, Türkisch-DeutschWörterbuch, Tablolar için Aç›klamalar, fiekiller için Aç›klamalar,Resimler için Aç›klamalar, Plan ve Kesitler içinAç›klamalar, Buluntular›n Say›sal Döküm Tablolar›, Çanakve Çömleklerin Geliflim Tablolar›, Kronoloji Tablosu, Levhalarile Plan ve Kesit Çizimleri yer almaktad›r.“Üçüncü Dönem Kaz›lar›-1976” bafll›kl› ilk k›sm›n birincibölümünde Tepe I’de Geçifl Ça¤›’na ait kültür katlar›ndagerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar› ile Helenistik Ça¤’atarihlendirilen dromoslu mezar kaz›s› anlat›lm›flt›r. ‹kincibölümde Tepe II’de ‹lk Tunç Ça¤› II kültür katlar›nda yap›-lan araflt›rmalar yer almaktad›r. Üçüncü bölümde Tepe I veTepe II çanak çömle¤i hamur özellikleri, form ve dönemlerinegöre incelenmifltir. Dördüncü bölümde ise Tepe I ileTepe II’de ele geçmifl küçük buluntular s›ras›yla; piflmifltoprak, tafl, kemik-boynuz ve madeni eserler bafll›¤› alt›ndagrupland›r›larak sunulmufltur.“Dördüncü Dönem Kaz›lar›-1977” bafll›kl› ikinci k›s›m5 bölümden oluflmaktad›r. Tepe I’deki kaz› çal›flmalar›birinci bölümü, Tepe III ve Tepe IV’te yap›lan araflt›rmalarikinci bölümü, Tepe II’deki ‹lk Tunç Ça¤› I ve Geç KalkolitikÇa¤ kaz›lar› ise üçüncü bölümü oluflturur. Dördüncübölümde Tepe I, II ve III çanak çömle¤i, beflinci bölümdeise Tepe I, II ve III’te gerçeklefltirilen kaz›larda ele geçenküçük buluntular anlat›lmaktad›r.Üçüncü k›s›m “Beflinci Dönem Kaz›lar›-1978” bafll›¤›n›tafl›maktad›r. Bu k›s›mda 5 bölümden oluflmufltur. Birincibölümde Tepe I’deki çal›flmalardan bahsedilmektedir.Geçifl Ça¤›, Mezarl›k Alan› ve ‹lk Tunç Ça¤› kültür katlar›,evreleri ve her evrenin buluntular› ile birlikte ayr›nt›l›olarak sunulan bu bölümden sonra gelen ikinci bölüm, ayn›flekilde Tepe II’deki arazi çal›flmalar›n› anlat›r. ‹kiztepe’ninahflap yap›lar›n›n anlat›ld›¤› üçüncü bölümde her birmimari ö¤e, yap›m teknikleri ile birlikte detayl› bir biçimdesunulduktan sonra Anadolu’da di¤er ahflap mimarl›k kal›nt›lar›veren merkezlerin k›saca anlat›ld›¤› bir de¤erlendirmek›sm› yer almaktad›r. Dördüncü bölümde Tepe I’de elegeçen Geçifl Ça¤›, ‹lk Tunç Ça¤› ve Hellenistik Ça¤ çanakçömle¤i ile Tepe II’de ele geçen ‹lk Tunç Ça¤› ve GeçKalkolitik Ça¤ çanak çömle¤i, beflinci bölümde ise Tepe Ive Tepe II’nin küçük buluntular›ndan bahsedilmektedir.Takip eden “Alt›nc› Dönem Kaz›lar›-1979” ile “YedinciDönem Kaz›lar›-1980” bafll›kl› k›s›mlar da ayn› sistemdearazi çal›flmalar› ve bütün eserleri ile sunulduktan sonra 5kaz› sezonu sonucu elde edilen bilgiler “Genel Sonuçlar”ad› alt›nda k›saca özetlenerek anlat›lm›flt›r. Bu k›s›mda,‹kiztepe’de ortaya ç›kar›lan kültür kal›nt›lar›ndan, yerleflmeninGeç Kalkolitik Ça¤ bafllar›ndan, Helenistik Ça¤’akadar iskân edildi¤i ve Tepe I’de Geçifl Ça¤› kültür kat›n›nhemen alt›nda ‹lk Tunç Ça¤›’na ait büyük bir mezarl›kalan›n›n bulundu¤u anlafl›lm›flt›r. Kalkolitik Ça¤’dan GeçiflÇa¤›’n›n sonuna kadar ortaya ç›kan çanak çömlek ve madenieserler baflta olmak üzere, di¤er buluntular ile birlikte‹kiztepe yerleflmesinin Anadolu arkeolojisine büyük katk›-lar sa¤layaca¤›na de¤inilmifltir. Ayr›ca ‹kiztepe’nin KaradenizBölgesi mimarisinde ahflap gelene¤in kökeninin,M.Ö. 4500 y›llar›ndan itibaren bafllad›¤›n› göstermesiaç›s›ndan da oldukça önemli bir yere sahip oldu¤unun, alt›çizilmifltir.‹ngilizce ve Almanca özetlerin de bulundu¤u “De¤erlendirme”k›sm›nda ise, ‹kiztepe kaz›s›nda ele geçen çanakçömlek ve küçük buluntular›n yard›m› ile ‹kiztepe halk›n›nsosyo-ekonomik yaflam› hakk›nda baz› gözlemler yer almaktad›r.‹kiztepe’de yaflam›fl insanlar›n avc›l›k ve hayvanc›l›klageçimini sa¤lad›¤›, dokumac›l›kta ve maden sanat›ndaçok ileri düzeyde olduklar› ve özellikle Orta AnadoluBölgesi’nde yer alan di¤er ça¤dafl merkezlerle bir kültürbirli¤i içinde oldu¤u sonucu ortaya ç›kmaktad›r.6 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

K‹TAP TANITIMLARI“De¤erlendirme” bölümünden sonra ‹kiztepe’nin çeflitlibuluntular› ile ilgili, konusunun uzmanlar› taraf›ndan kalemeal›nm›fl, alt› makaleden oluflan ekler k›sm› yer almaktad›r.Bu eklerin yazarlar› ve konular› ise flöyle s›ralanabilir;Ek I: Sema Bayr›-Baykan, “‹kiztepe Kaz›lar›n›n 1975-1979 Kaz› Y›llar›na ait Yontmatafl Malzemesi TipselAyr›m›”, Ek II: Willem van Zeist, “Crop Plants from ‹kiztepe”,Ek III: Sebastian Payne, “‹kiztepe Animal Bones”,Ek IV: Sebastian Payne, “Sample Water-Sieving for smallAnimal Bones”, Ek V: Michael Schultz, “‹kiztepe InfantSkeletons”, Ek VI: Ursula Wittwer-Backoffen, “MezarlarListesi”.Anadolu’nun en az araflt›rma yap›lm›fl bölgelerinden biriolan Karadeniz Bölgesi’nin kesintisiz en uzun süreli ve teksistematik kaz›s› konumundaki ‹kiztepe yerleflmesinin,5 kaz› döneminin her aç›dan bütün detaylar› ile de¤erlendirilipsunuldu¤u ana kaynak niteli¤indeki bu kitap, ayn›zamanda ‹kiztepe’nin Anadolu Arkeolojisi’ndeki yeri veönemi hakk›nda da önemli ipuçlar› vermektedir.Asl›han YurtseverArkeoloji Dünyas›ndanARCANE ProjesiUluslararas› ARCANE Projesi Yönetim KomitesiToplant›s› 16 ve 19 Aral›k 2004 tarihinde Almanya’n›n Blaubeuren kentinde yap›ld›. K›saca ARCANE(Associated Regional Chronologies for the AncientNear East and the Eastern Mediterranean) olarakadland›r›lan bu proje ile, Kara Yunanistan ile Bat› ‹ranaras›nda kalan bölgede, M.Ö. 3. biny›ldaki bölgeselkronolojiler ve bu kronolojilerin birbirleriyle olaniliflkilerinin saptanmas› amaçlanmaktad›r.fiimdiye kadar bu bölgede M.Ö. 3. biny›l için kullan›-lan ‹lk Tunç Ça¤› I-IV A+B gibi klasik terminoloji,birbirlerine çok yak›n olan bölgelerin karfl›laflt›r›lmas›ndabile, kavram kargaflas›na ve tarihlendirmedetutars›zl›klara yol açmaktad›r. Son y›llarda Türkiye veSuriye’deki baraj sahalar›nda yap›lan yo¤un kurtarmakaz›lar›, bu zorluklar›n daha bir ön plana ç›kmas›naneden olmufltur. Bu sorunlar›n çözümüne katk›dabulunmak amac›yla çeflitli bölgesel toplant›lar yap›lm›flve bunlar›n sonucunda yeni yerel kronolojilersaptanm›flt›r. Bu yerel kronolojilerin bir araya gelinerektart›fl›lmas› ve birbirleriyle karfl›laflt›r›lmalar›gerekmektedir.Son iki y›l suresince zaman zaman bir araya gelenkonunun uzmanlar›, bu sorunu bir çözüme kavuflturmakamac›yla ARCANE projesini kurmufllard›r.Bu proje çerçevesinde, Yunanistan’dan Bat› ‹ran’a,Gürcistan’dan Filistin’e kadar uzanan genifl co¤rafibölgede, yerel kronolojilerin daha iyi saptanmas› amac›yla12 bölgesel grup (Regional Group) oluflturulmufltur.Bu 12 grubun d›fl›nda bütün bölge üzerineçal›flan, epigrafi, glyptik, tarihleme yöntemleri vearkeoloji konular›nda 4 grup (Transversal Group) dahaoluflturulmufltur. Önce bu bölgelerde kaz› yapanya da yapm›fl olan arkeologlar›n verecekleri bilgilerdo¤rultusunda bölgesel kronolojiler saptanmas›; dahasonra da bu kronolojilerin birbirleriyle karfl›laflt›r›lmalar›sonucunda, tüm bölge için geçerli olan bir kronolojive terminoloji saptanmas› suretiyle, genel birsenteze gidilmesi planlanm›flt›r. Bu göreceli kronolojilerinayr›ca C 14 gibi tarihleme yöntemleriyle demutlak tarihlendirilmelerine çal›fl›lacakt›r. Bu amaçlaprojeye, arkeologlar ve filologlar›n yan› s›ra FenBilimleri’nden de bilim adamlar› kat›lmaktad›r.Proje, European Science Foundation (ESF) “à lacarte” listesine al›nm›fl olup, 2005 y›l›ndan itibarenyap›lacak toplant›lar, bu vak›f taraf›ndan finanseedilecektir. Almanya’da yap›lan toplant›ya TübingenÜniversitesi Dostlar› Vakf› (Unibund) ve HenkelVakf›’n›n (Gerda-Henkel Stiftung) maddi katk›lar›yla,on ülkeden 27 bilim adam› kat›lm›fl olup organizasyon,çal›flma yöntemleri ve ileride ne gibi ad›mlar›nat›lmas› gerekti¤i konular›nda fikir al›fl veriflinde bulunulmufltur.Proje hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için:http://www.uni-tuebingen.de/arcaneFerhan SakalMountains and Valleys:A Symposium on Highland/Lowlandinteraction in the Bronze Age settlementsystems in Eastern Anatolia,Transcaucasia and Northwestern IranSempozyum 09-13 A¤ustos 2004 tarihlerinde Van’daMerit-fiahmaran Otel’de gerçeklefltirilmifltir. Yürütücülü¤ünübu sat›rlar›n yazarlar›n›n yapt›¤› sempozyumunBilimsel Komitesi, Prof. Dr. H. Parzinger(Deutsches Archäologisches Institut, Der Präsident,Berlin), Prof. Dr. H. Hauptmann (Heidelberg Academyfor the Humanities and Scientes, Heidelberg),Prof. Dr. M. Salvini (Direttore dell’Istituto di Studisulle Civilta’ dell’Egeo e del Vicino Oriente, CNR,Roma) ve Prof. Dr. Veli Sevin (Yüzüncü Y›lÜniversitesi, Arkeoloji Bölümü Baflkan›, Van)’den oluflmufltur.Sempozyum bugün Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan,Nahç›van, ‹ran Azerbaycan› ve Do¤u AnadoluTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 7

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANBölgesi’nin yer ald›¤› ve ayn› kültürleri paylaflm›flolan bir co¤rafyan›n Urartu Krall›¤›’ndan öncekisosyo-ekonomik yap›s›n› incelemeye yönelikti. Bu co¤rafyadabir baflka tan›mlamayla Van, Urmiye ve SevanGölleri üçgenindeki arkeolojik çal›flmalar, 20. yüzy›lboyunca politik s›n›rlar nedeniyle d›fla aç›lamam›flt›r.Yerleflme düzeni, sosyal yap› ve uzun ya da k›samesafeli iliflkileri anlayabilmek için gerekli kan›tlar,ancak k›sa süre önce, daha genifl bir kitleye ulaflmayabafllam›flt›r. Önceleri do¤u ve bat›da ayr› ayr› derlenenbilgilerin ortak bir sentezinin art›k yap›labilece¤inidüflünerek özellikle Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan,Nahç›van ve ‹ran’l› bilim insanlar›yla bat› dünyas›n›nbir araya gelmesini amaçlanm›flt›r. Çevre kültürlerleba¤lant›lar› de¤erlendirebilmek için de, sözkonusu co¤rafyayla ba¤lant›l› bölgelerden de konuflmac›larsempozyuma davet edilmifltir.Uluslararas› kat›l›ml› ve dili ‹ngilizce olan bu sempozyumdaGürcistan, Azerbaycan, Nahç›van, ‹ran, Amerika,Fransa, Almanya, ‹talya, Avustralya ve ‹srail gibiülkelerin çeflitli üniversite ve kurumlar›ndan 45kat›l›mc› yer alm›flt›r.Sempozyum boyunca afla¤›daki bildiriler sunulmufltur:Harald Hauptmann ‘From village to central place. TheDevelopment of settlement systems in the Alt›novaand Upper Euphrates Region during the late 4 th and3 rd millenium BC.’, Barbara Helwing ‘The LateChalcolithic Period in the Northern Zagros’, StephanKroll ‘Early Bronze Age settlement patterns in theUrmia Basin’, Gian Maria Di Nocera ‘Mobility andStability: Preliminary observations on the EarlyBronze Age settlement organization in the MalatyaPlain’, Kirstin Kasper ‘Obsidian sources in Transcaucasiaand their exploitation in the Bronze Age’, TubaÖkse ‘Early Bronze Age settlement pattern and culturalstructure of the Sivas Region’, Behrouz Omrani‘The Urmia Lake and its climatic conditions inE.B.A.’, Abbas Seyidov ve Veli Bahshaliyev ‘MiddleBronze Age nomadic settlement centers in Nakhichevan’,Veli Bahshaliyev ‘Early Bronz Age settlementsof Nakhichevan’, Safar Huseyn oglu Ashurov ‘Themonuments of Sharur’, Karen Rubinson ‘The PolychromePottery of Dinkha Tepe, Iran, Revisited’, LilyNiakan ‘Introduction of the Bronze Age pottery fromYanik Tepe in the National Museum’, CatherineMarro ‘Cultural duality in Eastern Anatolia in LatePrehistory. The examples of the Araxes Basin in theChalcolithic and the Upper Euphrates in the EarlyBronze Age’, Mikheil Abramishvili ‘Between Caucasusand the Aegean!’, Gregory E. Areshian ‘EarlyBronze Age settlements in plain of Ararat and itsmountainous vicinity’, Parvin Akhanchi ‘Database“Azerbaijan archaeological monuments of the BronzeAge”, (quantitative analysis of archaeological sources)’,Veli Huseyn oglu Aliyev ‘Development early townof civilization in Nakhichevan’, fievket Dönmez‘Central Black Sea region and Kelkit River Basinsettlements in the Bronze Age’, Bertille Lyonnet‘Relations between the Syrian Djezire and the North(Steppe north of the Caucasus and Highlands ofTranscaucasia) in the 1 st half of the 3 rd MillenniumBC.’, Bahram Ajorloo and Hassan Fazeli Nashli‘Social transformation and interaction of the QazvinPlain during the Fourth and Third Millennium BC’,Peter Bartl ‘The Middle Bronze Age on the UpperTigris: new evidence from the Excavations at Giricanoand Ziyaret Tepe’, Aynur Özf›rat ‘Transhumanceof the Eastern Anatolian High Plateau in the secondmillennium BC’, Jan-Krzysztof Bertram ‘Seasonalsites and structured systems: Aspects of the settlementorganization in the Iori-Alazani-Region in the 2 nd /early 1 st millenium BCE (Tqisbolo-gora, Didi Gora,Udabno)’, Mikail Mustafayev ‘Nikropol-Narimankand’,Akbar Hasanqulu oglu Badalov ‘Monumentsof Bronze and Iron periods in Nakhichevan (late IImillennium BC. and I millenium BC.)’, GiorgiBedianashvili ‘Barrows of Namgalamitsa and its culturalenvironment’, Hassan Akbari ve MortezaHessari ‘Korgans in the Ardebil and their affairs’,Mitchell Rothman ‘Migration, trade, and integrationduring the Early Bronze Age in highland zones’,Mojgan Seyedin Dijojin ‘Bronze Age burial rites inNorthwestern Iran’, fiükran Sevimli ‘The concept ofhygiene and its practices as part of the primary necessitiesof Anatolian Bronze Age people’, Abuzer IbrahimogluAlekperov ‘The religious beliefs of Azerbaijanpopulation in the Bronze Age’. Bildirilerin d›fl›ndaayr›ca Haluk Perk taraf›ndan ‘Selected Bronze AgeArtifacts from Eastern Anatolia in the Haluk PerkPrivate Collection’ konulu bir konferans verilmifl veUfuk Al›r›z ve Fatih Sönmez taraf›ndan Van yöresiyleilgili iki dia gösterisi yap›lm›flt›r.Befl gün süren sempozyumda bildirilerin yan› s›ratart›flmalara genifl yer ayr›lm›flt›r, her bildiriden sonrayap›lan soru-cevap k›sm›n›n d›fl›nda her günün sonunda‘Natural factors and general trends’, ‘BronzeAge settlement systems’, ‘Late Bronze and IronAge highland-lowland interaction’ bafll›klar› alt›ndaikifler saatlik tart›flma seksiyonlar› gerçeklefltirilmifltir.H. Hauptmann ve S. Kroll taraf›ndan yap›lan kapan›flkonuflmalar›nda ise sempozyumun her iki amac›nauygun olarak baflar›yla sonuçland›¤› ve bu anlamdabir ilki oluflturmas› nedeniyle devam›n›n gerçeklefltirilmesidile¤i tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan benimsenmiflve ikincisi için organizasyon komitesinden istektebulunulmufltur. Sempozyum yay›n› ArchäologischeMitteilungen aus Iran und Turan’›n 2005 y›l› 37.say›s›nda yer alacakt›r. Bildirilerin yan› s›ra Van civar›ndakiarkeolojik yerleflimlere de geziler yap›lm›flt›r.8 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANSempozyum TÜB‹TAK-TÜSEP (Uluslararas› Toplant›lar›Destekleme Program›), Deutsches ArchäologischesInstitut, Van Valili¤i, Arkeolojik Eser Koleksiyoncular›Derne¤i ve Yüzüncü Y›l Üniversitesi taraf›ndandesteklenmifltir. Tüm bu kurumlara destekleriiçin çok teflekkürler, Merit-fiahmaran Otel’e ise s›cakev sahiplikleri teflekkür etmek bizim için zevkli birgörevdir.Aynur Özf›rat – Barbara HelwingI. Van Gölü Havzas› SempozyumuT.C. Van Valili¤i, ‹stanbul Üniversitesi Avrasya ArkeolojiEnstitüsü, ÇEKÜL Vakf›, Erzurum Atatürk Üniversitesiile Van Yüzüncü Y›l Üniversitesi taraf›ndanortaklafla düzenlenen “I. Van Gölü Havzas› Sempozyumu”,8-10 Eylül 2004 tarihleri aras›nda Van KültürSaray›’nda gerçeklefltirilmifltir. Avrasya ArkeolojiEnstitüsü Müdürü Prof. Dr. Oktay Belli taraf›ndanyap›lan konuflmayla törenle aç›lan sempozyumun üçoturumdan oluflan ilk gününde; Sinan K›l›ç ‘Van GölüHavzas› Prehistoryas› ve Tilkitepe’nin BugünküDurumu’, Oktay Belli ‘Van ve Urartular’, ‹. ZeynepKonuralp ‘Urartularda Kad›n Tak›lar›’, ‹smail Ayman‘Urartularda Ölü Ziyafet Sahneleri ve Din’, Can Avc›‘Urartu Savunma Silahlar›’, Adnan Baysal ‘Transhumanismve Yaylac›l›k: Arkeolojik Belgeleri, Verilerve Materyal Kal›nt›lar›n›n ‹zleri Üzerine’, Vedat Onar‘Van Bölgesi’nin 3000 Y›ll›k Çoban Köpekleri’,Selim Pullu ‘Urartu-Tabal ‹liflkileri’, Ayd›n M›zrak‘Van Gölü Havzas› Tarihi, Do¤al Çevre Sorunlar› veÇözüm Önerileri’, Yahya Çiftçi ‘Van Tarihi-KültürPark› Projesi’, Hasan Geyiko¤lu ‘Harezmflah Celaleddin’inVan Gölü Çevresindeki Faaliyetleri ve Ahlat’›nZapt›’, Gündegül Parlar ‘Ahlat ve Çevresinde Darbedilen‹lhanl› Sikkeleri’, Haldun Özkan ‘Do¤u AnadoluMezar yap›lar› ‹çerisinde Ahlat KümbetlerininYeri’, Celalettin Karadafl ‘Ahlat Mezar Tafllar›ndaKullan›lan Rumi Motifi ve Tezyinat›m›zdaki Yeri’ bafll›kl›bildirileri sunmufllard›r. ‹lk günün sonunda CenkDemirk›ran taraf›ndan yönetilmifl ve ‹stanbul Üniversitesikatk›lar›yla çekilmifl olan ‘Yukar› Deniz’ belgeseliyay›nlanm›flt›r.Sempozyumun yine üç oturumdan oluflan ikincigününde ise Hamza Gündo¤du ‘Ercifl Anonim KümbetinSüsleme Program›’, Mehmet top ‘Hakkari’ninOrtaça¤ ve Sonras› Kültürel Dokusu Üzerine Bir De¤erlendirme’,Dünder Alik›l›ç ‘‹risan Beylerinin (HakkariBeylerinin) Van Gölü Havzas› Hakimiyeti’, AhmetAli Bayhan ‘Bitlis’teki Medreseler’, fiahabettin Öztürk‘Van Evlerinin Plan Oluflumu ve Geliflimi’, HüseyinYurttafl ‘Bitlis Camilerinin Plan, Mimari ve SüslemeAç›s›ndan ‹rdelenmesi’, Hatice Özyurt Özcan ‘Van ‹live Çevresindeki H›ristiyan Yap›lar›n Plan Aç›s›ndanDe¤erlendirilmesi’, Gönül Cantay ‘Do¤u Anadolu’nunAld›¤› Göçler ve Van’, Osman Aytekin ‘Van ‹li Örne-¤inde Kültür Varl›¤› Koruma Bilinci Üzerine Bir De¤erlendirme’,Sedat Bekiro¤lu ‘Geçmiflten GünümüzeVan kenti Yeflil Alanlar›’, Mehmet ‹nbafl› ‘Van Valileri(1750-1830)’, Sami A¤ao¤lu ‘Van Merkez SancaktakiVak›flar’, Selman Can ‘Ahlat’›n Sultan II. AbdülhamitDönemi’ndeki Sosyal Yap›s› Üzerine Bir De¤erlendirme’adl› bildirileri sunmufllard›r.Üç oturumlu son günde ise; Erkan Cevizliler ‘Osmanl›Dönemi’nde Van Vilayeti’ndeki Amerikan MisyonerlerineAit Kurumlar’, Nilüfer Cevizliler ‘BirinciTBMM’de Van Milletvekilleri’, Selahattin Polat veNecmettin Elmastafl ‘Nazik Gölü Havzas›’n›n HidrolojikPotansiyeli ve Gölden Yararlanma’, NecmettinElmastafl ‘Hasanabdal Kapl›cas›’, Abdüsselam Uluçam‘Van Gölü Havzas›’n›n Kültür ve Turizm Potansiyeli’,Orhan Deniz ‘Van Gölü K›y›lar›ndaki Do¤al Plajlarve Onlar› Tehdit Eden Unsurlar’, Funda Kara ‘Van GölüÇevresi A¤›zlar›n›n Özellikleri’, Hurisel Hatipo¤lu‘Ahlat Yöresi Düz Dokumalar›ndan Örnekler’, FikriSalman ‘Ahlat ve Yöresinde Geleneksel K›yafetlerinGünümüzdeki Durumu’, Adem Çelik ‘Bitlis YöresiMekekli El Dokumalar›ndan GEJ’in Tan›t›m›’, fievketAlp ‘Van Gülleri’, Gülhan Atnur [Van Yöresi’ne AitEfsaneler’, Ahmet Selim Do¤an ‘Van Gölü Havzas›Oyunlar›n›n Köken Yönünden ‹ncelenmesi’, YusufZiya Sümbüllü ‘Van Folklorunda Geçifl Merasimleri’,Serhat Yener ‘Van ve Yöresi Türk Halk Müzi¤indeYaflayan Ortak Kal›plar›n Bilgisayar Destekli Analizleri’,Nilgün Sevinç ‘Van Mutfak Kültürü’ adl› bildirilerisunmufllard›r.Bunlar›n yan› s›ra Van Bölgesi Foto¤raf Sergisi, PosterSunumlar› ile Van Gölü Ezgileri Dinletisi, sempozyumkapsam›nda gerçeklefltirilen etkinlikler aras›ndad›r.‹.Ü.’nin 1944 y›l›nda Van’da düzenledi¤i V. ÜniversiteHaftas› kapsam›ndaki “Ayd›nlanma Konferanslar›”ndantam 60 y›l sonra düzenlenen I. Van Gölü Havzas›Sempozyumu arkeoloji, tarih, sanat tarihi, folklor,etnografya, do¤al çevre ve turizm alanlar›nda verilenbildirilerin, gerek çeflitli üniversite ve alanlarda çal›-flan bilim adamlar›, gerekse Van’›n yerel halk› üzerindeson derece bilgi verici ve keyifli bir etki yaratmas›n›nyan› s›ra, bilim adamlar› ile Van halk› aras›ndaoluflan iletiflim, duyarl›l›k ve bilgi al›flverifli aç›s›ndanda, oldukça verimli geçmifltir. Düzenlenen sempozyum,Van Gölü Havzas› üzerine yap›lan bilimsel çal›flmalar›nVan halk› ve di¤er bilim adamlar› ile paylafl›lmas›na,bölge halk›n›n sahip olduklar› turizm potansiyelinibir kez daha fark etmelerine ve bu yönde birtak›m yeni at›l›mlar›n bafllamas›na da yard›mc› olmufltur.Her kesimden insan›n yo¤un ilgisi ile karfl›lafl›lansempozyumda sunulan bildiriler, bas›m aflamas›ndad›r.Tan›t›m eksikli¤i ve buna ba¤l› olarak daTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 9

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANinsanlar›n ilgisizli¤inden dolay›, uzun y›llar boyuncaihmâl edilen Türkiye’nin do¤usunun, Eskiça¤’dangünümüze kadar, içinde bar›nd›rd›¤› kültürel zenginli¤ini,birçok aç›dan, özellikle bölge halk›na bir kezdaha göstermeyi amaçlayan ve amac›na ulaflan sempozyumun,gelecek y›llarda ikincisinin düzenlenmesiplanlanmaktad›r. Etkinli¤in gerçeklefltirilmesinde eme-¤i geçen herkese teflekkür eder; bu ve benzeri çal›flmalar›ndevam›n› dilerim.‹lknur Zeynep Konuralp6. Anadolu Demir Ça¤lar› Sempozyumu-Sixth Anatolian Iron Ages SymposiumEge Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi taraf›ndan16-19 A¤ustos 2004 tarihleri aras›nda organize edilen6. Anadolu Demir Ça¤› Toplant›s›, Eskiflehir-AnadoluÜniversitesi Konferans Salonu’nda, sempozyumsekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro¤lu, Rektör Prof. Dr.Engin Ataç ve Lynn Roller taraf›ndan yap›lan aç›l›flkonuflmalar›yla bafllad›.Sempozyumun ilk konuflmac›s› Prof. Dr. MuhibbeDarga, ‘Dorylaion (fiarhöyük) in the Iron Age’ adl›bildiriyi sundu. Darga, 1989 y›l›ndan itibaren yürütmekteoldu¤u Eskiflehir-fiarhöyük kaz›lar›nda, höyü-¤ün kuzey kesiminde yer alan basamakl› açma ile bat›ve güney kesimindeki açmalarda gün ›fl›¤›na ç›kart›-lan Frig tabakalar› ve buluntular› hakk›nda bilgi vererek,höyükteki Frig katlar›n›n Gordion ve di¤er Frigmerkezleri ile kronolojik ba¤lant›s›n› ortaya koymayaçal›flt›. Darga özellikle tabaka d›fl›nda bulunan, elyap›m› koyu açk›l› seramik örneklerinin form veyap›m tekni¤i bak›m›ndan Troya, Bo¤azköy ve Gordion’daele geçen Erken Demir Ça¤ malzemesi ilebenzerli¤ine dikkat çekerek fiarhöyük’ün bölgedekistratejik konumuna vurgu yapt›. Sempozyumun ikincikonuflmac›s› Dekan Prof. Dr. M. Taner Tarhan idi.Uzun y›llar Van-Çavufltepe kaz›lar›na kat›lan Tarhan,‘A Third Temple at Çavufltepe-Sardurihinili (?): UçKale’ adl› bildirisinde Çavufltepe’nin bugüne de¤ingözden kaçt›¤›na inand›¤› bir yap›s› hakk›nda saptamalardabulundu. Tarhan’a göre, Çavufltepe-Uçkaleolarak adland›r›lan ve II. Sarduriye atfedilen an›tsalyap›n›n, kalenin üçüncü tap›na¤› olabilme ihtimaliçok yüksektir. Çavufltepe Uçkale’nin ifllevinin tespitiiçin, Van Kalesi’nde ‹ç Kale’nin doru¤undaki yap› , II.Sarduri’ye ait olan Anal›-K›z Kutsal Alan›’n› ve Adilcevaz-KefKalesi’nde bulunan kabartmal› paye ipuçlar›veren önemli noktalar olarak öne ç›kar›lm›flt›r.Tarhan’a göre Van Kalesi’nde bulunan yap› çift cellal›bir tap›nak plan›ndad›r ve bu plan anlay›fl› Uçkaleyap›s› ile paralellikler tafl›r. Ayr›ca Adilcevaz KefKalesi’nde bulunan paye üzerindeki yap› tasviri Çavufltepe-Uçkaleyap›s›n›n t›pa t›p benzeridir. Konuflmac›bu örneklerden ve baz› Urartu yaz›tlar›ndan hareketleÇavufltepe-Uçkale yap›s›n›n, üst kat›nda kült törenleriningerçeklefltirildi¤i, II. Sarduru’nin kral kültüneya da tanr›ssall›¤›na adanm›fl çift cellal›, bir yap› oldu-¤unu vurgulad›. Sempozyumun ikinci oturumunda GülGürtekin Demir, ‘Provincal Productions of LydianPainted Pottery’ adl› bildirisinde, zengin görsel malzemeile farkl› bölgelerde yerel olarak üretilen Lidyaboyal› çanak çömleklerinin yap›m ve boyama tekniklerihakk›nda bilgi verdi ve bu seramikler için kullan›lacakterminolojiyi tart›flt›. Oturumun son konuflmac›s›Kemalettin Köro¤lu ‘New Observations on theOrigin of the Rock-cut Tombs with a single Roomfrom Eastern Anatolia’ adl› bildiride Urartu co¤rafyas›ndayer alan kaya mezarlar›n›n kronolojisi üzerindedurdu. Önce Do¤u Anadolu’daki mezarlar›n genel biryaklafl›mla çok odal›lar ve tek odal›lar olarak ikiyeayr›ld›¤›n› belirtti. Van-Kalesi, Kayal›dere ve Palugibi mezarlar›ndan hareketle ilk gruptaki klasik Urartukaya mezar tipinin özelliklerini ortaya koydu. ‹kinciaflamada tek odal›lar›n bulunduklar› yerleri, planlar›-n›, iliflkili olduklar› merkezlerde ele geçen buluntular›tart›flmaya açt›. Sonuç bölümünde ise tek odal›lar›nbirçok bak›mdan çok odal› Urartu örneklerinden farkl›olduklar›n› ve bunlar›n Urartu döneminden sonraya,Helenistik ve Roma Ça¤›’na kadar uzayan zaman diliminetarihlenmesi gerekti¤ini önermifltir.Sempozyumun ikinci gününde Scott Branting, ‘GISand Transportation Modelling at Kerkenes’ adl› bildirisindeCo¤rafi Bilgi Sistemleri (GIS) yard›m›yla,bilgisayar ortam›nda gelifltirilen Kerkenes Demir Ça¤yerleflmesindeki kent içi ulafl›m ve tafl›mac›k modeli,Geoffrey Summers ise ‘Results of the 2004 Seasons atKerkenes’ adl› bildirisiyle Kerkenes’de 2004 y›l›ndagerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar›n›n sonuçlar› üzerinekonufltular. Günün ikinci oturumu Anadolu DemirÇa¤›’n›n kronoloji ile ilgili son y›llarda ivme kazanantart›flmalar›n gündemine oturan Gordion’un DemirÇa¤ kronolojisi ve stratigrafisinin ateflli bir biçimdetart›fl›ld›¤› bir oturum oldu. Konuflmac›lar, Keith DeVries ‘The Date of the Destruction Level at Gordion:Imports and the Local Sequeence’ ve Mary Voigt‘Middle Phrygian Gordion: It’s Form, Organisationand History’ bafll›kl› konuflmalar›nda Gordion tümülüslerive Erken Frig tabakalar›ndan elde edilen C 14 veDendrokronolojik veriler ›fl›¤›nda Gordion’un Frigtabakalar› için yeni bir tarihleme önerdiler. Erken FrigDönemi’nin son yap› kat› olan 6a tahrip tabakas› içindaha önce kabul edilen M.Ö. 700 tarihinin M.Ö. 820/800 y›llar›na çekilmesi gerekti¤ini vurgulad›lar. Bunaba¤l› olarak Orta Frig tabakas› ise M.Ö. 820/800-550y›llar›na çekilmelidir. Yeni kronoloji için söz alan O.W. Musceralla bu tarihlemenin 100 y›l kadar yukar›tafl›nmas›n›n, tahrip tabakas›nda ele geçen bütün arkeolojikmalzemenin tarihlemesini de¤ifltirece¤ini, bu10 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANnoktada tümülüs buluntular›n›n dikkatle de¤erlendirilmesigerekti¤ini, özellikle tümülüs ve tahrip tabakas›ndaele geçen fibulalar›n tarihlemede önemli kriteroldu¤unu vurgulad›. O. W. Muscarella, çevre bölgelerdeyap›lan kaz›lar›n stratigrafisi ve buluntular›n›nyeni C 14 ve Dendrokronolojik çal›flmalar› tam desteklemedi¤iniörneklerle aç›klad›. Daha sonra bu analizleriyapan Peter Ian Kuniholm daha önceki çal›flmalar›ndada çeflitli tarih sapmalar› oldu¤unu belirterek,tahrip tabakas›nda ele geçen arkeolojik malzemelerinstil kriti¤i yöntemiyle mutlaka eski kronoloji çerçevesindede¤erlendirilmesi gerekti¤ini ve Tahrip Tabakas›için M.Ö. 700 civar›n›n do¤ru bir tarihleme oldu¤unusavundu. Oturumun di¤er konuflmac›lar› Gordionkaz› ekibinden R. C. Henrickson ve L. Roller idi.Henrickson, ‘The Mid-first Millennium at Gordion:Phrygians, Lydians and Persians’ adl› bildirisiyle kaz›buluntular› ›fl›¤›nda Gordion’un M.Ö. 1. biny›l›n ortalar›ndaFrigler, Lidyal›lar ve Persler’in oluflturdu-¤u farkl› kültürel yap›y› de¤erlendirdi. Roller ise,‘Towards the Formation of a Phrygian Iconography inthe Early Iron Age’ bafll›¤›yla Gordion kaz›lar›nda elegeçen tafl bloklar üzerine kaz›ma tekni¤inde yap›lm›flresimlerden yola ç›karak, Erken Demir Ça¤’da Frigikonografisinin oluflumu ve buna ivme kazand›rankomflu kültürleri inceledi. Ayn› günün son oturumundaMehmet Ifl›kl›, ‘Erzurum Region in the Early IronAge: New Observations’ adl› bildirisinde ErzurumBölgesi Erken Demir Ça¤›’n›n, kronolojisi ve stratigrafisinide¤erlendirdi. Bu oturumun di¤er konuflmac›lar›,Efes Kaz› ekibinden M. Kerschner, A. Bammerve U. Muss, özellikle Efes’in Erken Demir Ça¤ buluntular›üzerine ilginç bildiriler sundular. Kerschner (TheLate Bronze Age and Early Iron Age Ceramic WaresFound at Ephesus and Their Relation to Other AnatolianSites), Efes kaz›lar›nda ele geçen Geç Tunç Ça¤ve Erken Demir çanak çömlek örneklerini takdimettikten sonra bu malzemenin Anadolu’daki di¤er yerleflimmerkezleri ile mukayesesini yapt›. Bammer (IronAge Architecture and Nature at Ephesos), EfesArtemision kaz›lar›nda ortaya ç›kart›lan Demir Ça¤yap› kal›nt›lar› ›fl›¤›nda dönemin mimari özelliklerinivurgulad›. U. Muss ise (Early Iron Age Terra-cottasfrom the Artemision at Ephesus) Artemision kaz›lar›ndabulunan Erken Demir Ça¤ terra cottalar›n› yap›mtekni¤i ve stil aç›s›ndan de¤erlendirerek ça¤dafl› çevrekültürler ile karfl›laflt›rd›.Sempozyumun üçüncü günü, Friglerin en önemli kaletipi yerleflmelerini ve kaya an›tlar›n› bar›nd›ran FrigVadileri Yaz›l›kaya Midas Vadisi ve Köhnüfl Vadisi’netam günlük gezi düzenlendi.Sempozyumun son gününün ilk oturumunda konuflanTaciser Sivas, ‘Observations on Phrygian SettlementPattern in Western Phrygia in the Light of 2001-2003Surface Survey’ adl› bildiri sundu. Sivas, bildirisindeFrig yerleflmeleri ve kaya an›tlar›n›n Eskiflehir, Kütahyave Afyonkarahisar il s›n›rlar› içindeki yay›l›malan›n›n saptanmas›na yönelik olarak 2001 y›l›ndanitibaren bölgede yürütmekte oldu¤u yüzey araflt›rmalar›n›nsonuçlar›n› zengin görsel malzeme eflli¤indetan›tt›. Özellikle daha önce hiç araflt›r›lmam›fl olanSivrihisar ve Günyüzü Da¤lar›n›n eteklerindeki bereketliova ve vadilerde saptam›fl oldu¤u yeni Frig yerleflmelerive kaya an›tlar›na dikkat çekti. Sivas, yürütmekteolduklar› yeni araflt›rmalar›n, ünlü araflt›rmac›C. H. E. Haspels’›n Frig araflt›rmalar›na yön verende¤erli çal›flmas›n› bir ad›m daha ileri götürdü¤ünü,Frig yerleflmelerinin sadece Da¤l›k Frigya Bölgesi iles›n›rl› olmad›¤›n›, özellikle baflkent Gordion ile Midasfiehri aras›nda bir geçifl bölgesi olan Sivrihisar ve çevresininde kalabal›k bir Frig nüfusunu bar›nd›rd›¤›n›vurgulad›. ‹kinci konuflmac› Susanne Berndt-Ersöz,‘Phrygian Rock-cut Step Monuments: An Interpretation’bafll›¤›nda arkeoloji literatüründe “Frig kayaaltarlar›” olarak bilinen basamakl› kaya yap›lar›ndanörnekler vererek, bunlar›n tipolojisi ve ifllevleri üzerineyeni görüfller ileri sürdü. Berndt’e göre bunlar,görünmeyen ilahi gücü simgeleyen kaya tahtlar›d›r vebu yap›lar ile ba¤lant›l› kaya çanaklar›, platform, sekive nifl gibi elemanlar basamakl› yap›lar›n kült törenleriile yak›n iliflki içinde olduklar›n› göstermektedir.Berndt, ayr›ca bu yap›lar›n bir bölümünde en üst basama¤›ngerisinde yer alan çift idol kabartmalar›ndanbirini Friglerin Ana Tanr›ças› Matar, di¤erini ise Hititdini gelene¤inin Frig dinine uzanan etkisi çerçevesinde,Baba Tanr› (Ata) olarak yorumlayarak Frigdininde, tart›flmaya aç›k yeni bir görüfl getirdi.Oturumun di¤er konuflmac›lar› Catherine Draycott,Pillar Tombs and Dynasts in Archaic Lycia, U. Kelp,‘Elements of Phrygian Monuments in Hellenistic andRoman Times ve Ursula C. Seidl ‘Kubaba of Karkam›flat Olympia’ adl› bildirileri sundular. Sempozyumunö¤leden sonraki son oturumunda, Hermann Genz,‘Late Iron Age Occupation on the Northwest Slope atBo¤azköy’ adl› bildirisinde yeni kaz›lar ›fl›¤›nda Bo¤azköyGeç Demir Ça¤› hakk›nda bilgi verip, buluntularçerçevesinde ‹skit-Kimmer ba¤lant›lar›na de¤indi.Hakan Sivas, T. Sivas ile birlikte Bat› Frigya Bölgesi’ndeFrig yay›l›m alanlar›n›n saptanmas›na yönelikolarak yürüttükleri yüzey araflt›rmalar›nda tespitedilen yeni Frig merkezlerinde toplanan Frig griçanak çömleklerini ‘Phrygian Grey Ware from WesternPhrygian Survey’ bafll›¤›nda sundu. Sivas, farkl›merkezlerde ele geçen çanak çömlek örneklerini formlar›nagöre tipolojik olarak gruplayarak bunlar›n hamurözellikleri hakk›nda bilgi verdi. Ayr›ca, bu malzemeyikaz› heyet üyesi olarak yer ald›¤› fiarhöyük kaz›s›ndatabaka buluntusu olarak ele geçen Frig gri çanak çömlekleriile karfl›laflt›rd›. Sempozyumun son konuflmas›n›,TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 11

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANsempozyum sekreteri Prof. Dr. Altan Çilingiro¤lu yapt›.Çilingiro¤lu ‘Grain, Weapon and Fire: A Combinationin the Urartian Cultic Ceremonies’ bafll›kl› konuflmas›nda,Van-Ayanis kaz›lar› ›fl›¤›nda Urartu Dini veKültleri hakk›nda kimi de¤erlendirmeler sundu.Özellikle Ayanis-Haldi Tap›na¤› duvar kenarlar›ndasaptanan yakma yerleri ve içlerinden bulunan silahlar,Urartular’›n yeni bir özelli¤ine iflaret eder. Tanr›larakurbanlar yan›nda silahlar da adanm›flt›r. Konuflmac›bu çerçevede Urartular’da ateflin dinsel bir karakteriolabilece¤i üzerinde durdu.Sempozyum Charles Burney taraf›ndan yap›lan kapsaml›bir de¤erlendirme konuflmas› ile sona erdi.Erkan KonyarK›rklareli Kültür Sektörü Projesi veHalkla Buluflma1980 y›l›ndan bu yana ‹stanbul Üniversitesi PrehistoryaAnabilim Dal› ad›na Prof. Dr. Mehmet Özdo¤antaraf›ndan sürdürülen kapsaml› ve çok yönlü araflt›rmaprojeleri 25. y›l›n› geride b›rakmak üzere. Halensüren proje kapsam›nda K›rklareli’nin hemen hementümü taranarak, ildeki kültür varl›klar›n›n envanteriç›kart›lm›fl, M.Ö. 1. biny›la ait Tafll›cabay›r ve M.Ö. 4.biny›la ait Tilkiburnu mevkiinde kurtarma kaz›lar›gerçeklefltirilmifltir. 1993 y›l›nda bafllayan ve halendevam eden, K›rklareli Höyü¤ü kaz›lar› ise, il merkezininhemen güneyinde yer alan Afla¤›p›nar ve Kanl›-geçit mevkiilerinde sürdürülen genifl kapsaml› birarkeolojik çal›flmad›r. Bunlar›n d›fl›nda, proje ile ba¤lant›l›olarak K›rklareli kentsel kültür varl›klar›, K›rklareliili k›rsal kültür varl›klar›, Istranca Bölgesi megalitikan›tlar›, Istranca Bölgesi tarihi madencili¤i ileK›rklareli Müze Müdürlü¤ü taraf›ndan bafllat›lanDemirköy maden ifllikleri, Vize Antik Kenti ve K›rklareliTümülüsleri gibi çal›flmalar da K›rklareli’niuygarl›k tarihi içindeki yerinin anlafl›lmas›na katk›sa¤layacak di¤er çal›flmalar› oluflturur. Bilimsel niteliktekibu projelerin yan› s›ra Ahmetçe Köyü’ndeinflas›na bafllanan “K›rklareli Arkeolojik Araflt›rmaMerkezi”, ildeki çal›flmalar›n tek merkezeden yürütülmesinisa¤layacak bir giriflim niteli¤indedir.Söz konusu tüm çal›flmalar, elde edilen sonuçlar›n ilinsosyal ve ekonomik zenginli¤ine kazand›r›lmas› veböylelikle ça¤dafl anlay›fla uygun bir “Kültür Sektörü”oluflturulmas› fikirini do¤urmufl ve bu kapsamda birdizi çal›flma planlanm›flt›r. Bunun ilk ad›m› olarakbölgede çal›flan bilim insanlar› ile burada yaflayanlar›bir araya getiren ve kültür sektörü ile ilgili ileriye yönelikçözümlerin arand›¤› bir toplant› düzenlenmifltir.27 Kas›m 2004 tarihinde, K›rklareli Hareketi derne-¤inin katk›lar›yla düzenlenen ve K›rklareli halk›n›ngenifl kat›l›m› ile gerçekleflen toplant› bölgede çal›flanbilim insanlar›n›n bildirileri ile bafllanm›fl, yukar›das›ralanan beklentiler çerçevesinde kat›l›mc›lar›n önerive sorunlar›n›n tart›fl›ld›¤› forum ile devam etmifltir.Bir anlamda bilim insan›n›n sorumlulu¤u dahilinde,bilginin paylafl›ld›¤› bu toplant›da kültür varl›klar›n›nkorunmas›, yaflama kazand›r›larak gelecek kuflaklaraaktar›lmas› konusunda, onlarla birlikte yaflayan insanlar›nsorumlulu¤u üzerinde durulmufltur.Al›fl›lagelmiflin aksine bir bilgilendirme toplant›s› görünümütafl›mayan toplant›da birçok öneri tart›fl›lm›fl veözellikle kentteki sivil toplum örgütlerinin kat›l›m›ylagerçeklefltirilecek bir toplant› karar› al›nm›flt›r. Bunund›fl›nda tarihsel dokusunu koruyan, kent merkezindekiYayla Mahallesi’ni koruma ve buradaki yap›lar›nrestorasyonu kararlaflt›r›lm›flt›r. Ayr›ca kentteki arkeolojikören yerleri için haz›rlanan Aç›khava Müzesiprojeleri de de¤erlendirmeye al›nm›flt›r.Al›nan tüm kararlar›n d›fl›nda K›rklareli’nde gerçeklefltirilentoplant›, bir kentin yaflayanlar›yla, ülkemizinbirçok yerinde oldu¤u gibi, orada herkesten habersizçal›flan bilim insanlar›n› bir araya getirmesi bak›mdanönem tafl›maktad›r. Di¤er taraftan toplant›n›n, kültürvarl›klar›n›n devlet otoritesinden çok, yerel insanlar›nsahip ç›kmas› sayesinde korunabilece¤i ve bu konudainsanlar›n bilinçlendirilmesinin zorunlu oldu¤unuortaya koydu¤u, vurgulanabilir.Necmi KarulStrukturierung & Datierung in derhethitischen Archäologie, Voraussetzung-Probleme-Neue Ansätze,Workshop Alman Arkeoloji Enstitüsü‹stanbul26 ve 27 Ekim 2004 tarihlerinde, Alman ArkeolojiEnstitüsü ‹stanbul fiubesi’nin 75. kurulufl y›ldönümünedeniyle, “Hitit Arkeolojisi’nde Bölümlendirme veTarihlendirme: Önflartlar-Problemler-Yeni Yaklafl›mlar”konulu uluslararas› bir Workshop düzenlenmifltir.Organizasyonu Dirk Paul Mielke, Ulf-Dietrich Schoopve Jürgen Seeher üstlenmifllerdir. Konu, Hitit Arkeolojisi’niyak›n zamanda artarak ilgilendiren bir problemolarak seçilmifltir. Geçmifl zamanda yap›lan uygulamalar,yaz›l› kaynaklardan edinilen bilgilerin direktolarak arkeolojik buluntulara aktarman›n problemoluflturabilece¤ini, hatta yanl›fl sonuçlara neden olabilece¤inigöstermifltir. Bugün art›k Hitit Arkeolojisi’ndegelinen durumu tespit etmenin ve bu bilim dal›n›,yaz›l› belgelere endeksli araflt›rmalara olan ba¤›ml›l›-¤›ndan kurtarman›n zaman› gelmifltir. Do¤al olarakher iki bilim dal›n› birbirinden tamam›yla koparmakamaçlanmamaktad›r. Workshop bu konu ile ilgili geniflyelpazeli görüfllere yer vermifltir. Bununla birlikte as›la¤›rl›k noktas›n› do¤al olarak arkeolojik araflt›rmalar12 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANoluflturuyordu, yani Hitit maddi kültürünün bölümlendirilmesi.Hem konu ile ilgili bilinen problemlere,hem de imkân dahilinde olan çözüm önerilerine dikkatçekmeyi amaçlanm›flt›r.Jörg Klinger, filolog olarak Hitit metinlerin, arkeolojidekiönemi üzerinde durdu. Andreas Müller-Karpe,do¤a bilimlerinin tarihleme konusundaki etkisi ve s›n›rl›oluflunu tart›flt›. Jak Yakar, Hitit kültürünün y›k›l›fldönemine dair bilgiler verdi. Dirk-Paul Mielke EskiHitit Dönemi, arkeolojik malzemelerin tarihlendirmesindebulunan uyuflmazl›klara dikkat çekti. Belk›sDinçol, Hitit Krallar›’n›n hükümdarl›k dönemlerininkesin kronolojisinin hâlâ ne denli problemli oldu¤unugösterdi. Suzanne Herbordt, Hitit mühürcülük araflt›rmalar›n›nbugünkü durumu hakk›nda bilgi verdi. DaliahBawanypeck, Niflantepe arflivinin mühür deposundanelde edinilen bilgileri anlatt›. Asl› Özyar, Hitit sanattarihi araflt›rmalar›nda gelinen durumu özetlerken;Andreas Schachner, mimarl›k araflt›rmalar›; HermannGenz ise, Hitit Bölgelerine getirilen ithâl malzemelerhakk›ndaki bilgilerimizi özetlediler. Jürgen Seeher,baflkent Hattu‡a’n›n kronolojik geliflimi üzerindekiyeni tasar›mlar›n› sundu. Çanak-çömlek araflt›rmalar›ndada geliflmeler kaydedildi, özellikle de istatistikselkullan›mlar›nda: Vuslat Müller-Karpe, Kuflakl›’dakiyeni sonuçlar hakk›nda; Robert C. Henrickson, GeçBronz Ça¤›’ndaki Gordion hakk›nda; Tadashi Katsuno,Kaman Kalehöyük hakk›nda; Marie-Henriette Gates,Kinet Höyük hakk›nda; Éric Jean, Mersin-Yumuktepehakk›nda; Erkan Konyar, ‹mikufla¤› hakk›nda ve busat›rlar›n yazar› Bo¤azköy hakk›nda bilgi verdi. AnnGunter ise, Workshop’un son konuflmas›nda, Hitit etkialan›n›n s›n›r bölgelerindeki Hitit maddi kültürü üzerinekonufltu.Bu workshop yeni bir yöne do¤ru bir ilk ad›m olarakde¤erlendirilmelidir. Bilim dallar›n›n, hangi problemlerlekarfl› karfl›ya olduklar› ve geliflmenin ne yöndeilerleyece¤ini bize göstermifltir. Sonuçlar›n› sab›rs›zl›klabekliyoruz. Workshop’da sunulan bildiriler,Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün özel bir cildi olarakyay›nlanacakt›r. O zamana kadar bildiri özetleriniWorkshop’un web sitesinde okuyabilirsiniz:http://www.hethiter-workshop.deUlf-Dietrich Schoop“Aslantepe-‹ktidar›n Kökenleri” SergisiMalatya Aslantepe Höyü¤ü’nde 1932 y›l›nda bafllayankaz›lar›n ard›ndan yerleflme Geç Hitit Dönemi heykelve kabartmalar› ile ünlenmiflti. Roma La SapienzaÜniversitesi taraf›ndan 1961 y›l›nda üstlenilen araflt›rmalarise höyü¤ün tarihöncesi dönemlerinin ayd›nlanmas›n›sa¤lam›flt›. Böylece M.Ö. 3800-3000 y›llar› aras›natarihlenen, dünyan›n bilinen en eski saray yap›s›da dahil olmak üzere bir çok yeni veriye ulafl›ld›.Evrensel kültür tarihinin en önemli dönüflümlerden biriolan devletin ortaya ç›k›fl süreci, Aslantepe’de de izlenebilmektedir.Aslantepe Höyü¤ü’nde yap›lan kaz›lar,M.Ö. 4200 y›llar›ndan itibaren, devlet kavram›n›n, tümgöstergeleri ile Mezopotamya’ya rakip olarak geliflti-¤ini ortaya ç›kar›r. Do¤u Anadolu’nun bu verimli vezengin bölgesinde geliflen uygarl›k, yeni bir yönetimmodelini yans›tman›n yan› s›ra bürokrasi, yaz›, organizeticaret, ordu ve seri üretim gibi bir çok kavram›narkeolojik izlerini de tafl›maktad›r. 40 y›l› aflk›n süredirdevam eden çal›flmalar Mezopotamya’da sistemintap›na¤a ba¤l› ekonomi ve sosyal düzen içerisindegeliflme gösterirken, Malatya Aslantepe’de krall›k sisteminingeliflti¤ini, bütün ayr›nt›lar›yla ortaya koyar.Gerek uygarl›k tarihimizin anlafl›lmas›na, gerekse ülkearkeolojisine büyük katk›lar sa¤layan Aslantepe kaz›-lar›, kaz› baflkan› Prof. Dr. Marcella Frangipane ve‹talyan ekibinin düzenledi¤i bir sergi ile tan›t›ld›. RomaLa Sapienza Üniversitesi’nin kuruluflunun 700. y›l›nedeniyle düzenlenen etkinlikler kapsam›nda aç›lansergi, “Aslantepe-‹ktidar›n Kökenleri” ad›n› tafl›yordu.Roma’n›n, tarihi Traianus Agoras›’nda (Mercati diTraiano) Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ve Malatya Müzesi’nindeste¤i ile oluflturulan sergi 9 Ocak 2005 tarihinekadar aç›k tutulmufltur. Bu çal›flma, arkeolojikbuluntular›n yan› s›ra foto¤raf, maket, çizim, resim veanlat›m panolar› ile ça¤dafl bir sergileme anlay›fl›n› yans›tmaktad›r.Sergiye ek olarak bir de katalog yay›nlanm›flt›r. Prof.Frangipane’nin yay›na haz›rlad›¤› “Arslantepe alleorigini del potere” adl› bu katalog, sergiyi tan›tmaktançok Aslantepe’yi anlatan bir kitap niteli¤indedir. Detaylar›http://www.arslantepe.it adresinde bulunabileceksergi ile, Aslantepe’nin Anadolu uygarl›k tarihineyapt›¤› katk›, kolay anlafl›l›r bir flekilde sunulurken,gezenlerin be¤enisini toplayarak, ülkemizin tan›t›m›-na büyük katk› sa¤lam›flt›r.Gre Virike Kaz›lar›Necmi KarulF›rat nehri üzerine kurulan Karkam›fl Baraj Gölü s›n›rlar›içerisinde kalan Gre Virike’de kurtarma kaz›lar›1999-2001 y›llar› aras›nda Kültür Bakanl›¤›’n›n izni,Devlet Su ‹flleri’nin mali deste¤i ve Ortado¤u TeknikÜniversitesi’nin organizasyonu çerçevesinde HacettepeÜniversitesi’nden bir ekip taraf›ndan fianl›urfaMüzesi ile ortak yürütülmüfltür. Karkam›fl’›n yaklafl›k10 km kuzeyinde yer alan çak›l tepe üzerine, M.Ö. 3.bin bafllar›nda infla edilen teras 50 x 35 m boyutlardad›rve etek kesiminde 2 m yükseklikte bir bazaltduvar ile desteklenmifltir.Teras›n kuzeydo¤u kesimine yerlefltirilen 1.20 mderinlikte iki dörtgen havuz ile güneybat› yamaçTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 13

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANkesimine yerlefltirilen bir bazalt kanal ile buna ba¤l›dört çukur, Dönem I’de kullan›lm›flt›r (Erken TunçÇa¤› I-II). Çukurlar içinden adak figürinleri, tah›l vehayvan kemikleri, kanal içinden de tah›l ele geçmifltir.Çukurlar›n kapak tafllar› ile kanal üst örtü tafllar›aras›ndaki s›val› bölümde, içleri kül dolu küçük çukurcuklara盤a ç›kart›lm›flt›r. Güneybat› kesime iri bazaltbloklarla infla edilen merdivenli tunel, yer alt›ndakibir p›nara ulaflmaktad›r.Tepe üzerine iri kireçtafl› bloklarla infla edilmifl üç dizimekân Dönem IIA’da kullan›lm›flt›r (Erken Tunç Ça¤›III). Küçük boyutlu bu mekânlar›n üzerleri aç›k b›rak›lm›flolup, tabanlar› üzerinde bulunan kireç s›val›çukurlarda kül ya da dipleri delinmifl çömlek parçalar›,en büyük boyutlu mekân›n taban› üzerinde çoksay›da mutfak kab› bulunmufltur. Bat›daki iki mekândizisinin kuzeyinde yo¤un tahribat görmüfl iki odamezara ait duvar kal›nt›lar› bulunmufl, do¤udaki odadizisinin ise bir oda mezara ba¤land›¤› görülmüfltür.Oda mezar komplekslerinin üzerine ya da yanlar›nab›rak›lm›fl yedi farkl› tipte 10 bebek ve küçük çocukmezar›, (Dönem II B) Erken Tunç Ça¤› IV’e tarihlenmektedir.Kerpiç teras›n güneydo¤u yamaç kesimindesaptanan bir aç›k hava mutfa¤› da bu mezarlarla ça¤daflt›r.Ortalama 9000 ton a¤›rl›¤›ndaki kerpiç teras ile destekduvarlar›nda kullan›lan bazalt bloklar›n yaklafl›k 6 kmmesafedeki Karada¤’dan getirilmesi için harcananemek, bu yap›ya özel bir önem verildi¤ini göstermektedir.Gre Virike’de günlük yaflam›n geçti¤i herhangibir kal›nt› bulunmam›fl, bu alan›n normal bir mezarl›kolarak kullan›ld›¤›n› düflündürecek say› ve tiptemezara da rastlanmam›flt›r. Dönem I’de kullan›lankanal ve buna ba¤l› kurban çukurlar›n›n; su, atefl vetah›l›n birlikte kullan›ld›¤› bir ritüel alan› oldu¤u,Dönem II A oda mezar komplekslerinin de toplumdaön planda bulunan, olas›l›kla zengin ya da yöneticis›n›fa ait bireylerin mezarlar› ile bu kiflilerin ruhlar›nasu, yiyecek ve tütsü sunulmas›nda kullan›lan sunuodac›klar›ndan oluflan, an›t mezar kompleksleri oldu-¤u düflünülmektedir. Bu tipte birer kompleks yap›oluflturan oda mezarlar Tilmen Höyük, Tell Ahmar,Jerablus Tahtani, Umm el-Marra, Tell Banat, TellChuera, Ur Kral Mezarlar› gibi an›t mezarlar aras›ndayerini alm›flt›r. Dönem II A’da bu komplekslerin çevresineb›rak›lan bebek ve çocuk mezarlar›n›n yedi farkl›tipte olmalar› da bu merkezin özel önemini vurgulamaktad›r.Kuzey Suriye ve Kuzey Mezopotamya’dakibenzeri an›t mezarlar çevresinde de bu tip “uydu mezarlar”bulunmufltur. Teras›n güneybat› kesimindeki merdivenliyap› ile ulafl›lan kaynak suyu da benzeri ça¤daflmezarl›klarda görüldü¤ü gibi, mezarlara sunulanve törenler s›ras›nda kullan›lan temiz kaynak suyunusa¤lam›fl olmal›d›r.Çivi yaz›l› kaynaklarda, ilkbaharda do¤an›n canlanmas›n›nkutland›¤› yeni y›l bayram› (Akitu) flenliklerindeve sonbaharda hasat ve ölüler bayram›na (Abu) iliflkinyas törenlerinde tanr›lara ve ölü ruhlar›na temiz14 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLERGre Virike Kaz›lar›ndan Genel Bir Görünüm

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANkaynak suyu, yiyecek ve tütsü sunuldu¤undan sözedilmektedir. Gre Virike’deki kurban çukurlar› ilebazalt kanal›n oluflturdu¤u kompleksin bereket kültüçerçevesinde, havuzlar›n ya¤mur kültü, oda mezarkomplekslerinin de ölü kültü çerçevesinde kullan›lm›flolabilece¤i düflünülmektedir. Gre Virike’nin Karkam›flBaraj Gölü dolum alan›n›n ortas›nda yer almas›,ça¤dafl höyüklere olan mesafesinin fazla olmamas›(en uzun mesafe 17 km) ve çevresindeki küçük yerleflimbirimlerinde yaflayan insanlar›n en fazla birkaçsaatlik yürüme mesafesinde olmas›, buran›n merkezibir ritüel alan olarak kullan›lm›fl olabilece¤ini göstermektedir.Buradaki teras›n ve ba¤lant›l› yap›lar›ninflaas›nda kullan›lan büyük miktardaki malzeme ilegereken ifl gücü, Gre Virike’nin çevre halk› için önemlibir merkez oldu¤u izlenimini b›rakmaktad›r.KaynakçaÖkse, A. T.1999 “Gre Virike 1998 Araflt›rmas›” Il›su ve Karkam›flBaraj Gölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik KültürVarl›klar›n› Kurtarma Projesi 1998 Y›l›Çal›flmalar›, Ankara: 119-155.2001 “Gre Virike 1999 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl BarajGölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik KültürVarl›klar›n› Kurtarma Projesi 1999 Y›l›Çal›flmalar›, Ankara: 263-307.2002 “Gre Virike 2000 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl BarajGölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik KültürVarl›klar›n› Kurtarma Projesi 2000 Y›l›Çal›flmalar›, Ankara: 241-285.2002 “Gre Virike: F›rat Kenar›nda Bir MÖ. 3. BinKutsal Alan›” Hacettepe Üniversitesi EdebiyatFakültesi Dergisi 19-2: 53-74.Bask›da “Gre Virike 2001 Kaz›s›” Il›su ve Karkam›fl BarajGölleri Alt›nda Kalacak Arkeolojik Kültür Varl›klar›n›Kurtarma Projesi 2001 Y›l› Çal›flmalar›.Ökse, A. T. – E. Bucak2001 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 1999 KurtarmaKaz›s›” 22. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 191-202.2002 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 2000 KurtarmaKaz›s›” 23. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 151-162.2003 “Karkam›fl Baraj› - Gre Virike 2001 KurtarmaKaz›s›” 24. Kaz› Sonuçlar› Toplant›s›: 359-368.Emar Kaz›lar›A. Tuba ÖkseEbla ve Mari belgelerinde ad›na çok s›k rastlananticaret flehri Emar, Halep’le Raqqa aras›ndaki karayolununtam ortalar›nda, F›rat Nehri k›y›s›nda yer al›r.Dörtgene yak›n bir alana yay›lan flehir, ‹lk TunçÇa¤›’ndan (‹TÇ) Eyyubiler Dönemi’ne kadar yerleflmebuluntular› vermektedir. Emar’daki ilk bilimselkaz›lar J.-C. Margueron baflkanl›¤›nda yap›lm›flt›r.Assad Baraj›’n›n yap›m› dolay›s›yla bir kurtama kaz›-s› niteli¤inde olan bu kaz›larda 1972 ve 1976 y›llar›aras›nda Geç Tunç Ça¤›’na (GTÇ) tarihlenen yap›kal›nt›lar› ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu kaz›larda yaklafl›k900 kadar, ço¤u Akkadca olan kil tabletler de bulunmufltur.Assad Baraj Gölü’nün dolmas›ndan sonra höyü¤ünüçte ikisi su alt›nda kalm›flt›r. Bugün halen su üzerindekalan bölüm flehrin en yüksek kesimi olup; bat›yado¤ru yükselen bir kayal›k üzerine kurulmufltur. Builk kaz›lar›ndan sonra koruma alt›na al›nmayan höyükte,kil tablet bulmak amac›yla kaçak kaz›lar bafllam›flt›r.Kaçak kaz›lardan gelen bir çok kil tablet bugünAmerika, ‹srail ve Japonya’da özel kolleksionlardabulunmaktad›r.1992 ve 1995 y›llar› aras›nda DGA (La DirectionGénérale des Antiquietés et des Musées de Syrie) veHalep Üniversitesi taraf›ndan kaz› çal›flmalar›na Dr.Shawki Sha’ath ve Dr. Farouk Ismael’in bilimsel baflkanl›¤›alt›nda tekrar bafllanm›flt›r. Bu kaz›lar›, 1996y›l›ndan itibaren Almanya’n›n Tübingen Üniversitesi’ndenDr. Uwe Finkbeiner ve DGA’n›n ortaklaflayapt›¤› kaz›lar izlemektedir. 1996, 1998, 1999, 2001ve 2002 y›llar›nda gerçeklefltirilen befl Alman-Suriyeortak kaz›lar›nda daha önce Frans›z Arkeologlar taraf›ndangözlenen GTÇ kal›nt›lar›n›n yan› s›ra ‹TÇ veOrta Tunç Ça¤›’na (OTÇ) ait tabakalar da tesbit edilmifltir.Emar’›n ‹TÇ yap› kat›, Kuzey Suriye’nin ‹TÇ IVbkat›na tarihlenmektedir. Bu yap› kat›nda bir yamacakurulmufl olan birbirine ba¤l› odalar bulunmufltur. Buodalardan in situ çanak çömlek ve küçük buluntulargelmektedir. Odalar bir çesit Pisé tekni¤inde yap›lm›flduvarlara sahiplerdir. Büyük bir ihtimalle genifl birkomplekse ait olan odalar›n güney k›s›mlar›, daha geçdönemde yap›lm›fl olan bir glacis taraf›ndan kesilmektedir.Yaklafl›k dört metre kal›nl›¤›ndaki OTÇ tabakalar› birderin açmada tespit edilmifltir, ama henüz genifl biralanda kaz›lmam›flt›r. Bu açman›n yan› s›ra, yine OTÇ’ye tarihlenen bir sur, flehrin güneyinde ve bat›s›ndasaptanm›flt›r. Tafl temelli ve kerpiç duvarl› olan suryaklafl›k 2,5 m geniflli¤inde olup, büyük bir ihtimallebelirli aralarla yap›lm›fl burçlara sahipti. Bat›da tespitedilen surun iç k›sm›nda, sura bitiflik olarak yap›lm›flocak ve tand›rlar, ayr›ca yerlerdeki direk çukurlar›,buran›n, ev olarak kullan›lmas›ndan daha çok, aç›kavlu biçimde kullan›ld›¤›n› düflündürmektedir.GTÇ’ye ait olan yap›lardan, flehrin en yüksek k›sm›olan bat› ucundaki iki tap›nak ve “Oberstadt” (Yukar›fiehir) olarak adland›r›lan bölümde ortaya ç›kar›lanevler say›labilir. Ba’al ve “A‡tarte” ad›na yap›lm›flolan tap›naklar, bu çevre için çok tipik olan AntaTap›na¤› plan›nda yap›lm›fllard›r. ‹lk olarak 1970’liy›llarda tespit edilen bu tap›naklar, kaçak kaz›larcaTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 15

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDANoldukça tahrip edilmifllerdir. Alman-Suriye kaz›lar›ndatap›naklar temizlenerek yeniden çizimleri yap›lm›fl vegirifl bölümlerinde kaz›lara bafllanm›flt›r. Ba’al Tap›-na¤›’n›n eski bir kat›n›n yan› s›ra bir terasa sahip oldu-¤u ve teras önünde yer alan merdivenlerle de tap›naklaravlusuna inildi¤i tespit edilmifltir. “A‡tarte” Tap›na-¤›’ndan da merdivenlerle avluya iniliyordu, fakat Ba’alTap›na¤›’n›n aksine buradaki merdivenler antalararas›nda bafllamaktayd›. GTÇ evleri “Emar Evi” plan›nda,yani bir ön avlu ve buradan girilebilen iki arkaodaya sahip bir biçiminde yap›lm›fllard›r. Bu evlerdengelen küçük buluntular, Emar’›n kuzeyinde bulunanMunbaqa flehrinin Mittani Dönemi buluntular›na benzemektedir.Hitit Ça¤›’na ait buluntular höyük yüzeyindenele geçmektedir. En önemlileri aras›nda LuwiHiyeroglifli iki damga mühür say›labilir.Helenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinde Barbalissosad›yla tan›nan flehir Araplarca, Balis olarak adland›r›lm›flve 1261 tarihinde Mo¤ollar taraf›ndan tahrip edilmifltir.Balis kaz›lar› yine 1970’li y›llarda A. Raymondbaflkanl›¤›nda yap›lm›flt›. Baraj gölünün dolmas›ndansonra sadece iki savunma kulesi ve bu ikisi aras›ndauzanan sur haricinde tamam›yla baraj gölü alt›nda kalanBalis’teki yeni çal›flmalar, Prof. Dr. Thomas Leisten’›nbilimsel baflkanl›¤›nda Amerika’n›n Princeton Üniversitesitaraf›ndan gerçeklefltirildi.Baraj gölünün yol açt›¤› dalgalarca altlar› oyulanyaklafl›k 18 m yüksekli¤indeki kuleler, (Praetorium vegüneydo¤u kulesi) Dr. Uwe Finkbeiner baflkanl›¤›ndaAlman D›fliflleri Bakanl›¤›, Würth Vakf› ve TübingenÜniversitesi Dostlar› Derne¤i’nce verilen ba¤›fllarlarestore edilmifl ve çökmeleri engellenmifltir.Tunç Ça¤lar›’ndan sonra flehrin bat› k›sm›, özellikleGeç Roma Ça¤›’nda mezarl›k olarak kullan›lm›flt›r.Mezarlar, kaçak kaz›larca tahrip edilmifl olmalar›nara¤men, tahribat s›ras›nda gözden kaçan fibula veyacam flifleler gibi buluntularla, Geç Roma Dönemihakk›nda halen bilgiler vermektedirler.Alman Araflt›rma Derne¤i’nce (Deutsche ForschungGemeinschaft) finanse edilen 1996 ve 2002 aras›ndasürdürülen Alman-Suriye kaz›lar›, flu s›ralarda yay›nahaz›rlanmakta olup, stratigrafi ve mimarisi Dr. UweFinkbeiner ve Ferhan Sakal M.A., çanak çömle¤iWendy Eixler M.A., küçük buluntular› ve mezarl›¤›yine Ferhan Sakal M.A. taraf›ndan yay›nlanacakt›r.Kaz› hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için;http://www.uni-tuebingen.de/emar adresine baflvurulabilir.Ferhan SakalKaz› - Araflt›rmaAkalan ve Yak›n ÇevresiYüzey Araflt›rmas› - 2004Akalan ve Yak›n Çevresi Yüzey Araflt›rmalar› 6-19Eylül 2004 tarihleri aras›nda iki aflamal› olarak gerçeklefltirildi.Bu dönem çal›flmalar›na araflt›rma heyetiüyesi olarak ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Protohistorya veÖnasya Arkeolojisi Anabilim Dal› Yüksek Lisansö¤rencisi Hüseyin Madenli, stajyer lisans ö¤rencisiMehmet Sa¤›r ile Mimar Ali Kamil Yalç›n kat›ld›.Yüzey araflt›rman›n birinci aflamas›n›, 6-9 Eylül 2004tarihleri aras›nda 4 gün süreyle gerçeklefltirilen Zindankayaaraflt›rmalar› oluflturdu. Zindankaya, Samsunili Vezirköprü ilçesinin 15 km güneybat›s›nda yeralmaktad›r. Esenköy ile Boruk Köyü yolu üzerindebulunan yerleflim Esenköy arazisi içindedir. TavflanDa¤›’n›n bat› ete¤inde Esenler Deresi’nin akt›¤› vadiüzerinde konumlanm›fl olan Zindankaya yerleflmesiad›n› ald›¤›, yaklafl›k 20 m yüksekli¤inde ve 60 x 50 mboyutundaki bir kaya kütlesi etraf›nda yer al›r. Üzerindeifllenerek oluflturulmufl çok say›da basamak oldu¤ugözlenen kaya kütlesinin tepe k›sm›nda, 7 x 4 m boyutundave 5 m derinli¤inde tekne fleklinde oyulmufl birbölüm bulunmaktad›r. Kaya kütlesinin yaklafl›k 300 mkuzeybat›s›nda Evkaya ad› ile an›lan üç sütunlu ve ikiodal› bir kaya mezar› yer almaktad›r. Odalar›n›n önündebir galerisi bulunan kaya mezar›, yaklafl›k 25 myüksekli¤inde ve 50 x 30 m boyutundaki bir kayakütlesinin güney yüzüne oyulmufltur. Zindankayayerleflmesinin ismini ald›¤› kaya kütlesinin yaklafl›k300 m kuzeyinde ise Ziraat Tepesi olarak adland›r›lan20 m yüksekli¤inde ve 80 x 60 m boyutunda bir höyükbulunmaktad›r. Evkaya ve Ziraat Tepesi’ni içine alacakflekilde büyük olan yerleflme ilk saptamalar›m›zagöre, 1200 x 500 m boyutundad›r. Yerleflme kuzeydengüneye do¤ru e¤imli bir arazi üzerine kurulmufltur.Zindankaya yerleflmesinde gerçeklefltirdi¤imiz araflt›rmalarsonucunda Geç Demir Ça¤› ve HelenistikÇa¤’a ait boya bezekli ve yal›n çanak-çömlek parçalar›n›nyan› s›ra, Samsun ilinde Akalan ve Köyiçi Tepesi’ndende bildi¤imiz piflmifl toprak mimari kaplamalevha parçalar› da ele geçti. ‹lk gözlemlerimize göreAkalan ve Köyiçi Tepesi örneklerinden biraz farkl›olan piflmifl toprak mimari kaplama levhalar›, Zindankaya’n›nçok önemli bir Demir Ça¤› yerleflmesi oldu-¤una iflaret etmektedir. Ayr›ca yerleflmenin boyutu dabu durumu destekler niteliktedir.16 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

EstablishmentoftheHybridomasSecretingMonoclonalAntibodiesAgainstCanineDistemperVirusBiZhenwei;WangYongshan;XiaXingxia;SunJing;FanHongjie 544GeneralTopicsNewDirectionfortheVeterinaryMedicalProfesion—CuriculumProposalforSpecialVeterinaryMedicineIsmail,M.N. 547TeachingAnimalWelfarewithanEnvironmentalPerspectiveinMexicoCórdovaIzquierdo,A.;RuizLang,C.G.;SaltijeralOaxaca,J. 550TheUseofBioinformaticsand3DGraphicinTeachingVeterinaryMedicineBouhentalaS.;AlouiN. 552PosterATypicalRabbitProductioninGwagaladaAreaCounciloftheFederalCapitalTeritory,AbujaNigeriaOKE,M A. 557LocalImmuneResponseofAscaridInvasionAfectedIntestineonDiferentFoodSupplementinChickenPilmaneM.;ValdovskaA.;PerecaJ.;KonradeL.;ZitareI.;JemeljanovsA. 559PerformanceofGrowerPigsFedGreenBerseemwithDiferentLevelofGarbageKumarRavindra;KumarAshok;Patel,M. 562ProbioticsandPrebioticsinTreatmentofDiarheaofMinkValdovskaA.;PilmaneM.;KleimaneK. 564EfectofAspergilusnigerandTrichodermalongibrachatiuminDegradabilityofEnergyandCrudeProteinfromAlfalfaGueraLiera,J.E.;Castro,C.S.J.;Córdova,I.A.;Saltijeral,O.J.A.;Gastelum,D.M.A.;Corales,A.J.L.;Lpez,J.L.A.;Moreno,Q.J.;Chvez,C.L.E.;Rodríguez,G.J. 567LiterTypesandHealthofFootPadsinBroilersandFateningTurkeysFedIdenticalDietsAbdElWahab,A.;Kamphues,J. 569ProvidingSupplementalMilkduringLactation:EfectsonSowsandPigletsHealthandPerformancePustalJ.;TraulsenI.;PreiβlerR.;MülerK.;groβeBeilageT.;BriesU.;KemperN. 572ExperimentalStudiesonToxicInteractionofOxytetracyclineandCadmiumThabetA.Ibrahim;DiefyA.Salem;AhmedA.Sharkawy;MahmoudA.Z;MohammedAbdelhadi 575Toxoplasmagondi:EficacyofanIradiatedVaccineAgainstExperimentalInfectionChalengeinWistarFemaleRatsTroncareli,M.Z;Camosi,L.G.;Fornazari,F.;RichiniPereira,V.B.;Silva,R.C.;Langoni,H. 578EfectofAnimalWelfareonReproductiveParametersinDairyCowsCrdovaIzquierdoAlejandro;XolalpaCamposVíctorManuel;RuizLangClaudioGustavo;SaltijeralOaxacaJorgeA.;EspinosaCervantesRomn;CrdovaJimnezCristianAlejandro;JurezMosquedaMaríadeLourdes;MéndezMendozaMaximino;HuertaCrispínRubn;VilaManceraAbel;CansinoAroyoGerardo;LópezNaranjoJoséIsabel;MéndezHernndesWiliam;SnchezAparicioPedro;OlivaresPérezJaime;GueraLieraEulogio 581DetectionofvhAGeneofVibriovulnificusandtrhVirulenceGenesofVibrioparahaemolyticusfromSamplesofOstreaedulisColectedfromtheBlackSeausingaPCRBasedMethodTudorL.;MitrnescuE.;GalisA.M.;PopA. 583ImpactofSelectedClimateParametersontheFootPadHealthStatusofTurkeyPoultsBergmann,S.;Ziegler,N.;Bartels,T.;Hübel,J.;Rauch,E.;Brandl,S.;KrautwaldJunghanns,M.E.;Erhard,M.H. 587AnalysisofEnvironmentalSourcesforStaphylocociinMilkofDairyCowsLenk,M.;Blase,A.;Preiβler,R.;Kemper,N. 590EfectofClimaticFactorsonReproductionofCatleintheMexicanTropicsCórdovaIzquierdoAlejandro;XolalpaCamposVíctorManuel;RuizLangClaudioGustavo;SaltijeralOaxacaJorgeA.;EspinosaCervantesRomn;CórdovaJiménezCristianAlejandro;JuárezMosquedaMaríadeLourdes;MéndezMendozaMaximino;HuertaCrispínRubén;VilaManceraAbel;CansinoAroyoGerardo;LópezNaranjoJoséIsabel;MéndezHernndesWiliam;SnchezAparicioPedro;OlivaresPérezJaime;GueraLieraEulogio 59311

KAZI - ARAfiTIRMAmonolit 8 sütun saptanm›flt›r. Mekân içinde, antik ça¤ya¤›fl rejimini ortaya koyan sedimantasyon dolgusuiçinde çok say›da sütun bafll›k parças› ele geçmifltir.Kuzeydo¤udaki iki sütun üstünde ise in situ durumdakompozit bafll›k bulunmufltur. Bafll›klar, tipolojik aç›-dan oldukça unik örnekleri olufltururlar. Ayr›ca 2000y›l›nda Il›ca’n›n kuzeyindeki A11 salonunda ortayaç›kart›lan antea bafll›klar› ile bezeme aç›s›ndan büyükbenzerlik gösterir. Bafll›klar, ornamentlerinden dolay›M.Ö. II. yy’›n ilk 60 y›l›na tarihlendirilir. Bafll›k dekorasyonuAphrodisias ekolü ile ilintili olabilir. Salonuntavan› 15 çapraz tonozla kapat›lm›flt›. Tonozun alt›ndaise kaburga k›s›mlar›nda akanth yapraklar› daha plastikifllenmifltir. Sar›, yeflil ve mavi renklere a¤›rl›kverilerek daha gösteriflli yap›l›rken di¤er düz hatlar›ndaha sade ifllendi¤i sedimantasyon içinde ele geçensütüko ve fresklerden anlafl›lm›flt›r. Yass› k›yg›n tafl›ndanyap›lm›fl tonozlar ise, daha geç bir dönemdesedimantasyonun üstüne çökmüfltür. Salonun kuzeyindekiA1 salonu ile aras›ndaki tonozlu girifl ve bat›s›ndaA3 mekân›na geçifli sa¤layan k›s›m, 2005 kaz› sezonundaaç›lmas› planlanmaktad›r. Salonun güneyindetonozlu 5 an›tsal girifl tespit edilmifltir. Do¤usundaperistylli avludan bu mekânlara geçifli sa¤layan çiftkanatl› kap› ve 8 basamakl› genifl bir merdiven bulunmaktad›r.Il›ca’n›n kuzeybat›s›ndaki bu iki salonundo¤usunda ard arda s›rlanm›fl mekânlar›n s›n›rlar›2004 y›l›nda tespit edilmifl ancak tümüyle tamamlanamam›flt›r.‹kinci kaz› sektörü, decumanusun üzerinde ve güneyindeyap›lan çal›flmalard›r. Bu alanda elde edilen sonucagöre, temennos duvar›n› aflan güneye ba¤lanan,3 m geniflli¤inde bir yol oldu¤u ortaya ç›kart›lm›flt›r.Klasik ça¤larda yerleflim oldu¤unu daha önceki y›llardasaptad›¤›m›z Paflaköy ile Allianoi’a ba¤lant› sa¤lan›yorolmal›yd›. Ayn› yol güzergâh›ndan Apdal Tepe’den su getiren birkaç evreli kanallarda da ortaya ç›km›flt›r.Dolay›s›yla, Allianoi’un güneyini boydan boyakapatan, 70-75 cm kal›nl›¤›ndaki temennos duvar›ndagösteriflsiz bir giriflin varl›¤› tespit edildi. Decumanusunandezit güney bordürleri üzerindeki tekerlekizleri, bir yolun varl›¤›n› kuflku b›rakmaz.Sonuç olarak, 2004 y›l› Allianoi kurtarma kaz›s›nda;Il›ca’n›n kuzeyinde en az iki yap› evresi oldu¤u anlafl›ld›.Bu evreler, M.Ö. II. yy’›n ilk çeyre¤i ile en geçIII. yy’›n bafl› aras›nda yaflanm›fl olmal›d›r. Daha sonragelen do¤al afetler, A1 ve A2 salonlar›n› hatta kuzeyIl›ca’y› tekrar kullan›lamaz hale getirmifltir. Decumanusungüneyinde ortaya ç›kart›lan yol ise, Allianoi’undo¤u ve bat› girifllerine ek olarak, güneyden de birgirifli oldu¤u ve bu giriflin ba¤l› oldu¤u yolun olas›l›klaPaflaköy’deki antik yerleflime kadar gidebilece¤inigöstermifltir. Çok say›da Roma ve Bizans kerami¤i,cam, kemik ve bronz eser ve 375 bronz, gümüfl vealt›n sikke, küçük buluntu olarak müzeye envanterlenerekteslim edilmifltir.2005 kaz› sezonunda kuzeydeki salonlar›n aç›lmas› vedecumanusun güneyinde ortaya ç›kart›lan yolundevam›n›n tespiti yap›lmas› planlanmaktad›r.Ahmet YaraflAlt›ntepe Urartu Kalesi Kaz› ve Onar›mÇal›flmalar›-2004Erzincan ‹li, Üzümlü ‹lçesi s›n›rlar› içinde kalanAlt›ntepe Kale Kaz›s›’n›n 2004 y›l› çal›flmalar› 09A¤ustos-10 Eylül 2004 tarihlerinde gerçeklefltirilmifltir.Kültür ve Turizm Bakanl›¤›-DÖS‹M ve AtatürkÜniversitesi Araflt›rma Fonunca desteklenen kaz›lar›nbu y›lki program›nda geçen y›l bafllat›lan Tap›nak veKilise alanlar›n›n d›fl›nda Apadana ve çevresi de çal›flmakapsam›na al›nm›flt›r.1) Tap›nak Çal›flmalar›:Tap›na¤›n onar›m çal›flmalar›na 2003 sezonunda bafllan›lm›flolup, öncelikle sella k›sm›n›n temizlenerekzeminin düzlefltirilmesi ve iç duvarlar tafllar›n›ndizilmesi gerçeklefltirilmiflti. Bunun d›fl›nda, tap›nakduvarlar›n›n d›fl kenar ve köflelerinde, temel seviyesinekadar inilerek temel-duvar ba¤lant›lar› incelendi.Tap›na¤›n dört köflesinde yer alan temel tafllar›n›nüzerinde aç›lm›fl, dairesel oyuklar tespit edilmiflti.Bu oyuklar içinde bulunan ve çaplar› yaklafl›k 8 cmolan bronz döküm madalyonlar (temel plakalar›),örneklerini daha önceden Toprakkale Tap›na¤› ve VanKalesi Saray Yap›s›’nda gördü¤ümüz, önemli buluntulard›.Ayr›ca, 2003 sezonunda toplam 3 s›ra olmas›gereken ve ço¤u etrafa da¤›lm›fl, özellikle güney öncephe ve k›smen yan cephelere ait, Urartu’nun karakteristiktafl iflçili¤inin en güzel örneklerinden olandüzgün bazalt bloklar›n ilk s›ras› ve tap›nak giriflindekieflik ve basamak tafllar› yerlerine yerlefltirilmiflti.2004 döneminde, Atatürk Üniversitesi Araflt›rmaFonunca sat›n al›nan hidrolikli calaska sayesinde, 2.ve 3. s›raya ait bloklar›n yerlefltirilifli de büyük ölçüdetamamlanm›flt›r. Tap›nak tafllar› defineciler taraf›ndany›k›l›p da¤›t›ld›¤› için çal›flmalar, Prof. Dr. TahsinÖzgüç’ün Alt›ntepe-I kitab›ndaki foto¤raflar dikkateal›narak sürdürülmüfltür. Defineci tahribatlar›n›n yan›s›ra, bölgede s›k s›k yaflanan büyük depremlerin etkisi,özellikle tap›na¤›n kuzey arka cephesinde net biçimdeizlenmekteydi. Yer yer 15-20 cm kadar d›fla do¤rukayan bu tafllar da bu y›lki çal›flmalarda onar›lm›flt›r.Ancak tap›na¤a ait baz› tafllar›n baflka yerlere tafl›nd›-¤› bu onar›m ve ölçümler s›ras›nda anlafl›lm›flt›r. Yap›-n›n do¤u yan cephesine ait ilk s›ra tafllardan baz›lar›n›norijinal olmad›¤› saptanm›fl, hatta bu tafllar›ndo¤rudan temel tafllar›na oturmad›¤› tespit edilmifltir.Tap›na¤›n di¤er köflelerindeki rizalitler 4.30 m oldu¤u18 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMAAlt›ntepe-Kilise Zemin Mozaiklerinde Yer AlanHayvan ve Av Sahnelerinden Bir Örnekhalde bu k›s›m 3.85 m, yani 45 cm k›sad›r. Planlara dabu flekilde yans›t›lan bu fark›n, onar›m hatas› sonucuolufltu¤u temel tafl›na kadar aç›lan küçük bir açmaylasaptanabilmifltir.2) Kilise Çal›flmalar›:Tepenin do¤u ete¤inde yer alan Kilise kaz›lar›na 2003sezonunda bafllanm›fl, bu dönemde iç mekân› tamamenaç›lm›flt›. Kilise’nin zeminini kaplayan ve Do¤uAnadolu için tek örnek olan zemin mozaiklerinde, bitkiselve geometrik motiflerle bunlar aras›ndaki çerçevelerdeiflli çeflitli hayvanlar ve av sahnesi görülmektedir.2004 dönemi çal›flmalar›nda, mozaiklerin üzerindekigeçici koruyucu örtü de¤ifltirilerek jeo-textilkaplanm›flt›r. Gerek mozaikler gerekse duvarlar üzerindeyer yer korunmufl olan geometrik boyal› duvars›valar›, yap›n›n kiliseye çevrilmeden önce 2 x 4 sütunlubir Roma Dönemi yap›s› oldu¤unu gösterir. Bugörüflümüzün di¤er bir kan›t› da, taban mozaiklerininKilise’nin apsis platformunun alt›na do¤ru devamediyor olmas›, apsisinin mozaiklerin üzerine sonradanilave edildi¤inin kesinlik kazanmas›d›r. Yamaca inflaedilen Kilise’nin bat› duvar› burada oluflabilecek bask›da göz önünde bulundurularak, payandalarla desteklenmifltir.Son olarak, Kilise’nin d›fl çevresinde yap›-lan kaz› çal›flmalar›nda, iliflkili yap› gruplar›n›n olmad›¤›saptanm›flt›r. Gerek yap› duvarlar›n›n, gerekseziyaretçilerin güvenli¤i dikkate al›narak Kilise’ninetraf› dikenli tellerle çevrilmifltir. Önümüzdeki kaz›dönemlerinde, hem tarihsel ve kültürel hem de turistikönemi nedeniyle, söz konusu yap› ve taban mozaikleriningerekli finans kaynaklar› araflt›r›larak korunmave sergilenmesine yönelik bir yap› ve örtü sistemiylekapat›lmas› amaçlanmaktad›r.3) Apadana (Kabul Salonu) Çal›flmalar›:Kaz›lar›na ilk olarak 2004 döneminde bafllad›¤›m›zApadana, gerek konumu gerekse ifllevi aç›s›ndandikkat çekici bir yap›d›r. Di¤er Urartu Merkezlerindeörne¤i ve benzeri olmayan yap›n›n özellikle avluyabakan do¤u duvar d›fl cephesindeki tafl iflçili¤i ve tekni¤indekifarkl›l›klar, Apadana’n›n en az iki evreli biryap› olabilece¤i olas›l›¤›n› düflündürmüfltür. Bu amaçla,öncelikle bu duvar önünde temizlik çal›flmalar›yo¤unlaflt›r›lm›flt›r. Apadana’n›n, tap›na¤›n güney do¤uavlu duvar›n› k›smen kapatan kuzeydo¤u köflesindekikaz› çal›flmalar› devam ettikçe, Apadana iç zemininalt›nda, farkl› yap› evrelerinin kan›tlar› da ortaya ç›kmayabafllam›flt›r. Bu k›s›mda do¤u duvar›n›n, kuzeykesiminin zigzag çizerek bat›ya do¤ru ilerledi¤i tespitedilmifltir. Di¤er yandan, Apadana’n›n içinde, zemininhemen alt›nda, büyük boyutlu bir yap›ya ait harçl›temel kal›nt›lar›yla karfl›lafl›lm›flt›r. Temel kal›nt›lar›izlenerek yap›lan geniflletme ve açma çal›flmalar›sonucunda ortaya ç›kar›lan 14 x 10 m boyutlar›ndakimekân›n içinden az say›da Bizans Dönemi seramikparçalar› ç›kar›lm›flt›r. Yer yer inebildi¤imiz dahaderin seviyelerde, Apadana do¤u duvar›ndan 90°’likaç›yla bat›ya do¤ru zigzag yaparak uzayan duvar›ndevam› görünümündeki erken dönem duvar›, Apadana’n›nilk yap›m evresinin Urartu Dönemi’ne aitolabilece¤i olas›l›¤›n› güçlendirmifltir. Buna göre,T. Özgüç baflkanl›¤›ndaki kaz›larda ç›kar›lan duvarresimleri Apadana’n›n ilk evresine aitti ve Apadanaikinci evrede geniflletildi¤inde Tap›nak ifllevini çoktanyitirmiflti. Ayr›ca, zeminin alt›nda kalan ilk evreduvar›n›n üstüne ikinci evrede bir s›ra sütun altl›¤›yerlefltirilmiflti. Apadana’n›n kronolojisinin daha iyianlafl›labilmesi ve yorumlanabilmesi için önümüzdekikaz› sezonlar›nda çal›flmalara devam edilmesi planlanmaktad›r.4) Harita ve Plan Çal›flmalar›:Tap›nak, Kilise ve Apadana çal›flmalar›n›n bafllat›-lamamas› dolay›s›yla, zaman› de¤erlendirmek ad›natepe genelinde yap›lan genel temizlik ve ölçüm çal›flmalar›yap›lar›n konumlan›fl› ve ifllevi konusunda önemlifikirler vermifltir. Uzman bir ekip eflli¤inde gerçeklefltirilentotal-station ölçüm çal›flmalar›nda, hem tepeninfiziki durumu hem de toprak üstündeki yap›lar›nplanlar› ayr›nt›l› biçimde kaydedilmifltir. Daha öncekikal›nt›lar›n yan› s›ra son iki sezonda çal›fl›lan Tap›nak,Kilise ve Apadana’n›n kaz› ve onar›mlardan sonrakidurumlar› da plana aktar›lm›flt›r. ‹lk dönem kaz›lar›naait yay›nlarda tam olarak yer almayan yap› gruplar›,bu ölçüm çal›flmalar›yla kent olan› içinde yerinialm›flt›r. Özellikle yap›lar› çevreleyen sur duvarlar›n›nplana aktar›lmas›, kent dokusunu ka¤›t üzerinde büyükölçüde tamamlam›flt›r. Çeflitli yap›m evreleri bar›nd›ransur duvarlar›n›n baz› k›s›mlarda de¤ifltirilipgeniflletilerek, baz› k›s›mlarda da aynen korunarakgeç dönemlerde de kullan›ld›¤› saptanm›flt›r. Surduvarlar›n›n kentin kuzeybat›s›nda kalan bölümündegözlenen kanalizasyon ç›k›fl›, 2003 kaz› sezonundaçal›fl›lan Urartu Dönemi Kale Kap›s› alt›ndaki at›k suTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 19

KAZI - ARAfiTIRMAtahliye sistemiyle ayn› tekni¤e sahiptir. Bunun d›fl›nda,yine ölçüm ve temizlik çal›flmalar› s›ras›nda gözlemlenendi¤er bir yap›, Kale Kap›s›’n›n kuzeyindekizemini tafl döfleli ve olas›l›kla galerili dikdörtgen biryap›ya ait kal›nt›lard›r. Ayr›ca bu yap› içinde, büyükbir kaba ait üzerinde bo¤a bafl› protomu bulunank›rm›z› hamurlu seramik parças› bulunmufltur.5) Küçük Buluntular:2004 dönemi kaz› evi çal›flmalar›, a¤›rl›kl› olarak soniki sezon çal›flmalar›nda elde edilen çok say›da seramikbuluntunun çizim, envanter ve foto¤raflamaçal›flmalar›na yönelik olmufltur. Arkeoloji Bölümüö¤rencilerinden oluflan çizim ekibi taraf›ndan çal›fl›lanseramik ve az say›da cam buluntular, önümüzdekidönem çal›flmalar›nda da de¤erlendirilmek üzere, ErzincanArkeoloji Müzesi depolar›nda korunmaktad›r.Mehmet Karaosmano¤lu – Birol CanAfla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu KaleleriKaz›s› - 20042004 y›l›nda 11 nolu büyük salonda yap›lan kaz› çal›flmalar›nda,salonun bat› duvar› saptanm›flt›r. Sonuçta10 x 30 m büyüklü¤ünde, dikdörtgen bir plan gösterenbüyük salon, toplam olarak 300 m 2 ’lik bir alan› kaplamaktad›r.10 nolu Ana Koridor:An›tsal bir görünüme sahip olan 10 nolu koridor,5 nolu depo odas›n›n güneyinde yer almaktad›r.2.5 m geniflli¤indeki koridorun bat› duvar› ortalama4 m, do¤u duvar› ise ortalama 3.70 m yüksekli¤indedir.Temelleri tafltan ve üst k›sm› da kerpiçten yap›lankoridorun duvarlar› beyaz badana ile s›vanm›flt›r. Ayr›-ca bu yüksek duvarlar, ç›kan yang›ndan dolay› yer yertu¤lalaflm›flt›r. S›k›flt›r›lm›fl kilden yap›lan taban döflemesininiçine, yuvarlak çak›l tafllar›n›n gömüldü¤ügörülmüfltür. Bir elma büyüklü¤ündeki çak›l tafllar›n›ntaban döflemesine gömülmesiyle, oldukça sa¤lam birzemin elde edilmifltir. Böylesine ilginç taban döflemesininbenzerine, bugüne kadar, di¤er Urartu kalelerinderastlan›lmam›flt›r. Ana koridorun en önemli özelli¤i,koridora aç›lan odalar›n ikisi d›fl›nda flimdilikdört tanesinin do¤u yönünde yap›lm›fl olmas›d›r.14 nolu Oda:Koridordaki kap› giriflinin 6 m güneyinde, do¤u yönüneaç›lan üçüncü odan›n kap› girifli yer almaktad›r.fiimdilik bu odan›n yaln›zca kap›dan 7 m uzunlu¤undaolan kuzey duvar›n›n s›n›r› bulunabilmifltir. Odan›ndo¤u duvar›na ise rastlan›lamam›flt›r. Dikdörtgenplanl› oldu¤u san›lan bu odan›n plan› ve hangi amaçlakullan›lm›fl oldu¤u, 2005 y›l› kaz› çal›flmalar› ile anlafl›lacakt›r.12 nolu Oda:Do¤uya aç›lan 14 nolu odan›n 10.40 m güneyinde,bat› yönüne aç›lan bir baflka kap› girifli ile karfl›lafl›lm›flt›r.Bu oday› da geçici olarak 12 nolu oda olarakadland›rd›k. 1 m geniflli¤indeki kap› girifli, 1.30 mderinli¤inde ve ortalama 1.80 m yüksekli¤indedir.8.60 m uzunlu¤unda ve 2.50 m geniflli¤inde olan buoda, dikdörtgen bir plan göstermektedir.13 nolu Koridor:2004 y›l›nda yap›lan kaz› çal›flmalar›nda, güney yönündeHaldi Tap›na¤› avlusuna kadar ilerleyen 10 noluana koridorun toplam 46 m uzunlu¤unda oldu¤u anlafl›lm›flt›r.Bundan sonra ana koridor 45°’lik dik bir aç›ile do¤u yönüne do¤ru devam etmektedir. 2 m geniflli¤indeve 38 m uzunlu¤unda olan 13 nolu koridorungüney duvar› üzerinde herhangi bir kap› bofllu¤u görülmezken,kuzey duvar› üzerinde belirli aral›klarda kap›giriflleri bulunmaktad›r.Küçük Buluntular:Büyük Salon’un y›k›lan bat› duvar› önünde k›r›k parçalarhalinde bulunan rhyton, oldukça ilginçtir. Kutsalflarab› ak›tacak delik k›sm›, bafl›n hemen arkas›ndad›r.fiimdiye kadar Urartu Krall›¤›’n›n yay›l›m alan›ndabenzerine rastlan›lmayan bu rhyton, Urartu dini vesanat› için çok büyük bir önem tafl›maktad›r.11 nolu büyük salon ile 13 nolu odada bulunan demirduvar halkalar›n›n benzerleri, Toprakkale’de (Rusahinili)yap›lan arkeolojik kaz›larda da ortaya ç›kar›lm›flt›r.10 nolu ana koridorda bulunan çivi yaz›l› bronzkap› halkalar›, Yukar› Anzaf Kalesi’ndeki çeflitli mimariyap›lar›n Kral Menua’dan sonra gelen di¤er Urartukrallar› taraf›ndan da kesintisiz bir flekilde inflaedildi¤ini göstermesi aç›s›ndan çok büyük bir önemtafl›maktad›r. Halkalar›n d›fl k›sm›na 1.2 cm geniflli¤indeçizilen çizginin aras›na çivi yaz›s› yaz›lm›flt›r.Yaz›da Urartu Kral› II. Sarduri’nin kalede, bir silahdeposu (arsenal) yapt›rd›¤›ndan söz edilmektedir.Yaz›t üzerindeki çal›flmalar, Anzaf Kalesi Kaz›lar›n›nDilbilimcileri olan Prof. Dr. Ali M. Dinçol ve Prof.Dr. Belk›s Dinçol taraf›ndan devam etmektedir.Badema¤ac› Kaz›lar› - 2004Oktay BelliProf. Dr. Refik Duru ve Prof. Dr. Gülsün Umurtakyönetiminde sürdürülen Badema¤ac› Höyü¤ü Kaz›lar›’n›n12. dönem çal›flmalar›na, 1 A¤ustos-16 Eylül2004 tarihleri aras›nda devam edildi.Neolitik Ça¤ Yerleflmeleri:2004 y›l› çal›flmalar› sonunda, höyü¤ün eski kaz›dönemlerinde saptanm›fl olan tabakalaflma durumunda,herhangi bir de¤ifliklik yap›lmas›n› gerektirecekgeliflmeler olmad›. ‹ki y›l önce aç›lmas›na bafllanan20 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMA2. Derinlik Açmas›’nda (2. DA) ana topra¤› saptamakiçin çal›fl›ld›. Söz konusu alanda -9 m’de, ana toprakgörünümündeki steril bir katman içinde de 30 cmkadar daha derinleflildikten sonra, -9 m’nin ana toprakdüzlemi oldu¤una karar verilerek, çal›flmalara sonverildi. Burada yap›lan kaz›larla, daha önceki y›llardaaç›lan 1. Derinlik Açmas›’dan sonra ikinci bir yerdedaha ‘Ana Topra¤a’ eriflilmifl ve ilk derinlik açmas›ndakisonuçlar kontrol edilmifl oldu. 2. DA’n›n alt katlar›nda,büyük olas›l›kla Erken Neolitik Ça¤ (ENÇ) I/7 yap› kat› düzeyinde, hocker durumunda yat›r›ld›¤›saptanan yetiflkin bir insana ait iskelet bulundu. Bugömüt, flimdiye kadar Badema¤ac› ENÇ yerleflmelerindebulunmufl en erken örnektir. Höyü¤ün kuzeykenar› yak›nlar›ndaki ENÇ II / 3 yap› kat›n›n 7 numaral›evinin bat›s›nda yap›lan düzenleme kaz›lar› s›ras›nda,bitiflik infla edilmifl, dört ba¤›ms›z depolamakutusu ortaya ç›kart›lm›flt›r. Bu depo grubunda, kutukenarlar› ayr› ayr› kil levhalardan yap›lm›flt›r. Kutulardanbirinin içinde bol miktarda tah›l taneleri bulunmufltur.Neolitik tabakalardan ele geçen çanak çömlek,önceki y›llarda bulunanlardan farkl› de¤ildir. Savunmasistemine ait oldu¤u düflünülen ›zgara planl› temellerinoldu¤u kesimdeki çal›flmalar›m›z›n ilk gününde,bir önceki y›l indi¤imiz düzeyde, toprak üzerinde, çoksa¤lam durumda, k›r›lmadan günümüze kadar gelmiflolan bir damga mühür –pintadera– ele geçmifltir.Üzerinde ‘Gamal› Haç’ motifi olan eser, Badema¤ac›mühür kolleksiyonun en güzel parçalar›ndan biridir.Di¤er piflmifl toprak eserler içinde hayvan bafl› fleklindebiten tutama¤› olan küçük bir kepçe ile ayakfleklinde bir kap parças› ilginçtir. De¤iflik yerlerde vederinliklerde ele geçen tafl buluntular aras›nda, çoksay›da keski ve balta ile tafl boncuklardan yap›lm›flkolyeler, çakmaktafl› ve obsidyen dilgi çekirdekleri iledilgiler a¤›rl›kl› bir yer tutmaktad›r. Badema¤ac› ENÇbuluntular› aras›nda say› bak›m›ndan önemli bir yertutan kemik spatulalardan, eklem kemi¤inden yap›lm›fldelici ve di¤er aletlerden bu y›l da bir çok örnekele geçti. Kemik eserlerden biri de, olta biçimli buluntudur.Arkeobotanist Dr. Danièle Martinoli, suda yüzdürmeyöntemi ile çok miktarda bitki kal›nt›s› toplam›fl, sözkonusu malzeme Basel Üniversitesi Laboratuvarlar›’ndaincelenmek üzere ‹sviçre’ye gönderilmifltir.‹lk Tunç Ça¤› Yerleflmeleri:‹kinci ve en genifl ölçekli çal›flma alan› olarak, höyü¤ünflimdiye kadar araflt›r›lmam›fl olan kuzeybat› yamac›seçildi. Bu alanda yap›lan araflt›rmalarla, özellikle ‹lkTunç Ça¤› II (‹TÇ II) yerleflmelerinin bat›daki durumununayd›nl›¤a kavuflturulmas› istenmifl, bu ba¤lamda10 x 40 m boyutunda, do¤u-bat› yönünde yeni biraçmada çal›flmalara bafllanm›flt›r. Bu alanda kaz›lan‹TÇ II / 3 yerleflmesi ve onu çevreleyen yamaç döflemesi–glacis– do¤u yamaçta oldu¤u gibi, hemen hemensimetrik flekilde bat› yamaçta da devam etmektedir.‹TÇ mimarlar› hiç kuflkusuz, bu yerleflmeyi öncedenplanlam›fllar ve kasabay› adeta bir ön planlama sonunda,bir defada infla etmifllerdir. Kaz›lan befl yap›, höyükte‹TÇ II / 3 ve 2’de tekrarlanan ‘Megaron’ plandad›r.‹TÇ II çömlekçili¤inin tipik örneklerine bu sezondakikaz›larda da rastland›. Kulplu, gaga a¤›zl› küçük boytestilerden –testicikler– ile çift kulplu çömleklerdençok say›da ele geçti. 2004’ün az say›daki piflmifl toprakeserlerinden biri, basitçe biçimlendirilmifl olan‘idol’dür. Bu tür idollerden eski kaz› dönemlerinde deörnekler bulunmufltu. Badema¤ac›’n›n ‹TÇ döneminintafltan ve piflmifl topraktan yap›lm›fl damga mühürlerininsay›s› giderek artmaktad›r. Bu y›lki çal›flmalarda,dairesel bask› alan›na geometrik desenler kaz›nm›flolan mühürler ele geçti. Maden buluntu olarak,‹TÇ II/3 yap› kat› y›k›nt›s› içinden gelen birkaç tunçi¤ne’den söz edilebilir.Badema¤ac› Kaz›lar›’n›n 12. y›l›nda, kaz›lan alanlar›ngeniflli¤i yaklafl›k 7000 m 2 ’ye ulaflm›fl; 1. DerinlikAçmas› ve 2. Derinlik Açmas›’nda -9 m de Ana Toprak’avar›lm›flt›r. Höyükteki çal›flmalar›m›z›n 2-3 y›lkadar daha sürdürüldükten sonra tamamlanmas› planlanmaktad›r.Çamalt› Burnu I Bat›¤›Demir Çapalar›Gülsün UmurtakMarmara Adas›’n›n kuzey bat›s›nda 20-30 metrederinlikte bulunan Çamalt› Burnu I Bat›¤› üzerindekibilimsel kaz› çal›flmalar› 1998-2004 y›llar› aras›ndaProf.Dr. Nergis Günsenin’in bilimsel baflkanl›¤›ndatamamlanm›flt›r. XIII. yüzy›l›n bafllar›na tarihlendirilenbat›¤›n kal›nt›lar›n›, genifl bir alanda kumlukzemine yay›lm›fl durumda olan amphoralar, say›lar›otuzun üzerinde olan demir çapalar ve bu iki gruparas›nda yer alan düz dipli tafl›ma kaplar› oluflturur.Bat›k üzerinde ve bat›¤›n kargosuna paralel, 112 muzunlu¤unda bir alana yay›lm›fl olarak bulunan ve toplama¤›rl›¤› yaklafl›k 1,5 ton gelen çapalar, 2003-2004kaz› kampanyalar›nda, ekip liderli¤imde sürdürülenbaflar›l› bir sualt› çal›flmas›yla gün ›fl›¤›na ç›kart›lm›flt›r.Projenin tüm aflamalar› dijital-dia foto¤raflar vedijital video kamera ile belgelendi. Çapalar›n ‹stanbul’atafl›nmas› ve depolanmas› amac›yla 15 adet ahflap kasave 2 adet çelik konstrüksüyon imâl edildi. TAEK,Çekmece Nükleer Araflt›rma ve E¤itim Merkezi’nde,Doç. Dr. fiinasi Ekinci baflkanl›¤›nda radyografikincelemeleri tamamland›. Bu çal›flmalar s›ras›nda 130adet radyografi filmi çekildi. Yap›m teknolojisi vemetal içeri¤inin anlafl›lmas›na yönelik XRF analizleriyap›ld›.TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 21

KAZI - ARAfiTIRMABat›kta Bulunan Çapalar›n Gün›fl›¤›naÇ›kar›lma Çal›flmas›Sualt› arkeologlar› ve konservatörler olarak, flimdiçoktan unutulmufl olan bu “Y” ve “T” formlu çapalar›,‹.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tafl›nabilir Kültür Varl›klar›n›Koruma ve Onar›m Bölümü Laboratuvarlar›nda, Prof.Dr. Sait Baflaran ve Prof. Dr. Oktay Belli’nin dan›flmanl›¤›ndasürdürdü¤ümüz bilimsel çal›flmalarlayeniden canland›rarak, onlar› denizcilik tarihindekigerçek yerlerine iade etmeye çal›fl›yoruz.Haz›rlamakta oldu¤um doktora tez projesi kapsam›ndayürüttü¤üm bu çal›flma, PADI Project AWAREFoundation ve ‹.Ü. Rektörlü¤ü, Bilimsel Araflt›rmaProjeleri Yürütücü Sekreterli¤i taraf›ndan (Proje No:T-193/06032003) desteklenmektedir.Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›mÇal›flmalar› - 2004Ufuk KocabaflKültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür Varl›klar› veMüzeler Genel Müdürlü¤ü, DÖS‹M, Edirne Valili¤iTarihi Çevre Koruma Baflkanl›¤› ile ‹.Ü. BilimselAraflt›rma Projeleri Fonu taraf›ndan desteklenen Enez(Ainos) 2004 y›l› kaz› ve onar›m çal›flmalar› 19.07.-24.09.2004 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmifltir.Çal›flmalar kaz›, onar›m ve çevre düzenleme konular›-n› içermifltir.K4f Açmas› ve Mahzen ‹çi Kaz› Çal›flmalar›:Kale içi kaz› çal›flmalar›na 19.07.2004 tarihi itibariyle-2.20 m düzeyinde K4 açmas›n›n güneyini oluflturanK4f açmas›nda bafllanm›flt›r. Bu çal›flmalar s›ras›nda,K4f açmas›n›n kuzey k›sm›nda yerli kayan›n ifllenmesiyleoluflturulmufl olan duvara bitiflik durumdakesme tafllarla harçs›z örülmüfl yuvarlak a¤›zl›, olas›-l›kla giriflini henüz saptayamad›¤›m›z mahzenin havaland›rmabacas› yer almaktad›r. Ayn› açman›n güneydo¤usundayap›lan derinlefltirme çal›flmalar› sonucunda,yerli kaya yontularak yap›lm›fl üç basamaktan oluflanbir merdiven ortaya ç›km›flt›r. Havaland›rma bacas›ile açman›n de¤iflik yerlerinden Arkaik, Klasik veHellenistik Dönemlere ait çeflitli keramik kal›nt›lar›ele geçmifltir. Kalede yürüttü¤ümüz di¤er bir çal›flmaIV nolu açmada yer alan mahzenlerin içinde gerçeklefltirilmifltir.Mahzenler bilindi¤i üzere 1978-1983 y›llar›aras›nda kaz›lm›fl ancak alan›n çok büyük ve 15 mderilikte yer almas›, ayr›ca o y›llarda ifl emniyetiningerekti¤i flekilde sa¤lanmam›fl olmas› nedeniyle mahzenlerioluflturan mekânlardan yaln›zca A odas›n›nmolozu temizlenebilmiflti. Bu y›l B, C ve D olarakisimlendirilen odalarda bulunan molozun temizlenmesi,ayr›ca geçen y›l yeri ve havaland›rmas› saptananancak girifli bulunamayan yeni mahzenle olaniliflkilerinin ortaya ç›kart›lmas› amac›yla buradakiçal›flmalara tekrar bafllanm›flt›r. Mahzenleri dolduranmolozu temizleme çal›flmalar›na önce girifl k›sm›ndanbafllanm›fl, daha sonra ise, mahzenin giriflinin solk›sm›nda kesme tafllarla örülmüfl duvar›n ortaya ç›kart›lmas›yladevam etmifltir. Burada yer alan B ve Codalar›ndan iki amfora, tekstil a¤›rl›klar›, piflmifl toprakkandiller, kantharoslar, figürin parçalar›, biberon(guttus) ve boyal› keramik kal›nt›lar› ele geçmifltir.Bunlar›n kuzeybat›s›nda yer alan D odas›, di¤erleriyle3 m uzunlu¤unda tonozlu bir koridorla ba¤land›¤›anlafl›lm›flt›r. Odaya giriflin sa¤›nda 2 m uzunlu¤undatavan› tonoz biçiminde ifllenmifl bir nifl yer almaktad›r.Duvarlar›nda isli kandil yuvalar› ile k›sa kenar›ndaoturma sekisi olan bu niflin, bir kült yeri olarak yap›lm›floldu¤u san›lmaktad›r. Çak›ll›k Nekropolü’nde buy›l yap›lan çal›flmalarda 500 m karelik alan kaz›larak7 mezar gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r. De¤iflik tipteki bumezarlarla birlikte, Çak›ll›k Nekropolü’nde bugünekadar ortaya ç›kar›lan mezar say›s› 22’ye ulaflm›flt›r.Bu y›lki çal›flmalarda bulunan gömülerin dört tanesilahit içi, üçü kremasyon gömüsü biçimindedir. P4plan karesinde ortaya ç›kan ve kremasyon gömü içinkullan›lan bronz hydria önceki y›llarda bulunanlarlabenzer bir gömü biçimi göstermifltir. ‹ki ayr› bloktafl›n iç k›s›mlar› karfl›l›kl› oyularak aç›lan yuvayahydria yerlefltirildikten sonra tafllar üst üste getirilerekkurflun kenetlerle perçinlenmifltir. Hydrian›n içindenkül ve ufalanm›fl kemik parçalar›, piflmifl topraktank›rm›z› figürlü befl parçaya ayr›lm›fl bir oinokhoe vek›r›k durumda bronz ayna ele geçmifltir. S4 plankaresinde ortaya ç›kar›lan di¤er bir mezar tipi ise,Ainos Nekropollerinde bu güne de¤in benzerine rastlanmayanbir yap› tarz› göstermifltir. Söz konusumezar, yerli kaya 1.90 m derinlikte oyularak oluflturulmuflkuyu mezar tipindedir. Mezar›n taban›ndakal›n bir kömür tabakas› ve bunlar›n üzerinde iyiceyanmam›fl kemiklerle birlikte kül art›¤› ve irili ufakl›parçalar halinde befl lekythos bulunmufltur. Laboratuar›m›zdaparçalar› birlefltirilerek onar›lan lekythoslar›nyükseklikleri 25-53 cm aras›nda de¤iflen büyüklüklerdeolduklar› anlafl›lm›flt›r. M.Ö. 5. yy’›n ikinciyar›s›na tarihlenen lekythoslar›n a¤›z,kulp, kaide ve22 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMAsondaj›n derinlefltirilmesinden vazgeçildi. Açma çizimve belgeleme ifllemlerinden sonra ayn› toprakla kapat›larak,yerinden kald›r›lm›fl taban döflemesine aitmermer levhalar, özgün yerlerine yerlefltirildi. Yap›lanonar›m s›ras›nda özgün malzemenin kullan›lmas›naözen gösterilmifl ba¤lay›c› harç olarak kireç harc› kullan›lm›flt›r.Çevre Düzenleme Çal›flmalar›:Kale ana girifli ile bunun güneyinde geçen y›l yap›lanmoloz temizleme çal›flmalar› sonunda aç›lm›fl olan alandüzeltilerek, taban› ince m›c›rla kapland›ktan sonra,buraya kentin çeflitli yerlerinden toplanan ve müzelikde¤eri bulunmayan antik mimariye ait tafllar ve di¤erkal›nt›lar yerlefltirilmifltir. Ayr›ca, kale ana girifli ilegüneyindeki surun önüne bir bordür yap›larak çimlendirilmifltir.Sait BaflaranEnez-Çak›ll› Nekropolü’nden Lekythoslarkar›n alt› k›s›mlar› siyah firnisli, gövdeleri ise beyazboyal›d›r. Gövdeleri üzerinde k›rm›z› boya kullan›larakçizgi tekni¤inde oturur ya da ayakta bir bazen ikifigür betimlenmifltir. S3 plan karesinde, 70 cm derinlikteM19 ve M20 nolu lahit mezarlar ortaya ç›kar›lm›flt›r.Bunlardan M19 nolu mezar, piflmifl topraktanyap›lm›fl olup a¤›z k›sm› boyunca uzanan yumurtadizisinden oluflan kal›n bir silmeye sahiptir. 1.90 cmuzunlu¤unda olan lahdin içinden, kuzeydo¤u-güneybat›do¤rultusunda yerlefltirilmifl bir iskelet ile üzerindek›rm›z› figür tekni¤inde, arkas›na sarkan elbisesininucunu kendine do¤ru çekmekte olan birkad›n›n betimlendi¤i lekythos ve piflmifl topraktan biralabastron gün ›fl›¤›na ç›km›flt›r.Aya Sofya Kilisesi Koruma ve Onar›m Çal›flmalar›:Kiliseye ait çat› ile ara duvarlardan baz›lar›n›n 1965y›l›nda y›k›lmas› sonucunda orta nefin taban kaplamas›olan mermer döfleme parçalanm›fl ve tabanda 50cm derinlikte iki çöküntü oluflmufltu. Kilise taban›n›ndüzeltilmesi ve rahatça gezilebilir duruma getirilmesiamac›yla, bu alanda restorasyon çal›flmalar›na baflland›.Yap›lan rölöve çal›flmalar›ndan sonra orta nefinbat›s›ndaki çöküntülerin içinde bulunan kaplama levhalar›yerlerinden al›narak ayn› yerde 2.00 x 1.00 mboyutlar›nda bir sondaj yap›ld›. Bir metre derinli¤ekadar inilen sondajda, kilisenin bir önceki evresine aitoldu¤u anlafl›lan kuzey-güney yönünde uzanan duvarkal›nt›lar› ve bunlar›n aras›nda 7. yy’a ait bronz birsikke ile çok say›da Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenenkeramik parças›, hayvan kemikleri, k›r›k bronz vekemik i¤ne ile cam mozaik tesseralar› bulundu. Kiliseninayakta kalan üst yap›s›n›n titreflimden etkilenipy›k›labilece¤i varsay›m› göz önünde bulundurularak,Hakemi Use Kaz›lar› - 2002Hakemi Use’deki kaz›lar, Dicle Nehri üzerinde yap›-m› planlanan Il›su Baraj Gölü etki alan› içinde kalankültürel varl›klar›n tespiti ve kurtar›lmas›na yönelikçal›flmalar kapsam›nda, Diyarbak›r Müze Müdürlü¤übaflkanl›¤›nda, Hacettepe Üniversitesi’ne mensupbilim heyeti taraf›ndan yürütülmektedir. Hakemi Use,Diyarbak›r flehir merkezinin yaklafl›k 70 km do¤usunda,Bismil ilçe merkezinin 12 km güneydo¤usunda,Dicle’nin sa¤ k›y›s›nda yer alan küçük bir höyükyerleflimidir. Bölgenin boyutlar› bak›m›ndan en büyükhöyüklerinden biri olan Ziyaret Tepe’nin yaklafl›k 3 kmbat›s›ndaki bu yerleflim, 120 m çap›nda ve ovadanyaklafl›k 4 m yüksekli¤e sahiptir. Höyükte kaz›lara2001 y›l›nda bafllan›lm›fl ve 2002 y›l›nda da devamedilmifltir. Proje kapsam›ndaki di¤er yerli kaz›lardaoldu¤u gibi mali kaynak sorunu çözümlenemedi¤iiçin 2003 y›l›nda kaz› çal›flmalar› gerçeklefltirilememifltir.‹lk iki kaz› sezonu sonunda Hakemi Use’de sadecebölge arkeolojisi aç›s›ndan de¤il, ayn› zamandaÖnasya arkeolojisi aç›s›ndan da önemli sonuçlaraulafl›lm›flt›r. Kaz› çal›flmalar› höyü¤ün Dicle’ye bakankuzey k›sm›nda yürütülmüfl; burada, 10 x 10 m boyutlar›ndabefl açma aç›larak yaklafl›k 500 m 2 ’lik bir alandaçal›fl›lm›flt›r. Bu çal›flmalar sonunda yerleflimde anatopra¤a ulafl›lamamakla birlikte üç ana kültür kat›saptanm›flt›r. Bunlar:I. Kat: M.Ö. I. biny›l (Erken Demir Ça¤-Yeni Assur)II. Kat: M.Ö. II. biny›l (Orta ve Eski Assur)III. Kat: Geç Neolitik (Hassuna/Samarra)Söz konusu tabakalardan üstteki ilk iki kat hakk›ndamimari kal›nt› yok denilecek kadar azd›r. Höyü¤ün içindebulundu¤u arazi bir flahs›n tapulu mal› oldu¤undanTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 23

KAZI - ARAfiTIRMAuzun y›llardan beri tar›msal faaliyetler nedeniyletahrip olmufltur. Kaz›lar›n yürütüldü¤ü alan ayn›zamanda 20. yy bafllar›nda mezarl›k olarak kullan›ld›¤›ndantahribat›n boyutu daha da artm›flt›r.Geç Neolitik mimarisi k›smen takip edilebilir niteliktedir.Dönemin karakteristik yerleflme plan›na sahipolan Hakemi Use’de bu tabakaya ait iki yap› kat› saptanm›flt›r.Her iki yap› kat› benzer özellikler göstermektedir.Dikdörtgen planl› konutlar birkaç küçükodaya sahiptir. Gün ›fl›¤›na ç›kart›lan ocaklar›n pekço¤u yap›lar›n d›fl›nda yer almaktad›r. Ocaklar›n içindenve civar›ndan toplanan botanik kal›nt›lar›ndan,bunlar›n beslenme amaçl› kullan›ld›¤›n› göstermektedir.Geç Neolitik seramik yap› katlar›na göre belirginfarkl›l›k göstermektedir. Üstteki I. yap› kat›ndakiörnekler daha ince bir iflçilik göstermekte olup, kapyüzeylerini süsleyen boya bezekler daha itinal› yap›lm›flt›r.Bu yap› kat› serami¤i içinde bölgenin KuzeySuriye-Kilikya ile iliflkisini gösteren seramik örneklerdikkat çekmektedir. Bunlar aras›nda Amuq, Tell el-Kerkh, Tell Aray, Tell Halula ve Kosak Shamali gibiyerleflimlerden bilinen çizi bezeli ve bask› bezeklikaplar ile Dark Faced Burnished Ware olarak bilinenörnekler yer almaktad›r. Bu yap› kat›nda ayn› zamandaOrta Mezopotamya ile iliflkiyi gösteren Samarraparçalar›na rastlanm›flt›r. Söz konusu parçalar aras›nda“Kuzey” tipi örneklerin yan› s›ra “Klasik” Samarratipi parçalar da ele geçmifltir.Geç Neolitik II. yap› kat›nda ise seramik daha kabagörünümlüdür. Bezekler daha düzensizdir. Bu yap›kat› kaplar› aras›nda Proto Hassuna tiplerinin yan› s›raStandart Hassuna tipleri de ele geçmifltir. Hem çizihem de boyal› parçalardan oluflan bu seramikler sony›llarda Suriye’nin Türkiye s›n›r› yak›nlar›ndaki TellSabi Abyad’daki buluntulardan hareketle “OrangeFine Ware” olarak adland›r›lan örnekler ile yak›n benzerlikgöstermektedir. Serami¤in yan› s›ra di¤er küçükbuluntular da göz önüne al›nd›¤›nda Hakemi Use’ninII. yap› kat›n›n, Sabi Abyad’›n 8-6. yap› katlar›ylaça¤dafl görmek mümkündür. Orta Habur bölgesindekiTell Boueid II yerleflimi de Hakemi Use ile ça¤daflolmal›d›r (Early Transitional Period).Hakemi Use’nin içinde bulundu¤u bölge AkeramikNeolitik için önemli referanslara sahiptir (Hallan Çemi,Çayönü, Kortik gibi). Ancak, Güneydo¤u AnadoluBölgesi’nin bu bölümünde Seramikli Neolitik hakk›ndabilgi yok denilecek kadar azd›r (Çayönü’nde k›s›tl›bilgiler vard›r). Bölgenin seramik öncesi ile seramikliNeolitik aras›ndaki geçifl kültürleri hakk›nda neredeysehiçbir fley bilinmemektedir. Hakemi Use’de II. yap›kat›nda az say›da oldukça kaba çanak-çömlek parçalar›narastlanm›flt›r. Bu parçalar›n daha alt katlaraait olmas› muhtemeldir. Bu kaba yap›m örnekler Önasya’dailk üretilen çanak çömleklere yak›n benzerlikgösterirler (Coarse Ware). Hakemi Use’de henüz anatopra¤a inilmedi¤i dikkate al›nd›¤›nda yerleflimin altkatmanlar›nda seramik kullan›m›n›n bafllang›c› üzerineönemli bilgilere ulafl›laca¤› beklenebilir. HakemiUse kaz›lar› ayn› zamanda Hassuna/Samarra serami-¤inin yay›l›m› hakk›nda da önemli sonuçlar vermifltir.fiimdiye kadar Hassuna ve Samarra serami¤inin Anadoluiçlerindeki varl›¤› flüpheyle karfl›lanmaktayd›.Buluntular daha çok günümüz Türkiye-Suriye moderns›n›r› boyunca ele geçmekteydi. Oysa Hakemi Usebuluntular›yla daha da iç k›s›mlarda, Toroslar’›n güneyinekadar bu seramiklerin ulaflt›¤› ispatlanm›flt›r.Bugünkü buluntular›n ›fl›¤› alt›nda Hakemi Use’ninHassuna/Samarra serami¤inin Önasya’daki en kuzeys›n›r›n› oluflturdu¤unu söyleyebiliriz. Hakemi Useyine ayn› zamanda fianl›urfa’dan Hakkariye kadaruzanan co¤rafyada kaz›s› yap›lm›fl ilk ve tek SeramikliNeolitik yerleflme olma özelli¤ine sahiptir. Gelecektekikaz›lardan elde edilecek sonuçlar ile sadece bölgeiçin de¤il, ayn› zamanda Önasya prehistoryas› içinönemli verilere ulafl›laca¤› kuflkusuzdur.Harmanören (Göndürle Höyük)Mezarl›k Kaz›s› - 2004Halil Tekin2004 Harmanören Mezarl›k kaz›s›na ‹.Ü. Rektörlü¤ü,Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i’nin maddi deste¤iyle devam edilmifltir. Ayr›ca, s›n›rl›olarak da Akdeniz Medeniyetleri Enstitüsü, Vehbi KoçVakf› ile Türk Tarih Kurumu yöneticilerinden destekal›nm›flt›r. Kaz›m›za yard›mc› olan bu kurum yöneticilerinecandan teflekkür ederim.Alan yöneticili¤ini Arkeolog Nesrin Özsait’in yapt›¤›kaz›ya Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiça¤Tarihi Anabilim Dal›’ndan Yrd. Doç. Dr. ÖzdemirKoçak, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi AnabilimDal›’ndan Arafl Gör. Dr. Erkan Konyar, CumhuriyetÜniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Eskiça¤Tarihi Anabilim Dal›’ndan Ö¤retim Görevlisi Dr. AdemIfl›k, Arkeolog Mustafa Bilgin, Mühendis Pelin Ercan,‹.Ü. Edebiyat Fakültesi Eskiça¤ Tarihi Yüksek Lisansö¤rencilerimizden Özden Özdemir, Baflak Güvel, ileTarih Bölümü mezunlar›m›zdan Harun Oy, ‹smailBaytak, Salih Kaymakç›, Beyil Öner ile, Arkeoloji,Klasik Filoloji ve Tafl›nabilir Kültür Varl›klar›n›Koruma ve Onar›m bölümlerinden 14 lisans ö¤rencisikat›lm›flt›r. Özveriyle çal›flan ekip üyelerimize candanteflekkür ederim.18.08.-27.09.2004 tarihleri aras›nda sürdürülen kaz›-da tek açmada çal›fl›ld›. 3 x 5 m boyutlar›nda bafllananV açmas› aç›lan ceple bat›ya do¤ru 2 m geniflledi.24 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMAA盤a ç›kar›lan on üç küp mezar›n a¤›z aç›kl›klar›do¤uya bakmakta olup, do¤u bat› yönünde yerlefltirilmifltir.Sonuçlar› özet olarak verece¤iz:Mezar V1 ve V2 define aramak gayesiyle tahripedilmifl, Mezar V2’nin tutamakl›, orta boy bir küpoldu¤u anlafl›lmakta, yönü ve örtü flekli hakk›nda bilgiedinilememekte. Mezar V2 a¤›z parças›n›n yan›ndaminik yar›m çömlekçik (HÖM04V2-1) ele geçmifltir.Mezar V1 a¤›z aç›kl›¤›n›n düz büyük bir kapak tafl› ileörtüldü¤ü anlafl›lmaktad›r. Tahrip edilmifltir. MezarV3, Mezar V6, Mezar V7, Mezar V8, Mezar V9,Mezar V10 ve Mezar V12 buluntu vermedi. Mezar V4A¤›z aç›kl›¤›, dar a¤›zl› yuvarlak gövdeli bir çömlekleörtülmüfltür. V4 dar a¤›zl›, yuvarlak gövdeli,simetrik dört dikey kulplu, düz dipli küçük bir küptür.V4 mezar›nda kemiklerden bir çocu¤a ait oldu¤u görüleniskelet kal›nt›s› ve flevron bezemeli bir testicik(HÖM04V4-1) ele geçti. Mezar V5 El de¤memifl, dörtdikey kulplu, dibe do¤ru daralan genifl gövdeli, dardipli büyük bir küptür. Burada orta boy çan fleklindebir küpün k›r›larak boyun çevresinde destek olarakkullan›ld›¤› görüldü. Üstten k›r›larak iki defa kullan›ld›¤›anlafl›lmakta. Bu mezarda iki bireye ait iskeletkal›nt›s› ile iki gaga a¤›zl› testi ( HÖM04V5-1 ileHÖM04V5-2) ele geçti. Mezar V11 a¤›z aç›kl›¤› çokiri düz kal›n bir tarla tafl›yla kapat›lm›fl. Kapak tafl›n›nönü keramik k›r›klar›, toprak ve iri toplama tarla tafllar›yladesteklenmifl. D›fla çekik a¤›zl›, k›sa dik boyunludikey dört tutamak kulplu, dibe do¤ru daralan gövdeli,düz dipli büyük bir küp. Kemik durumundanbirkaç kez gömü yap›ld›¤› anlafl›lmakta. Küp içindedört bireye ait kemikler görülmekte. Küp içinde bulunanbir çömlekçik (HÖM04V11-2) ilk gömülerdenbirine, küp d›fl›nda küpün kuzeyinde bulunan a¤z›zaman›nda k›r›lm›fl bir testi (HÖM04V11-1) songömüye ait olmal›. Mezar V13 Mezar V10’nun altseviyesinde, mezar V11’in kuzey yan›nda bulunmufltur.V11’de son gömü yap›l›rken HÖM04V13 mezarküpünün üst yar›s› tamamen tahrip edilmifl, burayayerlefltirilen toplama tafllar aras›na arma¤an olarakgaga a¤›zl› bir testi (HÖM04V11-1) yerlefltirilmifltir.Kaz›da ele geçen iskelet kal›nt›lar› PaleoantropologDr. Songül Alparslan Roodenberg taraf›ndan incelenmektedir.2004 y›l› çal›flmalar›m›zda ele geçen buluntular, ‹TÇ2ve ‹TÇ3 dönemlerine aittir. Bu y›l da restorasyonçal›flmalar›na devam edilmifltir. Daha önceki y›llardaçok parçal› olarak kald›r›lan küplerden HÖM93A7,HÖM93B3, HÖM97M1-A, HÖM97M3, HÖM99P7ve HÖM00R6’n›n gerekli temizleme ve restorasyonuyap›larak aya¤a kald›r›lm›flt›r. Yine, bu y›l ç›kar›langaga a¤›zl› dört testi (HÖM04V4-1, HÖM04V5-1,HÖM04V5-2, HÖM04V11-1) ile iki çömlekçik(HÖMO4V2-1, HÖM04V11-2), gerekli temizlik vebak›m› yap›ld›ktan sonra Isparta Müze Müdürlü¤ü’neteslim edilmifltir.Mehmet ÖzsaitSamsun–‹kiztepe Kaz›lar› - 2004‹.Ü. ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ad›na Türk Tarihve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumlar›n›n malikatk›lar› ile 17 Temmuz - 31 A¤ustos 2004 tarihleriaras›nda 46 gün süreyle gerçeklefltirilen Samsun ‹kiztepekaz›lar›n›n 2004 dönemi çal›flmalar›na kaz› heyetiüyesi olarak Arfl. Gör. Asl›han Yurtsever, yükseklisans ö¤rencisi Junko Yamamoto ile ‹stanbul Üniversitesistajyer lisans ö¤rencileri Meral Baflaran, KezbanPolat, Züleyha Do¤an, Osman Ocak, Sezer Seçer,Ergün Ça¤›ran, Samim Elibolo¤lu, Togay Do¤an, EvrenÇo¤al, Direnç fientürk, Merve Kocaaslan kat›ld›.Bakanl›k uzman› olarak Samsun Kültür ve Tabiat Varl›klar›n›Koruma Kurulu Müdürlü¤ü araflt›rmac›lar›ndan‹pek Karaman kaz›da görev ald›.Bu dönem arazi çal›flmalar› 1974 y›l›nda ilk defakaz›lmaya bafllanan ve 2000, 2001, 2002 ve 2003dönemlerinde tekrar kaz›lmas›na devam edilen TepeI’de gelifltirildi. Tepe’nin kuzey yamac›nda yer alan“M” açmas›n›n C 15-18/IV 8 ile C 15-18/IV 9 plankarelerinikapsayan 200 m 2 ’lik alan›nda kaz›lar gerçeklefltirildi.1975-1986 dönemlerinde ortaya ç›kart›lm›fl bulunanmezarl›¤›n devam›n› aramak için höyü¤ün formasyonunaparalel olarak söz konusu plankarelerde ortalama4 m kadar derinleflildi. Bu derinleflme sonucundafarkl› plankarelerde ve ayr› seviyelerde 7 mimari tabakasaptand›. Bu mimari tabakalar›n üzerinde yer alanmezarl›k dolgusu içinde ise sadece Sk.686 numaras›verilen bir bebek mezar› bulundu. Böylece ‹lk Tunçça¤› III mezarl›¤›n›n bat› kesimdeki s›n›r› belirlenmifloldu.Mezarl›k dolgusu alt›nda ortaya ç›kan ve birbiriüzerinde yer alan tabakalar›n herbirinde f›r›n ve iflliklerinile birlikte çok say›da dokuma tezgah› a¤›rl›¤› iletaraklar›, a¤›rflak gibi aletlerin bulunmas›ndan yerleflmeninbu kesiminin ‹lk Tunç Ça¤› II dönemindeimalat merkezi olarak kullan›lm›fl bulundu¤u düflünüldü.Dönem çal›flmalara son verildikten sonra kaz› alan›koruma alt›na al›nd› ve 42 adeti müzelik ile 518 adetietüdlük olmak üzere toplam 560 aded pt, kemik, kavk›,tunç, tafl ve çakmaktafl›ndan yap›lm›fl eser SamsunArkeoloji Müzesi Müdürlü¤ü’ne 31.08.2004 tarihindeteslim edildi.Önder BilgiTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 25

KAZI - ARAfiTIRMAKa¤›zman Çall›’da Tarihöncesi Döneme AitKayaüstü Resimleri Bulundu!Ka¤›zman ilçesinin yaklafl›k 8-9 km kuzeyinde yeralan andezit kayal›klar üzerinde yeni keflfetmifl oldu-¤umuz Çall› Kayaüstü Resimleri, Anadolu ve komflubölgelerin kayaüstü resim sanat›na çok büyük birkatk› sa¤lamaktad›r.Büyük Pano Resimleri:Büyük Pano olarak adland›rd›¤›m›z kaya yüzeyindekiresimler, yaklafl›k olarak 50 cm x 240 cm’lik bir alanayap›lm›flt›r. Bu alanda 20 hayvan resmi bulunmaktaysada, bunun çevresine 6 adet hayvan resmi dahaçizilmifltir. Böylece 130 cm x 320 cm’lik bir alanatoplam 26 adet çeflitli hayvan resimleri çizilmifltir.Hayvan resimlerinin hemen hepsi çizgi tekni¤i ileyap›lm›flt›r. Kayal›¤›n cam gibi düzgün yüzüne yap›-lan resimler, yerden ortalama 3.5-4 m yüksekli¤indedir.Büyük Pano’da çizilen resimlerin iki grupta topland›klar›görülmektedir; sa¤ taraftakiler iki geyik, birceylan, üç da¤ koyunu ve bir da¤ keçisinden oluflmaktad›r.Hayvan resimlerinin büyük bir k›sm› yandan,yani sol taraflar›ndan gösterilmifltir, bafl›n› arkayaçeviren ceylan ve geyik ise perspektif bir yöntem ilebetimlenmifltir. Av hayvanlar›n›n hemen hepsi sa¤dansola do¤ru yürür veya koflar durumda bir hareketlilikiçinde gösterilmifltir. Bu gurubun solunda küçük birköpekten sonra, yine sol tarafta tuza¤a do¤ru sürülenbir baflka hayvan gurubu dört da¤ keçisi, iki da¤ koyunuve bir hörgüçlü deveden oluflmaktad›r. Sol taraftaav hayvanlar›n›n önünde dikey olarak gösterilen üççizginin aras›, baklava dilimi biçiminde çapraz çizgilerletaranm›flt›r. Bunun a¤açlardan yap›lm›fl bir tuzakoldu¤u anlafl›lmaktad›r. Yani burada anlat›lmak istenenkonu, köpe¤in de yard›m› ile soldan sa¤ tarafado¤ru düzenlenen sürek av›nda, hayvanlar›n tuza¤adüflürülerek avlanmas›d›r.Büyük Pano’da herhangi bir insan figürünün çizilmemiflolmas› ilginçtir. Hayvan resimlerinin büyüklükleriortalama 4-15 cm uzunlu¤unda ve 6-19 cm aras›ndade¤iflmektedir. Hayvan gövdeleri oldukça orant›l›bir biçimde çizilmifl ve vücut ayr›nt›lar› özenli birflekilde belirtilmifltir. Perspektif olarak gösterilen ceylanile erkek geyik figürü o kadar gerçekçi ve baflar›l›bir flekilde betimlenmifltir ki, sanatç›n›n yetene¤ikarfl›s›nda flafl›rmamak olanaks›zd›r. Ayn› durum di¤erhayvanlar için de geçerlidir; ceylan›n gövdesindekibenekler ile da¤ keçilerinin gövdelerindeki kaburgalar›,sakallar› ve özellikle boynuzlar› çok ayr›nt›l› veözenli bir biçimde belirtilmifltir.Büyük Pano’da ilginç olan bir baflka özellik, büyüklük,biçim ve ayr›nt› yönünden hiçbir hayvan›n di¤erininbenzeri olarak yap›lmad›¤› gözlemlenmifltir. Türüanlafl›lamayan bir baflka av hayvan›, tuzak sahnesininalt›na betimlenmifltir. Çok büyük bir olas›l›kla bununbüyük bafl bir hayvan› yans›tt›¤› san›lmaktad›r. Birbaflka ilginç resim, çift hörgüçlü olarak gösterilen hayvand›r;çok büyük bir olas›l›kla bu hayvan›n da deveoldu¤u san›lmaktad›r.Küçük Pano Resimleri:Büyük Pano’nun yaklafl›k 13-14 m bat›s›nda bulunanKüçük Pano üzerindeki resimlerin say›s› daha azd›r.Toplam olarak 17 adet hayvan resminin hemen hepsit›pk› Büyük Pano’daki resimler gibi çizgi tekni¤i ileyap›lm›flt›r. Yerden ortalama 170-210 cm yüksekli¤indedüz bir kaya yüzeyine yap›lan hayvan resimlerininhemen hepsi yandan, yani sol taraftan gösterilmifltir.60 x 80 cm’lik bir alana yap›lan 14 hayvan resmininçevresine 3 adet daha hayvan resmi çizilmifltir. Buradakihayvan resimleri de ortalama 8-14 cm uzunlu-¤unda ve 6-18 cm yüksekli¤indedir. Büyük Pano’dakiresimler gibi, buradaki resimler de bir hareketlilikiçinde betimlenmifltir. Burada da anlat›lmak istenenkonu, sa¤ taraftan sol tarafa do¤ru hayvanlar›n köpekyard›m› ile sürülerek, önlerinin bir tuzak ile kesilerekKa¤›zman-Çall› Kayaüstü Resimleri, Büyük Pano26 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMAKa¤›zman-Çall› Kayaüstü Resimleri, Küçük Panoavlan›lmas›d›r. Ancak t›pk› Büyük Pano’daki resimlerdeoldu¤u gibi, buraya da herhangi bir insan resmiçizilmemifltir. Resimler yedi adet erkek ve difli da¤keçisi, bir erkek ceylan, bir o¤lak, bir da¤ koyunu, birköpek, bir tilki ve iki kufltan oluflmaktad›r. Sa¤ üstk›s›mda gösterilen köpek, taz›ya benzemektedir. Oldukçairi olarak betimlenen köpek, bölgenin yerel türünüyans›tmaktad›r. Köpe¤in pençelerindeki t›rnaklar,büyük bir özenle belirtilmifltir.Küçük Pano’daki ilginç tuzak sahnesi ve av hayvanlar›n›nresimleri, t›pk› Büyük Pano’daki tuzak sahnesive av hayvanlar› gibi, yaklafl›k olarak günümüzden10.000 y›l önce, yani Neolitik Ça¤’dan itibaren çizilmeyebafllanm›flt›r.Oktay BelliTrakya’da Bir Tunç Ça¤› Yerleflimi:Kanl›geçit1993 y›l›ndan bu yana ‹.Ü. Prehistorya Anabilim Dal›ad›na Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an ile Alman ArkeolojiEnstitüsü ad›na Prof. Dr. Herman Parzinger baflkanl›¤›ndayap›lan K›rklareli Höyü¤ü kaz›lar›, Son Neolitik-OrtaKalkolitik Ça¤’a tarihlenen Afla¤› P›narmevkinde bafllam›fl, 1994 y›l›nda yerleflimin ‹lk TunçÇa¤’da 300 m kadar bat›ya Kanl›geçit mevkiinekayd›¤›n›n görülmesi üzerine, kaz› alan› bu bölgeyi dekapsayacak biçimde geniflletilmifltir. Kanl›geçit mevkiindekiçal›flmalara 1998 y›l›ndan itibaren ara verilmifl,ancak burada geçen y›l bir restorasyon ve “Aç›khavaMüze Porjesi”nin gündeme gelmesiyle birliktekaz›lara yeniden bafllanm›flt›r. Bu nedenle geçti¤imizsezon Kanl›geçit’te sürdürülen kaz› çal›flmalar›s›ras›nda a¤›rl›kl› olarak, önümüzdeki y›l bafllanmas›düflünülen restorasyon ve Aç›khava Müze Projesi’neyönelik sorunlar üzerinde durulmufltur.Kanl›geçit mevkiindeki ‹lk Tunç Ça¤ yerleflimi kültürelaç›dan iki farkl› evreye ayr›labilir. ‹lk evre M.Ö.3000’li y›llar›n bafl›na tarihlenmekte ve daha çokBalkan etkileri göstermektedir. Ezero kültürünün özellikleriniyans›tan bu evrede, Balkan ‹lk Tunç Ça¤ içintipik olan, ahflap evlerden oluflan küçük bir yerleflimve yine bu kültüre özgü siyah yap›m kaba çanak çömlekbulunmaktad›r (Özdo¤an, M. – H. Parzinger – N.Karul, “K›rklareli Kaz›lar› Afla¤› P›nar ve Kanl›geçitHöyükleri”, Arkeoloji ve Sanat 77, Arkeoloji ve SanatYay›nlar›, ‹stanbul, 1997: 2-11). Kanl›geçit mevkiindekiBalkan etkili bu yaflam biçimi ‹lk Tunç Ça¤ ortalar›ndanitibaren Anadolu etkileri göstermeye bafllam›flt›r.Bir süre sonra gerek mimari gerekse çanakTÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 27

KAZI - ARAfiTIRMAçömle¤i ile, Anadolu’daki örneklerinden daha küçükancak, onlar›n tipik bir örne¤i olan bir yerleflim ortayaç›km›flt›r (Özdo¤an, M., “Anadolu’dan Avrupa’ya Aç›-lan Kap›: Trakya” Arkeoloji ve Sanat 90, Arkeoloji veSanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 1999: 2-28).‹lk evreden daha genifl ve daha tan›ml› bir flekildeaç›lan ikinci evre (M.Ö. 2600-2100) surla çevrili bir“iç kale” ile, bu alan›n etraf›nda bulunan ve olas›l›klaseyrek yap›lardan kurulu bir afla¤› flehirden oluflur.‹TÇ III dönemine tarihlenen ve iç kaleyi saran surduvar›, höyü¤ün kuzey k›sm› boyunca 40 m uzunlu-¤unda aç›lm›fl ve duvar›n yaklafl›k olarak 50 m çap›ndabir alan› çevreledi¤i anlafl›lm›flt›r. ‹ri ve yass› tafllardantemelleri bulunan duvar›n üst k›sm›, olas›l›klaahflap ile yükseltilmifl, savunma ve dayan›kl›l›¤› art›rmakiçin ise, küçük tafllardan yap›lm›fl bir glasiden(tafl kaplama) faydalan›lm›flt›r.Sur duvar› ile çevrelenen bu alan›n içerisinde megaronplanl› yap›lardan oluflan ve en az iki yenileme kat›bulunan bir yerleflim bulunmaktad›r. Bunlar; surduvar›, yerleflim plan› ve yap› özellikleri bak›m›ndan,Troya II ile yak›ndan benzeflmektedir. Sur duvar›n›nkuzeydo¤u k›sm›na koflut olarak, 1-1.5 m aral›klarlakuzeydo¤u-güneybat› do¤rultulu, 14 x 6 m boyutlar›nda,tafl temel üzeri kerpiç kullan›larak yükseltilmiflyap›lar bulunmaktad›r. Yap›lar daha çok alan›n kuzeydo¤uk›s›mda yo¤unlaflm›fl, güneybat›s› ise avlu olarakkullan›lm›flt›r. Avlu niteli¤indeki bu alanda bulunaniki adak çukuru, buran›n daha çok tören alan›olarak düzenlendi¤ini düflündürür. Megaron planl›yap›lar›n son evresinde olas›l›kla sur ifllevsiz bir halegelmifl, yerleflme küçülmüfl ve surun yerine megoronlar›çevreleyen bir temenos duvar› infla edilmifltir.‹TÇ III döneminin sonlar›na do¤ru yerleflmenin ifllevinikaybetti¤i, sur duvar›na ait glasiyi kuzeydo¤u k›-s›mda keserek tahrip eden an›tsal bir yap› kal›nt›s›ndananlafl›lmaktad›r. 6 x 7 m boyutlar›nda olan dörtgenplanl› bu yap› kal›nt›s› yer yer 5-6 tafl s›ras› yüksekli-¤ine kadar koruna gelmifltir. Henüz ifllevi anlafl›lamam›flolan yap› kal›nt›s›n›n inflas›nda da farkl› bir teknikuygulanm›flt›r. Oldukça büyük tafllar kullan›larak yap›-lan duvarlar›n içi ham toprakla doldurulduktan sonra,topra¤›n üst k›sm› duvar köflelerinden bafllayarak üstüste bindirilen, orta boy/küçük tafllarla yayvan birkubbe biçiminde örülmüfltür.Bilindi¤i gibi ‹lk Tunç Ça¤›’nda Anadolu’da kentdevletleri geliflirken, Balkanlarda daha çok k›rsal biryaflam biçimini sürdüren topluluklar bulunmaktayd›.Farkl› yaflam biçimlerini yans›tan bu iki bölge aras›ndayer alan Trakya’daki Kanl›geçit yerleflmesinin geliflimsüreci, bölgeler aras› etkileflime de ayna tutar.Buna göre, Balkan özellikleri gösteren yerleflme zamaniçinde, olas›l›kla bölgede bulunan zengin madenyataklar› nedeniyle, Anadolu kentlilerinin dikkatiniçekmifl ve bir süre sonra Anadolu etkisine girmifltir.Karadeniz Bölgesi YüzeyAraflt›rmalar› - 2004Eylem Özdo¤anBu y›l, 12-27 Temmuz 2004 tarihleri aras›nda Samsun’unLâdik ve Havza ilçeleri ile Amasya’n›n Merkez‹lçe, Göynücek, Suluova, Merzifon ve Gümüflhac›köyilçelerinde yüzey araflt›rmalar› yapt›k. Baflkanl›¤›m›zalt›nda sürdürülen yüzey araflt›rmalar›naArkeolog Nesrin Özsait, ö¤rencilerimizden Harun Oy,‹smail Baytak, Salih Kaymakç› ve Bakanl›k temsilcisiolarak, Arkeolog Nihan Çiftçi kat›lm›flt›r.Samsun ‹li Yüzey Araflt›rmalar›:Samsun ‹li Ladik ve Havza ‹lçelerinde daha öncekiy›llarda yapt›¤›m›z çal›flmalarda önceden bilinen SalurHöyük (Yüktepe), Mazlumo¤lu Köyü’nde Yurtyeri(Köyiçi Tepesi) ile bizim önceki y›llarda tespit etti¤imizÇak›r Höyük, A¤c›tepe, Sar›gazel Höyük, Ac›kl›-eflme gibi 18 yerleflme, Akda¤ ve Cüceköy Tümülüsüile Havza ‹lçesi’nde Kömürlük Höyük, Yel Tepesi,Sivri Tepe gibi yerleflme yerlerinin son durumlar›incelenmifl, yap›lan çal›flmalarda söz konusu alanlar›nGPS ve foto¤raflar› al›nm›flt›r. Ladik’te Mazlumo¤luKöyü s›n›rlar› içinde kalan ve bugün ada durumundaolan Köyiçi Tepesi’ne (=Yurtyeri Tepesi) de geçilememifltir.Son ya¤›fllarla, özellikle de regülatörünkodunun yükseltilmesi sebebiyle Ladik Gölü çana¤›ndakisu seviyesi çok yükselmifltir. Bu durumda, M.Ö.III. biny›ldan itibaren yerleflmeye sahne olan ve özelliklede M.Ö. I. biny›l›n›n ilk yar›s›nda son dereceönemli bir konuma geldi¤i yüzey buluntular›ndananlafl›lan Köyiçi Tepesi’nin, bu son durumda önemliölçüde tahrip oldu¤u görülmüfltür. Amasyal› co¤rafyac›Strabon eserinde (XII III 38), Stiphane Gölük›y›s›nda Kizari Kalesi ve yan›nda harabe haline gelmifl,kralî bir saray›n kal›nt›lar›n›n varl›¤›n› kaydetmifltir.Buras›n›n, yüzey buluntular›n›n ›fl›¤› alt›nda,Strabon’un anlatt›¤› yer oldu¤u düflüncesindeyiz. Buyerleflme, yaln›zca Lâdik’in tarihi yönünden de¤il, ayn›zamanda bölgenin Demir Ça¤›’na önemli ›fl›k tutacakbuluntular vermektedir.Bu bak›mdan burada bir kurtarmakaz›s›n›n yap›lmas› çok isabetli olur görüflündeyim.Amasya ‹li Yüzey Araflt›rmalar›:Amasya ‹li, Merkez ‹lçe, Göynücek, Merzifon, Gümüflhac›köyilçelerini kapsayan yüzey araflt›rmas›ndadaha önceki y›llarda bölgede tespit etti¤imiz Ali¤ap›nar›,Üçtafl Höyük, Bel Höyük, Selçuk, Höyük, TokluTepe, Do¤antepe-Ball›kaya gibi yerleflme yerlerininGPS verileri ve foto¤raflar› al›nm›flt›r. Amasya’y›her yönüyle araflt›rabilmek amac›yla, Türk Eskiça¤28 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMABilimleri Enstitüsü ile Frans›z Georges Dumezil AnadoluAraflt›rmalar› Enstitüsü ortak bir çal›flma içinegirdi. Bu kapsamda bu y›l bir ön araflt›rma yapt›k.Amasya Valisi Say›n Hüseyin Poroy’un da destekledi¤iprojeye, Kültür ve Turizm Bakanl›¤› KültürVarl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü’nün izni sa¤lanabilirse,2005 y›l›ndan itibaren bafllanacakt›r.Göynücek ‹lçesi Araflt›rmalar›:Göynücek ‹lçesi araflt›rmalar› son derece verimli geçti.Biz 1989 y›l› araflt›rmalar›m›zda Göynücek ‹lçesi’ndeÇekerek Çay›’n›n do¤usunda çal›flm›flt›k. Bu y›l,daha önceki y›llarda yeterince araflt›ramad›¤›m›zKarayakup, Çamurlu, Gökçeli, fieyho¤lu gibi köylerive çevrelerini sistematik olarak araflt›rd›k. Sonuçta,Göynücek’in çok yak›n çevresi ile mahallelerinde Ç›ç›rP›nar› Mevkii, Ard›çl›k Tepe, Laf Tepesi, Kekikli Tepe,Hac›tepe, Saz Mevkii, Saz Deresi, Gökçeli Köyü’ndeGökçeli Kalesi’nin yak›n çevresinde Güroluk Yerleflmeleri,Yar›kkaya Mevkii, Karayakup Köyü’nde Tilkiiniyerleflmelerini tespit ettik. fieyho¤lu Köyü’nde de,Roma Ça¤›’na ait iki kaya mezar›n› bularak inceledik.Burada yaln›zca, Gökçeli Kalesi ve Amasya Merkez‹lçedeki baz› tespitlerimizi özet olarak verece¤iz.Gökçeli Kalesi:Bir Roma Garnizonu olarak tan›mlanan Gökçeli Kalesive k›smen de yak›n çevresini inceledik. Kale çevresindeaz say›da Roma Ça¤› keramikleri yan› s›ra, yo¤unolarak, M.Ö. 7. yy’a ait Demir Ça¤› kerami¤i gördük.Bu durumda kalenin, esas olarak, Demir Ça¤›’ndayap›ld›¤›n› düflünüyoruz. Gökçeli Köyü’nün GürolukMevkii’nde Patlakk›z› ve Göktepe olarak adland›r›lanyerlerde ‹lk Tunç Ça¤› (‹TÇ) II+Demir Ça¤+RomaÇa¤› yerleflmeleri ve bir nekropol; Yar›kkaya Mevkii’nin Kayaönü olarak bilinen kesiminde ise, Roma veGeç Antik Ça¤ yerleflmeleri tespit ettik.Amasya’n›n do¤usunda yer alan Ayd›nca ve Sarayözüaraflt›r›lm›flt›r. Sarayözü’nde, Sarayözü Höyük ileDikmen Tepe-Malkayas›’nda iki Tunç Ça¤› yerleflmesitespit edilmifltir. Amasya Merkez ‹lçe’nin Yolyan›Köyü’nde tespit etti¤imiz Perçemlikaya yerleflmesi(‹TÇ+Demir Ça¤+Roma Ça¤›) ve yerleflmenin kuzeyindekimonoblok kaya üzerinde üç adet sarn›ç bulunmufltur.Yine, Amasya Merkez’de yer alan Gökhöyük TeknikZiraat Okulu ve Devlet Üretme Çiftli¤i arazisini 1986y›l›nda araflt›rm›fl ve buraya ad›n› veren Gökhöyük’ün150 m kadar gerisinde Som Tepe-Gökhöyük ve çiftlikarazisinin orta kesiminde de Büyükyu¤-Yass› Höyü¤ütespit etmifltik. O y›lki araflt›rmam›zda, do¤al olarakgördü¤ümüz Gökhöyük’ün, bu y›lki araflt›rmalar›-m›zda, son y›llardaki tahribatla, orta kesiminde, birtümülüsün krepisini and›ran bir tafl s›ras›n›n ortayaç›kt›¤›n› gözledik. Çok yak›n›ndan inceleyemedik.‹ster bir tümülüse ait olsun, isterse de do¤al olsun yöreyeismini veren bu güzel an›t›n tahribinin önlenmesiamac›yla koruma alt›na al›nmas› gerekti¤i düflüncesindeyiz.Burada, bir Kalkolitik ve ‹TÇ yerleflmesiolan Som Tepe-Gökhöyük, Lâdik Çimento Fabrikas›’namalzeme al›nmas› nedeniyle önemli ölçüde tahripedilmifltir. Yukar›da sözünü etti¤imiz ve GökhöyükDevlet Üretme Çiftli¤i’nin 14 Parselinde yer alanYass› Höyük’te (Büyükyu¤-Bozhöyük) yapt›¤›m›zaraflt›rmada ‹TÇ+M.Ö. II. biny›l›+Roma Ça¤› yerleflmelerineait keramikler gördük.Bu y›lki araflt›rmalar›m›z›n a¤›rl›k noktas›n› Göynücek‹lçesi oluflturmufltur. Burada, Gökçeli Kalesi’ninçevresinde yapt›¤›m›z araflt›rmalar ilginç sonuçlar vermifltir.Ayr›ca, kale de son derece güzel bir konumasahiptir. Ormanl›k bir arazinin ortas›nda olan kaleninfloras› ve faunas›yla birlikte koruma alt›na al›nmas›,eteklerinde yap›lacak sondajlarla da tarihinin kesinolarak ayd›nlat›lmas› çok yerinde olur. Sulama suyukaynaklar›n›n yeterli oldu¤u bu kesimde, içme suyununda yeterli oldu¤u görülmüfltür. E¤er Amasya projemizgerçekleflirse, bu güzelli¤in, yak›n çevresi,tarihi ve ekolojik dokusuyla, floras› ve faunas›yla birliktekesin olarak, bir “Tarihî Milli Park” statüsü içindekorunma alt›na al›nmas› yönünde çal›fl›lacakt›r.Bölge, Ahududu’ya kadar her çeflit meyvenin ve bitkininyaflama ve geliflme ortam› buldu¤u bir iklime desahiptir. Bu flekilde turizme de aç›lacak olan Gökçeli,hizmet bekleyen Gökçelilerin de umutlar›n› yeflertecektir.Mersin–OlbaYüzey Araflt›rmas› - 2004Mehmet ÖzsaitMersin-Silifke, Olba yüzey araflt›rmalar›, Kültür veTurizm Bakanl›¤› izni ile Mersin Üniversitesi Fen -Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü’nden Yard.Doç. Dr. Emel Erten baflkanl›¤›nda, Okt. Murat Özy›ld›r›mve befl ö¤rencinin kat›l›m›yla yap›ld›. Araflt›rmadaBakanl›k Temsilcisi olarak Arkeolog Yeflim Ozangörev ald›. 2004 çal›flmalar›, afla¤›da bafll›klar alt›ndagerçeklefltirildi:1) Do¤u Vadisi an›tsal mezar kompleksinin mimaribelgeleme çal›flmalar›nda, ayn› alanda tonozlu birmezar an›t› da saptand›. Çevresinde de çok say›dalahit, nifl ve bir de sarn›ç bulunmaktad›r. Tonozlumezar an›t›, Olba’da flimdiye dek bilinen mezar tiplerineyenisini eklemesi bak›m›ndan önem tafl›r.2) Olba nekropolis alanlar›, fieytanderesi vadisindedevam eder. Vadinin do¤u yamac›nda, 2004 çal›flmalar›ndakaya mezar› kompleksine rastland›. Kayabiçimlendirilerek oluflturulan giriflten ulafl›lan,TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 29

KAZI - ARAfiTIRMAmerkezi avlu çevresine yerlefltirilen mezar odas› velahitler kompleksin elemanlar›d›r. Burada saptananarkeolojik veriler, alan›n biçimlendirme ve yap›m›-n›n tamamlanmad›¤›n› göstermektedir.3) Do¤u Tepesi nekropolisi, ço¤unlukla lahitlerdenoluflur. Burada, chomasorium, sabit kaya lahitlerive ba¤›ms›z olarak ifllenen lahit tipleri görülmektedir.Ayn› mezarl›k alan›nda, Do¤u vadisi giriflineyak›n tarafta iki adet arcosorium bulunmaktad›r.4) Güney nekropolisi olarak bilinen alanda da ayn›lahit tipleri izlenir. Burada yer yer kaya mezarlar›ve nifller vard›r. Olba’n›n bilinen kaya an›tlar›ndanbiri olan ve iki askerin yer ald›¤› kabartma da güneynekropolisindedir. Ancak, an›t tahrip edilmifl,kabartmal› k›sm› k›r›larak, yere at›lm›fl durumdad›r.Kabartman›n kurtar›lmas› için Silifke Müze Müdürlü¤üile ortak çal›flmalar›m›z sürmektedir.5) Akropolisin tepe noktas›nda, podium üzerindenyükselen prostylos planl›, Korinth düzenindeki an›tsalRoma yap›s› (tap›nak) ile çevresindeki mimariçizim ve belgeleme çal›flmalar› da sürdürüldü.Emel Erten-Murat Özy›ld›r›mTilmen Höyük Kaz›lar› - 2004Tilmen Höyük’de (Gaziantep) 1959-1972 y›llar›ndaProf. Dr. U. Bahad›r Alk›m baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilenilk dönem kaz›lar›ndan sonra, 2002 y›l›nda Prof.Dr. Refik Duru baflkanl›¤›nda temizlik ve onar›mçal›flmalar›n›n gerçeklefltirildi¤i bilinmektedir. 2003-2004 sezonlar›nda ise, bir Türk-‹talyan ortak projesikapsam›nda Tilmen Höyük’de kaz›lara yeniden bafllanm›flt›r.Do¤u Akdeniz’de Orta (M.Ö. 2000-1550) ve Geç(M.Ö. 1550-1175) Tunç Ça¤lar› kent uygarl›¤›n› anlamakonusunda son otuz y›lda ortaya ç›kan geliflmeler,Tilmen Höyük’te kaz›lar›n yeniden bafllat›lmas›naneden olmufltur. Bu kaz›lar, befl hektarl›k bir alanayay›lm›fl olan baflkentin yerleflim dokusunun dahagenifl alanlarda ortaya ç›kart›lmas›na, maddi kültürününincelenmesine ve Güneydo¤u Anadolu ile KuzeySuriye iliflkilerinin tarihsel çerçevesini ayd›nlatmayayarar sa¤layacakt›r.Tilmen Höyük’ün 1750-1375 y›llar› aras›nda ilkolarak Yamhad/Aleppo krall›¤›na ve daha sonra belkiMitanni Krall›¤›’na baflkent oldu¤u san›lmaktad›r.Yerleflmenin eski ad› bilinmemektedir; bir varsay›magöre, isminin Zalbar olabilece¤i düflünülmüflse de budurum kesinlik kazanmam›flt›r. Tilmen Höyük’te bugünekadar ele geçirilen tek yaz›l› belge, üzerinde Akkadcaip-la-tù yazan bir mühürdür ve “tazminat ödemesi”anlam›na gelir.Tilmen’de hem Yukar› fiehir hem de Afla¤› fiehir,kazematl› güçlü savunma duvarlar›yla çevrilidir.fiehre girifl K2 ve K3 olarak adland›r›lan iki tali kap›-dan ve K1 olarak adland›r›lan, iki yan›nda aslan heykelleriolan bir kap›dan sa¤lanm›flt›r. An›tsal bir merdiven,Yukar› fiehir’de olas›l›kla kral›n oturdu¤u (A)saray alan›na uzan›r. Bu alanda 2003 y›l›nda tekrarçal›fl›lm›flt›r. Bu alandaki büyük E yap›s› Orta TunçÇa¤› I ve II’de üç yap› evresi içerir. Yap›n›n ön taraf›ndagirifle bitiflik iki kanad› vard›r. E yap›s›n›n birkonuttan ziyade tap›nak oldu¤u varsay›m›n› ilerisürmek mümkündür. Bu yap›y› Kanefl 7. kattaki ikitap›nakla karfl›laflt›rmak aç›dan önemlidir. Orta TunçÇa¤› II’ye tarihlenen, kral›n oturdu¤u, meflhur A saray›naait yeni odalar, güney kesimde yo¤unlaflan2003 y›l› kaz›lar›nda ortaya ç›kar›lm›flt›r. Saray›nAlalakh VII saray› ile benzerli¤i genelde bilinmektedir.Alalakh saray› daha kompleks bir yap›d›r ama ikisaray›n genel yap› düzeni benzeflmektedir. BitifliktekiC yap›s›ndaki muhtelif stratigrafik ve yap›sal incelemelerburan›n kullan›m›n›n Geç Tunç Ça¤›’na kadardevam etti¤i konusunda fikir vermektedir. Görünüflegöre söz konusu yap› A saray› ile birlikte kullan›lmayadevam etmifltir, 2003 y›l›nda çal›fl›lm›fl olan, GeçTunç Ça¤› bafl›na tarihlenen H kalesi ise, tüm plan›ortaya ç›kar›lm›fl olan A saray›na bitifliktir. 2004 y›l›ndaiki yeni açma daha aç›lm›flt›r. Bunlardan biri (L)yukar› flehrin kuzey s›n›r›nda bulunmaktad›r. Bu kesimdebirinci kat› yang›n nedeniyle tahrip olmufl olan 3yap› katl› genifl bir yap› kaz›lm›flt›r. Orta Tunç Ça¤›bafllar›n›n erken evrelerine ait tüm çanak çömlek formlar›en alttaki tabandan ele geçirilmifltir. Di¤er bir yenialan (M) ise, geçen sene yüzeyinde baz› ilginç özelliklersaptad›¤›m›z yerde, Afla¤› fiehirde bulunmaktad›r.Burada, içerisinde dinsel mobilya eflyas› olabilecekbazalt parçalar› ve baz› banklar bulunmufl olan,çevresi bir temenos duvar› ile çevrili bir taht odas›bulunan Geç Tunç Ça¤› I’e ait an›tsal bir tap›nakkeflfedilmifltir. Cella’n›n içinde, üzerinde çok güzel birkabartma bulunan bazalt bir stel bulunmufltur. Stelde,f›rt›na tanr›s›n›n karfl›s›nda Orta Suriye kral› görülmektedir.Bu stel flu ana kadar Islahiye çevresindebulunan en eski heykeltrafll›k eseridir. Bölgedeki arkeolojikalan, an›tsall›¤› nedeniyle önemli bir turistikilgiye sahiptir. Bu nedenle bu bölgenin arkeolojik parkolmas›n› gerçeklefltirmek için Gaziantep Müzesi vesivil yöneticilerle birlikte bir proje gelifltirilmektedir.Kaz› alan›n›n girifline flimdiden turistler için resimliaç›klamal› panolar yerlefltirilmifltir. Tilmen Höyük eskibir baflkentin yerleflim dokusunu ve 2. biny›l boyuncaAnadolu ile Suriye aras›ndaki iliflkilerin boyutunu vetarz›n› yeniden araflt›rmak bak›m›ndan çok büyükönem tafl›maktad›r.Nicolò Marchetti(Çeviri: Deniz Sar›-Murat Türkteki)30 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

KAZI - ARAfiTIRMADo¤u Anadolu Bölgesi’nde UrartuBaraj, Gölet ve Sulama Kanallar›n›nAraflt›r›lmas› - 20042004 y›l›nda “Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj,Gölet ve Sulama Kanallar›n›n Araflt›r›lmas›”konulu yüzey araflt›rmas› projesi kapsam›nda, 7 adetgölet ile 1 adet sulama kanal›n›n varl›¤› saptanm›flt›r.Aktafl Göleti: Aktafl Göleti, Van’›n yaklafl›k olarak 28km do¤usunda ve bugünkü Van-Erçek karayolunun2.5-3 km güneyinde yer almaktad›r. Gölete en yak›nyerleflim merkezi, 1.5 km güneyde yer alan AktaflKöyü’dür. Kabaca yar›m ay biçiminde olan göletinduvar›, e¤imli olan kuzey kesimi kapatmaktad›r. Denizseviyesinden 1850 m yüksekli¤inde olan göletin ilkyap›ld›¤› s›rada oldukça büyük oldu¤u anlafl›lmaktad›r.Toplam 144 m uzunlu¤unda olan gölet duvar›,do¤u-bat› do¤rultusunda uzanmaktad›r. Kuzey yönünedo¤ru ak›t›lan sular, Erçek Gölü’ne de¤in uzananverimli topraklarda yap›lan tar›m›n ve sebze bahçelerininsu gereksinmesini karfl›lamaktad›r. Gölete en yak›narkeolojik kal›nt›, 900 m bat›da yer alan Aktafl Kalesi’dir. Kale ve gölet Kral Menua döneminde yap›lm›flt›r.Mercimek Göleti: Mercimek Göleti, Van’›n yaklafl›k96 km güneydo¤usunda yer almaktad›r. Gölette biriktirilensular, ünlü Mengene Da¤›’ndan al›nan PestekanKanal›’ndan gelmektedir. Göletin hemen güney ete¤inebitiflik olarak yap›lan kale, kuzey- güney do¤rultusundauzanmaktad›r. Çevre halk› bu kaleyi, MercimekKalesi olarak adland›rmaktad›r. Gerek kale duvarlar›-n›n yap›l›fl tekni¤i, gerekse toplam›fl oldu¤umuz çanakçömlek parçalar›, kalenin ve göletin, M.Ö. 7. yy’dayap›ld›¤›n› göstermektedir.Kurba¤al› Göleti: Kurba¤al› Göleti, Van’›n yaklafl›k109 km güneydo¤usunda yer almaktad›r. BüklümdereKöyü’nün 3- 3.5 km kuzeyinde bulunan göletin denizseviyesinden yüksekli¤i 2350 m’dir. Oldukça büyükolan gölet, yüksek tepelerin güney eteklerine yap›lm›flt›r.Göletin duvar›, aç›k olan güney kesimi kapatmaktad›r.Göletin aç›k olan güney ve güneybat› kesimineduvar yap›lm›flt›r. Toplam 220 m uzunlu¤undaolan duvar›n kaç metre geniflli¤inde oldu¤u, üzerinintoprak ve çimenler ile kapl› olmas› yüzünden belliolmamaktad›r. Mengene Kanal› ve su tafl›m›fl oldu¤udi¤er göletler gibi, Kurba¤al› Göleti’nin de M.Ö. 7.yy’da yap›ld›¤› anlafl›lmaktad›r.Büklümdere Göleti: Büklümdere Göleti, Van’›n yaklafl›kolarak 108 km güneydo¤usunda yer almaktad›r.Kurba¤al› Göleti’nin de 5.5-6 km güneybat›s›nda bulunangölet, oldukça büyüktür. Kuzey-güney do¤rultusundaiki tepe aras›na yap›lan göletin duvar›, toplamolarak 370 m uzunlu¤undad›r. Göletten güneydo¤uyönüne do¤ru ak›t›lan sular hem tar›m alanlar›n›n sugereksinmesini karfl›lamakta, hem de 4.5-5 km güneydo¤udayer alan Albayrak ve Atl›lar göletlerine sutafl›maktad›r. Mengene Sulama Kanal› ve di¤er göletlergibi, Büklümdere Göleti’nin de M.Ö. 7. yy’da yap›ld›¤›anlafl›lmaktad›r.Kurugöl Göleti: Kurugöl Göleti, Büklümdere (eskiIringani) Köyü’nün 2-2.5 km kuzeyinde yer almaktad›r.Deniz seviyesinden 2230 m yüksekli¤indeki gölet,yüksek tepelerin güneyinde bulunmaktad›r. Kabaca34 x 42 m büyüklü¤ünde olan göletin duvar›, e¤imliolan güneybat› kesimi kapatm›flt›r. 36 m uzunlu¤undaolan duvar›n geniflli¤i de 5 m’dir. Güneybat› yönüneak›t›lan sular, Büklümdere Köyü’ne kadar uzanantar›m alanlar›n›n su gereksinmesini karfl›lamaktad›r.Zor Osman Pafla Ark›: Zor Osman Pafla Ark›, Urartusu mühendisli¤inin Do¤u Anadolu Bölgesi’ndeki birbaflka ilginç örne¤ini oluflturmaktad›r. Çok genifl birco¤rafi bölgede yap›lan tar›ma hayat veren Zor OsmanPafla Ark›, yöre halk› aras›nda söylencelere konu olmufltur.Oldukça sert bir bileflime sahip olan andezit kayal›klar›n›nyer yer kesilmesiyle aç›lan ve arazinin elveriflliolmayan k›s›mlar›na yap›lan yüksek destek duvarlar›ndandolay›, yöre halk› kanal› Zor Osman Paflaolarak adland›rmaktad›r. Zor Osman Pafla Ark›, Alada¤’daki(3255 m) zengin su kaynaklar›n› de¤erlendirmekiçin planlanan ve elveriflli güzergâhlardan geçirilenola¤anüstü bir uygulaman›n ürünüdür. Bir taraftanDo¤ubayaz›t Ovas›’na, di¤er taraftan GürbulakS›n›r Kap›s› yak›nlar›ndan Kuzeybat› ‹ran içlerinekadar su tafl›yan böylesine uzun bir kanal, ne yaz›k kiçok uzun bir süreden beri çal›flmamaktad›r. Ark M.Ö.7. yy’da yap›lm›flt›r.Oktay BelliVan–Kalecik Nekropolü Kaz›s› - 2004Van Müze Müdürlü¤ü baflkanl›¤›nda, Yrd. Doç. Dr.Rafet Çavuflo¤lu’nun bilimsel sorumlulu¤unda YüzüncüY›l Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, ArkeolojiBölümü Baflkan› Prof. Dr. Veli Sevin ve bölüm elemanlar›n›nkat›l›m›yla Van ili, Merkez, Kalecik Köyü’nün1.5 km kuzeydo¤usunda yer alan Kalecik Nekropolü’ndesürdürülen arkeolojik kaz› çal›flmalar› 04.-22.10.2004 tarihleri aras›nda gerçeklefltirilmifltir.Kalecik Kaz›lar›, Van Valili¤i ‹l Özel ‹dare Müdürlü-¤ü ve Ener Enerji Van Elektrik Santral› ‹flletme Müdürlü¤ü’nünmaddi ve manevi katk›lar›yla yürütülmüfltür.Kaz› alan›; en do¤u uçtaki “Dikilitafllar Tarlas›” ilebiri bunun 25 m bat›s›nda, di¤eri ise 200 m kadarkuzeybat›s›ndaki yumruk büyüklü¤ünde tafllardan ikihalka ve nekropolden oluflmaktad›r. 2004 y›l› çal›flmalar›tüm kaz› alan›n›n topografik aç›dan de¤erlendirilmesi,dikilitafl tarlas›ndaki çevre temizli¤i ve kayayaoyulmufl mezarlardan oluflan nekropoldeki arkeolojikkaz›lar olmak üzere üç ayr› alanda gerçeklefltirilmifltir.TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 31

KAZI - ARAfiTIRMADikilitafllar Tarlas› ve Tafl Halkalar:Kaz› sahas›n›n en do¤u ucunda yer alan “DikilitafllarTarlas›”; 39.00 x 40.50 m ölçülerindeki kare bir alana45 x 55 s›ra ile yerlefltirilmifl, kireç tafl›ndan, kaba olarakifllenmifl tafllardan oluflmakta ve ilk günkü konumlar›n›hâlâ koruyan tafllar›n yükseklikleri yaklafl›k1.00 ile 1.30 m aras›nda de¤iflir. Orijinaldeki toplamsay›lar› 2475 adettir. Ancak 25 kadar kaçak sondajnedeniyle flu anda say›lar› daha azalm›flt›r. Düzenlis›ralar halinde do¤u-bat› ve kuzey-güney do¤rultusundadizilmifl bulunan tafllar yaklafl›k olarak bir birlerinden0,50 m uzakl›ktad›r. Güney kesimde, do¤ubat›yönündeki XI. ve XII. s›ralar aras› 1.30 m geniflli¤indekidar bir sokak görünümündedir. Dikilitafllar›nhemen bat›s›nda, küçük kireç tafllar›ndan oluflturulmufl,biri 13.00 m di¤eri 30.00 m çap›nda iki tafl halkayer almaktad›r. Yapay bir yükselti üzerine kurulmuflgibi görünen halkalardan büyü¤ü ile dikilitafllar›n aras›ndabir hendek bulunmaktad›r. Düz bir alan üzerindekiüçüncü bir halkan›n çevresi bir duvarla çevriligibidir; içerisinde büyük tafllardan örülmüfl radyalduvarl› bir tak›m bölümlerin varl›¤› sezilmektedir.Ancak bu alan da defineciler taraf›ndan bozulmufltur.Dikilitafllar›n ne amaçla dizilmifl ve yönlendirilmiflolduklar› aç›k de¤il. Ancak büyük bir emek ve özenlehaz›rlanm›fl olduklar› belirgin yön ve konum anlay›fl›astronomik bir gözlem amac› gütmüfl olabilecekleriniakla getirmektedir. Büyük bir devlet düzeni kurmuflolan Urartular bir takvim sistemine sahip olmal›d›rlar.Benzerleri Avrupa’da yo¤un ve uzun süreli kullan›mgörmüfl günefl ve ayla ilgili astronomik gözlem eviolarak nitelendirilmifl tafl halkalar›n da dikilitafllarlabirlikte böyle bir takvim sisteminin oluflturulmas›ndakullan›lm›fl olabilece¤i düflünülmektedir.Nekropol Alan› Kaz› Çal›flmalar›:Kalecik kurtarma kaz›lar›n›n temelini oluflturannekropol kesimi Dikilitafllar Tarlas›n›n yaklafl›k 150 mbat›s›nda ve çal›flma alan›n›n en güney kesiminde yeralmaktad›r. Bu alanda yap›lan ilk çal›flmalar dahaönce defineciler taraf›ndan yap›lan kaçak kaz›larsonucu aç›larak soyulmufl mezarlar›n tespit edilmesido¤rultusunda olmufltur. fiimdiye kadar nekropol sahas›nda30 ayr› alanda kaçak kaz› yap›lm›fl oldu¤u, bunlardan18 adedinde mezar tespit edildi¤i ve di¤erlerininise bofl ç›km›fl oldu¤u anlafl›lm›flt›r. 2004 kaz›çal›flmalar› esnas›nda bunlardan ancak 9 adedindeçal›fl›labilmifl, di¤erleri ise, kaz› izninin gecikmiflolmas› nedeniyle zaman yetersizli¤inden 2005 y›l›nab›rak›lm›flt›r. Nekropol do¤u-bat› yönünde uzanan,Miyosen Dönem’de meydana gelmifl, ortalama 1.00 mkadar kal›nl›ktaki konglomera, alt›ndaki batakl›k ortam›ndaoluflmufl küçük tatl› su fosili ile killi tabakadanbir katman›n bulundu¤u alana yay›lm›fl vaziyettedir.Mezar giriflleri genellikle konglomera tabakan›n güneyve kuzey kenar› boyunca, hemen tabakan›n kesitineaç›lm›fl vaziyettedir.Klasik Urartu halk mezarlar›nda oldu¤u gibi üsttengirilen bir dromos ve bir odadan oluflan mezarlar›ndromoslar› genellikle dörtgen yap›l›d›r. Tek istisnaolarak Ka. 5 mezar› yuvarlak girifllidir. AdilcevazMezarlar›nda oldu¤u gibi, ço¤unlukla dromosla odaaras›ndaki girifl, daha küçük tafllarla desteklenmiflbüyük sal tafllarla kapat›lm›flt›r. Genellikle dikdörtgenyap›l› mezar odalar›ndan baz›lar›nda, de¤iflik Urartumezarlar›ndan tan›nan nifller ve sekilere yer verilmifltir.Ancak di¤er Urartu mezarlar›ndan ayr›lan en belirginözellikleri, mezar odalar›n›n, infla edilmifl oldu¤uyumuflak killi toprak nedeniyle fazla yüksek olmamas›d›r.Defineciler taraf›ndan soyulmufl ve içleri tamamenkar›flt›r›lm›fl olan mezarlarda yap›lan kaz›lar sonucunda;tunç, gümüfl ve alt›ndan haflhafl ve aslan bafll› süsi¤neleri, tunç at koflum parçalar›, ejder bafll› tunç vegümüfl bilezikler, gümüfl ve tunç küpe ve yüzükler,çeflitli boylarda akik ve cam boncuklar, demirdenk›l›ç, balta, b›çak, m›zrak ucu ve k›n ile ifllevleribilinemeyen spatula, keski ve kal›n yüzlü orak benzerialetler ele geçirilmifltir. Ayr›ca çok say›da çanakçömlekparças› ile in-stu durumda olmayan insaniskeletleri ortaya ç›kar›lm›flt›r.Rafet Çavuflo¤lu-Hanifi BiberTürk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Y›ll›k Konferanslar›Enstitümüz yeni dönem y›ll›k konferanslar›na, Cartoon Hotel’in ev sahipli¤inde devam etmektedir. ‹lk konferansç›m›z‹ktisatç› Dr. Mahfi E¤ilmez idi. Kendisi 24 Kas›m 2004 tarihinde “Hitit Ekonomisi ve Günümüz ileKarfl›laflt›rmalar” bafll›kl› ilginç bir konferans vermifltir. 26 Ocak 2005 tarihinde gerçekleflen ikinci konferans›m›z,Enstitü Üyelerimizden Prof. Dr. Gülsün Umurtak taraf›ndan verildi. “Burdur-Antalya Bölgesi’nde ‹lk TunçÇa¤› Öncesi Mimarl›k Gelenekleri: Gözlemler ve De¤erlendirmeler” konulu konferans, büyük ilgi gördü.Devam eden Y›ll›k Konferans Program›m›z afla¤›daki gibidir:Prof. Dr. Orhan Bingöl, 9 Mart 2005 “Hades’e Girmek: Mezar Mimarisinin Görsel Yan›na ElefltirelBir Yaklafl›m”Dr. Wayne Horrowitz, 23 Mart 2005 “Looking for the Transition from the Middle to the Late BronzeAge in Cuneiform Tablets from Canaan”Dr. Uwe Finkbeiner, 19 Nisan 2005 “Neue Ausgrabungen in Emar-Syrien: Kampagnen (1996-2004)”32 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

EnstitüdenEnstitü KütüphanesineBir Ba¤›fl DahaProf. Dr. Güven Arsebük, kitapl›¤›n›n bir bölümünüteflkil eden 400’ü aflk›n yay›n› enstitü kütüphanemizeba¤›fllad›. Sayesinde kütüphanemiz daha da zenginleflti.Göstermifl oldu¤u bu hassasiyetinden dolay›, kendisineenstitümüz taraf›ndan 24 Kas›m 2004 tarihinde birteflekkür plaketi takdim edildi. Burada, üyemize birdefa daha teflekkür etmek ve bu gibi örnek davran›fllar›nço¤almas›n› dilemek istiyoruz.Kütüphanemiz daha önce Alexo¤lu Ailesi’nin, fierefÜyemiz Prof. Dr. Mustafa Kalaç’›n ve Rahmetli Hocam›zProf. Dr. Afif Erzen’in ba¤›fllar›yla zenginleflmiflti.Enstitü binam›z›n üç odas›n› dolduran kütüphanemiz,Prof. Dr. Güven Arsebük’ün de ba¤›fl›yla, yak›n zamandabinam›z›n baflka bir odas›n› daha iflgal edecek gibigörünmektedir.Enstitü Kütüphanesinden HaberlerHer say›da oldu¤u gibi, okurlar›m›za bu say›da da iyi haberlerverebiliyoruz. Kitaplar›m›z›n elektronik ortama kaydedilmesison h›zla sürüyor ve en yak›n zamanda tamamlanmas›planlanmaktad›r. Takas yapt›¤›m›z kurumlar ço¤almaktave bu sayede süreli yay›nlar›m›z›n çeflidi de artmaktad›r.Son olarak Tübingen Üniversitesi ile bir anlaflma yap›-larak Die Welt des Orients adl› süreli yay›n›n devaml›olarak gelmesi sa¤lanm›flt›r. Kütüphanemizi ziyaret edenherkes, düflünülebilecek en küçük bütçe ile, ne denli büyükifllerin baflar›labilece¤ini görebilir. Ancak üyelerimiz ve enstitüdostlar›m›z olmadan, bu iflleri baflarmam›z da mümkünde¤ildi. Destek veren herkese burada, tekrar teflekkür ediyorve desteklerini devam ettirmelerini rica ediyoruz.Bununla beraber bu say›da da, yak›n zamanda yapm›flolduklar› kitap ba¤›fllar›yla gücümüze güç katan dostlar›m›-za ayr›ca teflekkür etmek isteriz: Prof. Dr. M. Usman Anabolu,Prof. Dr. Ö. Bilgi, Prof. Dr. R. Duru, Prof. Dr. C.Karasu, Prof. Dr. M. Özsait, Prof. Dr. M.H. Sayar, Prof. Dr.O. Tekin, Prof. Dr. N. Tuna, Dr. fi. Karagöz, Dr. H. fiahin,A.C. Üstüner, Amasya Müzesi, Ankara Üniversitesi, EgeYay›nlar›, Mimar Sinan Üniversitesi.MonografilerAkarca, A., Neandreia Kuzey Ege’de Arkaik ve KlasikÇa¤lara Ait Bir fiehir, ‹stanbul, 1977.Aktüre, S., Anadolu’da Bronz Ça¤› Kentleri, ‹stanbul,1994.Albright, W.F., From the Stone Age to Christianity, NewYork, 1957.Bahar, H. – Ö. Koçak, Eskiça¤ Konya Araflt›rmalar› 2,Konya, 2004.Bayburtluo¤lu, C., Lykia, ‹stabul 2004.B›çakç›, E., Çayönü Tepesi, Karlsruhe, 2001.Bittel, K., Grundzüge der Vor- und FrühgeschichteKleinasiens, Tübingen, 1950.Bittel, K., Önasya Tarih Öncesi Ça¤lar› –M›s›r, Filistin,Suriye–, ‹stanbul,1945.Bottini, A., Et al., Antike Helme (RGZM M14), Mainz,1988.Bossneck, J. – D. Angela, Die Tierknochenfunde aus derNeolithischen Siedlung auf dem Fikirtepe Bei Kad›köyam Marmarameer, München, 1979.Braidwood, S.L. – R.J. Braidwood, Prehistoric Village Archaeologyin South-Eastern Turkey, England, 1982.Breasted, H.J., A History of Egypt, New York, 1956.Burrows, M., What Mean These Stones?, New York, 1957.Burney, C., The Ancient Near East, Great Britain, 1977.Burney, C. – M.D. Lang, The Peoples of the Hills, London,1971.Butzer,W.K., Early Hydraulic Civilization in Egypt,London, 1976.Childe, G.V., Do¤u’nun Prehistoryas›, Ankara, 1946.TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 33

ENST‹TÜDENCoulborn, R., Der Ursprung der Hochkulturen, Stuttgart,1962.Coulborn, R., The Origin of Civilized Societies, NewJersey, 1959.Driesch, A. Von den – N. Pöllth, Bo¤azköy-Berichte 7,Mainz, 2004.DURU, R., Eski Önasya Dünyas›n›n En Büyük HeykelAtelyesi Yesemek, ‹stanbul, 2004.Frankfort, H., Kingship and the Gods, Chicago, 1948.Frankfort, H., The Birth of Civilization in the Near East,The United States of America, 1958.Frankfort, H. – J.A. Wilson – T. Jacobsen – W. Irwin, TheIntellectual Adventure of Ancient Man, Chicago, 1946.Goguey, R. – M. Redde, Le Camp Legionna›re DeMirebbeau (RGZM M36), Mainz, 1995.Lloyd, S., Early Anatolia, London, 1956.Naumann, R., Architektur Kleinasiens, Tübingen, 1955.Orthmann, W., Der Alte Orient, Germany, 1975.Parrot, A., Archeologie Mesopotamienne, Les Etapes, Paris1946.Parrot, A., Archeologie Mesopotamienne, Techhique etProblemes, Paris 1953Pearson, K. – P. Connor, The Dorak Affair, New York,1968.Pritchart, B.J. (Ed.), The Ancient Near East, London, 1958.Ramsay, M.W., Anadolu’nun Tarihi Co¤rafyas›, ‹stanbul,1961.Russell, H.F., Pre-Classical Pottery of Eastern Anatolia,Ankara, 1980.Shotwell, T.J., The History of History I, New York, 1950.Vandier, J., La Sculpture Égyptienne, France, 1951.Veenhof, K.R., The Old Assyrian List of Year EponymsFrom Karum Kanish and Chronological Implications,Ankara 2003.Wilson, J.A., The Culture of Ancient Egypt, London, 1951.Williams, G., Eastern Turkey, London, 1972.Woldering, I., Agypten, Spain, 1979.Wooley, L., A Forgotten Kingdom, The United States ofAmerica, 1953.Wright, T.H., The Administration of Rural Production in AnEarly Mesopotamian Town, Michigan, 1969.Yüce, A., Amasya Müzesi, Amasya 2004.Süreli Yay›nlarAdalya, VII (2004).Anatolia Antiqua, XI (2003), XII (2004).Antike Welt, 23, 1992.Archaologischer Anzeiger, 2003/2.Arkeo Atlas, 3 (2004).Die Welt Des Orients, XX/XXI (1989/90), XXIII (1992)-XXXIV (2004).Istanbuler Mitteilungen, 52 (2002), 53 (2003).Jahreshefte Des Österreichischen Archäologischen Institutes,72 (2003).Kaz› Sonuçlar› Toplant›s› 25 (2004).Olba, IX-X (2004).Palmet, V (2005)Rei Cretariae Romanae Favtorvm, 33 (1996), 35 (1997), 38(2003).Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLV/2 (2003).Tel Aviv, 31 (2004).Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums,50/1-2 2003.Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, XLVI/1 (2004).Varia Anatolica, XVI (2003).Metin AlparslanEnstitümüz Bir Ödülün DahaSahibi Oldu1950 y›l›na kadar ülkemizin kültürünebüyük katk›larda yapm›fl olan Halkevleri’ni an›msatan sanat ve kültür etkinlikleriyle,Akdeniz Bölgesi’nin bir ayd›nlanma merkezidurumuna gelmifl, Mersin’deki ‹çel SanatKulübü, bu y›l, Kültürel Mirasa Katk› Ödülü’nü, Enstitü Baflkan›m›z Prof. Dr. Ali Dinçol’averdi.‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan 1-3 Ekim 2004tarihlerinde, Mersin K›z Kalesi Rotary Kulübü’nünde kat›l›m›yla düzenlenen IX. MersinArkeoloji Günleri’ndeki törende bir teflekkürkonuflmas› yapan Prof. Dinçol, kültürel mirasayapt›¤› en önemli katk›n›n Türk Eskiça¤Bilimleri Enstitüsü’nün kurulmas›na gayretetmesi oldu¤unu söyleyerek, bu de¤erli ödülüEnstitümüz ad›na kabul etti¤ini vurgulad›ve ödülü Edebiyatç› Özdemir ‹nce’nin elindenal›rken, ‹çel Sanat Kulübü Baflkan›Teoman Sungur’un flahs›nda Arkeoloji KomitesiÜyeleri’ne ve yak›n ilgisinden dolay›özellikle Ali Murat Merzeci’ye flükranlar›n›sundu.IX. Mersin Arkeoloji Günleri’ne enstitümüzüyelerinden Prof. Dr. Fahri Ifl›k, Prof. Dr.Havva Ifl›k, Prof. Dr. Serra Durugönül, Prof.Dr. Mustafa Hamdi Sayar da ilginç konferanslar›ylakatk›da bulundular.34 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

ENST‹TÜDENYeni Bir Atölye Çal›flmas›Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü, 20-21 May›s 2005 tarihlerinde‹stanbul’da gerçeklefltirilecek yeni bir uluslararas›atölye çal›flmas›n›n haz›rl›¤› içindedir. Atölye “TheAchaemenid Impact on Local Populations and Cultures inAnatolia - 6th-4th centuries BC” / Anadolu’nun Yerli Halkve Kültürleri üzerinde Akhaimenid Etkisi - MÖ 6.-4.yüzy›l” konusunu ele alacak ve Enstitü taraf›ndan, BaflkanProf. Dr. Ali Dinçol’un önerisiyle 2002 y›l›nda düzenlenen“Identifying Changes: The Transition from Bronze to IronAges in Anatolia and its Neighbouring Regions” (De¤iflimiTan›mlama: Anadolu ve Yak›n Çevresinde Tunç Ça¤›’ndanDemir Ça¤›’na Geçifl) konulu uluslararas› atölyenindevam›n› oluflturacakt›r.Çal›flmalar için dört alt bafll›k belirlenmifltir:1. Filoloji,2. Antroponümi: etnik kökeni tan›mlama,3. Din: ithal ve yerli kültler,4. Maddi kültür: mimari, ikonografi (heykel, resim, mühürve sikkelerde), maden sanat›, keramik.Enstitü Baflkan› Prof. Dr. Ali Dinçol ve Asbaflkan Prof. Dr.Haluk Abbaso¤lu’nun destekledi¤i atölyeye Frans›z AnadoluAraflt›rmalar› Enstitüsü katk›da bulunacakt›r. Organizasyonkomitesinde Olivier Casabonne, ‹nci Delemen,fiehrazat Karagöz ve O¤uz Tekin görev almakta ve yaz›flmalardevam etmektedir. Program henüz kesinleflmemiflolmakla birlikte, kat›l›mc›lar›n ço¤u sunacaklar› bildirininbafll›¤›n› iletmifltir (alfabetik s›ra ile):Tomris Bak›r, Auswertung der Keramik für relativeChronologie im perserzeitlichen DaskyleionJürgen Borchhardt, Das Gürtel als Zeichen der GevolksschaftPierre Briant - José Paumard, A virtual AchaemenidMuseum on the web: Call for collaborationOlivier Casabonne, The formation of Cappadocia: Iranianpopulations and Achaemenid influenceSedef Çokay-Kepçe - Matthias Recke, Achaemenid Cups inPamphyliafievket Dönmez, The Achaemenid impact on the CentralBlack Sea regionAytekin Erdo¤an, Remarques sur les constructions architecturalsde la périod Achéménide à DaskyleionGül Ifl›n, An Achaemenid seal from PataraDeniz Kaptan, A Channel of Communication: Seals inAnatolia during the Achaemenid periodfiehrazat Karagöz, Neue Ansichten zu freistehendenGrabmonumenten aus DaskyleionFrédéric Maffre, Achaemenid, Persian, and Oriental populationsliving in the Hellespontine Phrygia and workingfor the Persian authoritiesGürcan Polat, On a new Anatolian-Persian stele fromDaskyleionEric A. Raimond, Persian power and Lycian cultsBrian Rose, New archaeological survey and excavation inthe Granicus Valley regionLatife Summerer, Achaemenid wood paintings fromPhrygiaChristopher Tuplin, A foreign perspective: Xenophon onAchaemenid AnatoliaNovella Vismara, Some reflections on iconographic motifsin the Lycian coinage: A powerful political presence ofthe Achaemenid Empire in a border region1997 y›l›nda ülkemizde düzenlenen ve Anadolu’da Akhaimenidvarl›¤›n› nümismatik ve tarih alanlar› üzerinden irdeleyeniki toplant›dan sonra 2005 atölyesi bu bölgede çal›flanbilim adamlar›n›n dikkatini konuya bir kez daha çekmeamac›ndad›r.‹nci DelemenColloquium Anatolicum’un III. Say›s› Ç›kt›!Olivier Casabonne, Rhodes, Cyprus and Southern Anatolia During the Archaicand Achaemenid Periods: The Ionian QuestionTuran Efe, Kültür Gruplar›ndan Krall›klara: Bat› Anadolu’nun Tarihöncesi Kültürelve Siyasal Geliflim ProfiliWayne Horowitz – Takayoshi Oshima, Cuneiform Tablets from Canaan in theIstanbul Arkeoloji MüzeleriJoachim Marzahn, Ein Amulett-Rohling aus AssurAli M. Dinçol – Belk›s Dinçol, Über die neuen hethitischen Hieroglyphensiegelaus EmarMichel Mazoyer, Defense et Illustration du Hatti, Les divinités hatties de la fondationCTH 726.11Alice Mouton, Anatomie animale: le festin carné des dieux d’après les textes hittitesI, Les membres antérieursEric Raimond, La problématique lukkienne, Les mentions des Louvites dans lessouces égyptiennesJulien De Vos, Qawê, Qode et la Biographie de Sinouhé La grande lyre symétriqueen ÉgypteJulien De Vos, À propos des instruments de musique orientaux employés àl’époque amarnienneMustafa Hamdi Sayar, Tarsos ve Mallos; Nehirlerin Suladı¤ı Zengin Çukurova Toprakların› Paylaflamayan Düflman KomflularKitap Elefltirisi: Delemen, ‹., Tekirda¤ Naip Tümülüsü, ‹stanbul, Ege Yay›nevi, 2004 (Sedef Çokay-Kepçe)TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 35

ENST‹TÜDENYeni Yay›nlar›m›zÖzdizbay, A., Eski Yunan’daTar›m, ‹stanbul, 2004, 46 sayfa,22 resim. ISBN 975-807-085-1ÖnsözYaz›l› ve Arkeolojik KaynaklarTar›m AletleriSabanBahç›van Beli ve ÇapaOrakTohum SepetleriHarman Savurma Sepeti ve Küre¤iToprak Kullan›m› ve Tar›msalUygulamalarYetifltirilen ÜrünlerTah›l ÜretimiBa¤c›l›k ve Üzüm ÜretimiZeytin ÜretimiYetifltirilen Di¤er ÜrünlerYetifltirilen MeyvelerEkonomik ve Politik Aç›dan Tar›mK›saltmalar ve KaynakçaGülbay, O., Eskiça¤’da TuvaletKültürü, ‹stanbul, 2004,50 sayfa, 12 resim.ISBN 975-807-072-XÖnsözRoma Öncesi Tuvalet KültürüTarihiYaz›l› Kaynaklarda Tuvalet KültürüSeramik Buluntular›nda TuvaletKültürüRoma Tuvalet Kültürü ve LatrinalarRoma Kamu Latrinalar›n›nTipolojisiI Oturma Planl› TipL Oturma Planl› TipU Oturma planl› TipPeristil Planl› TipEksedra Planl› TipYap› Malzemesi, ‹ç MekânUnsurlar› ve At›k SistemiKullan›m fiekli ve SosyalizasyonEv Latrinalar›At›klar ve Halk Sa¤l›¤›Anadolu Latrinalar› ve GenelDe¤erlendirmePlanlama ve ‹liflkili Yap›larYap› Malzemesi ve DekorasyonTipolojiÇat›Temiz Su Kanallar›Pis Su Kanallar›KaynaklarKöro¤lu, G., AnadoluUygarl›klar›nda Tak›, ‹stanbul,2004, 77 sayfa, 68 resim,2 levha. ISBN 975-807-084-3ÖnsözGiriflTak› Yap›m›nda Kullan›lanMalzemelerTak› Yap›m›nda Kullan›lanTekniklerAnadolu Uygarl›klar›nda Tak›Tarih Öncesi DönemEski Anadolu Krall›klar›Helen Uygarl›¤›Anadolu’da Roma HakimiyetiBizans ‹mparatorlu¤uSelçuklu DönemiOsmanl› ‹mparatorlu¤uLevhalarSeçme Bibliyografya36 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER

E n s t i t ü m ü zhimayesindee r a yl amr e kSponsorlar›m›z ve Enstitüye Kazand›rd›klar›Atilla Do¤rusoy: Bir konferansç›m›z›n yurtd›fl›ndan geliflmasraf›.Borusan: Nakit olarak enstitünün y›ll›k giderleri.Bülent Eray: Eray Reklamc›l›k taraf›ndan teflekkür plaketive ajandalar›m›z›n yap›lmas›.Cartoon Hotel: Enstitümüzün y›ll›k konferanslar› için salontahsisi.Garanti Leasing: Enstitü kütüphanesinin giderleri içinmaddi destek.‹brahim Koral: Kitap bas›m› için maddi destek.Mehmet Ali Yula: Arac›l›¤›yla JTI Firmas› taraf›ndan beflenstitü yay›n›n›n bas›m masraf›.Mercedes Türk A.fi. (Tülin Steinhäuser): Süreli yay›n›m›zColloquium Anatolicum’un bas›m masraflar›.Enstitü Yay›nlar›Popüler DiziAlp, S., Hititler’in Mektuplaflmalar›, ‹stanbul 2001 2 .Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›,‹stanbul, 2003.Çete, ‹., Geçmifle Yolculuk Bir Gezi Rehberi, Journey intothe Past: A Short Guide, ‹stanbul, 1996.Çokay, S., Antikça¤da Ayd›nlatma Araçlar›, ‹stanbul, 2000 2 .Delemen, ‹., Antik Dönemde Beslenme, ‹stanbul, 2003 2 .Demirifl, B., Eskiça¤da Yaz› Araç ve Gereçleri, ‹stanbul, 2002 3 .Dinçol, B., Eski Önasya ve M›s›r’da Müzik, ‹stanbul, 2003 2 .Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza,‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.Dürüflken, Ç., Eskiça¤da Spor, ‹stanbul, 1995, Sponsor: EfesPilsen.Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.Fazl›o¤lu, ‹., Eskiça¤da Dokuma, ‹stanbul, 2001 2 .Gülbay, O., Eskiça¤’da Tuvalet Kültürü, ‹stanbul, 2004.H›rç›n, S., Çivi Yaz›s› Ortaya Ç›k›fl›, Geliflmesi, Çözümü,‹stanbul, 2000 3 .‹ren, K., Vazo Resimlerinin Ifl›¤›nda Eski Yunan Çanak Çömlekçili¤i,‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI.Köro¤lu, G., Anadolu Uygarl›klar›nda Tak›, ‹stanbul, 2004.Özdizbay, A., Eski Yunan’da Tar›m, ‹stanbul, 2004.Serdaro¤lu, Ü., Eskiça¤da T›p, ‹stanbul, 2002 2 .Tekin, O., Eskiça¤da Para, Antik Nümizmati¤e Girifl, ‹stanbul,1998 3 .Tekin, O., Byzas’tan I. Constantinus’a Kadar Eskiça¤da ‹stanbul(Byzantion), ‹stanbul, 2001 2 .Kaz› MonografileriKöro¤lu, K. (Ed.), 5. Y›l›nda Yumuktepe/The V. Anniversary ofthe Excavation at Yumuktepe (1993-1997), ‹stanbul, 1998.Bilimsel DiziSavafl, Ö. S., Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglif Yaz›tlar›nda GeçenTanr›, fiah›s ve Co¤rafya Adlar›/Divine, Personal andGeographical Names in the Anatolian (Hittite- Luwian) HieroglyphicInscriptions, ‹stanbul, 1998.Bilimsel Toplant›lar DizisiDinçol, Ali M. (Yay›na Haz.), Ça¤lar Boyunca Anadolu’daYerleflim ve Konut Uluslaras› Sempozyumu (5-7 Haziran1996)/International Symposium on Settlement and Housingin Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996),‹stanbul, 1999, Sponsor: Harun Y›lmaz.Fischer, B. – H. Genz – E. Jean – K. Köro¤lu (Ed.), IdentifyingChanges: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatoliaand its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003.Süreli Yay›nColloquium Anatolicum I, (Ed. M. Do¤an-Alparslan –M. Alparslan), ‹stanbul, 2002, Sponsor: Mercedes TürkA.fi.Colloquium Anatolicum II, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤an-Alparslan), ‹stanbul, 2003, Sponsor: Mercedes TürkA.fi.Colloquium Anatolicum III, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤an-Alparslan), ‹stanbul, 2004, Sponsor: Mercedes TürkA.fi.